Nacionalni plan akcije za djecu

UVOD Nacionalni plan akcije za djecu u Crnoj Gori od 2004. do 2010. godine predstavlja okvirni dokument za aktivnosti, programe i strategije koje će država i građansko društvo prihvatiti da bi u Crnoj Gori do 2010. godine stvorili svijet prilagođen djeci. Ovaj dokument je u direktnoj vezi sa međunarodnim sporazumima i dokumentima koje je ratifikovala Vlada Srbije i Crne Gore, pri čemu njegov centralni standard predstavlja Međunarodna konvencija o pravima djeteta. Pored toga, plan razmatra reformske procese u Croj Gori, uključujući i njenu strategiju za smanjenje siromaštva, njene ciljeve vezane za ulazak u Evropsku Uniju, te njenu ekonomsku tranziciju sa centralno planirane na tržišnu privredu.

Među najnaglašenijim aspektima Nacionalnog plana akcije za djecu u Crnoj Gori su zaštita djece koja su izložena socijalnim i ekonomskim teškoćama, poboljšanje dostupnosti formalnog obrazovanja za djecu i učešća djece u njemu, obezbjeđivanje zdravog života za djecu, obezbjeđenje odgovarajućeg priznanja prava djece na bezbjednost i državljanstvo, kao i zaštita životne sredine za održivi razvoj. Plan ima za cilj da Vladi i građanskom društvu bude svojevrstan vodič u njihovim naporima ka stvaranju pozitivnog okruženja za djecu.

Istorijat

Nacionalni plan akcije za djecu

Naša vizija je da sve djevojčice i dječaci budu produktivni i aktivni učesnici u svim aspektima našega društva. Da bi to postigli neophodno je da se radi na sprečavanju i borbi protiv različitosti i isključenja, borbi protiv siromaštva i stvaranju mogućnosti da sva djeca imaju šansu da budu zdrava i da u potpunosti razviju svoje potencijale.

3

U maju 2002. godine, više od 7 000 ljudi iz cijelog svijeta okupilo se u Njujorku da bi učestvovali na posebnoj sjednici Generalne skupštine Ujedinjenih Nacija posvećenoj djeci. Posebnoj sjednici prisustvovali su šefovi država, delegati Vlada na visokom nivou, kao i predstavnici nevladinih organizacija i stotine djevojčica i dječaka uzrasta od devet do osamnaest godina.1 To je bila prilika da se razmotri 1

Dvoje predstavnika iz Crne Gore učesvovali su u radu te skupštine – Marko Volkov i Ana Stojović-Janković.

napredak ostvaren nakon Svjetskog samita za djecu održanog 1990. godine, da se identifikuju novonastali problemi i potvrdi posvećenost djeci svijeta.

Nacionalni plan akcije za djecu

Posebna sjednica se završila jednoglasnim usvajanjem deklaracije i akcionog plana koji je nazvan Svijet po mjeri djece (A World Fit for Children). Taj dokument kao prioritetne izdvaja četiri oblasti aktivnosti: (i) promovisanje zdravog života; (ii) obezbjeđenje kvalitetnog obrazovanja; (ii) zaštitu od zloupotrebe, eksploatacije i nasilja; i (iv) borbu protiv HIV/AIDS-a. On sadrži globalni plan akcije u najboljem interesu djece, opisuje šta bi sve države svijeta trebalo da urade za djecu i sa djecom. Rezultujući dokument od svih država traži da pripreme svoje nacionalne planove akcije za djecu koji bi trebalo da „Svijet po mjeri djece” prevedu u planove akcije koji odražavaju okolnosti svake pojedinačne zemlje.

4

Nacionalni plan akcije za djecu u Crnoj Gori, konkretno, trasira put kojim će se usmjeriti napori Crne Gore za djecu i sa djecom, te na tom istom putu postavlja oznake pomoću kojih će se pratiti napredak u ispunjenju tih ciljeva. Nacionalni plan je rađen u saradnji sa predstavnicima svih nivoa vlasti, pojedincima, građanskim društvom i djecom. On odražava ključna pitanja i probleme koji se tiču djece, kao i aktivnosti koje treba preduzeti radi unapređenja života djece, prema tome kako ih vide ljudi u Crnoj Gori.

Crna Gora, kao jedna od republika Srbije i Crne Gore (SiCG), priznala je prava predviđena Konvencijom o pravima djeteta UN-a, kao i njene opcione protokole o uključenju djece u oružane sukobe, prodaji djece, dječijoj prostituciji i dječijoj pornografiji. Postoji i veliki broj drugih konvencija koje je ratifikovala SiCG i koje se konkretno bave zaštitom djece, a to su: Konvencija o ljudskim pravima, Međunarodni pakt o građanskim i političkim pravima i MOR-ove Konvencija o minimalnom uzrastu (138) i Konvencija o najgorim oblicima rada djece (182)2.

Prema ustavnoj povelji SiCG (2002), i prema Ustavu Crne Gore (1992), djeca, kao i drugi građani, uživaju jednaka prava pred zakonom. Prema Ustavu Crne Gore, kao građanin, dijete ima pravo da koristi svoj maternji jezik (Član 9), ima slobodu religijskog udruživanja (Član 11), pravo na socijalno i zdravstveno osiguranje (Član 55-57), pravo na osnovno obrazovanje (Član 62), i pravo da ne bude zlostavljano (Član 61). Majke i djeca, takođe, uživaju posebnu zaštitu (Član 60).

2

Vidjeti Aneks A – Spisak UN, MOR i EU konvencija koje je ratifikovala SiCG.

Struktura Ovaj dokument detaljno razmatra sljedeće: (i) metodologiju korišćenu za izradu plana; (ii) strateške ciljeve; (iii) rezultate koji se očekuju do 2010. godine, i (iv) strateške akcije. Plan obuhvata i mehanizme za monitoring i indikatore koji će se u periodu 2004-2010. godine koristiti za evaluaciju uticaja i djelotvornosti strategije u dostizanju zacrtanih ciljeva. Plan koristi model životnog ciklusa u kome se svaki rezultat odnosi na određenu starosnu grupu, i koji prepoznaje činjenicu da se intervencije moraju prilagoditi uzrastu djeteta.

Nacionalni plan akcije za djecu

Plan je strukturiran po metodologiji logičkog okvira. Vizija Plana biće dostignuta kroz pet strateških ciljeva. „Strateški ciljevi” su dugoročni ciljevi Plana i prevazilaze njegov vremenski okvir. Svaki od ovih strateških ciljeva prati određeni broj rezultata. „Rezultat” je pozitivna izjava čije se ispunjenje, u precizno definisanoj oblasti, očekuje do 2010. godine. Nabrojane strateške akcije podrazumijevaju aktivnosti koje treba preduzeti da bi se dostigli rezultati.

5

Metodologija Nacionalni plan akcije za djecu Crne Gore 2004-2010. godine zasnovan je na sveobuhvatnom procesu konsultacija, obavljenih u periodu od novembra 2003. do februara 2004. godine, kojim je rukovodila Komisija za izradu nacionalnog plana za prava djeteta.

Plan sadrži tri zasebne komponente: (i) razmatranje predloženih vladinih strategija; (ii) konsultacije sa građanskim društvom; i (iii) razvoj sistema monitoringa.3 PRVA FAZA (novembar 2003 – sredina januara 2004. godine)

Nacionalni plan akcije za djecu

Cilj prve faze bio je da se konsoliduju tekući vladini programi i identifikuju prioriteti Vlade i građanskog društva.

Vlada Crne Gore je odlukom od 13. novembra 2003. godine formirala Komisiju za izradu nacionalnog plana za prava djece sa zadatkom da, između ostalog, izradi Nacionalni plan akcije za djecu u Crnoj Gori. Uz potpredsjednika Vlade Republike Crne Gore, kao predsjedavajućeg Komisije, Ministarstvo rada i socijalnog staranja (MRSS) preuzelo je odgovornost i ulogu tehničkog sekretarijata. Komisija je pozvala predstavnike/ce ministarstava rada i socijalnog staranja, zdravlja, unutrašnjih poslova, inostranih poslova, prosvjete i nauke i ministarstva pravde, zajedno sa Komesarijatom za raseljena lica i Ministarstvom zaštite životne sredine i uređenja prostora, da, unutar svojih institucija, razmotre strategije koje se tiču djece. Kao rezultat toga unaprijeđeni su sadašnji programi, predložene i tekuće aktivnosti Vlade koje se tiču djece.

Komisija za izradu nacionalnog plana za prava djece

6

3

Cjelovita vremenska dinamika aktivnosti data je u Aneksu B.

Vlada je, za potrebe razvoja sistema monitoringa za Nacionalni plan akcije za djecu u Crnoj Gori, pokazala interesovanje za primjenu računarskog sistema DevInfo 6, koji omogućava jedinstveni format za unos podataka iz različitih izvora. Tokom novembra održan je seminar za obuku kojem su prisustvovali predstavnici/e ministarstava rada i socijalnog staranja, prosvjete i nauke, pravde, unutrašnjih poslova, zdravlja, Komeserijata za raseljena lica, Instituta za strateške studije i prognoze i Upravljačke jedinice PRSP-a. Tim predstavnika/ca Vlade počeo je sa radom na definisanju indikatora uticaja za Nacionalni plan akcije za djecu u Crnoj Gori. Tim je takođe počeo sa identifikacijom načina na koji se postojeći sistem prikupljanja podataka unutar Vladinih sektora može uklopiti u implementaciju DevInfo sistema.

Do sredine januara 2004. godine pripremljen je nacrt dokumenta. Nakon što ga je Komisija za izradu nacionalnog plana za prava djece usvojila kao dokument na osnovu kojeg se može izraditi Nacionalni plan akcije za djecu u Crnoj Gori, otpočela je druga faza.

4

U sprovodjenju ovih konsultacija, „Dječiji horizonti” su radili u saradnji sa „Udruženjem roditelja Crne Gore”, „Društvom za ravnopravnost i toleranciju”, „Udruženjem za pomoć licima ometenim u psiho-fizičkom razvoju, Nikšić”, NVO „Početak”, kao i sa NVO „Istraživačko edukativnim i informacionim centrom za izbjegla i raseljena lica u Crnoj Gori”.

5

Svi citati djece i odraslih u ovom dokumentu preuzeti su sa ovih konsultacija. Kopiju ovog izvještaja možete dobiti direktno od NVO „Dječiji horizonti”.

6

Ovaj sistem, kojeg je razvio UNICEF, zvao se ChildInfo do decembra 2003. godine.

Nacionalni plan akcije za djecu

To je sprovedeno paralelno sa inicijalnim konsultacijama sa građanskim društvom, održanim tokom decembra 2003. godine. Za potrebe organizacije tih konsultacija potpisan je ugovor sa NVO „Dječji horizonti”, vodećom organizacijom nevladinog sektora 4. Organizovanjem okruglih stolova, fokus grupa i ispunjavanjem upitnika, ova organizacija je obavila konsultacije sa djecom i odraslima na temu: (i) vrsta prioriteta za djecu; (ii) strategija koje su neophodne za ostvarenje tih prioriteta; i (iii) potencijalnih novonastalih pitanja koja se tiču djece. Obuhvaćeno je ukupno 328 djece uzrasta od 3 do 18 godina i 138 odraslih, iz 19 opština u Crnoj Gori. Konsultacije su obuhvatile Rome, Aškelje, Egipćane (RAE), raseljena lica i izbjeglice i djecu sa posebnim potrebama, kao posebne ciljne grupe, kako bi se obezbijedilo i njihovo učešće u izradi plana 5.

7

DRUGA FAZA (januar–februar 2004. god.)

Cilj ove faze je bio motivisanje različitih pripadnika/ca državnih organa i civilnog sektora da daju svoj komentar i doprinesu identifikaciji sprovodljivih strategija i jasnih indikatora. To je podrazumijevalo odobravanje i/ili usklađivanje strateških ciljeva koji su identifikovani u nacrtu Nacionalnog plana akcije za djecu u Crnoj Gori.

Održani su jednodnevni regionalni seminari u Baru, Bijelom Polju i Podgorici u čijem radu su učestvovali predstavnici/e iz okolnih opština i republičkih ministarstava. Predstavnici/e opština na regionalnim konsultacijama dolazili su iz: (i) kancelarije gradonačelnika; (ii) zdravstvenog sektora; (iii) centara i službi za socijalni rad; (iv) policije i/ili pravosuđa; (v) sektora obrazovanja; (vi) lokalnih organizacija nevladinog sektora i (vii) populacije djece.

Nacionalni plan akcije za djecu

Na svakom od seminara održane su i radne sekcije za svaki od strateških ciljeva, sa posebnim osvrtom na razvoj indikatora Plana7. Ovim konsultacijama prisustvovalo je ukupno 171 lice, kao i predstavnici/e medija.

8

U toku druge faze, nastavljena je saradnja sa MONSTAT-om, ministarstvima i Komesarijatom za raseljena lica na implementaciji DevInfo sistema. Ona je obuhvatila: (i) dalje unapređenje indikatora uticaja i odgovarajućih definicija; (ii) razvoj operativnih smjernica za rad Radne grupe za DevInfo bazu podataka za Crnu Goru (RGDI); i (iii) inicijalno strukturiranje DevInfo baze podataka Crne Gore i unošenje podataka.

TREĆA FAZA (februar–mart 2004. god.)

Tokom završne faze dorađeni su strateški ciljevi, rezultati, strateške aktivnosti i indikatori Nacionalnog plana akcije za djecu u Crnoj Gori. Početkom februara 2004. godine dokument je revidiran na osnovu informacija dobijenih na konsultacijama u drugoj fazi, a urađena je i procjena troškova Plana. Indikatori uticaja su dovršeni i unešeni u DevInfo sistem, i izrađen je nacrt operativnih smjernica RGDI. Ova faza je završena prezentacijom dokumenta Vladi od strane Komisije za izradu nacionalnog plana za prava djece.

7

Konsultacije su otvorili potpredsjednik Vlade, g-din Jusuf Kalamperović, i predstavnica UNICEF-a, g-đa Branka Kovačević. Predsjedavajući/a svake radne grupe je bio predstavnik/ca Komisije za izradu nacionalnog plana za prava djece, a facilitatori/ke radnih grupa su bili predstavnici/e UNICEF-a.

Centar za preduzetništvo i ekonomski razvoj je pružio savjete za razvoj indikatora.

STRATEŠKI CILJEVI Nacionalni plan akcije za djecu u Crnoj Gori trasira put za ostvarenje strateških ciljeva koji treba da usmjere državu, civilni sektor, porodice, djevojčice i dječake da na pravi način odgovore na potrebe djece. Ovi ciljevi podržavaju razvoj sve djece, pozdravljaju njihovo aktivno učešće i osiguravaju im dostupnost neophodnih resursa u toku cijelog životnog ciklusa.

Sva djeca imaju pravo na zaštitu od nejednakosti

Sve djevojčice i svi dječaci imaju pravo i pristup kvalitetnom obrazovanju Obrazovanje je ljudsko pravo i ključni faktor u smanjenju siromaštva i promovisanju demokratije, mira, tolerancije i razvoja. Crna Gora se obavezala da svoj djeci omogući kontinuitet u dostupnosti obrazovanja, od jaslica do srednje škole, i da to obrazovanje obuhvata i razvoj životnih vještina i znanja za kontinuiranu integraciju u društvo.

Osigurati zdrav život za djevojčice i dječake Zdravlje djece je od ključne važnosti, ne samo za sadašnjost, već i za budućnost. Crna Gora se opredijelila da obezbijedi: da sva djeca imaju pristup djelotvornim, ravnopravnim, trajnim i održivim sistemima primarne zdravstvene zaštite, pristup informacijama, podršku zdravom stilu življenja, kao i zaštitu djece i njihovih porodica od zaraze HIV/AIDS-om.

Zaštititi životnu sredinu za djecu Djeca bi trebalo da imaju mogućnost pristupa i učešća u bezbjednoj sredini. Crna Gora se obavezala da će obezbijediti adekvatne i bezbjedne uslove života za djecu, dostupnost izgrađene sredine, kao i šire okruženje

Nacionalni plan akcije za djecu

Djeca koja su izložena riziku obuhvataju: djecu koja su ekonomski siromašna, djecu iz porodica koje su izložene riziku, djecu kojoj su potrebne posebne socijalne usluge da bi se podržalo njihovo puno učešće u društvu i djecu koja su izložena eksploataciji i nasilju. Crna Gora se obavezala da će prekinuti začarani krug siromaštva investiranjem u socijalne usluge, transferom prihoda i preventivnim aktivnostima.

9

koje ne predstavlja rizik po zdravlje djece i njihovu socio-ekonomsku budućnost.

Sva djeca su punopravni građani

Nacionalni plan akcije za djecu

Svaka djevojčica i svaki dječak rađaju se slobodni i jednaki u pogledu dostojanstva i prava. Vlada Crne Gore prepoznaje potrebu da se posebna pažnja pokloni onima kojima mogu biti uskraćena građanska prava, kao i da se ustanove pravosudni sistemi koji jamče očuvanje dječijih prava.

10

REZULTATI Stvaranje svijeta po mjeri djece je proces bez kraja. Ovaj dokument detaljno opisuje korake za koje se očekuje da će, s tom vizijom, biti preduzeti do 2010. godine.

Tabela: Tabela rezultata

REZULTATI KOJI SE OČEKUJU DO 2010. GODINE

Ciljna starosna grupa

i

Djeca imaju podjednak pristup svim uslugama u sistemu socijalne zaštite koja je organizovana kroz razvijenu mrežu davalaca usluga.

0–18

ii

Djeca lišena roditeljskog staranja i djeca sa posebnim potrebama imaju pristup nizu oblika zaštite, sa institucionalizacijom kao posljednjom mogućom mjerom.

0–18

iii

Djeca sa posebnim potrebama uključena u društvo i imaju pristup svim uslugama (socijalna zaštita, obrazovanje, zdravstvo).

0–18

iv

Sva djeca su zaštićena od nasilja, zlostavljanja i zanemarivanja kroz efikasan sistem za prevenciju, ranu detekciju i intervencije.

0–18

v

Sva djeca zaštićena od ekploatacije kroz efikasan mehanizam suzbijanja trgovine ljudima.

0–18

vi

Sva djeca koja su izložena ekonomskom siromaštvu imaju pravo i podjednak pristup socijalnoj zaštiti.

0–18

Sve djevojčice i svi dječaci imaju pravo i pristup kvalitetnom obrazovanju i

Djeca do tri godine, posebno djeca socijalno ugroženih grupa, imaju pristup jaslicama.

1–3

ii

Povećan obuhvat djece kvalitetnim predškolskim obrazovanjem, za svu djecu od 3 godine života do polaska u osnovnu školu, posebno RAE djece, djece sa posebnim potrebama i djece iz socijalno ugroženih porodica.

4–6

iii

Sva djeca imaju pristup kvalitetnom osnovnom obrazovanju, uz smanjenje broja učenica/učenika koji prekidaju školovanje tj. povećanje procenta djece koja završavaju kvalitetno osnovno obrazovanje.

7–15

iv

Uspostavljeno kvalitetno osnovno obrazovanje po mjeri djeteta.

7–15

v

Djeca i mladi aktivno učestvuju u životu škole.

7–18

vi

Obrazovne potrebe svih mladih ljudi su zadovoljene kroz ravnopravan pristup adekvatnom učenju i programima koji ih osposobljavaju za život.

15–18

vii

Obezbijeđeno je kvalitetno obrazovanje u srednjim školama koje odgovara zahtjevima i trendovima na tržištu rada (stručna obuka, praktični rad).

15–18

viii

Procenat nepismenog stanovništva je manji od 1%, a kod osoba uzrasta 10–18 godina je ispod 0.2%.

10–18

Nacionalni plan akcije za djecu

Sva djeca imaju pravo na zaštitu od nejednakosti

11

REZULTATI KOJI SE OČEKUJU DO 2010. GODINE

Ciljna starosna grupa

Osigurati zdrav život za djevojčice i dječake i

Svoj djeci ravnopravan pristup sistemu zdravstvene zaštite i davanjima kroz adekvatno funkcionisanje zdravstvenih službi i zdravstvenog osiguranja, uz posebnu pažnju posvećenu ugroženim grupama djece.

0–18

ii

95% djece mlađe od godinu dana je vakcinisano, sa pokrivenošću vakcinacijom u svakoj opštini i u svakoj podgrupi stanovništva od najmanje 90%.

0–3

iii

Incidencija TBC smanjena za 50%, incidencija HIV/AIDS-a među djecom smanjena za 20% do 2010. godine.

0–18

iv

Omogućiti svoj djeci zdrav početak života, promovišući zdravlje i opstanak male djece.

0–3

v

Broj djece i mladih koji upotrebljavaju štetne supstance (duvan, alkohol i droge) smanjen za 20%.

7–18

vi

Broj maloljetničkih trudnoća smanjen za 30%, a incidencija polno prenosivih infekcija (PPI) smanjena za 50%.

15–18

Nacionalni plan akcije za djecu

Zaštititi životnu sredinu za djecu

12

i

Procenat domaćinstava bez priključka na sanitarnu infrastrukturu i raspoloživu infrastrukturu za snabdijevanje ispravnom vodom smanjen je za najmanje jednu trećinu, a procenat domaćinstava bez sigurnog stambenog prostora (posebno kod RAE i raseljenih lica/izbjeglica) smanjen je za jednu polovinu.

0–18

ii

25% institucija koje djeca redovno koriste, kao što su škole, bolnice i javni prevoz, su strukturalno prilagođene tako da im mogu pristupiti djeca sa posebnim potrebama, što se odnosi i na sve novoizgrađene zgrade za javnu upotrebu.

0–18

iii

Regulative za zaštitu životne sredine su razvijene i sprovedene, kako bi se spriječila izloženost djece štetnim zagađivačima životne sredine u vazduhu, vodi, zemljištu i hrani.

0–18

Sva djeca su punopravni građani i

Sva djeca su upisana u matičnu knjigu rođenih i imaju uvjerenje o državljanstvu.

0–18

ii

Broj djece u konfliktu sa zakonom u opadanju i maloljetničko pravosuđe usklađeno sa međunarodnim standardima.

14–16 /16–18

iii

Sva djeca imaju podjednak pristup nezavisnoj kancelariji ombudsmana za djecu.

0–18

U cilju mjerenja napretka u ostvarenju tih rezultata izabrani su indikatori uticaja.

Kriterijumi koji su korišteni pri izboru tih indikatora su sljedeći: 1. Isplati se mjeriti ih – indikatori predstavljaju važan i istaknut aspekt sektora; 2. Mogu se mjeriti kod različitih kategorija stanovništva – indikatori su validni i pouzdani kako za opšte stanovništvo, tako i za različite kategorije stanovništva; 3. Razumiju ih ljudi koji treba da obavljaju aktivnosti – ljudi koji treba da rade za svoju dobrobit ili za dobrobit drugih treba da sa lakoćom shvate indikatore i ono što se može učiniti kako bi se popravio status tih indikatora; 4. Informacije će motivisati aktivnosti – indikatori su takve prirode da se aktivnosti mogu preduzeti na državnom, republičkom, lokalnom nivou i na nivou zajednica, te da ih mogu preduzeti i pojedinci i organizovane grupe, javne i privatne agencije;

6. Mjerenje indikatora u određenom vremenskom periodu odražavaće rezultate aktivnosti – ako se preduzmu aktivnosti vidjeće se materijalni rezultati, koji će ukazivati na napredak kod različitih aspekata određenog sektora.

Svaki od indikatora biće do najveće moguće mjere razložen po polu, potkategorijama stanovništva (RAE, izbjeglice, raseljena lica) i opštinama.

Sva djeca imaju pravo na zaštitu od nejednakosti Da bi se zaštitila sva djeca izložena riziku od diskriminacije po bilo kom osnovu, Crna Gora se obavezala na održavanje i stalno unapređivanje usluga u sistemu socijalne zaštite, prevencije i efikasnih odgovora na nasilje, zlostavljanje i zanemarivanje, prevencije i razvoja mehanizama za suzbijanje trgovine ljudima, razvoj cjelovitih politika za zaštitu djece sa posebnim potrebama i adekvatno materijalno zbrinjavanje.

Nacionalni plan akcije za djecu

5. Aktivnosti koje mogu dovesti do napretka su poznate i izvodljive – to su dokazane aktivnosti (npr. ponašanje pojedinaca, sprovođenje novih politika itd.) koje, primijenjene na širokom području, mogu da izmijene trend indikatora; i

13

Očekuje se da će se do 2010. godine postići sljedeće: Tabela indikatora uticaja: Sva djeca imaju pravo na zaštitu od nejednakosti

INDIKATOR

IZVOR

VRIJEDNOST (GODINA)

CILJEVI DO 2010.

PERIOD AŽURIRANJA

Djeca imaju podjednak pristup svim uslugama u sistemu socijalne zaštite koja je organizovana kroz razvijenu mrežu davalaca usluga.

Broj samoubistava među osobama ispod 18 godina starosti

MUP

5 (2003.)

Smanjenje

Godišnje

Djeca lišena roditeljskog staranja i djeca sa posebnim potrebama imaju pristup nizu oblika zaštite, sa institucionalizacijom kao posljednjom mogućom mjerom.

Broj djece u ustanovama socijalne i dječije zaštite (ukupno, muški, ženski)

MRSS, PRSP

154 (2003.)

Smanjenje za 25%

Godišnje

Procenat djece u porodičnom smještaju od ukupnog broja djece kojima je potrebno alternativno starateljstvo

MRSS

51,8% (2002.)

Povećanje za 25%

Godišnje

Djeca sa posebnim potrebama uključena u društvo i imaju pristup svim uslugama (socijalna zaštita, obrazovanje, zdravstvo).

Nacionalni plan akcije za djecu

Procenat djece sa posebnim potrebama

MZ, MRSS, ISSP

Nema podataka

Godišnje

Sva djeca su zaštićena od nasilja, zlostavljanja i zanemarivanja kroz efikasan sistem za prevenciju, ranu detekciju i intervencije.

Broj evidentiranih slučajeva zlostavljane djece

MUP, MRSS

17 (2003.)

Kratkoročno povećanje, a zatim smanjenje

Godišnje

Odgovor na zlostavljanje

MRSS/UNICEF

62% otkriveno 6 mjeseci nakon početka zlostavljanja, 37% nakon godinu dana, a ostatak je otkriven tek nakon 2 ili više godina (UNICEF 2001b, str. 78)

Povećanje za % kod najkraćeg vremenskog perioda reagovanja

Godišnje

14

Sva djeca zaštićena od ekploatacije kroz efikasan mehanizam suzbijanja trgovine ljudima.

Broj identifikovanih slučajeva trafikinga

MUP

U startu povećanje, a zatim opadanje

Godišnje

Broj slučajeva trafikinga koji su izvedeni na sud

MP

U startu povećanje, a zatim opadanje

Godišnje

INDIKATOR

IZVOR

VRIJEDNOST (GODINA)

CILJEVI DO 2010.

PERIOD AŽURIRANJA

Sva djeca koja su izložena ekonomskom siromaštvu imaju pravo i podjednak pristup socijalnoj zaštiti.

ISSP (Istraživanje domaćinstava 2002.)

16%

Smanjenje za 50%

Stopa siromaštva među djecom RAE (0–18)

ISSP (Istraživanje domaćinstava RAE, izbjeglica i raseljenih lica, 2003.)

57%

Smanjenje za 25%

Stopa siromaštva među djecom raseljenih lica i izbjeglica (0–18)

ISSP (Istraživanje domaćinstava RAE, izbjeglica i raseljenih lica, 2003.)

48,9%

Smanjenje za 30%

Broj djece raseljenih lica/izbjeglica koja žive u kolektivnim centrima

Komesarijat za raseljena lica

3 774 (2003. god.)

Zatvaranje svih kolektivnih centara do decembra 2005. god.

Godišnje

Da bi se ovo postiglo, Crna Gora će se posebno usmjeriti na sljedeće aktivnosti: Rezultati koji se očekuju do 2010. godine

Djeca imaju podjednak pristup svim uslugama u sistemu socijalne zaštite koja je organizovana kroz razvijenu mrežu davalaca usluga.

Nacionalni plan akcije za djecu

Stopa siromaštva među djecom (0–18)

15

P R AV N I O S N O V

Konvencija o pravima djeteta – Član 19. navodi da će države preduzeti sve adekvatne zakonske, administrativne, socijalne i obrazovne mjere kako bi zaštitile djecu, što podrazumijeva i uspostavljanje socijalnih programa za podršku djeci i onima koji su odgovorni za staranje o djeci.

Zakon o dječijoj i socijalnoj zaštiti („Službeni list RCG”, br. 45/93, 16/95, 44/01).

T R E N U T NA S I T UA C I JA

„Porodice treba da budu srećne i da se slažu.”

Nacionalni plan akcije za djecu

dijete iz osnovne škole

16

Postoji 10 centara za socijalni rad čiji je zadatak da sprovode preventivne aktivnosti, dijagnostičke tretmane, pružaju savjetničke usluge i pomažu porodicama u rješavanju problema.

U centrima za socijalni rad zaposleno je 291 lice, od kojih 157 čini stručno osoblje (54%), uključujući 25 socijalnih radnika sa visokom stručnom spremom (Government of the Republic of Montenegro 2003a, str. 210.).

Centrima za socijalni rad nedostaju osoblje, tehničke mogućnosti i resursi što ograničava djelotvornost njihovog rada.

Mnoge lokalne vlasti ne prepoznaju centre za socijalni rad kao važne institucije opštinskog nivoa (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 39.).

Sredstva republičkog budžeta namijenjena za zaposlene u centrima za socijalni rad u 2003. godini iznosila su 2 335 675.22€.

S T R AT E Š K E A K T I V N O S T I CILJ

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

Sve lokalne uprave imaju razvijene planove za zaštitu dječijih prava sa posebnim osvrtom na korisnike prava iz socijalne zaštite

(i) Usvojiti i razviti nove oblike socijalne zaštite građana na opštinskom nivou

Novi oblici socijalne zaštite usvojeni

(ii) Formirati opštinske komitete za zaštitu prava djece

Broj formiranih opštinskih komiteta

Standardi profesionalnih usluga u oblasti zaštite prava djeteta razvijeni, usvojeni i primjenjuju se u praksi

(i) Definisati minimalne opšte standarde za sprovođenje programa dječije socijalne zaštite

Standardi usvojeni

(ii) Formirati operativne timove u centrima za socijalni rad

Broj formiranih operativnih timova u CSR

ODGOVORNO TIJELO

ROK

Opštine

2005.

2005.

MRSS, CSR

2004–2005.

2004–2010.

ODGOVORNO TIJELO

ROK

Unapređenje stanja na osnovu implementacije strateškog plana

MRSS

2004–2008.

Broj zaposlenih koji su završili obuku

MRSS

2004–2010.

CILJ

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

Vlada usvaja Strateški plan MRSS i prati se njegova implementacija

Osmisliti godišnje aktivnosti

Stručni radnici zaposleni u sistemu socijalne zaštite raspolažu odgovarajućim znanjima i vještinama radi što bolje zaštite prava djece

(i) Podići stručnu osposobljenost zaposlenih u sektoru socijalne zaštite

Usluge u sistemu socijalne zaštite obezbjeđuju pluralizaciju davalaca usluga

Uspostaviti fond za inovacije u oblasti socijalne i dječije zaštite

(ii) Obučiti zaposlene u CSR za osmišljavanje usluga socijalne zaštite u lokalnim zajednicama

2004–2010.

Izrađeni kriterijumi za raspodjelu sredstava fonda

MRSS

2004–2010.

Broj grantova

Djeca lišena roditeljskog staranja i djeca sa posebnim potrebama imaju pristup nizu oblika zaštite, sa institucionalizacijom kao posljednjom mogućom mjerom.

P R AV N I O S N O V

Konvencija o pravima djeteta – Član 9 navodi da dijete neće biti odvojeno od svojih roditelja protiv svoje volje, osim u slučaju da nadležne institucije ocijene da je to neophodno u interesu djeteta. Član 20 navodi da u slučaju izdvajanja djeteta iz porodičnog staranja treba razmotriti pitanja kontinuiteta vaspitanja djeteta i djetetove etničke, religijske, kulturne i jezičke osobenosti.

Izbor modela za vaspitanje može da bude smještaj u hraniteljske porodice, institucionalno staranje (Član 20) ili usvajanje (Član 20 i 21). Za smještaj kod nadležnih institucija potrebno je raditi periodičnu reviziju (Član 25).

Dakle, roditelji ili druga lica odgovorna za dijete su, primarno, odgovorni za obezbjeđivanje životnih uslova neophodnih za razvoj djeteta (Član 27).

Porodični zakon („Službeni list RCG”, br. 7/89).

Zakon o dječijoj i socijalnoj zaštiti („Službeni list RCG”, br. 45/93, 19/95 i 44/01).

Nacionalni plan akcije za djecu

Rezultati koji se očekuju do 2010. godine

17

T R E N U T NA S I T UA C I JA

„Voljela bih da sam sa roditeljima, a ne u internatu.”

Nacionalni plan akcije za djecu

dijete iz Centra za obrazovanje i osposobljavanje „1. jun”

18

Pravo na smještaj u institucije socijalne zaštite ili hraniteljske porodice imaju: djeca bez roditeljskog staranja; djeca čiji je razvoj poremećen zbog porodične situacije; djeca sa umjerenim ili teškim poremećajima u razvoju; djeca sa poremećajima u ponašanju, kao i trudnice i samohrane majke sa djecom mlađom od tri godine (Government of the Republic of Montenegro 2003a, str. 99).

Centri za socijalni rad, kao odgovorni staratelji, sprovode zaštitne intervencije na osnovu statusne opravdanosti, potreba djeteta i unaprijed definisanog plana socijalne i pravne zaštite.

Većina usluga se pruža kroz institucionalni sistem, dok su vaninstitucionalni oblici podrške nedovoljno razvijeni.

U Crnoj Gori se hraniteljstvo odnosi na smještaj u srodničkim porodicama, ali zahtjeva dodatnu podršku u finansijskom, socijalnom i stručnom pogledu.

U Bijelom Polju je formiran Centar za dnevni boravak, u okviru Pilot projekta dnevnog centra za djecu sa posebnim potrebama, realizovanog u saradnji sa UNICEF-om i Udruženjem roditelja djece sa smetnjama u razvoju.

Zbog ograničenosti kapaciteta teško je osmisliti specijalizovane oblike podrške i pomoći unutar institucionalnih usluga i usluga hraniteljstva (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 39-40).

Tabela: Zaposleni i korisnici u ustanovama socijalne i dječje zaštite, uključujući i specijalne škole Institucija Dječji dom „Mladost” – Bijela Zavod za školovanje i rehabilitaciju lica sa poremećajima sluha Zavod za školovanje i profesionalnu rehabilitaciju invalidne djece i omladine Specijalni zavod za djecu i omladinu, Podgorica Zavod za vaspitanje i obrazovanje djece i omladine, Podgorica

Djeca (0–18) korisnici

Zaposleni

Stručni radnici

66 24 25

29 45 38

140 128 84

44 25

10 19

136 23

Centar za obrazovanje i osposobljavanje „1. jun”

29

34

134

Dječje odmaralište „Lovćen-Bečići”

6

3

4 100

UKUPNO

219

178

645*

* ne uključujući korisnike odmarališta„Lovćen-Bečići” Izvor: Government of the Republic of Montenegro 2003a, str. 210-211, i Ministarstvo rada i socijalnog staranja.

Tabela: Djeca u srodničkim hraniteljskim porodicama i u ustanovama socijalne i dječije zaštite (2003.)

Starost

Smješteni u porodice

Smješteni u ustanove

18 40 98 87 243

49 43 32 30 154

Do 5 godina 6–10 godina 11–15 godina 15–18 godina UKUPNO

Izvor: Smješteni u porodice, Government of the Republic of Montenegro 2003a, str. 99.

Smješteni u ustanove, Government of the Republic of Montenegro 2003a, str. 100.

S T R AT E Š K E A K T I V N O S T I AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

Standardi zaštite prava djece bez roditeljskog staranja, djece sa posebnim potrebama, kao alternativa institucionalnom smještaju razvijeni, usvojeni i primjenjuju se

(i) Transformisati ustanove dječije i socijalne zaštite – integrisati ih u lokalne zajednice

Standardi usvojeni

(ii) Usvojiti aktivne programe pomoći porodicama koje imaju djecu sa posebnim potrebama

Broj porodica sa djecom sa posebnim potrebama obuhvaćenih programima pomoći

Srodničko hraniteljstvo za djecu bez roditeljskog staranja i djecu sa posebnim potrebama unaprijeđeno

(i) Izvršiti reviziju zakonskih propisa

Procenat djece u srodničkom smještaju

(iii) Donijeti posebne propise koji se odnose na hraniteljstvo djece sa posebnim potrebama

Procenat djece u institucionalnom smještaju

Novi oblici porodičnog smještaja (kratkotrajni, povremeni, specijalizovani, urgentni, smještaj za mlade majke sa djecom i profesionalno hraniteljstvo) se primjenjuju

(i) Nove oblike porodičnog smještaja unijeti u zakon

Procenat djece u porodničnom smještaju

(ii) Izvršiti reviziju i usvojiti standarde za hraniteljske porodice

(ii) Donijeti podzakonska akta koja bliže određuju ovu oblast, uključujući standarde i procedure

Lokalna zajednica, roditelji djece imaju aktivnu ulogu u institucionalnom zbrinjavanju

ODGOVORNO TIJELO

ROK

2004–2010.

MRSS, CSR, ustanove za socijalnu zaštitu djece, opštine 2004–2010.

MRSS, CSR, opštine

2004–2006.

2004–2006.

2004–2006.

MRSS, CSR

2004–2006.

2004–2006.

(iii) Obučiti zaposlene za rad u novim oblicima porodičnog smještaja

2004–2006.

(iv) Osmisliti specijalizovane treninge za obuku potencijalnih hranitelja

2004–2006.

Nacionalni plan akcije za djecu

CILJ

19

CILJ

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

ODGOVORNO TIJELO

ROK

Nova zakonska rješenja, koja se odnose na usvojenje djece, u skladu sa međunarodnim standardima, se primjenjuju

(i) Izmijeniti Porodični zakon u dijelu koji se odnosi na mogućnost usvojenja

Broj usvojene djece

MRSS, CSR

2004–2006.

(ii) Izraditi posebne standarde i modernizovati procedure za usvojenje

Standardi izrađeni

2004–2010.

(iii) Izvršiti sveobuhvatnu obuku zaposlenih u CSR za rad u novim okruženjima

Broj zaposlenih u CSR koji rade u sistemu alternativne zaštite

2004–2010.

Nacionalni plan akcije za djecu

(iv) Uvesti proceduru redovnog nadgledanja djeteta i (potencijalne) porodice koja usvaja dijete u toku prve godine procesa usvajanja

20

2004–2010.

Izvršena revizija smještaja sve djece u ustanovama i institucionalnih planova, a djeca su pripremljena za budući samostalan život

(i) CSR redovno prate individualne planove djece na smještaju i, gdje god je moguće, usredsrijediti se na reintegraciju ili porodični smještaj

Broj djece koja su napustila ustanove i smještena u porodice

(ii) Djeca koja ostaju u ustanovi obučavaju se za samostalan život paketom sveobuhvatnih treninga

Broj djece koja su izašla iz ustanove i samostalno žive

Stručno osoblje zaposleno u ustanovama dječije i socijalne zaštite osposobljeno za rad u oblicima alternativne zaštite u lokalnoj zajednici

Obučiti zaposlene u ustanovama dječije i socijalne zaštite

Broj zaposlenih u ustanovama koji rade u novim, alternativnim oblicima zaštite

MRSS, CSR

2004–2006.

Razvijena mreža savjetovališta za djecu i mlade

(i) Formirati timove u CSR i opštinama koji će pružati stručnu pomoć svim mladima

Broj usluga koje su dostupne svim mladima

MZ, MRSS, CSR, opštine, NVO

2004–2007.

(ii) Razviti saradnju sa lokalnim NVO radi pružanja stručne pomoći mladima

MRSS, CSR

2004–2010.

2004–2010.

2004–2007.

CILJ

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

Uspostavljena mreža centara za dnevni boravak za djecu sa posebnim potrebama

Formirati 10 dnevnih centara za djecu sa posebnim potrebama po uzoru na iskustava i dobijene standarde iz Dnevnog Centra u Bijelom Polju

Broj formiranih centara za dnevni boravak

ODGOVORNO TIJELO

MRSS, CSR, opštine, Udruženja roditelja djece sa posebnim potrebama

ROK

2004–2010.

Rezultati koji se očekuju do 2010. godine

Djeca sa posebnim potrebama uključena u društvo i imaju pristup svim uslugama (socijalna zaštita, obrazovanje, zdravstvo).

Konvencija o pravima djeteta – Član 23 predviđa da djeca sa mentalnim i fizičkim smetnjama u razvoju imaju pravo na pun i dostojanstven život, u uslovima koji obezbjeđuju dostojanstvo, promovišu oslanjanje na sopstvene snage i omogućavaju aktivno učešće djece u zajednici. To podrazumijeva pravo na specijalno staranje i razmjenu informacija u oblasti prevencije, radi unapređenja njihovih sposobnosti i vještina.

Zakon o dječijoj i socijalnoj zaštiti („Službeni list RCG”, br. 45/93, 16/95 i 44/01).

T R E N U T NA S I T UA C I JA

„Ne volim kad me gledaju i kad mi se smiju, jer nijesam kriv što sam bolestan.” dijete sa posebnim potrebama iz osnovne škole

Procjenjuje se da 7-10% stanovništva Crne Gore čine osobe sa smetnjama u razvoju (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 43), od čega 18 000 čine djeca, prema podacima dobijenim od Udruženja roditelja djece sa smetnjama u razvoju.

Nacionalni plan akcije za djecu

P R AV N I O S N O V

21

Ne postoji sistem za rano reagovanje na smetnje u razvoju, kao što je rano otkrivanje, evidentiranje, kategorizacija, rano liječenje i rehabilitacija (UN Country Team 2003, str. 45.). Evidentiranje smetnji u razvoju vrši se tek kad se dijete smiješta u instituciju, kako bi primalo sredstva iz socijalne i/ili dječije zaštite, ili kad krene u školu.

Nema podataka o broju djece sa posebnim potrebama koja su upisana u redovne škole, a veliki broj njih nije obuhvaćen sistemom socijalne zaštite.

Djeca sa posebnim potrebama se, uglavnom, obrazuju u specijalnim školama i u specijalnim razredima u okviru redovnih škola u kojima je nastavni plan i program prilagođen potrebama učenika.

Nacionalni plan akcije za djecu

S T R AT E Š K E A K T I V N O S T I ODGOVORNO TIJELO

ROK

Uspostavljen registar koji je u funkciji

MZ

2004–2010.

(i) Formirati međuresorske komisije

Komisija osnovana

MRSS, MZ, MPN

2004–2006.

(ii) Izraditi sveobuhvatni akcioni plan Komisije

Detaljan i sveobuhvatni akcioni plan urađen

2004–2005.

(iii) Izvršiti reviziju svih relevantnih zakona koji se odnose na djecu sa posebnim potrebama (posebno oblast zdravstva, obrazovanja i socijalne zaštite)

Izmjena zakona u skladu sa međunarodnim standardima

2004–2006.

(iv) Sprovesti sveobuhvatnu kampanju za podizanje svijesti i senzibilizaciju javnosti o problemu djece sa posebnim potrebama

Realizovana kampanja za podizanje svijesti javnosti

2004–2010.

Izraditi plan otklanjanja svih arhitektonskih barijera za djecu sa posebnim potrebama po opštinama

Arhitektonske barijere po opštinama otklonjene

CILJ

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

Registar djece i mladih sa posebnim potrebama osnovan i redovno se ažurira

Formirati jedinstvene baze podataka o djeci sa posebnim potrebama

Međuresorska Komisija, zadužena za praćenje svih zakona, programa vezanih za djecu, kao i njihovu implementaciju u praksi, osnovana

22

Fizički pristup svim objektima omogućen je za svu djecu sa posebnim potrebama

Povećana svijest javnosti o pitanjima osoba sa posebnim potrebama Međuresorska komisija, opštine, MZŽSUP

2004–2010.

CILJ

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

Mreža podrške porodicama koje imaju djecu sa posebnim potrebama je uspostavljena

Osnovati aktivna i mobilna savjetovališta/timove podrške porodicama (multidisciplinarni timovi)

Broj formiranih timova

ODGOVORNO TIJELO

ROK

MRSS, CSR, 2004–2010. opštine, NVO, Broj porodica sa djecom sa posebnim potrebama Udruženje roditelja djece koje koriste usluge sa smetnjama novih savjetovališta u razvoju

Rezultat koji se očekuje do 2010. godine

Sva djeca su zaštićena od nasilja, zlostavljanja i zanemarivanja kroz efikasan sistem za prevenciju, ranu detekciju i intervencije.

Konvencija o pravima djeteta – Član 19 navodi da će sva državna tijela preduzeti sve adekvatne zakonske, administrativne, socijalne i obrazovne mjere kako bi zaštitila djecu od svih oblika fizičkog i mentalnog nasilja, povređivanja, zlostavljanja, uključujući i seksualno zlostavljanje, zapostavljanja i eksploatacije.

Konvencija protiv mučenja i drugih okrutnih, nehumanih ili degradirajućih postupaka ili kazni (Sukcesija: marta, 2003.).

Predlog Nacionalnog programa za prevenciju nasilja (Usvojen od strane Vlade Crne Gore 13. novembra 2003. god.).

Krivični zakon („Službeni list RCG”, br. 42/93).

Porodični zakon („Službeni list RCG”, br. 7/89).

T R E N U T NA S I T UA C I JA

„Djeca se plaše da prijave majke i očeve koji ih biju” dijete iz osnovne škole

Centri za socijalni rad su, kao odgovorni staratelji, odgovorni za identifikaciju slučajeva i koordinaciju dijagnostičkih procedura, izvršenje zakonskih sankcija koje nalože sudovi i pravnu zaštitu djece.

Nacionalni plan akcije za djecu

P R AV N I O S N O V

23

Nacionalni plan akcije za djecu

Centri za socijalni rad su odgovorni za praćenje ispunjavanja roditeljskih dužnosti, a svi građani i institucije prema zakonu imaju pravo i obavezu da prijavljuju slučajeve roditeljskog zanemarivanja centrima za socijalni rad, iako nema sankcija za neprijavljivanje (UNICEF 2001b, str. 77).

Centri za socijalni rad i policija, zbog koncepta privatnosti porodice, zaziru od sprovođenja istrage u slučajevima postojanja sumnje na zanemarivanje i u porodicama u kojima djeca mogu biti izložena riziku (UNICEF 2001b, str. 77).

Obuku o osnovnim metodama za rad s djecom koja su preživjela zlostavljanje prošlo je 190 stručnih radnika.

62% slučajeva zlostavljanja djece otkriveno je 6 mjeseci nakon početka zlostavljanja, 37% nakon godinu dana, a ostatak je otkriven tek nakon 2 ili više godina (FRY Initial Report on the Committee on the CRC, stav 166, u UNICEF 2001b, str. 78).

Formirani su operativni multidisciplinarni timovi u Nikšiću i Bijelom Polju i bave se radom na konkretnim slučajevima zaštite zanemarene i zlostavljane djece. Napravljen je nacrt radne verzije protokola o organizaciji i načinu rada za ova dva tima.

Nedavno sprovedena istraživanja ukazuju da je u Crnoj Gori jedna od četiri žene žrtva fizičkog nasilja. Prema izjavama svojih majki, 17% djece su žrtve psihičkog nasilja, a 13% su žrtve fizičkog nasilja (Vlada Republike Crne Gore, Ministarstvo zdravlja, Komisija za izradu projekta „Nasilje i zdravlje” 2003c, str. 7).

Od ukupnog broja žena koje su pozvale SOS telefon za žene i djecu žrtve nasilja, 83.7% su bile žrtve psihičkog nasilja, a 81.8% su bile žrtve fizičkog nasilja, dok je 33.3% žena bilo izbačeno iz svojih stanova. Od zlostavljanih majki koje su pozvale SOS telefon 15.3% je tvrdilo da su im djeca oteta (Vlada Republike Crne Gore, Ministarstvo zdravlja, Komisija za izradu projekta „Nasilje i zdravlje” 2003c, str. 7).

Za većinu krivičnih djela učinjenih prema maloljetnim licima predviđena je stroga kazna, a i kad kod krivičnog djela nad maloljetnim licem nije upotrijebljena sila, prijetnja ili neki drugi način izvršenja, prekršaj će se posebno kazniti.

Odgovor na sve češću pojavu nasilja u porodici je tretiranje nasilja prema maloljetnicima kao težeg oblika krivičnog djela.

24

S T R AT E Š K E A K T I V N O S T I AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

Mehanizam rane detekcije i sveobuhvatne intervencije uspostavljen i u funkciji

(i) Osnovati Operativne multidisciplinarne timove (OMT) za zaštitu prava zlostavljane i zanemarene djece u svakom CSR

Broj osnovanih OMT u CSR

(ii) Osnovati OMT u svakoj opštini

Broj osnovanih OMT u opštinama

(iii) Osnovati tim u svakoj ustanovi (npr. dom zdravlja, škola)

Broj osnovanih timova u ustanovama

2004–2006.

(iv) Usvojiti Protokole saradnje i načina rada OMT

Protokol saradnje unutar OMT usvojen

2004–2006.

(v) Usvojiti Protokole saradnje OMT na opštinskom nivou

Protokol saradnje na opštinskom nivou usvojen

2004–2006.

(vi) Osnovati Koordinaciono tijelo na republičkom nivou koje bi vršilo podršku svim OMT

Koordinaciono tijelo osnovano

2004–2006.

(vii) Uspostaviti Protokole saradnje na republičkom nivou

Protokol saradnje na republičkom nivou usvojen

2004–2006.

(viii) Unutar CSR usvojiti proceduru za jedinstvenu evidenciju i praćenje svih prijavljenih slučajeva

Procedure za jedinstvenu evidenciju i praćenje usvojene

2004–2006.

(ix) Razviti mobilnu podršku OMT, koji bi otkrivali slučajeve na terenu

Broj formiranih mobilnih timova

2004–2006.

(x) Razviti program za obuku za CSR, zdravstvo, obrazovanje, policiju, tužilaštvo, sudstvo, NVO-e za rad sa djecom – žrtvama nasilja

Program obuke formulisan

2004–2010.

(xi) Sprovesti sveobuhvatnu akciju obuke i edukacije po opštinama

Procenat/broj stručnjaka koji je obučen po oštinama

2004–2006.

MRSS, CSR, MPN, MZ, MUP, Tužilaštvo, sudovi, opštine, NVO

ROK

2004–2007.

2004–2006.

Nacionalni plan akcije za djecu

ODGOVORNO TIJELO

CILJ

25

CILJ

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

Strategija za prevenciju nasilja realizovana

(i) Razviti preventivne aktivnosti unutar CSR za rad sa porodicama koje imaju problema

Broj porodica koje učestvuju u preventivnim aktivnostima

ODGOVORNO TIJELO

MRSS, CSR, opštine, NVO

(ii) Na opštinskom nivou pokrenuti inicijative za podršku „boljem roditeljstvu”

2004–2005.

2004–2010.

MRSS, MPN, MP, MZ, OMT, opštine, NVO

2004–2007.

(i) Osnovati Radnu grupu za ocjenu primjene pravnih propisa (zakoni moraju biti u najboljem interesu djeteta)

Radna grupa sa jasno definisanim zadacima osnovana

(ii) Predložiti izmjene i dopune svih relevantnih zakona

Zakoni dopunjeni

2004–2007.

(iii) Usvojiti standarde za zaštitu i Protokol o saradnji

Standardi i protokoli se primjenjuju

2004–2007.

Osnovana mreža skloništa za privremeni smještaj djece koja su bila žtrve bilo kojeg oblika nasilja

(i) Osnovati sigurne kuće i dječije centre u svim opštinama

Broj sigurnih kuća i dječijih centara koje funkcionišu

(ii) Izbor i obuka volontera koji rade u sigurnim kućama i dječijim centrima

Broj volontera koji rade u sigurnim kućama

Sveobuhvatna strategija za podizanje svijesti javnosti o nasilju nad djecom osmišljena i sprovedena

(i) Usvojiti Kodeks ponašanja medija u izvještavanju o djeci koja su žrtve bilo kojeg oblika nasilja, u cilju sprečavanja otkrivanja ličnih podataka

Podaci o djeci koja su preživjela nasilje nijesu otkrivena javnosti

(ii) Napraviti paket obuke za medije

Paket treninga napravljen

2004–2005.

(iii) Obuka po opštinama

Broj obučenih ljudi

2004–2005.

(iv) Osnovati Radnu grupu koja bi donijela Akcioni plan za kampanju podizanja svijesti javnosti o nasilju

Promjena u svijesti javnosti o nasilju

2004–2005.

Razviti Plan akcije o izloženosti djece nasilju posredstvom TV programa (npr. raspored programa, tijela za cenzuru, kućni elektronski blokatori kanala, itd.)

Akcioni plan sačinjen

Izvršena revizija svih relevantnih pravnih propisa u skladu sa međunarodnim standardima

Nacionalni plan akcije za djecu

ROK

26

Smanjena izloženost djece nasilju posredstvom TV programa

MRSS, MZ, NVO, opštine

2004–2010.

2004–2010.

2004–2005.

VCG, Opštine, relevantna ministarstva

MRSS, MPN, Biro za odnose sa javnošću

2007–2010.

CILJ

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

Mreža interventnih timova kao podrška operativnim timovima osnovana u svakoj opštini

(i) Formirati krizne centre za zlostavljane žene i djecu (sa pedijatrijskim odjeljenjem/sekcijom i 24-časovno zbrinjavanje)

Broj formiranih kriznih centara

(ii) Osnovati centar za savjetovanje u djetinjstvu radi identifikacije, tretiranja i prevencije zlostavljanja djece

Otvoren centar za savjetovanje u djetinjstvu

(iii) Osnovati savjetovališta za djecu žrtve nasilja

Broj otvorenih savjetovalište za djecu žrtve nasilja

ODGOVORNO TIJELO

ROK

MUP, CSR, 2004–2006.

MP, Institucije za dječiju zaštitu, KC Crne Gore, 2004–2010.

Razvojno savjetovalište, Centar za obrazovanje, MZ, Dom zdravlja 2004–2010. u Podgorici i Bijelom Polju

Rezultat koji se očekuje do 2010. godine

P R AV N I O S N O V

Konvencija o pravima djeteta – Član 11 predviđa da državna tijela treba da preduzmu mjere za borbu protiv nedozvoljene trgovine djecom i nemogućnosti povratka djece iz inostranstva, te da promovišu zaključivanje bilateralnih i multilateralnih sporazuma ili ratifikacije postojećih sporazuma.

Opcioni protokol o Konvenciji o pravima djeteta o prodaji djece, dječijoj prostituciji i dječijoj pornografiji (ratifikovan: oktobra, 2002. god.)

Strategija za borbu protiv trgovine ljudima (usvojena od strane Vlade Crne Gore 13. novembra 2003. god.).

T R E N U T NA S I T UA C I JA

„Industrija seksa” koja se širi dovodi do jačanja negativnih stereotipa o ženama i čini da seksualna eksploatacija žena bude prihvatljiva (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 63).

Nacionalni plan akcije za djecu

Sva djeca zaštićena od ekploatacije kroz efikasan mehanizam suzbijanja trgovine ljudima.

27

Nacionalni plan akcije za djecu

28

Skoro sve žrtve trafikinga za potrebe industrije seksa su maloljetne i ženskog pola, pa zbog toga postoji malo mehanizama podrške koji bi im bili dostupni. Ministarstvo unutrašnjih poslova je od septembra 2002. do marta 2004. na teritoriji RCG registrovalo samo jedan slučaj maloljetne žrtve seks trafikinga.

Radna grupa za borbu protiv prodaje ljudi i trafikinga, koja obuhvata predstavnike Vlade, međunarodne zajednice i nevladinih organizacija, formirana je 2000. godine.

Nevladine organizacije su formirale skloništa, SOS telefone, savjetovališta za žrtve, kao i lobi za zakonodavnu reformu i reformu politika (UN Country Team 2003, str. 84).

U Crnoj Gori su formirani specijalni policijski timovi, a značajni napori su uloženi i u obuku policije i unapređenje svijesti javnosti o trafikingu (UN Country Team 2003, str. 83).

Uvodi se novo krivično djelo trgovine djecom tako da će lice koje nelegalno oduzme dijete radi usvojenja biti kažnjeno.

S T R AT E Š K E A K T I V N O S T I CILJ

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

Uspostavljen sveobuhvatni pravni okvir za zaštitu prava djece koja su žrtve trgovine ljudima

(i) Usvojiti Zakon o zaštiti svjedoka žrtve trgovine ljudima

Zakon usvojen i primjenjuje se

(ii) Usvojiti/izmijeniti postojeće zakone radi što adekvatnije zaštite djece od eksploatacije (iii) Usvojiti Kodeks ponašanja u izvještavanju medija o djeci žrtvama trgovine ljudima, u cilju sprečavanja otkrivanja ličnih podataka

Kodeks ponašanja usvojen

ODGOVORNO TIJELO

ROK

VCG, 2004–2006.

Kancelarija Nacionalnog koordinatora za borbu 2004–2006. protiv trafikinga

2004–2006.

ODGOVORNO TIJELO

CILJ

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

ROK

Mehanizmi za upućivanje djece koja su žrtve trgovine uspostavljeni

(i) Izvršiti analizu stanja i prikupiti podatke o djeci koja su/bila žrtve trgovine ljudima

Analiza podataka izvršena i dostupna javnosti

(ii) Usvojiti strategiju i akcioni plan za borbu protiv trgovine djecom

Akcioni plan usvojen i implementiran

(iii) Usvojiti Regionalne smjernice za zaštitu djece koja su žrtve trgovine ljudima

Regionalne smjernice razvijene i usvojene

2004–2006.

(iv) Usvojiti Protokol saradnje svih ustanova koji propisuje procedure zaštite djece koja su žrtve trgovine ljudima

Protokol saradnje usvojen i primjenjuje se

2004–2006.

VCG, 2004–2006.

Kancelarija Nacionalnog koordinatora za borbu protiv 2004–2006. trafikinga

Sva djeca koja su izložena ekonomskom siromaštvu imaju pravo i podjednak pristup socijalnoj zaštiti.

P R AV N I O S N O V

Konvencija o pravima djece – Član 26 navodi da svako dijete ima pravo da koristi socijalno osiguranje, uvažavajući resurse koje ima to dijete i koje imaju osobe koje su odgovorne za izdržavanje tog djeteta, kao i okolnosti u kojima se nalaze.

Zakon o dječijoj i socijalnoj zaštiti Crne Gore („Službeni list RCG”, br. 45/93, 16/95, 44/01) uključuje odredbe o gotovinskoj pomoći onima koji se nalaze u stanju ekonomskog siromaštva.

Zakon o radu („Službeni list RCG”, br. 5/02).

Zakon o osnovama penzijskog i invalidskog osiguranja („Službeni list SRJ”, br. 30/96) i Republički Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju („Službeni list RCG”, br. 14/83, 12/85, 14/89, 28/91, 18/92, 20/93).

Nacionalni plan akcije za djecu

Rezultat koji se očekuje do 2010. godine

29

Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju („Službeni list RCG”, br. 54/03).

Zakon o boračko-invalidskoj zaštiti („Službeni list RCG”, br. 69/03).

T R E N U T NA S I T UA C I JA

„Svi ljudi treba da imaju kuću, nijedna porodica ne treba da bude gladna i svi treba da imaju puno hrane.”

Nacionalni plan akcije za djecu

dijete iz osnovne škole

Od ukupnog broja stanovnika Republike, 17.6% su mlađi od 16 godina. Od toga, 12.4% su siromašni, što je nešto veći procenat nego kod drugih starosnih grupa i predstavlja 23.1% svih siromašnih (Government of the Republic of Montenegro 2003a, str. 30).

12.2% stanovništva Crne Gore živi u apsolutnom materijalnom siromaštvu, a više od jedne trećine stanovništva klasifikuje se kao ekonomski ugroženo. Ekonomska ugroženost odnosi se na one koji žive ispod granice koja predstavlja 150% linije siromaštva, pri čemu je linija siromaštva postavljena na 116.20€ mjesečno. (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 2).

Stopa siromaštva među RAE populacijom iznosi 52.3% (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 2).

Stopa siromaštva za izbjeglice i raseljena lica iznosi otprilike 40%, a među ostalim stanovništvom stopa siromaštva iznosi 9.6% (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 2).

Regionalno gledano, 45% siromašnih živi u sjevernom dijelu Crne Gore, 35% u centralnom, a 19% u južnom dijelu (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 2).

Osnovne vrste raspoložive novčane pomoći za djecu su dodatak na djecu, oprema za novorođeno dijete, odmor i rekreacija, ishrana u predškolskim ustanovama, i, indirektno, materijalno

30

Davanja dječije i socijalne zaštite finansiraju se iz budžeta Vlade Crne Gore i predstavljaju 2% bruto društvenog proizvoda (GDP-a) (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 5). Opštinske vlasti u nekim slučajevima finansiraju rješavanje stambenog pitanja i pružaju socijalnu pomoć za osobe u teškoj ekonomskoj situaciji.

Bez pomoći Vlade kroz programe socijalne pomoći, stopa siromaštva bi bila povećana za 34% kod kategorije opšteg stanovništva (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 6).

Izbjeglice i raseljena lica nemaju pravo ni na kakva davanja (UNDP – Montenegro, ISSP Montenegro 2003., str. 47 i str. 59).

Naknada za porodiljsko odsustvo je obezbijeđena za zaposlene majke, nazaposlene majke koje su na evidenciji biroa i majke redovne studente.

Tabela: Gotovinska davanja (2003. god.)

Izvor finansiranja i iznos Budžet RCG: 617 125€ Budžet za 2003.

Iznos

12 432

Budžet RCG: 196 038€ Budžet za 2003.

Visina prava kreće se od 15€–25€ po djetetu za mjesec dana

5 359

Budžet RCG: 379 052€

Oprema za novorođeno dijete

624

Budžet RCG: 62 400€

Dvije minimalne zarade (100€) (paušalno)

Ishrana u predškolskim ustanovama (obezbjeđuje se za djecu korisnika MOP-a i djecu bez roditeljskog staranja)

648

Budžet RCG: 11 027.50€

50% od cijene smještaja u vrtiću

Naknada za njegu i pomoć drugog lica (za njegu invalida ili hronično bolesnog lica)

4 968

Budžet RCG: 170 205€

4 231 korisnika prima 30€ mjesečno; 737 korisnika prima 50€ mjesečno

Br. porodica

Br. djece

Materijalno obezbjeđenje za porodice (MOP)

10 351 porodica sa 29 797 članova

11 860

Dodatak na djecu

6 650

Porodiljsko bolovanje

5 359

Izvor: Ministarstvo rada i socijalnog staranja.

Visina prava kreće se od 47.43 za 1 lice do 94.85€ mjesečno za porodicu sa više od 5 članova

Nacionalni plan akcije za djecu

obezbjeđenje za porodice (MOP). Ostale vrste novčane pomoći kroz Vladine programe obuhvataju osiguranje u slučaju nezaposlenosti i penzijsko i invalidsko osiguranje. Struktura i iznos davanja koja obezbjeđuju nevladine i humanitarne organizacije nijesu objedinjeni.

31

Nacionalni plan akcije za djecu

S T R AT E Š K E A K T I V N O S T I

32

ODGOVORNO TIJELO

ROK

MRSS

2004–2006.

CILJ

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

Uspostavljen sistem boljeg usmjeravanja na djecu korisnike u sistemu socijalne zaštite

(i) Donijeti novi zakon o dječijoj i socijalnoj zaštiti usredsređujući se na sistem usmjeravanja na svu djecu, a ne na iznos MOP-a

Donešen novi Zakon o dječjoj i socijalnoj zaštiti

(ii) Razviti indikatore praćenja usmjeravanja na djecu korisnike

Redovno praćenje istraživanja kojima se identifikuju rizične grupe ljudi koje nemaju pristup socijalnim davanjima, i na osnovu toga prilagođavanje kriterijuma za davanja

Marginalizovana i hronično isključena djeca uključena u sistem socijalne zaštite

Obezbijediti pristup MOP-e svoj djeci koja se nalaze u CG (bez obzira na njihovo državljanstvo) (napomena: ova aktivnost zavisi, između ostalog, od rezultata Nacionalne strategije za raseljena i izbjegla lica koja je u fazi izrade)

Broj djece raseljenih lica i izbjeglica kojima je obezbijeđena MOP

MRSS

2004–2006.

Sistem praćenja ekonomskog siromaštva djece uspostavljen

(i) Razviti indikatore za praćenje materijalnog siromaštva

Indikatori su definisani i usvojeni

MRSS, MONSTAT, opštine

2004–2006.

(ii) Stvoriti integrisani i jedinstveni informacioni sistem o socijalnoj i dječijoj zaštiti

Informacioni sistem je uspostavljen na nivou MRSS

2004–2006.

(iii) Vertikalno proširenje informacionog sistema unutar opština

Informacioni sistem je uspostavljen na nivou opština

2004–2010.

(iv) Uspostaviti jedinicu za istraživanje, evaluaciju i praćenje u okviru MRSS

Jedinica je formirana i analize se primaju na kvartalnom nivou

2004–2010.

2004.

Sve djevojčice i svi dječaci imaju pravo i pristup kvalitetnom obrazovanju Crna Gora se obavezala da će unaprijediti pristup kvalitetnom obrazovanju za sve djevojčice i dječake, od jaslica do srednje škole, i omogućiti jednak pristup školskom sistemu svima, sa posebnim akcentom na djecu nacionalnih manjina, etničkih grupa (npr. RAE), kao i djecu sa posebnim potrebama. Razmatraće se uticaj optimizacije škola na kvalitet obrazovanja, uključujući i zahtjeve koji se odnose na prevoz.

Očekuje se da će se do 2010. godine postići sljedeće: Tabela uticaja: Sve djevojčice i svi dječaci imaju pravo i pristup kvalitetnom obrazovanju

INDIKATOR

IZVOR

VRIJEDNOST (GODINA)

CILJEVI DO 2010.

PERIOD AŽURIRANJA

Djeca do tri godine, posebno djeca socijalno ugroženih grupa, imaju pristup jaslicama.

Procenat djece u jaslicama (1–3)

MPN

Povećanje za 2.5% godišnje

Godišnje

Procenat djece obuhvaćene predškolskim obrazovanjem (3–6)

MPN

Broj RAE djece obuhvaćene predškolskim obrazovanjem (ukupno, muški, ženski)

MPN

Broj djece sa posebnim potrebama obuhvaćene predškolskim obrazovanjem (ukupno, muški, ženski)

MPN

Povećanje za 2.5% godišnje

Godišnje

50 (2002/03.)

Povećanje za 10% godišnje

Godišnje

Nema podataka

Povećanje za 5% godišnje

Godišnje

Sva djeca imaju pristup kvalitetnom osnovnom obrazovanju, uz smanjenje broja učenica/učenika koji prekidaju školovanje tj. povećanje procenta djece koja završavaju kvalitetno osnovno obrazovanje.

Procenat bruto društvenog proizvoda (GDP-a) izdvojen za obrazovanje

MPN

7.3% (2002.)

Godišnje

Stopa upisa u osnovne škole (ukupno, muški, ženski)

MONSTAT

96.93% (2002.)

Povećanje do 100%

Godišnje

Broj djece RAE koja su upisana u osnovne škole (ukupno, muški, ženski)

MPN

1006 (2003.)

Povećanje za 10% godišnje

Godišnje

Nacionalni plan akcije za djecu

Povećan obuhvat djece kvalitetnim predškolskim obrazovanjem, za svu djecu od 3 godine života do polaska u osnovnu školu, posebno RAE djece, djece sa posebnim potrebama i djece iz socijalno ugroženih porodica.

33

VRIJEDNOST (GODINA)

CILJEVI DO 2010.

ISSP, potrebno posebno istraživanje

25.2% (2003.)

Povećanje za 10% godišnje

Stopa upisa u osnovne škole za djecu izbjeglica/raseljenih lica (ukupno, muški, ženski)

ISSP, potrebno posebno istraživanje

93.6% (2003.)

Povećanje do 100%

Godišnje

Broj djece sa posebnim potrebama obuhvaćene inkluzivnim osnovnim obrazovanjem (ukupno, muški, ženski)

MPN, MRSS

20 (2003.)

Povećanje za 25% godišnje

Godišnje

Broj djece sa posebnim potrebama u osnovnom obrazovanju (ukupno, muški, ženski) (zavodi, specijalna odjeljenja u redovnim školama)

MPN, MRSS

Nema podataka

Povećanje za 25% godišnje

Godišnje

INDIKATOR

IZVOR

Stopa upisa u osnovne škole za RAE djecu (ukupno, muški, ženski)

PERIOD AŽURIRANJA

Nacionalni plan akcije za djecu

Uspostavljeno kvalitetno osnovno obrazovanje po mjeri djeteta.

Procenat učenika koji završe 8 peti razred (ukupno, RAE , muški, ženski)

MPN

99.1% (za RAE nema podataka)

Povećanje do 100% (5% za RAE)

Godišnje

Procenat djece koja završavaju osnovno obrazovanje (ukupno, RAE, muški, ženski, selo, grad)

MPN

98% (RAE 18%)

Povećanje do 100% (za RAE do 40%)

Godišnje

Povećanje do –%

Godišnje

Djeca i mladi aktivno učestvuju u životu škole.

Procenat škola sa uspostavljenim zajednicama učenika i parlamentima mladih

MPN

Obrazovne potrebe svih mladih ljudi su zadovoljene kroz ravnopravan pristup adekvatnom učenju i programima koji ih osposobljavaju za život.

Stopa upisa u srednje obrazovanje (ukupno, muški, ženski)

MPN

72.9% (Ovaj broj ne uključuje vojne, policijske i religijske škole)

Povećanje za 10%

Godišnje

Broj djece RAE u srednjem obrazovanju (ukupno, muški, ženski)

MPN

35

Procenat djece RAE povećan za 0.5% godišnje

Godišnje

34

8

U 2003. godini prikupljeni podaci o broju djece RAE koja su upisana u osnovnu školu, kao i broj djece RAE po razredima. Prema tome, taj podatak će biti dostupan najranije u 2007. god.

INDIKATOR

IZVOR

VRIJEDNOST (GODINA)

CILJEVI DO 2010.

PERIOD AŽURIRANJA

Obezbijeđeno je kvalitetno obrazovanje u srednjim školama koje odgovara zahtjevima i trendovima na tržištu rada (stručna obuka, praktični rad).

Procenat učenika koji završavaju MPN srednju školu (ukupno, muški, ženski, RAE, selo, grad)

Godišnje

Procenat nepismenog stanovništva je manji od 1%, a kod osoba uzrasta 10–18 godina je ispod 0.2%.

Stopa nepismenosti (10–18) (ukupno, muški, ženski)

MONSTAT

0.8% (10–19) (Popis iz 1991. god.)

Smanjenje za 25%

Stopa nepismenosti među RAE (ukupno, 10–18) (ukupno, muški, ženski)

ISSP, potrebno posebno istraživanje

63% (ISSP istraživanje 2003.)

Smanjenje za 20%

Prema vremenskom rasporedu popisa

Da bi se to postiglo, Crna Gora će se posebno usredsrijediti na sljedeće aktivnosti:

Djeca do tri godine, posebno djeca socijalno ugroženih grupa, imaju pristup jaslicama.

P R AV N E R E G U L AT I V E

Svijet po mjeri djece – Član 40 ističe da će se preduzeti aktivnosti na unapređenju staranja i obrazovanja u ranom djetinjstvu kroz obezbjeđenje usluga, izradu i podršku programa usmjerenih na porodice, zakonske staratelje, vaspitače i zajednice.

Konvencija o pravima djeteta – Član 18 ističe da oba roditelja (i staratelja) imaju primarnu odgovornost za vaspitanje i razvoj djeteta. Ovaj član takođe ističe da će država preduzeti sve adekvatne mjere da bi obezbijedila da djeca zaposlenih roditelja mogu da koriste usluge i objekte za staranje o djeci na koje imaju pravo.

Zakon o radu („Službeni list RCG”, br. 43/03).

Zakon o predškolskom vaspitanju i obrazovanju („Službeni list RCG”, br. 56/92, 64/02).

Nacionalni plan akcije za djecu

Rezultat koji se očekuje do 2010. godine

35

T R E N U T NA S I T UA C I JA

„Slova se uče u školi.

Tamo je dobro.

Tamo ima igračaka” dijete iz jaslica

Važeći Zakon o radu predviđa da porodiljsko odsustvo traje do godinu dana nakon porođaja. U slučaju da majka nije sposobna da se brine o djetetu zbog hronične bolesti ili oboljenja, predviđeno je odsustvo za oca.

Većina objekata za predškolsko obrazovanje namijenjena su djeci starijoj od 3 godine, što se odražava nedostatkom adekvatne brige za porodice s djecom od jedne do tri godine.

Postoji zakonski okvir za javne i privatne jaslice, ali u 2003. godini nije bilo privatnih jaslica.

Nacionalni plan akcije za djecu

36

Tabela: Broj djece u jaslicama i predškolskim ustanovama % djece u jaslicama i predškolskim ustanovama (0–6)

% djece u jaslicama (0–3)

1999/2000

19,04%

2,4%

2000/01

21,32%

2,7%

2002/03

22%

3,1%

Godina

Broj upisane djece u vaspitnim grupama za uzrast do 2 godine je najviše 12, za uzrasnu grupu od 2 do 3 godine je do 14, a broj upisane djece u mješovitoj grupi do 3 godine je najviše 10.

S T R AT E Š K E A K T I V N O S T I CILJ

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

ODGOVORNO TIJELO

Obezbijeđeni preduslovi za optimalan razvoj djeteta

(i) Ponuditi raznovrsne programe za veći obuhvat djece u jaslicama, kako bi se obezbijedio optimalan psihosocijalni, emocionalni i saznajni razvoj svakog djeteta

Broj urađenih programa

MPN, MZ, MRSS

(ii) Formirati međuresorsko tijelo za brigu o djeci sa posebnim potrebama

Međuresorsko tijelo sa jasno definisanim zadacima funkcioniše

2004–2007.

(iii) Programi za uključenje socijalno ugrožene djece, RAE djece i djece sa posebnim potrebama

Broj djece iz socijalno ugroženih kategorija u jaslicama

2004–2007.

(iv) Obučiti osoblje da radi na maternjem jeziku djece

Broj obučenih vaspitača

2004–2010.

ROK

2005–2007.

Broj djece u jaslicama (ukupno, ženski, muški, RAE)

Broj obučenog osoblja koje radi u jaslicama

Poboljšani uslovi u jaslicama

(v) Obučiti roditelje, zdravstvene i socijalne radnike i predstavnike lokalne zajednice koristeći i medije, kako bi promovisali optimalan psihosocijalni, emocionalni i saznajni razvoj svakog djeteta

Broj roditelja obučenih za optimalni razvoj djeteta

(i) Proširiti kapacitet postojećih jaslica

Broj novoformiranih jaslica

(ii) Uključiti lokalne zajednice u sistem finansiranja javnih jaslica

Procentualno učešće lokalne zajednice u finansiranju jaslica

(iii) Stimulisati privatnu inicijativu

Broj privatnih jaslica Broj djece u privatnim jaslicama

2004–2007.

MPN, lokalne zajednice

2006–2010.

2006–2010.

2006–2010.

Nacionalni plan akcije za djecu

Broj ustanovljenih programa

37

Rezultat koji se očekuje do 2010. godine

Povećan obuhvat djece kvalitetnim predškolskim obrazovanjem, za svu djecu od 3 godine života do polaska u osnovnu školu, posebno RAE djece, djece sa posebnim potrebama i djece iz socijalno ugroženih porodica.

Nacionalni plan akcije za djecu

P R AV N I O S N O V

Svijet po mjeri djece – Član 40 navodi da će se preduzeti aktivnosti za unapređenje staranja i obrazovanja u ranom djetinjstvu kroz obezbjeđenje usluga, izradu i podršku programima usmjerenim na porodice, zakonske staratelje, vaspitače i zajednice.

Konvencija o pravima djeteta – Član 18 ističe da oba roditelja (i staratelja) imaju primarnu odgovornost za razvoj djeteta, a da će država osigurati razvoj institucija, objekata i usluga za staranje i brigu o djeci.

Zakon o predškolskom vaspitanju i obrazovanju („Službeni list RCG”, br. 56/92, 64/02).

T R E N U T NA S I T UA C I JA

„Škole treba da budu lijepe sa igračkama, klupama, tablama, sunđerom i kredom.” dijete predškolskog uzrasta

Procenat obuhvaćenosti djece predškolskim vaspitanjem i obrazovanjem je samo 22%. Procenat djece od 6 do 7 godina obuhvaćene predškolskim vaspitanjem je 48,85%. Nizak procenat obuhvaćenosti je posljedica nedovoljnog broja objekata i nedostatka raznovrsnih programa (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 46).

U vaspitno-obrazovnim ustanovama u RCG školske 2002/03. godine bilo je upisano 80 djece RAE nacionalnosti i 60 djece sa posebnim potrebama.

38

Nedostatak prostora (3.56 m2 po djetetu), nemogućnost obezbjeđenja cjelodnevnog boravka, nedostatak ponude raznovrsnih programa i loši uslovi evidentni su u predškolskim ustanovama u Crnoj Gori (Government of the Republic of Montenegro 2003a, str. 8).

Obuhvaćenost djece sa seoskih područja predškolskim ustanovama je veoma niska.

Predškolsko vaspitanje i obrazovanje obezbijeđeno je na maternjem jeziku (srpski i albanski) (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 45).

Tabela: Pokrivenost predškolskim vaspitanjem i obrazovanjem prema starosti, za djecu od 1 do 7 godina starosti Cjelodnevni boravak u predškolskoj ustanovi Broj djece %

Poludnevni boravak u predškolskoj ustanovi Broj djece %

Jednogodišnji program Broj djece %

UKUPNO

1999/00

7 283

11.69

950

1.52

1 469

2.35

19.04

2000/01

9 467

14.98

1 081

1.71

1 214

1.92

21.32

Izvor: Government of the Republic of Montenegro 2003a, str. 131.

CILJ

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

ODGOVORNO TIJELO

ROK

Povećan obuhvat djece kvalitetnim predškolskim vaspitanjem i obrazovanjem za 2.5% godišnje

(i) Realizovati raznovrsne programe za uključenje djece predškolskog uzrasta, djece iz socijalno ugroženih porodica, RAE djece i djece sa posebnim potrebama

Broj realizovanih programa

MPN, LZ

2004–2010.

(ii) Uključiti lokalne zajednice u finansiranje predškolskih institucija

Procentualno učešće lokalne zajednice u finansiranju predškolskog vaspitanja i obrazovanja

(iii) Obnoviti mrežu i prošiririti kapacitete predškolskih ustanova sa ciljem da se poveća obuhvaćenost djece

Broj novoformiranih predškolskih ustanova

(iv) Stimulisati privatnu inicijativu

Broj privatnih predškolskih ustanova

Broj djece u predškolskim ustanovama Broj RAE djece i djece iz socijalno ugroženih podgrupa stanovništva u predškolskim institucijama

Broj djece predškolskog uzrasta u privatnim predškolskim ustanovama

2004–2007.

Nacionalni plan akcije za djecu

S T R AT E Š K E A K T I V N O S T I

39

MPN, VCG

2004–2010.

2004–2010.

CILJ

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

Obezbijeđeni preduslovi za optimalan razvoj djeteta

(i) Ponuditi raznovrsne programe za veći obuhvat djece predškolskim vaspitanjem, kako bi se obezbijedio optimalan psihosocijalni, emocionalni i saznajni razvoj svakog djeteta

Broj nastavnika i drugog osoblja koji su obučeni i rade u predškolskim ustanovama

ODGOVORNO TIJELO

ROK

MPN

2005–2007.

Nacionalni plan akcije za djecu

(ii) Obučiti roditelje, zdravstvene i socijalne radnike i predstavnike lokalne zajednice preko medija, za unapređenje optimalnog psihosocijalnog, emocionalnog i saznajnog razvoja svakog djeteta

40

Povećan obuhvat djece kvalitetnim predškolskim obrazovanjem za djecu iz socijalno ugroženih porodica, RAE djecu, djecu izbjeglica i raseljenih lica, i djecu sa posebnim potrebama

2004–2007.

(i) Uspostaviti besplatno predškolsko vaspitanje za ugroženu djecu i razviti različite programe koji obezbjedjeđuju inkluzivnost vaspitanja i obrazovanja u skladu sa potrebama lokalne zajednice

Broj djece koja koriste besplatan boravak u predškolskim ustanovama

(ii) Napraviti igraonice u blizini naselja u kojima gravitiraju socijalno ugrožene porodice i RAE populacija

Broj otvorenih igraonica

2004–2007.

(iii) Priprema vaspitača i drugog osoblja za rad s djecom RAE populacije na njihovom maternjem jeziku

Broj vaspitača i drugog osoblja koji su obrazovani za rad na maternjem jeziku i koji rade u predškolskim ustanovama

2004–2007.

MPN sa nevladinim i međunarodnim organizacijama

2005–2010.

Rezultat koji se očekuje do 2010. godine

Sva djeca imaju pristup kvalitetnom osnovnom obrazovanju, uz smanjenje broja učenica/učenika koji prekidaju školovanje, tj. povećanje procenta djece koja završavaju kvalitetno osnovno obrazovanje.

P R AV N I O S N O V

Konvencija o pravima djeteta – Član 28 predviđa pravo djeteta na obrazovanje i progresivno ostvarivanje tog prava na osnovu jednakih mogućnosti.

Ustav Republike Crne Gore („Službeni list RCG”, br. 48/92).

Opšti Zakon o obrazovanju i vaspitanju („Službeni list RCG”, br. 64/02)

Zakon o osnovnoj školi („Službeni list RCG”, br. 34/91, 56/92, 32/93, 20/95).

Zakon o osnovnom obrazovanju i vaspitanju („Službeni list RCG”, br. 64/02).

Zakon o specijalnom vaspitanju i obrazovanju („Službeni list RCG”, br. 56/92).

Nacionalni plan akcije za djecu

T R E N U T NA S I T UA C I JA

„Djeci iz udaljenih sela je teško da dolaze pješke u školu.” dijete iz osnovne škole

Tabela: Izdvajanja iz republičkog budžeta za osnovne škole 2001. god.

Iznos (DEM)

41

2002. god. % ukupnog budžeta

Iznos (DEM)

2003. god. % ukupnog budžeta

Iznos (EURO)

% ukupnog budžeta

Ukupni budžet CG

448 889 825

Budžet za obrazovanje

137 356 125

30.6

175 576 823

27

96 298 745

22.8

Ministarstvo

3 797 430

2.76

4 906 645

2.79

1 106 111

1.15

Osnovno obrazovanje

74 162 308

53.99

86 061 098

49.01

52 567 018

55.58

647 481 367

Izvor: Government of the Republic of Montenegro 2003a, str. 156.

422 189 761

Nacionalni plan akcije za djecu

42

Iako je stopa izdvajanja BDP za obrazovanje visoka (7,2% za 2003.), u posljednje tri godine se 70% ove stope troši na isplatu zarada zaposlenih (Government of the Republic of Montenegro, 2003a, str. 156).

U Crnoj Gori ima 161 osnovna škola, sa 305 područnih odjeljenja. Od svih 466 matičnih i područnih škola u 22% ima manje od 60 učenika, odnosno manje od 2% od ukupnog broja učenika u osnovnim školama. U školama sa manje od 60 učenika zaposleno je oko 8% svih zaposlenih u osnovnom obrazovanju, a na te škole se troši približno 8% ukupnog budžeta namijenjenog osnovnom obrazovanju.

Republički godišnji rashod za osnovno obrazovanje po učeniku u školskoj godini 2001/02. godini iznosio je 492€, a u 2002/2003. godini 601€ (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 46).

Stanje školskih objekata je uglavnom nezadovoljavajuće. Najveći problemi su stanje krovne konstrukcije, sistema grijanja, elektroinstalacije, stolarije, vodovodnih i kanalizacionih instalacija. Didaktička sredstva i oprema nijesu obnavljani u posljednjih petnaest godina.

U 88,7% osnovnih škola samo 10,8% nastavnika i 14,7% učenika je obučeno za korišćenje računara (Government of the Republic of Montenegro, 2003a, str. 152).

Od školske 1999. godine broj učenika u osnovnim školama smanjuje se za oko 2% godišnje. Stopa upisa u osnovnu školu, u poređenju sa ukupnom populacijom djece uzrasta od 7 do 14 godina, 1999. godine je iznosila 98.47%, a 2002. godine 96.93%.

Takođe, prisutna je tendencija smanjenja broja učenika u osnovnim školama u opštinama sjevernog dijela Republike, a postoji konstantan priliv učenika u veće gradove, gdje je prisutan nedostatak školskog prostora.

Tokom 2002. godine, od ukupnog broja učenika u redovnim osnovnim školama 1,1% su bili učenici RAE nacionalnosti.

Obuhvaćenost djece socijalno ugroženih kategorija, djece sa posebnim potrebama, izbjeglica i raseljenih lica obrazovnim sistemom je niska, posebno RAE djece zbog nepismenosti, siromaštva, nedostatka objekata i neadkevatno obučenog nastavnog osoblja.

Iako je osnovno obrazovanje obavezno i besplatno, ono podrazumijeva značajne izdatke za nabavku udžbenika, školskog pribora, itd. Akcijom prikupljanja starih udžbenika ili aktiviranjem školskih biblioteka centri za socijalni rad i škole pomažu djecu iz porodica koje su socijalno ugrožene (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 45-47).

Od stanovništva iz kategorije RAE: 63.1% nemaju formalno obrazovanje, 21.3% ima nezavršenu osnovnu školu, 9.2% ima završenu osnovnu školu, 1% je završilo dvogodišnje usmjereno obrazovanje, 2.5% je završilo trogodišnju srednju školu, 2.3% je završilo četvorogodišnju srednju školu, 0.4% je završilo srednju školu, i 0.3% je završilo fakultet Neproporcionalno visok broj djece RAE je u specijalnim školama (80% ukupnog broja učenika specijalnih škola) (UNDP – Montenegro, ISSP Montenegro 2003, str. 95-96).

U osnovnom obrazovanju je 1999. godine nastavu na albanskom jeziku pohađalo 4.2% od ukupnog broja učenika. Broj učenika upisanih u prvi razred osnovnog obrazovanja koji nastavu pohađaju na albanskom jeziku je iznosio, u prosjeku, 12.4% od ukupnog broja učenika u osnovnim školama.

Iako Ministarstvo prosvjete i nauke (MPN) ima obavezu da učestvuje u troškovima prevoza učenika, to se često ne realizuje zbog nedostatka sredstava za plaćanje prevoza, a ponekad ni redovni autobusi nijesu u mogućnosti da se zaustave na odgovarajućim mjestima da bi primili djecu.

S T R AT E Š K E A K T I V N O S T I AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

ODGOVORNO TIJELO

Sva djeca su obuhvaćena kvalitetnim osnovnim obrazovanjem

(i) Uvesti sistem praćenja upisa, osipanja djece i završavanja škole sa detaljnim podacima (selo/grad/ dječaci/djevojčice/RAE/ nacionalne grupe)

Sistem praćenja upisa operativan

VCG, MPN, MRSS

(ii) Razviti optimalnu mrežu škola koja najviše odgovara lokalnim uslovima Uspostavljeni standardi za podršku uključenja sve djece u formalno obrazovanje

2004–2007.

2004–2007.

(i) Podržati projekte koji motivišu djecu iz socijalno ugroženih kategorija (i RAE djecu) da pohađaju školu

Broj učenika iz socijalno ugroženih kategorija obuhvaćenih programima podrške

(ii) Pomoć u udžbenicima i školskoj opremi/ podrška lokalnim inicijativama

Broj poklonjenih udžbenika

(iii) Psihološka i socijalna podrška porodici i saradnja sa NVO

ROK

MRSS, MPN

2004–2010.

Nacionalni plan akcije za djecu

CILJ

43

2004–2010.

2004–2010.

ODGOVORNO TIJELO

ROK

MPN, NVO

2004–2010.

CILJ

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

Razvijeni programi građanskog obrazovanja koji doprinose razumijevanju i poštovanju različitosti kod djece

(i) Integrisati principe ravnopravnosti rodova u školi, kroz nastavne planove i programe i udžbenike

Procenat učenica koje završavaju osnovno i srednje obrazovanje

(ii) Razviti programe podrške uključivanju i nastavljanju školovanja djevojčica, posebno RAE, kao i programe građanskog obrazovanja koji unapređuju dječija prava

Procenat djece koja su obuhvaćena programima podrške

(i) Osnovati međuresorsku komisiju za praćenje brige o djeci sa posebnim potrebama i dostupnost zdravstvenih, obrazovnih i usluga socijalne zaštite

Broj implementiranih programa

(ii) Izraditi bazu podataka o djeci sa posebnim potrebama

Broj djece sa posebnim potrebama

2004–2007.

(iii) Usvojiti Zakon o vaspitanju i obrazovanju djece sa posebnim potrebama

Zakon usvojen

2004–2006.

(iv) Formirati mobilne timove radi podrške inkluzivnom obrazovanju (i nastavniku i djetetu)

Broj formiranih mobilnih timova

2005–2007.

(v) Razviti konkretne obrazovne programe za djecu sa posebnim potrebama

Broj obrazovnih programa za djecu sa posebnim potrebama

2005–2007.

(vi) Obučiti kadrove za rad sa djecom sa posebnim potrebama

Broj obučenog kadra

2004–2007.

Obezbijediti bolji pristup djeci sa posebnim potrebama i njihovo uključivanje u redovne škole u cilju podrške djece u njihovom razvojnom procesu

Procenat škola građevinski prilagođenih djeci sa posebnim potrebama

Nacionalni plan akcije za djecu

Obezbijeđeni uslovi za inkluzivno obrazovanje djece sa posebnim potrebama u obrazovni sistem

44

Djeca sa posebnim potrebama imaju bolji pristup kvalitetnom obrazovanju

2004–2010.

MPN, MZ, MRSS

2004–2007.

Broj djece i mladih sa posebnim potrebama koji su uključeni u sistem obrazovanja

Broj djece koja primaju konkretnu vrstu podrške u procesu obrazovanja

VCG, MPN, NVO, Institucije, MZ, MRSS

2004–2007.

ODGOVORNO TIJELO

CILJ

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

Povećan procenat djece iz socijalo ugroženih porodica RAE i djece raseljenih lica/izbjeglica koja pohađaju osnovnu školu

(i) Podržati obrazovanje romskih studenata na Učiteljskom fakultetu

Broj RAE studenata na Učiteljskom fakultetu

(ii) Definisati posebne stimulativne uslove za djecu iz socijalno ugroženih porodica, kroz dodatnu podršku RAE djeci, djeci izbjeglica i raseljenih lica

Broj učenika iz socijalno ugroženih kategorija koji se upisuju u osnovne škole

(i) Usklađivanje mreže javnih ustanova za obrazovanje sa potrebama stanovništva

Broj škola koje su promijenile status

MPN

2004–2007.

(ii) Obezbijediti funkcionisanje prevoza školskim autobusima (terenskim i drugim odgovarajućim vozilima) djeci kojima je škola na većoj udaljenosti od kuće, a širim akcijama poboljšati putnu infrastrukturu

Broj učenika koji žive na udaljenosti većoj od 5 km (koji koriste prevoz i koji pješače) Broj škola sa redovnim školskim prevozom

MPN

2004–2007.

2005–2007.

2004–2007.

Prosječna dužina trajanja obrazovanja

Rezultat koji se očekuje do 2010. godine

Uspostavljeno kvalitetno osnovno obrazovanje po mjeri djeteta.

P R AV N I O S N O V

Konvencija o pravima djeteta – Član 28 predviđa pravo djeteta na obrazovanje, koje ostvaruje postepeno i na osnovu jednakih mogućnosti, omogućivši osnovno obrazovanje koje je obavezno, besplatno i dostupno svima.

Zakon o osnovnoj školi („Službeni list RCG”, br. 34/91, 56/92, 32/93, 20/95).

Zakon o osnovnom obrazovanju i vaspitanju („Službeni list RCG”, br. 64/02).

Zakon o specijalnom vaspitanju i obrazovanju („Službeni list RCG”, br. 56/92).

Nacionalni plan akcije za djecu

Obezbijeđen pristup obrazovnim institucijama bez obzira na mjesto boravka

MPN, Institucije, NVO, lokalna zajednica

ROK

45

T R E N U T NA S I T UA C I JA

„Slova se uče kod učitelja u školi. Dobro je tamo i fino. Moramo da učimo, a možemo i da se igramo.” dijete iz osnovne škole

Novi Zakon o osnovnom obrazovanju primjenjivaće se u 20 osnovnih škola koje će raditi po novim obrazovnim programima od septembra 2004. godine. Taj Zakon u Članu 9 definiše uključivanje djece sa posebnim potrebama i njihovu inkluziju u sistem redovnog obrazovanja.

Zakon o vaspitanju i obrazovanju lica sa posebnim potrebama obuhvata obrazovanje djece sa posebnim potrebama. Priprema novog zakonskog akta je u završnoj fazi.

Nacionalni plan akcije za djecu

Tabela: Učenici upisani u osnovnu školu koji su završili osnovnu školu

46

Godina

Ukupan broj učenika

Broj djevojčica

% djevojčica

Ukupan broj onih koji su završili školu

1996/97

79 129

38 574

48.74

9 306

1997/98

77 640

37 738

48.6

9 288

1998/99

77 199

37 570

48.66

9 363

1999/00

77 726

37 762

48.58

9 425

2000/01

76 154

29 901

39.26

9 244

2001/02

74 935

37 264

49.72

9 123

2002/03

73 319

36 393

49.63

9 071

Izvor: Government of the Republic of Montenegro 2003a, str. 133-134.

S T R AT E Š K E A K T I V N O S T I CILJ

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

Škola po mjeri djeteta koja promoviše nove metode rada, aktivno učešće sve djece, ideje mira, tolerancije i razumijevanja, permanentnog obrazovanja i saradnje roditelja, škole i lokalne zajednice

(i) Poboljšati kvalitet školskih programa kroz inoviranje, relevantnost znanja, razvijanje životnih vještina, obezbjeđivanje fleksibilnosti programa prema individualnim potrebama učenika

Broj novoizgrađenih škola

ODGOVORNO TIJELO

ROK

VCG, MPN

2004–2007.

CILJ

ODGOVORNO TIJELO

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

ROK

(ii) Osnažiti saradnju škole i roditelja

Broj udruženja roditelja koja aktivno sarađuju sa školom

2004–2007.

(iii) Povećati kvalitet obrazovanja kroz (stručno i kontinuirano) praćenje kvaliteta učeničkih postignuća u skladu sa međunarodnim standardima

Broj škola u kojima je uvedeno testiranje učenika i praćenje postignuća

2004–2007.

(iv) Obrazovanje nastavnika za uvođenje metoda nastave/učenja kojima se podstiče aktivno učešće djece

Procenat obučenih nastavnika za nove metode rada

2004–2007.

(v) Uvođenje programa stručnog usavršavanja nastavnika i ocjena rada

Broj programa stručnog usavršavanja nastavnika uvedenih u škole

2004–2007.

(vi) Izrada novih programa inicijalnog obrazovanja nastavnika

Uveden program inicijalnog obrazovanja nastavnika

2004–2007.

Procenat/broj nastavnika koji primenjuju nove metode rada

Racionalizovana školska mreža

(vii) Obezbijediti povećanje kvaliteta obrazovnog rada uz adekvatnu didaktičku opremu i nastavna pomagala

Procenat škola sa adekvatnim didaktičkim sredstvima

2004–2007.

(viii) Izvršiti evaluaciju stečenih znanja nastavnika i učenika

Broj evaluacionih izvještaja

2004–2007.

(ix) Izraditi nove udžbenike

Procenat udžbenika u izradi

2004–2007.

(i) Svesti broj nastavnika na prosjek: 1 nastavnik na 16 učenika

Broj učenika na jednog nastavnika

(ii) Prilagoditi broj škola demografskim kretanjima i standardima obrazovnog procesa

Budžetska potrošnja po učeniku

MPN, VCG

2004–2010.

Nacionalni plan akcije za djecu

Broj studenata obuhvaćenih programom

47

2004–2007.

Broj novoizgrađenih škola

(iii) Izgraditi školske objekte

2004–2010.

(iv) Obezbijediti učešće lokalne zajednice u obrazovnom sistemu

2004–2006.

CILJ

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

Poboljšana saradnja između vrtića i osnovne škole i jednostavniji upis u prvi razred

Obučavanje nastavnika u vrtićima i osnovnim školama za rad u timu u prvom razredu devetogodišnje osnovne škole, uključujući i roditelje

Procenat obučenih vaspitača i učitelja

ODGOVORNO TIJELO

MPN, osnovne škole, predškolske ustanove

ROK

2004–2007.

Rezultat koji se očekuje do 2010. godine

Djeca i mladi aktivno učestvuju u životu škole.

Nacionalni plan akcije za djecu

P R AV N I O S N O V

48

Konvencija o pravima djeteta – Član 12 navodi da državna tijela treba da obezbijede djetetu pravo na slobodno izražavanje mišljenja o svim pitanjima koja se tiču djeteta, uzimajući u obzir uzrast djeteta i njegovu/njenu zrelost. Član 13 predviđa pravo djece na slobodno izražavanje.

Opšti Zakon o obrazovanju i vaspitanju („Službeni list RCG”, br. 64/02).

T R E N U T NA S I T UA C I JA

„Ljudi misle da su Romi manje vrijedni.” dijete romske nacionalnosti iz osnovne škole

Opšti Zakon o obrazovanju i vaspitanju definiše konstituisanje zajednice učenika i učešće učenika srednjih škola u izboru direktora škole.

Na inicijativu učenika, uz podršku međunarodnih organizacija i Udruženja roditelja cijele Republike (prema podacima CRS), osnovano je 40 parlamenata mladih.

U osnovnim i srednjim školama postoje zajednice učenika koje učestvuju u radu škola, i preko svojih predstavnika/ca mogu da izražavaju svoje stavove ili predlažu odgovarajuće aktivnosti.

S T R AT E Š K E A K T I V N O S T I AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

Uspostavljeni mehanizmi saradnje između škole, roditelja, lokalne zajednice i nevladinog sektora

(i) Stimulisati umrežavanje i saradnju udruženja roditelja, parlamenata mladih, zajednica učenika i škole na lokalnom, republičkom, državnom i međunarodnom nivou

MPN, Broj uspostavljenih foruma za komunikaciju škole, sa podrškom koji funkcionišu NVO kao što je Udruženje roditelja

2004–2010.

(ii) Osnažiti saradnju između omladinskih nevladinih organizacija i škola

Broj osnovanih udruženja roditelja

2004–2010.

(iii) Uvođenje građanskog obrazovanja u škole, i programa koji promovišu zdrave stilove života

Broj škola u kojima je uvedeno građansko obrazovanje

2004–2010.

(iv) Razvijanje vršnjačke edukacije

Broj formiranih klubova za vršnjačku edukaciju u osnovnim i srednjim školama

2004–2010.

(i) Formirati Parlamente mladih i zajednice učenika koje će se baviti rješavanjem problema koji se tiču njih samih

Broj formiranih školskih parlamenata i zajednica učenika

Djeca i mladi zainteresovani i učestvuju u donošenju odluka

(ii) Vršiti razmjenu iskustava kroz umrežavanje đačkih parlamenata i zajednica učenika

MPN, škole, NVO

ROK

2004–2010.

2004–2010.

Nacionalni plan akcije za djecu

ODGOVORNO TIJELO

CILJ

49

Rezultat koji se očekuje do 2010. godine

Obrazovne potrebe svih mladih ljudi su zadovoljene kroz ravnopravan pristup adekvatnom učenju i programima koji ih osposobljavaju za život.

P R AV N I O S N O V

Konvencija o pravima djeteta – Član 28 govori o pravu svakog djeteta na obrazovanje, uključujući i podsticaj za organizovanje različitih oblika srednjeg obrazovanja.

Zakon o srednjem obrazovanju („Službeni list RCG”, br. 56/92, 27/94).

Zakon o srednjim školama („Službeni list RCG”, br. 28/91, 64/02).

T R E N U T NA S I T UA C I JA

Nacionalni plan akcije za djecu

„Voljela bih da je škola opremljenija,

Srednje obrazovanje u Crnoj Gori obavlja se u srednjim školama, gimnazijama i stručnim školama koje pohađaju djeca uzrasta od 15 do 18 godina (Government of the Republic of Montenegro 2003a, str. 140).

Ima 8 gimnazija sa 9 849 upisanih učenika i 37 stručnih škola koje opslužuju 21 748 učenika (Government of the Republic of Montenegro 2003a, str. 140).

50

Od ukupnog broja učenika koji završe osnovnu školu, 96.8% upisuje srednju školu, od čega 68.82% upisuje stručno obrazovanje, a 31.1% gimnazije. Broj djevojčica obuhvaćenih srednjim obrazovanjem se kreće oko 51% od ukupnog broja učenika.

Procentualno učešće učenika u stručnim školama se, u odnosu na ukupan broj učenika u srednjem obrazovanju, sa 73.27% u 1997. godini, smanjio na 68.82% u 2002. godini. Školske 2002/03. godine, trogodišnje stručne škole u Crnoj Gori je pohađalo 33.47%, a stručne škole u četvorogodišnjem trajanju 66.53% od ukupnog broja učenika u stručnom obrazovanju.

da imamo kompjuter.” dijete srednjoškolskog uzrasta

Stopa odustajanja od školovanja u stručnim školama iznosi 3.11% (Government of the Republic of Montenegro 2003a, str. 140).

U stručnom obrazovanju nastavu na albanskom jeziku je u 2001. godini pohađalo 2.2% od ukupnog broja učenika, a 2002. godine 2.3%.

Među stanovništvom RAE, 13.4% onih koji su uzrasta 15-18 pohađaju srednju školu (UNDP – Montenegro, ISSP Montenegro 2003, direktna komunikacija).

Među izbjeglicama uzrasta od 11 do 18 godina koje su napustili školu, 17.6% je odustalo od školovanja zbog nedostatka motivacije, 29.4% zbog nedovoljnih finansijskih sredstava za prevoz i udžbenike, a 17.6% je moralo da počne da radi (UNDP – Montenegro, ISSP Montenegro 2003, str. 43).

Prema istom istraživanju, 10.4% napustilo je školovanje zbog troškova srednjeg obrazovanja. Nedostatak motivacije i potreba da se počne raditi predstavljali su razloge za napuštanje školovanja za 3.8% u prvom i 4.8% ispitanika u drugom slučaju (UNDP – Montenegro, ISSP Montenegro 2003, str. 56).

Godina

Ukupan broj učenika

Ukupan broj učenica

Broj učenika u usmjerenim školama

Broj učenika u gimnazijama

1997/98

28 537

14 728

1998/99

29 157

15 356

51.61

20 909

7 628

52.66

21 308

7 849

1999/00

30 756

2000/01

30 848

15 662

50.92

22 349

8 407

15 668

50.79

22 158

8 690

2001/02 2002/03

31 730

15 441

50.83

22 044

9 686

31 597

?

?

21 748

9 849

% učenica

Izvor: Government of the Republic of Montenegro 2003a, str. 136 i 138.

U prosjeku, u svakom razredu gimanzije ima 28.48 učenika (Government of the Republic of Montenegro 2003a, str. 137), a u svakom razredu stručne škole 11.17 (Government of the Republic of Montenegro 2003a, str. 140).

U 45 srednjih škola 18.9% nastavnika i 29.2% učenika su obučeni za korištenje računara, pri čemu škole imaju 595 PC-a (Government of the Republic of Montenegro 2003a, str. 152).

Iako je obrazovanje besplatno, mjesečni troškovi za učenike srednjih škola iznose 76€ (Government of the Republic of Montenegro 2003a, str. 248).

Godišnja budžetska potrošnja po učeniku za 2001. godinu je bila 684€, a za 2003. godinu iznosi 630€.

Nacionalni plan akcije za djecu

Tabela: Učenici/e u srednjim školama

51

Tabela: Planirana raspodjela budžetskih sredstava posvećenih obrazovanju 2001. god.

Iznos (DEM)

2002. god. % ukupnog budžeta

Iznos (DEM)

2003. god. % ukupnog budžeta

Iznos (EURO)

% ukupnog budžeta

Ukupni budžet CG

448 889 825

Budžet za obrazovanje

137 356 125

30.6

175 576 823

27

96 298 745

22.8

Ministarstvo

3 797 430

2.76

4 906 645

2.79

1 106 111

1.15

Učenički krediti

2 900 000

2.11

3 500 000

1.99

1 500 000

1.55

Stanovanje i prevoz učenika Srednje obrazovanje

3 500 000

2.55

8 000 000

4.55

5 800 000

6.02

29 736 700

21.64

42 437 594

24.17

19 927 004

20.69

647 481 367

422 189 761

Izvor: Government of the Republic of Montenegro 2003a, str. 156.

Nacionalni plan akcije za djecu

S T R AT E Š K E A K T I V N O S T I

52

CILJ

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

Obezbijeđeni uslovi za prilagođavanje i modernizaciju stručne obuke u skladu sa društvenim promjenama, zahtjevima modernog, demokratskog i ekonomski razvijenog društva, tržišne privrede, tehničkog i tehnološkog napretka i informacionih tehnologija

(i) Omogućiti svakom djetetu barem minimalno profesionalno osposobljavanje

Broj reformisanih planova i programa

(ii) Obrazovne programe raspodijeliti na module tako da se obezbijedi da usvajanjem određenog modula osoba dobije stručne kvalifikacije

Broj učenika koji pohađaju srednju školu

(v) Uključiti socijalne partnere u proces upravljanja, donošenja odluka i finansiranja stručnog obrazovanja

VCG, MPN, MRSS, Zavod za zapošljavanje

ROK

2004–2006.

2004–2006.

Broj učenika koji završavaju srednju školu

2004–2006.

(iii) Uvesti izborne predmete u programe četvorogodišnjih stručnih škola (iv) Izgraditi sistem evaluacije neformalno stečenih znanja i vještina

ODGOVORNO TIJELO

Sistem evaluacije implementiran

2004–2006.

2004–2007.

ODGOVORNO TIJELO

ROK

Broj izgrađenih srednjoškolskih objekata

VCG, MPN

2004–2007.

Broj učenika na jednog nastavnika

MPN, VCG

2004–2006.

CILJ

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

Racionalizovana školska mreža

(i) Izgraditi nove srednjoškolske objekte (ii) Svesti broj nastavnika na EU prosjek koji iznosi – 1 nastavnik na 20 učenika

Budžetska potrošnja po učeniku

(iii) Prilagoditi broj škola demografskim kretanjima i potrebama lokalne sredine (iv) Obezbijediti učešće lokalne zajednice u finansiranju dijela obrazovnog sistema

2004–2006.

Procenat učešća lokalne zajednice u finasiranju

2004–2006.

Obezbijeđeno je kvalitetno obrazovanje u srednjim školama koje odgovara zahtjevima i trendovima na tržištu rada (stručna obuka, praktični rad).

P R AV N E R E G U L AT I V E

ILO Minimum age Convention (1973).

Zakon o radu („Službeni list RCG”, br. 43/03).

Nacionalni plan akcije za djecu

Rezultat koji se očekuje do 2010. godine

53

T R E N U T NA S I T UA C I JA

Prema Zakonu o radu, predviđeno je da je minimalni uzrast u kojem se osoba može zaposliti 15 godina.

Za veliki broj učenika koji su obučeni u stručnim školama, znanja i vještine koje su stekli ne odgovaraju zahtjevima i standardima koji se traže na tržištu rada. Prema podacima Zavoda za zapošljavanje, postoji višak od 167 zanimanja, a deficit u, otprilike, 86 tipova zanimanja (Government of the Republic of Montenegro 2003a, str. 141).

Ne postoji adekvatan sistem za povratak djece mlađe od 18 godina u obrazovni sistem nakon što ga napuste.

Od ukupnog broja raseljenih lica koja aktivno traže zaposlenje, 19.6% nijesu u mogućnosti da pohađaju dodatnu obuku zbog nedostatka finansijskih sredstava (UNDP – Montenegro, ISSP Montenegro 2003, str. 59).

Nizak nivo obrazovanja ograničava mogućnosti za zapošljavanje RAE stanovništva.

Nacionalni plan akcije za djecu

S T R AT E Š K E A K T I V N O S T I CILJ

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

Centri za obuku formirani i funkcionišu

(i) Sklopiti sporazum sa socijalnim partnerima

Broj formiranih centara za obuku

(ii) Izgraditi i opremiti centre za obuku

Broj kandidata koji su prošli obuku

(iii) Obučiti nastavnike

Procenat/broj nezaposlenih sa obrazovanjem koje odgovara programu centra za obuku

(i) Obezbijediti podršku Zavodu za školstvo i Centru za stručno obrazovanje u cilju unapređenja obrazovnog procesa i praćenja zaposlenosti

Broj formiranih centara za stručno obrazovanje

Obezbijeđena institucionalna podrška obrazovnom sistemu

ODGOVORNO TIJELO

VCG, MPN, MRSS, Zavod za zapošljavanje

ROK

2004–2007.

2004–2010.

2004–2010.

VCG, MPN

2004–2010.

Broj reformisanih nastavnih planova i programa Broj novouspostavljenih testiranja Procenat nastavnika i direktora škola koji su prošli obuku

54

(ii) Stimulisati privatnu inicijativu u oblasti obrazovanja uz poštovanje, praćenje i kontrolu standarda znanja i zanimanja

Broj privatnih srednjih škola

2004–2010.

Rezultat koji se očekuje do 2010. godine

Procenat nepismenog stanovništva je manji od 1%, a kod osoba uzrasta 10–18 godina je ispod 0.2%.

P R AV N I O S N O V

Konvencija o pravima djeteta – Član 28 predviđa da države treba da unapređuju i podstiču međunarodnu saradnju u vezi sa pitanjima koja se odnose na obrazovanje, radi iskorjenjivanja neznanja i nepismenosti u cijelom svijetu.

Zakon o osnovnoj školi „Službeni list RCG”, br. 34/91, 56/92, 32/93, 20/95).

Zakon o osnovnom obrazovanju i vaspitanju („Službeni list RCG”, br. 64/02).

Prema popisu iz 1991. godine, 5.9% stanovništva je bilo nepismeno, od čega su 82.8% činile žene (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str.

48). Među RAE stanovništvom, 63.1% nije završilo osnovnu školu (UNDP – Montenegro, ISSP Montenegro 2003, str. 95).

Tabela: Nepismenost % muških

% ženskih

nepismenih lica

nepismenih lica

Godina popisa

Starost

Broj nepismenih

1981.

10–19

1 335

38.57

61.42

20–34

1 960

30.71

69.28

10–19

805

48.32

51.67

20–34

1 356

37.75

62.24

1991.

Izvor: Government of the Republic of Montenegro 2003a, str. 149.

Jedan od razloga koji utiču na nepismenost su migracije stanovništva, jer dijete, nakon promjene mjesta boravka, ne prijave u školu u mjestu u koje je došlo. Škole nemaju tačne spiskove sa imenima onih koji su prispjeli za polazak u školu.

Nacionalni plan akcije za djecu

T R E N U T NA S I T UA C I JA

55

Problemi sa elementarnom i funkcionalnom pismenošću roditelja utiču na obrazovanje djece, zdravlje, ekologiju, popunjavanje dokumenata.

Podaci o razlozima obolijevanja i stopi smrtnosti djece nepismenih u odnosu na pismene roditelje, ukazuju na razlike koje su od značaja za planirane dodatne aktivnosti za smanjenje i iskorijenjivanje nepismenosti.

Nacionalni plan akcije za djecu

S T R AT E Š K E A K T I V N O S T I

56

ODGOVORNO TIJELO

ROK

MPN, škole

2004–2007.

CILJ

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

Obezbijeđeni uslovi za funkcionalno opismenjavanje

(i) Jačati institucije za obrazovanje mladih, posebno za obrazovanje djevojaka

Procenat nepismenih odraslih lica

(ii) Izvršiti obuku nastavnika i instruktora za rad sa mladima/djevojkama

Procenat nepismene djece uzrasta 10–18 godina

2005–2010.

(iii) Podići nivo formalnog obrazovanja za socijalno marginalizovane grupe, posebno za djevojke

Procenat nepismenih djevojčica uzrasta 10–18 godina

2004–2010.

Osigurati zdrav život za djevojčice i dječake Zdrav život počiva na zdravlju majke i novorođenog djeteta. Crna Gora teži da riješi problem zaraznih bolesti (npr. HIV/AIDS, tuberkuloze). Uspjeh je zabilježen u oblasti imunizacije, a to će se i nastaviti. Crna Gora planira da poboljša aktivnosti u oblastima preventivne zdravstvene zaštite, borbe protiv zloupotrebe zabranjenih supstanci, reproduktivnog zdravlja i zdravstvenog obrazovanja. Ona će reagovati na probleme sa kojima se suočavaju djeca sa posebnim potrebama, RAE, izbjeglice i raseljena lica i stanovnici/e seoskih oblasti.

Očekuje se da će do 2010. godine biti postignuto sljedeće: Tabela indikatora uticaja: Obezbijediti zdrav život za djevojčice i dječake

INDIKATOR

IZVOR

VRIJEDNOST (GODINA)

CILJEVI DO 2010.

PERIOD AŽURIRANJA

Svoj djeci ravnopravan pristup sistemu zdravstvene zaštite i davanjima kroz adekvatno funkcionisanje zdravstvenih službi i zdravstvenog osiguranja, uz posebnu pažnju posvećenu ugroženim grupama djece.

MZ

Godišnje

95% djece mlađe od godinu dana je vakcinisano, sa pokrivenošću vakcinacijom u svakoj opštini i u svakoj podgrupi stanovništva od najmanje 90%.

Pokrivenost imunizacijom protiv DTP

IZZ, MZ

89% (2002. god.)

95%

Godišnje

Pokrivenost imunizacijom protiv dječijih boginja

IZZ, MZ

89% (2002. god.)

95%

Godišnje

Pokrivenost imunizacijom protiv dječije paralize

IZZ, MZ

89% (2002. god.)

95%

Godišnje

Incidencija TBC smanjena za 50%, incidencija HIV/AIDS-a među djecom smanjena za 20% do 2010. godine.

Pokrivenost imunizacijom protiv tuberkuloze

IZZ, MZ

95% (2002. god.)

99%

Godišnje

Prevalencija HIV/AIDS-a kod djece (0–18) (ukupno, muški, ženski, 0–15, 15–18)

IZZ, MZ

1 (0–15) 0 (15–18) (IZZ, 2003. god.)

Smanjenje

Godišnje

Broj djece koja su postala siročad zbog AIDS-a

MZ, MRSS

2

Broj registrovanih trudnica zaraženih HIV/AIDS-om

IZZ, MZ

0

Sprečavanje pojave

Godišnje

Nacionalni plan akcije za djecu

Procenat bruto društvenog proizvoda (GDP-a) koji se izdvaja za zdravstvo

57

INDIKATOR

IZVOR

VRIJEDNOST (GODINA)

CILJEVI DO 2010.

PERIOD AŽURIRANJA

Nacionalni plan akcije za djecu

Omogućiti svoj djeci zdrav početak života, promovišući zdravlje i opstanak male djece.

58

Stopa mortaliteta odojčadi

IZZ, MZ

14.7 (2001. god.)

Smanjenje na 8

Godišnje

Stopa mortaliteta djece do pet godina starosti

IZZ, MZ

15.7 (2001. god.)

Smanjenje za 20%

Godišnje

Procenat djece s malom tjelesnom težinom na rođenju (ukupno, muški, ženski)

IZZ, MZ

2.81% (2001. god.)

Smanjenje za 20%

Godišnje

Procenat djece koja se hrane isključivo majčinim mlijekom (0–6 mjeseci)

MZ, IZZ, potrebna posebna studija

18.1% (Unicef, 2001a)

Povećanje za 25%

Godišnje

Pojava neuhranjenosti kod djece mlađe od pet godina (-2SD) (ukupno, muški, ženski)

MZ, IZZ, potrebna posebna studija

2.1% (Unicef, 2001a)

Smanjenje za 30%

Godišnje

Stopa smrtnosti majki

ZZZ, MZ

2 žene u 2001. god.

Težiti eliminaciji

Godišnje

Procenat porođaja obavljenih uz stručni nadzor

MONSTAT

99.5% (2001. god.)

Povećanje do 100%

Godišnje

Prenatalna zdravstvena zaštita (od 15–49 godina)

IZZ, MZ

Nema podataka

Povećanje za 20%

Godišnje

Broj djece i mladih koji upotrebljavaju štetne supstance (duvan, alkohol i droge) smanjen za 20%.

Procenat djece koja puše (ukupno, muški, ženski, 7–14, 14–18)

IZZ, MZ, potrebna posebna studija

3.6% (7–14) (GYTS, 2003. god.)

19.7% (14–18) (ZZZ, 1999. god.)

Smanjenje za 20%

Godišnje

Procenat djece koja koriste alkohol (ukupno, muški, ženski, 7–14, 14–18)

IZZ, MZ, potrebna posebna studija

9% (7–14), 27.1% (14–18) (ZZZ,1999. god.)

Smanjenje za 20%

Godišnje

Procenat djece koja koriste drogu (ukupno, muški, ženski, 7–14, 14–18)

IZZ, MZ, potrebna posebna studija

0.4% (7–14), 6.7% (14–18) (ZZZ,1999. god.)

Smanjenje za 20%

Godišnje

Broj maloljetničkih trudnoća smanjen za 30%, a incidencija polno prenosivih infekcija (PPI) smanjena za 50%.

Prevalencija kontracepcije (ukupno, muški, ženski)

IZZ, potrebna posebna studija

52.7% za 2000. god.

(Unicef, 2001a)

Povećanje za 20%

Adolescentska stopa fertiliteta (15–19)

MONSTAT

21.1 (2000. god.)

Smanjenje za 30%

Godišnje

Da bi se to postiglo, Crna Gora će se usredsrijediti na sljedeće konkretne aktivnosti: Rezultat koji se očekuje do 2010. godine

Svoj djeci ravnopravan pristup sistemu zdravstvene zaštite i davanjima kroz adekvatno funkcionisanje zdravstvenih službi i zdravstvenog osiguranja, uz posebnu pažnju posvećenu ugroženim grupama djece.

P R AV N E R E G U L AT I V E

Konvencija o pravima djeteta – Član 24 predviđa prava djeteta da uživa najviši dostupni standard zdravlja i objekata za liječenje i rehabilitaciju, uključujući adekvatne korake za reviziju postojećih politika i iskorjenjivanje predrasuda.

Zakon o zdravstvenoj zaštiti i zdravstvenom osiguranju („Službeni list RCG”, br. 39/90, 21/91, 30/92, 58/92, 6/94, 27/94, 16/95, 20/95 i 23/96).

„Ljudi misle da djeca kao što smo mi ne mogu biti zdrava, da ćemo ostati ovakvi zauvijek, da smo kao stvari.” dijete sa posebnim potrebama srednjoškolskog uzrasta

Sistem zdravstvene zaštite organizovan je po principima Bizmarkovog modela (obavezno zdravstveno osiguranje, sveobuhvatnost, princip solidarnosti).

Sva djeca mlađa od 15 godina, odnosno mladi do 27 godina, ukoliko se redovno školuju, su obuhvaćeni zdravstvenim osiguranjem. Djeca koja nijesu obuhvaćena redovnim školovanjem, a ne rade, mogu se osigurati preko svojih staratelja.

Osnovna zdravstvena zaštita se obezbjeđuje na opštinskom nivou i obuhvata 18 domova zdravlja i 3 zdravstvene stanice (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 52).

Bolnička zdravstvena zaštita obezbjeđuje se u 7 opštih bolnica, 5 ambulanti lociranih u okviru domova zdravlja, 3 specijalne bolnice, Zavodu za fizioterapiju i rehabilitaciju i u Kliničkom Centru Crne Gore (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 52).

Nacionalni plan akcije za djecu

T R E N U T NA S I T UA C I JA

59

Pokrivenost stanovništva zdravstvenim radnicima za 2001. godinu iznosila je 565 stanovnika na 1 doktora, a za 2002. godinu 549 stanovnika na 1 doktora (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 53).

U 2001. godini bilo je 166 stanovnika po jednom zdravstvenom radniku (160 u 2002. godini), 2 453 stanovnika na jednog stomatologa (2 463 stanovnika u 2002. godini), a 6 458 stanovnika po jednom farmaceutu (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 52).

Tabela: Osoblje zdravstvene zaštite za odojčad i djecu predškolskog uzrasta Medicinski radnici

1999. god.

2000. god.

2001. god.

Pedijatri

69

70

73

Ljekari opšte prakse

7

6

1

Medicinsko osoblje

136

127

132

Izvor: Republički zavod za statistiku 2002, str. 187.

Nacionalni plan akcije za djecu

Tabela: Osoblje zdravstvene zaštite za djecu školskog uzrasta Medicinski radnici

1999. god.

2000. god.

2001. god.

Pedijatri

46

40

39

Ljekari opšte prakse

10

10

11

Medicinsko osoblje

80

78

76

Ukupno

132

128

126

Izvor: Republički zavod za statistiku 2002, str. 187.

Primarna i sekundarna zdravstvena zaštita obezbijeđena je raseljenim licima i izbjeglicama kroz redovni sistem zdravstvene zaštite. Prema podacima Komeserijata za raseljena lica (Jovanović, A. 2003, str. 31), 13 295 lica su izbjeglice, a 18 047 raseljena lica. Izbjeglice/raseljena lica nemaju pristup tercijarnoj zaštiti.

Što se tiče djece izbjeglica, do problema dolazi kad se zdravstvena zaštita mora obezbijediti van Crne Gore (pregledi, protokolarna terapija, hemoterapija, operacije, specijalni tretmani i rehabilitacija), kao i kad se zahtijevaju ortopedska pomagala ili implantati (UNDP – Montenegro, ISSP Montenegro 2003, str. 42).

Potrošnja na zdravstvenu zaštitu i zdravstveno osiguranje raseljenih lica i izbjeglica koji nijesu pokriveni doprinosima dovela je do deficita u Fondu zdravstva u iznosu od 7.1 miliona € u periodu 2002-2003. godine.

60

U državnim apotekama postoji stalni manjak ljekova i medikamenata koje subvencionira Vlada Crne Gore, a koji su obuhvaćeni „pozitivnom listom ljekova” (IRC Montenegro 2003, str. 1). Ne postoji nacionalna politika za snabdijevanje ljekovima. Privatni farmaceutski sektor nije regulisan sistemom zdravstvene zaštite.

Dispanzeri za zdravstvenu zaštitu predškolske djece zabilježili su 8.4 posjete po djetetu za uzrast do 6 godina starosti (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 53).

Tabela: Broj posjeta odojčadi i djece predškolskog uzrasta ustanovama primarne zdravstvene zaštite Posjete u hiljadama (000)

1999. god.

2000. god.

2001. god.

Odojčad

41

74

85

Uzrast od 1–2 godine

96

82

77

Uzrast od 3 i više godina

179

166

144

Ukupno

316

322

306

U školskom dispanzeru izvršena su 2.5 pregleda po djetetu (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 53).

U dispanzeru za zdravstvenu zaštitu žena zabilježeno je 0.63 posjeta po ženi reproduktivne dobi (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 53).

Pad opšteg društveno-ekonomskog standarda i problemi u sektoru zdravstva (npr. nedostatak opreme, kadra) uticali su na smanjenje kvaliteta zdravstvenih usluga mjerenih i indikatorima zdravlja i zadovoljstvom pacijenata.

Kao posljedica niskih primanja i nedovoljne motivacije zdravstvenih radnika povećani su korištenje usluga privatnog sektora i korupcija u javnom sektoru (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 53).

Istraživanja su pokazala da se procenat mjesečne potrošnje za zdravstvenu zaštitu smanjuje s povećanjem prihoda, te da oni sa mjesečnim prihodima ispod definisane linije siromaštva (116.2€) troše najveći procenat svog prihoda na zdravstvenu zaštitu, na nivou od otprilike 8% (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 50).

Nacionalni plan akcije za djecu

Izvor: Republički zavod za statistiku 2002, str. 187.

61

Preraspodjela sredstava u sektoru zdravstva je, uglavnom, usmjerena na ispunjavanje potreba bolnica, umjesto na finansiranje preventivnih i obrazovnih mjera, iako su te mjere efikasnije i ekonomičnije. Nedostatak jasnih ciljeva i nedostatak razvojne strategije na nivou Republike dovode do toga da bolnička zdravstvena zaštita ima dominantnu ulogu u ukupnim troškovima, što je dovelo do problematične raspodjele potrošnje za zdravstvenu zaštitu (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 54).

Nacionalni plan akcije za djecu

S T R AT E Š K E A K T I V N O S T I

62

ODGOVORNO TIJELO

ROK

Dostupnost zdravstvenih usluga iz obaveznog paketa

MZ

2004.

Planirati specijalne programe i aktivnosti za unapeđenje zdravlja za ekonomski siromašnu djecu u zdrastvenom riziku

Incidencija i prevalencija osnovnih grupa bolesti koje su direktno vezane za socijalni i ekonomski status

MZ, IZZ

2004–2010.

(i) Uraditi program unapređenja kvaliteta zdravstvenih usluga

Indikatori zdravstvenog stanja

MZ, IZZ

2006.

(ii) Planirati specijalne programe i aktivnosti za smanjenje stepena rizika u zdravstvenoj zaštiti

Stepen zadovoljstva korisnika zdravstvene zaštite i radnika u oblasti zdravstvene zaštite

(i) Uspostaviti mreže razvojnih savjetovališta za rizičnu djecu i djecu sa posebnim potrebama (uključujući i edukaciju ljekara i pedijatara u PZZ za prevenciju, ranu detekciju, ranu terapiju i rehabilitaciju djece sa posebnim potrebama i za rad sa njihovim porodicama) u okviru javnih zdrastvenih ustanova

Broj, geografska raspoređenost i kvalitet službi za prevenciju, rano otkrivanje, ranu terapiju i rehabilitaciju

CILJ

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

Obezbijeđena primjena principa solidarnosti i eliminisana nejednakost pri obezbjeđenju pristupa zdravstvenoj zaštiti

Definisati i usvojiti obavezni paket usluga iz oblasti zdravstvene zaštite

Razvijeno planiranje programa zdravstvene zaštite na republičkom nivou i nivou lokalnih zajednica Unaprijeđen kvalitet zdravstvenih usluga za djecu i mlade

Obezbijeđena sveobuhvatna i kvalitetna zdravstvena zaštita i rehabilitacija djece sa posebnim potrebama

Broj djece sa posebnim potrebama predškolskog uzrasta koja su obuhvaćena programima rane rehabilitacije

2010.

MZ, IZZ, MRSS

2004–2006.

CILJ

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

ODGOVORNO TIJELO

ROK

Predmet „Zdravstveno obrazovanje i promocija zdravlja” uveden kao obavezan u osnovnim i srednjim školama

(ii) Uspostaviti standarde u pružanju zdravstvene zaštite djeci sa posebnim potrebama

Standardi se primjenjuju

2004–2006.

(iii) Ustanoviti sistem registrovanja i praćenja djece sa posebnim potrebama na nivou lokalne zajednice (lokalni registar) i ustanoviti mehanizam centralizovanog prikupljanja podataka o djeci sa posebnim potrebama (centralni registar) u svrhu planiranja programa na nacionalnom i lokalnom nivou

Broj djece sa posebnim potrebama registrovane po vrstama i kategorijama ometenosti

2004–2006.

Broj djece koja su uključena u institucije za tu djecu, po kategorijama

(iv) Obezbijediti dostupnost ljekova i pomagala djeci sa posebnim potrebama (besplatno)

2004–2006.

(v) Zakonski regulisati rad komisija za kategorizaciju

2004–2006.

(vi) Obučiti roditelje i saradnike za proces rehabilitacije djeteta sa posebnim potrebama

2004–2006.

(i) Uspostaviti koordinaciju i saradnju između zdravstvenog i obrazovnog sektora (ii) Izraditi obrazovne zdravstvene programe

Nacionalni plan akcije za djecu

Broj specijalizovanih programa rehabilitacije djece sa posebnim potrebama u lokalnim zajednicama (naročito za tjelesno invalidnu djecu, djecu sa ostećenjima čula, djecu sa težim emocionalnim poremećajima i poremećajima u socijalnom ponašanju)

63

Obuhvat vakcinacijom djece školskog uzrasta Stope obolijevanja i smrtnosti među djecom školskog uzrasta, izazvane zaraznim bolestima, povredama i spoljašnjim uticajima Neuhranjenost kod djece školskog uzrasta

MZ, IZZ, MPN

2005–2007.

2004–2007.

CILJ

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

Obezbijeđena jednakost djece i majki u dostupnosti i korišćenju zdravstvene zaštite (kroz donošenje novih sistemskih i drugih zakona koji će precizno urediti pakete zdravstvenih usluga za majke i djecu sa njihovim pravima u sistemu zdravstvene zaštite, odrediti njihovo mjesto i ulogu u kreiranju, praćenju i evaluaciji zdravstvene zaštite i koji će obezbijediti jednakost i pravednost u sistemu zdravstvene zaštite za svu djecu)

(i) Izraditi pravilnik o ostvarivanju prava u oblasti zdravstvene zaštite

Indikatori kvaliteta zdravstvenih usluga

(ii) Izraditi pravilnik o pravu na zdravstvenu zaštitu u inostranstvu

Izrađeni tehnički standardi

ODGOVORNO TIJELO

ROK

MPN, škole

2004–2006.

2004–2006.

2004–2006.

(iii) Izraditi pravilnik o učešću osiguranih lica u troškovima zdravstvene zaštite Zakon usvojen i implementiran

2004–2006.

(v) Definisati nacionalne protokole (vodiče za dobru kliničku praksu) za oboljenja i stanja koja su vodeći uzroci smrtnosti i obolijevanja djece

Izrađene smjernice za klinike i smjernice dobre prakse

2004–2006.

(vi) Jačanje svijesti porodica i zajednica o pravima koja im u zdravstvenoj zaštiti pripadaju

Nivo znanja, stavovi i ponašanje djece i njihovih roditelja o pravima na zdravlje

2004–2006.

Nacionalni plan akcije za djecu

(iv) Usvojiti Zakon o obaveznim evidencijama u zdravstvu

(vii) Stimulisati udruživanje roditelja i umrežavanje ovih organizacija, i unaprijediti stepen njihove angažovanosti u procesu donošenja odluka o sopstvenom zdravlju i zdravlju djece (viii) Poboljšati znanja i motivisanost roditelja za obezbjeđivanje odgovarajuće zdravstvene zaštite njihovoj djeci

Nivo zadovoljstva pacijenata

2004–2006.

64

(ix) Obaviti istraživanje o potrebama etničkih i kulturalnih grupa u cilju davanja procjene i odgovora na njihove potrebe za kulturalno prihvatljivim zdravstvenim uslugama

Stope korišćenja PZZ djece i stope hospitalizacije djece u toku godine, posebno prema etničkim grupama, socijalnoekonomskom statusu, teritorijama (grad/selo, razvijena/nerazvijena područja)

2004–2006.

2004–2006.

CILJ

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

ODGOVORNO TIJELO

Uspostavljen sistem kontrole kvaliteta rada u zdravstvenim službama

(i) Napraviti liste ljekova i smjernice za njihovo snabdijevanje i korištenje

Regulisana ponuda na tržištu ljekova

MZ, IZZ, RFZ

(ii) Usvojiti pravilnik o uslovima za pružanje usluga zdravstvene zaštite

Potrošnja ljekova racionalizovana

2004–2007.

(iii) Usvojiti pravilnik o profesionalnoj kontroli u institucijama zdravstvene zaštite

Pravilnici usvojeni i implementirani

2004–2006.

(iv) Napraviti kategorizaciju i akreditaciju bolnica i drugih zdravstvenih institucija

Broj akreditovanih zdravstvenih ustanova

2004–2006.

ROK

2004–2006.

95% djece mlađe od godinu dana je vakcinisano, sa pokrivenošću vakcinacijom u svakoj opštini i u svakoj podgrupi stanovništva od najmanje 90%.

P R AV N E R E G U L AT I V E

Konvencija o pravima djeteta – Član 24 predviđa prava djece da uživaju najviši dostupan standard zdravlja.

Zakon o zdravstvenoj zaštiti i zdravstvenom osiguranju („Službeni list RCG, br. 39/90, 21/91, 30/92, 58/92, 6/94, 27/94, 16/95, 20/95 i 23/96).

Nacionalni plan akcije za djecu

Rezultat koji se očekuje do 2010. godine

65

T R E N U T NA S I T UA C I JA

„Kad su bolesna, djeca treba da idu kod doktora. Tamo je dobro.

Injekcije bole, a djeca plaču.”

Nacionalni plan akcije za djecu

trogodišnje dijete

66

Programom vakcinacije protiv DTP, dječije paralize, dječijih boginja u 2002. godini obuhvaćeno je 89% dječije populacije, a protiv tuberkuloze do 95%.

Imunizacija protiv dječijih boginja sprovodi se već trideset godina. Došlo je do značajnog pada incidencije obolijevanja, ali još uvijek dolazi do cikličnih povećanja obolijevanja svake četvrte ili pete godine.

94.5% djece RAE je vakcinisano (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 5).

Imunizacija od rubeole je uvedena 1994., a u toku naredne decenije očekuje se vidljivo smanjenje smrtnosti od te bolesti. Najveća incidencija u toku prethodne decenije, od 1991. do 2002. zabilježena je 1995. (426 na 100 000), dok je najniža zabilježena 2002. (6.3 na 100 000).

S T R AT E Š K E A K T I V N O S T I CILJ

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

ODGOVORNO TIJELO

Unaprijeđen kvalitet javne zdravstvene zaštite sa ciljem unapređenja zdravlja i razvoja programa preventivne medicine

(i) Sprovoditi program imunizacije

Procenat vakcinisane djece

MZ, IZZ, DZ

(ii) Uvesti kompjuterizovani sistem evidencije i nadzora programa imunizacije

Broj punktova za vakcinaciju koji imaju kompjuterski sistem evidencije

(iii) U kalendar imunizacije djece uvesti nove vakcine u skladu sa međunarodnim standardima i preporukama

ROK

2004–2010.

2004–2010.

2004–2010.

CILJ

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

Eliminisan neonatalni tetanus i unaprijeđen sistem nadzora nad akutnom flakcidnom paralizom

Sprovoditi program imunizacije

Obuhvat imunizacijom protiv TBC, dječije paralize, difterije, tetanusa i velikog kašlja

Eliminisane male boginje

Sprovoditi program imunizacije

Smanjena incidencija hepatitisa B za 80% Unaprijeđena kontrola crijevnih i respiratornih zaraznih bolesti

ODGOVORNO TIJELO

ROK

MZ, IZZ, DZ

2004–2005.

Obuhvat imunizacijom protiv malih boginja

MZ, IZZ, DZ

2004–2007.

Sprovoditi program imunizacije

Obuhvat imunizacijom protiv hepatitisa B

MZ, IZZ, DZ

2004–2010.

(i) Formulisati i sprovesti posebne programe za smanjenje smrtnosti od preventabilnih bolesti kao što su akutne respiratorne infekcije i dijarejalna oboljenja

Broj slučajeva trovanja hranom kod djece

MZ, IZZ, DZ

2004–2007.

(ii) Unaprijediti higijenske prilike u vrtićima, školama i kolektivnim centrima

Stopa morbiditeta i mortaliteta do 5 godina starosti od dijarealnih i respiratornih infekcija

Broj prijavljenih slučajeva dječije paralize godišnje

2004–2010.

Rezultat koji se očekuje do 2010. godine

Incidencija TBC smanjena za 50%, incidencija HIV/AIDS-a među djecom smanjena za 20% do 2010. godine.

P R AV N E R E G U L AT I V E

Konvencija o pravima djeteta – Član 24 predviđa prava djece da uživaju najviši dostupan standard zdravlja.

Zakon o zdravstvenoj zaštiti i zdravstvenom osiguranju („Službeni list RCG”, br. 39/90, 21/91, 30/92, 58/92, 6/94, 27/94, 16/95, 20/95 i 23/96).

Nacionalni plan akcije za djecu

(iii) Pojačati kontrolu zdravstvene ispravnosti vode za piće i životnih namirnica

2004–2010.

67

T R E N U T NA S I T UA C I JA

Stopa smrtnosti od tuberkuloze u 2002. bila je 15.25 na 100 000 stanovnika. U ovom trenutku 41 lice, odnosno 0.006% stanovništva, ima tuberkulozu (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 50).

TBC je povezana sa lošim društveno-ekonomskim uslovima (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 50).

Incidencija zaraznih bolesti je veća među RAE stanovništvom (UNICEF 2003, str. 20).

Prema najnovijim podacima za 2002. godinu, u Crnoj Gori je bilo ukupno 13 HIV pozitivnih lica, a 12 lica je imalo AIDS (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 52), dok procjene eksperata ukazuju da bi stvarna zastupljenost HIV/AIDS-a mogla biti 6-11 puta viša od trenutno prijavljene vrijednosti.

Vlada je osnovala Komisiju za AIDS radi sprječavanja širenja HIV/ AIDS-a.

Nacionalni plan akcije za djecu

S T R AT E Š K E A K T I V N O S T I CILJ

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

Reorganizovan sistem zdravstvene zaštite u cilju unapređenja javne zdravstvene zaštite i prevencije bolesti

Preformulisati ulogu Instituta za zdravlje u cilju jačanja promotivnih zdravstvenih aktivnosti i koordinacije aktivnosti iz oblasti javne zdravstvene zaštite na republičkom nivou

Stope obolijevanja i smrtnosti u vezi s tuberkulozom i HIV-om

Uraditi projekat prevencije i liječenja tuberkuloze

Smanjivanje po prosječnoj godišnjoj stopi od 3%

ODGOVORNO TIJELO

ROK

MZ, IZZ

2004–2006.

VCG, MZ, IZZ, SZO, SB Brezovik, IBD

2004–2010.

Broj HIV pozitivnih žena Proporcionalni iznos stope oboljevanja i stope smrtnosti izazvanih rizičnim stilom života

68

Zaustavljen rast incidencije i smrtnosti od tuberkuloze, posebno djece iz rizičnih porodica

Incidencija i prevalencija tuberkuloze Stopa smrtnosti od tuberkuloze

CILJ

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

Smanjen rast incidencije i smrtnosti od HIV infekcije i AIDS-a

Razviti nacionalnu strategiju i programe prevencije i liječenja HIV/AIDS-a

Broj HIV pozitivnih majki Incidencija pedijatrijskog HIV/ AIDS-a

ODGOVORNO TIJELO

VCG, MZ, IZZ, SZO, RK za prevenciju HIV/AIDS-a, IK

ROK

2004–2010.

Incidencija i prevalencija HIV/ AIDS-a Stopa smrtnosti u vezi s AIDS-om Procenat stanovništva koje redovno koristi kondom

Rezultat koji se očekuje do 2010. godine

Omogućiti svoj djeci zdrav početak života, promovišući zdravlje i opstanak male djece.

P R AV N E R E G U L AT I V E

Konvencija o pravima djeteta – Član 24 poziva države da preduzmu odgovarajuće mjere za smanjenje stope smrtnosti odojčadi i djece.

Zakon o zdravstvenoj zaštiti i zdravstvenom osiguranju („Službeni list RCG”, br. 39/90, 21/91, 30/92, 58/92, 6/94, 27/94, 16/95, 20/95 i 23/96).

Nacionalni plan akcije za djecu

Broj stanovnika koji se u toku godine testira na HIV

69

T R E N U T NA S I T UA C I JA

„Djecu vodimo u dom zdravlja, ali niko na njih ne obraća pažnju, a za privatne doktore nemamo para.”

Nacionalni plan akcije za djecu

izbjeglica/raseljeno lice, odrasla osoba

Najniža stopa smrtnosti odojčadi zabilježena je u toku 2002. godine, kada je iznosila 10.9 umrle odojčadi na 1000 živorođenih (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 51).

Stopa smrtnosti odojčadi (SSO) među RAE stanovništvom je, prema izvještajima, daleko viša od državnog prosjeka. Porođaji bez stručnog nadzora predstavljaju jedan od važnih uzroka veće stope smrtnosti odojčadi među RAE stanovništvom (UN Country Team 2003, str. 34).

Većina slučajeva umiranja odojčadi dešava se u toku perinatalnog perioda (ta stopa predstavlja odnos između zbira broja mrtvorođene djece i broja djece koja umru u toku prve sedmice života, na 1000 porođaja) (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 51).

SSO u toku perinatalnog perioda za 2001. godinu iznosila je 13.5 na 1000, u neonatalnom periodu – 11.2 na 1000, dok je stopa smrtnosti novorođenčadi u postneonatalnom periodu iznosila 4.5 na 1000 (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 51). Osnovni uzroci smrti odojčadi bili su vezani za uslove u kojima se izvodio porođaj (72.9%) (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 51).

Obavezna zdravstvena zaštita, predviđena Zakonom o zdravstvenoj zaštiti i zdravstvenom osiguranju, obezbijeđena je za trudnice u toku tudnoće i šest mjeseci nakon porođaja.

Stopa maternalnog mortaliteta je direktno povezana sa dostupnošću i učestalošću korištenja prenatalne i akušerske zdravstvene zaštite (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 51).

Prema podacima vitalne statistike, u 2001. godini, dvije žene su umrle zbog posljedica trudnoće i porođaja (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 51).

70

S T R AT E Š K E A K T I V N O S T I ODGOVORNO TIJELO

CILJ

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

Unaprijeđeno zdravlje različitih kategorija stanovništva i sprovedena zdravstvena prevencija

(i) Formulisati nacionalne politike i programe zdravstvene zaštite djece koji bi obezbijedili optimalni fizički, emocionalni, duhovni i saznajni razvoj djeteta

Stopa smrtnosti za odojčad i djecu do 5 godina starosti

(ii) Humanizovati uslove porođaja u bolnicama i promovisati emancipatorske pristupe porođaju (omogućiti i stimulisati prisustvo oca djeteta na porođaju, smještaj novorođenčeta sa majkom, ambulantni porođaj i porođaj kod kuće)

Stopa maternalnog mortaliteta

(iii) Uvesti procedure pretraga za nasledne bolesti, Fenilketonuriju i hipotireozu za svu novorođenčad u Crnoj Gori

Stopa incidencije urođenih anomalija

2005.

(iv) Formirati nacionalni registar za urođene deformitete i poremećaje

Registar formiran

2005.

(v) Sačiniti program očuvanja i unapređenja oralnog zdravlja djece

KEP (karijes, ekstrakcija, plomba) indeks za dvanaestogodišnjake

2005.

(vi) Uvesti škole astme za zdravstvene radnike i formirati savjetovališta za djecu oboljelu od astme i njihove porodice

Broj formiranih savjetovališta za oboljele od astme

2005.

(vii) Formirati savjetovališta za djecu oboljelu od dijabetesa i njihove porodice

Broj formiranih savjetovališta za djecu dijabetičare

2005.

(viii) Definisati nacionalne politike o ishrani djece

Nacionalna politika definisana

2005.

(ix) Definisati program za smanjenje učestalosti anemije nastale usljed deficita gvožđa među djecom i ženama u reproduktivnom dobu

Procenat djece od 6 mjeseci do 5 godina starosti čiji je nivo hemoglobina manji od 120g/l krvi

2005.

MZ, IZZ, Institut za bolesti djece

ROK

2005.

2005.

Stopa nataliteta Procenat porođaja djece s malom težinom

Nacionalni plan akcije za djecu

Broj porodilišta sa sertifikatom Babyfriendly hospital

71

CILJ

Nacionalni plan akcije za djecu

Smanjena stopa smrtnosti odojčadi

72

Smrtnost i invaliditet djece izazvani nesrećnim slučajevima smanjeni

ODGOVORNO TIJELO

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

ROK

(x) Pratiti rast i razvoj djece na osnovu nacionalnih grafikona i Registra rasta i razvoja djece

Procenat djece do 5 godina starosti koja su gojazna

(xi) Sprovesti opsežne, multimedijalne obrazovne kampanje o zdravoj ishrani za djecu i roditelje

Promjena u svijesti javnosti po pitanju zdrave ishrane

2005.

(xii) Vršiti edukaciju o kvalitetnoj i bezbjednoj hrani i ishrani u predškolskim ustanovama i vrtićima

Promjena u načinu ishrane u predškolskim ustanovama

2005.

(i) Obezbijediti potpunu dostupnost zaštite reproduktivnog zdravlja žene, obezbijediti standarde kvaliteta rada prenatalne, perinatalne i postnatalne zdravstvene zaštite

Stopa smrtnosti odojčadi

(ii) Promovisati i podržavati dojenje kao isključivi vid ishrane odojčadi do 6. mjeseca života i nastavak dojenja uz odgovarajuće dohranjivanje djece do uzrasta od dvije godine i više

2005.

Procenat djece do 5 godina starosti koja su neuhranjena

MZ, IZZ, DZ

2004–2008.

Stopa dojenja kao isključivog vida ishrane odojčadi do 6 mjeseci života

MZ

2004–2007.

(i) Usvojiti Zakon o bezbjednosti u saobraćaju

Prevalencija invalidnosti djece kao posljedica nesreća i povređivanja, i smrtnosti izazvani nesrećnim slučajevima

MZ, MPN, MUP, MZŽSUP

2004–2007.

(ii) Napraviti nacionalni program prevencije nesreća i povređivanja kod djece

Invaliditet i smrtnost izazvani saobraćajnim udesima

2004–2007.

(iii) Uvesti obrazovne sadržaje o prevenciji nezgoda i povređivanja za djecu i odrasle

Stopa povređivanja djece (broj djece odgovarajućeg uzrasta povrijeđene od spoljnih uzroka)

2004–2007.

(iv) Usvojiti i primijeniti rezolucije o bezbjednom stanovanju i bezbjednoj životnoj sredini

Standardi izrađeni

2004–2007.

CILJ

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

Smanjen broj novorođenčadi sa tjelesnom masom na rođenju ispod 2 500 grama i obezbijeđen veći procenat preživljavanja

U okviru primarne zdravstvene zaštite razviti mrežu savjetovališta za trudnice, novorođenčad i djecu

Procenat novorođenčadi sa težinom ispod 2 500 grama

ODGOVORNO TIJELO

MZ, IZZ, DZ

ROK

2004–2010.

Stopa perinatalne smrtnosti

Rezultat koji se očekuje do 2010. godine

Broj djece i mladih koji upotrebljavaju štetne supstance (duvan, alkohol i droge) smanjen za 20%.

Svijet po mjeri djece – Član 37 u paragrafu 20 navodi da treba razvijati i primjenjivati politike i programe za prevenciju upotrebe narkotika, psihotropnih supstanci i inhalanata.

Vlada Crne Gore je usvojila Akcioni plan za prevenciju narkomanije kod djece i omladine u Crnoj Gori u julu 2003. godine.

T R E N U T NA S I T UA C I JA

Konzumiranje duvana postaje sve prisutnija pojava među mladim ljudima.

Skoro 30.6% djece školskog uzrasta puši cigarete, pri čemu 56.8% počinje prije nego što navrši 10 godina (Ministry of Health 2003, Tabela 1A).

Prema istraživanju Zavoda za zdravstvenu zaštitu (ZZZ), 19.7% učenika srednjih škola redovno konzumira duvan. Više od 90% djece izloženo je pasivnom pušenju kod kuće i na javnim mjestima (Ministry of Health 2003, tabela 1A).

Nema ograničenja uzrasta za kupovinu cigareta, a djeca nijesu zaštićena od uticaja medijskih kampanja koje podržavaju pušenje, kako govore podaci Zavoda za zdravstvenu zaštitu, Podgorica (1998.).

Prema istraživanju ZZZ, među 4 054 učenika uzrasta od 11 do 18 godina iz svih opština Crne Gore, 87.7% konzumira alkohol u posebnim prilikama, a 17.8% ga redovno konzumira.

Nacionalni plan akcije za djecu

P R AV N E R E G U L AT I V E

73

Nema sistematske evidencije korisnika droga i zavisnika, niti ih prate u zdravstvenim ustanovama. Zdravstvene institucije, zbog ograničenosti resursa, imaju ograničene mogućnosti za staranje o zavisnicima i mogu da ponude samo hitne intervencije.

Postoje dokazi o porastu broja osoba koje zloupotrebljavaju droge, kao i o tendencijama da osobe mlađeg uzrasta počinju sa konzumiranjem droga.

Istraživanje je zasnovano na strukturiranom uzorku od 905 mladih osoba i pokazalo je da je 10.4% njih probalo droge, 6.7% koristi droge s vremena na vrijeme, a 1.2% svaki dan. 43% je navelo da njihovi prijatelji koriste droge. 22% anketiranih koji su probali droge probali su ih u uzrastu od 15 godina, a 18.2% u uzrastu od 16 godina (Zavod za zdravstvenu zaštitu Podgorica, 1999).

Prema Institutu za zdravlje – Podgorica, 0,4% djece osnovnoškolskog uzrasta i 6,7% djece srednjoškolskog uzrasta, konzumiraju droge (Government of the Republic of Montenegro 2003a, str. 10).

Nacionalni plan akcije za djecu

S T R AT E Š K E A K T I V N O S T I

74

CILJ

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

Smanjena potrošnja duvana, alkohola i droga među djecom

(i) Oganizovano sprovoditi zdravstveno-promotivne i preventivne mjere za sticanje zdravih životnih navika u porodici, školi i zajednici

Prevalencija pušenja, upotrebe alkohola i droga među adolescentima

(ii) Projekat „Kontrola pušenja kod mladih” (iii) Afirmisati zabranu prodaje alkohola maloljetnim licima i sprovesti mjere kontrole prodavnica koje prodaju alkohol, uključujući i odgovarajuće sankcije

Uspostavljen sistem inspekcije da se alkohol ne prodaje maloljetnicima

(iv) Usvojiti rezoluciju SZO i donijeti zakon o proizvodnji, prometu i kontroli duvana

Primijenjene regulative za pušenje na javnim mjestima

(v) Razviti akcione planove za prevenciju bolesti zavisnosti mladih

ODGOVORNO TIJELO

ROK

VCG, MZ, MPN, Institut za zaštitu zdravlja

2004–2010.

MZ

2005–2010.

MUP

2005–2007.

MZ, MPŠV

2004–2006.

Primijenjen Zakon o duvanu

Primijenjene regulative o zabrani reklamiranja duvana

2004–2010.

CILJ

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

Sprovedena prevencija narkomanije kod mladih

(i) Sprovesti program edukacije za prevenciju narkomanije kod mladih (koji obuhvata i rizične grupe mladih i roditelje)

Programi za borbu protiv trgovine drogama i prevenciju narkomanije kod mladih sprovedeni

(ii) Rješavanje pitanja ulaska i distribucije droga, uključujući tehničku podršku MPN i Upravi carina

Incidencija i prevalencija bolesti zavisnosti

ROK

MZ, MPN, UC, MRSS

2005–2008.

MUP

2005–2010.

MZ, MPN, MUP

2005–2008.

(iv) Uspostavljeni „youth friendly” centri za prevenciju i liječenje narkomanije kod mladih

Broj formiranih „youth friendly” centara za pružanje pomoći i podršku mladima

MZ, MRSS

2005–2010.

Formiranje centara za mentalno zdravlje djece u primarnoj zdravstvenoj zaštiti

Prevalencija mentalnih oboljenja kod djece (po vrsti oboljenja)

MZ

2004–2005.

Broj formiranih centara za mentalno zdravlje djece

Rezultat koji se očekuje do 2010. godine

Broj maloljetničkih trudnoća smanjen za 30%, a incidencija polno prenosivih infekcija (PPI) smanjena za 50%.

Nacionalni plan akcije za djecu

Broj evidentiranih zavisnika

(iii) Kampanja za povećanje nivoa javne svijesti

Očuvano i unaprijeđeno mentalno zdravlje djece i mladih

ODGOVORNO TIJELO

75

P R AV N E R E G U L AT I V E

Konvencija o pravima djece – Član 24 poziva državna tijela da osmisle preventivnu zdravstvenu zaštitu, smjernice za roditelje i usluge planiranja porodice i edukacije, kao i da ukinu tradicionalne prakse koje su štetne po zdravlje.

Zakon o zdravstvenoj zaštiti i zdravstvenom osiguranju („Službeni list RCG”, br. 39/90, 21/91, 30/92, 58/92, 6/94, 27/94, 16/95, 20/95 i 23/96).

Nacionalni plan akcije za djecu

T R E N U T NA S I T UA C I JA

76

Ne postoji adekvatno seksualno obrazovanje za adolescente, a nema ni dovoljno službi za reproduktivno zdravlje.

Broj porođaja za starosnu grupu od 15 do 19 godina u 2001. godini bio je 487, odnosno 5.5% od ukupnog broja za tu godinu (direktna komunikacija sa IZZ). Specifična stopa fertiliteta za starosnu grupu od 15 do 19 godina u 2000. godini bila je 21.1 (Republički zavod za statistiku 2002, str. 56).

Samo su 60 adolescentkinja posjetile Savjetovalište za reproduktivno zdravlje u toku 2001. godine (Zavod za zdravstvenu zaštitu Podgorica 2002, str. 84).

Broj posjeta adolescenata zdravstvenim službama za žene u toku 2001. godine bio je 3 681, što čini 9.6% ukupnog broja posjeta (Zavod za zdravstvenu zaštitu Podgorica 2002, str. 181).

Broj registrovanih izvršenih abortusa za starosnu grupu uzrasta od 15 do 19 godina, u toku 2001. godine bio je 50.

Pretpostavlja se da je stvarni broj bio znatno veći, pošto većina privatnih ginekoloških ambulanti ne prijavljuje podatke o izvršenim abortusima zbog mogućnosti oporezivanja (Direktna komunikacija MZ).

Jedan od razloga što se većina abortusa obavlja u privatnim medicinskim ambulantama je stigma, a i privatnost koju adolescentkinje očekuju u privatnoj ordinaciji.

Broj registrovanih patologija kod trudnih adolescentkinja u 2001. godini bio je 1102 (Zavod za zdravstvenu zaštitu Podgorica 2002, str. 183).

S T R AT E Š K E A K T I V N O S T I CILJ

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

Unaprijeđen kvalitet informacija o reproduktivnom zdravlju

(i) Razviti strategiju unapređenja kvaliteta reproduktivnog zdravlja

Stopa maloljetničkih trudnoća (broj trudnoća na 1000 žena starosti 15–18 godina)

ODGOVORNO TIJELO

MZ, IZZ, DZ

ROK

2004–2006.

Usvojena i implementirana strategija (ii) Formirati savjetovališta za reproduktivno zdravlje, kontracepciju, planiranje porodice i trudnoću

2004–2010.

Broj novoformiranih savjetovališta Specifične stope fertiliteta Broj abortusa u starosnoj grupi 15–18 Broj posjeta savjetovalištima

Povećan stepen svijesti i znanja o seksualnosti i reproduktivnom zdravlju kod mladih

(i) Vršiti kontinuiranu edukacija kroz zdravstveno obrazovanje

Incidencija PPI za adolescente (broj zaraženih na 100 000 adolescenata (14–18 g.)

(ii) Povećati nivo znanja o reproduktivnom zdravlju i korišćenju savremenih metoda planiranja porodice i kontraceptivnih sredstava putem medijskih kampanja

Broj adolescenata koji koriste kontracepciju

2004–2010.

2004–2010.

Stope fertiliteta

(iii) Promovisati vršnjačku edukaciju i učešće djece u projektima iz oblasti reproduktivnog zdravlja (iv) Izraditi nacionalni program prevencije polno prenosivih infekcija

MZ, IZZ, MPN

2004–2010.

Nacionalni plan akcije za djecu

Broj posjeta trudnih žena uzrasta od 15–18 godina službama za zaštitu trudnica

77

Nacionalni program urađen i usvojen

2004–2010.

Zaštititi životnu sredinu za djecu Zaštita životne sredine predstavlja održivu aktivnost za djecu današnjice, kao i za djecu budućnosti. Crna Gora se opredijelila da rješava probleme vezane za zagađenje, zbog uticaja koje ono ima na zdravlje ljudi, ali i zato što je to oblik društveno-ekonomske investicije. Izgrađena sredina, kao sredina sa kojom djeca imaju dnevne interakcije, mora se takođe unapređivati i održavati. To se odnosi na stanovanje (posebno na kolektivne centre, naselja gdje žive RAE), priključak za vodu i kanalizaciju, fizički pristup zgradama i prevoz.

Očekuje se da će do 2010. godine biti postignuto sljedeće: Tabela uticaja: Zaštititi životnu sredinu za djecu INDIKATOR

IZVOR

VRIJEDNOST (GODINA)

CILJEVI DO 2010.

PERIOD AŽURIRANJA

Nacionalni plan akcije za djecu

Procenat domaćinstava bez priključka na sanitarnu infrastrukturu i raspoloživu infrastrukturu za snabdijevanje ispravnom vodom smanjen je za najmanje jednu trećinu, a procenat domaćinstava bez sigurnog stambenog prostora (posebno kod RAE i raseljenih lica/izbjeglica) smanjen je za jednu polovinu.

Dostupnost ispravne vode (priključak na javnu infrastrukturu ili sopstveno vodosnabdijevanje)

PRSP, MZŽSUP

83% (1998.)

Povećati do 90%

Dostupnost bezbijedne vode za RAE stanovništvo

ISSP (Istraživanje domaćinstava RAE, izbjeglica i raseljenih lica, 2003.)

54.7% (2003.)

Povećati do 70%

Procenat stanovništva koji ima priključak na javni kanalizacioni sistem

PRSP, MZŽSUP

39% (1998.)

Povećati do 60%

Dostupnost kućnih sanitarnih priključaka za RAE stanovništvo

ISSP (Istraživanje domaćinstava RAE, izbjeglica i raseljenih lica, 2003.)

31.6% (2003.)

Povećati do 50%

78

25% institucija koje djeca redovno koriste, kao što su škole, bolnice i javni prevoz, su strukturalno prilagođene tako da im mogu pristupiti djeca sa posebnim potrebama, što se odnosi i na sve novoizgrađene zgrade za javnu upotrebu.

Procenat zdravstvenih ustanova prilagođenih djeci sa posebnim potrebama

MZ, MZŽSUP

Nema podataka

Povećanje

Procenat škola prilagođenih djeci sa posebnim potrebama

MPN, MZŽSUP

Nema podataka

Povećanje

INDIKATOR

IZVOR

VRIJEDNOST (GODINA)

CILJEVI DO 2010.

PERIOD AŽURIRANJA

Regulative za zaštitu životne sredine su razvijene i sprovedene, kako bi se spriječila izloženost djece štetnim zagađivačima životne sredine u vazduhu, vodi, zemljištu i hrani.

Emisija CO₂ (u tonama po glavi stanovnika)

MZŽS, Ekotoksikološki centar

1.29 (procjena za SiCG)

Smanjiti za 20%

Stopa obolijevanja djece od respiratornih infekcija (broj djece oboljele od akutnih i hroničnih respiratornih infekcija na 1000 uzrasta 0–18)

MZ, IZZ

1583

Smanjenje

Godišnje

Da bi se to postiglo, Crna Gora će se, konkretno, usredsrijediti na sljedeće aktivnosti:

Procenat domaćinstava bez priključka na sanitarnu infrastrukturu i raspoloživu infrastrukturu za snabdijevanje ispravnom vodom smanjen je za najmanje jednu trećinu, a procenat domaćinstava bez sigurnog stambenog prostora (posebno kod RAE i raseljenih lica/izbjeglica) smanjen je za jednu polovinu.

P R AV N I O S N O V

Konvencija o pravima djeteta – Član 24 poziva države da se bore protiv bolesti i neuhranjenosti kroz obezbjeđivanje čiste pijaće vode.

Svijet po mjeri djece – Član 27 ističe da adekvatni stambeni uslovi pospješuju integraciju porodice. On daje visok stepen prioriteta rješavanju problema vezanih za stambene uslove djece u marginalizovanim i udaljenim oblastima.

Nacionalni plan akcije za djecu

Rezultat koji se očekuje do 2010. godine

79

T R E N U T NA S I T UA C I JA

„Svi ljudi treba da imaju kuću i kupatilo.”

Nacionalni plan akcije za djecu

dijete izbjeglica/raseljeno lice iz osnovne škole

Gotovo 90 000 članova domaćinstava u Crnoj Gori živi u skučenim uslovima, sa manje od 10m2 po članu domaćinstva (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 4).

86% stanovništva RAE živi u skučenim i neadekvatnim životnim uslovima sa 8.2 kvadratna metra po članu domaćinstva (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 4), 47.5% živi u blizini deponija, 22.3% živi u mjestima koja poplavljuju otpadne vode, 17% živi u oblastima u kojima je zagađen vazduh, i 12.8% ima problema s blatom (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 7).

Loš kvalitet opštih uslova života predstavlja problem za većinu izbjeglica i raseljenih lica (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 4).

39.2% izbjeglica (ISSP 2003a, str. 105) i 17.5% raseljenih lica (ISSP 2003a, str. 109) živi u kolektivnim centrima.

Tabela: Porodice sa manje od 10m2 po članu domaćinstva

80

Procijenjeni broj

Manje od 10 m² po osobi, u %

Broj osoba koje žive u manje od 10 m²

Opšte stanovništvo

663 843

8.2

54 435

RAE

19 534

85.8

16 760

Izbjeglice

13 308

54.5

7 253

Raseljena lica

22 105

50.1

11 075

Crna Gora

718 790

89 523

Izvor: Government of the Republic of Montenegro 2003b, str 4-6.

72% stanovništva snabdijeva se vodom preko javnih vodovodnih sistema, a 11% preko svojih vlastitih sistema vodosnabdijevanja, ali je samo 39% stanovništva priključeno na javni kanalizacioni sistem (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 33).

Od stanovništva RAE, 74.7% nemaju priključak za vodosnabdijevanje u svojim stambenim objektima (UNDP – Montenegro, ISSP Montenegro 2003, str. 74), a 68.4% nemaju sanitarni čvor u svojim stambenim objektima, pri čemu 7.1% nemaju ni zajednički sanitarni čvor, ni poljski klozet u svojim stambenim objektima (UNDP – Montenegro, ISSP Montenegro 2003, str. 90)

Sistem vodosnabdijevanja i kanalizacije karakteriše nepouzdano snabdijevanje vodom u toku ljetnjih mjeseci, neodgovarajuće snabdijevanje vodom i neodgovarajuća pokrivenost kanalizacijom u gradskim i seoskim oblastima, propadanje vodovodne mreže, što dovodi do opadanja kvaliteta pijaće vode, i nedostatak rezervoarskih kapaciteta mreže (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 33).

U prošlosti su usluge vodovoda i kanalizacije bile subvencionirane, što je za posljedicu imalo nedostatak sredstava za održavanje i investicije. Reforme podrazumijevaju uvođenje tržišno utvrđenih tarifa, što može uticati na stepen dostupnosti tih sistema za ekonomski siromašna domaćinstva (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 34).

S T R AT E Š K E A K T I V N O S T I CILJ

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

Unaprijeđeni urbanistički i stambeni aspekti zdravlja

(i) Izgraditi odgovarajuće stanove za domaće stanovništvo, RAE, raseljena lica i izbjeglice

Nedostatak stambenih objekata smanjen za 5%, odnosno, izgradnja 4 500 kuća

(ii) Obezbijediti kanalizacione objekte u djelovima naselja gdje žive neke od marginalizovanih grupa, kao što su RAE, raseljena lica, i u nelegalno izgrađenim naseljima

Obezbjeđenje minimuma standarda za stanovanje i boravak u školama

ODGOVORNO TIJELO

MZZŠUP, MZ, MRSS, Komesarijat za raseljena lica

ROK

2004–2006.

2004–2006.

Nacionalni plan akcije za djecu

81

Nacionalni plan akcije za djecu

82

ODGOVORNO TIJELO

ROK

MPŠV

2006–2010.

CILJ

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

Obezbijeđena zdrava pijaća voda sa posebnim težištem na domaćinstva sa djecom i na škole

(i) Uvesti subvencije za potrošnju vode za najsiromašnije stanovništvo

Procenat potrošnje za vodu u potrošnji domaćinstava, posebno za najsiromašnijih 10% stanovništva

(ii) Sprovesti mjere za unapređenje vodosnabdijevanja u seoskim oblastima

Smanjenje gubitaka vode

2004–2006.

(iii) Sprovesti mjere za unapređenje vodosnabdijevanja na lokacijama na kojima žive marginalizovane društvene grupe, kao što su RAE, i u nelegalno izgrađenim naseljima

Kvalitet pijaće vode

2004–2006.

(i) Sprovesti obuku za unapređenje i zaštitu zdravlja i smanjivanje zdrastvenih rizika u kući, uključujući i djecu sa posebnim potrebama

Broj osposobljenih lica

(ii) Uspostavljeni mehanizmi za zaštitu zdravlja u institucijama za staranje o djeci, uključujući njihovo učešće u programu „zdravih škola”

Programi „zdravih škola” realizovani

(iii) Javna preduzeća da usvoje i naprave zone za djecu, bjezbedne škole u okviru programa: „zdravih gradova”

Procenat javnih preduzeća koja primjenjuju program

Cjelokupno stanovništvo, uključujući djecu i mlade, ima veće šanse da živi u zdravoj fizičkoj i socijalnoj sredini

MZ

2006–2010.

MZ, MPN

2004–2010.

MZ

2004–2010.

Primijenjene zdravstvene sigurnosne mjere u kući Sprovedene metode unapređenje zdravlja

Procenat djece predškolskog uzrasta uključeno u programe Procenat školske djece uključeno u programe

Rezultat koji se očekuje do 2010. godine

25% institucija koje djeca redovno koriste, kao što su škole, bolnice i javni prevoz, su strukturalno prilagođene tako da im mogu pristupiti djeca sa posebnim potrebama, što se odnosi i na sve novoizgrađene zgrade za javnu upotrebu.

P R AV N I O S N O V

Konvencija o pravima djeteta – Član 23 određuje da djeca sa posebnim potrebama imaju pravo na kompletan i dostojan život, u uslovima koji obezbjeđuju dostojanstvo, promovišu oslanjanje na sopstvene snage i omogućavaju aktivno učešće djece u zajednici.

T R E N U T NA S I T UA C I JA

djetetom u invalidskim kolicima zbog arhitektonskih prepreka.” roditelj djeteta sa posebnim potrebama

Ne postoje zakonski propisi o urbanističkim ili građevinskim standardima koji bi ispunjavali potrebe lica/djece sa posebnim potrebama, prema podacima MRSS i MPN, a fizički pristup zgradama i saobraćajnoj infrastrukturi je ograničen (UNICEF 2001b, str. 58).

Stope pohađanja škola za djecu sa posebnim potrebama su ograničene neadekvatnim školskim objektima.

Principi politika u oblasti transporta su efikasnost, dostupnost usluga redovnog prevoza ili mreže javnog prevoza. Oni uzimaju u obzir potrebe djece sa posebnim potrebama (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 4).

Nacionalni plan akcije za djecu

„Ne mogu da uđem u bolnicu sa svojim

83

Nacionalni plan akcije za djecu

S T R AT E Š K E A K T I V N O S T I

84

CILJ

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

Djeci sa posebnim potrebama obezbijeđen pristup životnoj sredini, uključujući i pristup javnom prevozu

(i) Sprovesti aktivnosti za obezbjeđenje boljeg pristupa životnoj sredini za djecu sa posebnim potrebama

Broj sprovedenih programa

(ii) Formulisati urbanističke standarde za uklanjanje fizičkih prepreka

Formulisani standardi

ODGOVORNO TIJELO

MRSS, MZŽSUP, opštine

ROK

2004–2010.

2004–2006.

(iii) Propisati zakonsku obavezu za sve građevinske objekte (uslov za dobijanje građevinske dozvole) da moraju obezbijediti fizički pristup osobama u kolicima

2004–2006.

(iv) Propisati zakonsku obavezu za sve javne ustanove koje imaju toalete i kupatila (aerodromi, bolnice, hoteli i dr.) da moraju obezbijediti fizički pristup i mogućnost korišćenja istih osobama u kolicima

2004–2006.

(v) Prilagoditi infrastrukturu lokalne zajednice potrebama djece sa posebnim potrebama (ukloniti fizičke prepreke, prilagoditi prevoz)

2004–2006.

Rezultat koji se očekuje do 2010. godine

Regulative za zaštitu životne sredine su razvijene i sprovedene, kako bi se spriječila izloženost djece štetnim zagađivačima životne sredine u vazduhu, vodi, zemljištu i hrani.

Konvencija o pravima djeteta – Član 29 navodi da se ugovorne strane slažu da obrazovanje djeteta bude usmjereno ka izgrađivanju poštovanja prema prirodnom okruženju.

Svijet po mjeri djece naglašava više problema i trendova vezanih za zaštitu životne sredine, kao što su globalno zagrijavanje, smanjenje debljine ozonskog omotača, zagađenje vazduha, te opasni otpad i izloženost opasnim hemikalijama i pesticidima, koji se moraju riješiti da bi se obezbijedili zdravlje i dobrobit djece.

Zakon o životnoj sredini („Službeni list RCG”, br. 12/96).

T R E N U T NA S I T UA C I JA

„Naš grad treba da bude lijep.

Treba ga očistiti da ne bude prljav.” dijete iz osnovne škole

Povećan stepen zagađenja od saobraćaja (prvenstveno zagađenja vazduha u gradskim centrima i zagađenja obale i mora) (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 31).

Iako je spisak osnovnih uzroka smrti stanovništva Crne Gore ostao nepromijenjen u toku posljednjeg desetogodišnjeg perioda (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 51), primjetan je uticaj eksternih faktora rizika (zagađenosti vazduha, hrane i vode) (Government of the Republic of Montenegro 2003b, str. 52).

Nacionalni plan akcije za djecu

P R AV N I O S N O V

85

Mladi ljudi eksplicitno navode da pitanja zaštite životne sredine spadaju u deset osnovnih uzroka siromaštva (Government of the Republic of Montenegro 2003a, str. 160).

Otpadne vode se tretiraju samo za 11% stanovništva, 55% otpada se ne sakuplja na bilo kakav organizovan način, nema deponija koje zadovoljavaju sanitarne zahtjeve, a aktivnosti na reciklaži se rijetko preduzimaju (Government of the Republic of Montenegro 2003a, str. 269).

Zakon o životnoj sredini se ne nadzire i ne sprovodi (Government of the Republic of Montenegro 2003a, str. 269).

Nacionalni plan akcije za djecu

S T R AT E Š K E A K T I V N O S T I

86

CILJ

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

ODGOVORNO TIJELO

ROK

Određen uticaj faktora životne sredine na zdravlje (prvenstveno uticaj faktora životne sredine koji negativno utiču na zdravlje ljudi, a na koje se može uticati)

(i) Raditi na istraživačkim projektima za određivanje uticaja faktora životne sredine na opšte zdravlje stanovništva Crne Gore

Incidencija i prevalencija zaraznih bolesti koje potiču od lošeg vodosnabdijevanja i neadekvatnog uklanjanja opasnog otpada

MZ, IZZ

2004–2010.

(ii) Obezbijediti organizovano praćenje zdravstvenih rizika u životnoj sredini

Stopa smrtnosti izazvana preventabilnim bolestima, a koje su izazvane faktorima iz životne sredine

(iii) Uključiti edukaciju o zaštiti i unapređenju životne sredine u obrazovne programe na svim nivoima

Realizovani edukativni programi

MZ, IZZ, MPN, MZŽSUP

2005–2010.

(i) Uskladiti zakonske propise sa standardima SZO o kvalitetu vazduha, vode i zemljišta i obezbijediti njihovu doslednu primjenu

Zakon usvojen i primijenjen

MZ, MZŽSUP

2005–2010.

Stvoreni uslovi da se izloženost štetnim kontaminentima fizičke sredine svede na nivo međunarodno utvrđenih standarda

2004–2010.

Uspostavljeni mehanizmi za bezbjedno deponovanje otpada

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

ODGOVORNO TIJELO

ROK

(ii) Obezbijediti zaštitu djece u svim zonama od izloženosti radijaciji, elektromagnetnom, rentgenskom i zračenju od električnih aparata, čvorišta i trafostanica

2004–2010.

(iii) Početi sa pripremama za postepeno izbacivanje iz upotrebe goriva koja sadrže olovo, u skladu sa EU standardima

2005–2010.

(i) Uspostaviti reciklažu otpadnih voda

Uspostavljen sistem za reciklažu otpadnih voda

MZŽSUP

2005–2010.

Uspostavljeno praćenje kvaliteta voda (ii) Obezbijediti prikupljanje, preradu i higijensko deponovanje otpada

Nivo toksina u zemljištu, vodi i vazduhu

2004–2010.

Nacionalni plan akcije za djecu

CILJ

87

Sva djeca su punopravni građani Djeca, od samog rođenja, treba da imaju pravo da budu građani svoje zemlje, u punom značenju te riječi. Crna Gora se obavezala da će preduzeti napore ka postizanju tog cilja, kroz rješavanje pitanja vezanih za državljanstvo i evidencije, povratak i preseljenje izbjeglica i raseljenih lica, kao i pružanje podrške djeci koja su u sukobu s zakonom.

Očekuje se da će do 2010. godine biti postignuto sljedeće: Tabela indikatora uticaja: Sva djeca su punopravni građani

INDIKATOR

IZVOR

VRIJEDNOST (GODINA)

CILJEVI DO 2010.

PERIOD AŽURIRANJA

Nacionalni plan akcije za djecu

Sva djeca su upisana u matičnu knjigu rođenih i imaju uvjerenje o državljanstvu.

88

Procenat djece upisanih u matičnu knjigu rođenih u roku od mjesec dana po rođenju

MUP i opštine, MONSTAT

100%

Godišnje

Procenat RAE djece upisanih u matičnu knjigu rođenih u roku od mjesec dana po rođenju

MUP i opštine, MONSTAT

100%

Godišnje

Broj djece upisane u matičnu knjigu rođenih (0–18) (ukupno, muški, ženski, RAE, izbjeglice/ raseljena lica)

MONSTAT, opštine, Komesarijat za raseljena lica

100%

Godišnje

Broj evidentirane djece izbjeglica/raseljenih lica (0–18) (ukupno, muški, ženski)

Komesarijat za raseljena lica

100%

Godišnje

Procenat ranijih izbjeglica i raseljenih lica u Republici koji imaju trajno rješenje u poređenju s onima koji su i dalje izbjeglice/ raseljena lica

Komesarijat za raseljena lica, MUP

Povećanje za 20%

Godišnje

9 725 (2003. god.)

Napomena: ovaj podatak zavisi od Nacionalne strategije za izbjegla i raseljena lica

INDIKATOR

IZVOR

VRIJEDNOST (GODINA)

CILJEVI DO 2010.

PERIOD AŽURIRANJA

Broj djece u konfliktu sa zakonom u opadanju i maloljetničko pravosuđe usklađeno sa međunarodnim standardima.

Broj djece u sukobu sa zakonom (ukupno, muški, ženski, 0–14, 14–16, 16–18 godina)

MUP

456 (2003. god.)

Smanjenje za 30%

Godišnje

Broj djece (uzrasta do 18 godina) u sukobu s zakonom, u institucijama (maloljetnički zatvor) (ukupno, muški, ženski)

MP, MRSS

11 (2003. god.)

Smanjenje za 25%

Godišnje

Sva djeca imaju podjednak pristup nezavisnoj kancelariji ombudsmana za djecu.

Broj prihvaćenih slučajeva za proceduru ombudsmana

Kancelarija ombudsmana

Godišnje

Da bi se to postiglo, Crna Gora će se usredsrijediti na sljedeće konkretne aktivnosti:

Sva djeca su upisana u matičnu knjigu rođenih i imaju uvjerenje o državljanstvu.

P R AV N I O S N O V

Konvencija o pravima djeteta – Član 7 predviđa da sva djeca moraju biti upisana u matičnu knjigu rođenih i da sva djeca imaju pravo da dobiju državljanstvo. Član 8 predviđa da države moraju da poštuju pravo djeteta da zadrži svoj identitet, uključujući i državljanstvo.

Konvencija o pravima djeteta – Član 22 ističe da dijete koje traži status izbjeglice treba da dobije odgovarajuću zaštitu i humanitarnu pomoć. Član 10 ističe da će državna tijela poštovati pravo djeteta i njenih/njegovih roditelja da napuste bilo koju zemlju, uključujući i svoju, kao i da uđu u svoju zemlju. Član 39 određuje da će biti preduzete sve odgovarajuće mjere da se obezbijedi fizički i mentalni oporavak i socijalna reintegracija djece koja su žrtve oružanih sukoba.

Nacionalni plan akcije za djecu

Rezultat koji se očekuje do 2010. godine

89

T R E N U T NA S I T UA C I JA

„Nemam prava”, „nemam parče zemlje”, „nejednakost postoji”

Nacionalni plan akcije za djecu

dijete izbjeglih/raseljenih lica iz osnovne škole

Prema Zakonu o javnoj evidenciji Crne Gore i Zakonu o ličnim imenima Crne Gore, sva rođenja moraju biti evidentirana u matične knjige i sadržati informacije o imenu djeteta i njegovom državljanstvu. Djeca dobijaju državljanstvo Crne Gore ako je bar jedan od roditelja državljanin Crne Gore u vrijeme rođenja djeteta.

Evidencija o crnogorskim državljanima se u MUP-u ne vodi na kompjuterizovani način, radi čega podaci nijesu dostupni korisnicima.

O državljanstvu za lica uzrasta od 0-18 godina ne postoje statistički podaci iz popisa obavljenog 1991. godine. Podaci prema popisu obavljenom 2003. godine biće dostupni sredinom 2004. godine.

Podatke o izbjeglicama i raseljenim licima vodi Komesarijat za raseljena lica.

Prema istraživanju sprovedenom u toku septembra, 13 295 lica su izbjeglice iz BiH i Hrvatske, a 18 047 raseljenih lica su iz Kosova i Metohije (Jovanović, A. 2003, str. 31).

Raseljena lica iz Kosova i Metohije ne smatraju se građanima Republike Crne Gore, a ne mogu se registrovati ni kao raseljena lica zato što je Kosovo i Metohija, prema ustavnoj povelji SiCG, dio Republike Srbije.

„Uvijek stavljaju djecu u posebnu grupu.”

90

roditelj izbjeglica/raseljeno lice

Prema najnovijim istraživanjima Komesarijata za raseljena lica, 7 005 raseljenih lica i 2 007 izbjeglica su uzrasta između 0 i 18 godina (Jovanović, A. 2003, tabela 17).

Povratak ili preseljenje maloljetnih raseljenih lica uzrasta od 0-18 godina vezano je za status roditelja.

Trajna rješenja mogla bi biti povratak, integracija ili preseljenje, ali Vladini programi koji se odnose na ta rješenja su još uvijek u fazi izrade.

Povratak u Hrvatsku ograničen je procedurama za vraćanje imovine, rekonstrukcijom, stanarskim pravima i nedostatkom ekonomskih perspektiva (UNHCR 2002, str. 231-232). U BiH je riješeno 90% pitanja vezanih za vlasnička prava, tako da je vjerovatno da izbjeglice i raseljena lica iz sadašnje BiH ne planiraju da se vrate. Iako međunarodna zajednica podstiče povratak na Kosovo, ne očekuje se znatnije povećanje stope povratka (Govrnement of the Republic of Montenegro 2003a, str. 328).

Za pronalaženje trajnog rješenja za pitanja izbjeglica i raseljenih lica u Crnoj Gori neophodna je regionalna saradnja.

Raseljena lica sa Kosova i Metohije nemaju ista prava kao građani Crne Gore (UNICEF 2001b, str. 88), dostupnost zdravstvene i socijalne zaštite je za njih ograničena, ne mogu da glasaju niti da dobiju dokumenta za zaposlenje.

CILJ

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

ODGOVORNO TIJELO

ROK

Dostupan registar državljana uspostavljen

Razviti kompjuterski registar državljana Crne Gore

Registar uspostavljen

VCG

2005–2010.

VCG

2005.

Broj evidentirane djece Nova preocedura uspostavljena

Djeca su evidentirana na rođenju ili ubrzo nakon rođenja

(i) Izraditi novi Zakon o državljanstvu

Zakon o državljanstvu usvojen

(ii) Pojednostaviti i ubrzati postojeće procedure sticanja državljanstva

Broj evidentirane djece

2005.

(iii) Omogućiti sticanje državljanstva rođenjem Utvrđeno je trajno rješenje za djecu bez državljanstva

Usvojiti strategiju za izbjeglice i raseljena lica koja uključuje jasno rješenje koje će omogućiti da djeca mogu da dobiju državljanstvo, mogućnost povratka ili preseljenja

2005.

Nacionalni plan akcije za djecu

S T R AT E Š K E A K T I V N O S T I

91

Strategija urađena Broj djece izbjeglica/ raseljenih lica koja su trajno riješila status dobijanjem državljanstva, povratkom u zemlju porijekla ili preseljenjem

VCG, Komesarijat za raseljena lica, Skupština

2004.

Rezultati koji se očekuju do 2010. godine

Broj djece u konfliktu sa zakonom u opadanju i maloljetničko pravosuđe usklađeno sa međunarodnim standardima.

Nacionalni plan akcije za djecu

P R AV N I O S N O V

Konvencija o pravima djeteta (1990. god.) – Princip je da treba izbjegavati sudski postupak i smještanje u institucije uvijek kada je to moguće i primjenljivo; težište pravne intervencije se prenosi sa zaštite djeteta na zaštitu njegovih/njenih prava.

Princip je poštovanja „najboljeg interesa djeteta”, prava na život, opstanak i razvoj, kao i prava djeteta da slobodno iskaže svoje mišljenje. Član 37 će obezbijediti da nijedno dijete ne bude podvrgnuto torturi ili drugim okrutnim, nehumanim ili degradirajućim postupcima ili kaznama. Nijednom djetetu neće biti oduzeta sloboda. U slučaju da mu je oduzeta sloboda, prema maloljetnom licu će se postupati sa humanošću i poštovanjem, i imaće pravo na direktan i brz pristup pravnoj i drugim vidovima pomoći. Član 40 govori o pravu svakog djeteta koje je osumnjičeno, okrivljeno ili osuđeno za prekršaj krivičnog zakona da se prema njoj/ njemu postupa u skladu sa poštovanjem integriteta djeteta. Pored pospješivanja aktivnosti usvajanja zakona i procedura koje se sprovode nad djecom, državna tijela će ustanoviti više različitih vrsta mjera kao što su staranje, nalozi za usmjeravanje i nadzor, savjetovanje, obrazovanje i starateljstvo u toku uslovne kazne.

Deklaracija o pravima djeteta (Ženeva, 1924. godine: „Dijete delinkvent mora biti rehabilitovano.”). Deklaracija nije obavezujuća, ali države članice treba da učine sve što je u njihovoj moći da rehabilituju djecu delinkvente i da ih ponovo integrišu u društvo.

Međunarodni pakt o građanskim i političkim pravima (1966. god.): „Svako maloljetno lice lišeno slobode treba odvojiti od odraslih zatvorenika i, što je moguće prije, izvesti na suđenje, a prema njima se treba ponašti u skladu sa njihovim uzrastom i pravnim statusom. Ako interes maloljetnog lica nalaže drugačije, ili ako se postupak tiče bračnih sporova ili starateljstva nad djecom, može se donijeti presuda bez prisustva javnosti u krivičnoj ili građanskoj parnici. Postupak mora uzeti u obzir starost djeteta i nastojati da podstakne njegovu rehabilitaciju.”

Standardna minimalna pravila za uređenje maloljetničkog pravosuđa – Pekinška pravila (1985. god.) – „Pozivaju se sve države da svakih pet godina obavještavaju Generalnog sekretara Ujedinjenih Nacija o primjeni ovog dokumenta na nacionalnom planu, a nevladine organizacije da sarađuju u sprovođenju ovog dokumenta.”

92

Pravila Ujedinjenih Nacija za zaštitu maloljetnih lica lišenih slobode, Smjernice Ujedinjenih Nacija za prevenciju maloljetničke delinkvencije (Rijadske smjernice, 1990. god.).

Standardna minimalna pravila Ujedinjenih Nacija za alternativne kaznene mjere (Tokijska pravila 1990. god.) – promovišu široki spektar alternativnih kaznenih mjera, počev od onih prije pokretanja krivičnog postupka do onih poslije izricanja presude.

Evropska konvencija za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda (1950. god.): „Svako dijete ima pravo na slobodu i bezbjednost ličnosti i niko neće biti lišen slobode osim u postupku koji je u skladu sa zakonom, uključujući i zakonito pritvaranje maloljetnog lica da bi se isti/a priveo/la nadležnoj vlasti.” Zatim: „Presude se izriču javno, osim kada interesi maloljetnog lica ili zaštita privatnog života roditelja nalažu suprotno.”.

Krivični zakon (Službeni list RCG”, br. 70/03).

T R E N U T NA S I T UA C I JA

„Ima dobre i loše djece. Ima loših i finih ljudi.”

2000.

2001.

Procentualno smanjenje 2000/01. god.

2002.

2003.

Procentualno povećanje 2002/03. god.

Nacionalni plan akcije za djecu

trogodišnje dijete

628

455

28%

423

455

7%

93

Dijete je definisano kao lice koje nije navršilo 14 godina; maloljetnik/ca kao lice koje je navršilo 14 godina, a nije navršilo 18 godina. Maloljetno lice je ono lice koje nije navršilo 18 godina.

Prema statističkim podacima, broj djece u sukobu sa zakonom je mali, ali ukazuje na poteškoće u segmentima društva koji su važni za djecu, kao što su porodica, škola, zajednica.

Tabela: Djeca u sukobu sa zakonom

Izvor: Ministarstvo unutrašnjih poslova.

Sistem zaštite prava i interesa djece zasnovan je na modelu socijalne zaštite. To dovodi do dvosmislene uloge centara za socijalni rad, koji štite interese djeteta i propisuju odgovarajuće kaznene mjere (Government of the FR Yugoslavia 2001, str.

30). Niz aktivnosti koje su na raspolaganju da bi se obezbijedio rad sa djecom na adekvatan način za njihovu dobrobit podliježe slobodnoj procjeni CSR, u okviru ograničenih mogućnosti institucionalne njege.

Nacionalni plan akcije za djecu

94

Maloljetno lice mora imati branioca od početka pretkrivičnog postupka, za krivična djela za koje je propisana kazna zatvora preko tri godine, a za ostala krivična djela za koja je propisana blaža kazna ako sudija za maloljetnike ocijeni da je maloljetnom licu potreban branilac (advokat).

Osim Zavoda za vaspitanje i obrazovanje djece i omladine u Podgorici, ne postoje drugi centri za smještaj maloljetnika u kojima bi maloljetnici bili odvojeni od odraslih.

Otpočela je reforma krivičnog zakonodavstva radi njegovog usaglašavanja sa međunarodnim standardima.

Usvojeni su Krivični zakon, Zakon o krivičnom postupku, Zakon o državnom tužiocu i Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o izvršenju krivičnih sankcija koji sadrže odredbe o maloljetnicima i postupak prema maloljetnicima.

Krivičnim zakonom regulisano je da se prema djeci, odnosno licima koja u vrijeme izvršenja protivpravnog djela određenog u zakonu kao krivično djelo nijesu navršila četrnaest godina, ne mogu primijeniti krivične sankcije niti voditi krivični postupak, kao ni postupak u okviru kojeg bi se mogla izreći krivična sankcija.

Regulisane su i krivične sankcije prema maloljetnicima. Maloljetnom licu koje je u vrijeme izvršenja krivičnog djela navršilo 14, a nije navršilo 16 godina mogu se izreći samo vaspitne mjere.

Maloljetnom licu koje je u vrijeme izvršenja krivičnog djela navršilo 16, a nije navršilo 18 godina (stariji maloljetnik/ca), mogu se izreći vaspitne mjere, a izuzetno mu se može izreći kazna maloljetničkog zatvora.

Maloljetnicima se mogu izreći i mjere bezbjednosti, a ne mogu im se izreći uslovna osuda i sudska opomena.

S T R AT E Š K E A K T I V N O S T I CILJ

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

ODGOVORNO TIJELO

Strategija za prevenciju društveno neprihvatljivog ponašanja je usvojena i implementirana

(i) Razviti mrežu volontera kao podršku CSR

Broj volontera po opštinama

MRSS, CSR, opštine

(ii) Organizovati i angažovati mlade na programima primarne prevencije (iii) Izraditi programe vršnjačke pomoći u lokalnoj zajednici

ROK

2004–2010.

2004–2010.

Broj izrađenih programa vršnjačke pomoći

2004–2006.

Postojeća administracija maloljetničkog pravosuđa reformisana u skladu sa međunarodnim standardima

ODGOVORNO TIJELO

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

(iv) Formirati dnevne centre i stambeno terapijske zajednice u kojima će se sprovoditi programi resocijalizacije i integracije mladih sa društveno neprihvatljivim ponašanjem

Broj formiranih dnevnih centara i stambeno terapijskih zajednica

(i) Organizovati specijalizaciju za sudije za maloljetnike

Procenat sudija koji su završili specijalizaciju

(ii) Transformisati Zavod za vaspitanje i obrazovanje djece i omladine u Podgorici (unaprijediti organizaciju i praksu izvršenja zavodskih vaspitnih mjera)

Institucionalne reforme primijenjene

2004–2010.

(iii) Organizovati specijalizaciju za stručnjake svih profila

Broj stručnjaka koji su završili specijalizaciju

2004–2010.

2004–2010.

MP, MRSS, Sudovi, Tužilaštvo

(i) Uspostaviti diverzioni pilot model u jednoj od opština

2004–2006.

Evaluacija pilot projekta

(ii) Unaprijediti organizaciju i praksu izvršenja vanzavodskih vaspitnih mjera (iii) Razviti mrežu diverzionih modela u svim opštinama (iv) Uspostaviti multidisciplinarni pristup kao jedno od osnovnih načela rada sa maloljetnicima (v) Uspostaviti permanentno usavršavanje i obuka svih stručnjaka koji rade sa maloljetnicima u konfliktu sa zakonom

2004–2010.

Broj sprovedenih specijalizacija

(iv) Reorganizovati rad sa djecom u konfliktu sa zakonom Alternativne mjere i sankcije za maloljetna lica u konfliktu sa zakonom su uspostavljene i primjenjuju se

ROK

MP

2005–2007.

2005–2007.

Broj opština sa implementiranim diverzionim modelom

2005–2007.

Nacionalni plan akcije za djecu

CILJ

95

2005–2007.

2004–2010.

CILJ

AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

Obrazovanje mladih o osnovama krivičnog zakonodavstva, pravima i obavezama u skladu sa zakonima sprovedeno

Izraditi informator o pravima i obavezama u toku krivičnog postupka koji će pružiti potrebne informacije maloljetnom licu koje je u sukobu sa zakonom

Informator je urađen Distribucija informatora i pokrivenost

ODGOVORNO TIJELO

MP, MRSS, MUP

ROK

2004–2010.

Rezultati koji se očekuju do 2010. godine

Sva djeca imaju podjednak pristup nezavisnoj kancelariji ombudsmana za djecu.

Nacionalni plan akcije za djecu

P R AV N I O S N O V

Konvencija o pravima djeteta – Član 4 navodi da ugovorne strane moraju preduzeti sve potrebne zakonodavne, administrativne i ostale mjere za ostvarivanje svih prava priznatih u ovoj Konvenciji. U pogledu ekonomskih, socijalnih i kulturnih prava, ugovorne strane će preduzeti takve mjere maksimalno koristeći svoja raspoloživa sredstva, a gdje je to potrebno, u okviru međunarodne saradnje.

Zakon o zaštitniku ljudskih prava i sloboda („Službeni list RCG”, br. 41/03).

Predlog Nacionalnog programa za prevenciju nasilja (usvojen od strane Vlade Crne Gore 13. Novembra 2003.).

T R E N U T NA S I T UA C I JA

96

Zakonom o zaštitniku ljudskih prava i sloboda predviđene su obaveze zaštitnika da ispituje povrede ljudskih prava i sloboda kada su ona povrijeđena aktom, radnjom ili nepostupanjem organa, te da preduzima aktivnosti za njihovo otklanjanje i da se bavi opštim pitanjima od značaja za zaštitu i unapređenje ljudskih prava i sloboda.

Kancelarija ombudsmana – zaštitnka ljudskih prava i sloboda u Crnoj Gori počela je sa radom na međunarodni dan ljudskih prava, 10. decembra 2003. godine.

Od svog osnivanja, kancelarija zaštitnika ljudskih prava i sloboda imala je oko 140 slučajeva, od kojih ni jedan nije direktno vezan za povredu dječijih prava.

U Predlogu Nacionalnog programa za prevenciju nasilja predviđa se osnivanje kancelarije ombudsmana za žene i djecu koja bi djelovala nezavisno od ombudsmana – zaštitnika ljudskih prava i sloboda (Vlada Republike Crne Gore, Ministarstvo zdravlja, Komisija za izradu projekta „Nasilje i zdravlje”, 2003c, str. 26).

S T R AT E Š K E A K T I V N O S T I AKTIVNOST

PROJEKTNI INDIKATOR

Kancelarija ombudsmana za djecu osnovana

(i) Pokrenuti aktivnosti za uspostavljanje ombudsmana za dječija prava

Kancelarija ombudsmana za djecu osnovana

(ii) Imenovati u svakoj opštini Komesara za zaštitu prava djece

Procenat opština koje imaju imenovanog komesara

Izraditi na jeziku razumljivom djeci brošuru koja objašnjava postupke žalbi ombudsmanu, kako doći do ove kancelarije i postupak

Informator izrađen

Informator koji objašnjava kako realizovati svoja prava dostupan svoj djeci

ODGOVORNO TIJELO

ROK

Nezavisna kancelarija ombudsmana, MP, NVO koje se bave žaštitom ženskih i dječijih prava

2005–2006.

Nezavisna kancelarija ombudsmana

2005–2006.

2005–2006.

Nacionalni plan akcije za djecu

CILJ

97

MONITORING I EVALUACIJA Nacionalni plan akcije za djecu u Crnoj Gori biće primjenljiv u onoj mjeri u kojoj uključuje i mehanizam za evaluaciju koji omogućava kontrolu napretka ostvarenog u ispunjavanju njegovih namjera i ciljeva. Pošto plan objedinjuje napore različitih sektora i organizacija, neophodno je da i aktivnosti na praćenju i evaluaciji predstavljaju objedinjene napore za koje će biti odgovorna različita tijela koja sprovode plan.

Nacionalni plan akcije za djecu

Monitoring i evaluacija predstavljaju kontinuiranu ocjenu aktivnosti i okruženja u kojem se sprovode, u odnosu na planirane ciljeve, rezultate, aktivnosti i sredstva.

Ovaj proces treba da:

98

bude sistematičan, usmjeren na donošenje odluka i da predstavlja integralni dio programskog procesa, uredsređujući se na kontrolu i ocjenu ishoda programa;

omogući učesnicima u procesu da preispitaju ostvareni napredak i predlože aktivnosti koje treba preduzeti kako bi se ciljevi ostvarili;

identifikuje stvarne ili potencijalne uspjehe i neuspjehe što je ranije moguće i da omogući pravovremeno prilagođavanje operacija; i

teži da ima što manje troškove.

U monitoringu plana razlikujemo četiri ključna aktera. Glavni akter je Vlada Crne Gore i njena Komisija za izradu nacionalnog plana za prava djece.

Jedan od aspekata mandata tog tijela odnosi se na praćenje dječijih prava i promovisanje sveobuhvatnog programa politika u oblasti dječije zaštite. Praćenje i implementacija Nacionalnog plana akcije za djecu jedan je od instrumenata koji mogu usmjeravati taj proces.

Drugi ključni akteri u monitoringu Plana su ministarstva i Komesarijat za raseljena lica. Plan jasno i detaljno razmatra oblasti i aktivnosti svakog vladinog tijela u toku implementacije. Svako ministarstvo će pratiti napredak postignut u odnosu na ciljeve svog sektora i dostavljaće periodične (šestomjesečne) izvještaje Komisiji za izradu Nacionalnog plana za prava djeteta. Komisija će objedinjavati te izvještaje i predstavljati ih Vladi (i Skupštini) na godišnjem nivou. Izvještaji će sadržati: (i) pregled napretka postignutog u odnosu na indikatore uticaja za 2010. godinu; (ii) opis rezultata svake od strateških aktivnosti, uključujući i detaljan opis svih promjena u

vezi sa aktivnostima ili vremenskim okvirima; (iii) detaljne informacije o troškovima vezanim za implementaciju plana; (iv) okvirni spisak strateških aktivnosti koje će se sprovesti u toku naredne godine uključujući i odgovarajuće budžetske implikacije; i (v) prijedloge za prilagođavanje strateških aktivnosti i indikatora.

Četvrti akter je RGDI. Da bi se olakšalo praćenje indikatora uticaja koristiće se DevInfo softver. Taj softver je besplatan, lako se koristi i već je u drugim zemljama primjenjivan kao mehanizam za praćenje i evaluaciju Nacionalnog plana akcija za djecu. Baza podataka će objedinjavati informacije iz različitih izvora na republičkom i opštinskom nivou što će doprinijeti boljem usmjeravanju resursa za djecu, podržaće analize trendova ključnih indikatora razvoja djece i pomoći u daljem prilagođavanju politika zacrtanih Planom u toku narednih sedam godina. Bazu podataka će održavati RGDI, uz učešće MONSTAT-a, Komesarijata za raseljena lica i ministarstava odgovornih za prikupljanje i unos podataka za svoj sektor. Osim Komisije za izradu Nacionalnog plana za prava djece, korisnici DevInfo baze podataka će biti i ministarstva, Vlada RCG, lokalne vlade, partneri u razvojni projektima i građansko društvo. DevInfo baza za Crnu Goru će, dakle, biti dostupna svima.

Razvoj baze podataka je kontinuirani proces održavanja, ažuriranja i proširenja, kako bi baza i dalje bila koristan i održiv instrument za analizu podataka. Pošto se očekuje da će Nacionalni plan akcija za djecu dodatno evoluirati u toku sedmogodišnjeg perioda, očekuje se i da će DevInfo baza podataka za Crnu Goru morati da se, u skladu sa tim, prilagođava. Kao dio programa kontrole kvaliteta, RGDI će biti odgovorna za održavanje aktivnosti na sakupljanju podataka i održavanju kvaliteta podataka kroz vrijeme. Uslovi za djecu mogu se precizno ocijeniti samo kroz održavanje dosljednosti u prikupljanju, analizi i rukovanju skupovima podataka u dužem vremenskom periodu. Razvoj neophodnih tehničkih i političkih preduslova za RGDI predstavljaće jednu od ključnih aktivnosti Komisije u toku prve polovine 2004. godine.9

9

Vidjeti aneks D – nacrt Opisa dužnosti i odgovornosti za RGDI.

Nacionalni plan akcije za djecu

Treća grupa aktera su nevladine organizacije i pojedinci. Plan je osmišljen tako da pojedinci/ke i grupe mogu da daju svoj doprinos rezultatima. Građansko društvo je odgovorno za praćenje vladinih aktivnosti predviđenih Planom kroz parlamentarne aktivnosti, aktivnosti lobiranja i kroz direktnu komunikaciju sa vladinim predstavnicima/ama. Građansko društvo, takođe, treba da doprinese stvaranju boljeg svijeta za djecu sprovodeći sopstvene aktivnosti za uspješnu implementaciju Plana.

99

FINANSIJSKI USLOVI ZA IMPLEMENTACIJU Predviđa se da je za implementaciju Plana za prve tri godine (2004-2006.) potrebno 155 miliona Eura. Približno dvije trećine ovog iznosa je duplikat aktivnosti naznačenih u PRSP dokumentu (Government of the Republic of Montenegro, 2003b) koji je Vlada odobrila u novembru 2003. godine. Očekuje se da će za implementaciju aktivnosti u periodu od 7 godina godišnje biti potrebno u prosjeku 37 miliona Eura (po cijenama iz 2003. godine). Ove procjene ne uključuju pune troškove za implementaciju Plana, već samo one oblasti koje zahtijevaju dodatno inkrementalno finansiranje (bilo iz domaćih ili stranih izvora finansiranja).

Nacionalni plan akcije za djecu

Tabela: Procijenjeni troškovi aktivnosti u milionima (EURO) koristeći cijene iz 2003. godine STRATEŠKI CILJEVI

2004.

2005.

2006.

UKUPNO

Sva djeca imaju pravo na zaštitu od nejednakosti

12.76

12.95

12.51

38.22

Sve djevojčice i svi dječaci imaju pravo i pristup kvalitetnom obrazovanju

19.91

23.66

22.95

66.52

Osigurati zdrav život za djevojčice i dječake

8.46

7.48

6.16

22.11

Zaštiti životnu sredinu za djecu

5.63

8.33

9.75

23.72

Sva djeca su punopravni građani

0.50

2.11

1.36

3.97

UKUPNO

47.27

54.54

52.73

154.54

Ovakva procjena troškova će za Crnu Goru zahtijevati značajno preispitaivanje budžetnih prioriteta. Za oblasti u okviru PRSP dokumenta koje se direktno tiču djece, veliki procenat sredstava se očekuje iz stranih izvora finansiranja (na primjer u socijalnoj zaštiti 90.2%, u obrazovanju 77.1%, i u zdravlju 76.87% se očekuje iz stranih izvora finansiranja). Ovo ukazuje da će znatan dio sredstava za sprovođenje strateških aktivnosti potraživati iz stranih izvora finansiranja.

100

Tokom 2004. godine, jedna od aktivnosti Komisije i resornih ministarstava biće i da izvrše reviziju aktivnosti, troškova i vremenskih rokova za implementaciju Plana. Očekuje se da svake godine, u sklopu monitoring izvještaja Vlade, bude urađena revizija troškova, istovremeno pažljivo prateći i strane i domaće izvore finansiranja korišćene za implementaciju Plana.

U idealnom slučaju, ovaj izvještaj bi trebao da naglasi promjene u budžetskoj politici u okviru resornih ministarstava koje će zahtijevati ne samo dodatne troškove, već i prioritete koji se tiču djece.

SKRAĆENICE Bosna i Hercegovina Katolička služba za pomoć Centar za socijalni rad Dom zdravlja Bruto društveni proizvod (Gross Domestic Product) Globalno istraživanje upotrebe duvana kod mladih Stečeni sindrom gubitka imuniteta Humanitarna organizacija Institut za zdravlje Crne Gore Institut za strateške studije i prognoze Istraživanje višestrukih pokazatelja zdravstvenog stanja i ponašanja žena i djece JUCSR Javna ustanova Centar za socijalni rad KCCG Klinički Centar Crne Gore LZ Lokalna zajednica MF Ministarstvo finansija MONSTAT Republički zavod za statistiku Crne Gore MOP Materijalno obezbjeđenje za porodice MP Ministarstvo pravde MPN Ministarstvo prosvjete i nauke MPŠV Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede MRSS Ministarstvo rada i socijalnog staranja MUP Ministarstvo unutrašnjih poslova MZ Ministarstvo zdravlja MZŽSUP Ministarstvo zaštite životne sredine i uređenja prostora NVO Nevladina organizacija OMT Operativni multidisciplinarni timovi PPI Polno prenosive infekcije PRSP Dokument strategije za borbu protiv siromaštva (Poverty Reduction Strategy Paper) PZZ Primarna zdravstvena zaštita RAE Romi, Aškelji i Egipćani RCG Republika Crna Gora RGDI Radna grupa za DevInfo bazu podataka RFZ Republički fond za zdravstvo SiCG Srbija i Crna Gora

Nacionalni plan akcije za djecu

BiH CRS CSR DZ GDP GYTS HIV/AIDS HO IZZ ISSP IVPZS

101

Nacionalni plan akcije za djecu

SSO SZO TBC UC UN UNHCHR UNHCR UNICEF VCG ZZZ

102

Stopa smrtnosti odojčadi Svjetska zdravstvena organizacija Tuberkoloza Uprava carina Ujedinjene nacije Visoki komesarijat Ujedinjenih nacija za ljudska prava Visoki komesarijat Ujedinjenih nacija za izbjeglice Dječiji fond Ujedinjenih nacija Vlada Crne Gore Zavod za zdravstvenu zaštitu, Podgorica

BIBLIOGRAFIJA

Zakoni (1959) Deklaracija o pravima djeteta (1990) Convenction on the Rights of the Child (1992) Convention against Torture and any other cruel inhuman or degrading treatment or punishment; Dostupno na: http://www.unhchr.ch/tbs/doc.nsf/Statusfrset?OpenFrameSet

(1992) Ustav Republike Crne Gore, „Službeni list RCG”, br. 48/92 (1992) Zakon o specijalnom vaspitanju i obrazovanju, „Službeni list RCG”, br. 56/92

(1993) Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju, „Službeni list RCG”, br. 14/83, 12/85, 14/89, 28/91, 18/92, 20/93 (1994) Zakon o srednjem obrazovanju, „Službeni list RCG”, br. 56/92, 27/94 (1995) Zakon o osnovnim školama, „Službeni list RCG”, br. 34/91, 56/92, 32/93, 20/95 (1996) Zakon o životnoj sredini, „Službeni list RCG”, br. 12/96 (1996) Zakon o zdravstvenoj zaštiti i zdravstvenom osiguranju, „Službeni list SRCG”, br. 39/90 i 21/91 i „Službeni list RCG”, br. 30/92, 58/92, 6/94, 27/94, 16/95, 22/95 i 23/96 (1996) Zakon o osnovama penzijskog i invalidskog osiguranja, „Službeni list SRJ”, br. 30/96

Nacionalni plan akcije za djecu

(1993) Krivični zakon RCG, „Službeni list RCG”, br. 42/93

103

(1998) Zakon o zaštiti civilnih invalida rata, „Službeni list RCG”, br. 44/97, 1/98 (1998) Porodični zakon, „Službeni list Crne Gore”, br. 7/89 (2000) Zakon o pravima boraca, vojnih invalida i članova njihovih porodica, „Službeni list SRJ”, br. 24/98, 29/98, 25/00 (2001) Zakon o dječijoj i socijalnoj zaštiti, „Službeni list RCG”, br. 45/93, 16/95, 44/01 (2002) Opšti Zakon o obrazovanju i vaspitanju, „Službeni list RCG”, br. 64/02

(2002) Optional Protocol to the Convention on the Rights of the Child on the sale of children, child prostitution and child pornography; Dostupno na: http://www.unhchr.ch/tbs/doc.nsf/Statusfrset?OpenFrameSet

(2002) Zakon o zapošljavanju, „Službeni list RCG”, br. 5/02 (2002) Ustavna povelja državne zajednice Srbija i Crna Gora, Narodna Skupština Republike Srbije, Skupština Republike Crne Gore i Savezna skupština, 14. mart 2002. godine (2002) Zakon o osnovnom obrazovanju i vaspitanju, „Službeni list RCG”, br. 64/02 (2002) Zakon o predškolskom vaspitanju i obrazovanju, „Službeni list RCG”, br. 64/02 (2002) Zakon o stručnom obrazovanju, „Službeni list RCG”, br. 64/02 (2002) Zakon o srednjim školama, „Službeni list RCG”, br. 28/91, 64/02 (2002) Zakon o budžetu Republike Crne Gore za 2003. godinu, „Službeni list RCG”, br. 72/02 (2003) Zakon o zaštitniku ljudskih prava i sloboda, „Službeni list RCG”, br. 41/03

Nacionalni plan akcije za djecu

(2003) Zakon o radu, „Službeni list RCG”, br. 43/03

104

(2003) Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o budžetu Republike Crne Gore za 2003. godinu, „Službeni list RCG”, br. 45/03 (2003) Krivični Zakonik, „Službeni list RCG”, br. 70/03 (2003) Radni tekst (koji je sačinila uža Radna grupa i Komisija za izradu Zakona) Zakona o ostvarivanju prava i sloboda nacionalnih i etničkih manjina, novembar, 2003

Ostalo Dječji horizonti (2003), „Report on ‘World Fit for children 2010’ Project Results”, Dječji horizonti, Podgorica Federalni Zavod za statistiku SCG, Republički zavod za statistiku Crne Gore, Republički zavod za statistiku Srbije (2002) Nacrt dokumenta „Master Plan razvoja i harmonizacije zvanične jugoslovenske statistike”, Federalni Zavod za statistiku SCG, Republički Zavod za statistiku Crne Gore, Republički Zavod za statistiku Srbije, Beograd Government of the FR Yugoslavia (2001), „National Report on Follow-up to the World Summit for Children”, The Federal Republic of Yugoslavia

Government of the Republic of Montenegro (2003a), „First Draft Poverty Reduction Strategy Paper”, Government of the Republic of Montenegro, Podgorica Government of the Republic of Montenegro (2003b) „Poverty Reduction Strategy Paper”, Government of the Republic of Montenegro, Podgorica Institut za zdravlje Crne Gore, Centar za epidemiologiju (2003), „Izvještaj o sprovedenoj imunizaciji u Crnoj Gori za 2002. godinu”, Institut za zdravlje Crne Gore, Centar za epidemiologiju, Podgorica IRC Montenegro (2003), „Assessment of Health Care Needs in Montenegro, Special Medical Program”, IRC Montenegro, Podgorica ISSP (2003a), „Household Survey: Report #6”, ISSP, Montenegro ISSP (2003b), „Household Survey: Report #7”, ISSP, Montenegro ISSP (2003c), „Household Survey: Report #8”, ISSP, Montenegro Jovanović, A. (2003), „Izvještaj o registraciji raseljenih lica sa Kosova u Crnoj Gori 2003”, Vlada Republike Crne Gore, Komeserijat za raseljena lica, Podgorica

Republican Commission on AIDS (RCA) – Montenegro (2003), „Comprehensive Response to Address HIV/AIDS in Montenegro”, Republican Commission on AIDS, Podgorica Republički zavod za statistiku (2001) Republika Crna Gora, „Statistički godišnjak 2002”, Republički zavod za statistiku, Podgorica Republički zavod za statistiku (2002) Republika Crna Gora, „Statistički godišnjak 2002”, Republički zavod za statistiku, Podgorica UN Country Team (2003) Common Country Assesment for Serbia & Montenegro, UN, Belgrade UNDP – Montenegro, ISSP (2003), „Households Survey RAE, Refugees and IDPs”, UNDP – Montenegro, ISSP, Montenegro UNHCR (2002), „Global Appeal 2004, Serbia and Montenegro”, Dostupno na: http://www.unhcr.ch/cgi-bin/texis/vtx/home/+9wwBmeD5XkCwwwwwwwwwwwwhFqhT0yf EtFqnp1xcAFqhT0yfEcFq5tcdxwcawppnwca+XX6Mzm1wwwwwwwDzmxwwwwwww

UNICEF (2001a), „Istraživanje višestrukih pokazatelja zdravstvenog stanja i ponašanja žena i djece: Izvještaj za Saveznu Republiku Jugoslaviju”, UNICEF, Belgrade

Nacionalni plan akcije za djecu

Ministry of Health (2003), „Global Youth Tobacco Survey (GYTS) Report for Republic of Montenegro”, Ministry of Health, Podgorica

105

UNICEF (2001b), „Ten years of Child Rights in Yugoslavia 1990-2000: A Review”, Belgrade, UNICEF Belgrade UNICEF (2002), „A World Fit for Children: Millenium Development Goals, Special Session on Children Documents, The Convention on the rights of the child”, UNICEF New York, USA UNICEF (2003), „Report on the Results of the Participatory Research on Poverty Affected Children in Montenegro”, UNICEF, Podgorica Vlada Republike Crne Gore (2003a), „Akcioni plan za prevenciju narkomanije kod djece i omladine u Crnoj Gori”, Vlada Republike Crne Gore, Podgorica Vlada Republike Crne Gore, Ministarstvo rada i socijalnog staranja, (2003b), „Nacionalni program prevencije neprihvatljivog ponašanja djece i mladih u Crnoj Gori”, Vlada Republike Crne Gore, Podgorica Vlada Republike Crne Gore, Ministarstvo zdravlja, Komisija za izradu projekta „Nasilje i zdravlje” (2003c), „Predlog Nacionalnog programa za prevenciju nasilja”, Vlada Republike Crne Gore, Podgorica

Nacionalni plan akcije za djecu

Vlada Republike Crne Gore, Ministarstvo inostranih poslova (2003d), „Strategija za borbu protiv trgovine ljudima”, Vlada Republike Crne Gore, Podgorica

106

Zavod za zdravstvenu zaštitu Podgorica (1999), „Istraživanje o stavovima i ponašanju školske djece i omladine u vezi bolesti zavisnosti, seksualnosti i ishrane u Republici Crnoj Gori”, Zavod za zdravstvenu zaštitu Podgorica, Podgorica Zavod za zdravstvenu zaštitu Podgorica (2000), „Statistički godišnjak 1999.”, Zavod za zdravstvenu zaštitu Podgorica, Podgorica Zavod za zdravstvenu zaštitu Podgorica (2002), „Statistički godišnjak 2001.”, Zavod za zdravstvenu zaštitu Podgorica, Podgorica

ANEKSI

Aneks A Ratifikovane UN, MOR i EU konvencije

KONVENCIJE UJEDINJENIH NACIJA Convention on Rights of the Child – 12. mart 2003. god. (Sukcesija) Optional Protocol to the Convention on the Rights of the Child on the involvement of children in armed conflict – Ratifikovan 12. mart 2003. god.

Optional Protocol to the Convention on the Rights of the Child on the sale of children, child prostitution and child pornography – Ratifikovan 10. oktobar 2002. god.

Convention against Torture and any other cruel inhuman or degrading treatment or punishment – 12. mart 2003. god. (Sukcesija) International Covenant on Civil and Political Rights – 12. mart 2003. god. (Sukcesija)

Second Optional Protocol to the International Covenant on Civil and Political Rights – 6. septembar 2001. god. (Primljene instrukcije) Convention on the Elimination of all forms of discrimination against women – 1982. god. (Ratifikovana) International Convention on the Elimination of All forms of Racial Discrimination – 1967. god. (Ratifikovana) International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights – 12. mart 2003. god.

KONVENCIJE MEĐUNARODNE ORGANIZACIJE RADA (International Labor Organization) Unemployment Convention, 1919 (Br. 2) – 24. novembar 2000. god.

Maternity Protection Convention, 1919 (Br. 3) – 24. novembar 2000. god.

Unemployment Indemnity (Shipwreck) Convention, 1920 (No. 8) – 24. novembar 2000. god Placing of Seamen Convention, 1920 (No. 9) – 24. novembar 2000. god.

Right of Association (Agriculture) Convention, 1921 (No. 11) – 24. novembar 2000. god.

Nacionalni plan akcije za djecu

Optional Protocol to the International Covenant on Civil and Political Rights – 6. decembar 2001. god. (EIF datum)

109

Workmen’s Compensation (Agriculture) Convention, 1921 (No. 12) – 24. novembar 2000. god.

White Lead (Painting) Convention, 1921 (No. 13) – 24. novembar 2000. god.

Weekly Rest (Industry) Convention, 1921 (No. 14) – 24. novembar 2000. god.

Medical Examination of Young Persons (Sea) Convention, 1921 (No. 16) – 24. novembar 2000. god.

Workmen’s Compensation (Accidents) Convention, 1925 – 24. novembar 2000. god.

Workmen’s Compensation (Occupational Diseases) Convention, 1925 (No. 18) – 24. novembar 2000. god.

Equality of Treatment (Accident Compensation) – 24. novembar 2000. god.

Seamen’s Articles of Agreement Convention, 1926 (No. 22) – 24. novembar 2000. god.

Repatriation of Seamen Convention, 1926 (No. 23) – 24 novembar 2000. god.

Sickness Insurance (Industry) Convention, 1927 (No. 24) – 24. novembar 2000. god.

Sickness Insurance (Agriculture) Convention, 1927 (No. 25) – 24. novembar 2000. god.

Nacionalni plan akcije za djecu

Marking of Weight (Packages Transported by Vessels) Convention, 1929 (No. 27) – 24. novembar 2000. god.

110

Forced Labour Convention, 1930 (No. 29) – 24. novembar 2000. god.

Protection against Accidents (Dockers) Convention (Revised), 1932 (No. 32) – 24. novembar 2000. god.

Underground Work (Women) Convention, 1935 (No. 45) – 24. novembar 2000. god.

Maintenance of Migrants’ Pension Rights Convention, 1935 (No. 48) – 24. novembar 2000. god.

Officers’ Competency Certificates Convention, 1936 (No. 53) – 24. novembar 2000. god.

Sickness Insurance (Sea) Convention, 1936 (No. 56) – 24. novembar 2000. god.

Certification of Ships’ Cooks Convention, 1946 (No. 69) – 24. novembar 2000. god.

Medical Examination (Seafarers) Convention, 1946 (No. 73) – 24. novembar 2000. god.

Certification of Able Seamen Convention, 1946 (No. 74) – 24. novembar 2000. god.

Final Articles Revision Convention, 1946 (No. 80) – 24 novembar 2000. god.

Labour Inspection Convention, 1947 (No. 81) – 24. novembar 2000. god.

Freedom of Association and Protection of the Right to Organize Convention, 1948 (No. 87) – 24. novembar 2000. god.

Employment Service Convention, 1948 (No. 88) – 24. novembar 2000. god.

Night Work (Women) Convention (Revised), 1948 (No. 89) – 24. novembar 2000. god.

Night Work of Young Persons (Industry) Convention (Revised), 1948 (No. 90) – 24. novembar 2000. god.

Paid Vacations (Seafarers) Convention (Revised), 1949 (No. 91) – 24. novembar 2000. god.

Accommodation of Crews Convention (Revised), 1949 (No. 92) – 24. novembar 2000. god.

Migration for Employment Convention (Revised), 1949 (No. 97) Isključene su odredbe u Aneksu III – 24. novembar 2000. god.

Right to Organize and Collective Bargaining Convention, 1949 (No. 98) – 24. novembar 2000. god.

Equal Remuneration Convention, 1951 (No. 100) – 24. novembar 2000. god.

Social Security (Minimum Standards) Convention, 1952 (No. 102) Usvojeni su djelovi II, III, IV, V i VI, VIII i X. Dio VI nije više primjenjiv kao rezultat ratifikacije Konvencije broj 121. – 24. novembar 2000. god.

Abolition of Forced Labour Convention, 1957 (No. 105) – 24. novembar 2000. god.

Weekly Rest (Commerce and Offices) Convention, 1957 (No. 106) Vlada je proglasila da se Konvencija takođe odnosi i na osobe zaposlene u ustanovama, određeno u Članu 3, paragraf 1. – 24. novembar 2000. god.

Wages, Hours of Work and Manning (Sea) Convention (Revised), 1958 (No. 109) Convention not in force – 24. novembar 2000. god.

Discrimination (Employment and Occupation) Convention, 1958 (No. 111) – 24. novembar 2000. god.

Medical Examination (Fishermen) Convention, 1959 (No. 113) – 24. novembar 2000. god.

Fishermen’s Articles of Agreement Convention, 1959 (No. 114) – 24. novembar 2000. god.

Final Articles Revision Convention, 1961 (No. 116) – 24. novembar 2000. god.

Guarding of Machinery Convention, 1963 (No. 119) – 24. novembar 2000. god.

Employment Injury Benefits Convention, 1964 [Schedule I amended in 1980] (No. 121) – 24. novembar 2000. god.

Employment Policy Convention, 1964 (No. 122) – 24. novembar 2000. god.

Nacionalni plan akcije za djecu

Maternity Protection Convention (Revised), 1952 (No. 103) – 24. novembar 2000. god.

111

Accommodation of Crews (Fishermen) Convention, 1966 (No. 126) – 24. novembar 2000. god.

Labour Inspection (Agriculture) Convention, 1969 (No. 129) – 24. novembar 2000. god.

Minimum Wage Fixing Convention, 1970 (No. 131) – 24. novembar 2000. god.

Holidays with Pay Convention (Revised), 1970 (No. 132) Dužina odmora je određena na 18 radnih dana. Prihvaćene su odredbe Člana 15, paragraf 1(a) i (b).

– 24. novembar 2000. god.

Workers’ Representatives Convention, 1971 (No. 135) – 24. novembar 2000. god.

Benzene Convention, 1971 (No. 136) – 24. novembar 2000. god.

Minimum Age Convention, 1973 (No. 138) Minimalni uzrast je određen na 15 godina – 24. novembar 2000. god.

Occupational Cancer Convention, 1974 (No. 139) – 24. novembar 2000. god.

Paid Educational Leave Convention, 1974 (No. 140) – 24. novembar 2000. god.

Human Resources Development Convention, 1975 (No. 142) – 24. novembar 2000. god.

Nacionalni plan akcije za djecu

Migrant Workers (Supplementary Provisions) Convention, 1975 (No. 143) – 24. novembar 2000. god.

112

Working Environment (Air Pollution, Noise and Vibration) Convention, 1977 (No. 148) – 24. novembar 2000. god.

Occupational Safety and Health Convention, 1981 (No. 155) – 24. novembar 2000. god.

Workers with Family Responsibilities Convention, 1981 (No. 156) – 24. novembar 2000. god.

Termination of Employment Convention, 1982 (No. 158) – 24. novembar 2000. god.

Vocational Rehabilitation and Employment (Disabled Persons) Convention, 1983 (No. 159) – 24. novembar 2000. god.

Occupational Health Services Convention, 1985 (No. 161) – 24. novembar 2000. god.

Asbestos Convention, 1986 (No. 162) – 24. novembar 2000. god.

Worst Forms of Child Labour Convention, 1999 (No. 182) – 24. novembar 2000. god.

KONVENCIJE EU-A KOJE SE ODNOSE NA DJECU European Convention on Recognition and Enforcement of Decision concerns Custody of Children and on Restoration of Custody of Children – 18. januar 2002. god.

26-28. Oktobar 2003.

DevInfo trening

13. Novembar 2003.

Formiranje Komisije za izradu nacionalnog plana za prava djece

9. Decembar 2003.

Sastanak Komisije za izradu plana za dječija prava

11. Decembar 2003.

Konsultacije sa djecom (7-12) u Podgorici

11. Decembar 2003.

Konsultacije sa djecom sa posebnim potrebama (12-18) u Podgorici

13. Decembar 2003.

Konsultacije sa djecom sa posebnim potrebama (12-18) u Nikšiću

15. Decembar 2003.

Konsultacije sa djecom (0-3) u Bijelom Polju

15. Decembar 2003.

Konsultacije sa djecom (4-7) u Bijelom Polju

15. Decembar 2003.

Konsultacije sa djecom (7-12) u Mojkovcu

15-19. Decembar 2003.

Konsultacije sa djecom (12-18) u Herceg Novom

15-19. Decembar 2003.

Konsultacije sa djecom (12-18) u Podgorici

15-19. Decembar 2003.

Konsultacije sa djecom (12-18) u Nikšiću

15-19. Decembar 2003.

Konsultacije sa djecom (12-18) u Cetinju

15-19. Decembar 2003.

Konsultacije sa djecom (12-18) u Beranama i Plavu

16. Decembar 2003.

Konsultacije sa RAE djecom (12-18) u Nikšiću

16-17. Decembar 2003.

Konsultacije sa odraslima u Baru

16-17. Decembar 2003.

Konsultacije sa odraslima u Kotoru

16-17. Decembar 2003.

Konsultacije sa odraslima u Tivtu

16-17. Decembar 2003.

Konsultacije sa odraslima u Podgorici

16-17. Decembar 2003.

Konsultacije sa odraslima u Bijelom Polju

16-17. Decembar 2003.

Konsultacije sa odraslima u Cetinju

16-17. Decembar 2003.

Konsultacije sa odraslima u Žabljaku, Šavniku i Rožajama

16-17. Decembar 2003.

Konsultacije sa odraslima u Danilovgradu

17. Decembar 2003.

Sastanak Komisije za izradu plana za dječija prava

17. Decembar 2003.

Konsultacije sa djecom (7-12) u Plužinama

Nacionalni plan akcije za djecu

Aneks B Vremenska dinamika razvoja Nacionalnog plana akcija

113

Nacionalni plan akcije za djecu

114

17. Decembar 2003.

Konsultacije sa djecom (0-3) u Nikšiću

17. Decembar 2003.

Konsultacije sa djecom (4-7) u Nikšiću

17. Decembar 2003.

Konsultacije sa djecom (7-12) u Nikšiću

18. Decembar 2003.

Konsultacije sa djecom (0-3) u Budvi

18. Decembar 2003.

Konsultacije sa djecom (4-7) u Budvi

18. Decembar 2003.

Konsultacije sa RAE djecom (7-12) u Podgorici

18. Decembar 2003.

Konsultacije sa roditeljima djece sa posebnim potrebama u Nikšiću

19. Decembar 2003.

Konsultacije sa djecom (0-3) u Baru

19-21. Decembar 2003.

Konsultacije sa odraslim izbjeglicama/ privremeno raseljenim licima u Andrijevici

16-17. Decembar 2003.

Konsultacije sa odraslima u Ulcinju

20. Decembar 2003.

Konsultacije sa djecom izbjeglica/privremeno raseljenih lica (7-12) u Baru

21. Decembar 2003.

Konsultacije sa djecom izbjeglica/privremeno raseljenih lica (7-12) u Baru

21. Decembar 2003.

Konsultacije sa RAE djecom (7-12) u Herceg Novom

22. Decembar 2003.

Konsultacije sa djecom (0-3) u Kolašinu

22. Decembar 2003.

Konsultacije sa djecom (4-7) u Kolašinu

23. Decembar 2003.

Konsultacije sa djecom (0-3) u Podgorici

23. Decembar 2003.

Konsultacije sa djecom (4-7) u Podgorici

23. Decembar 2003.

Okrugli sto sa predstavnicima NVO u Podgorici

15. Januar 2003.

Sastanak Komisije za izradu plana za dječija prava

21. Januar 2004.

Sastanak DevInfo radne grupe

30. Januar 2004.

Regionalna konferencija u Baru

03. Februar 2004.

Sastanak DevInfo radne grupe

04. Februar 2004.

Regionalna konferencija u Bijelom Polju

06. Februar 2004.

Regionalna konferencija u Podgorici

09.-16. Februar 2004.

Konsultacije za ocjenu realizovanog

21. Februar 2004.

Sastanak DevInfo radne grupe

11. Mart 2004.

Sastanak DevInfo radne grupe

16. Mart 2004.

Sastanak Predsjedavajućeg Komisije za izradu plana za prava djece i UNICEF-a

Aneks C Definicije indikatora

Sva djeca imaju pravo na zaštitu od nejednakosti Stopa samoubistava među djecom <18 godina: Broj samoubistava djece mlađe od 18 godina.

Broj djece u ustanovama socijalne i dječije zaštite (ukupno, ženski, muški): Broj djece smještene u institucije socijalne i dječije zaštite.

Procenat djece u porodičnom/starateljskom smještaju: Procenat djece u porodičnom/starateljskom smještaju u odnosu na ukupan broj djece kojima je potrebno alternativno staranje.

Procenat djece sa posebnim potrebama (ukupno, ženski, muški): Broj prijavljenih slučajeva zlostavljanja djece: Broj slučajeva zlostavljanja djece (starosti 0-18 godina) koji su prijavljeni CSR ili policiji.

Odgovor na zlostavljanje djece: Procenat prijavljene zlostavljane djece koji je prijavljen i adekvatno riješen u roku od šest mjeseci, jedne godine, dvije ili više godina od trenutka kad je zlostavljanje, zanemarivanje ili nasilje započelo.

Broj identifikovanih slučajeva trafikinga: Broj identifikovanih/prijavljenih slučajeva trafikinga.

Broj slučajeva trafikinga izvedenih na sud: Broj slučajeva trafikinga izvedenih na sud.

Stopa siromaštva među djecom (0-18): Procenat djece starosti od 0-18 godina koja žive u porodicama koje imaju prihode manje od prihoda definisanih linijom siromaštva (€ 116.2 po potrošačkoj jedinici).

Nacionalni plan akcije za djecu

Procenat registrovane djece sa posebnim potrebama u odnosu na ukupan broj djece.

115

Stopa siromaštva među RAE djecom (0-18): Procenat RAE djece starosti od 0-18 godina koja žive u porodicama koje imaju prihode manje od prihoda definisanih linijom siromaštva (€ 116.2 po potrošačkoj jedinici).

Stopa siromaštva među djecom izbjeglica i raseljenih lica (0-18): Procenat djece izbjeglica i raseljenih lica starosti od 0-18 godina koja žive u porodicama koje imaju prihode manje od prihoda definisanih linijom siromaštva (€ 116.2 po potrošačkoj jedinici).

Broj djece izbjeglica/privremeno raseljenih lica koja žive u kolektivnim centrima: Broj djece, uzrasta 0-18 godina, koja su se pod prisilom preselila u Crnu Goru iz drugih zemalja (izbjeglice), privremeno raseljena lica (IDPs) uključujući i djecu koja su se preselila iz Kosova i Metohije, a žive u kolektivnim centrima.

Nacionalni plan akcije za djecu

Sve djevojčice i svi dječaci imaju pravo i pristup kvalitetnom obrazovanju

116

Dio BDP izdvojen za obrazovanje: Procenat BDP koji je izdvojen za obrazovanje.

Procenat djece obuhvaćene jaslicama (1-3): Procenat djece od 1-3 godine koja idu u jaslice (poludnevni ili cjelodnevni boravak).

Procenat djece obuhvaćene vrtićima (3-6): Procenat djece od 3-6 godina koja pohađaju predškolske ustanove (poludnevni ili cjelodnevni boravak).

Broj RAE djece obuhvaćene predškolskim ustanovama (ukupno, ženski, muški): Broj RAE djece predškolskog uzrasta(1-6 godina) koja pohađaju predškolske ustanove (poludnevni ili cjelodnevni boravak).

Broj djece sa posebnim potrebama obuhvaćene predškolskim ustanovama (ukupno, ženski, muški): Broj djece sa posebnim potrebama predškolskog uzrasta(1-6 godina) koja pohađaju predškolske ustanove (poludnevni ili cjelodnevni boravak).

Stopa upisa u osnovnu školu: Procenat djece uzrasta 7-15 godina upisanih u osnovnu školu.

Broj RAE djece u osnovnim školama (ukupno, ženski, muški): Broj RAE djece uzrasta 7-15 upisanih u osnovnu školu.

Stopa upisa u osnovnu školu za RAE djecu (ukupno, ženski, muški): Procenat RAE djece uzrasta 7-15 godina upisanih u osnovnu školu.

Stopa upisa u osnovnu školu za djecu izbjeglica/raseljenih lica (ukupno, ženski, muški): Procenat djece izbjeglica/raseljenih lica uzrasta 7-15 godina upisanih u osnovnu školu.

Broj djece sa posebnim potrebama u „inkluzivnoj“ nastavi u osnovnim školama (ukupno, ženski, muški): Broj djece sa posebnim potrebama koja pohađaju redovne osnovne škole.

Broj djece sa posebnim potrebama u osnovnom obrazovanju ( redovne škole, specijalne škole) (ukupno, ženski, muški): Broj djece sa posebnim potrebama koja pohađaju osnovne škole (redovne, specijalne škole).

Procenat djece koja su upisala prvi razred i dospjela do 5-tog u odgovarajućem uzrastu.

Procenat djece koja završe osnovnu školu (ukupno, RAE, ženski, muški): Procenat djece upisane u osnovnu školu koja završe osnovnu školu u odgovarajućem uzrastu.

Stopa upisa u srednje obrazovanje: Proporcija djece uzrasta od 15-19 koji su upisani u srednju školu.

Broj RAE djece u srednjim školama (ukupno, ženski, muški): Broj RAE djece srednjoškolskog uzrasta upisanih u srednju školu.

Procenat škola sa uspostavljenim zajednicama učenika i parlamentima mladih: Procenat osnovnih i srednjih škola u kojima su formirane zajednice učenika i parlamenti mladih.

Stopa nepismenosti (10-18) (ukupno, ženski, muški): Nesposobnost da se na bilo kom jeziku pročita ili napiše bilo kakva poruka.

Stopa nepismenosti među RAE djecom (10-18) (ukupno, ženski, muški): Nesposobnost da se na bilo kom jeziku pročita ili napiše bilo kakva poruka.

Nacionalni plan akcije za djecu

Procenat učenika koji završe peti razred (ukupno, ženski, muški, RAE):

117

Osigurati zdrav život za djevojčice i dječake Dio BDP izdvojen za zdravstvo: Procenat BDP koji je izdvojen za zdravstvo.

Obuhvat vakcinacijom protiv DPT: Procenat jednogodišnje djece vakcinisane protiv difterije, pertusisa i tetanusa (DPT).

Obuhvat vakcinacijom protiv malih boginja: Procenat djece vakcinisane protiv malih boginja u toku druge godine života.

Obuhvat vakcinacijom protiv dječije paralize: Procenat jednogodišnje djece vakcinisane protiv dječije paralize.

Obuhvat vakcinacijom protiv tuberkuloze: Procenat jednogodišnje djece vakcinisane protiv tuberkuloze.

Prevalencija HIV/AIDS-a kod djece (ukupno, ženski, muški, dobne grupe):

Nacionalni plan akcije za djecu

Broj prijavljene djece koja su inficirana HIV/AIDS-om.

118

Broj djece siročadi zbog AIDS-a: Broj evidentirane djece koja su postala siročad zbog smrti roditelja ili staratelja od AIDS-a.

Broj trudnica inficiranih HIV/AIDS-om: Broj prijavljenih trudnica inficiranih HIV/AIDS-om.

Stopa mortaliteta odojčadi: Godišnji broj umrle odojčadi na 1000 živorođenih.

Stopa mortaliteta djece mlađe od 5 godina: Godišnji broj umrlih od trenutka rođenja do navršenih 5 godina života na 1000 živorođenih.

Procenat djece sa niskom tjelesnom masom na rođenju (ukupno, ženski, muški): Procenat živorođenih sa tjelesnom masom manjom od 2 500 grama.

Procenat djece koja se hrane isključivo majčinim mlijekom (0-6 mjeseci): Procenat odojčadi mlađih od šest mjeseci (180 dana) koja se hrane isključivo dojenjem bez bilo kakve dopunske ishrane.

Prevalencija neuhranjenosti kod djece do 5 godina starosti (-2SD) (ukupno, ženski, muški): Procenat umjereno neuhranjene djece mlađe od 5 godina (-2SD težina-zastarost u odnosu na referentnu populaciju SZO).

Stopa maternalnog mortaliteta: Broj umrlih žena zbog uzroka povezanih sa trudnoćom i porođajem u toku trudnoće ili 42 dana nakon porođaja na 100 000 živorođenih u toku jedne godine.

Procenat porođaja obavljenih uz stručni nadzor: Procenat rođenih pod stručnim zdravstvenim nadzorom (ljekari, sestre, babice ili osoblje iz primarne zdravstvene zaštite obučeno u akušerskim vještinama).

Prenatalna zaštita: Procenat žena starosti od 15-49 godina koje su tokom trudnoće bar jednom posjetile doktora.

Procenat djece koja puše (ukupno, ženski, muški, dobne grupe): Procenat djece koja piju alkohol (ukupno, ženski, muški, dobne grupe): Procenat djece koja piju alkoholna pića.

Procenat djece koja koriste drogu (ukupno, ženski, muški, dobne grupe): Procenat djece koja koriste drogu.

Prevalencija kontracepcije (ukupno, ženski, muški): Zastupljenost kontracepcije – proporcija žena od 15-49 godina koje koriste kontracepciju ili čiji partneri koriste kontracepciju.

Adolescentska stopa fertiliteta (15-19): Broj živorođenih od strane djevojčica od 15-19 godina starosti na 1000 djevojčica uzrasta 15-19 godina.

Nacionalni plan akcije za djecu

Procenat djece koja puše.

119

Zaštititi životnu sredinu za djecu Dostupnost bezbjedne vode za piće (priključak na javnu infrastrukturu ili sopstveno vodosnabdijevanje): Proporcija stanovnika koji koriste bilo koju od sledećih bezbjednih načina vodosnabdijevanja pijaćom vodom: (1) voda iz česme, (2) javna česma, (3) bušotina/pumpa, (4) bunar (zaštićen/pokriven), (5) zaštićeni izvor.

Dostupnost bezbjedne vode za piće za RAE stanovništvo: Proporcija RAE stanovnika koji koriste bilo koju od sledećih bezbjednih načina vodosnabdijevanja pijaćom vodom: (1) voda iz česme, (2) javna česma, (3) bušotina/pumpa, (4) bunar (zaštićen/pokriven), (5) zaštićeni izvor.

Procenat stanovništva koji ima priključak na javni kanalizacioni sistem: Procenat stanovnika koji imaju priključak na javni kanalizacioni sistem.

Dostupnost kućnih sanitarnih priključaka za RAE stanovništvo: Procenat RAE stanovništva koja ima sanitarne uređaje u kući.

Emisija ugljendioksida (u tonama po glavi stanovnika): Nacionalni plan akcije za djecu

Emisija CO2 u tonama po glavi stanovnika.

120

Stopa obolijevanja djece od respiratornih infekcija: Broj djece oboljele od akutnih i hroničnih respiratornih infekcija na 1000 uzrasta 0-18.

Sva djeca su punopravni građani Procenat djece čije je rođenje registrovano do mjesec dana nakon rođenja: Procenat djece čije je rođenje uredno prijavljeno/registrovano do mjesec dana nakon rođenja u odnosu na ukupan broj živorođenih za tu godinu.

Procenat ranijih izbjeglica i raseljenih lica sa trajnim rješenjem u Republici Crnoj Gori u poređenju sa onima koji ostaju izbjeglice/privremeno raseljena lica: Odnos onih koji su imali status izbjeglice/privremeno raseljenih lica koji imaju trajno rješenje u Republici Crnoj Gori u poređenju sa onima koji ostaju izbjeglice/privremeno raseljena lica izražen u procentima.

Broj evidentirane djece izbjeglica/raseljenih lica (0-18) (ukupno, ženski, muški): Broj djece izbjeglica/privremeno raseljenih lica uzrasta 0-18.

Broj djece u sukobu sa zakonom (<14, 14-16, 16-18, ukupno, ženski, muški): Broj djece koja su prijavljena zbog ilegalnih aktivnosti.

Broj djece (<18) u sukobu sa zakonom smještene u institucije (ukupno, ženski, muški): Broj djece mlađe od 18 godina koja su na bilo koji način zakonski kažnjena zbog ilegalnih aktivnosti i smještena u institucije.

Broj slučajeva prihvaćenih za Ombudsmanovu proceduru:

Nacionalni plan akcije za djecu

Broj razmotrenih i prihvaćenih slučajeva za Ombudsmanovu proceduru aktivnog djelovanja.

121

Aneks D DevInfo Radna grupa za Crnu Goru

OPIS DUŽNOSTI I ODGOVORNOSTI DevInfo Radnu grupu (DIRG) za Crnu Goru je formirala Komisija za izradu Nacionalnog plana za prava djece i njoj direktno odgovara.

Cilj Da obezbijedi neophodnu podršku monitoringu statističkih indikatora uticaja u Nacionalnom planu akcija za djecu u Crnoj Gori kroz DevInfo NPA bazu podataka.

Nacionalni plan akcije za djecu

Aktivnosti

122

DevInfo Radna grupa za Crnu Goru je odgovorna za razvoj i održavanje DevInfo baze podataka, kao i za prezentaciju podataka dobijenih iz baze kroz sledeće grupe aktivnosti.

A. Razvoj DevInfo baze podataka

Da odgovori na zahtjeve za novim podacima potrebnim za monitoring NPA;

Da prilagođava bazu podataka u skladu sa novim statističkim indikatorima i sistemima za prikupljanje podataka;

Da olakšava međusektorsku diskusiju o indikatorima koji se tiču više sektora.

B. Održavanje DevInfo baze podataka

Da redovno unosi podatke u bazu podataka;

Da obezbijedi redovnu provjeru podataka unešenih u sistem i provjeru funkcionisanja same baze u saradnji sa različitim sektorima;

Da omogući da se podaci iz svih sektora konsoliduju u jedinstvenu bazu podataka.

C. Informisanje o DevInfo bazi podataka

Da se obezbijedi dostupnost baze podataka javnosti u „user friendly” maniru;

Da se ministarstva redovno izvještavaju o promjeni vrijednosti indikatora, odnosno o njihovom progresu;

Da se Komisija za izradu Nacionalnog plana za prava djece redovno obavještava o aktivnostima Radne grupe;

Da pomogne u tumačenju indikatora koji se tiču više sektora.

NAČIN FUNKCIONISANJA (NACRT)

Članovi/ice Radne grupe biće predstavnici/e svih ministarstava koja su uključena u implementaciju Nacionalnog plana akcija za prava djece u Crnoj Gori (NPA) i to iz: Ministarstva rada i socijalnog staranja, Ministarstva zdravlja, Ministarstva obrazovanja, Ministarstva pravde, Ministarstva unutrašnjih poslova, Ministarstva za zaštitu životne sredine i uređenje prostora, kao i dva predstavnika/ce Monstata i jedan predstavnik/ca Komesarijata za raseljena lica. Po nalogu Komisije za izradu Nacionalnog plana za prava djece i na osnovu predloga bilo kog člana Radne grupe u rad Radne grupe mogu se uključiti i dodatni članovi (npr. Institut za strateške studije i prognoze).

Sastajanje Sastanci Sastanci će se održavati barem četiri puta godišnje:

u skladu sa periodima za unos podataka u različitim sektorima tri puta (januar, jun, oktobar) i

jedan sastanak u decembru na kojem bi se procijenila uspješnost funkcionisanja DevInfo baze podataka za tu godinu i otpočele pripreme za sledeću godinu.

Nacionalni plan akcije za djecu

Članstvo

123

Sastanak se neće održati ukoliko bar polovina članova Radne grupe ne prisustvuje sastanku. Na zahtjev bilo kog člana/ice Radne grupe ili Komisije za izradu Nacionalnog plana za prava djece može da se sazove sastanak mimo ovog rasporeda.

Mjesto održavanja sastanaka Sastanci bi se održavali redom u različitim ministarstvima u skladu sa internim dogovorom članova Radne grupe.

Agenda i zapisnik

Nacionalni plan akcije za djecu

Sastankom će predsjedavati predstavnik/ca ministarstva koje je domaćin tog sastanka. Koordinator/a je odgovoran za sazivanje sastanka i pripremu agende. Uz poziv za svaki sastanak dobijaće se agenda predložena od strane predsjedavajuće/g.

124

Na svakom sastanku Koordinator će voditi zapisnik koji će poslati svim članovima Radne grupe i predsjedniku Komisije za razvoj Nacionalnog plana za prava djece najkasnije 10 dana nakon sastanka. Svi članovi radne grupe mogu učestvovati u dopunjavanju zapisnika najkasnije do 5 dana prije sledećeg sastanka.

Odlučivanje Preporuke i/ili odluke će se donositi ili konsenzusom ili većinom glasova.

Izvještavanje DevInfo Radna grupa će dvaput godišnje podnositi izvještaj o svojim aktivnostima Komisiji za razvoj Nacionalnog plana za prava djece, a na zahtjev Komisije i češće. Ovaj izvještaj će sadržati detaljan opis aktivnosti Radne grupe u proteklom periodu, a za njegovu izradu zadužen je DevInfo koordinator/ka.

Predstavnici/e ministarstava i ostalih tijela uključenih u rad Radne grupe će pripremati godišnje izvještaje o indikatorima i njihovom napredovanju u odnosu na postavljene ciljeve koji se tiču njihovog sektora i to u formatu koji treba da bude razumljiv za ljude koji se bave politikom u raznim sektorima.

Za objedinjavanje izvještaja biće odgovoran koordinator/ka Radne grupe.

Članovi DevInfo Radne grupe za Crnu Goru Svaki član/ica DevInfo Radne grupe je odgovoran za: i.

Prikupljanje podataka za indikatore koji se tiču njenog/njegovog sektora;

ii.

Slanje sektorskih podataka koordinatoru;

iii. Komuniciranje sa koordinatorom/kom u slučaju da neka vrijednost ili definicija indikatora treba da se promijeni van dogovorenog rasporeda; iv.

Aktivno učestvovanje na sastancima Radne grupe;

v.

Predlaganje sastanka Radne grupe i van zacrtanog rasporeda ukoliko se za to ukaže potreba;

vi.

Učestvovanje u izradi zapisnika sa sastanaka;

vii. Pripremu godišnjeg izvještaja o indikatorima koji se tiču njenog/njegovog sektora;

ix.

Slanje poziva za sastanak članovima DevInfo Radne grupe;

x.

Pisanje i dopune zapisnika;

xi.

Učestvovanje u izradi polugodišnjih izvještaja o aktivnostima Radne grupe.

Koordinator/ka DevInfo Radne grupe za Crnu Goru Koordinator/a DevInfo Radne grupe je odgovoran/a za: i.

Prikupljanje podataka za indikatore koji se tiču njenog/njegovog sektora;

ii.

Unošenje podataka u DevInfo bazu podataka;

iii.

Kontrolu unijetih podataka (formalna i logička kontrola);

iv.

Slanje konsolidovane baze podataka resornim ministarstvima i institutima;

v.

Postavljanje kompletirane baze podataka na Web preko Biroa za odnose s javnošću Vlade Republike Crne Gore;

Nacionalni plan akcije za djecu

viii. Pripremu nacrta agende za sastanke i sazivanje sastanaka;

125

vi.

Pripremu dijela godišnjeg izvještaja koji se odnosi na indikatore i objedinjavanje izvještaja drugih ministarstava u jedinstven dokument za Komisiju;

vii. Unošenje neophodnih izmjena u toku godine u skladu sa zahtjevima resornih ministarstava; viii. Redovno ažuriranje sadržaja DevInfo baze podataka u skladu sa dinamikom obrade podataka u statističkim istraživanjima; ix.

Obezbijeđivanje pomoći i podrške članovima DevInfo Radne grupe u upravljanju bazom podataka i njenom korišćenju;

x.

Obezbijeđivanje pomoći u izradi baze podataka za praćenje Lokalnih planova akcija na opštinskom nivou;

xi.

Pružanje pomoći svim korisnicima DevInfo baze podataka (Help Desk).

xii. Izradu polugodišnjih izvještaja o aktivnostima Radne grupe za Komisiju za izradu Nacionalnog plana za prava djece uključujući i izvještaje o potrebnim dodatnim istraživanjima i

Nacionalni plan akcije za djecu

xiii. Komunikaciju između Komisije i Radne grupe.

126

SADRŽAJ

UVOD Istorijat .................................................................................................

Struktura ..............................................................................................

Metodologija .......................................................................................

3 5 6

STRATEŠKI CILJEVI .................................................................................

9

REZULTATI ................................................................................................ 11 Sva djeca imaju pravo na zaštitu od nejednakosti .............................. 13 Sve djevojčice i svi dječaci imaju pravo i pristup kvalitetnom obrazovanju ..................................................................... 33 Osigurati zdrav život za djevojčice i dječake ...................................... 57 Zaštititi životnu sredinu za djecu ........................................................ 78 Sva djeca su punopravni građani ........................................................ 88 MONITORING I EVALUACIJA ................................................................ 98 FINANSIJSKI USLOVI ZA IMPLEMENTACIJU ...................................100 SKRAĆENICE .............................................................................................101 BIBLIOGRAFIJA ........................................................................................103 ANEKSI .......................................................................................................107 Aneks A: Ratifikovane UN, MOR i EU konvencije ............................109 Aneks B: Vremenska dinamika razvoja Nacionalnog plana akcija ........113 Aneks C: Definicije indikatora ............................................................115 Aneks D: DevInfo Radna grupa za Crnu Goru ..................................122