Opština Rožaje
Lokalni plan akcije za djecu u Rožajama 2012-2017.
Rožaje, maj 2012.
UVOD
Živimo u vrijeme burnih društvenih dešavanja i promjena, i na lokalnom, i na globalnom planu. Stoga zahtjev da se svi društveni činioci aktivno uključe u upravljanje procesima u svojoj zajednici predstavlja nalog vremena.
zajednica posveti problemima djece i omladine, kao i razvoju i unapređenju njihovog položaja u društvu. Za Rožaje, kao populaciono najmlađu opštinu u Crnoj Gori, to je pitanje od posebnog značaja.
Nažalost, vrijeme koje je za nama karakteriše izostanak ozbiljne pažnje i brige društvene zajednice u cjelini prema onima koji predstavljaju njenu budućnost – djeci i mladima.
Odgovornost opštine Rožaje, i nas kojima je ukazano povjerenje da njome upravljamo, posebno je velika prema djeci i mladima: od 23.000 stanovnika, koliko po posljednjem popisu broji naša opština, oko 9.000 čine naši sugrađani i sugrađanke mlađi od 18 godina.
Zato smatram neophodnim – a vjerujem da sam na strani ogromne većine svih ljudi u Rožajama okrenutih napretku – da se cijela
Vjerujem da će Lokalni plan akcije, koji smo radili zajedno i uz podršku UNICEF-a, biti naš prvi važan korak u pravcu ozbiljnije
posvećenosti mladim generacijama i generacijama koje tek dolaze. Takođe vjerujem da će njihovo aktivno učešće u društvenim procesima za sve nas biti značajan pomak u zajedničkom poslu – izgradnji budućnosti naše zajednice i života na ovom prostoru. Time će uloga mlade populacije u društvu biti dodatno osnažena, a njena vrijednost i značaj unaprijeđeni. Na kraju, uvjeren sam da će cijelo društvo imati nemjerljivu korist ukoliko politički uticaj djece i mladih ljudi na sveukupne društvene procese bude veći, a ciljevi zadati ovim Planom ostvareni. Rožaje, 17. 05. 2012.
Predsjednik opštine Rožaje, Nusret Kalač
NAZIV PUBLIKACIJE Lokalni plan akcije za djecu u Rožajama 2012-2017. IZDAVAČ Opština Rožaje LEKTURA Sanja Mijušković KOREKTURA Sanja Mijušković FOTOGRAFIJE UNICEF Crna Gora / Duško Miljanić UNICEF Crna Gora / Risto Božović UNICEF Crna Gora / Zoran Jovanović Maccak FOTOGRAFIJA NA NASLOVNOJ STRANI UNICEF Crna Gora / Risto Božović PREPRESS I GRAFIČKI DIZAJN D.O.O. Praxis Montenegro ŠTAMPA DPC TIRAŽ 600 primjeraka
SADRŽAJ UVOD ..........................................................................................................................6 PROCES I METODOLOGIJA IZRADE DOKUMENTA..................................................8 ANALIZA STANJA ....................................................................................................10 Stanje u sektoru zdravstvene zaštite djece ....................................................................................12 Stanje u sektoru obrazovanja djece ................................................................................................17 Stanje u sektoru socijalne zaštite djece ........................................................................................24 Stanje u sektoru bezbjednosti djece ..............................................................................................29 Zaštita životne sredine ..................................................................................................................34 Sport, kultura i slobodno vrijeme ..................................................................................................35
MONITORING I EVALUACIJA ..................................................................................40 REALIZACIJA LOKALNOG PLANA AKCIJE ZA DJECU U ROŽAJAMA ....................41 INFORMISANJE JAVNOSTI ....................................................................................43 PARTICIPACIJA DJECE I NJIHOVIH PORODICA ....................................................44 FINANSIJSKA SREDSTVA ZA IMPLEMENTACIJU LPAD ........................................45 IMPLEMENTACIJA LPAD ........................................................................................46 TIM KOJI JE RADIO NA IZRADI LPAD ....................................................................48 ČESTO KORIŠĆENE SKRAĆENICE ..........................................................................50
Lokalni plan akcije za djecu u Rožajama 2012-2017.
6
UVOD
Lokalni plan akcije za djecu (LPAD) strateški je dokument kojim se definišu kratkoročni, srednjoročni i dugoročni planovi i akcije koje treba sprovesti kako bi se stvorio najpovoljniji ambijent za razvoj djece i omladine i obezbijedilo njihovo aktivno učešće u životu zajednice. Potreba za unapređenjem stanja u ovoj oblasti prepoznata je još 2004. godine, kada je Vlada Republike Crne Gore usvojila Nacionalni plan akcije za djecu za period 2004–2010. godine (NPA). Ovaj dokument predstavlja nacionalni strateški okvir koji je usmjeren ka poboljšanju ukupnih uslova života za djecu. Dokument sadrži ciljeve koji su usklađeni sa principima Konvencije
Ujedinjenih nacija o pravima djeteta, kao i sa Deklaracijom i Akcionim planom Svijet po mjeri djeteta, koje je usvojila Generalna skupština Ujedinjenih nacija, 2002. godine. Problemi djece na području opštine Rožaje u dosadašnjem periodu tretirani su parcijalno, tj. samo u okviru pojedinih oblasti društvenog života. Zbog nedostatka institucionalne povezanosti na području opštine, nijesu postojali sređeni i sistematizovani podaci o stanju djece. Zato je izostalo i bilo kakvo strateško opredjeljenje lokalne zajednice prema pitanjima položaja i prava djece na lokalnom nivou.
Ti su razlozi doveli do prepoznavanja potrebe za izradom lokalnog akcionog plana za djecu. Plan treba da definiše strateške ciljeve, a oni moraju biti zasnovani na sveobuhvatnoj analizi stanja svih segmenata života djece u opštini Rožaje, kao i na prioritetima određenim od strane svih aktera uključenih u proces izrade samog dokumenta. Predviđenim aktivnostima poboljšaće se realizacija dječjih prava u raznim oblastima života i podići nivo zainteresovanosti i
obaviještenosti ljudi o stanju i potrebama djece. Takođe, realizacija ovih aktivnosti doprinijeće jačanju kapaciteta lokalne zajednice na planu poboljšanja položaja svakog djeteta u našoj opštini.
7
Uz finansijsku i tehničku podršku kancelarije UNICEF-a za Crnu Goru, Opština Rožaje je u novembru 2010. godine započela proces izrade Lokalnog plana akcije za djecu (LPAD).
Uvod Fotografija: UNICEF Crna Gora / Duško Miljanić
Lokalni plan akcije za djecu u Rožajama 2012-2017.
8
PROCES I METODOLOGIJA IZRADE DOKUMENTA
Proces izrade Lokalnog plana akcije za djecu u Rožajama podrazumijevao je nekoliko koraka. • Oslanjajući se na iskustva opština koje su već donijele ovaj dokument, predsjednik opštine Rožaje formirao je Menadžment tim za upravljanje projektom. • Kako je riječ o kompleksnom dokumentu koji podrazumijeva širi krug oblasti, formiran je i Međusektorski tim, sastavljen od predstavnika institucija i nevladinih organizacija koje rade sa djecom i za djecu. To su: Opština Rožaje, Dječji vrtić „Boško Buha“, osnovne i srednje škole, MUP i JU Ispostava policije Rožaje, Dom zdravlja
Rožaje, Centar za socijalni rad u Rožajama i nevladina udruženja. Predstavnici djece takođe su učestvovali u radu ovoga tima. • U cilju jačanja kapaciteta članova i članica Međusektorskog tima, u saradnji sa Centrom za razvoj nevladinih organizacija (CRNVO) organizovane su dvije radionice o strateškom planiranju. Na tim radionicama definisana su problemska područja, tj. sektori u kojima su grupisani prioriteti za djecu u opštini. To su sektori: zdravstva, obrazovanja, socijalne zaštite, bezbjednosti, zaštite životne sredine i sporta, kulture i slobodnog vremena. Na radionicima su definisane vizija i misija Plana.
Vizija Bezbrižno djetinjstvo – srećna budućnost. Misija Stvaranje uslova za unapređenje zdravstvene i socijalne zaštite, obrazovanja, jednakih prava, bezbjednosti i slobodnog vremena djece u lokalnoj zajednici, u skladu sa Konvencijom Ujedinjenih nacija o pravima djeteta i relevantnim međunarodnim standardima. • Formirani su sektorski timovi: tim za obrazovanje, tim za zdravstvo, tim za socijalnu zaštitu, tim za bezbjednost, tim za zaštitu životne sredine i tim za slobodno vrijeme. Početna istraživanja o stanju po
pojedinim sektorima rađena su na način što su od nadležnih institucija i organizacija tražene detaljne informacije o određenim pitanjima, a dobijeni podaci potom sistematizovani po unaprijed utvrđenim upitnicima. • Organizovane su četiri fokus grupe čiji su učesnici bili: predstavnici Doma zdravlja, nastavnice i nastavnici iz osnovnih i srednjih škola, roditelji, predstavnici MUP-a i Javne uprave, Osnovnog suda, Suda za prekršaje, Centra za socijalni rad i djeca srednjoškolskog uzrasta. Na fokus grupama obrađeno je svih pet oblasti iz LPAD. Precizno su definisani problemi u zajednici i date preporuke za njihovo rješavanje.
9
Proces i metodologija izrade dokumenta Fotografija: UNICEF Crna Gora / Zoran Jovanović Maccak
Lokalni plan akcije za djecu u Rožajama 2012-2017.
10
ANALIZA STANJA
Broj stanovnika u opštini Rožaje iznosi 22.964. Prema Popisu iz 2011. godine, broj djece iznosi 8.121 i to: • 0–4 godine: 2.024 djece; • 5–9 godina: 2.065 djece; • 10–14 godina: 1.936 djece; • 15–19 godina: 2.096 djece.1 Sedamdeset petoro (75) djece je iz porodica raseljenih lica2, a tačan podatak o broju djece sa smetnjama u razvoju ne postoji. U Razvojnom savjetovalištu pri Domu zdravlja 1 2 3 4
Podaci MONSTAT-a Podaci Zavoda za zbrinjavanje izbjeglica Crne Gore Podaci Doma zdravlja Rožaje Podaci Centra za socijalni rad Rožaje
otvoreno je 174 kartona za djecu s nekim vidom smetnje u razvoju, ali taj se broj ne može uzeti kao konačan.3 Devetoro djece sa smetnjama u razvoju smješteno je u ustanovama socijalne zaštite. Posebno zabrinjava podatak da su roditelji čak jedne trećine djece iz opštine Rožaje (2.687) korisnici MOP-a. Broj djece bez jednog ili oba roditelja je 144, a broj djece razvedenih roditelja 217. Znatan broj djece (437)4 živi u teškim stambenim uslovima.
11
Analiza stanja Fotografija: UNICEF Crna Gora / Risto Božović
12
STANJE U SEKTORU ZDRAVSTVENE ZAŠTITE DJECE Djeca s područja naše opštine ostvaruju prava iz oblasti zdravstvene zaštite kroz primarni nivo zdravstvene zaštite u okviru Doma zdravlja Rožaje.
Lokalni plan akcije za djecu u Rožajama 2012-2017.
U Domu zdravlja Rožaje radi pet pedijatara/pedijatrica i jedan pedijatar specijalizant. S obzirom na broj djece u opštini, broj pedijatara je nedovoljan da bi se u punoj mjeri obezbijedilo ostvarivanje primarne zdravstvene zaštite djece. U Domu zdravlja postoji moderno opremljeno porodilište u kojem rade tri ginekologa, što zadovoljava trenutne potrebe te vrste na nivou opštine. U okviru Doma zdravlja postoje sljedeće službe: • Savjetovalište za trudnice; • Populaciono savjetovalište za dijabetes; • Savjetovalište za mlade, koje sprovodi program odvikavanja od pušenja; • Razvojno savjetovalište za djecu sa smetnjama u razvoju; • Centar za mentalno zdravlje i • Savjetovalište za reproduktivno zdravlje i adolescente (u sklopu programa rada izabranog ginekologa).
Pored navedenih sadržaja, jednom sedmično u Domu zdravlja ordiniraju spoljni saradnici – ljekari specijalisti iz Opšte bolnice Berane: hirurg, fizijatar, ortoped, dermatolog, urolog, epidemiolog i mikrobiolog. Angažovanje spoljnih saradnika doprinosi unapređenju zdravstvene zaštite u opštini budući da se na taj način obezbjeđuju specijalističke usluge koje nijesu u okviru zdravstvene zaštite na nivou doma zdravlja. Ambulante u selima: Bać, Biševo, Donja Lovnica, Bukovica i Bašča spadaju u nadležnost Doma zdravlja Rožaje. Jednom ili dva puta nedjeljno, zavisno od potrebe, u njima ordiniraju izabrani ljekari, što se pokazalo kao dobar način približavanja zdravstvenih usluga stanovnicima ovih, od Doma zdravlja u Rožajama prilično udaljenih, sela. Stomatološke ambulante su u privatnom sektoru. Od deset stomatoloških ordinacija, koliko ih ukupno ima na teritoriji opštine Rožaje, njih pet, sa Fondom za zdravstveno osiguranje Crne Gore zaključilo je ugovore na osnovu kojih djeca – korisnici osiguranja ostvaruju pravo na besplatne stomatološke usluge. Kada je riječ o približavanju stomatoloških usluga djeci, dvije ordinacije smještene su u gradskim osnovnim školama, što se pokazalo kao dobra praksa. Međutim, u opštini ne postoji ortodont koji bi djeci
besplatno pružao usluge – njegova ordinacija nalazi se u Beranama, a to iziskuje mnogo više troškova za korisnike osiguranja iz Rožaja.
Kao posljedica ovakvoga stanja, svijest stanovnika/ca Rožaja o značaju očuvanja zdravlja na prilično je niskom nivou. Broj djece sa smetnjama u razvoju nije precizno utvrđen; jedini pouzdani pokazatelj 5
Podaci Zavoda za zbrinjavanje izbjeglica Crne Gore
U Rožajama je planirana izgradnja dnevnog centra za djecu sa smetnjama u razvoju. Time bi se djeci sa težim smetnjama u razvoju, koja ne mogu biti obuhvaćena inkluzivnim obrazovanjem, omogućila adekvatna pomoć i njega. Izgradnja dnevnog centra značajno bi doprinijela deinstitucionalizaciji djece sa smetnjama u razvoju i na lokalnom nivou obezbijedila kontinuirani servis za ovu kategoriju djece. U populaciji interno raseljenih lica ima 75 djece i mladih do 18 godina starosti5. Djeca interno raseljenih lica imaju pravo na zdravstvenu zaštitu. Obaveznom imunizacijom obuhvaćen je visok procenat djece u Rožajama; na nivou opštine, taj je procenat 2009. godine iznosio 99,05%, što je iznad zakonskog minimuma (95%).
13
Analiza stanja
Iako u Domu zdravlja postoji nekoliko savjetovališta, značajnih programa zdravstvene zaštite u opštini gotovo da nema. Adekvatni programi iz oblasti reproduktivnog zdravlja i seksualnosti ne postoje u okviru Savjetovališta za reproduktivno zdravlje i adolescente, a nijesu zastupljeni ni u srednjim školama. Nedovoljno su zastupljeni i programi na temu borbe protiv bolesti zavisnosti; nijedna javna ustanova u Rožajama ne razvija ovakve programe. Osim toga, ne sprovode se promocije zdravih stilova života među mladom populacijom, ni u okviru škole, ni u okviru zdravstvene institucije. Od nevladinih organizacija, prošle godine je jedino NVO „Zeleni gaj” dala prostora ovim oblastima. Njen projekat Zdravi stilovi života i narkotici sproveden je u dvije osnovne škole.
predstavlja već pomenuti podatak da u Razvojnom savjetovalištu pri Domu zdravlja trenutno ima 174 otvorena kartona. Jednom nedjeljno, Savjetovalište ovoj djeci obezbjeđuje usluge logopeda. Međutim, tretmane fizikalne terapije nije moguće započeti jer ne postoje neophodni rekviziti, a nema ni dovoljno sredstava za plaćanje stručnjaka.
14
Dom zdravlja vrši sistematske preglede u svim osnovnim školama. Doduše, ta kontrola ne obuhvata pregled zuba, pa smatramo da bi ubuduće u timu za sistematske preglede trebalo da bude i stomatolog. U Ispostavi policije Rožaje nije evidentiran
slučaj uživanja opojnih droga od strane djece. Strateški cilj Kvalitetna i sveobuhvatna zdravstvena zaštita djece
Tabela 1: Specifični cilj 1 – Poboljšana primarna zaštita djece
Lokalni plan akcije za djecu u Rožajama 2012-2017.
Aktivnosti
Indikatori uspješnosti
Izvori finansiranja
Vremenski okvir
Finansijska procjena
1. Sprovođenje programa promocije zdravih stilova života među mladom populacijom.
Realizovano najmanje 10 programa do kraja realizacije LPAD.
• Opština Rožaje Kontinuirano tokom perioda • Škole 2012–2017. • NVO
1.000,00 €
2. Sprovođenje programa zdravstvene edukacije ukupnog stanovništva o značaju očuvanja zdravlja.
Realizovano najmanje 10 programa do kraja realizacije LPAD.
• Opština Rožaje Kontinuirano tokom perioda • NVO 2012–2017.
1.000,00 €
3. Obezbjeđivanje usluga psihologa u svim osnovnim školama.
Psiholozi/psihološkinje zaposleni u svim školama.
• Ministarstvo prosvjete i sporta • Škole
2012–2014.
40.000,00 €
4. Formiranje kancelarije za borbu protiv narkomanije na nivou lokalne zajednice.
Formirana lokalna kancelarija za borbu protiv narkomanije.
• Opština Rožaje 2012–2013.
8.400,00 €
5. Uvođenje većeg broja programa u okviru Savjetovališta za mlade.
Uvedeno najmanje pet novih programa u okviru Savjetovališta do kraja realizacije LPAD.
• Opština Rožaje 2012–2017. • Dom zdravlja
500,00 €
6. Uvođenje većeg broja programa u Uvedeno najmanje pet novih okviru Savjetovališta za programa u okviru reproduktivno zdravlje i adolescente. Savjetovališta do kraja realizacije LPAD.
• Opština Rožaje 2012–2017. • Dom zdravlja
500,00 €
15
Nastavak tabele 1 Aktivnosti
Indikatori uspješnosti
Izvori finansiranja
Vremenski okvir
7. Redovni sistematski pregledi zuba u školama.
Sistemtski pregledi zuba u školama redovno obavljeni (svake druge godine).
• Opština Rožaje Kontinuirano • Dom zdravlja 2012–2017. • Škole
8. Sprovođenje javne kampanje na temu „Borba protiv bolesti zavisnosti“.
Realizovano najmanje dvije kampanje na godišnjem nivou.
• • • •
9. Lobiranje kod Fonda za zdravstveno osiguranje CG da se sklopi ugovor sa ortodontom koji radi na teritoriji opštine Rožaje.
Održano pet sastanaka sa ciljem lobiranja.
10. Izgradnja kose rampe na ulazu u zgradu Doma zdravlja.
Izgrađena kosa rampa na ulazu u Dom zdravlja.
• Opština Rožaje • Dom zdravlja • Škole
2012.
• Ministarstvo 2012–2017. zdravlja • Dom zdravlja
1.000,00 €
200,00 €
5.000,00 €
58.100,00 €
Analiza stanja
Ukupno
Opština Rožaje Kontinuirano Dom zdravlja 2012–2017. Škole NVO
Finansijska procjena
16
Tabela 2: Specifični cilj 2 – Poboljšan nivo zdravstvene zaštite djece sa smetnjama u razvoju Aktivnosti
Indikatori uspješnosti
Izvori finansiranja
Vremenski okvir
1. Uvođenje većeg broja programa u okviru Savjetovališta za djecu sa smetnjama u razvoju.
Uvedeno najmanje pet novih programa u okviru Savjetovališta za djecu sa smetnjama u razvoju.
• Opština Rožaje Kontinuirano • Dom zdravlja 2012–2017.
2. Formiranje baze podataka o djeci sa smetnjama u razvoju.
Izrađena baza podataka.
• • • •
3. Opremanje Savjetovališta za djecu sa smetnjama u razvoju rekvizitima potrebnim za rad fizioterapeuta i psihologa.
Savjetovalište opremljeno.
• Opština Rožaje 2012. • NVO • Dom zdravlja
Opština Rožaje 2012–2014. NVO Dom zdravlja Centar za socijalni rad
Lokalni plan akcije za djecu u Rožajama 2012-2017.
Ukupno
Finansijska procjena 500,00 €
2.000,00 €
5.000,00 €
7.500,00 €
Tabela 3: Specifični cilj 3 – Ojačani kapaciteti zdravstvenih radnika Aktivnosti
Indikatori uspješnosti
1. Organizovanje obuke zdravstvenog osoblja (na nivou primarne zdravstvene zaštite) na temu stigme i diskriminacije djece sa smetnjama u razvoju.
Organizovano najmanje 10 obuka za najmanje 20 zdravstvenih radnika do kraja realizacije LPAD.
• Opština Rožaje 2012–2017. • Dom zdravlja
3.000,00 €
2. Organizovanje obuke za zdravstveno osoblje (na svim nivoima zdravstvene zaštite) na temu prepoznavanja djece žrtava nasilja i mogućih načina podrške.
Organizovano najmanje pet obuka za najmanje 15 zdravstvenih radnika/ca do kraja realizacije LPAD.
• Opština Rožaje Kontinuirano • Dom zdravlja 2012–2017.
1.500,00 €
Ukupno
Izvori finansiranja
Vremenski okvir
Finansijska procjena
4.500,00 €
STANJE U SEKTORU OBRAZOVANJA DJECE Mrežu vaspitno-obrazovnih ustanova na teritoriji opštine Rožaje čine: jedan dječji vrtić, deset osnovnih škola sa svojih dvanaest područnih odjeljenja, jedna gimnazija i jedna srednja stručna škola.
Među korisnicima usluga vrtića trenutno ima 10 korisnika MOP-a (taj broj varira). Petoro djece živi sa jednim roditeljem. U posljednjih nekoliko godina (od 2006. godine) znatno je poraslo interesovanje za upis djece uzrasta 1–3 godine, pa predškolska ustanova ne može da odgovori potrebama 60% djece tog uzrasta. Kapaciteti su nedovoljni, ali postoji mogućnost osposobljavanja dodatnog prostora, uz ulaganja. Zakon predviđa 6 7
17
Grijanje je kvalitetno riješeno, sanitarni nadzor redovan (uz odlične ocjene), obroci kvalitetni i dovoljni. Objekat nije prilagođen osobama sa invaliditetom. Saobraćajne signalizacije nema pa se vozila parkiraju ispred kapije, što otežava pristup vrtiću. U dječjem vrtiću radi osam vaspitačica i dvije medicinske sestre. Vaspitačice se kontinuirano edukuju kroz seminare i razne vidove obuke. Angažovanje personalnog asistenta/kinje ili asistenta/kinje u nastavi znatno bi doprinijelo kvalitetu izvođenja nastave za djecu sa smetnjama u razvoju, koje je u vrtiću sve više. Osnovnim obrazovanjem u Rožajama obuhvaćeno je 3.586 djece, od čega 1.680 djevojčica7 (2011. godina). Izuzetno veliki broj djece potiče iz siromaštvom ugroženih porodica i za njih nabavka potrebnih udžbenika predstavlja problem. U nastojanju da se taj problem premosti, Ministarstvo prosvjete i sporta ustupilo je djeci korisnicima MOP-a udžbenike na korišćenje. Djeci sa sela nedostupne su razne društvene aktivnosti koje njihovi vršnjaci upražnjavaju. Neka seoska
Podaci iz Strategije ranog i predškolskog obrazovanja CG 2010–2015. Podaci MONSTAT-a
Analiza stanja
Usluge predškolskog obrazovanja koristi 134 djece (2011. godina). Obuhvat djece predškolskim obrazovanjem nije zadovoljavajući i kod sve tri obrazovne grupe manji je od prosječnog na nivou države: na državnom nivou, obuhvat djece do tri godine iznosi 12,1 %, a u Rožajama 1,5%; na državnom nivou, obuhvat djece 3–5 godina iznosi 38,25%, u Rožajama je 11,12 %; obuhvat djece od pet godina do polaska u školu na nivou države iznosi 41,15 %, a u rožajskoj opštini 10,30%.6
mogućnost da djeca već od navršenih 6 mjeseci života pohađaju vrtić, no i tu postoji problem nedostatka prostora i njegove neadekvatne opremljenosti.
Lokalni plan akcije za djecu u Rožajama 2012-2017.
18
područna odjeljenja posjeduju kompjutersku opremu, ali ne i mogućnost da koriste internet. Uočena je neaktivnost i nedovoljno učešće roditelja i učenika/ca u školskom sistemu odlučivanja. Učenički parlamenti u školama postoje formalno, ali nijesu aktivni. Roditeljski savjeti ne funkcionišu na pravi način i nemaju nikakav stvarni uticaj. Sastanci se uglavnom svode na izvještaje o uspjehu učenika/ca, a ne raspravlja se o pitanjima bitnim za djecu, što ukazuje na to da je uloga savjeta pogrešno koncipirana. Učenici/e ne dobijaju nikakve smjernice za pravilno usmjeravanje vremena i interesovanja. Nezadovoljni su i načinom organizovanja ekskurzija: veliki broj djece nije u mogućnosti da sebi priušti ove izlete, pa se
ekskurzije često uopšte ne organizuju. Sve u svemu, učenici/e nemaju dovoljno informacija o mogućnostima vannastavnih aktivnosti, nedostaju im kreativni programi i sve se svodi samo na nastavu. Kreativnim programima obuhvaćeni su samo oni učenici i učenice koji pohađaju nastavu kod profesora/ki koji te programe sprovode. Nijesu obezbijeđeni ni uslovi za kvalitetno osmišljene fizičke aktivnosti. Oko 800 učenika putuje više od dva kilometra do škole. Iako Ministarstvo prosvjete i sporta finansira prevoz đaka (prema informacijama direktora škola, Ministarstvo učestvuje 20% – 40% u finansiranju potreba te vrste), 32 djece napustilo je osnovnu školu uglavnom iz ekonomskih razloga.
Fotografija: UNICEF Crna Gora / Risto Božović
Komisija za usmjeravanje djece sa smetnjama u razvoju uputila je 43 djece s teritorije opštine Rožaje u škole, ili pak u specijalizovane ustanove. Dodatnu pomoć ovoj djeci pružaju članovi mobilnog tima, koji jednom ili dva puta nedjeljno rade s njima. Angažovanje asistenta/kinje u nastavi sigurno bi doprinijelo njihovom kvalitetnijem obrazovanju, ali kod nas ovaj servis još ne postoji. Stručnu pomoć djeci sa smetnjama u razvoju obezbjeđuje NVO “Olakšajmo život djeci sa posebnim potrebama” Rožaje, i to kroz rad: logopeda, defektologa, fizioterapeuta i psihologa. Njihovim uslugama obuhvaćeno je 68 korisnika, starosti do 18 godina.
Škole raspolažu adekvatnim nastavnim kadrom, tj. obrazovni profili nastavnika/ca odgovaraju predmetima koje predaju. Nastavnici i nastavnice prolaze redovne obuke koje organizuje Ministarstvo prosvjete i sporta. Svaka škola djeci obezbjeđuje usluge pedagoga, a OŠ „Mustafa Pećanin” – i defektologa i logopeda. U osnovnim školama nema psihologa, iako sve gradske škole ispunjavaju uslove za njihovo zapošljavanje jer imaju preko 1.000 učenika. Gimnaziju „30. septembar” pohađa 510 učenika (2011. godina). Nastavu izvodi 29 nastavnika i nastavnica. Neki su kabineti dobro, a neki slabo opremljeni. Neopremljeni su kabineti za prirodne nauke: fiziku, hemiju, biologiju. Grijanje je dotrajalo – potrebno je
19
Analiza stanja
Što se tiče prostornih kapaciteta, najveći nedostatak predstavlja nepostojanje fiskulturnih sala i kabineta u školama na seoskom području. Sama djeca izrazila su nezadovoljstvo školskim ambijentom, koji je neuredan, siv i monoton. Školska dvorišta su u svim školama neuređena. U pojedinim područnim odjeljenjima (Lučice, Kalače, Ćosovica, Paučina, Daciće) ne postoje mokri čvorovi, što je problem koji treba što prije riješiti. U nekim školama grijanje nije riješeno na savremen način, ali postoji. Dobra je okolnost što u skoro svim selima postoje područna odjeljenja tako da djeca od šest do 10 godina pohađaju školu u svom selu i ne moraju putovati.
Prilagođenost škola i vrtića djeci sa smetnjama u razvoju na veoma je niskom nivou; ni u jednoj školi nema opreme za Brajevu azbuku, niti zvučnih, slušnih i drugih pomagala koja su ovoj djeci potrebna. Što se arhitektonske pristupačnosti tiče, nijedna škola nema kosu rampu, prilagođenu za kretanje djece korisnika invalidskih kolica. Ovoj je djeci znatno otežano i kretanje unutar školske zgrade jer škole ne posjeduju hidraulične platforme ili liftove, a nastava se izvodi i u spratnim prostorijama. Svaka škola raspolaže bibliotekom, ali je fond knjiga potrebno obogatiti.
Lokalni plan akcije za djecu u Rožajama 2012-2017.
20
zamijeniti kotlovsko postrojenje i preći sa čvrstog na tečno gorivo. Nastavnici su prošli obuku na seminaru „Reforma školstva”, kao i obuku za MEIS portal u organizaciji Zavoda za školstvo. U Gimnaziji postoji školska zajednica učenika koja dobro funkcioniše. Srednja stručna škola broji 673 učenika (2011. godina), a nastavu izvodi 53 nastavnika/ce. U ovoj školi zastupljena su sljedeća područja obrazovnog rada: elektrotehnika, mašinstvo i obrada metala, trgovina, turizam i ugostiteljstvo, ekonomija, pravo i administracija, šumarstvo i obrada drveta. Škola raspolaže adekvatnim nastavnim kadrom, ali nedovoljno osposobljenim za korišćenje ICT tehnologija. Opremljenost kabineta nije zadovoljavajuća, a grijanje je zastarjelo. Bezbjednost učenika poboljšana je uvođenjem video nadzora. U proteklom periodu lokalna samouprava je u obrazovanje uložila znatna sredstva. Rekonstruisane su zgrade PO Malindubrava, Seošnica i Besnik; urađeno je grijanje u školi „Milun Ivanović” u Biševu; kupljena je zgrada za školu u Sinanovića Lukama (50% sredstava obezbijedila je Opština). U saradnji sa Vladom Norveške, izgrađen je sportski poligon u školi u Bašči, kao i škola i sportski poligon u Balotićima. U saradnji sa Ministarstvom prosvjete i sporta, izgrađen je jedan sprat u Gimnaziji i urađena fasada. Sredstavima iz budžeta Opštine Rožaje
igrađene su školske zgrade u selima Biševo i Lučice, a u toku je izgradnja škole u Grahovu. Strateški cilj Povećan procenat djece obuhvaćene sistemom obrazovanja
Fotografija: UNICEF Crna Gora / Duško Miljanić
21
Tabela 4: Specifični cilj 4 – Povećan obuhvat djece predškolskim obrazovanjem Aktivnosti
Indikatori uspješnosti
Izvori finansiranja
Vremenski okvir
Finansijska procjena
Izgrađen vrtić do kraja realizacije LPAD.
• Opština Kontinuirano • RožajeVlada CG 2012–2017.
2. Obezbjeđivanje posebne prostorije u dijelu za jaslice (u vrtiću).
Izgrađena prostorija u dijelu za jaslice do kraja realizacije LPAD.
• Ministarstvo 2012. prosvjete i sporta • Vrtić
20.000,00 €
3. Obezbjeđivanje olakšica za boravak u Novčani doprinos roditelja iz siromašnih porodica smanjen vrtićima djeci iz siromašnih porodica, korisnicima MOP-a i onima koji to nijesu. za 50%.
• Vrtić
10.000,00 €
4. Izgradnja kose rampe ispred vrtića, uređenje dvorišta i dvorišnog mobilijara.
Izgrađena kosa rampa (u periodu od naredne dvije godine), uređeno dvorište.
• Ministarstvo 2012–2014. prosvjete i sporta • Vrtić
8.000,00 €
5. Obezbjeđivanje tehničkih kapaciteta vrtića za boravak djece sa smetnjama u razvoju (utičnice, pristupačni toaleti).
Obezbjeđuje tehnički kapaciteti vrtića (elementi pristupačnosti prostora) do kraja realizacije LPAD.
• Opština Rožaje • Vrtić
2012–2017.
8.000,00 €
6. Edukacija vaspitačica za rad s djecom sa smetnjama u razvoju.
Najmanje tri vaspitačice obučene za rad s djecom sa smetnjama u razvoju do kraja realizacije LPAD.
• Ministarstvo prosvjete i sporta • Vrtić
2012–2017.
500,00 €
7. Realizacija kontinuiranih kampanja za promociju ranog i predškolskog vaspitanja i obrazovanja i novih usluga.
Realizovane najmanje dvije kampanje na godišnjem nivou.
• Opština Rožaje • NVO
2012–2017.
10.000,00 €
8. Primjena principa afirmativne akcije za djecu RAE populacije (besplatno školovanje) u cilju uključivanja u predškolsko obrazovanje od najranijeg uzrasta.
Broj djece RAE populacije u vrtiću povećan za 30 % do kraja realizacije LPAD.
• Opština Rožaje • Vrtić
Kontinuirano 2012–2017.
5.000,00 €
9. Uređenje i adaptacija sale za sportskorekreativne i umjetničke aktivnosti djece u vrtiću.
Sala za sportsko-rekreativne i umjetničke aktivnosti uređena i adaptirana.
• Ministarstvo prosvjete i sporta
2014.
6.000,00 €
Kontinuirano 2012–2017.
400.000,00 €
• Vrtić
Ukupno
467.500,00 €
Analiza stanja
1. Izgradnja jednog vrtića u opštini.
22
Tabela 5: Specifični cilj 5 – Poboljšan kvalitet osnovnog obrazovanja i povećan procenat djece koja pohađaju osnovnu školu Indikatori uspješnosti
Izvori finansiranja
Sprovedeno 20 programa nenasilne komunikacije među učenicima osnovnih i srednjih škola do kraja realizacije LPAD.
• Opština Rožaje • Škole • MUP i JU
Kontinuirano 2012–2017.
2.000,00 €
2. Podizanje nivoa svijesti i znanja djece o Sprovedeno 10 programa pojmu i značaju rodne ravnopravnosti. rodne ravnopravnosti među učenicima osnovnih i srednjih škola do kraja realizacije LPAD.
• Opština Rožaje • Škole • NVO
Kontinuirano 2012–2017.
5.000,00 €
3. Sprovođenje programa usmjeravanja za učenike/ce devetih razreda – edukacija o prednostima stručnog obrazovanja.
Održane po dvije prezentacije godišnje o mogućnostima upisa u srednju stručnu školu.
• Opština Rožaje • Škole
Kontinuirano 2012–2017.
1.000,00 €
4. Uvođenje asistenta u nastavi, kao servisa podrške djeci sa smetnjama u razvoju, u sve škole koje izvode inkluzivnu nastavu.
Svaka škola koja izvodi inkluzivnu nastavu ima bar jednog/u asistenta/kinju u nastavi.
• Ministarstvo prosvjete i sporta • Škole
Kontinuirano 2012–2017.
195.000,00 €
5. Osnivanje fonda na lokalnom nivou za stipendiranje mladog kadra – u skladu sa potrebama lokalne zajednice.
Osnovan fond.
• Opština Rožaje
2012.
20.000,00 €
6. Izgradnja jedne osnovne škole u gradu. Izgrađena škola.
• Opština Rožaje • Vlada CG
2016.
6.000.000,00 €
7. Zamjena unutrašnje i spoljašnje stolarije u OŠ ”Bratstvo – jedinstvo”.
Postavljena nova stolarija u OŠ ”Bratstvo–jedinstvo”.
• Ministarstvo 2013–2014. prosvjete i sporta • Donatori • Škole
100.000,00 €
8. Rekonstrukcija OŠ „Mustafa Pećanin“(fasada i stolarija).
Postavljena stolarija i urađena fasada – OŠ „Mustafa Pećanin“.
• Opština Rožaje • Škola
150.000,00 €
9. Izgradnja lifta za djecu sa smetnjama u razvoju u OŠ „Mustafa Pećanin”.
Izgrađen lift.
• Ministarstvo 2012. prosvjete i sporta • Donatori • Škole
Aktivnosti
Lokalni plan akcije za djecu u Rožajama 2012-2017.
1. Sprovođenje programa nenasilnog rješavanja konflikata među vršnjacima, u učionici i porodici.
Vremenski okvir
2012–2017.
Finansijska procjena
25.000,00 €
23
Nastavak tabele 5 Aktivnosti
Indikatori uspješnosti
Izvori finansiranja
Vremenski okvir
Finansijska procjena
Rekonstruisana zgrada OŠ „25. • Opština Rožaje maj“ i izgrađen aneks zgrade. • Škola
Kontinuirano 2012–2017.
900.000,00 €
11. Uređenje fiskulturne sale u OŠ „Milun Ivanović”.
Uređena fiskulturna sala OŠ „Milun Ivanović”.
• Ministarstvo prosvjete i sporta • Škola
2013–2014.
60.000,00 €
12. Krečenje i čišćenje škola, održavanje školskih dvorišta kroz organizovane zajedničke akcije djece, nastavnika i roditelja.
Škole i dvorišta okrečeni i čisti.
• Opština Rožaje • Škole
Kontinuirano 2012–2017.
30.000,00 €
13. Rekonstrukcija i sanacija školske zgrade u MZ Kalače
Rekonstruisana i sanirana školska zgrada u MZ Kalače.
• Roditelji • Djeca
2012–2017.
50.000,00 €
14. Rekonstrukcija područnog odjeljenja Ćosovica.
Rekonstruisano područno odjeljenje Ćosovica.
• Opština Rožaje
2012–2017.
50.000,00 €
15. Regulisanje sanitarnog čvora u područnom odjeljenju Paučina.
Regulisan sanitarni čvor u područnom odjeljenju Paučina.
• Ministarsvo prosvjete i sporta • Donatori • Škola
2012–2017.
20.000,00 €
16. Zamjena stolarije i podova u OŠ „Bać”.
Zamijenjena stolarija i podovi u OŠ „Bać”.
• Ministarsvo prosvjete i sporta • Donatori • Škola
2012–2017.
30.000,00 €
17. Izgradnja nove školske zgrade u MZ Grahovo (II faza).
Izgrađena nova školska zgrada u MZ Grahovo.
• Ministarsvo prosvjete i sporta • Donatori
2012.
40.000,00 €
18. Izgradnja nove školske zgrade u MZ Klanac.
Izgrađena nova školska zgrada u MZ Klanac.
• Opština Rožaje • Škola
2012.
75.000,00 €
Analiza stanja
10. Rekonstrukcija i dogradnja zgrade u OŠ „25. maj”.
24
Nastavak tabele 5 Indikatori uspješnosti
Izvori finansiranja
19. Izgradnja nove školske zgrade u MZ Daciće.
Izgrađena nova školska zgrada u MZ Daciće.
• Opština Rožaje • Škola
Kontinuirano 2012–2017.
200.000,00 €
20. Podizanje potpornog zida na lijevoj obali Županice u dužini školskog dvorišta.
Podignut potporni zid na lijevoj obali Županice u dužini školskog dvorišta.
• Ministarstvo prosvjete i sporta • Donatori • Škola
Kontinuirano 2012–2017.
100.000,00 €
21. Instaliranje ADSL-a u svim školama.
Instaliran ADSL u svim školama na teritoriji opštine Rožaje.
• Ministarstvo prosvjete i sporta • Škole
Kontinuirano 2012–2017.
10.000,00 €
Aktivnosti
Lokalni plan akcije za djecu u Rožajama 2012-2017.
Ukupno
STANJE U SEKTORU SOCIJALNE ZAŠTITE DJECE Ekonomska kriza, koja je u posljednjih petnaestak godina razorila rožajsku privredu, obilježila je sveukupnu situaciju u društvu: broj nezapošljenih je povećan, životni standard je naglo pao, a broj stanovnika kojima je potrebna socijalna pomoć znatno je povećan. Porast siromaštva u opštini zahtijeva snažnu i kontinuiranu podršku i zaštitu velikog broja porodica, pojedinaca, djece u riziku i lica u stanju socijalne potrebe.
Vremenski okvir
Finansijska procjena
8.063.000,00 €
Broj djece iz porodica korisnika MOP-a iznosi 2.687; broj djece bez jednog ili oba roditelja je 144; djece razvedenih roditelja ima 217; a invalidne djece 186. Znatan broj djece živi u teškim stambenim uslovima – 437. Devetoro djece iz naše opštine smješteno je u ustanovama: dvoje djece nalazi se u Zavodu za djecu sa oštećenjem sluha i govora Kotor, troje u Centru „1.jun” u Podgorici, četvoro u Dječjem domu „Mladost” u Bijeloj i troje u Zavodu za školovanje i profesionalnu rehabilitaciju invalidne djece i omladine, u Podgorici. Pravo na smještaj u hraniteljskim porodicama imaju djeca bez roditeljskog staranja, kojih u Rožajama trenutno ima 27.
Broj djece koja primaju dječji dodatak iznosi 2.7948 (svi podaci odnose se na 2011. godinu).
Postoje oblasti u koje bi trebalo uložiti više truda i novca. Sistem socijalne zaštite djece čiji su roditelji korisnici MOP-a takav je da ne može da odgovori ni minimalnim potrebama djeteta i njihovom pravu na dostojanstven život. Na nivou Centra nijesu formirani timovi za zlostavljanu djecu, niti multidisciplinarni timovi za nasilje u 8
Podaci Centra za socijalni rad za opštinu Rožaje
25
Centar za socijalni rad raspolaže skromnim prostornim kapacitetima i tehničkom opremom – prostorije nijesu adekvatno opremljene, što se posebno odnosi na prostor namijenjen susretima djece s roditeljima. U posljednje dvije godine skoro da uopšte nema sredstava za jednokratnu pomoć socijalno ugroženim licima i porodicama. Ministarstvo rada i socijalnog staranja, na osnovu analiza službenika/ca Centra, povremeno obezbijedi skromnu jednokratnu pomoć na godišnjem nivou i to za najviše 10 porodica. Opština Rožaje iz svog budžeta izdvaja 50.000,00 € za jednokratne pomoći socijalno ugroženim licima. Strateški cilj Povećan nivo socijalne zaštite djece
Analiza stanja
U Centru za socijalni rad u Rožajama radi osmoro ljudi, što je manje od broja zapošljenih predviđenog sistematizacijom (14). Centar pruža niz usluga: pomoć u obezbjeđivanju knjiga i školskog pribora, program zdravstvene zaštite korisnika socijalnih zaštitnih prava lica koja po drugom osnovu nemaju zdravstveno osiguranje, povlastice za vožnju lica koja su korisnici tuđe njege i pomoći (jednom mjesečno), kao i druge vrste pomoći predviđene Zakonom o socijalnoj i dječjoj zaštiti. U okviru Centra postoji pet stručnih timova: • za brak i porodicu; • za maloljetničku delinkvenciju; • za smještaj u ustanovama socijalne zaštite; • za praćenje društvenih pojava u opštini i • za materijalno obezbjeđenje.
porodici, čime je mogućnost efikasne zaštite djece ugrožene nasiljem znatno otežana. Ne postoje specifični programi podrške samohranim majkama, što direktno utiče na živote djece, a nema ni kvalitetnih programa socijalne podrške, pomoći pri zapošljavanju i obezbjeđivanju stambenog prostora.
26
Tabela 6: Specifični cilj 6 – Unaprijeđeni tehnički kapaciteti relevantnih institucija socijalne zaštite
Lokalni plan akcije za djecu u Rožajama 2012-2017.
Aktivnosti
Indikatori uspješnosti
Izvori finansiranja
Vremenski okvir
Finansijska procjena
1. Izgradnja dnevnog centra za djecu sa smetnjama u razvoju.
Izgrađen dnevni centar do kraja realizacije LPAD.
• Ministarstvo rada i socijalnog staranja • Donatori • Opština Rožaje
Kontinuirano 2012–2017.
500.000,00 €
2. Obezbjeđivanje posebne i adekvatno opremljene prostorije za susrete roditelja i djece u okviru Centra za socijalni rad.
Izgrađena odgovarajuća prostorija u okviru Centra za socijalni rad do kraja realizacije LPAD.
• Ministarstvo rada i socijalnog staranja • Centar za socijalni rad Rožaje
Kontinuirano 2012–2017.
7.000,00 €
3. Izgradnja kose rampe na prilazu svim javnim ustanovama.
Izgrađena kosa rampa na prilazu svim JU.
• Opština Rožaje • Donatori
2012–2017.
50.000,00 €
Ukupno
557.000,00 €
27
Tabela 7: Specifični cilj 7 – Poboljšani ljudski kapaciteti relevantnih institucija socijalne zaštite Aktivnosti
Indikatori uspješnosti
1. Formiranje više savjetovališta za roditelje – posebno razvojnog savjetovališta za roditelje djece sa smetnjama u razvoju.
Otvoreno savjetovalište za roditelje djece sa smetnjama u razvoju.
2. Obuka profesionalaca koji rade za djecu i sa djecom, o prepoznavanju djece žrtava zanemarivanja i zlostavljanja.
Organizovano najmanje pet obuka za najmanje 15 profesionalaca koji rade sa djecom i za djecu do kraja realizacije LPAD.
Izvori finansiranja • Dom zdravlja • Centar za socijalni rad Rožaje • Opština Rožaje • Ministarstvo rada i socijalnog staranja • Ministarstvo prosvjete i sporta • NVO
Vremenski okvir
Finansijska procjena
2013.
10.000,00 €
Kontinuirano 2012–2017.
15.000,00 €
Ukupno
25.000,00 €
Aktivnosti 1. Sprovođenje politike sprečavanja i preveniranja prakse da djeca budu smještena u institucijama – dati prioritet odgajanju djece u porodičnom okruženju – hraniteljstvo.
Indikatori uspješnosti
Izvori finansiranja
Broj hraniteljskih porodica • Opština povećan za 30% u odnosu na Rožaje postojeći. • Centar za socijalni rad Rožaje Ukupno
Vremenski okvir Kontinuirano 2012–2017.
Finansijska procjena 10.000,00 €
10.000,00 €
Analiza stanja
Tabela 8: Specifični cilj 8 – Rad na uspostavljanju mreže hraniteljskih porodica
28
Tabela 9: Specifični cilj 9 – Poboljšan položaj samohranih majki Aktivnosti 1. Sprovođenje programa podrške samohranim majkama (psihosocijalna podrška, pomoć pri zapošljavanju, dokvalifikacija i prekvalifikacija…).
Indikatori uspješnosti Sprovedeno pet programa podrške samohranim majkama do kraja realizacije LPAD.
Izvori finansiranja • Opština Rožaje • Centar za socijalni rad Rožaje
Vremenski okvir Kontinuirano 2012–2017.
Ukupno
Finansijska procjena 10.000,00 €
10.000,00 €
Tabela 10 – Aktivnosti za specifični cilj 10 – Smanjenje broja djece u sukobu sa zakonom
Lokalni plan akcije za djecu u Rožajama 2012-2017.
Aktivnosti
Indikatori uspješnosti
Izvori finansiranja
Vremenski okvir
Finansijska procjena
1. Stvaranje preduslova za implementaciju vaspitnog naloga i ostalih alternativnih mjera i sankcija za maloljetnike u sukobu sa zakonom.
Formirana mreža organizacija u kojima maloljetnici u sukobu sa zakonom mogu obavljati rad u javnom interesu kao naloženu vaspitnu mjeru. Obučena najmanje dva lica za posredovanje između žrtve i maloljetnog počinioca krivičnog djela.
• CSR Rožaje • Osnovni sud • Osnovno državno tužilaštvo • Ministarstvo rada i socijalnog staranja • Centar za posredovanje Crne Gore
2012–2013.
2.000,00 €
2. Obezbjeđivanje porodičnog savjetovanja za porodice i djecu u riziku u okviru CSR (Centra za socijalni rad).
Obučen najmanje jedan socijalni radnik/ca za porodično savjetovanje i rad sa djecom u riziku.
• CSR Rožaje
2012.
1.000,00 €
Ukupno
3.000,00 €
STANJE U SEKTORU BEZBJEDNOSTI DJECE U Rožajama je bezbjednost djece na zadovoljavajućem nivou. Službenici Ispostave policije Rožaje, u okviru redovnih aktivnosti u reonu za koji su nadležni, obavljaju poslove školskog policajca, a zaduženi su i za bezbjednost djece u saobraćaju. Ne postoji poseban program za zaštitu djece od pojedinih oblika nasilja, već službenici policije postupaju po svim prijavama, a kada su počinioci ili žrtve nasilja djeca, angažuju se radnici Centra za socijalni rad.
Uz veći dio gradskih ulica napravljena je pješačka staza. Učenici OŠ „Mustafa Pećanin”, Gimnazije i Srednje stručne škole do svojih škola dolaze stazom. Od škola koje pripadaju gradskom području samo do škole „25. maj” nije izgrađena staza. Prilaz školama na 9
Podaci MUP-a i JU Ispostava policije Rožaje
29
Analiza stanja
U periodu 2006–2011. godine evidentirano je: jedan slučaj zlostavljanja učenika od strane učitelja, pet slučajeva krivičnih djela gdje su maloljetnici žrtve nasilja u porodici, 38 slučajeva u kojima su prestupnici/izvršioci krivičnih djela maloljetnici i dva krivična djela nedozvoljenog držanja oružja gdje su izvršioci maloljetnici. Nije registrovan nijedan slučaj maloljetnih uživalaca opojnih droga, prostitucije niti trgovine djecom9.
seoskom području uglavnom je bezbjedan jer se nalaze u zoni manje frekventnog saobraćaja. Da bi došli do škole u Baću, djeca moraju proći jednu dionicu magistralnog puta RožajeKosovska Mitrovica, ali postojeća pješačka staza omogućava njihovo bezbjedno kretanje. Trenutno najveći problem po bezbjednost djece predstavlja prilaz školi „Bratstvojedinstvo” na Skarepači: djeca iz sela Kalača, Koljena, Seošnice i Radeve Mahale do ove škole dolaze pješke, magistralnim putem Berane-Rožaje, pa je izgradnja pješačke staze od prioritetne važnosti. Bezbjednost djece ugrožava i nepostojanje horizontalne signalizacije i adekvatnog parking prostora u blizini škola, pa se vozila parkiraju na pješačkim stazama. Osim toga, bez obzira na neadekvatne
Fotografija: UNICEF Crna Gora / Duško Miljanić
30
uslove za vožnju i opasnost po djecu, vozači često voze prebrzo, ne usporavajući čak ni kada prolaze pored škola. Što se vršnjačkog nasilja tiče, djeca ga uglavnom prepoznaju kao problem. Ističu da su najčešća meta napada oni fizički slabiji i povučeniji. Između djece i službenika policije, ali i nastavnika, nije u dovoljnoj mjeri izgrađen odnos povjerenja, što uslovljava veći stepen trpljenja nasilja i ćutanja o nasilju. Djeca
smatraju da odrasli minimiziraju njihove probleme i ne shvataju ozbiljno različite oblike nasilja koje trpe. S druge strane, to potcjenjivanje problema od strane odraslih često kod same djece prouzrokuje prihvatanje nasilja kao uobičajenog, tj. prihvatljivog modela društvenog ponašanja. Strateški cilj Unaprijeđena bezbjednost djece u opštini Rožaje
Tabela 11 – Aktivnosti za specifični cilj 11 – Povećana bezbjednost djece u saobraćaju
Lokalni plan akcije za djecu u Rožajama 2012-2017.
Aktivnosti
Indikatori uspješnosti
Izvori finansiranja
Vremenski okvir
Finansijska procjena
1.Izgradnja pješačke staze u Ulici „29. novembar“.
Izgrađena pješačka staza u Ul. „29.novembar“.
• Opština Rožaje 2012.
240.000,00 €
2. Izgradnja pješačke staze u Ulici „Rifata Burdževića“.
Izgrađena pješačka staza u Ulici „Rifata Burdževića“.
• Opština Rožaje 2012.
450.000,00 €
3. Izgradnja pješačke staze Dedeići– Skarepača–Kalače (5km).
Izgrađena pješačka staza Dedeići–Skarepača–Kalače.
• Opština Rožaje 2015–2016.
200.000,00 €
4. Izgradnja pješačkog trotoara od Izgrađen pješački trotoar od Zelenskog mosta do raskrsnice puta Zelenskog mosta do za Peć. raskrsnice puta za Peć.
• Opština Rožaje 2012–2017.
300.000,00 €
5. Izgradnja pješačkog trotoara u Ul. „30. septembar”.
• Opština Rožaje 2012–2017.
500,000.00 €
Izgrađen pješački trotoar u Ul. „30. septembar”.
Urađena horizontalna i vertikalna • Ministarstvo 6. Postavljanje horizontalne i vertikalne prosvjete i signalizacija na prilazima svim signalizacije na prilazima svim sporta školama i na ulicama postavljeni školama. „ležeći policajci”. • Donatori 7. Izgradnja pješačkog trotoara u MZ Bać.
Izgrađen pješački trotoar u MZ Bać. Ukupno
Kontinuirano 2012–2017.
• Opština Rožaje 2012.
10.000,00 €
10.000,00 € 1.710.000,00 €
Tabela 12: Specifični cilj 12 – Unaprijeđeno stanje u ljudskim resursima i kapacitet relevantnih institucija za sprečavanje nasilja nad djecom Aktivnosti 1. Razvijanje programa Škole za roditelje.
Indikatori uspješnosti Najmanje 30 polaznika/ca godišnje.
Izvori finansiranja • Opština Rožaje • Škole
Vremenski okvir Kontinuirano 2012–2017.
Finansijska procjena 7.000,00 €
• • • • •
1.000,00 €
3. Stvaranje uslova za ustanovljavanje Centra za podršku djeci i porodicama žrtvama porodičnog nasilja (sa smještajnim kapacitetima).
Otvoren Centar.
• Opština Rožaje • Škole • CSR
Kontinuirano 2012–2017.
1.000.000,00 €
4. Edukacija o problemu nasilja nad djecom – o vrstama i oblicima tog nasilja, prevenciji, zaštiti nasiljem ugrožene djece (na svim nivoima, unutar svih relevantnih institucija: policije, socijalnih, zdravstvenih i obrazovnih institucija).
Sprovedeno 10 takvih edukativnih programa do kraja realizacije LPAD.
• • • •
Opština Rožaje Škole MUP i JU Ispostava policije Rožaje • Centar za socijalni rad • Dom zdravlja
Kontinuirano 2012–2017.
10.000,00 €
5. Sprovođenje programa senzibilizacije i osvješćivanja cjelokupne zajednice u cilju prepoznavanja i preveniranja nasilja nad djecom, kao i efikasnije društvene reakcije na taj problem.
Sprovedeno 10 takvih programa do kraja realizacije LPAD.
• Opština Rožaje • Škole
Kontinuirano 2012–2017.
10.000,00 €
6. Unapređivanje neposredne saradnje stručnih saradnika, predmetnih nastavnika i uprave škole, i stručnih službi i školskih policajca - kako bi se što uspješnije spriječilo nasilje u školama.
Organizovani sastanci u cilju razmjene informacija i planiranja budućih koraka – najmanje po dva godišnje.
• MUP i JU Ispostava policije Rožaje • Centar za socijalni rad • Dom zdravlja • NVO
Kontinuirano 2012–2017.
1.000,00 €
Analiza stanja
2. Formiranje multidisciplinarnog tima za Formiran multidisciplinarni tim. prevenciju i zaštitu od nasilja u porodici i stvaranje uslova za njegovo djelovanje – implementacija obaveze definisane Zakonom o zaštiti od nasilja u porodici.
Ukupno
Opština Rožaje 2012. Škole MUP i JU Ispostava Rožaje Centar za socijalni rad
31
1.029.000,00 €
32
Tabela 13: Specifični cilj 13 – Povećan nivo svijesti građana o problemima nasilja na djecom
Lokalni plan akcije za djecu u Rožajama 2012-2017.
Aktivnosti
Indikatori uspješnosti
Izvori finansiranja
Finansijska procjena
1. Sprovođenje istraživanja u školama na temu nasilja u školi – rasprostranjenost nasilja u školama, vršnjačko nasilje, nasilje u odnosu nastavnik – učenik/ učenik – nastavnik.
Sprovedeno istraživanje i program Škola bez nasilja u najmanje dvije osnovne i srednje škole.
2. Sprovođenje programa nenasilne komunikacije i edukativnih programa u cilju suzbijanja rodno zasnovanog nasilja (u osnovnim i srednjim školama).
Sprovedeno 10 programa • Opština Rožaje • Škole nenasilne komunikacije i edukativnih programa u cilju • NVO suzbijanja rodno zasnovanog nasilja do kraja realizacije LPAD.
Kontinuirano 2012–2017.
10.000,00 €
3. Sprovođenje javnih akcija čiji je cilj da doprinesu smanjenju dostupnosti oružja, suzbijanju narkomanije, prostitucije i maloljetničke delinkvencije.
Sprovedena po jedna kampanja godišnje.
• Opština Rožaje • Škole • MUP i JU Ispostava policije Rožaje • Centar za socijalni rad • Dom zdravlja • NVO
Kontinuirano 2012–2017.
5.000,00 €
4. Sprovođenje javne kampanje u cilju senzibilizacije roditelja za pitanja različitih i veoma zastupljenih nasilnih „vaspitnih mjera“ prema djeci.
Realizovane najmanje dvije kampanje na godišnjem nivou.
• Opština Rožaje • Škole • NVO
Kontinuirano 2012–2017.
10.000,00 €
Ukupno
• Opština Rožaje • Škole • NVO
Vremenski okvir 2012.
1.000,00 €
26.000,00 €
33
Analiza stanja Fotografija: UNICEF Crna Gora / Risto Božović
34
ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE
Lokalni plan akcije za djecu u Rožajama 2012-2017.
Pod zaštitom životne sredine podrazumijevamo skup različitih postupaka i mjera koji sprečavaju ugrožavanje životne sredine i teže očuvanju biološke ravnoteže. Ekologija je nauka o životnoj sredini i njen je karakter multidisciplinaran. Stoga je i ekološki pristup prirodi i životu višedimenzionalan, a ekološka svijest trajna obaveza svih članova društva. Posljedice zagađenja životne sredine su globalne, ali su izvori lokalni. Zato je naš primarni zadatak rad na podizanju nivoa svijesti svih stanovnika i stanovnica Rožaja o važnosti zdrave životne sredine, za šta imamo odlične prirodne predispozicije.
predviđeno je da se uradi kolektor za otpadne vode koji bi znatno unaprijedio zaštitu životne sredine. Još jedan važan problem predstavlja nizak stepen ekološke svijesti među djecom, ali i u cjelokupnoj zajednici. U zajednici je do sada organizovan mali broj ekoloških akcija, a u školama ne postoje ekološke sekcije. Strateški cilj Povećan stepen ekološke svijesti kod djece i odraslih u opštini Rožaje
Jedan od prepoznatih krupnih ekoloških problema u našoj opštini predstavlja nepostojanje savremene deponije. U toku su pripreme za izgradnju nove, savremeno opremljene gradske deponije, a zaštiti životne sredine doprinijela bi i izgradnja tzv. zelenih ostrva, gdje bi se vršilo selektivno odvajanje otpada. Odlaganje otpadnih voda u rijeku Ibar predstavlja drugi krupan problem. Oko 30% naselja nije pokriveno kanalizacionom mrežom. Petogodišnjim planom Opštine
Fotografija: UNICEF Crna Gora / Duško Miljanić
35
Tabela 14: Specifični cilj 14 – Poboljšanje uslova boravka djece u školama i školskim dvorištima Indikatori uspješnosti
Aktivnosti
Izvori finansiranja
Vremenski okvir
1. Organizovanje izleta u prirodi, radionica, ekoloških volonterskih akcija (čišćenje parkova, školskih dvorišta, pošumljavanje itd.).
Organizovane akcije (dvije godišnje) u svim osnovnim i srednjim školama do kraja LPAD.
• Opština Rožaje Kontinuirano • Škole 2012–2017. • NVO
2. Izmještanje kontejnera iz dvorišta škola.
Kontejneri izmješteni iz dvorišta svih škola u opštini.
• Opština Rožaje 2012. • JP Komunalno • Škole
3. Uređenje zelenih površina i pješačkih staza.
Uređene zelene površine i pješačke staze u gradu i na prilazima seoskim školama.
• Opština Rožaje Kontinuirano • JP Komunalno 2012–2017.
Ukupno
Slobodno vrijeme je preduslov i okvir za razne aktivnosti djece. Iako je Rožaje mala opština koja ne nudi mnogo izbora, naša djeca pokazuju kreativnost i zanimanje za mnoge vrste sportova, folklor, umjetnost, radio novinarstvo… U Rožajama su aktivni brojni sportski klubovi od kojih su neki postizali zavidne rezultate na regionalnim, državnim i svjetskim
20.000,00 €
1.000,00 €
15.000,00 €
36.000,00 €
takmičenjima. Na teritoriji naše opštine postoje: fudbalski, košarkaški, kik-boks, džudo, stonoteniski, šahovski, planinarski, skijaški, rukometni, biciklistički, paraglajding i auto-moto klub, nekoliko karate i odbojkaških klubova i SRD gluvih „Ibar”. Lokalni Radio Rožaje jednom nedjeljno emituje emisije za djecu, koje uređuju i vode učenici i učenice srednjih škola. U emisijama se uglavnom obrađuju teme koje se tiču aktuelnih dešavanja u školi, kao i sporta, muzike i kulture, a profesori i učenici česti su gosti u studiju.
Analiza stanja
SPORT, KULTURA I SLOBODNO VRIJEME
Finansijska procjena
Lokalni plan akcije za djecu u Rožajama 2012-2017.
36
Na lokalnoj televiziji TV APR emituje se emisija „Naše škole”, koja prati dešavanja u osnovnim i srednjim školama. Zastupljene su i obrazovne emisije o djeci sa smetnjama u razvoju i uslovima koji kod nas postoje za rad s njima. U pripremi ovih emisija angažovani su saradnici/e iz srednjih škola. U Rožajama postoji JU Centar za kulturu, među čijim brojnim aktivnostima izdvajamo: • Festival dječje pjesme „Zlatna pahulja”; • aktivnosti Folklornog ansambla Centra za kulturu Rožaje, čiji dječji ansambl okuplja oko osamdesetoro djece; • aktivnosti dječjeg hora, koji okuplja četrdesetoro djece; • aktivnosti plesne grupe „Pahulja”, koja broji pedesetoro djece; • rad biblioteke, koja posjeduje dječje odjeljenje; • gostovanje pozorišnih predstava za djecu; • organizovanje izložbi slika; • promocije knjiga. Za svaki od ovih sadržaja Centar za kulturu raspolaže posebnim prostorijama i dobrim uslovima za rad. Zavičajni muzej i Sportski centar takođe funkcionišu kao posebne javne ustanove.
Muzej raspolaže zavidnom kolekcijom eksponata, a Sportski centar ima moderno opremljenu dvoranu, fudbalski stadion i dva pomoćna terena. Tokom sprovedenih fokus grupa definisani su i mnogi nedostaci kada je riječ o uslovima i mogućnostima djece da kvalitetno provedu svoje slobodno vrijeme. U Rožajama nema dovoljno kulturnih dešavanja, posebno ne onih prilagođenih djeci i mladima. Muzički događaji su rijetki, a nema ni alternativnih programa koji bi djeci otvorili prostor da iskažu svoja interesovanja, mogućnosti i talente. Ni NVO sektor ne nudi dovoljno kreativnih programa za sve kategorije djece. U školama je mali broj nastavnika/ca koji realizuju programe dramskih sekcija; nema školskih priredbi, muzičkih ni plesnih sekcija. Ne organizuje se dovoljno đačkih ekskurzija i izleta pa djeca ne poznaju ni svoju bližu okolinu, a kamoli ostala područja Crne Gore. Sportski klubovi su aktivni, ali je članarina obavezna pa znatnom broju siromašne djece i oni ostaju nedostupni. Strateški cilj Poboljšanje kvaliteta slobodnog vremena djece u opštini rožaje
37
Tabela 15: Specifični cilj 15 – Obogaćeni kulturni i sportski sadržaji za djecu u opštini Aktivnosti
Indikatori uspješnosti
Izvori finansiranja
Vremenski okvir
Finansijska procjena
1. Obogaćivanje kulturne ponude sadržajima prilagođenim djeci.
Organizovane najmanje dvije kulturne manifestacije godišnje.
• Opština Rožaje Kontinuirano 2012–2017. • Škole
30.000,00 €
2. Promovisanje raznih sekcija u školama: dramskih, recitatorskih, sportskih, plesnih, muzičkih i naučnih.
Pokrenute školske sekcije, po tri u svakoj školi, do kraja realizacije LPAD.
• Opština Rožaje 2015–2016. • Škole • Ministarstvo prosvjete i nauke
15.000,00 €
• Škole
50.000,00 €
3. Formiranje školskih sportskih Formirana po dva sportska klubova za djevojčice i promovisanje kluba za djevojčice u svakoj njihovog učešća u različitim školi. sportskim aktivnostima. Ukupno
Kontinuirano 2012–2017.
95.000,00 €
Analiza stanja
38
Tabela 16: Specifični cilj 16 – Unaprijeđeni prostorni kapaciteti za rekreaciju djece
Lokalni plan akcije za djecu u Rožajama 2012-2017.
Aktivnosti
Indikatori uspješnosti
Izvori finansiranja
Vremenski okvir
1. Adaptacija postojećih prostornih kapaciteta namijenjenih najmlađima, uređenje škola, školskih dvorišta i igrališta, uređenje zelenih površina i njihovo opremanje potrebnim mobilijarom za rekreaciju djece.
Dvorišta svih osnovnih i srednjih škola preuređena do kraja realizacije LPAD.
• Opština Rožaje • Škole
Kontinuirano 2012–2017.
2. Izgradnja školskog igrališta u MZ Klanac.
Izgrađeno školsko dvorište u MZ Klanac.
• Opština Rožaje • Škole
2012.
3. Izgradnja školskih igrališta u MZ Besnik, MZ Kalače i MZ Lučice.
Izgrađena školska igrališta u MZ • Opština Rožaje Besnik, MZ Kalače i MZ Lučice. • Škole
4. Ograđivanje školskog dvorišta OŠ „Bratstvo-jedinstvo” u Skarepači.
Finansijska procjena 100.000,00 €
55.000,00 €
2012–2017.
200.000,00 €
Ograđeno dvorište OŠ „Bratstvo-jedinstvo”.
• Ministarstvo 2012–2017. prosvjete i sporta • Donatori • Škola
50,000.00 €
5. Izgradnja drugog pomoćnog stadiona na Bandžovom brdu (nastavak radova).
Izgrađen pomoćni stadion br.2 na Bandžovom brdu.
• Opština Rožaje
2012.
50,000.00 €
6. Izgradnja aneksa školske zgrade i fiskulturne sale u OŠ „Bać”.
Izgrađen aneks školske zgrade i fiskulturna sala u OŠ „Bać”.
• Opština Rožaje
2012.
50,000.00 €
7. Izgradnja mjesnog doma u MZ Biševo (Mukovići).
Izgrađen mjesni dom u MZ Biševo (Mukovići).
• Opština Rožaje
2012.
25,000.00 €
8. Izgradnja tribina na fudbalskom stadionu na Bandžovom brdu.
Izgrađena južna tribina na fudbalskom stadionu na Bandžovom brdu.
• Opština Rožaje
2012.
420,000.00 €
9. Izgradnja olimpijskog bazena na Bandžovom brdu.
Izgrađen olimpijski bazen na Bandžovom brdu.
• Opština Rožaje
2012–2017.
2,000,000.00 €
10. Izgradnja teniskih terena i trim-staza na Bandžovom brdu.
Izgrađeni teniski tereni i trim-staze na Bandžovom brdu.
• Opština Rožaje
2012–2017.
200,000.00 €
Ukupno
3.150.000,00 €
39
Tabela 17: Specifični cilj 17 – Razvijenija svijest roditelja i djece o značaju i mogućnostima poboljšanja kvaliteta slobodnog vremena Aktivnosti
Indikatori uspješnosti
Izvori finansiranja
Vremenski okvir
Finansijska procjena
• Opština Rožaje • Škole • NVO
2012.
2. Zajedničke volonterske akcije roditelja i Organizovane volonterske djece. akcije (dvije na godišnjem nivou) u svim osnovnim i srednjim školama.
• Opština Rožaje • Škole • NVO
Kontinuirano 2012–2017.
500,00 €
3. Animiranje djece za humanitarne aktivnosti i formiranje volonterskih klubova po školama.
Osnovana po dva volonterska kluba u svakoj osnovnoj i srednjoj školi.
• Opština Rožaje • Škole • NVO
2012.
100,00 €
4. Sprovođenje unaprijeđenog programa Sport za sve.
Unaprijeđen i sproveden program Sport za sve.
• Ministarstvo prosvjete i sporta • Opština Rožaje
2012–2016.
1. Rad na podizanju nivoa svijesti o značaju volonterskog rada – kod djece i odraslih u zajednici.
U svim školama sprovedene kampanje (dvije na godišnjem nivou) i osnovana po dva volonterska kluba.
1.500,00 €
12.100,00 €
Analiza stanja
Ukupno
10.000,00 €
Lokalni plan akcije za djecu u Rožajama 2012-2017.
40
MONITORING I EVALUACIJA
Monitoring i evaluaciju LPAD obavljaće članovi Međusektorskog tima koji su radili na izradi Plana. Metode korišćene u tom procesu biće usklađene sa svakom konkretnom aktivnošću, a obuhvataće: upitnike, fokus grupe, intervjue, liste evidencije, statističke podatke i druge načine praćenja i procjene uspješnosti realizovanih aktivnosti.
LPAD će biti dostupan svim institucijama i organizacijama u Rožajama. Ove će organizacije biti pozvane da sve relevantne informacije iz domena svog djelovanja dostave Sekretarijatu za kulturu i društvene djelatnosti Opštine Rožaje, u skladu sa planiranim aktivnostima i definisanim indikatorima.
Prilikom sprovođenja procesa monitoringa i evaluacije vodiće se računa o više vrsta indikatora (kvantitativni, kvalitativni, finansijski...). Indikatori uspjeha, istaknuti u tabelama Plana po oblastima, daju jasne smjernice za procjenu stepena ostvarenih promjena i realizacije planiranih strateških ciljeva.
Ostvarivanje aktivnosti planiranih Lokalnim planom akcije za djecu u Rožajama biće permanentno praćeno, a najmanje jednom godišnje radiće se procjena uspješnosti. Nalazi evaluacije poslužiće za revidiranje postavljenih ciljeva i aktivnosti, kao i za unapređenje cijelog procesa.
REALIZACIJA LOKALNOG PLANA AKCIJE ZA DJECU U ROŽAJAMA
Za praćenje realizacije LPAD biće zadužen Međusektorki tim čiji su članovi predstavnici roditelja i djece, kao i svih institucija koje se bave djecom: Opštine, JU, nevladinih organizacija. Zadaci Međusektorskog tima za LPAD su: • nadzor realizacije Lokalnog plana akcije za djecu; • godišnja revizija Lokalnog plana akcije za djecu; • podsticanje saradnje među davaocima usluga; • redovno izvještavanje Skupštini opštine Rožaje i • donošenje plana prikupljanja dodatnih sredstava za ostvarivanje LPAD.
Realizacija Lokalnog plana akcije za djecu u Rožajama
Realizacija LPAD treba da: • osnaži djecu i njihove porodice kako bi znatnije i aktivnije učestvovali u stvaranju lokalne politike i prakse u oblasti zaštite djece i socijalnih usluga za djecu; • osnaži kapacitet profesionalaca koji rade s djecom da prepoznaju značaj i omoguće uključivanje djece i njihovih porodica u planiranje, sprovođenje, praćenje i reviziju LPAD, kao i novih usluga predviđenih planom; • osnaži relevantne predstavnike lokalnih vlasti da podrže uključivanje djece i njihovih porodica u kreiranje politike socijalne zaštite djece.
41
Lokalni plan akcije za djecu u Rožajama 2012-2017.
42
Iz reda članova Međusektorskog tima Opština će imenovati lokalnog koordinatora za cjeloukupan rad na zaštiti djece i time dobiti snažniju garanciju održivosti LPAD.
• praćenje i evaluacija implementacije LPAD i • koordinacija sa Savjetom za mlade u Opštini Rožaje.
Zadaci lokalnog koordinatora su: • koordinacija rada svih institucija; • sakupljanje podataka iz godišnjih izvještaja institucija;
Neophodno je da sve institucije potpišu protokole o saradnji, kojima će se definisati međusobna saradnja, procedure i nadležnosti.
INFORMISANJE JAVNOSTI
43
Informisanje javnosti
Predstavnici institucija, članovi/ice Međusektorskog tima za LPAD i lokalni koordinator za zajednički rad na zaštiti djece posredstvom medija redovno će informisati javnost o svojim aktivnostima. U saradnju s medijima aktivno će se uključiti djeca i to kroz aktivnosti dječjih video grupa i ostalih promotivnih akcija. Fotografija: UNICEF Crna Gora / Duško Miljanić
Lokalni plan akcije za djecu u Rožajama 2012-2017.
44
PARTICIPACIJA DJECE I NJIHOVIH PORODICA
Skupa sa ostalim članovima svojih porodica, djeca će biti kontinuirano i aktivno uključena u realizaciju i reviziju LPAD i to kroz: radionice, diskusije, javne rasprave, fokus grupe i druge vidove participacije.
Fotografija: UNICEF Crna Gora / Duško Miljanić
FINANSIJSKA SREDSTVA ZA IMPLEMENTACIJU LPAD
45
Finansijska sredstva za implementaciju LPAD
Podrška realizaciji Lokalnog plana akcije za djecu u Rožajama dijelom će biti obezbijeđena iz sredstava budžeta Opštine Rožaje, u skladu s mogućnostima za period 2012–2017. godine. Dodatna neophodna sredstva biće obezbijeđena iz donacija, relevantnih fondova, resornih ministarstava i javnih ustanova. Fotografija: UNICEF Crna Gora / Risto Božović
Lokalni plan akcije za djecu u Rožajama 2012-2017.
46
IMPLEMENTACIJA LPAD
Opština Rožaje se obavezuje da preduzme sve potrebne aktivnosti i mjere u cilju implementacije Lokalnog plana akcije za djecu u Rožajama. Da bi se obezbijedio kontinuiran rad na sprovođenju Plana, Opština će imenovanjem lokalnog koordinatora institucionalizovati LPAD za djecu. U nadležnosti koordinatora biće svakodnevni rad raznih subjekata na promovisanju ciljeva utvrđenih ovim strateškim dokumentom. Takođe, lokalni koordinator će preduzimati odgovarajuće mjere i aktivnosti kako bi se odgovorni subjekti podstakli da sprovedu aktivnosti
utvrđene Planom i kako bi se cijela zajednica posvetila realizaciji LPAD. Sekretarijat za kulturu i društvene djelatnosti dužan je da najmanje jednom godišnje, a po potrebi i više puta, izvještava Skupštinu opštine i predsjednika opštine o procesu realizacije LPAD, kao i da na osnovu informacija dobijenih od lokalnog koordinatora (zapošljenog u Sekretarijatu) predlaže potrebne i odgovarajuće mjere akcije. U proces implementacije LPAD treba uključiti što širi krug djece i to kroz organizovane
oblike njihovog djelovanja. To će sigurno znatno pomoći uspješnoj realizaciji LPAD, stvoriti prostor za kreiranje novih ideja i projekata i time doprinijeti ostvarenju zacrtanog cilja: Svjet po mjeri djeteta. Dječji parlament na nivou opštine bio bi važan korak u tom pravcu. Ovaj parlament bavio bi se pitanjima i problemima od značaja za položaj i prava djece, ali i za ukupan ambijent u kojem djeca žive. Parlament bi nadležnim organima i službama predočavao svoje viđenje
prioritetnih problema, kao i način njihovog rješavanja.
47
Dječji parlament može imati važnu ulogu u procesu pospješivanja i praćenja implementacije LPAD. Zamišljeno je da ovaj parlament broji do 30 članova – izabranih predstavnika djece u osnovnim i srednjim školama, uzrasta do 15 godina. U njegovom sastavu potrebno je obezbijediti adekvatnu zastupljenost marginalizovanih grupa (djeca sa smetnjama u razvoju, RAE, izbjegla i raseljena lica...).
Implementacija LPAD Fotografija: UNICEF Crna Gora / Risto Božović
Lokalni plan akcije za djecu u Rožajama 2012-2017.
48
TIM KOJI JE RADIO NA IZRADI LPAD
Procesom izrade LPAD rukovodio je Menadžment tim, koji čine: Safet Feleć, predsjednik SO Rožaje, dr Miloš Bulatović, odbornik i Šabo Luboder, samostalni savjetnik u Službi Glavnog administratora. Na izradi LPAD radio je i Međusektorski tim, sastavljen od predstavnika/ca institucija koje rade za djecu i sa djecom i to: 1. Elisa Nurković, sekretarka za kulturu i društvene djelatnosti u Opštini Rožaje; 2. Enisa Avdić, savjetnica za obrazovanje, raseljena lica i NVO u Opštini Rožaje; 3. Aida Dedeić, pripravnica u Opštini Rožaje; 4. Melida Nurković, pedagoškinja u OŠ
„Mustafa Pećanin“ Rožaje; 5. Sanela Pepić, pedagoškinja u Gimnaziji „30. septembar“ Rožaje; 6. Muzafer Mujević, direktor OŠ „Bratstvojedinstvo“ Rožaje; 7. Aida Dacić, na funkciji starijeg policijskog komesara za suzbijanje opšteg kriminaliteta, MUP i JU Ispostava policije Rožaje; 8. Dr Husko Bajrović, načelnik Dječjeg odjeljenja Doma zdravlja Rožaje; 9. Mašo Kalač, direktor Centra za socijalni rad Rožaje; 10. Ajsela Tutić, direktorka Dječjeg vrtića „Boško Buha“ Rožaje;
11. Ediza Međedović, defektološkinja u NVU „Olakšajmo život djeci sa posebnim potrebama“ Rožaje; 12. Mediha Dedeić, izvršna direktorka NVU „Eho“ Rožaje; 13. Dacić Ilhana, izvršna direktorka NVU „Bambi“ Rožaje; 14. Enida Nurković, predstavnica djece; 15. Mirha Tahirović, predstavnica djece. Članovi i članice bili su podijeljeni u sektorske timove iz oblasti: zdravstva,
obrazovanja, socijalne zaštite, bezbjednosti, zaštite životne sredine i sporta i kulture i slobodnog vremena. U okviru svakog od ovih sektorskih timova vršena su odgovarajuća istraživanja, a njihovi rezultati i informacije o trenutnom stanju brige o djeci cjelokupne zajednice redovno su dostavljani subjektima nadležnim za implementaciju LPAD. Za istraživanja u okviru LPAD angažovano je više saradnika/ca iz lokalne samouprave, zdravstva, obrazovanja, socijalne zaštite, sporta i kulture.
49
Tim koji je radio na izradi LPAD
Lokalni plan akcije za djecu u Rožajama 2012-2017.
50
ČESTO KORIŠĆENE SKRAĆENICE
LPAD – lokalni plan akcije za djecu CSR – Centar za socijalni rad za opštinu Rožaje NVU – nevladino udruženje
Ova publikacija je odštampana uz podršku Evropske unije. Mišljenja iznesena u ovoj publikaciji predstavljaju stavove autora i ne oslikavaju nužno zvanične stavove UNICEF-a ili Evropske unije.
Opština Rožaje