Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju (2011-2016) - UNICEF, 2012. by United Nations Montenegro

Opština Bijelo Polje

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

Bijelo Polje, maj 2012.

RIJEČ PREDSJEDNIKA OPŠTINE

Ovaj svijet ima onoliko lica koliko ima očiju koje se s njim suočavaju. Koliko je lijep, izazovan ili obećavajući, zavisi od toga koliko su naše oči opremljene da prepoznaju njegovu ljepotu i izazove. Stoga, kada govorimo o Lokalnom planu za djecu u periodu od 2012. do 2016. godine, u njegovoj izradi i implementaciji moramo prvenstveno voditi računa o tome kroz kakvu se prizmu djeca susreću s tim svijetom, s tom realnošću. Takođe, moramo imati u vidu koliko je kompleksno pitanje našega uticaja na kvalitet svih elemenata stvarnosti koju ćemo djeci ostaviti u nasljeđe. Sve nas to upućuje na našu dužnost da pripremimo prostor za najmlađe naraštaje kako bi u život

zakoračili na način koji će najbolje trasirati njihov uspješan i produktivan put pod zvijezdama. U izradi ovoga plana nijesmo se rukovodili samo potrebom za kapitalnim investicijama – izgradnjom vrtića, osnovnih, srednjih škola i drugih kulturno-obrazovnih, naučnih i sportskih institucija – već i aktivnostima najrazličitijeg karaktera koje se tiču emancipacije i izgradnje sistema vrijednosti našeg društva u cjelini. „Čovječanstvo duguje djeci najbolje što ima”, kaže se u Konvenciji UN o pravima djeteta. Pred naš grad i društvo u cjelini ova

rečenica postavlja zahtjev: definisati najpovoljnije uslove koje možemo ponuditi najmlađima i, u skladu s tim, izgraditi održiv sistem prioriteta koji će omogućiti da se taj cilj realizuje. Mjera odgovornosti prema djeci mjera je naše odgovornosti prema sopstvenoj budućnosti. Zato su lokalnim planovima akcije za djecu obuhvaćene razne oblasti života: obrazovanje, zdravstvena i socijalna zaštita, bezbjednost, sport i slobodno vrijeme, mediji i zaštita životne sredine. Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju uradio je Međusektorski tim čiji su članovi stručnjaci iz navedenih oblasti.

Crnoj Gori. Istovremeno, svjesni značaja aktuelnih integrativnih procesa koji spajaju narode, države, srodne, ali i raznorodne kulture, pripravni smo da prihvatimo najbolja iskustva razvijenijeg dijela svijeta i usvojimo mehanizme kojima se regulišu prava i položaj djeteta. Stoga smo, rukovodeći se relevantnim standardima UNICEF-a, u dokumentu koji je pred vama definisali indikatore koji se tiču stanja populacije stanovništva do osamnaest godina starosti u Bijelom Polju. Uvjereni smo da će ovaj LPA biti snažna potpora daljem razvoju kampanje Govorimo o mogućnostima i, uopšte, definisanju aktuelnih problema i potreba djece u našoj opštini.

Ljubav i poštovanje prema djetetu dio je naše tradicije – kako u Bijelom Polju, tako i u cijeloj

Aleksandar Žurić, predsjednik Opštine Bijelo Polje

NAZIV PUBLIKACIJE Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016. IZDAVAČ Opština Bijelo Polje LEKTURA Sanja Mijušković KOREKTURA Sanja Marjanović FOTOGRAFIJE UNICEF Crna Gora / Duško Miljanić UNICEF Crna Gora / Risto Božović UNICEF Crna Gora / Zoran Jovanović Maccak FOTOGRAFIJA NA NASLOVNOJ STRANI UNICEF Crna Gora / Risto Božović PREPRESS I GRAFIČKI DIZAJN D.O.O. Praxis Montenegro ŠTAMPA DPC TIRAŽ 800 primjeraka

SADRŽAJ BIJELO POLJE ............................................................................................................6 Šta je LPA za djecu u Bijelom Polju? ................................................................................................7 Sadržaj LPA ......................................................................................................................................8

OBLASTI LPA ..............................................................................................................9 Obrazovanje ....................................................................................................................................9 Zdravstvena zaštita ........................................................................................................................12 Socijalna zaštita ..............................................................................................................................15 Bezbjednost ....................................................................................................................................20 Mediji i kultura ................................................................................................................................23 Sport i slobodno vrijeme ................................................................................................................25 Ekologija ..........................................................................................................................................27

TABELARNI PRIKAZ LOKALNOG PLANA AKCIJE PO OBLASTIMA ........................29 Obrazovanje ..................................................................................................................................29 Zdravstvena zaštita ........................................................................................................................42 Socijalna zaštita ..............................................................................................................................53 Bezbjednost ....................................................................................................................................63 Mediji i kultura ................................................................................................................................73 Sport i slobodno vrijeme ................................................................................................................78 Ekologija ..........................................................................................................................................87 Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju za period 2012-2016. ..................................................92 Izvještaj sa održanih javnih rasprava................................................................................................94

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

BIJELO POLJE

Bijelo Polje se nalazi u sjeveroistočnom dijelu Crne Gore, na nadmorskoj visini od 560 metara. Prostire se na površini od 924 km2. Prema popisu iz 2011. godine, na teritoriji Bijelog Polja živi 46.051 stanovnik. Prosječna gustina naseljenosti je 54,4 stanovnika po kilometru kvadratnom. Bijelo Polje je grad čiji tragovi sežu duboko u prošlost. Eksponati koji se čuvaju u bjelopoljskom Zavičajnom muzeju svjedoče o naseobinama iz praistorijskog doba koje su postojale na području današnjeg Bijelog Polja. Bijelo Polje je grad bogate kulturne tradicije. Krajem XII vijeka, u bjelopoljskoj Petrovoj

crkvi za humskog kneza Miroslava napisano je čuveno Miroslavljevo jevanđelje, koje se danas čuva u Narodnom muzeju u Beogradu. Bjelopoljska porodica Lazovići dala je nekoliko generacija poznatih slikara i ikonopisaca; tokom XVIII i XIX vijeka oni su uradili brojne ikone i ikonostase širom Crne Gore i okruženja. Bijelo Polje se može pohvaliti i piscima kao što su Risto Ratković, Ćamil Sijarić, Miodrag Bulatović i Avdo Međedović. O dugoj kulturnoj tradiciji Bijelog Polja svjedoče i brojne manifestacije: Ratkovićeve večeri poezije, Festival dramskih amatera Crne Gore, Međunarodni festival

tamburaških orkestara, Džez festival, Bjelopoljsko slikarsko proljeće, Ljetnje večeri muzike, Likovna kolonija „Stari most“ itd. Bjelopoljski Centar za kulturu, u čijem su sastavu Narodna biblioteka, Zavičajni muzej i Bjelopoljsko pozorište, organizuje veliki broj događaja različitog kulturnog sadržaja. U okviru Centra radi i KUD „Tekstilac”, bioskop, Infobus i Internet centar. Raznovrsni kulturni programi realizuju se u rekonstruisanoj kući Rista Ratkovića.

Teritoriji opštine Bijelo Polje pripada i planina Bjelasica, koja važi za najljepšu i najpitomiju crnogorsku planinu. Bjelasica se ravnomjerno grana u četiri pravca i ima oblik kruga. Bogata je tekućim vodama i šumom, a ima dobar potencijal za ski-terene. Najviši vrh Bjelasice, Crna glava, nalazi se na 2.139 metara nadmorske visine. Bijelo Polje ima više mineralnih izvora.

Od brojnih sportskih manifestacija koje se održavaju u Bijelom Polju najznačajnije su: Memorijalni turnir u malom fudbalu „Momo, Šaban, Vaso“, tradicionalni turniri u odbojci i košarci, paraglajding kup u disciplini precizno slijetanje, Memorijalni šahovski turnir „Veselin Bošković“ itd. Grad posjeduje modernu sportsku dvoranu sa 2.000 mjesta, pored koje se nalazi stadion s atletskom stazom i mini fudbalskim i košarkaškim terenima. Deset kilometara od Bijelog Polja nalazi se Kameni most na rijeci Bistrici, koji potiče iz XII vijeka. U kanjonu Bistrice, 25 kilometara

Šta je LPA za djecu u Bijelom Polju? Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju u periodu 2012–2016. godine (u daljem tekstu: LPA) strateški je dokument naše opštine, sačinjen u skladu sa Nacionalnim planom akcije za djecu u Crnoj Gori. Ovim se planom definišu akcije koje treba da stvore uslove za unapređenje kvaliteta života djece u našem gradu. Dokument predstavlja logičan nastavak prethodnog LPA za djecu u Bijelom

Bijelo Polje

Bijelo Polje ima pet visokoobrazovnih ustanova, tri srednje i 17 osnovnih škola, Školu za osnovno muzičko obrazovanje i Dječji vrtić.

od Bijelog Polja, nalazi se Đalovića pećina, poznata i kao Pećina nad Vražjim firovima. Uzvodno, kroz Đalovića klisuru, na mjestu gdje se dolina spaja sa klancem, smješteno je najniže od četiri jezera – Vražji firovi. Do sada je otkriveno 16 kilometara pećine, koju čini veliki broj kanala, hodnika i dvorana.

Polju, čije su planirane aktivnosti uglavnom realizovane.

Sadržaj LPA

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

LPA je zasnovan na prepoznatim potrebama djece u našoj opštini, definisanim problemima i mogućnostima lokalne samouprave da doprinese njihovom rješavanju u skladu sa svojim ovlašćenjima. U okviru definisanih strateških ciljeva obrađena su sljedeća pitanja: • sadašnje stanje; • specifični ciljevi; • aktivnosti; • nosioci aktivnosti i partnerstva; • izvori finansiranja i • indikatori.

Situaciona analiza korišćena je za: • sagledavanje postojećeg stanja; • definisanje trendova u okviru svih sektora i oblasti; • određivanje osnovnih činilaca koji utiču na stvaranje trendova; • definisanje uzroka trendova i • definisanje preporuka za unapređenje kvaliteta života djece. Međusektorski tim definisao je oblasti koje čine sadržaj Lokalnog plana akcije: • obrazovanje; • zdravstvena zaštita; • socijalna zaštita; • bezbjednost; • mediji i kultura; • sport i slobodno vrijeme i • ekologija.

OBLASTI LPA

Obrazovanje

Predškolsko vaspitanje i obrazovanje realizuje

Uočeno je da broj djece koja upisuju prvi razred osnovne škole opada; od 2005. do 2011. godine ukupan broj učenika u osnovnim školama smanjio se za 600.

Tabela 1 - Ukupan broj učenika u Opštini Bijelo Polje

Osnovne škole

Srednje škole

Dječji vrtić

Ukupan broj

5.621

2.284

619

8.524

2840

2781

1210

1074

319

300

4369

4155

Oznake M i Ž odnose se na muški, odnosno ženski pol djeteta.

Oblasti LPA

Na prostoru Bijelog Polja postoje tri srednje škole, 17 osnovnih škola (sa 43 područna odjeljenja) i škola za Osnovno muzičko obrazovanje.

se u Dječjem vrtiću, koji raspolaže sa tri objekta u gradu i osam područnih odjeljenja, smještenih u prostorijama osnovnih škola.

Ukupan broj nastavnog osoblja u vrtiću, osnovnim i srednjim školama (nastavnici/e, učitelji/ce i vaspitači/ce) u opštini Bijelo Polje iznosi 652; u prosjeku – trinaestoro djece po jednom prosvjetnom radniku.

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

U porastu je broj djece romske populacije koja pohađaju osnovnu školu; školske 2005/6. godine, nastavu je pohađalo 36, a 2011/2012. godine – 54 učenika romske nacionalnosti. Ovaj napredak rezultat je aktivnosti na realizaciji prethodnog LPA za djecu u Bijelom Polju. Obuhvat djece osnovnim obrazovanjem je 99%, a predškolskim 24%. Ove je godine dosta djece predškolskog uzrasta (preko 200) ostalo neupisano i to zbog nedostatka prostora u postojećim objektima vrtića. Četrdeset sedmoro djece sa smetnjama u razvoju uključeno je u redovni vaspitnoobrazovni proces, a nastavu pohađaju po individualnim razvojnim obrazovnim planovima (IROP). Za 16 djece obezbijeđena je podrška asistenata u nastavi kroz Program javnog rada. Problem prevoza učenika na teritoriji naše opštine djelimično je riješen zahvaljujući Ministarstvu prosvjete i sporta i lokalnoj upravi: više prigradskih i seoskih škola dobilo je putnička vozila (kombi) i na taj način je obezbijeđen prevoz za 800 učenika.

Veliki broj školskih objekata sanirani su ili rekonstruisani (osnovne škole u Zatonu, Sušici, Lozni, Pavinom Polju, i Rasovu, kao i srednja Elektro-ekonomska škola), a u Godijevu je izgrađen novi savremeni školski objekat. Time je značajno unaprijeđen ukupan kvalitet života i rada učenika. I pored velikog angažovanja Ministarstva prosvjete i sporta, aktivnosti lokalne uprave i zaposlenih u školama, ukupno stanje u nastavnom procesu i školskoj infrastrukturi nije zadovoljavajuće. Vrijeme u kojem živimo zahtijeva osavremenjavanje tehničke opremljenosti škola, kako bi se obezbijedili bolji uslovi za realizaciju svih predmetnih programa. Znatan broj škola nije opremljen ni odgovarajućim školskim namještajem. Opremanje kabineta savremenom didaktičkom opremom omogućilo bi učenicima sticanje praktičnih znanja iz određenih nastavnih oblasti. Kontinuirano usavršavanje prosvjetnih radnika i afirmacija principa cjeloživotnog učenja od izuzetnog su značaja. Zato je potrebno obezbijediti stalno usavršavanje nastavnog kadra (više seminara, debata i stručnih rasprava), što je jedini način da se prosvjetni radnik/ca osposobi za uspješno suočavanje s izazovima savremene metodike i reformisane škole.

Vannastavne aktivnosti u mnogim školama nijesu na adekvatan način organizovane. Izostaje znatnije angažovanje učenika/ca u oblastima koje odgovaraju njihovim interesovanjima i mogućnostima, a nedovoljno je razvijen i program podrške djeci koja zaostaju u učenju (dopunska nastava). Posebno su zanemareni nadareni učenici i učenice. Veći broj međuškolskih i međuopštinskih takmičenja doprinio bi motivisanosti učenika za bolja postignuća.

U opštini Bijelo Polje 115 učenika (2,04%) su bez jednog ili oba roditelja, a 238 je učenika (4,23%) kojima su roditelji

Podrška djeci sa smetnjama u razvoju nije na zadovoljavajućem nivou, a barijere njihovoj integraciji u vaspitno-obrazovni sistem i dalje su brojne. Potrebno je više asistenata u nastavi koji bi pratili rad učenika sa smetnjama u razvoju, istovremeno pomažući i nastavniku/ci i ostalim učenicima. Takođe, kada je riječ o djeci koja pripadaju bilo kojoj od marginalizovanih grupa, za njihov uspjeh u radu i potpunu integraciju u redovan obrazovni sistem neophodna je stalna edukacija roditelja. Imajući u vidu zahtjeve i ciljeve reforme obrazovanja, kao i potrebu za decentralizacijom obrazovnog sistema, pred lokalnom upravom u Bijelom Polju nalaze se brojni izazovi i sistematski rad na stvaranju što boljeg ambijenta za svu djecu naše opštine.

Oblasti LPA

Ozbiljan problem u vaspitanju i obrazovanju predškolske djece u našoj opštini predstavlja nedostatak prostora u svim objektima Dječjeg vrtića. To je razlog što je obuhvat djece predškolskim vaspitanjem i obrazovanjem nezadovoljavajući, što se podjednako odnosi na djecu gradskog, kao i seoskog područja.

razvedeni. Ova djeca zahtijevaju poseban vaspitno-obrazovni pristup i institucionalnu pomoć.

Zdravstvena zaštita

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

Prema definiciji Svjetske zdravstvene organizacije (SZO), zdravlje nije samo odsustvo bolesti – to je stanje potpunog fizičkog, mentalnog i socijalnog blagostanja. U Crnoj Gori, kao i u svim zemljama u tranziciji, djeca i mladi izloženi su većem stepenu siromaštva, a time i većem zdravstvenom riziku. Zato je u društvima poput našeg neophodno posvetiti djeci posebnu brigu i zaštitu. Nivo zdravstvene kulture u Bijelom Polju nije zadovoljavajući. Ne postoji izgrađena navika korišćenja zdravstvenih servisa u cilju prevencije pa djeca i mladi kod ljekara uglavnom idu tek kada im je zdravlje ugroženo. Rad sa djecom u ranim fazama rasta i razvoja izuzetno je značajan, posebno zbog blagovremenog otkrivanja poremećaja, smetnji ili bolesti. Neophodno je obezbijediti da edukacija – i djece i roditelja – o zdravim navikama i mjerama prevencije započne što ranije i da se sprovodi kontinuirano. Djeci do 18 godina zdravstvena zaštita obezbijeđena je u okviru Doma zdravlja Bijelo Polje. Ljekari i medicinsko osoblje Dječjeg i odjeljenja Neonatologije rade kontinuirano sedam dana u nedjelji, u dvije smjene. Savjetovališta takođe svakodnevno rade u obje smjene, a vakcinacije se obavljaju pet

dana u nedjelji. U Domu zdravlja Bijelo Polje postoji elektronska baza podataka o svim zdravstvenim uslugama koje su u ovoj ustanovi pružene djeci. Prema tim podacima, 2010. godine, samo u Službi pedijatrije pruženo je 129.516 usluga, od čega 25.329 sistematskih i 70.241 ostalih pregleda. Zdravstvena zaštita žena organizovana je u Domu zdravlja pet dana u nedjelji, u obje smjene. Na Ginekološko-akušerskom odjeljenju Opšte bolnice ove su usluge, kroz smjene i dežurstva, ženama na raspolaganju kontinuirano, svih sedam dana u nedjelji. U okviru Centra za prevenciju Doma zdravlja Bijelo Polje postoji nekoliko savjetovališta: za djecu (razvija se u sklopu ambulanti izabranog pedijatra), za mlade i reproduktivno zdravlje, za HIV i populaciono savjetovalište (sprovodi program za dijabetes i program za HIV). Do 2008. godine u Domu zdravlja postojalo je samo Savjetovalište za mlade i reproduktivno zdravlje, koje je počelo sa radom 2004. god. Od 2004. do 2008. godine ovo je Savjetovalište godišnje posjećivalo 670 djece uzrasta 15–19 godina. U istom periodu 14 djece testirano je na HIV. Bez obzira na to što je danas ovih savjetovališta više, mladi ne koriste u dovoljnoj mjeri njihove usluge. Razlozi su

U okviru reforme primarne zdravstvene zaštite, u Domu zdravlja Bijelo Polje osnovan je Centar za djecu sa posebnim potrebama. Centar je započeo s radom 2008. godine, a do sada je u njemu registrovano 333 djece. To su djeca sa cerebralnom paralizom, Daunovim sindromom, intelektualnim smetnjama, poremećajima govora i jezika, autizmom i poremećajima u socijalnom i emocionalnom funkcionisanju. U Porodilištu, na odjeljenju Neonatologije, kod izabranog pedijatra i u Savjetovalištu za

reproduktivno zdravlje radi se na prepoznavanju novorođenčadi s visokim rizikom, djece sa smetnjama u razvoju ili drugim teškim hroničnim oboljenjima. Nakon toga se djeca kod koje su uočeni problemi ili smetnje ovoga tipa upućuju u Centar za djecu sa posebnim potrebama. U našoj opštini 13.196 djece ima svog izabranog doktora. U Bijelom Polju postoji sedam izabranih doktora pedijatara. Procenat redovno vakcinisane djece je visok – 2010. godine iznosio je 97%. Taj podatak ukazuje na razvijeniju svijest građana o zdravstvenoj zaštiti djece u odnosu na prethodni period. Tehnički, prostorni i kadrovski kapaciteti Doma zdravlja omogućavaju nesmetano sprovođenje obaveznih sistematskih pregleda djece do 19 godina života. Planom i programom zdravstvene zaštite predviđeno je da svako dijete do navršene 19. godine obavi 11 preventivnih pregleda. Porodilište Opšte bolnice Bijelo Polje adaptirano je i tehnički opremljeno u toku 2010. i 2011. godine. Uslovi rada su znatno poboljšani, a kvalitet zdravstvenih usluga unaprijeđen. Dječje odjeljenje bolnice raspolaže sa 13 kreveta, a služba Neonatologije sa četiri kreveta i četiri inkubatora. Usluge zdravstvene zaštite djeci pružaju četiri pedijatra/ice i 15 medicinskih sestara.

Oblasti LPA

neadekvatna informisanost mladih o uslugama koje savjetovališta pružaju, nizak nivo svijesti o rizicima koje nose polno prenosive bolesti, ali i stid i strah od društvene stigme i diskriminacije. U Savjetovalištu za mlade i reproduktivno zdravlje sprovode se programi edukacije djece i mladih u vezi sa konzumiranjem alkohola, duvanskih proizvoda i psihoaktivnih supstanci. Ankete i istraživanja sprovedena na uzorku od 1.500 učenika (osnovci 12–14 godina i srednjoškolci 15–19 godina) pokazali su da 15% ove populacije kontinuirano konzumira duvanske proizvode (2010. godine). Među djecom 14–19 godina, 63 je jednom ili više puta bilo predozirano alkoholom, a dvanaestoro psihoaktivnim supstancama (2010).

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

U toku 2010. godine na području naše opštine rođeno je 760 beba. Nije bilo perinatalne, niti smrti odojčadi, iako su 23 bebe rođene s težinom ispod 2.500 grama. U istom periodu registrovano je sedam maloljetničkih porođaja. Procenat odojčadi koja se do šest mjeseci života hrani isključivo dojenjem iznosio je 54,6%. U Bijelom Polju nema dovoljno aktivnosti kojima se među mladom populacijom promovišu zdravi stilovi života. Kako je svijest ljudi o značaju očuvanja zdravlja na izuzetno niskom nivou, jasno je da postoji rizik po zdravlje djece. Na nivou opštine ne postoji precizna baza podataka o stepenu gojaznosti, ali ni o stepenu neuhranjenosti djece. Međutim, analize sprovedene na već pomenutom uzorku ukazale su na problem gojaznosti kod školske djece. Od 1.460 djece uzrasta 5–15 godina, 109 (ili 7,5 %) ih je gojazno. Sistematski pregledi kojima je obuhvaćeno 580 djece u dječjim vrtićima pokazali su da se ova djeca, za razliku od školske, uglavnom kreću u granicama onoga što se smatra normalnim odnosom tjelesne težine i visine za određenu starosnu dob. Prema evidenciji zdravstvene službe, u toj populaciji nema ni neuhranjene djece.

Kapaciteti zdravstvenih ustanova su zadovoljavajući, ali prostor nije prilagođen najmlađim pacijentima. Nema obojanih i oslikanih zidova, raznih rekvizita, igračaka i sprava koje bi ambijent zdravstvenih ustanova učinile vedrim i privlačnim. Time bi se umanjila psihička napetost, uznemirenost i strah, često prisutni kod djece u toku pregleda i boravka u bolnici. Ne postoje ni alternativni programi podrške djeci tokom bolničkog liječenja (kreativne radionice, pomoć pri učenju i sl.). U Bijelom Polju je formirana lokalna Kancelarija za prevenciju narkomanije, ali je njene kapacitete potrebno dodatno ojačati. Memorandum o saradnji u oblasti prevencije narkomanije, potpisan između Kancelarije za prevenciju narkomanije, zdravstvenih i obrazovnih institucija u Bijelom Polju, Centra za socijalni rad i policije, predstavlja zalog kontinuiranog rada na edukaciji učenika u obrazovnim ustanovama. Radi unapređenja zdravlja djece u Bijelom Polju, neophodno je razviti međusektorsku saradnju i u rješavanju problema dječje zdravstvene zaštite primjenjivati multidisciplinarni pristup.

Socijalna zaštita

Među stanovnicima naše opštine veliki je broj korisnika materijalnog obezbjeđenja porodice (MOP). Prema podacima iz decembra 2010. godine, 1.577 porodica sa 4.829 članova registrovani su kao korisnici ove mjere zaštite. Od toga je 2.177 djece, koja žive u 1.086 porodica. Na selu živi 646 porodica koje su korisnici MOP-a.

Fotografija: UNICEF Crna Gora / Risto Božović

Oblasti LPA

Siromaštvo pogađa mnoge aspekte života porodice, a posebno negativno utiče na odrastanje i razvoj djece. Kod djece koja pripadaju najugroženijim grupacijama stanovništva može doći do dugoročne socijalne isključenosti. Takva isključenost nastupa usljed nedostatka kapaciteta njihovih porodica da promijene svoje nepovoljno stanje i potpune blokade potencijala za razvoj individualne egzistencije. Najveći broj ugrožene djece pripada porodicama gdje su jedan ili oba roditelja nezaposleni, romskoj populaciji, ili pak kategoriji djece sa smetnjama u razvoju.

U opštini Bijelo Polje ne postoji jedinstvena baza podataka za oblast socijalne i dječje zaštite. Ne postoji ni socijalni savjet za zaštitu djece, a socijalna davanja ne mogu da zadovolje osnovne potrebe porodica. Različita socijalno-zaštitna prava djece ostvaruju se u Centru za socijalni rad Bijelo Polje.

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

Na teritoriji naše opštine živi 54 porodice koje pripadaju RAE populaciji, od čega 193 djece. Svi domicilni pripadnici RAE populacije korisnici su MOP-a, kao i drugih oblika socijalno-zaštitnih prava. Žive u veoma lošim stambenim i higijenskim uslovima.

Raseljena lica imaju ista socijalno-zaštitna prava kao i državljani Crne Gore. Prema podacima iz 2010. godine, u Bijelom Polju živi 193 raseljena i interno raseljena lica, od čega 46 djece. Raseljenih lica koja pripadaju RAE populaciji ima 19.

U ustanovama socijalne i dječje zaštite Opštine Bijelo Polje smješteno je 47 djece, među kojima je petoro djece sa smetnjama u razvoju. U ustanovama socijalne zaštite u Crnoj Gori smješteno je 45 djece iz Bijelog Polja. Dvoje djece iz naše opštine smješteno je u ustanovama dječje zaštite koje se nalaze van teritorije Crne Gore. Usluge nesrodničkog hraniteljstva nijesu razvijene pa se djeca upućuju ili u institucije ili u srodničke porodice. Na srodničkom hraniteljstvu u Bijelom Polju nalazi se 12 djece.

Pored stručnih timova za sve oblasti rada u oblasti socijalne zaštite, u skladu za Zakonom o zaštiti od nasilja u porodici, u okviru Centra za socijalni rad formirana su dva operativna multidisciplinarna tima: za zaštitu od nasilja u porodici i za zaštitu djece od zlostavljanja i zanemarivanja. Članovi tima prošli su osnovnu edukaciju za rad sa djecom žrtvama zlostavljanja. U 2010. godini mjerama zaštite ovoga tima bilo je obuhvaćeno 16 djece.

Samohranih roditelja u Bijelom Polju ima 221, a njihove djece 408. Samohranim roditeljima nijesu obezbijeđena posebna socijalna davanja, štaviše, ova kategorija nije uopšte obuhvaćena strategijama protiv socijalne isključenosti. Posljedica takvog stanja jeste težak materijalni položaj samohranih roditelja i njihovih porodica. Pravo na tuđu njegu i pomoć koristi 267, a na ličnu invalidninu 67 djece u Bijelom Polju.

Formiranje Centra za podršku djeci i porodici jedan je od strateških ciljeva u oblasti socijalne zaštite definisanih u okviru prethodnog LPA za djecu u Bijelom Polju. Osnovan od strane Opštine Bijelo Polje, Ministarstva rada i socijalnog staranja, Ministarstva pravde i UNICEF-a, Centar je počeo sa radom 1. avgusta 2008. godine, kao prvi javni servis u Crnoj Gori za sveobuhvatnu zaštitu i prihvat djece žrtava zlostavljanja, zanemarivanja, mučenja i drugih oblika nasilja. U sklopu Centra organizovan je rad Prihvatne stanice za urgentno zbrinjavanje djece sa nenasilnim roditeljima.

Uz pomoć Centra za socijalni rad, Centar za podršku djeci i porodici uspješno implementira projekat Unapređenje i primjena alternativnih mjera i sankcija za maloljetnike u sukobu sa zakonom. Posebnu pomoć Centar za podršku djeci i porodici pruža Područnoj jedinici za posredovanje, koja radi u njenim prostorijama. U cilju rasterećivanja sudova, 142 predmeta upućena su na postupak posredovanja u građanskim sporovima; u 74 postupka posredovanja u krivičnim sporovima učestvovalo je 207 maloljetnika.

Polju je po prvi put organizovana Škola za roditelje, koja se bavi unapređenjem roditeljskih vještina. Centar je takođe pokrenuo prvu kampanju protiv nasilja nad djecom, koordinirao medijacije za maloljetnike u sukobu sa zakonom, postavio prvi sajt za djecu Bijelog Polja i snimio edukativni dokumentarni film Osmisli život bez droge. U okviru programa prekogranične saradnje, Centar je u saradnji sa Opštinom Priboj implementirao projekat socijalne zaštite djece.

U Centru za podršku djeci i porodici osmišljen je rad prve Prihvatne stanice u Crnoj Gori, a u okviru projekta Potraži pomoć, riješi problem otvoren je prvi SOS telefon. Zahvaljujući radu Centra, u Bijelom

Oblasti LPA

U oblasti primjene alternativnih mjera i pružanja „druge šanse“ uspostavljena je izuzetno dobra međusektorska saradnja, a o uspješnosti takvog pristupa najbolje govori podatak da među maloljetnim delinkventima nije bilo povratnika. Kao rezultat primjene alternativnih mjera, edukacije, preventivnih programa i aktivnosti na podizanju nivoa svijesti u zajednici o sveobuhvatnoj zaštiti maloljetnika, maloljetnička delinkvencija je 2010. godine smanjena za 68,5% u odnosu na prethodni period.

Fotografija: UNICEF Crna Gora / Duško Miljanić

U Centru za podršku djeci i porodici Bijelo Polje instalirano je prvo skrin-ogledalo u Crnoj Gori; uz primjenu savremene audio opreme, ovo ogledalo omogućava saslušanje maloljetnih lica (visoko traumatizovanih osoba – žrtava nasilja).

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

Dnevni centar za djecu sa smetnjama u razvoju „Tisa“ okuplja 30 korisnika sa umjerenim i teškim stepenom ometenosti u razvoju, uzrasta 3–27 godina. Osim smetnji u intelektualnom razvoju, korisnici imaju i teškoće motoričke i senzorne prirode, kao i prateće zdravstvene probleme karakteristične za ovu populaciju. Dnevni centar pruža sljedeće usluge: dnevno zbrinjavanje djece, stalni nadzor i njega, redovna medikamentozna terapija, besplatan prevoz, rehabilitacija, kineziterapija, priprema za inkluzivno obrazovanje, socijalizacija, društvena aktivacija djece i priprema za profesionalno osposobljavanje. NVO Udruženje roditelja „Oaza“ od svog osnivanja radi na razvijanju servisa podrške za djecu i mlade sa smetnjama u razvoju. Članovi Udruženja su roditelji, njih 80, i 84 djece sa smetnjama u razvoju, od kojih je sedamdesetoro starosti do 18 godina. U okviru projekta Biblioteka igračaka Udruženje kontinuirano obezbjeđuje neophodnu stručnu podršku ovoj djeci. Trenutno te

usluge koristi 40 djece. Udruženje sprovodi i dva pilot-projekta: Asistent u nastavi i Personalni asistent. Dok je cilj projekta Asistent u nastavi obezbjeđivanje tehničke podrške djetetu sa smetnjama u razvoju koje je uključeno u redovnu nastavu (inkluzivno obrazovanje), projekat Personalni asistent treba da omogući pružanje podrške djetetu s težim smetnjama u kući. Broj servisa podrške za djecu sa smetnjama u razvoju nije dovoljan, a baze podataka koje se odnose na ovu populaciju nijesu ni potpune ni kvalitetne. U našoj široj zajednici još uvijek postoje predrasude u odnosu na marginalizovane grupe, kakve su, na primjer, djeca sa smetnjama u razvoju i djeca romske nacionalnosti. Nedostaju edukativni programi koji bi doprinijeli jačanju i osnaživanju djece iz marginalizovanih grupa i smanjili stepen njihove diskriminacije u zajednici. Prosjačenje djece romske nacionalnosti i dalje predstavlja veliki problem, prvenstveno zato što u nastojanjima da se ta pojava eliminiše postoji veoma slaba ili nikakva podrška roditelja. Roditelji romske djece uglavnom su i veoma slabo obrazovani i stoga nesposobni da podstaknu socijalizaciju svoje djece kroz razne društvene aktivnosti. U Bijelom Polju nema dovoljno servisa za djecu koja izlaze iz ustanova socijalne zaštite.

Istraživanje je pokazalo da građani nijesu u potrebnoj mjeri informisani o pravima iz domena socijalne zaštite (materijalna davanja i psiho-socijalna podrška). Usljed otežanog pristupa uslugama socijalne zaštite, posebno su ugrožena prava djece sa seoskog područja. Na nivou lokalne zajednice rijetko se sprovode aktivnosti kojima se promovišu dječja socijalno-zaštitna prava. Volonterizam

je nedovoljno prepoznata vrijednost kako na nivou institucija i biznis sektora, tako i na nivou lokalne zajednice, pa praksa prikupljanja pomoći i organizovanja humanitarnih akcija za djecu lošeg materijalnog stanja nije zaživjela na pravi način. Ne čudi stoga što svijest o volonterizmu, humanosti i zajedništvu nije dovoljno razvijena ni među samom djecom.

Oblasti LPA Fotografija: UNICEF Crna Gora / Zoran Jovanović Maccak

Bezbjednost

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

Ovim dokumentom definisani su ciljevi, aktivnosti i nosioci aktivnosti u oblasti bezbjednosti djece u Bijelom Polju za period 2012–2016. godine. LPA predočava planiranu strategiju predstavnika lokalne zajednice i stručnjaka koji se bave djecom kako bi svoj djeci u Bijelom Polju obezbijedili bezbjedan ambijent u porodici, školi i na ulici. Postoji mnogo pokazatelja da su djeca u svakodnevnom okruženju izložena brojnim opasnostima i negativnim društvenim pojavama koje veoma loše utiču na njihov pravilan razvoj i formiranje zdrave ličnosti. Jedan od njih je i uporedna baza podataka Područne jedinice policije Bijelo Polje o broju maloljetnih lica počinilaca krivičnih djela, maloljetnih lica oštećenih izvršenjem krivičnog djela i djece povrijeđene u saobraćaju; podaci se odnose na 2010. i 2011. godinu. U toku 2010. godine registrovana su 22 krivična djela koja su počinili maloljetnici, a naredne godine osam, što ukazuje na to da je maloljetnički kriminalitet u opadanju. Svi počinioci bili su muškog pola i uzrasta 14–17 godina. U toku 2010. godine registrovano je 29 krivičnih djela u kojima su žrtve (oštećeni) maloljetna lica, njih 35. Naredne godine registrovano je 18 krivičnih djela u kojima su

žrtve maloljetnici – ukupno 21 maloljetno lice oštećeno izvršenjem krivičnog djela, od čega petoro djece. Na osnovu ovih podataka može se zaključiti da je broj krivičnih djela izvršenih na štetu maloljetnih lica u znatnom opadanju. U toku 2010. godine registrovano je šest slučajeva djece povrijeđene u saobraćaju; djeca su bila starosti 7–17 godina. U četiri slučaja povrijeđena djeca bili su pješaci, jedno povrijeđeno dijete bilo je vozač motocikla, a jedno vozač bicikla. U četiri slučaja maloljetnici su zadobili lakše, a u dva teške tjelesne povrede. Naredne, 2011. godine, registrovano je 20 djece povrijeđene u saobraćaju, od čega devet putnika (jedan smrtni slučaj), osam pješaka, dvoje biciklista i jedan motociklista. Podaci govore da je stepen ugroženosti djece u saobraćaju znatno povećan u odnosu na prethodni period. Statistički podaci potvrđuju da su djeca u školi, u porodici, na ulici i u saobraćaju izložena nasilju. Stepen izloženosti djece nasilju nije lako pouzdano utvrditi tim prije što se uvijek mora računati na tzv. „tamnu brojku“, tj. slučajeve koji nijesu na vrijeme prepoznati kao nasilje ili nijesu prijavljeni nadležnim službama. Svi oblici neprihvatljivog ponašanja prema djeci, u manjoj ili većoj mjeri, prisutni su i u

našoj zajednici. Zlostavljanje djece može biti fizičko, psihičko i seksualno, a zastupljeno je u porodici, školi, na ulici, riječju, u svakom okruženju u kojem borave djeca. Veoma je važno nastaviti sa međusektorskom saradnjom u suzbijanju ovih pojava, ali je neophodna i edukacija djece i njihovih roditelja kako bi prepoznali problem nasilja i, u skladu s tim, ostvarivali sopstvena prava.

podstaknuta od strane svojih roditelja, riječ je o eksploataciji i teškoj zloupotrebi djece. U suzbijanju ove pojave otežavajuću okolnost predstavlja neznanje djece da je prosjačenje inkriminisana radnja. Među licima koja prosjače najveći je broj raseljenih lica romske populacije koji žive na području Berana; u Bijelo Polje često dolaze organizovano, čime na prosjačenje podstiču i domicilne Rome.

Prosjačenje predstavlja veliki problem u našoj opštini, a gotovo je bez izuzetka vezano za djecu romske populacije. Ukoliko je tačna pretpostavka da su djeca na takvo ponašanje

Oblasti LPA

Osim ovim vidovima nasilja, djeca su izložena i drugim negativnim pojavama u društvu: narkomaniji, alkoholizmu, kockanju, prosjačenju, nekontrolisanom pristupu internet sajtovima neprimjerenih sadržaja… Sve ove pojave u ogromnoj mjeri ugrožavaju pravilan psihofizički razvoj djece. Stoga je važno da institucije koje se bave ovom problematikom – u prvom redu tužilaštvo, policija, lokalna zajednica, Centar za socijalni rad i inspekcijske službe – kontinuirano i koordinirano rade na suzbijanju ovih pojava. Neophodno je redovno vršiti kontrole ugostiteljskih objekata i mjesta gdje se organizuje kockanje i razne vrste igrica i u slučaju devijantnih pojava protiv vlasnika sprovoditi propisane zakonske mjere.

Fotografija: UNICEF Crna Gora / Zoran Jovanović Maccak

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

Realizujući ciljeve LPA za period 2005–2010, Područna jedinica policije Bijelo Polje sprovela je brojne aktivnosti na suzbijanju prosjačenja, narkomanije, služenja alkoholnih pića maloljetnicima, kockanja i sl. (akcije „Prosjak“, „Mladost“, „Skuter“ itd.). U narednom periodu planiran je nastavak i kontinuirano sprovođenje istih aktivnosti. U cilju suzbijanja ugroženosti djece u saobraćaju neophodno je: redovno obilježavati pješačke prelaze, postaviti ,,ležeće policajce“, pojačati kontrole saobraćaja u blizini školskih objekata i

preduzimati sve potrebne mjere i radnje radi bolje zaštite djece. Kroz evropski projekat Policajac u zajednici, podržan od strane OEBS-a i Uprave policije Crne Gore, Područna jedinica policije Bijelo Polje uspostavila je čvrstu saradnju sa lokalnom zajednicom, obrazovnim i socijalnim ustanovama i nevladinim organizacijama i uz pomoć međusektorskih timova implementirala mnoge projekte značajne za unapređenje bezbjednosti djece u našoj opštini.

Fotografija: UNICEF Crna Gora / Zoran Jovanović Maccak

Mediji i kultura Mediji, kao sredstva informisanja i komunikacije, potreban su i nezamjenjiv segment savremenog života. Istovremeno, veoma je značajna uloga medija u formiranju mišljenja, stavova i načina života. Njihovom uticaju posebno su podložna djeca i mladi budući da se nalaze u periodu života kada se stiču navike i usvajaju obrasci ponašanja.

Na području Opštine Bijelo Polje program emituju tri radija i jedna TV stanica: lokalni javni emiter Radio Bijelo Polje, komercijalni Radio Plus, Adriatik radio i Televizija Sun.

Djeca su zanemarljivo malo uključena u kreiranje programskih sadržaja medija. Nedostaju časopisi za djecu. Od 20 osnovnih i srednjih škola, samo u tri postoje novinarske sekcije. Sve škole posjeduju informatičke kabinete, ali je velikom broju djece nedostupan Internet zbog tehničkih nemogućnosti. Kultura i pravo na kulturu spadaju u temeljna dječja prava, pa je neophodno omogućiti djeci da aktivno učestvuju u kulturnim

Oblasti LPA

Savremeni mediji mogu informisati djecu, zabaviti ih, „praviti im društvo“, no oni često imaju i negativan uticaj na njihov pravilan rast i razvoj. Mediji, posebno televizija i Internet, snažno privlače pažnju mlađe populacije, namećući im različite modele života i ponašanja. Djeca su preko medija izložena sadržajima koji obiluju nasiljem, manipulacijom, lošim uzorima i primjerima devijantnog ponašanja. Sve to može uticati na formiranje pogrešnih moralnih normi i stavova kod djece, doprinijeti da postanu opterećena brigom o izgledu i prestižu i sklona usvajanju modela življenja kojima nedostaju prave vrijednosti.

U programima lokalnih medija malo je kvalitetnih sadržaja namijenjenih djeci. Obrazovnih i zabavno-rekreativnih emisija za djecu gotovo da nema, a one rijetke emituju se u terminima koji nijesu prilagođeni raspoloživom vremenu djece. Malo je emisija koje obrađuju teme posvećene pravima djece, vaspitanju i obrazovanju, odrastanju, zdravlju i zdravim stilovima života. Nedostaju programski sadržaji namijenjeni djeci sa smetnjama u razvoju, seoskoj djeci i djeci romske populacije. Problem usložnjava nedovoljan broj edukovanih novinara, osposobljenih da na kvalitetan način prezentuju različite teme iz oblasti prava djeteta. Novinari su, načelno, nedovoljno zainteresovani za teme koje se tiču djece. Posljedica je da su izvještavanja i medijski prilozi često prostori kršenja dječjih prava i diskriminacije.

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

dešavanjima. U Bijelom Polju djeca koriste usluge Narodne biblioteke, a uključena su i u rad folklorne, pozorišne i muzičke sekcije koje postoje pri Centru za kulturu. Centar za kulturu organizator je godišnjih smotri učenika osnovnih škola iz oblasti likovnog stvaralaštva, recitacije, besjedništva, ritmike, folklora, modernog plesa, horskog pjevanja i dramskog stvaralaštva. Na ovim smotrama redovno je zastupljena većina škola, a svake godine na njima učestvuje 800–1.000 učenika. Osnovni problem predstavlja nedostatak odgovarajućeg prostora za svu djecu koja su zainteresovana da se uključe u rad postojećih sekcija, kao i nepostojanje dječjeg odjeljenja i čitaonice u okviru gradske biblioteke. Preko 600 djece i mladih

uzrasta do 18 godina redovno koristi usluge biblioteke (računajući i pokretnu biblioteku). Folklorna sekcija okuplja preko 250 članova mlađih od 18 godina; djeca su organizovana po grupama, a probe se održavaju tri puta nedjeljno. Ostale sekcije okupljaju preko 100 članova. Postojeći prostor ne dozvoljava omasovljavanje ovih aktivnosti, iako postoji dosta djece koja pokazuju interesovanje za rad u nekoj od sekcija. U Bjelopoljskom pozorištu postoji Dječja scena i Pozorišna radionica, koje godišnje proizvedu četiri do pet predstava za djecu. Sadržaji iz oblasti kulture nijesu dovoljno dostupni djeci iz ruralnih sredina, djeci sa smetnjama u razvoju, romskoj djeci i ostalim socijalno ugroženim kategorijama djece.

Fotografija: UNICEF Crna Gora / Duško Miljanić

Sport i slobodno vrijeme

U Bijelom Polju djeca upražnjavaju razne sportove: fudbal, košarku, atletiku, biciklizam, tenis..., no njihov broj nije zadovoljavajući. Čak i kada postoje

Od 7.000 učenika u našoj opštini sportom se kroz sekcije bavi 544. Fizička aktivnost djece uglavnom se ne odvija u školskim sportskim sekcijama, već u klubovima, što podrazumijeva znatne materijalne izdatke: malo je klubova koje finansira lokalna samouprava, a u ostalima se plaćaju visoke članarine. To sport čini nedostupnim za djecu iz siromašnih porodica. Roditelji često nijesu u mogućnosti da obezbijede dalje bavljenje sportom svojoj djeci, ma koliko ona bila talentovana. Sportskih terena je malo, a postojeći uglavnom ne pružaju odgovarajuće uslove za trening; nema dovoljno terena sa vještačkom travom. Fudbalski teren na gradskom stadionu u lošem je stanju, gradska hala služi za održavanje košarkaških utakmica pa nema nijednog pomoćnog fudbalskog igrališta gdje bi mogla da treniraju djeca. Osim u vrijeme održavanja nastave, školske sale su nedostupne djeci – zatvorene su ili se izdaju različitim klubovima na korišćenje. U školama nema dovoljno kvalitetnih sportskih

Oblasti LPA

Fizička aktivnost od velikog je značaja za zdravlje i razvoj svakog djeteta. Stručnjaci ističu da bi do puberteta sva djeca trebalo da se bave lakim sportskim aktivnostima koje im omogućavaju pravilan fizički razvoj. Smatra se da djeca od dvanaeste godine života mogu početi ozbiljno i redovno da treniraju sport za koji imaju afinitet i psihofizičke predispozicije. Većina djece zadovoljava svoje potrebe za fizičkom aktivnošću kroz igru i rekreativne aktivnosti. Ipak, sve je veći broj djece koja se veoma rano specijalizuju za određenu vrstu sporta i počinju intenzivno da treniraju radi takmičarskih rezultata. Iako postoje jasne preporuke stručnjaka u pogledu uzrasta u kojem dijete treba da počne sa treninzima u okviru ove ili one sportske discipline, roditelji su o tome uglavnom slabo informisani. Takođe, prije nego što dijete započne redovno i intenzivno da trenira, trebalo bi da ga roditelji odvedu ljekaru kako bi bili sigurni da odabrani sport odgovara njegovim psihofizičkim predispozicijama. Osim toga, djeca često koriste neodgovarajuću sportsku opremu.

organizovane aktivnosti, roditelji i djeca o njima nijesu dovoljno informisani. Način života u kome je sve manje fizičkih aktivnosti pogoduje ranoj pojavi deformiteta, koji se javljaju i kod djece predškolskog uzrasta.

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

sekcija, a nastavnici nijesu u potrebnoj mjeri angažovani u sportskim aktivnostima djece. Djeca su slabo uključena u školska sportska takmičenja i kros-takmičenja po uzrastima. Opštinska sportska takmičenja ne postoje, kao ni sportske manifestacije koje bi motivisale djecu da se više bave sportom. Nekim školama nedostaje sportska sala, a nekim, naročito na seoskom području, sportski poligoni. U Bijelom Polju nema biciklističkih i trim-staza, kao ni bazena gdje bi mladi mogli da se bave plivanjem i drugim vodenim sportovima. Veliki broj djece u Bijelom Polju ne zna da pliva. Sportski treneri, nastavnici i djeca, nijesu stimulisani adekvatnim nagradama za postignute rezultate. Malo je stručnih lica motivisanih da okupe i organizuju djecu u sportskim aktivnostima, iako se na Birou za zapošljavanje nalazi 11 nezaposlenih osoba sa završenim fakultetom Fizičke kulture. Za djecu sa smetnjama u razvoju u Bijelom Polju nema organizovanih sportskih aktivnosti. Ovoj djeci nijesu obezbijeđene ni prilagođene sprave za bavljenje sportom pa se ona veoma rijetko uključuju u postojeće sportske aktivnosti. I djeca romske populacije slabo su uključena u sportske aktivnosti. Doduše, postoji seniorski romski fudbalski klub „E Roma“, koji okuplja uglavnom omladince.

Sprovedena istraživanja o načinima na koje djeca provode slobodno vrijeme upućuju na zaključak da kvalitet organizacije slobodnog vremena u najvećoj mjeri određuju: siromaštvo u porodici, moralne vrijednosti, slabljenje vaspitne funkcije u školama i sredina u kojoj dijete odrasta. Ova su istraživanja pokazala da u Crnoj Gori oko 30% djece nema mogućnosti za slobodne aktivnosti, a da preostalih 70% nije zadovoljno načinom na koji provodi svoje slobodno vrijeme. U analizama su najčešće isticani sljedeći nedostaci: nepostojanje adekvatnog prostora za djecu (dječjeg centra), nepostojanje sadržaja za djecu u postojećim sportskim objektima, nedovoljna povezanost lokalne uprave, škola, vrtića i sličnih institucija u organizovanju slobodnog vremena za djecu itd. Ipak, najviše nedostaju sadržaji koje bi djeca mogla samostalno osmišljavati i kvalifikovani stručnjaci koji bi sve te dječje ideje uobličavali u kvalitetan, postojan i djeci prilagođen program. Prepoznat je i problem dostupnosti sportskih i sportsko-rekreativnih sadržaja, pa i samih sportskih terena, djeci iz ruralnog područja. U odnosu na djecu koja žive u gradu, seoska djeca su u nepovoljnijem položaju: redovnih linija prevoza nema pa su ova djeca prinuđena da za putovanja izdvoje često nezanemarljiva novčana sredstva ukoliko žele da budu dio sportskih, kulturnih, muzičkih i ostalih sadržaja.

Ekologija Svaki čovjek ima pravo na čistu i zdravu životnu sredinu. Djeci je ovo pravo garantovano Konvencijom o pravima djeteta. Opština Bijelo Polje kroz svoje glavne strateške pravce dala je prioritet programima koji su u direktnoj funkciji zaštite životne sredine. To se, prije svega, odnosi na izgradnju kolektora sa sistemom za prečišćavanje otpadnih voda, centra za preradu i tretman čvrstog otpada, ali i niz drugih aktivnosti od značaja za zaštitu životne sredine. Bez obzira na dosadašnja zalaganja,

mnogi važni programi još uvijek nijesu realizovani, što se negativno odražava na stanje životne sredine, a time i na djecu u Bijelom Polju.

Na nivou opštine Bijelo Polje ne postoji odgovarajuća baza podataka iz oblasti ekologije. Vodotoci nijesu dovoljno zaštićeni, a gradske plaže su devastirane, što direktno ugrožava bezbjednost djece na kupalištima. Ne postoji kanalizaciona mreža sa kolektorima, kao ni centralna deponija, pa djeci prijeti opasnost od raznih zaraznih bolesti. Najopasniji je bolnički otpad koji se izliva u rijeku Lim, gdje se djeca ljeti kupaju. Oblasti LPA Fotografija: UNICEF Crna Gora / Duško Miljanić

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

Nije obezbijeđena kvalitetna selekcija organskog i komunalnog otpada, a neiskorišćenost sekundarnih sirovina je velika. Skladištenje, odlaganje i recikliranje otpada ne obavlja se na adekvatan način. I u gradu i u ruralnim područjima naše opštine nedostaju kontejneri (selektivni), korpe i sl. Situaciju dodatno otežava nemogućnost saniranja fekalnih i otpadnih voda, čime su ugrožene sve rijeke, posebno Lješnica. U Bijelom Polju nema dovoljno zelenih površina, parkova i sportsko-rekreativnih zona. Ne postoje ni uređena izletišta gdje bi se djeca mogla okupljati i družiti, razmjenjivati informacije i iskustva, ili pak samoorganizovati za društveno korisne aktivnosti, volonterizam, ekološke akcije i sl. Ekološke sekcije funkcionišu samo u nekim školama; malo je učenika koji su uključeni u takve aktivnosti (oko 120) i to su uglavnom djeca iz užeg gradskog područja. Nedovoljan broj djece obuhvaćen je radionicama i edukativnim predavanjima o stanju i zaštiti životne sredine. Nedostaju zajedničke aktivnosti školskih ekoloških sekcija i opštinskog Savjeta za zaštitu životne sredine. Nema ni nagradnih takmičenja za učenike i učenice ekoloških sekcija, na primjer: za najbolje ostvarene rezultate, najljepše

dvorište, najveći broj sadnica, za najbolje likovne i literarne radove iz oblasti ekologije, najbolja idejna rješenja za otklanjanje ekoloških problema i sl. Ekološka svijest nije na visokom nivou ni kod djece ni kod njihovih roditelja, pa ne čudi što je veoma malo ekoloških akcija na nivou grada. Postoji potreba za edukacijom u ovoj oblasti, kao i za edukovanim pojedincima koji bi pokretali i pratili ekološke aktivnosti. Odgajati djecu u ekološkom duhu, tj. u duhu života koji je u saglasju s prirodom, nalog je vremena u kojem živimo. Postalo je jasno da samo promjenom načina života i usvajanjem ekoloških navika možemo osigurati opstanak budućim generacijama. Zato roditelji i vaspitači moraju učiniti sve da razviju ekološku svijest djeteta. Zbog zdravog života djece i generacija koje će tek doći, neophodno je dosljedno i sistematski sprovoditi ekološko vaspitanje u predškolskim ustanovama i u nižim razredima osnovne škole. Stil života i životne navike nije lako mijenjati; zato je najbolje djecu od najranije dobi podučavati zdravom i ekološki odgovornom načinu života. Djeca će lako usvojiti pozitivne ekološke navike jer su intuitivno zainteresovana za prirodu.

TABELARNI PRIKAZ LOKALNOG PLANA AKCIJE PO OBLASTIMA

Tabela 2: Specifični cilj 1 – Veći obuhvat djece kvalitetnim predškolskim vaspitanjem i obrazovanjem, posebno djece iz populacije RAE, djece sa smetnjama u razvoju i djece iz socijalno ugroženih porodica Aktivnosti 1. Proširenje, adaptacija i izgradnja neophodnih prostornih kapaciteta, u skladu sa pedagoškim normama u radu sa djecom (izgradnja vrtića u centru grada, adaptacija i proširivanje vrtića u Pruškoj, Rasovu itd.). 2. Obezbjeđivanje uslova u područnim odjeljenjima vrtića: nabavka didaktičkog materijala, uređivanje prostorija i otvaranje novih područnih odjeljenja pri školama.

Nosioci aktivnosti i partnerstva • Ministarstvo rada i socijalnog staranja, • Ministarstvo prosvjete i sporta, • Uprava vrtića, • Opština, • NVO.

Vremenski okvir 2012–2016.

Izvori finansiranja • Ministarstvo prosvjete i sporta, • Ministarstvo rada i socijalnog staranja, • Opština, • donatori.

Indikatori 1. Izgrađeni vrtići, povećan broj djece koja borave u vrtićima; adekvatno uređene prostorije i obezbijeđen didaktički materijal. 2. Poboljšani uslovi u područnim odjeljenjima vrtića, broj novootvorenih područnih vrtića.

Tabelarni prikaz lokalnog plana akcije po oblastima

Obrazovanje

Nastavak tabele 2

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

Aktivnosti

Nosioci aktivnosti i partnerstva

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

Indikatori

3. Uvođenje fleksibilnijih modela usluga: specijalizovani i kraći programi, biblioteke igračaka i knjiga, interaktivne službe pri predškolskim ustanovama, literatura za roditelje i ostali didaktički materijali za razvoj i učenje.

3. Uvedeni fleksibilni modeli usluga.

4. Pružanje usluga ranog i predškolskog vaspitanja i obrazovanja djeci u seoskim područjima, gdje nema predškolske ustanove (kroz kućne posjete porodicama i djeci u udaljenim seoskim područjima).

4. Broj pruženih usluga djeci predškolskog uzrasta.

5. Obezbjeđivanje besplatnog boravka u vrtićima: djeci RAE populacije, djeci sa smetnjama u razvoju i djeci u riziku, djeci iz porodica koje žive u siromaštvu, djeci bez roditeljskog staranja i djeci iz udaljenih seoskih područja.

5. Broj djece koja besplatno borave u vrtiću.

6. Promovisanje programa i aktivnosti koji se odnose na učenje i razvoj djeteta, a uključuju sve aspekte: zdravlje, ishranu, sigurnost, higijenu.

6. Broj i kvalitet usluga koje su pružene djeci u seoskim područjima.

7. Davanje instrukcija roditeljima za praćenje razvoja djece, pomoć u širenju visokokvalitetnog ranog i predškolskog vaspitanja i obrazovanja i sl.

7. Broj individualnih i grupnih razgovora sa roditeljima.

Tabela 3: Specifični cilj 2 – Poboljšana interdisciplinarna i održiva saradnja cjelokupnog sistema kako bi se unaprijedila socijalna inkluzija djece do polaska u školu Aktivnosti 1. Sastanci aktiva direktora i pedagoga koji će doprinijeti da se osnaži saradnja i efikasna razmjena informacija između predškolskih ustanova i osnovnih škola, kao i njihove zajedničke aktivnosti. 2. Sastanci, okrugli stolovi, radionice i ostale aktivnosti koji će unaprijediti i razviti različite modele saradnje, podrške i uključivanja roditelja u planiranje rada vaspitno-obrazovnih ustanova.

Nosioci aktivnosti i partnerstva • Ministarstvo prosvjete i sporta, • Ministarstvo rada i socijalnog staranja, • Opština, • Uprava vrtića, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2013.

• Ministarstvo prosvjete i sporta, • Opština, • donatori.

Indikatori 1. Broj sastanaka, zapisnici o razmjeni informacija između vrtića i osnovnih škola, bolja saradnja. 2. Poboljšana saradnja sa roditeljima i njihova veća uključenost u rad predškolskih ustanova. 3. Formirana sveobuhvatna baza podataka, dobro razvijeni mehanizmi za prikupljanje podataka.

3. Izrada kompletne baze podataka i evidencije djece po različitim osnovama; razvijanje funkcionalnih mehanizama za prikupljanje podataka i međusektorsku razmjenu.

1. Jačanje i proširivanje obuke kroz sistem kontinuiranog profesionalnog usavršavanja i napredovanja. 2. Izrada priručnika i materijala za sve zaposlene.

Nosioci aktivnosti i partnerstva • Ministarstvo prosvjete i sporta, • Opština, • Uprava vrtića, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2014.

• Ministarstvo prosvjete i sporta, • Zavod za školstvo, • Opština, • donatori.

Indikatori 1. Formirani portfoliji o profesionalnom usavršavanju svih vaspitača/ica. 2. Biblioteke dobro opremljene raznim priručnicima i materijalima.

3. Dodatna obuka nastavnog osoblja za rad sa djecom sa smetnjama u razvoju.

3. 5-6 obučenih vaspitača/ica za rad sa djecom sa smetnjama u razvoju.

4. Priprema edukativnog materijala za rano učenje i njegova distribucija roditeljima.

4. Broj i kvalitet sadržaja distribuiranog edukativnog materijala za rano učenje.

Tabelarni prikaz lokalnog plana akcije po oblastima

Tabela 4: Specifični cilj 3 – Obezbijeđena mogućnost i uslovi za kontinuirano profesionalno usavršavanje zaposlenih u predškolskim ustanovama Aktivnosti

Strateški cilj Poboljšanje uslova i kvaliteta nastave u osnovnim i srednjim školama Tabela 5: Specifični cilj 4 – Ojačani prostorni i tehnički kapaciteti neophodni za izvođenje kvalitetne nastave

Aktivnosti 1. Opremanje kabineta: biologije, fizike, hemije; obezbjeđivanje nedostajućih didaktičkih sredstva, potrebnih za ove nastavne predmete (u svim školama).

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

2. Obezbjeđivanje neophodnih rekvizita za izvođenje nastave fizičkog vaspitanja u svim školama (lopte, vijače, strunjače i sl.).

Nosioci aktivnosti i partnerstva • Ministarstvo prosvjete i sporta, • Opština, • Uprava škola, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Ministarstvo prosvjete i sporta, • Zavod za školstvo, • Opština, • donatori.

Indikatori 1. Broj opremljenih kabineta u školama, veća zainteresovanost učenika/ca za ove predmete. 2. Obezbijeđeni neophodni rekviziti za kvalitetno izvođenje nastave fizičkog vaspitanja.

3. Izgradnja fiskulturnih sala i rekonstrukcija postojećih (OŠ „Marko Miljanov“, OŠ „Risto Ratković“, OŠ „Pavle Žižić“, OŠ „Miloje Dobrašinović“…).

3. Izgrađene i rekonstruisane fiskulturne sale u gradskim školama (OŠ „Marko Miljanov“, OŠ „Risto Ratković“, OŠ „Pavle Žižić“, OŠ „Miloje Dobrašinović“…).

4. Izgradnja osnovne škole „Dušan Korać“.

4. Izgrađena nova osnovna škola „Dušan Korać“.

Tabela 6: Specifični cilj 5 – Bezbjedan i kvalitetan boravak djece u školama

Aktivnosti 1. Nabavka potrebnog inventara (stolice, stolovi, ormari, roletne…) u slabo opremljenim školama: OŠ „Marko Miljanov“, OŠ „Dušan Korać“, OŠ „Risto Ratković“, kao i u školama u Kanjama, Goduši, Tomaševu... 2. Rekonstrukcija krovova, stolarije, fasada, podova i sanitarnih čvorova u OŠ „Marko Miljanov“, kao i u školama u Tomaševu, Njegnjevu, Ravnoj Rijeci, Goduši, Kanju, Zatonu.

Nosioci aktivnosti i partnerstva • Ministarstvo prosvjete i sporta, • Ministarstvo rada i socijalnog staranja, • Opština, • uprave škola, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Ministarstvo prosvjete i sporta, • Zavod za školstvo, • Opština, • donatori.

Indikatori 1. Nov i kvalitetan školski inventar.

2. Opravljeni i rekonstruisani krovovi, stolarija, podovi i fasade u školama.

3. Broj otvorenih kuhinja.

4. Obezbjeđivanje besplatnog korišćenja usluga kuhinje za djecu iz porodica korisnika MOP-a.

4. Broj učenika koji koriste usluge kuhinje besplatno.

Tabela 7: Specifični cilj 6 – Savremene i dobro opremljene biblioteke

Aktivnosti

1. Ustanovljavanje potreba u školama i obezbjeđivanje dovoljnog broja kompleta lektire za sve razrede osnovne i srednje škole. 2. Uvođenje Interneta u bibliotekama.

3. Obezbjeđivanje prostora i opreme potrebne za čitaonice.

Nosioci aktivnosti i partnerstva • Ministarstvo prosvjete i sporta, • Opština, • uprave škola, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2013.

• Ministarstvo prosvjete i sporta, • Opština, • donatori.

Indikatori

1. Broj obezbijeđenih kompleta lektire.

2. Uveden Internet u svim školskim bibliotekama. 3. Broj otvorenih čitaonica u školama.

Tabelarni prikaz lokalnog plana akcije po oblastima

3. Obezbjeđivanje uslova za otvaranje kuhinja u školama.

Strateški cilj Infrastrukturno unapređenje vaspitanja i obrazovanja za svu djecu u osnovnim i srednjim školama Tabela 8: Specifični cilj 7 – Obezbijeđena infrastruktura koja omogućava pristupačnost školskih objekata za svu djecu.

Aktivnosti

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

1. Obezbjeđivanje rasvjete za pješački most u Njegnjevu.

Nosioci aktivnosti i partnerstva

• Ministarstvo prosvjete i sporta, 2. Obezbjeđivanje organizovanog prevoza za • Ministarstvo đake pješake. rada i socijalnog staranja, • Opština, 3. Obezbjeđivanje jeftinijih putnih karata za djecu koja • uprave škola, koriste javni prevoz do škole, kao i besplatnog • privatni sektor, prevoza za djecu u stanju socijalne potrebe. • NVO. 4. Uklanjanje arhitektonskih barijera u školama za djecu sa smetnjama u razvoju (izgradnja kosih ravni i rukohvata u svim školama).

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2014. • Ministarstvo prosvjete i sporta, • Ministarstvo rada i socijalnog staranja, • Opština, • privatni sektor – prevoznici, • donatori.

Indikatori 1. Osvijetljen pješački most u Njegnjevu. 2. Obezbijeđen prevoz za sve đake pješake (školski kombi ili javni prevoz). 3. Prilagođene cijene karata za đake koji koriste javni prevoz. 4. Izgrađeni rukohvati i kose ravni u svim školama.

Tabela 9: Specifični cilj 8 – Veća dostupnost obrazovanja za svu djecu iz marginalizovanih grupa i djecu sa smetnjama u razvoju

Aktivnosti 1. Stvaranje uslova da djeca iz socijalno ugroženih porodica pohađaju školu u prirodi, odlaze na izlete, ekskurzije, kulturne manifestacije.

Nosioci aktivnosti i partnerstva

• Ministarstvo prosvjete i sporta, • Ministarstvo rada i socijalnog staranja, 2. Obezbjeđivanje besplatnih udžbenika za svu • Opština, djecu kojoj je to potrebno, bez obzira na to da li • uprave škola, su korisnici MOP-a – kroz akciju Knjiga za druga • Centar za i uz podršku Ministarstva prosvjete i sporta podršku djeci i (računajući pritom i na udžbeničke komplete u porodici, postojećim bibliotečkim fondovima). • Dom zdravlja, • NVO Udruženje 3. Obezbjeđivanje potrebnog didaktičkog roditelja materijala za djecu sa smetnjama u razvoju „Oaza“, (Brajeva azbuka, diktafoni i sl.). • druge NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2014.

• Ministarstvo prosvjete i sporta, • Ministarstvo rada i socijalnog staranja, • Ministarstvo za ljudska i manjinska prava, • Opština, • donatori.

3. Obezbijeđen potreban didaktički materijal za djecu sa smetnjama u razvoju. 4. Broj asistenata/kinja po školama, zadovoljstvo djeteta, roditelja i nastavnika/ca dobijenom podrškom; obezbijeđen asistent u nastavi za djecu romske populacije (OŠ u Njegnjevu, OŠ „Risto Ratković”...).

5. Edukacija roditelja i nastavnika/ca za rad sa djecom sa smetnjama u razvoju.

5. Broj edukovanih roditelja i nastavnika/ca za rad sa djecom sa smetnjama u razvoju.

6. Uključivanje roditelja u procese rehabilitacije, vaspitanja i obrazovanja djece.

6. Roditelji uključeni u procese rehabilitacije, vaspitanja i obrazovanja djece.

7. Formiranje mobilnog tima na nivou grada za pomoć u radu sa djecom sa smetnjama u razvoju.

7. Formiran mobilni tim za pomoć u radu sa djecom sa smetnjama u razvoju.

Tabelarni prikaz lokalnog plana akcije po oblastima

4. Povećanje broja asistenata u nastavi, kao podrška djeci sa smetnjama u razvoju.

Tabela 10: Specifični cilj 9 – Veći obuhvat djece romske nacionalnosti osnovnim i srednjim obrazovanjem

Aktivnosti

1. Evidentiranje djece romske nacionalnosti.

2. Obezbjeđivanje asistenta u nastavi romske nacionalnosti za škole u kojima je veći broj romske djece.

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

3. Organizacija edukativnih radionica za roditelje romske nacionalnosti o značaju koji obrazovanje ima za njihovu djecu. 4. Edukacija školske djece i roditelja o pravu romske i druge djece iz marginalizovanih grupa na obrazovanje, uvažavanje i toleranciju.

Nosioci aktivnosti i partnerstva • Ministarstvo prosvjete i sporta, • Ministarstvo za ljudska i manjinska prava, • Opština, • Centar za podršku djeci i porodici, • Centar za socijalni rad, • uprave škola, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2013.

• Ministarstvo prosvjete i sporta, • Ministarstvo za ljudska i manjinska prava, • Opština, • donatori.

Indikatori

1. Formirana baza podataka o djeci koja pripadaju romskoj populaciji. 2. Obezbijeđen asistent u nastavi romske nacionalnosti za škole u kojima je veći broj romske djece. 3. Broj održanih radionica, broj roditelja koji su prošli edukaciju. 4. Broj održanih predavanja u školama i drugim institucijama.

5. Uključivanje djece romske nacionalnosti u različite sekcije.

5. Broj djece romske nacionalnosti koja su uključena u neku od sekcija.

6. Usavršavanje nastavnog osoblja u cilju bolje komunikacije sa djecom romske nacionalnosti i njihovim roditeljima.

6. Formirani portfoliji o usavršavanju nastavnika/ca, broj nastavnika/ca koji su prošli obuke prevazilaženja stereotipa i predrasuda.

7. Organizovanje dopunske nastave za djecu romske nacionalnosti.

7. Broj romske djece uključene u dopunsku nastavu.

8. Obezbjeđivanje potrebnih udžbenika za djecu romske nacionalnosti.

8. Obezbijeđeni udžbenici svoj romskoj djeci.

9. Priprema djece romske nacionalnosti za polazak u školu kroz uključivanje u predškolske ustanove.

9. Broj djece romske nacionalnosti koja pohađaju predškolsku ustanovu.

Strateški cilj Unapređenje i razvoj neformalnog obrazovanja i vannastavnih aktivnosti zasnovanih na potrebama djece Tabela 11: Specifični cilj 10 – Unaprijeđene vannastavne aktivnosti u školama

Aktivnosti 1. Podsticanje što većeg broja djece na uključivanje u sekcije: računarsku, matematičku, biološku, hemijsku, bibliotekarsku, novinarsku, ekološku itd.

Nosioci aktivnosti i partnerstva • Ministarstvo prosvjete i sporta, • Opština, • uprave škola, • pedagog/škinja, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2014.

• Ministarstvo prosvjete i sporta, • Opština, • donatori.

Indikatori 1. Povećan broj učenika koji su uključeni u rad sekcija, posebno: računarske, matematičke, biološke, hemijske, bibliotekarske i novinarske sekcije. 2. Organizovan kviz znanja jednom ili dva puta tokom školske godine.

3. Organizovanje likovnih kolonija, izložbi, tematskih kulturnih manifestacija u cilju promovisanja djela djece i mladih.

3. Broj organizovanih likovnih kolonija, izložbi i sl.

4. Obezbjeđivanje potrebnih nastavnih sredstava za rad sekcija.

4. Obezbijeđena potrebna nastavna sredstva za vannastavne aktivnosti u svim školama.

Tabelarni prikaz lokalnog plana akcije po oblastima

2. Organizovanje (na nivou opštine) kvizova i takmičenja iz oblasti raznih školskih predmeta: matematike, fizike, hemije, biologije, istorije, geografije…

Tabela 12: Specifični cilj 11 – Unaprijeđeni programi neformalnog obrazovanja i ojačan društveni aktivizam djece

Aktivnosti

Nosioci aktivnosti i partnerstva

• Ministarstvo prosvjete i sporta, 2. Uvođenje problematike rodne ravnopravnosti • Opština, u osnovne i srednje škole. • uprave škola, • NVO.

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

1. Organizovanje radionica na temu zdravih stilova života, prilagođenih svim uzrastima.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2014.

• Ministarstvo prosvjete i sporta, • Opština, • donatori.

Indikatori 1. Broj edukativnih predavanja u školama. 2. Broj edukativnih predavanja u školama na temu rodne ravnopravnosti.

3. Upoznavanje djece i mladih sa značajem i oblicima volonterizma u cilju jačanja njihovog društvenog aktivizma i blagovremenog uključivanja u život zajednice.

3. Broj obučenih volontera i volonterskih akcija.

4. Organizovanje radionica na temu nenasilne komunikacije i nenasilnog rješavanja konflikata.

4. Broj održanih radionica na temu nenasilne komunikacije u školama i broj učenika koji su prošli edukaciju.

Tabela 13: Specifični cilj 12 – Stvoreni uslovi za brže napredovanje u učenju nadarenih učenika i učenica

Aktivnosti 1. Razvijanje sistema nagrađivanja i promovisanja učenika i učenica koji postižu najbolje rezultate u školi iz različitih oblasti.

Nosioci aktivnosti i partnerstva

• Ministarstvo prosvjete i sporta, • Opština, 2. Izrada novih ili razrada postojećih planova za • uprave škola, nadarene učenike (na nivou škola); planovi treba • NVO. da obezbijede mehanizme za kontinuirano praćenje nadarenih učenika/ca, kao i mjere podsticaja za dalji napredak u učenju. 3. Obezbjeđivanje odgovarajućih didaktičkih sredstava za nadarene učenike/ce (prema talentu – kupovina muzičkog instrumenta, platna za crtanje, zbirke iz matematike i sl.).

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2015.

• Ministarstvo prosvjete i sporta, • Opština, • donatori.

Indikatori 1. Broj nagrađenih i pohvaljenih učenika/ca. 2. Postojanje razrađenih planova za rad i praćenje nadarenih učenika/ca.

3. Obezbijeđena didaktička sredstva za nadarene učenike/ce.

Strateški cilj Povećan stepen učešća učenika/ca i roditelja u donošenju odluka i kreiranju sistema obrazovanja u skladu sa potrebama djece Tabela 14: Specifični cilj 13 – Povećan broj djece koja su uključena u planiranje i odlučivanje u školama

Aktivnosti 1. Aktiviranje postojećih i formiranje novih učeničkih parlamenata u osnovnim i srednjim školama. 2. Izrada plana i programa rada učeničkih parlamenata.

Nosioci aktivnosti i partnerstva • Ministarstvo prosvjete i sporta, • Opština, • uprave škola, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2013.

• Ministarstvo prosvjete i sporta, • Opština, • donatori.

Indikatori 1. Formirani učenički parlamenti u svim školama; aktivnosti parlamenata. 2. Definisani programi i planovi učeničkih parlamenata. 3. Osnovan učenički parlament na nivou opštine; rezultati rada učeničkog parlamenta.

4. Obezbjeđivanje obuke za članove/ice učeničkih parlamenata na temu timskog rada i donošenja odluka, javnog zastupanja i lobiranja.

4. Članovi i članice učeničkih parlamenata obučeni za timski rad, donošenje odluka i sl.

Tabela 15: Specifični cilj 14 – Veće učešće i uticaj roditelja u procesu planiranja i odlučivanja u obrazovnim ustanovama

Aktivnosti 1. Informativno-edukativna kampanja za roditelje na temu uloge i odgovornosti roditelja u obrazovnom sistemu. 2. Motivisanje i podsticanje savjeta roditelja na aktivnije učešče u planiranju i odlučivanju u školama. 3. Formiranje udruženja roditelja na nivou opštine.

Nosioci aktivnosti i partnerstva • Ministarstvo prosvjete i sporta, • Opština, • Centar za podršku djeci i porodici, • uprave škola, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2013.

• Ministarstvo prosvjete i sporta, • Opština, • donatori.

Indikatori 1. Sprovedena informativnoedukativna medijska kampanja za roditelje. 2. Aktivno učešće savjeta roditelja u planiranju i odlučivanju u školama. 3. Formirano udruženje roditelja na nivou grada.

Tabelarni prikaz lokalnog plana akcije po oblastima

3. Osnivanje učeničkog parlamenta na nivou opštine.

Strateški cilj Uspostavljena interdisciplinarna i održiva saradnja u cilju unapređenja položaja djece u obrazovanju Tabela 16: Specifični cilj 15 – Uspostavljeni institucionalni mehanizmi saradnje na lokalnom nivou

Aktivnosti

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

1. Uključivanje planirane saradnje s institucijama i NVO koje se bave dječjim pravima u redovne godišnje planove i programe škola. 2. Uspostavljanje bliske i kvalitetne saradnje između škola i institucija koje se bave raznim vidovima dječjih prava (Dom zdravlja, MUP, Centar za kulturu, Centar za podršku djeci i porodici, Kancelarija za prevenciju narkomanije, Kancelarija za mlade). 3. Organizovanje sastanaka, prezentacija, savjetovanja, okruglih stolova i istraživanja na temu položaja djece. 4. Obezbjeđivanje edukativnih predavanja u školama, koja će održati stručnjaci iz različitih oblasti: ljekari, pisci, umjetnici, policajci...

Nosioci aktivnosti i partnerstva • Ministarstvo prosvjete i sporta, • Opština, • Centar za podršku djeci i porodici, • Kancelarija za prevenciju narkomanije, • Kancelarija za mlade, • Dom zdravlja, • MUP, • Centar za kulturu, • uprave škola, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Ministarstvo prosvjete i sporta, • Opština, • donatori.

Indikatori 1. Izrađen plan i program saradnje. 2. Potpisani memorandumi o saradnji između škola i institucija koje se bave dječjim pravima.

3. Broj organizovanih sastanaka, prezentacija i istraživanja na temu položaja djece u Bijelom Polju. 4. Broj edukativnih predavanja u školama, održanih od strane stručnjaka i uglednih pojedinaca; broj predavača; zadovoljstvo učesnika predavanjima.

Tabela 17: Specifični cilj 16 – Obezbijeđen kvalitetan i dobro edukovan nastavni kadar

Aktivnosti

Nosioci aktivnosti i partnerstva

1. Organizovanje predavanja i okruglih stolova za nastavnike/ce iz raznih škola u cilju razmjene radnih iskustava.

• Ministarstvo prosvjete i sporta, • uprave škola, 2. Organizovanje seminara za nastavnike/ce koji • Zavod za nijesu prošli obuku za rad u reformisanoj školstvo. školi.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Ministarstvo prosvjete i sporta, • Opština, • donatori.

Indikatori 1. Broj održanih skupova, okruglih stolova, predavanja i sl. 2. Broj nastavnika i nastavnica koji su prošli obuku za rad u reformisanoj školi; kvalitet obuke i zadovoljstvo učesnika.

Tabela 18: Specifični cilj 17 – Unaprijeđena komunikacija nastavnika i učenika, kao i nastavnika i roditelja

Aktivnosti

2. Organizovanje edukativnih radionica za roditelje, učenike i nastavnike, s ciljem poboljšanja komunikacijskih vještina.

• Uprave škola, • prosvjetno pedagoške službe.

Vremenski okvir 2012–2016.

Izvori finansiranja • Opština, • donatori.

Indikatori 1. Primjeri dobre komunikacije u pisanoj formi.

2. Broj održanih edukativnih radionica.

Tabelarni prikaz lokalnog plana akcije po oblastima

1. Praćenje komunikacije nastavnika i učenika, nastavnika i roditelja, kao i uloge roditelja u organizovanju i realizaciji školskog vaspitanja i obrazovanja.

Nosioci aktivnosti i partnerstva

Zdravstvena zaštita

Strateški cilj Sprečavanje pojave mentalnih bolesti,

očuvanje mentalnog zdravlja i stvaranje uslova za potpun i harmoničan razvoj stabilne ličnosti

Tabela 19: Specifični cilj 18 – Razvijenija svijest roditelja i djece o značaju mentalne higijene za razvoj stabilne ličnosti

Aktivnosti 1. Kampanje za roditelje.

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

2. Predavanja, radionice, debate.

Nosioci aktivnosti i partnerstva • Ministarstvo zdravlja, • Opština, • Dom zdravlja, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Ministarstvo zdravlja, • Opština, • donatori.

3. Edukativni sadržaji kroz radio i TV emisije.

Indikatori 1. Broj održanih kampanja, radionica, emisija, debata. 2. Broj roditelja koji su prošli edukaciju. 3. Evaluacija aktivnosti.

Tabela 20: Specifični cilj 19 – Poboljšana mentalna higijena djece u porodici

Aktivnosti 1. Radionice i predavanja za trudnice.

Nosioci aktivnosti i partnerstva • Ministarstvo zdravlja, • Opština, • Dom zdravlja, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2013.

• Ministarstvo zdravlja, • Opština, • donatori.

Indikatori 1. Broj održanih radionica i predavanja; broj roditelja koji su prošli edukaciju.

Tabela 21: Specifični cilj 20 – Poboljšana mentalna higijena djece u školskoj sredini

Aktivnosti 1. Kreativne radionice za unapređenje mentalne higijene djece. 2. Dizajniranje i sprovođenje programa osnaživanja i prilagođavanja na školsku sredinu – za djecu koja nijesu bila obuhvaćena predškolskim obrazovanjem i vaspitanjem.

Nosioci aktivnosti i partnerstva • Ministarstvo prosvjete, • Opština, • obrazovne ustanove, • Dom zdravlja, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012 –2016. • Ministarstvo zdravlja, • Ministarstvo prosvjete, • Opština, • donatori.

Indikatori 1. Broj radionica. 2. Broj obuhvaćene djece; kvalitet programa.

Tabela 22: Specifični cilj 21 – Rano i blagovremeno otkrivanje neadekvatnog ponašanja (u odnosu na uzrast) i mentalnih poremećaja kod djece

Aktivnosti

2. Kreiranje programa podrške i osnaživanja djece u riziku. 3. Formiranje timova podrške na nivou škola.

• Ministarstvo prosvjete, • Opština, • obrazovne ustanove, • Dom zdravlja, • Centar za podršku djeci i porodici, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012 –2016. • Ministarstvo zdravlja, • Ministarstvo prosvjete, • Opština, • donatori.

Indikatori 1. Broj obuka; broj obučenih nastavnika/ca. 2. Kvalitet programa.

3. Broj formiranih timova.

Tabelarni prikaz lokalnog plana akcije po oblastima

1. Obuka nastavnog kadra, psihologa, pedagoga i zaposlenih u školama.

Nosioci aktivnosti i partnerstva

Strateški cilj Povećan nivo svijesti djece i roditelja o zdravim stilovima života i usvajanje odgovornog odnosa prema svom zdravlju Tabela 23: Specifični cilj 22 – Promocija i očuvanje zdravih načina ishrane

Aktivnosti 1. Istraživanje o kvalitetu ishrane djece u Bijelom Polju, sa akcentom na bebe i djecu predškolskog uzrasta.

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

2. Štampanje vodiča o pravilnoj ishrani za djecu i roditelje.

3. Edukacija djece, roditelja i zdravstvenih radnika o značaju pravilne ishrane, posebno beba i djece predškolskog uzrasta.

Nosioci aktivnosti i partnerstva • Ministarstvo prosvjete, • Ministarstvo rada i socijalnog staranja, • Opština, • obrazovne ustanove, • Dom zdravlja, • NVO, • stručnjaci po pozivu.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Ministarstvo zdravlja, • Ministarstvo rada i socijalnog staranja, • Ministarstvo prosvjete i sporta, • Opština, • donatori, • mediji.

Indikatori 1. Rezultati istraživanja.

2. Broj štampanih i distribuiranih brošura; kvalitet sadržaja informativo-edukativnog materijala. 3. Broj lica obuhvaćenih edukacijama; kvalitet edukativnih programa.

4. Obezbjeđivanje materijalne podrške majkama u cilju kvalitetnije ishrane beba tokom prve godine života.

4. Procenat djece sa poremećajem u ishrani; broj korisnica materijalne podrške; iznos materijalne pomoći; zadovoljstvo korisnica materijalne podrške.

5. Obezbjeđivanje što većeg broja radio i TV emisija na lokalnim medijima na temu pravilne ishrane djece.

5. Broj i kvalitet medijskih priloga i programa.

6. Poboljšanje ishrane u predškolskim ustanovama.

6. Procenat djece sa malokrvnošću.

Tabela 24: Specifični cilj 23 – Povećana informisanost djece školskog uzrasta o problematici reproduktivnog zdravlja i seksualnosti Aktivnosti 1. Radionice u školama na temu reproduktivnog zdravlja i seksualnosti; vršnjačka edukacija iz oblasti reproduktivnog zdravlja. 2. Kampanje podizanja svijesti usmjerene ka djeci i njihovim roditeljima.

3. Uvođenje teme reproduktivnog i seksualnog zdravlja u savjetovališta zdravstvenih institucija. 4. Unapređenje rada u savjetovalištima zdravstvenih ustanova u oblasti reproduktivnog zdravlja i seksualnosti.

Nosioci aktivnosti i partnerstva • Ministarstvo prosvjete, • Ministrastvo zdravlja, • Ministarstvo rada i socijalnog staranja, • Opština, • obrazovne ustanove, • Dom zdravlja, • NVO, • stručnjaci po pozivu (koji rade sa djecom).

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Ministarstvo zdravlja, • Ministarstvo rada i socijalnog staranja, • Ministarstvo prosvjete i sporta, • Opština, • donatori.

Indikatori 1. Broj održanih radionica; kvalitet edukativnih programa -radionica. 2. Broj i kvalitet realizovanih kampanja; broj obuhvaćene djece. 3. Broj i kvalitet medijskih programa.

Tabelarni prikaz lokalnog plana akcije po oblastima Fotografija: UNICEF Crna Gora / Risto Božović

Tabela 25: Specifični cilj 24 – Povećan nivo znanja djece o polno prenosivim bolestima, uključujući i HIV/AIDS

Aktivnosti

Nosioci aktivnosti i partnerstva

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

1. Radionice u školama na teme: polno • Ministarstvo prenosivih bolesti, posljedica rizičnog zdravlja, seksualnog kontakta, stigme i diskriminacije. • Opština, • obrazovne 2. Edukacija mladih u okviru savjetovališta. ustanove, • Dom zdravlja, • Centar za 3. Vršnjačka edukacija u oblasti prevencije polno podršku djeci i prenosivih infekcija (PPI) i HIV-a/AIDS-a. porodici, • Kancelarija za 4. Organizovanje predavanja u školama o PPI. prevenciju narkomanije, 5. Kampanje podizanja svijesti o značaju • mediji, edukacije, prevencije i eliminisanja stigme i • NVO. diskriminacije kojima su izložene osobe oboljele od HIV-a/AIDS-a. 6. Medijske kampanje namijenjene prevenciji PP bolesti.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Ministarstvo zdravlja, • Opština, • donatori.

Indikatori 1. Broj održanih radionica; kvalitet edukativnih programa – radionica. 2. Broj djece obuhvaćene edukacijom. 3. Broj vršnjačkih edukatora. 4. Broj djece obuhvaćene edukacijom. 5. Broj i kvalitet realizovanih kampanja.

6. Broj i kvalitet medijskih sadržaja; procenat razbolijevanja od PP bolesti.

Tabela 26: Specifični cilj 25 – Razvijenija svijest mladih o bolestima zavisnosti

Aktivnosti 1. Kampanje protiv pušenja i konzumiranja alkohola i narkotičkih sredstava. 2. Vršnjačka edukacija mladih o štetnosti upotrebe psihoaktivnih supstanci. 3. Edukativne radionice po školama, uz aktivno učešće službenika zdravstva. 4. Programi odvikavanja od pušenja u okviru savjetovališta.

6. Unapređenje rada opštinske Kancelarije za prevenciju bolesti zavisnosti.

• Ministarstvo zdravlja, • Opština, • obrazovne ustanove, • Dom zdravlja, • Kancelarija za prevenciju narkomanije, • Kancelarija za mlade, • mediji, • NVO, • Policija, • Centar za socijalni rad, • sportske organizacije.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Ministarstvo zdravlja, • Opština, • donatori.

Indikatori 1. Broj održanih kampanji i edukativnih skupova. 2. Broj djece koja su prošla obuke; broj vršnjačkih edukatora. 3. Broj i kvalitet edukativnih programa-radionica; broj uključenih službenika zdravstva. 4. Povećan broj obuhvaćene djece. 5. Procenat djece uzrasta 14–18 godina koja: konzumiraju alkohol; koriste duvan; koriste psihoaktivne supstance. 6. Iznos sredstava izdvojenih iz budžeta Opštine.

7. Poštovanje zakonskih propisa o zabrani pušenja, zabrani vožnje pod dejstvom alkohola, točenja pića i prodaje cigareta maloljetnicima, distribucije droge; sankcionisanje prekršilaca.

7. Broj inspekcijskih kontrola; broj prekršajnih prijava.

8. Formiranje timova za borbu protiv bolesti zavisnosti.

8. Broj programa; broj i kvalitet medijskih programa.

9. Ažuriranje podataka službi koje se bave ovom problematikom.

9. Baza podataka, formirana u nadležnim ustanovama; broj slučajeva trovanja psihoaktivnim supstancama, registrovanih u Službi hitne pomoći; broj djece hospitalizovane zbog predoziranja psihoaktivnim supstancama (PAS).

Tabelarni prikaz lokalnog plana akcije po oblastima

5. Edukacija djece, roditelja, prosvjetnih i zdravstvenih radnika o prevenciji bolesti zavisnosti; štampanje brošura.

Nosioci aktivnosti i partnerstva

Tabela 27: Specifični cilj 26 – Smanjenje broja maloljetničkih trudnoća i namjernih prekida trudnoće prije navršene 18. godine života Aktivnosti 1. Poštovanje zakonskih propisa o registrovanju maloljetničkih trudnoća kroz pojačan rad zdravstveno-inspekcijskih službi.

Nosioci aktivnosti i partnerstva

• Opština, • obrazovne ustanove, • Dom zdravlja, 2. Unapređenje rada Savjetovališta za mlade i • Centar za reproduktivno zdravlje u oblasti podršku djeci i reproduktivnog zdravlja. porodici, 3. Razvijanje znanja o reproduktivnom zdravlju i • NVO. korišćenju kontraceptivnih sredstava putem posebno osmišljenih programa, medijskih kampanja, kroz rad u školama i savjetovalištima za mlade.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Ministarstvo zdravlja, • Opština, • donatori.

Indikatori 1. Broj maloljetničkih trudnoća.

2. Broj namjernih prekida trudnoća. 3. Broj porođaja za uzrast 15–19 godina.

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

4. Broj vršnjačkih edukacija. 5. Broj medicinskih programa.

Strateški cilj Povećana dostupnost i broj zdravstvenih servisa, kao i veća raznovrsnost zdravstvenih usluga za djecu u lokalnoj zajednici Tabela 28: Specifični cilj 27 – Povećana dostupnost i broj zdravstvenih servisa, kao i veća raznovrsnost zdravstvenih usluga za djecu u lokalnoj zajednici Aktivnosti 1. Informisanje djece putem medija i informativnog materijala o uslugama savjetovališta u Domu zdravlja (Savjetovalište za dobrovoljno i povjerljivo testiranje na HIV i Savjetovalište za mlade i reproduktivno zdravlje).

3. Uvođenje edukativnih programa za djecu i mlade u okviru savjetovališta.

• Ministarstvo zdravlja, • Opština, • obrazovne ustanove, • Dom zdravlja, • Centar za podršku djeci i porodici, • Kancelarija za prevenciju narkomanije, • Kancelarija za mlade, • mediji, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Ministarstvo zdravlja, • Opština, • donatori.

Indikatori 1. Kvalitet info-materijala i broj distribuiranih primjeraka; kvalitet i broj informativnih emisija.

2. Kvalitet info-materijala i broj distribuiranih primjeraka; kvalitet i broj informativnih emisija i medijskih priloga.

3. Kvalitet i broj edukativnih programa-radionica.

4. Unapređenje rada Škole za trudnice: obezbjeđivanje kontinuirane edukacije u okviru koje će se kroz teorijsku nastavu i psihofizičku terapiju obavljati priprema trudnica za porođaj.

4. Broj trudnica koje su prošle edukaciju.

5. Uspostavljanje saradnje između zdravstvenih radnika, nastavnika i roditelja i formiranje međusektorskih timova.

5. Broj formiranih timova.

6. Obuka zdravstvenih radnika za pružanje servisnih usluga kroz programe obuhvaćene radom savjetovališta – seminari i kursevi.

6. Broj obučenih zdravstvenih radnika; broj seminara i kurseva, kvalitet edukacije.

Tabelarni prikaz lokalnog plana akcije po oblastima

2. Informisanje zdravstvenih radnika i nastavnog osoblja putem info-materijala o mogućnostima i uslugama savjetovališta; štampanje promotivnog materijala, realizacija radio i TV emisija, spotova i sl., kroz koje će se mladi upućivati na savjetovališta.

Nosioci aktivnosti i partnerstva

Tabela 29: Specifični cilj 28 – Stvoreni uslovi za pomoć i podršku u liječenju, smještaju, rehabilitaciji i resocijalizaciji zavisnika od psihoaktivnih supstanci Aktivnosti 1. Razvijanje servisa prilagođenih i dostupnih mladima u okviru institucija i NVO.

2. Formiranje klubova podrške i samopodrške za zavisnike od psihoaktivnih supstanci, gdje će kao članovi i edukatori bili uključeni i bivši zavisnici.

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

3. Formiranje fonda za pomoć zavisnicima psihosocijalnih supstanci.

Nosioci aktivnosti i partnerstva • Ministarstvo zdravlja, • Ministarstvo rada i socijalnog staranja, • Opština, • Dom zdravlja, • Centar za podršku djeci i porodici, • Kancelarija za prevenciju narkomanije, • Kancelarija za mlade, • mediji, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Ministarstvo zdravlja, • Ministarstvo rada i socijalnog staranja, • Opština, • donatori.

Indikatori 1. Broj uspostavljenih servisa i kvalitet njihovog rada; broj korisnika servisa. 2. Broj formiranih klubova podrške i kvalitet njihovog programa. 3. Iznos sredstava izdvojenih iz budžeta Opštine.

Tabela 30: Specifični cilj 29 – Jačanje servisa zdravstvene zaštite i podrške djeci sa smetnjama u razvoju Aktivnosti 1. Ažuriranje evidencija sistematskih pregleda u cilju blagovremenog preduzimanja terapijskih mjera i rehabilitacije.

Nosioci aktivnosti i partnerstva

• Ministarstvo zdravlja, • Ministarstvo rada i socijalnog 2. Edukacija i doedukacija zdravstvenih radnika koji staranja, rade sa djecom sa smetnjama u razvoju (kroz • Opština, sve vidove stručnog usavršavanja) u cilju • Dom zdravlja, razvijanja empatijskog odnosa zdravstvenih • Centar za radnika i pružanja kvalitetnije zdravstvene zaštite. podršku djeci i porodici, • Dnevni centar 3. Jačanje servisa mobilnih timova (pedijatar, „Tisa”, patronažna sestra) za pomoć djeci sa • mediji, smetnjama u razvoju. • NVO.

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Ministarstvo zdravlja, • Ministarstvo rada i socijalnog staranja, • Opština, • donatori.

Indikatori 1. Kvalitet i redovno ažuriranje evidencije.

2. Broj i kvalitet programa planiranih edukacija.

3. Veći broj timova i veći broj obilazaka korisnika.

4. Broj korisnika patronažnih usluga mobilnih timova.

Tabelarni prikaz lokalnog plana akcije po oblastima

4. Obezbjeđenje kadra i opreme za stomatološku zaštitu djece sa smetnjama u razvoju (uz mogućnost mobilnih timova).

Vremenski okvir

Tabela 31: Specifični cilj 30 – Poboljšanje zdravstvenog nadzora i stručne pomoći djeci romske populacije Aktivnosti 1. Edukacija i informisanje romske populacije o potrebi upisa novorođene djece u matičnu evidenciju u skladu sa Zakonom i o potrebi redovnog vakcinisanja – kroz predavanja, tribine i razne oblike medijske promocije.

Nosioci aktivnosti i partnerstva

• Ministarstvo zdravlja, • Ministarstvo rada i socijalnog staranja, • Opština Bijelo 2. Izrada baze podataka o romskim porodicama Polje, (po polnoj i starosnoj strukturi) koje koriste • Dom zdravlja, zdravstvenu zaštitu. • mediji, • NVO. 3. Doedukacija zdravstvenih radnika o specifičnim rizicima za zdravlje romske populacije i posebnim programima zdravstvene zaštite – kroz sve vidove stručnog usavršavanja.

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

4. Uvođenje redovnih posjeta mobilne ambulante romskim naseljima.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Ministarstvo zdravlja, • Ministarstvo rada i socijalnog staranja, • Opština Bijelo Polje, • donatori.

Indikatori 1. Broj i kvalitet tribina; broj učesnika na tribinama i predavanjima; broj i kvalitet medijskih priloga. 2. Formirana baza podataka.

3. Broj i kvalitet edukativnih programa; broj zdravstvenih radnika koji su učestvovali u edukaciji. 4. Uspostavljene redovne posjete zdravstvenih radnika romskim naseljima.

Socijalna zaštita

Strateški cilj Poboljšana dostupnost sistema socijalne zaštite za djecu Tabela 32: Specifični cilj 31 – Stvaranje uslova za informisanost djece i roditelja o sistemu socijalne zaštite i mogućnostima korišćenja socijalnih usluga Aktivnosti 1. Kreiranje, štampanje i distribucija informativnog materijala o različitim vidovima socijalnih usluga.

3. Informisanje (kroz kreativan pristup) djece u školama o njihovim socijalnim pravima i servisima podrške u socijalnim službama.

4. Informisanje djece romske nacionalnosti i djece sa seoskog područja o raspoloživim uslugama socijalne zaštite i obezbjeđivanje potrebne podrške u ostvarivanju socijalnozaštitnih prava.

• Ministarstvo rada i socijalnog staranja, • Centar za socijalni rad, • Opština Bijelo Polje, • Centar za podršku djeci i porodici, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Ministarstvo rada i socijalnog staranja, • Opština, • Centar za socijalni rad, • NVO, • donatori.

Indikatori 1. Kreiran, štampan i distribuiran materijal o različitim vidovima socijalnih usluga; broj primjeraka štampanog i distribuiranog materijala. 2. Sprovedena informativna kampanja: urađene TV emisije, radio-emisije, novinski članci i štampani info-materijal. 3. Bolja obaviještenost djece o dostupnosti socijalnih usluga; broj uključenih škola; broj uključene školske djece; broj organizovanih tribina; nivo zadovoljstva djece dobijenim informacijama. 4. Djeca romske nacionalnosti i djeca sa seoskog područja informisana o raspoloživim uslugama socijalne zaštite; povećan broj romske djece i djece sa seoskog područja koja su ostvarila neki od vidova socijalno-zaštitnih prava.

Tabelarni prikaz lokalnog plana akcije po oblastima

2. Sprovođenje informativne kampanje na lokalnom nivou (radio i TV emisije, štampani materijal).

Nosioci aktivnosti i partnerstva

Tabela 33: Specifični cilj 32 – Utvrđeno stanje i potrebe siromaštvom ugrožene djece u lokalnoj zajednici Aktivnosti 1. Sprovođenje desk istraživanja (kvalitativnih i kvantitativnih) o stopi siromaštva među djecom RAE populacije, djecom raseljenih i izbjeglih lica i seoskom djecom. 2. Upoznavanje svih relevantnih institucija na lokalnom nivou sa podacima o postojećem stanju i potrebama djece – sastanci, okrugli stolovi, seminari.

Nosioci aktivnosti i partnerstva • Ministarstvo rada i socijalnog staranja, • Centar za socijalni rad, • Opština, • Centar za podršku djeci i porodici.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Ministarstvo rada i socijalnog staranja, • Opština, • Centar za socijalni rad, • NVO, • donatori.

Indikatori 1. Osmišljeno i sprovedeno istraživanje; publikovani rezultati istraživanja. 2. Broj održanih sastanaka, okruglih stolova, seminara; broj obuhvaćenih institucija.

Tabela 34: Specifični cilj 33 – Poboljšan socio-ekonomski položaj djece romske nacionalnosti

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

Aktivnosti 1. Formiranje tima za praćenje socioekonomskog položaja djece romske nacionalnosti.

2. Realizovanje informativno-edukativne aktivnosti među romskom populacijom.

Nosioci aktivnosti i partnerstva • Ministarstvo rada i socijalnog staranja, • Ministarstvo za ljudska i manjinska prava, • Opština, • Centar za socijalni rad, • Centar za podršku djeci i porodici, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2013.

• Ministarstvo rada i socijalnog staranja, • Ministarstvo za ljudska i manjinska prava, • Opština, • Centar za socijalni rad, • donatori.

Indikatori 1. Formiran tim za praćenje socio-ekonomskog položaja romske djece; broj članova tima; izvještaji tima. 2. Urađeni informativnoedukativni programi za romsku populaciju; broj realizovanih programa.

Strateški cilj Kvalitetnije vršenje roditeljske uloge i poboljšanje materijalnih uslova za rast i razvoj djece Tabela 35: Specifični cilj 34 – Obezbijeđena psiho-socijalna podrška roditeljima

Aktivnosti 1. Razvijanje i sprovođenje programa škole roditeljstva.

2. Formiranje savjetovališta za roditelje pri Centru za socijalni rad.

• Ministarstvo rada i socijalnog staranja, • Centar za socijalni rad, • Opština, • Centar za podršku djeci i porodici, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Ministarstvo rada i socijalnog staranja, • Opština, • Centar za socijalni rad, • donatori.

Indikatori 1. Organizovana škola roditeljstva i osmišljen program škole; broj korisnika škole; zadovoljstvo korisnika ponuđenim sadržajem. 2. Otvoreno savjetovalište za roditelje; formiran tim stručnjaka: psiholog, pedagog, socijalni radnik, defektolog, pravnik; broj korisnika savjetovališta; zadovoljstvo korisnika savjetovališta. 3. Broj kreiranih programa; broj korisnika programa.

Tabelarni prikaz lokalnog plana akcije po oblastima

3. Razvijanje programa osnaživanja samohranih majki.

Nosioci aktivnosti i partnerstva

Tabela 36: Specifični cilj 35 – Poboljšan materijalni status siromaštvom ugroženih porodica

Aktivnosti

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

1. Obezbjeđivanje materijalne pomoći djeci školskog i predškolskog uzrasta, lošeg imovinskog stanja.

Nosioci aktivnosti i partnerstva

• Ministarstvo rada i socijalnog staranja, • Ministarstvo prosvjete i 2. Humanitarna akcija prikupljanja pomoći za sporta, djecu lošeg imovinskog stanja. • Centar za socijalni rad, • Opština Bijelo Polje, • Centar za podršku djeci i porodici, 3. Obezbjeđivanje besplatnog školskog pribora, • NVO. ljetnjih i zimskih odmora, ekskurzija i izleta za siromaštvom ugroženu djecu i djecu sa smetnjama u razvoju.

4. Formiranje fonda za materijalnu podršku siromašnim učenicima/ama.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Ministarstvo rada i socijalnog staranja, • Ministarstvo prosvjete i sporta, • Opština, • Centar za socijalni rad, • donatori, • NVO.

Indikatori 1. Broj slučajeva odobrene materijalne pomoći; broj djece obuhvaćene materijalnom podrškom. 2. Broj organizovanih humanitarnih akcija prikupljanja pomoći; broj djece obuhvaćene humanitarnim akcijama; broj uključenih organizacija-donatora; broj volontera. 3. Broj djece korisnika besplatnih udžbenika i školskog pribora; broj djece korisnika besplatnog ljetnjeg i zimskog odmora; broj djece učesnika izleta i ekskurzija; broj obuhvaćene djece sa smetnjama u razvoju; zadovoljstvo djece sprovedenim aktivnostima. 4. Formiran fond za materijalnu podršku učenicima; broj korisnika fonda; broj uključenih organizacija i donatora.

Strateški cilj Obezbjeđivanje vaninstitucionalne podrške djeci bez roditeljskog staranja Tabela 37: Specifični cilj 36 - Uspostavljen program nesrodničkih hraniteljskih porodica

Aktivnosti

1. Organizovanje studijskog putovanja u cilju razmjene znanja i iskustava u programima nesrodničkih hraniteljskih porodica. 2. Dizajniranje programa nesrodničkih hraniteljskih porodica. 3. Obuka stručnog kadra za procjenu i izbor hraniteljskih porodica.

5. Organizovanje medijske kampanje o hraniteljstvu (TV i radio emisije, prilozi u štampanim medijima, propagandni materijal, tribine...).

• Ministarstvo rada i socijalnog staranja, • Centar za socijalni rad, • Centar za podršku djeci i porodici, • Opština, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Ministarstvo rada i socijalnog staranja, • Centar za socijalni rad, • mediji, • donatori.

Indikatori

1. Realizovano studijsko putovanje; broj uključenih stručnih radnika/ca. 2. Dizajnirani programi; broj i kvalitet programa. 3. Broj obučenih stručnjaka/inja; njihovo zadovoljstvo obukom. 4. Sprovedena obuka članova nesrodničkih hraniteljskih porodica; broj uključenih porodica; njihovo zadovoljstvo obukom. 5. Broj TV emisija; broj radio emisija; broj objavljenih novinskih priloga; broj štampanih brošura, i lifleta; broj realizovanih tribina.

Tabelarni prikaz lokalnog plana akcije po oblastima

4. Obuka članova nesrodničkih hraniteljskih porodica.

Nosioci aktivnosti i partnerstva

Tabela 38: Specifični cilj 37 – Unaprijeđen servis podrške na lokalnom nivou za djecu nakon izlaska iz ustanova socijalne zaštite Aktivnosti 1. Obezbjeđivanje tehničkih i prostornih kapaciteta za program Kuća na pola puta.

Nosioci aktivnosti i partnerstva

• Ministarstvo rada i socijalnog staranja, 2. Edukacija kadra za rad u socijalnom servisu • Centar za Kuća na pola puta. socijalni rad, • Zavod za zapošljavanje CG, 3. Obezbjeđivanje materijalne podrške za djecu • Opština, • Centar za nakon izlaska iz ustanova socijalne zaštite. podršku djeci i porodici, • NVO.

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

4. Kreiranje programa podrške za djecu koja izlaze iz ustanove socijalne zaštite.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2013.

• Ministarstvo rada i socijalnog staranja, • Centar za socijalni rad, • Opština, • donatori.

Indikatori 1. Obezbijeđen stambeni prostor za Kuću na pola puta. 2. Obezbijeđen stručni kadar za rad; organizovana edukacija; broj stručnjaka uključenih u edukaciju; povećan nivo znanja stručnjaka. 3. Broj djece koja su nakon izlaska iz ustanove socijalne zaštite postali korisnici MOPa; stepen zadovoljstva djece korisnika. 4. Broj kreiranih programa podrške za djecu koja izlaze iz ustanove socijalne zaštite; stepen zadovoljstva djece korisnika.

Strateški cilj Obezbjeđenje adekvatne brige za djecu sa smetnjama u razvoju Tabela 39: Specifični cilj 38 – Unaprijeđeni postojeći servisi podrške

Aktivnosti 1. Unapređivanje rada Dnevnog centra „Tisa“ za djecu sa smetnjama u razvoju.

2. Razvijanje servisa personalne asistencije za djecu sa težim smetnjama u razvoju. 3. Nabavka potrebnih pomagala.

Nosioci aktivnosti i partnerstva • Ministarstvo rada i socijalnog staranja, • Opština, • Dnevni centar „Tisa“, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Ministarstvo rada i socijalnog staranja, • Opština, • Dnevni centar „Tisa”, • donatori.

Indikatori 1. Poboljšan kvalitet rada Dnevnog centra „Tisa“; stepen zadovoljstva korisnika centra. 2. Broj djece obuhvaćene servisom; broj angažovanih personalnih asistenata/kinja.

4. Formiranje baze podataka o djeci sa smetnjama u razvoju.

4. Urađen program za izradu baze podataka; formirana baza podataka.

5. Obezbjeđivanje psiho-socijalne podrške roditeljima djece sa smetnjama u razvoju.

5. Broj kreiranih programa psihosocijalne podrške roditeljima; broj uključenih stručnjaka; broj uključenih roditelja.

Tabelarni prikaz lokalnog plana akcije po oblastima

3. Obezbijeđena potrebna pomagala; broj pomagala.

Tabela 40: Specifični cilj 39 – Stvoreno sigurno i podsticajno okruženje za djecu sa smetnjama u razvoju Aktivnosti 1. Kampanja podizanja svijesti i senzibilizacije lokalne zajednice – tribine, TV emisije, druženje.

2. Izrada promotivnog i edukativnog materijala.

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

3. Obezbjeđivanje aktivnog učešća djece sa smetnjama u razvoju – kroz društveni aktivizam i volonterizam.

Nosioci aktivnosti i partnerstva • Opština, • Centar za socijalni rad, • Dnevni centar „Tisa“, • mediji, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Ministarstvo rada i socijalnog staranja, • Opština, • Dnevni centar „Tisa”, • donatori.

Indikatori 1.Broj organizovanih tribina; broj učesnika tribina; broj realizovanih TV emisija; broj organizovanih druženja djece sa smetnjama u razvoju i ostale djece iz lokalne zajednice. 2. Broj primjeraka izrađenog promotivnog materijala; broj primjeraka izrađenog edukativnog materijala. 3. Povećana uključenost djece sa smetnjama u razvoju u društveni aktivizam.

Strateški cilj Unapređenje socijalne zaštite djece kroz povećano učešće zajednice u pružanju socijalnih usluga Tabela 41: Specifični cilj 40 – Unapređenje socijalne zaštite djece kroz povećano učešće zajednice u pružanju socijalnih usluga

Aktivnosti 1. Promovisanje filantropije – ohrabrivanje članova zajednice za davanje novčanih ili drugih priloga u dobrotvorne svrhe. 2. Organizovanje donatorskih skupova (biznis sektor, građani).

4. Ustanovljavanje dugoročne saradnje između poslovnog sektora, krajnjih korisnika (onih kojima je pomoć potrebna) i NVO sektora.

• Ministarstvo rada i socijalnog staranja, • Ministarstvo prosvjete i sporta, • Opština, • Centar za podršku djeci i porodici, • obrazovne ustanove, • mediji, • NVO.

Vremenski okvir 2012–2016.

Izvori finansiranja • Opština, • donatori, • privrednici.

Indikatori 1. Broj urađenih promotivnih TV emisija; broj urađenog štampanog promotivnog materijala. 2. Organizovani donatorski skupovi; broj donatorskih skupova; broj uključenih donatora; broj uključenih građana. 3. Broj kreiranih obuka; broj uključenih biznismena. 4. Broj organizovanih sastanaka; broj uključenih organizacija i NVO.

Tabelarni prikaz lokalnog plana akcije po oblastima

3. Obuka predstavnika biznis sektora o volonterizmu i društveno odgovornom ponašanju.

Nosioci aktivnosti i partnerstva

Tabela 42: Specifični cilj 41 – Veći nivo senzibilisanosti zajednice za vrijednosti volonterizma i aktivnija uloga volontera u sistemu socijalne zaštite djece Aktivnosti 1. Edukacija djece u školama o vrijednostima volonterizma. 2. Formiranje volonterskih sekcija u školama.

3. Edukacija lokalne zajednice o potrebi, načinima i značaju uključivanja volonterskog rada u sistem socijalne zaštite.

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

4. Organizovanje akcija za prikupljanje i distribuciju pomoći socijalno ugroženoj djeci.

5. Osposobljavanje volontera – asistenata za rad sa djecom kojoj je potrebna dodatna podrška.

Nosioci aktivnosti i partnerstva • Opština, • Centar za podršku djeci i porodici, • Ministarstvo rada i socijalnog staranja, • obrazovne ustanove, • Crveni krst, • mediji, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Opština, • Centar za socijalni rad, • donatori.

Indikatori 1. Broj edukacija; broj uključene djece. 2. Formirane sekcije u školama; broj uključene djece. 3. Broj održanih tribina; broj realizovanih emisija na lokalnoj TV. 4. Organizovane akcije za prikupljanje pomoći socijalno ugroženoj djeci; broj organizovanih akcija; broj djece obuhvaćene akcijama. 5. Broj osposobljenih volontera; broj uključenih asistenata.

Bezbjednost

Strateški cilj Uspostavljen efikasan sistem zaštite djece od zlostavljanja, zanemarivanja i porodičnog nasilja Tabela 43: Specifični cilj 42 – Ojačani institucionalni kapaciteti za zaštitu djece od zlostavljanja, zanemarivanja i porodičnog nasilja Aktivnosti 1. Proširivanje smještajnih kapaciteta – izgradnja zgrade Centra za podršku djeci i porodici.

3. Edukacija kadra zaposlenog u Centru o metodama rada sa djecom žrtvama svih oblika nasilja, kao i o metodama rada sa ženama žrtvama porodičnog nasilja. 4. Registrovanje postojeće besplatne SOS linije za zlostavljanu djecu. 5. Edukacija volontera za rad na SOS telefonu za djecu žrtve nasilja.

• Opština, • Ministarstvo pravde, • Ministarstvo unutrašnjih poslova, • NVO, • Zavod za zapošljavanje, • Centar za podršku djeci i porodici.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Opština, • Ministarstvo pravde, • Ministarstvo unutrašnjih poslova, • Ministarstvo rada i socijalnog staranja, • donatori.

Indikatori 1. Izgrađena zgrada za Centar.

2. Broj stručnjaka angažovanih u Centru. 3. Broj stručnjaka edukovanih o metodama rada sa djecom žrtvama nasilja i ženama žrtvama porodičnog nasilja. 4. Otvorena SOS linija. 5. Broj edukovanih volontera za rad na SOS telefonu.

Tabelarni prikaz lokalnog plana akcije po oblastima

2. Proširivanje stručnog kadra angažovanog u Centru za podršku djeci i porodici.

Nosioci aktivnosti i partnerstva

Tabela 44: Specifični cilj 43 – Povećan nivo senzibilisanosti zajednice za probleme nasilja nad djecom

Aktivnosti 1. Sprovođenje edukativnih kampanja na lokalnom nivou. 2. Edukativne radionice namijenjene djeci i roditeljima u cilju prepoznavanja nasilja i upoznavanja sa mehanizmima zaštite. 3. Edukacija nastavnog kadra za prepoznavanje djece žrtava zlostavljanja i zanemarivanja.

Nosioci aktivnosti i partnerstva • Policija, • Centar za socijalni rad, • Centar za podršku djeci i porodici, • mediji, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Opština, • Ministarstvo prosvjete i sporta, • donatori.

1. Sprovedene kampanje. 2. Broj i kvalitet radionica.

3. Broj i kvalitet edukacija za nastavnike/ce; broj učesnika.

4. Edukacija nastavnika/ca građanskog vaspitanja i obrazovanja na temu rodno zasnovanog nasilja.

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

Indikatori

4. Broj i kvalitet edukacija nastavnika/ca građanskog vaspitanja o rodno zasnovanom nasilju.

Tabela 45: Specifični cilj 44 – Ojačana međusektorska saradnja u oblasti zaštite djece od zlostavljanja, zanemarivanja i porodičnog nasilja Aktivnosti 1. Stvaranje uslova za rad Operativnog međusektorskog tima za zaštitu djece od zlostavljanja i zanemarivanja.

Nosioci aktivnosti i partnerstva

• Opština, • Centar za socijalni rad, • policija, 2. Razmjena znanja i iskustava dobre prakse u • obrazovne oblasti nasilja nad djecom i porodičnog ustanove, nasilja između svih relevantnih institucija na • zdravstvene lokalnom nivou. ustanove, • Centar za 3. Štampanje i distribucija publikacija o podršku djeci i načinima efikasnog multisektorskog pristupa porodici, u zaštiti djece i žena od nasilja. • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Opština, • Ministarstvo prosvjete i sporta, • donatori.

Indikatori 1. Obezbijeđeni uslovi za kvalitetan rad tima. 2. Održani sastanci, okrugli stolovi i sl.

3. Broj i kvalitet distribuiranog materijala/publikacija.

Strateški cilj Razvijenija svijest djece o značaju stvaranja sigurnog i zdravog društva Tabela 46: Specifični cilj 45 – Razvijene socijalne vještine, veće razumijevanje i tolerancija u odnosima među djecom

Aktivnosti 1. Sprovođenje kontinuiranih programa nenasilnog rješavanja konflikata za djecu u školama. 2. Sprovođenje kampanja protiv nasilja u školama, sa djecom kao ključnim akterima.

4. Kampovi, radionice, alternativne akcije iz oblasti ljudskih prava (međunacionalna i vjerska tolerancija), za učenike osnovnih (osmi i deveti razred) i srednjih škola.

• Policija, • Centar za socijalni rad, • Centar za podršku djeci i porodici, • obrazovne ustanove, • mediji, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Opština, • Ministarstvo prosvjete i sporta, • Ministarstvo unutrašnjih poslova, • Ministarstvo za ljudska i manjinska prava, • donatori.

Indikatori 1. Broj i kvalitet programa nenasilne komunikacije; broj uključene djece; broj škola. 2. Broj kampanja; broj škola; broj djece aktivno uključene u kampanju protiv nasilja. 3. Broj edukacija; broj škola; broj djece obuhvaćene edukacijom o rodnoj ravnopravnosti. 4. Broj kampova, radionica; broj uključenih učenika/ca.

5. Programi vršnjačke edukacije na temu nenasilnog rješavanja konflikata.

5. Broj edukovanih vršnjačkih edukatora.

6. Edukacija djece u cilju razvoja socijalnih vještina (odgovornost, tolerancija, poštovanje druge osobe, pravednost, briga za drugoga, komunikativnost, saradnja), bitnih za aktivno učešće u razvoju demokratskog društva.

6. Broj edukativnih programa; broj uključenih škola; broj djece uključene u edukaciju.

Tabelarni prikaz lokalnog plana akcije po oblastima

3. Edukacija djece o značaju rodne ravnopravnosti kao preduslova nenasilja i tolerancije među polovima.

Nosioci aktivnosti i partnerstva

Tabela 47: Specifični cilj 46 – Ojačani kadrovski kapaciteti za potrebe sprovođenja programa koji pomažu djeci da odrastu u nenasilne osobe Aktivnosti 1. Obuka za sprovođenje programa Škola bez nasilništva.

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

2. Štampanje priručnika za rad stručnog osoblja na sprovođenju programa Škole bez nasilništva.

Nosioci aktivnosti i partnerstva • Policija, • Centar za socijalni rad, • Zavod za školstvo, • obrazovne ustanove, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Opština, • Ministarstvo prosvjete i sporta, • Ministarstvo unutrašnjih poslova, • Ministarstvo za ljudska i manjinska prava, • donatori.

Indikatori 1. Broj obuka i broj učesnika; broj edukovanih stručnjaka. 2. Kvalitet i broj priručnika.

Fotografija: UNICEF Crna Gora / Duško Miljanić

Strateški cilj Osnaženi preventivni programi za suzbijanje neprihvatljivog ponašanja djece u riziku Tabela 48: Specifični cilj 47 – Niži stepen neprihvatljivog ponašanja kod djece u riziku i kvalitetnija resocijalizacija djece u sukobu sa zakonom Aktivnosti 1. Dizajniranje programa resocijalizacije djece koja ispoljavaju poremećaje u ponašanju i/ili su u sukobu sa zakonom. 2. Edukacija kadra neophodnog za sprovođenje sveobuhvatnih i kontinuiranih programa.

4. Edukativne radionice u osnovnim i srednjim školama o temeljnim vrijednostima društva, važnim za razvoj demokratskih odnosa u zajednici.

• Opština, • Policija, • Centar za socijalni rad, • Centar za podršku djeci i porodici, • obrazovne ustanove, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Opština, • Ministarstvo prosvjete, • Ministarstvo unutrašnjih poslova, • donatori.

Indikatori 1. Broj i kvalitet programa za resocijalizaciju djece.

2. Broj i kvalitet programa; broj učesnika. 3. Broj preventivnih programa (radionice, tribine i sl.); broj uključene djece koja ispoljavaju poremećaje u ponašanju; broj maloljetnika koji su u sukobu sa zakonom. 4. Broj i kvalitet radionica; broj djece obuhvaćene edukacijom o razvoju demokratskih odnosa u društvu.

Tabelarni prikaz lokalnog plana akcije po oblastima

3. Preventivni rad sa djecom koja ispoljavaju poremećaje u ponašanju i rad sa djecom koja su u sukobu sa zakonom.

Nosioci aktivnosti i partnerstva

Tabela 49: Specifični cilj 48 – Primjena alternativnih mjera za djecu u sukobu sa zakonom Aktivnosti

Nosioci aktivnosti i partnerstva

• Pravosuđe, • Državno tužilaštvo, 2. Razvijanje diverzionih modela. • Centar za medijaciju, 3. Uspostavljanje multidisciplinarnog pristupa u • policija, sprovođenju alternativnih mjera za djecu u • Centar za sukobu sa zakonom. socijalni rad, • Centar za podršku djeci i porodici, • Opština, • obrazovne ustanove.

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

1. Edukacija kadra za sprovođenje alternativnih sankcija.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Ministarstvo pravde, • Opština, • donatori.

Indikatori 1. Broj obuka i brojnost edukovanog kadra. 2. Uspostavljen diverzioni model. 3. Uspostavljen multidisciplinarni pristup.

Tabela 50: Specifični cilj 49 – Razvijen program medijacije između djece žrtava nasilja i djece počinilaca nasilja

Aktivnosti 1. Dizajniranje i sprovođenje programa vršnjačke edukacije.

2. Edukacija nastavnog kadra o školskoj medijaciji.

Nosioci aktivnosti i partnerstva • Opština, • Centar za medijaciju, • obrazovne ustanove, • Centar za socijalni rad, • policija, • Osnovno državno tužilaštvo.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Opština, • Ministarstvo pravde, • Ministarstvo prosvjete i sporta.

Indikatori 1. Kvalitet i broj obuka; broj edukovanih vršnjačkih edukatora.

2. Kvalitet i broj obuka; broj nastavnika/ca obuhvaćenih edukacijom.

Strateški cilj Povećan nivo bezbjednosti djece u saobraćaju Tabela 51: Specifični cilj 50 – Sprvedene preventivne aktivnosti o saobraćajnim nezgodama

Aktivnosti 1. Edukacija djece o saobraćajnim propisima. 2. Kampanje i akcije u cilju većeg poštovanja saobraćajnih propisa, sa akcentom na bezbjednost školske djece.

Nosioci aktivnosti i partnerstva • Ministarstvo prosvjete i sporta, • Ministarstvo unutrašnjih poslova, • Policija, • Opština, • mediji, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Ministarstvo prosvjete i sporta, • Uprava policije, • lokalna uprava.

Indikatori 1. Broj edukovane djece. 2. Broj i kvalitet sprovedenih kampanja i akcija.

Aktivnosti 1. Obilježavanje i obezbjeđivanje pješačkih prelaza do svih škola. 2. Sprovođenje kontinuirane kontrole i uklanjanje vozila sa trotoara. 3. Postavljanje adekvatne signalizacije (vertikalne i horizontalne) i oznaka za ograničenje brzine u blizini škola.

Nosioci aktivnosti i partnerstva • Ministarstvo prosvjete i sporta, • Opština, • Policija.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2013.

• MUP, • Ministarstvo prosvjete i sporta, • Opština, • Uprava policije, • donatori.

Indikatori 1. Obilježeni pješački prelazi do škola. 2. Realizovane akcije kontrole; trotoari bez vozila. 3. Adekvatna horizontalna i vertikalna signalizacija u blizini škola; poštovanje ograničenja brzine.

4. Obezbjeđivanje boljeg osvjetljenja u školskim dvorištima.

4. Osvijetljena školska dvorišta.

5. Obezbjeđivanje video nadzora ispred škola.

5. Obezbijeđen video nadzor ispred škola.

Tabelarni prikaz lokalnog plana akcije po oblastima

Tabela 52: Specifični cilj 51 – Stvaranje uslova za bezbjednije školsko okruženje za svu djecu

Strateški cilj Unapređenje programa za stvaranje bezbjednog i prijateljskog okruženja za djecu u zajednici Tabela 53: Specifični cilj 52 – Veće povjerenje u institucije koje se bave zaštitom djece Aktivnosti 1. Promocija i nastavak projekta Policajac u zajednici.

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

2. Jačanje aktivnosti i saradnje službenika koji rade na suzbijanju maloljetničke delinkvencije, roditelja i djece – kroz redovne kontakte i zajedničke sastanke. 3. Organizovanje sastanaka, štampanje propagandnog materijala, prezentacija projekta Policajac u zajednici na školskim časovima.

Nosioci aktivnosti i partnerstva • Opština, • policija, • Centar za socijalni rad, • Centar za podršku djeci i porodici, • Kancelarija za prevenciju narkomanije, • mediji, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Opština, • MUP, • Uprava policije, • Ministarstvo prosvjete i sporta, • donatori.

Indikatori 1. Realizovan projekat Policajac u zajednici; broj učesnika; broj medijskih priloga. 2. Uspostavljena redovna saradnja policije, roditelja i škola. 3. Broj sastanaka; broj primjeraka i kvalitet propagandnog materijala.

Tabela 54: Specifični cilj 53 – Prevencija upotrebe alkohola i cigareta među djecom

Aktivnosti 1. Kampanje protiv alkohola i pušenja. 2. Česta inspekcijska kontrola trgovačkih i ugostiteljskih objekata, u saradnji sa turističkom inspekcijom. 3. Promocija Zakona o zabrani pušenja. 4. Alternativne akcije prevencije u školama – performansi, sportski događaji, radionice.

Nosioci aktivnosti i partnerstva • Opština, • policija, • Centar za podršku djeci i porodici, • Turistička inspekcija, • Sanitarna inspekcija, • Savjetovalište za mlade, • Dom zdravlja, • Kancelarija za prevenciju narkomanije, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Opština • MUP, • Uprava policije, • Ministarstvo prosvjete i sporta, • donatori.

Indikatori 1. Broj i kvalitet kampanja. 2. Broj kontrola i broj izrečenih kazni. 3. Broj i kvalitet promotivnih programa. 4. Broj i kvalitet alternativnih akcija sprovedenih po školama (performansi, sportski događaji, radionice).

Aktivnosti 1. Sprovođenje istraživanja – analiza stanja u zajednici. 2. Formiranje mobilnog tima za sprečavanje zloupotrebe djece u svrhu prinudnog rada, prosjačenja i kriminalnih djelatnosti. 3. Edukacija djece i porodica romske nacionalnosti.

Nosioci aktivnosti i partnerstva • Policija, • lokalna uprava, • Centar za socijalni rad, • obrazovne ustanove, • Centar za podršku djeci i porodici, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Ministarstvo unutrašnjih poslova, • Ministarstvo rada, • Uprava policije, • donatori.

Indikatori 1. Rezultati istraživanja. 2. Formiran mobilni tim; rezultati rada mobilnog tima. 3. Broj programa edukacije; broj djece i porodica romske nacionalnosti obuhvaćenih edukacijom.

Tabelarni prikaz lokalnog plana akcije po oblastima

Tabela 55: Specifični cilj 54 – Suzbijanje zloupotrebe djece u svrhu prinudnog rada, prosjačenja i kriminalnih djelatnosti

Tabela 56: Specifični cilj 55 – Sprečavanje trgovine djecom

Aktivnosti

1. Edukacija profesionalaca u različitim službama o značenju i posljedicama trgovine djecom, kao i o metodama podrške djeci ugroženoj ovim kriminalnim djelom. 2. Edukativne kampanje na lokalnom nivou u cilju prepoznavanja i prijavljivanja ovih djela.

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

3. Radionice za djecu u osnovnim i srednjim školama.

Nosioci aktivnosti i partnerstva • Opština, • policija, • obrazovne ustanove, • Centar za socijalni rad, • Centar za podršku djeci i porodici, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Opština, • MUP, • Kancelarija za prevenciju trgovine ljudima, • Ministarstvo pravde, • donatori.

Indikatori

1. Broj i kvalitet edukativnih programa; broj učesnika.

2. Broj i kvalitet kampanja. 3. Broj organizovanih radionica; broj djece učesnika.

Fotografija: UNICEF Crna Gora / Duško Miljanić

Mediji i kultura

Strateški cilj Stvaranje uslova za unapređenje i razvoj medijskog prostora po mjeri djeteta Tabela 57: Specifični cilj 56 – Ojačani ljudski kapaciteti lokalnih medija za dizajniranje i realizaciju programa u skladu sa potrebama djece Aktivnosti 1. Edukacija novinara/ki u cilju profesionalnijeg izvještavanja o djeci.

• Ministarstvo kulture, • Opština, • Javni servis, • privatni mediji, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Ministarstvo kulture, • Opština, • Javni servis, • privatni mediji, • donatori.

Indikatori 1. Poboljšan kvalitet izvještavanja o djeci. 2. Zainteresovanost javnosti za teme koje se tiču djece.

Tabelarni prikaz lokalnog plana akcije po oblastima

2. Uključivanje većeg broja novinara/ki u problematiku koja se tiče najmlađih i načina izvještavanja o njima.

Nosioci aktivnosti i partnerstva

Tabela 58: Specifični cilj 57 – Veća zastupljenost programa za djecu na lokalnim medijima Aktivnosti 1. Osmišljavanje obrazovnih programa za mlade u oblasti kulturnog i prirodnog nasljeđa i kulturnog identiteta.

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

2. Dizajniranje i emitovanje programa za djecu na temu dječjih prava, vaspitavanja, obrazovanja, odrastanja, zdravlja, zdravih stilova života.

Nosioci aktivnosti i partnerstva • Ministarstvo kulture, • Opština, • Radio Bijelo Polje, • privatni mediji, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Ministarstvo kulture, • Radio Bijelo Polje, • privatni mediji, • donatori.

Indikatori 1. Broj i kvalitet programa.

2. Medijska pokrivenost programa za djecu; kvalitet i broj programa; broj nagrađenih programa; broj emisija edukativnog karaktera za djecu.

3. Medijsko izvještavanje o slobodnom vremenu djece – praćenje njihovog rada i dostignuća.

3. Rezultati novinarskog istraživanja o slobodnom vremenu djece, medijski prostor posvećen toj temi.

4. Sprovođenje istraživanja o sadržajima i kvalitetu programa posvećenog djeci, njihovim potrebama i stavovima.

4. Rezultati istraživanja.

Tabela 59: Specifični cilj 58 – Veća uključenost djece u kreiranju medijskih sadržaja i aktivnije učešće u njihovoj realizaciji Aktivnosti 1. Uspostavljanje saradnje lokalnih medija sa školama, savjetima roditelja i učeničkim parlamentima. 2. Obezbjeđivanje podrške školskim novinarskim sekcijama i novinarskim školama za talentovanu djecu.

Nosioci aktivnosti i partnerstva • Opština, • Radio Bijelo Polje, • obrazovne ustanove, • privatni mediji, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Ministarstvo kulture, • Radio Bijelo Polje, • privatni mediji, • donatori.

Indikatori 1. Uspostavljena saradnja (memorandumi, sporazumi, itd.). 2. Broj i kvalitet rada školskih sekcija.

3. Pokretanje časopisa za djecu na nivou škola i na lokalnom nivou.

3. Broj i kvalitet časopisa.

4. Emitovanje zabavno-rekreativnih emisija u čijem dizajniranju i realizaciji učestvuju djeca (posebno seoska djeca, djeca sa smetnjama u razvoju i djeca romske populacije).

4. Broj i kvalitet programa; stepen uključenosti djece koja imaju manje mogućnosti da se uključe u kreiranje i realizaciju medijskih sadržaja.

Strateški cilj Dostupnost raznih programa iz oblasti kulture djeci Tabela 60: Specifični cilj 59 – Omogućeni uslovi za sprovođenje kulturnih programskih sadržaja djece u slobodnom vremenu

Aktivnosti 1. Otvaranje dječjeg odjeljenja i čitaonice u okviru gradske biblioteke. 2. Opremanje školskih prostora namijenjenih kulturnim sadržajima za djecu.

4. Prilagođavanje otvorenih prostora i njihovo osposobljavanje za organizaciju kulturnih dešavanja – uređenje zelenih površina, gradnja i opremanje dječjih igrališta, izletišta i ostalih rekreacijskih prostora.

• Ministarstvo kulture, • Opština, • Centar za kulturu, • Radio Bijelo Polje, • Kancelarija za mlade, • obrazovne ustanove, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Ministarstvo kulture, • Opština, • Centar za kulturu, • donatori.

Indikatori 1. Otvoreno dječje odjeljenje i čitaonica pri gradskoj biblioteci. 2. Školski prostori adekvatno opremljeni. 3. Broj prostorija adekvatno opremljenih za kulturna dešavanja. 4. Prilagođeni prostori u prirodi.

Tabelarni prikaz lokalnog plana akcije po oblastima

3. Obezbjeđivanje odgovarajućih prostorija namijenjenih kulturnim dešavanjima (iznajmljivanje, adaptacija, dogradnja postojećih ili izgradnja novih prostorija).

Nosioci aktivnosti i partnerstva

Tabela 61: Specifični cilj 60 – Kreativnija uloga i veće učešće djece u kulturi Aktivnosti

Nosioci aktivnosti i partnerstva

• Ministarstvo kulture, • Opština, • Radio Bijelo Polje, 2. Osmišljavanje i organizovanje radionica • Centar za (izrada kvalitetnog plana i programa u saradnji kulturu sa institucijama kulture). • obrazovne ustanove, 3. Obezbjeđivanje dovoljnog broja stručnih i • privatni mediji, kreativnih voditelja/ki radionica. • NVO. 4. Edukacija djece o njihovom kulturnom identitetu, s naglaskom na potrebi očuvanja i njegovanja kulturnih različitosti.

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

1. Sprovođenje ankete o dostupnosti kulturne ponude.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Ministarstvo kulture, • Opština, • Radio Bijelo Polje, • Centar za kulturu, • privatni mediji, • donatori.

Indikatori 1. Podaci o dostupnosti kulturne ponude; kvalitet izloženih inicijativa za veću dostupnost kuturnih sadržaja. 2. Broj i kvalitet radionica sprovedenih u školama. 3. Broj stručnih i kreativnih voditelja/ki radionica. 4. Broj i kvalitet edukativnih programa (treninga, obuka, kampova), broj uključene djece. 5. Broj kulturnih sadržaja; broj uključene djece.

5. Organizacija kulturnih sadržaja iz oblasti likovne, muzičke, dramske umjetnosti i obezbjeđivanje da oni budu dostupni djeci, posebno djeci iz marginalizovanih grupa.

Tabela 62: Specifični cilj 61 – Bolja dostupnost kulturnih sadržaja djeci sa seoskog područja i djeci iz marginalizovanih grupa Aktivnosti

Nosioci aktivnosti i partnerstva

1. Obezbjeđivanje besplatnih posjeta pozorištu, • Ministarstvo bioskopu i drugim centrima kulturnih kulture, dešavanja za siromaštvom ugroženu djecu, • Opština, posebno djecu sa seoskog područja. • Radio Bijelo Polje, • obrazovne 2. Stvaranje uslova za veću posjećenost dječjih ustanove, kulturnih sadržaja koji se realizuju u Centru za • Centar za kulturu. kulturu, • privatni mediji, 3. Prikazivanje pozorišnih predstava i filmskih • NVO. projekcija u seoskom području.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Ministarstvo kulture, • Ministarstvo za ljudska i manjinska prava, • Opština, • privatni mediji, • donatori.

Indikatori 1. Broj djece ugrožene siromaštvom i djece sa seoskog područja kojoj su obezbijeđene besplatne posjete centrima kulturnih dešavanja. 2. Broj djece koja posjećuju događaje i manifestacije kulture. 3. Broj predstava i filmskih projekcija prikazanih u seoskim sredinama.

Tabela 63: Specifični cilj 62 – Kreativnija uloga i veće učešće djece u kulturi Aktivnosti

Nosioci aktivnosti i partnerstva

1. Sprovođenje ankete o dostupnosti kulturne ponude.

• Ministarstvo kulture, • Opština, • Radio Bijelo Polje, 2. Osmišljavanje i organizovanje radionica • Centar za (izrada kvalitetnog plana i programa u saradnji kulturu s institucijama kulture). • obrazovne ustanove, 3. Obezbjeđivanje dovoljnog broja stručnih i • privatni mediji, kreativnih voditelja/ki radionica. • NVO. 4. Edukacija djece o njihovom kulturnom identitetu, s naglaskom na potrebi očuvanja i njegovanja kulturnih različitosti.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Ministarstvo kulture, • Opština, • Radio Bijelo Polje, • Centar za kulturu, • privatni mediji, • donatori.

Tabela 64: Specifični cilj 63 – Kreativnija uloga i veće učešće djece u kulturi Aktivnosti

Nosioci aktivnosti i partnerstva

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Ministarstvo kulture, • Ministarstvo za ljudska i manjinska prava, • Opština, • privatni mediji, • donatori.

Tabelarni prikaz lokalnog plana akcije po oblastima

5. Organizacija kulturnih sadržaja iz oblasti likovne, muzičke, dramske umjetnosti i obezbjeđivanje da oni budu dostupni djeci, posebno djeci iz marginalizovanih grupa.

Sport i slobodno vrijeme

Strateški cilj Unapređenje uslova za sportske i rekreativne

aktivnosti i kvalitetniji sportsko-rekreativni programi za djecu u gradskim i prigradskim naseljima u Bijelom Polju

Tabela 65: Specifični cilj 64 – Poboljšana saradnja između institucija/organizacija, sportskih klubova, NVO i JU iz oblasti sporta na nivou opštine Aktivnosti

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

1. Izrada liste registrovanih klubova, organizacija i institucija koje se bave razvojem sporta i rekreacije u opštini. 2. Organizovanje sastanaka i okruglih stolova (najmanje dva puta godišnje) koji će okupiti predstavnike institucija/organizacija iz oblasti sporta i rekreacije. 3. Izrada lokalnog akcionog plana za razvoj sporta i rekreacije za djecu.

Nosioci aktivnosti i partnerstva • Ministarstvo prosvjete i sporta, • Opština, • Javna ustanova za sport i rekreaciju, • sportski klubovi, • privatne sportske škole, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2015.

• Ministarstvo prosvjete i sporta, • Opština, • donatori.

Indikatori 1. Urađena baza podataka.

2. Broj sastanaka; broj okruglih stolova; broj učesnika.

3. Izrađen akcioni plan za razvoj sporta i rekreacije za djecu u Bijelom Polju.

Tabela 66: Specifični cilj 65 – Poboljšani infrastrukturni uslovi za aktivnije i masovnije bavljenje sportom

Aktivnosti 1. Rekonstrukcija fudbalskog terena na gradskom stadionu. 2.Izgradnja sportskih poligona u okviru škola, posebno onih na seoskom području. 3. Uređenje biciklističkih staza, gdje god je to moguće. 4. Izgradnja gradskog bazena. 5. Izgradnja sportsko-rekreativne zone – trimstaze.

Nosioci aktivnosti i partnerstva

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

• Fudbalski savez 2012–2015. Crne Gore, • Ministarstvo prosvjete i sporta, • Opština, • Javna ustanova za sport i rekreaciju, • sportski klubovi, • privatne sportske škole, • NVO.

• Fudbalski savez Crne Gore, • Ministarstvo prosvjete i sporta, • Opština, • donatori.

Indikatori 1. Rekonstruisan fudbalski teren na gradskom stadionu. 2. Izgrađeni sportski poligoni u seoskim školama. 3. Uređene biciklističke staze. 4. Izgrađen gradski bazen. 5. Izgrađena sportsko-rekreativna zona – trim-staza.

Tabela 67: Specifični cilj 66 – Poboljšan kvalitet i dostupnost sportskih sekcija u školama

1. Omogućavanje dostupnosti postojećih školskih sala djeci i van vremena nastave. 2. Formiranje većeg broja sportskih sekcija u školama i obezbjeđivanje rekvizita potrebnih za rad. 3. Uključivanje većeg broja djece romske nacionalnosti u sportske aktivnosti.

4. Obezbjeđivanje sportske opreme prilagođene djeci sa smetnjama u razvoju. 5. Formiranje rukometnih sekcija u školama.

Nosioci aktivnosti i partnerstva • Ministarstvo prosvjete i sporta, • Opština, • Javna ustanova za sport i rekreaciju, • obrazovne ustanove, • sportski klubovi, • privatne sportske škole, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2015.

• Fudbalski savez Crne Gore, • Ministarstvo prosvjete i sporta, • Opština, • donatori.

Indikatori 1. Školske sale dostupne djeci i van vremena nastave. 2. Povećan broj sportskih sekcija u školama; obezbijeđeni rekviziti potrebni za izvođenje rekreativne nastave. 3. Broj djece romske nacionalnosti koja su uključena u sportske aktivnosti; nivo njihovog zadovoljstva. 4. Obezbijeđena sportska oprema prilagođena djeci sa smetnjama u razvoju. 5. Formirane školske rukometne sekcije.

Tabelarni prikaz lokalnog plana akcije po oblastima

Aktivnosti

Strateški cilj Veći broj djece uključene u sportske aktivnosti Tabela 68: Specifični cilj 67 – Razvijenija svijest roditelja i djece o značaju i potrebi bavljenja sportom

Aktivnosti 1. Izrada informativnog materijala za roditelje na teme iz oblasti sporta (kako odabrati sportsku disciplinu koja odgovara uzrastu i predispozicijama djeteta, preporuke ljekara, kako zaštititi dijete od povreda i sl.).

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

2. Promocija sporta kao važnog činioca u razvoju svakog djeteta. 3. Izrada informativnog materijala za djecu o načinima i mogućnostima uključivanja u sportske aktivnosti.

Nosioci aktivnosti i partnerstva • Ministarstvo prosvjete i sporta, • Ministarstvo zdravlja, • Opština, • Dom zdravlja, • obrazovne ustanove, • Javna ustanova za sport i rekreaciju, • sportski klubovi, • mediji, • privatne sportske škole, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2015.

• Ministarstvo prosvjete i sporta, • Opština, • Ministarstvo zdravlja, • donatori.

Indikatori 1. Kvalitet informativnog materijala za roditelje; broj primjeraka.

2. Broj medijskih priloga. 3. Kvalitet informativnog materijala za djecu; broj primjeraka.

Tabela 69: Specifični cilj 68 – Povećan broj, veća raznovrsnost i dostupnost sportskih i rekreativnih aktivnosti za svu djecu

Aktivnosti

Nosioci aktivnosti i partnerstva

1. Organizovanje školskih sportskih takmičenja masovnog karaktera.

Izvori finansiranja

2012–2015.

• Ministarstvo prosvjete i sporta, • Opština, • mediji, • donatori.

Indikatori 1. Broj organizovanih školskih takmičenja; broj učesnika. 2. Broj gostovanja poznatih sportista. 3. Broj učenika osnovnih škola koji znaju da plivaju. 4. Broj organizovanih manifestacija; broj djece učesnika. 5. Broj sportskih aktivnosti za djecu sa smetnjama u razvoju. 6. Broj organizovanih izleta, časova u prirodi i sl.

Tabela 70: Specifični cilj 69 – Obezbijeđena adekvatna podrška talentovanoj djeci Aktivnosti 1. Obezbjeđivanje odgovarajućih nagrada djeci za osvojene rezultate. 2. Obezbjeđivanje dovoljnog broja donatora i sponzora za dječje sportske aktivosti. 3. Formiranje fonda za podršku talentovanoj djeci.

Nosioci aktivnosti i partnerstva

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

• Ministarstvo 2012–2015. prosvjete i sporta, • Opština, • Javna ustanova za sport i rekreaciju, • sportski klubovi, • privatne sportske škole, • NVO.

• Ministarstvo prosvjete i sporta, • Opština, • mediji, • donatori.

Indikatori 1. Broj nagrada. 2. Broj donatora i sponzora. 3. Formiran fond.

Tabelarni prikaz lokalnog plana akcije po oblastima

• Ministarstvo prosvjete i sporta, 2. Organizovanje gostovanja poznatih sportista i • Opština, njihovog druženja s djecom. • obrazovne ustanove, 3. Omogućavanje što većem broju učenika • Javna ustanova osnovnih škola da nauče da plivaju. za sport i 4. Organizovanje opštinskih sportskih rekreaciju, manifestacija koje okupljaju veliki broj djece • Kancelarija za iz gradskih, prigradskih i seoskih naselja. mlade, • Centar za 5. Organizovanje sportskih aktivnosti za djecu podršku djeci i sa smetnjama u razvoju. porodici, • sportski klubovi, 6. Organizovanje rekreativnih aktivnosti za • privatne djecu (izleti, časovi u prirodi i sl.). sportske škole, • NVO.

Vremenski okvir

Tabela 71: Specifični cilj 70 – Obezbijeđena adekvatna podrška djeci iz marginalizovanih grupa

Aktivnosti 1. Obezbjeđivanje adekvatne sportske opreme za djecu iz siromašnih kategorija stanovništva, djecu romske nacionalnosti i seosku djecu.

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

2. Obezbjeđivanje dovoljnog broja donatora i sponzora za sportske aktivosti djece iz marginalizovanih grupa.

Nosioci aktivnosti i partnerstva • Ministarstvo prosvjete i sporta, • Opština, • Javna ustanova za sport i rekreaciju, • sportski klubovi, • privatne sportske škole, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2015.

• Ministarstvo prosvjete i sporta, • Opština, • mediji, • donatori.

Indikatori 1. Broj djece kojoj je obezbijeđena sportska oprema. 2. Broj donatora i sponzora.

Fotografija: UNICEF Crna Gora / Duško Miljanić

Strateški cilj Uspostavljena institucionalna podrška za kvalitetno provedeno slobodno vrijeme djece Tabela 72: Specifični cilj 71 – Formiran Klub za slobodne aktivnosti djece Aktivnosti 1. Otvaranje i organizovanje rada Kluba za slobodno vrijeme.

Nosioci aktivnosti i partnerstva

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Ministarstvo kulture, • Ministarstvo rada i socijalnog staranja, • Opština, • privatni sektor, • donatori.

Indikatori 1. Otvoren Klub.

Tabelarni prikaz lokalnog plana akcije po oblastima

• Ministarstvo kulture, • Ministarstvo prosvjete i sporta, • Ministarstvo rada i socijalnog staranja, • Opština, • Centar za podršku djeci i porodici, • mediji, • NVO.

Vremenski okvir

Tabela 73: Specifični cilj 72 – Stvoreni uslovi za kvalitetno organizovanje slobodnog vremena djece

Aktivnosti

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

1. Opremanje Kluba – inventar.

Nosioci aktivnosti i partnerstva

• Ministarstvo kulture, • Ministarstvo 2. Edukovanje stručnog kadra za rad sa djecom. prosvjete i sporta, • Ministarstvo 3. Organizovanje različitih vrsta sadržaja u rada i socijalnog okviru Kluba. staranja, • Opština, 4. Edukovanje djece korisnika sadržaja Kluba. • Centar za podršku djeci i porodici, 5. Medijska promocija rada Kluba. • NVO, • javne ustanove koje brinu o 6. Organizovanje kampova za djecu. djeci, • Kancelarija za mlade, 7. Izrada i distribucija promotivnog materijala o • mediji. radu i sadržajima Kluba.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2016.

• Ministarstvo kulture, • Ministarstvo prosvjete i sporta, • Ministarstvo rada i socijalnog staranja, • Opština, • privatni sektor, • donatori.

Indikatori 1. Adekvatno prostorno i tehnički opremljen Klub. 2. Broj i kvalitet edukativnih programa; broj učesnika. 3. Broj djece uključene u aktivnosti i rad Kluba; zadovoljstvo uključene djece. 4. Broj i kvalitet edukativnih programa za djecu. 5. Broj medijskih priloga o aktivnostima Kluba. 6. Broj organizovanih kampova za djecu; kvalitet sadržaja u kampovima. 7. Broj primjeraka i kvalitet sadržaja informativnog materijala.

Strateški cilj Povezivanje lokalne uprave, škola i drugih institucija u cilju stvaranja uslova za kvalitetno slobodno vrijeme djece Tabela 74: Specifični cilj 73 – Programi slobodnih aktivnosti kreirani u skladu sa potrebama djece iz zajednice Aktivnosti

Nosioci aktivnosti i partnerstva

Vremenski okvir

1. Sprovođenje istraživanja o vanškolskim aktivnostima i načinima na koje djeca provode slobodno vrijeme.

Indikatori

• Ministarstvo 1. Rezultati istraživanja. kulture, • Ministarstvo prosvjete i 2. Broj kulturnih i sportskih sporta, programa za djecu. • Ministarstvo rada i 3. Broj sastanaka; kvalitet socijalnog zajedničkih akcija koje su staranja, proizvod međusektorske • Opština, saradnje u stvaranju uslova za • privatni sektor, kvalitetno slobodno vrijeme • donatori. djece.

Tabela 75: Specifični cilj 74 – Stvaranje ambijenta jednakih mogućnosti i dostupnosti sportskih sadržaja za svu djecu Aktivnosti 1. Organizovanje istraživanja među djecom o vrstama željenih programa i aktivnosti. 2. Organizovanje sadržaja u seoskim školama ili mjesnim zajednicama prema dobijenim rezultatima istraživanja.

Nosioci aktivnosti i partnerstva • Opština, • Centar za podršku djeci i porodici, • javne ustanove za brigu o djeci, • mediji, • NVO.

Vremenski okvir 2012–2016.

Izvori finansiranja

Indikatori

• Ministarstvo 1. Rezultati istraživanja. kulture, • Ministarstvo 2. Veći broj sadržaja i programa prosvjete i za djecu sa ruralnog područja sporta, • Ministarstvo rada i socijalnog staranja, • Opština, • privatni sektor, • donatori.

Tabelarni prikaz lokalnog plana akcije po oblastima

• Opština Bijelo 2012-2016. Polje, • obrazovne ustanove, 2. Organizovanje kulturnih i sportskih • Centar za sport i takmičenja za djecu. rekreaciju, 3. Organizovanje redovnih sastanaka institucija, • Centar za podršku djeci i porodici, Opštine Bijelo Polje, Centra za podršku djeci • NVO, i porodici, Kluba, NVO i djece. • javne ustanove koje brinu o djeci, • mediji.

Izvori finansiranja

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

Fotografija: UNICEF Crna Gora / Duško Miljanić

Ekologija

Strateški cilj Očuvanje i zaštita životne sredine u Opštini Bijelo Polje Tabela 76: Specifični cilj 75 – Veća aktivnost lokalne samouprave u zaštiti i očuvanju životne sredine Aktivnosti 1. Izrada lokalnog ekološkog akcionog plana (LEAP) od strane tima stručnjaka, predstavnika ekoloških i nevladinih organizacija, djece i mladih.

Nosioci aktivnosti i partnerstva

Izvori finansiranja

2012–2015.

• Ministarstvo za zaštitu životne sredine, • Opština, • donatori.

Indikatori 1. Izrađen LEAP.

Tabela 77: Specifični cilj 76 – Očuvani prirodni resursi i veći broj zelenih površina Aktivnosti 1. Uređivanje riječnih obala, parkova i šuma. 2. Uređenje školskih dvorišta (zasađivanje sadnica, formiranje cvjetnjaka i sl.). 3. Saniranje gradskih plaža. 4. Pošumljavanje goleti.

Nosioci aktivnosti i partnerstva • Ministarstvo za zaštitu životne sredine, • Opština, • JKP „Lim”, • obrazovne ustanove, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2015.

• Ministarstvo za zaštitu životne sredine, • Opština, • donatori.

Indikatori 1. Uređene riječne obale, parkovi i šume. 2. Broj uređenih školskih zelenih površina. 3. Broj uređenih gradskih plaža. 4. Površina pošumljenih goleti.

5. Intenziviranje aktivnosti na zaštiti voda od komunalnog i organskog zagađenja.

5. Izgrađeni kolektori.

6. Organizovanje takmičarskih akcija (najbolje uređeno dvorište, bašta, terasa, ograda i sl.).

6. Broj akcija i broj nagrađenih.

Tabelarni prikaz lokalnog plana akcije po oblastima

• Ministarstvo za zaštitu životne sredine, • Opština, • obrazovne ustanove, • NVO.

Vremenski okvir

Tabela 78: Specifični cilj 77 – Stvorena infrastruktura za dobro upravljanje otpadom

Aktivnosti 1. Edukacija i informisanje lokalnog stanovništva o pravilnom prikupljanju i transportu otpada.

2. Uspostavljanje eko-patrola.

3. Saniranje i rekultivisanje smetlišta.

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

4. Obezbjeđivanje infrastrukture za separatno odlaganje otpada.

Nosioci aktivnosti i partnerstva • Ministarstvo za zaštitu životne sredine, • Opština, • JKP „Lim”, • obrazovne ustanove, • Kancelarija za mlade, • Vodovod „Bistrica”, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2015.

• Ministarstvo za zaštitu životne sredine, • Opština, • donatori.

Indikatori 1. Realizovani programi edukacije i informisanja lokalnog stanovništva o pravilnom prikupljanju i transportu otpada. 2. Uspostavljene eko-patrole; broj lokacija predviđenih za kontrolu. 3. Smetlište sanirano. 4. Obezbijeđena infrastruktura za separatno odlaganje otpada.

5. Obezbjeđivanje kanti i kontejnera.

5. Obezbijeđeno adekvatno odlaganje otpada (kante, kontejneri).

6. Osiguravanje naplate kazni za ugrožavanje životne sredine.

6. Broj naplaćenih kazni.

7. Saniranje lokalnih deponija.

7. Broj saniranih deponija.

8. Izgradnja reciklažnog centra.

8. Izgrađen reciklažni centar.

Strateški cilj Očuvanje i zaštita životne sredine u opštini Bijelo Polje Tabela 79: Specifični cilj 78 – Senzibilizacija stanovništva za problematiku očuvanja i zaštite životne sredine Aktivnosti 1. Planiranje i realizacija kampanja za podizanje svijesti ljudi o značaju zaštite životne sredine (posebne kampanje za različite ciljne grupe: djecu, starije lokalno stanovništvo, preduzeća, domaćinstva itd.). 2. Dizajniranje i štampanje propagandnog materijala na temu zaštite životne sredine.

4. Kontinuirano sprovođenje programa Ne ostavljajte trag (Leave no trace) i drugih programa zaštite životne sredine.

• Ministarstvo za zaštitu životne sredine, • Opština, • mjesni centri, • JKP „Lim”, • obrazovne ustanove, • Kancelarija za mlade, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2015.

• Ministarstvo za zaštitu životne sredine, • Opština, • donatori.

Indikatori 1. Realizovane kampanje.

2. Sadržaj i broj primjeraka distribuiranog propagandnog materijala. 3. Broj performansa i akcija.

4. Broj i kvalitet realizovanih programa.

Tabelarni prikaz lokalnog plana akcije po oblastima

3. Organizovanje performansa i akcija sa djecom kao glavnim akterima.

Nosioci aktivnosti i partnerstva

Tabela 80: Specifični cilj 79 – Viši nivo ekološke svijesti djece školskog uzrasta i ojačani kapaciteti za ekološke akcije

Aktivnosti 1. Povećanje broja i snažnija aktivnost ekoloških sekcija u školama. 2. Uspostavljanje saradnje između školskih ekoloških sekcija i opštinskog tima za ekologiju.

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

3. Organizovanje treninga, obuke ili specijalističkog kursa za vršnjačke edukatore.

Nosioci aktivnosti i partnerstva • Ministarstvo za zaštitu životne sredine, • Ministarstvo prosvjete i sporta, • Opština, • obrazovne ustanove, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2015.

• Ministarstvo za zaštitu životne sredine, • Ministarstvo prosvjete i sporta, • Opština, • donatori.

Indikatori 1. Povećan broj školskih ekoloških sekcija. 2. Uspostavljena saradnja između školskih ekoloških sekcija i opštinskog tima za ekologiju. 3. Broj vršnjačkih edukatora.

4. Aktivnosti školskih ekoloških sekcija – izleti, radionice, ekološki kampovi za djecu (Bjelasica, Đalovića i Novakovića pećina, dolina Lima, Bistrice, Ljuboviđe i dr.).

4. Broj i kvalitet aktivnosti ekoloških sekcija.

5. Kreativne radionice na temu zaštite životne sredine, organizovane u svim osnovnim školama.

5. Broj i kvalitet radionica; broj učesnika radionica.

Tabela 81: Specifični cilj 80 – Viši nivo znanja djece o opasnostima koje prijete životnoj sredini

Aktivnosti

1. Radionice u vrtićima, prilagođene uzrastu djece.

2. Organizovanje izleta, kreativnih radionica i maskenbala u prirodi. 3. Štampanje slikovnica na ekološke teme za djecu predškolskog uzrasta.

Nosioci aktivnosti i partnerstva • Ministarstvo za zaštitu životne sredine, • Opština, • predškolske ustanove, • obrazovne ustanove, • NVO.

Vremenski okvir

Izvori finansiranja

2012–2015.

• Ministarstvo za zaštitu životne sredine, • Ministarstvo prosvjete i sporta, • Opština, • donatori.

Indikatori

1. Broj vrtića u kojima su realizovane radionice; broj i kvalitet radionica; broj djece učesnika. 2. Broj izleta i radionica u prirodi. 3. Broj i kvalitet izrađenih slikovnica.

Tabelarni prikaz lokalnog plana akcije po oblastima Fotografija: UNICEF Crna Gora / Risto BoĹžoviÄ&#x2021;

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju za period 2012-2016. U skladu sa potrebom kvalitetne izrade i implementacije ovog strateškog dokumenta, predsjednik opštine Bijelo

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

Menadžment tim

Polje Aleksandar Žurić formirao je Menadžment i Međusektorski tim za izradu LPA.

Međusektorski tim

Djeca učesnici izrade LPA

Tufik Bojadžić, rukovodilac tima

Milko Kovačević, rukovodilac tima

Slobodan Jelić, član

prim. dr Rasim Agić, član

Amila Kujović

Vesna Pavićević, članica

dr Majda Dobardžić, članica

Nikola Minić

Vasko Radović, član

Olivera Marković, članica

Džefris Dizdarević

Almasa Rizvanović, članica

Ida Ćetković, članica

Sanida Šabotić

mr Blaga Žurić, članica

Maida Pilica

Zlata Lukač, članica Vesna Minić, članica Vanja Mašković, članica Saida Čikić, članica Miloš Bulatović, član

Koordinatorka izrade LPA za djecu u Bijelom Polju Elvira Martinović, predstavnica NVO

Rifat Kajabegović, član Osman Erović, član Rasema Hekalo, članica mr Blagoje Vujisić, član Tanja Dangubić, članica Anica Bojović, članica

Tehnički asistent Bojan Mihailović

Zadatak Menadžment tima bio je da koordinira i organizuje aktivnosti, kao i da rukovodi poslovima na izradi Lokalnog plana akcije za djecu u Bijelom Polju.

Za potrebe edukacije članova Menadžment i Međusektorskog tima, u saradnji sa Centrom za razvoj nevladinih organizacija (CRNVO) realizovana je obuka na kojoj su definisani koraci, svrha, prednosti i faze strateškog planiranja. Predstavljene su SWOT i PEST analiza, kao načini pripreme za uspješno strateško planiranje izrade i implementacije lokalnih planova akcije za djecu.

Tabelarni prikaz lokalnog plana akcije po oblastima

Zadatak Međusektorskog tima bio je priprema i izrada LPA za djecu u Bijelom Polju za period 2012–2016. godine, kao strateškog dokumenta kojim se definišu aktivnosti i politika opštinskih službi prema djeci. Međusektorski tim je formirao podtimove za oblasti od posebnog

značaja za položaj i prava djece u Bijelom Polju.

IZVJEŠTAJ S ODRŽANIH JAVNIH RASPRAVA Javne rasprave o nacrtu Lokalnog plana akcije za djecu u Bijelom Polju održane su: 1.2.2012, u OŠ „Pavle Žižić“, Njegnjevo, 2.2.2012, u OŠ „Dušan Korać“, 3.2.2012, u Gimnaziji „Miloje Dobrašinović“ i 22.2.2012, u sali Skupštine opštine Bijelo Polje. Petnaest dana prije održavanja rasprava, poziv je upućen svim zainteresovanim subjektima preko Lokalnog javnog servisa Radio Bijelo Polje i istaknut na oglasnoj tabli Opštine Bijelo Polje. Javne rasprave bile su izuzetno posjećene i konstruktivne. Znatan broj prisutnih uzeo je učešća u raspravama, a posebno aktivni bili su mladi.

Lokalni plan akcije za djecu u Bijelom Polju 2011-2016.

Predstavnici Menadžment tima i Međusektorskog tima pažljivo su razmotrili i prihvatili određeni broj sugestija i primjedbi iznesenih na javnim raspravama. Time su održane javne rasprave doprinijele unapređenju sadržaja i kvaliteta LPA za djecu u Bijelom Polju. U Bijelom Polju, 15.3.2012. godine

predsjednik Menadžment tima Tufik Bojadžić s.r predsjednik Međusektorskog tima Milko Kovačević s.r

Ova publikacija je odštampana uz podršku Evropske unije. Mišljenja iznesena u ovoj publikaciji predstavljaju stavove autora i ne oslikavaju nužno zvanične stavove UNICEF-a ili Evropske unije.

Opština Bijelo Polje