1 Welke structuren maken het een organisme mogelijk om in te spelen op waarneembare veranderingen?

Î HOE WORDT DE WERKING VAN EEN ORGANISME GEREGELD?

1 Welke structuren maken het een organisme mogelijk om in te spelen op waarneembare veranderingen?

OPDRACHT 1

Lees de artikels.

ARTIKEL 1

Meer oogst met muziek

13inLeiDing Van alcohol krijg je honger Veel studenten weten het: na een nachtje doorzakken wordt de frietkraam of kebabzaak plots onweerstaanbaar. Er is al veel onderzoek gedaan naar het verband tussen alcoholgebruik en hongergevoel. Men stelde vast dat bij een experiment met muizen het hongergevoel werd opgewekt bij overmatig alcoholgebruik. Na het drinken van veel alcohol zijn we volgens een ander onderzoek ook gevoeliger voor geuren en krijgen we meer zin in vettig voedsel. ARTIKEL 2 Naar: www.eoswetenschap.eu Naar: www.science19.com Tegenwoordig zijn er pakketten te koop met een geluidinstallatie en aangepaste muziek om je planten beter te doen groeien. De trillingen van de geluidsgolven zouden een positief effect hebben op de groei van de plant. Producenten spelen daar handig op in door ook nog speciale voeding aan te bieden die in combinatie met de muziek nog betere resultaten oplevert. Voorlopig is er nog niets bewezen, maar wetenschappers zijn volop bezig met het onderzoeken van de invloed van muziek op planten. Naar: De Standaard ARTIKEL 3 BLOEMEN IN HET ZONNETJE Ontluikende zonnebloemen volgen de stand van de zon. ’s Morgens zijn ze naar het oosten gericht, tegen de avond ‘kijken’ ze naar het westen. ’s Nachts draaien ze rustig weer terug. Die beweging vertonen de bloemen dankzij de combinatie van het zonlicht en een interne klok. Naar: www.quest.nl ARTIKEL 4 Meet een leugendetector leugens? Als mensen liegen reageert hun lichaam onbewust via de hartslag, de bloeddruk en de ademhaling. Klamme handen of een snelle hartslag kunnen aanwijzingen zijn dat iemand liegt. Een leugendetector meet dus geen leugens, maar gaat na bij welke vragen of uitspraken er verhoogde lichamelijke activiteit is. voorbeeldhoofdstuk

prikkel

waarneembare verandering

receptor

herkent en vangt de prikkel op

conductor

geleidt informatie of een stresserende situatie. Ook veranderingen binnen in een organisme lokken vaak een reactie uit, zoals honger na een overmaat aan alcohol. De uitlokkende factor waarop je reageert, is een waarneembare verandering We noemen dat een prikkel. .

Het antwoord op de prikkel is een actie die het organisme uitvoert, het is de reactie. Maar om op een prikkel te kunnen reageren is het eerst nodig om de informatie van de prikkel te herkennen. Een receptor zal namelijk eerst de prikkel opvangen.

effector

voert de reactie uit • • Bij dieren zijn receptoren vaak in zintuigen gesitueerd. In het oor liggen bijvoorbeeld receptoren om geluid op te vangen. Planten hebben ook receptoren om prikkels op te vangen. Ze hebben

reactie actie als antwoord op de prikkel

Uit de voorbeelden bij opdracht 1 blijkt dat reacties worden uitgelokt door veranderingen in de omgeving, zoals een verandering in de lichthoeveelheid echter geen zintuigen. Hun receptoren liggen verspreid over het organisme. Ontluikende zonnebloemen kunnen bijvoorbeeld de stand van de zon volgen omdat ze receptoren voor licht bezitten. Na het opvangen van de prikkel door de receptor is er een schakel nodig die de informatie over deze prikkel naar de plaats van de reactie brengt. Deze informatieoverdracht door het lichaam noemen we de geleiding. Zowel het zenuwstelsel als het hormonaal stelsel kunnen als geleider of conductor fungeren. • Bij het roepen van je naam geleidt je zenuwstelsel deze informatie van je oren naar je spieren: je draait je hoofd. • Bij het ondergaan van een leugentest, produceert je lichaam hormonen. Zij geleiden de informatie naar je klieren, waardoor je zweet, je bloeddruk stijgt en je hartslag versnelt. De uiteindelijke reactie op een prikkel gebeurt door de effectoren. Spieren en klieren zijn effectoren. Spieren hebben als effect dat er bewegingen optreden, zoals bij het wegrennen van een gevaarlijke hond. Klieren produceren hormonen of sappen. Denk maar aan adrenaline of het water dat je in je mond komt als je aan lekker eten denkt. De reactie op een prikkel treedt niet altijd op in het orgaan of lichaamsdeel waarmee de prikkel wordt waargenomen. Zo registreren je zintuigen een gevaarlijke hond, maar gebruik je bij het wegrennen je spieren. Op afbeelding 1 wordt dit proces schematisch voorgesteld. voorbeeldhoofdstuk