` HOOFDSTUK 1: Waarmee moet je rekening houden in een labo?

Waarmee moet je rekening houden in een labo?

LEERDOELEN

Je kunt al:

Lde gevaren inschatten bij het werken met chemische producten;

Ljezelf en je omgeving beschermen voor gevaren;

Lbewust omgaan met stoffen en hun gevaren en zo een veilige omgeving creëren.

Je leert nu:

Lde veiligheidsmaatregelen in een labo kennen en juist toepassen;

Lde meest gebruikte labomaterialen benoemen en hun functie beschrijven;

Leen chemisch etiket lezen en naar de betekenis handelen;

Lde veiligheidspictogrammen interpreteren en bespreken;

Lde werking en het nut van H- en P-zinnen interpreteren en bespreken;

Lde onderdelen van een verslag begrijpen en toepassen. In het labo kun je heel wat extra (veiligheids)materialen of voorwerpen terugvinden die je niet in een ander klaslokaal ziet. Ze zorgen ervoor dat je kunt werken in een veilige omgeving. Raadpleeg zeker altijd het reglement vóór het uitvoeren van een labo, zodat je altijd veilig te werk kunt gaan.

1.1 Het gebruikte veiligheidsmateriaal

OPDRACHT 2

Hoe ziet mijn labolokaal eruit?

1 Loop rond in het labolokaal en kruis aan welke materialen je ziet. Ontbreekt er iets? Vul dan gerust het lijstje aan.  EHBO-kistje  branddeken  handblusser  gaskranen  nooddouche  oogdouche  trekkast  aparte eilanden THEMA 01 HOOFDSTUK 1 23

     beschermende kledij: labojas, labobril, handschoenen brandblusser met label: A/B/C/D/E/F waterkranen noodstop aangepast tafelblad

      ©VAN IN

Afb. 1 EHBO-kistje

Afb. 4 Branddeken en brandblusser Afb. 2 Oogdouche

Afb. 5 Trekkast Afb. 3 Nooddouche

Afb. 6 Beschermende kledij

2 Overloop met je leerkracht de toepassingen of het gebruik van de materialen die je hebt teruggevonden.

OPDRACHT 3

Hoe blus je veilig een brand?

1 Aan welke drie voorwaarden moet voldaan zijn opdat een brand kan ontstaan? 24 THEMA 01 HOOFDSTUK 1 Overleg met je klasgenoten. Vul de branddriehoek aan. VUUR ©VAN IN

2 Bekijk het filmpje over de soorten brandblussers en hun toepassingen.

Vul de tabel aan.

BEKIJK DE VIDEO

Brandklasse Brandend materiaal Te gebruiken brandblussers

3 Welke aspecten van de branddriehoek neem je weg als je een brandblusser gebruikt? Er zijn ook foute blusmethodes. Zo kan het blussen van een vetbrand met water resulteren in vuurspatten en steekvlammen. Denk dus goed na voor je aan het blussen gaat. Een vetbrand moet je altijd blussen met een vochtige doek. FOUTE BLUSMETHODE THEMA 01 HOOFDSTUK 1 25

JUISTE BLUSMETHODE VEILIGHEIDSVOORSCHRIFT Er zijn verschillende materialen in een labolokaal, elk met hun eigen gebruiksaanwijzing. Bij twijfel over correct gebruik spreek je de leerkracht aan. ! ` Maak oefening 1. ©VAN IN

1.2 Het chemisch etiket

Op een chemisch product zit een etiket, net als bij een voedingsproduct. Op een fles cola vind je bijvoorbeeld de hoeveelheid suikers of vetten. Voor een chemisch product hebben we meer specifieke informatie nodig. Het etiket geeft dan de richtlijnen weer die aangeven hoe je veilig kunt werken met de stof.

Bekijk op afbeelding 7 wat er allemaal op een chemisch etiket terug te vinden is.

Veiligheids- pictogrammen

Natriumhydroxide

NaOH

zijn universeel, je vindt ze ook terug in andere landen. Dat kan omdat ze visueel zijn, je hoeft de taal niet te spreken om de symbolen te kunnen begrijpen. CAS 1310-73-2 Gevaar H314 veroorzaakt ernstige brandwonden en oogletsel P 280.1+3-301+330+331-305+338 Beschermende handschoenen en oogbescherming dragen. NA INSLIKKEN: de mond spoelen. GEEN braken opwekken. BIJ CONTACT MET DE OGEN: voorzichtig afspoelen met water gedurende een aantal minuten; contactlenzen verwijderen indien mogelijk; blijven spoelen. WGK 1 M r : 40

Elke chemische stof heeft zowel een naam als een formule. Op het etiket kun je de beide terugvinden, evenals een referentienummer (CAS) waaronder je de stof in elke databank terugvindt. Signaalwoorden geven in het kort aan wat het grootste gevaar van de stof is. H- en P-zinnen zijn zinnen die aangeven wat de gevaren zijn van het werken met een stof, of welke voorzorgsmaatregelen je moet nemen. Op een etiket kun je ook de WGK-code terugvinden. Die geeft aan hoe gevaarlijk een stof is als je ze zou lozen in de gootsteen. ‘WGK’ is een Duitse afkorting die je in het Nederlands kunt vertalen als ‘watergevarenklassen’. In het labo moeten we gevaarlijke stoffen dus apart inzamelen. Afb. 7 Chemisch etiket ©VAN IN

Waarvoor staan de letters H en P op een chemisch etiket?

1 Zoek op het internet op waarvoor de letter H staat in H-zinnen. a b Noteer de Engelse term: Vertaal die term naar het Nederlands:

c Welke van de volgende zinnen geeft een gevaar weer en zou dus een H-zin kunnen zijn?  Kan irritatie aan de luchtwegen veroorzaken  Niet in de buurt van een vlam brengen  Op een koude plaats bewaren

2 Zoek op het internet op waarvoor de letter P staat in P-zinnen. a b Noteer de Engelse term: Vertaal die term naar het Nederlands:

c Welke van de volgende zinnen geeft een veiligheidsmaatregel weer en zou dus een P  Kan irritatie aan de luchtwegen veroorzaken  Niet in de buurt van een vlam brengen  Op een koude plaats bewaren -zin kunnen zijn?

3 Scan de QR-code en ontdek de betekenis van alle H- en P-zinnen.

H- EN P-ZINNEN

OPDRACHT 5

Wat betekenen de chemische veiligheidspictogrammen?

Vul de tabel aan door de correcte benaming te linken aan het veiligheidspictogram en de verklaring. Kies uit: corrosieve of bijtende stof – giftige stof – houder onder druk – lange termijn gezondheidsgevaarlijk – ontplofbare of explosieve stof – ontvlambare stof – oxiderende of brand bevorderende stof – schadelijke stof – schadelijk voor het (aquatische) milieu Betekenis Verklaring Dit zijn explosieve stoffen. Ze kunnen op verschillende manieren tot ontploffing gebracht worden. 2 THEMA 01 HOOFDSTUK 1 27

Betekenis Verklaring Deze stoffen worden onder een verhoogde druk opgeslagen. 3

Betekenis Verklaring Deze stoffen zijn giftig, de manier van opname kan verschillen. Zo kun je de stof via de huid binnenkrijgen, via de neus ... 1 ©VAN IN

4

5

6

7 Betekenis

Verklaring Deze stoffen bevorderen brand.

Betekenis

Verklaring Deze stoffen zijn schadelijk voor het milieu en moeten na gebruik op de correcte manier verwerkt worden.

Betekenis

Verklaring Deze bijtende stof kan ernstige brandwonden veroorzaken.

Betekenis

Verklaring Deze stoffen zullen in de nabijheid van een vlam snel ontbranden.

Betekenis

Verklaring Deze stof brengt een gevaar met zich mee, bekijk de H- en P-zinnen voor verduidelijking. 9

Betekenis Verklaring Deze stoffen veroorzaken schade op lange termijn (kankerverwekkend, giftig, beïnvloeden de vruchtbaarheid ...). Het is belangrijk om een chemisch etiket te kunnen lezen. Zo kun je ook veilig omgaan met de stof. Op het etiket kun je de volgende onderdelen terugvinden: naam en formule van de stof, veiligheidspictogrammen, signaalwoorden, H- en P-zinnen, WGK-code. 8 ` Maak oefening 2 en 3. ©VAN IN

1.3 Soorten labomateriaal

In het labo vind je heel wat soorten materialen die je nodig hebt om proeven uit te voeren. Het is belangrijk dat je weet over welk materiaal er gesproken wordt tijdens een labo. Daarom moet je de namen van de labomaterialen goed kennen.

OPDRACHT 6

Wat zijn de namen van de meest gebruikte labomaterialen?

1 Hieronder zie je het meestgebruikte materialen in een chemielokaal. Noteer de juiste naam van het labomateriaal bij de afbeelding. Kies uit:

afzuigerlenmeyer – balans – büchnertrechter – bunsenbrander – buret – draadnet – driepikkel – dubbele noot – erlenmeyer – gegradueerde pipet – horlogeglas – kookkolf – kroestang – liebigkoeler – maatbeker – maatcilinder – maatkolf – mortier en stamper – petrischaal – pijpaardendriehoek – pipetzuiger – pipetteerballon – proefbuis – proefbuisborstel – proefbuisklem – scheitrechter – spatel – spuitfles – statief – statiefklem – statiefring – thermometer – toestel van Hoffman – trechter – verbrandingskroes – verbrandingslepel – vigreuxkolom – volpipet – weegschuit

29THEMA 01 HOOFDSTUK 1©VAN IN

30 THEMA 01 HOOFDSTUK 1 ©VAN IN

31THEMA 01 HOOFDSTUK 1 2 Ontdek via de ontdekplaat bij het onlinelesmateriaal de verschillende materialen en hun toepassing. ©VAN IN

Een olifant weeg je niet met een keukenweegschaal, een scheutje azijn meet je niet af met een emmer. Om een zo precies mogelijke meting te doen, neem je een meetinstrument dat zo nauw mogelijk aansluit bij de hoeveelheid (kwantiteit) die je nodig hebt. Net daarom zijn er maatcilinders en maatkolven beschikbaar in verschillende groottes, die telkens zeer precies gegradueerd zijn. Om een welbepaald volume vloeistof precies te meten gebruiken we geen maatbekers of erlenmeyers, maar wel maatkolven. Maatkolven hebben slechts één maatstreepje, maar zijn het meest precieze glaswerk om één bepaald volume vloeistof af te meten. Het is aan jou om de juiste maatkolf te kiezen (100 ml, 250 ml, 500 ml, 1 l …).

Om een labo correct en veilig uit te voeren, moet je de namen en de toepassingen van labomaterialen kennen. Laat de keuze van het materiaal afhangen van de hoeveelheid stof die je nodig hebt en kies het juiste materiaal.

` Maak oefening 4.

32 THEMA 01 HOOFDSTUK 1 ©VAN IN

1.4 Waar moet je op letten bij het uitvoeren van een laboproef?

Om een labo correct uit te voeren, moet je je voldoende voorbereiden voor de start. Tijdens het labo moet je alles goed noteren, nadien schrijf je een duidelijk verslag. We zetten alles op een rijtje.

1 Voor de start van het labo: • • • • • • Onderzoeksvraag formuleren Hypothese stellen indien mogelijk Nagaan of je alle materialen herkent Veiligheid van de chemische producten bekijken/opzoeken Nalezen en de werkwijze begrijpen Nagaan welke waarnemingen je zeker moet noteren

2 Tijdens het labo: • • • • • Alle benodigdheden nemen Proefopstelling maken indien nodig Uitvoeren werkwijze Waarnemingen noteren Opruimen

33THEMA 01 HOOFDSTUK 1 3 Na het labo: • Chemisch afval verwijderen volgens opgelegde richtlijnen • Berekeningen maken • Besluiten trekken • Kijken of je besluit overeenstemt met je eventuele hypothese • Reflecteren over je eigen labowerk, je resultaten en je voorbereiding • Verslag inleveren ©VAN IN

1.5 De algemene veiligheidsregels binnen een labo

OPDRACHT 7

Hoe ga je veilig te werk?

1 Waarom is een laboreglement belangrijk en wat houdt het in? Bekijk het filmpje.

2 Om te werken in een labo moet je vertrekken van goede afspraken. Die maak je samen met je leerkracht in een contract. Lees het contract. Vul aan met de schoolgebonden regels en onderteken het voor akkoord.

BEKIJK DE VIDEO

CONTRACT

Als leerling verbind ik mij ertoe om de volgende regels altijd toe te passen in het labo. Bij fouten tegen deze regels weet ik dat er gevolgen zijn voor mijn veiligheid en die van anderen rondom mij.

Ik draag steeds het juiste beschermingsmateriaal op de juiste manier: labojas dichtgeknoopt, veiligheidsbril op de neus, handschoenen indien nodig.

Losse haren bind ik samen.

Mijn labotafel is altijd ordelijk.

In het labo houd ik de doorgang vrij en leg ik alle onnodige materialen, zoals mijn boekentas, op de daartoe voorziene plaats.

Ik gedraag me steeds rustig, blijf zo veel mogelijk aan mijn werkbank en speel niet in het labo.

Ik neem geen materialen of stoffen mee uit het labo.

Eten of drinken doe ik niet in een labolokaal.

Als er iets misloopt, haal ik er meteen de leerkracht bij.

Ik giet een gebruikte stof nooit terug in de fles, maar verwerk ze als afval.

Wanneer ik aan een stof ruik, doe ik dat steeds op de correcte manier, door te wuiven.

Klaar met de proef? Dan maak ik alles schoon, berg alles correct op en was mijn handen grondig.

Ik kom steeds goed voorbereid naar het practicum.

Ik ken de brandprocedure en weet hoe ik moet reageren bij brand.

Als leerling van deze klas verklaar ik me tijdens een labo altijd te houden aan de bovenstaande regels. Ik respecteer de extra maatregelen die in mijn school genomen worden.

Datum, Naam en handtekening,©VAN IN