groen gas
unawe
Sterrenkunde maakt schoolkinderen tot wereldburgers
starten. Ik kan overal tanken: in Nederland, maar ook in Duitsland, Frankrijk, Italië, noem maar op. Heen en weer naar Parijs kost me maar een paar tientjes aan gas. We hebben in Nederland 50 vulpunten voor groen gas; aan het eind van dit jaar is dit aantal verdubbeld en daarmee is dan sprake van een goede landelijke dekking. Fiat, VW en Mercedes lopen voorop met verschillende typen personenen bestelwagens. Binnenkort komt er een subsidieregeling die de verkoop van zulke auto’s moet stimuleren.’ Groen Gas Mobiel is een vereniging met leden uit verschillende branches en sectoren, waaronder pompexploitanten, energieleveranciers, afvalverwerkers, automotivebedrijven en leasebedrijven.
Mam, wanneer gaat de zon uit? Tekst André Staas | Beeld Gerrit Das en Unawe
Proeftuin Noord-Nederland
levering nog klein. Het Platform Nieuw Gas (PNG) heeft becijferd dat in 2050 ongeveer de helft van al het binnenlandse gasverbruik met groen gas gedekt zou kunnen worden. ‘Willen we onze uitstoot van CO2 in 2020 met 20% verminderd hebben ten opzichte van 1990, dan kan de vergroening van ons gas wel eens een sleutelrol spelen: groen gas kan tegen die tijd zo’n 5% van de gasvoorziening voor zijn rekening nemen en dat betekent dat een miljoen huishoudens van groen gas kan worden voorzien! Het realiseert dan een kwart van de Nederlandse duurzaamheidsdoelstellingen. Een combinatie van groen gas met efficiency en energiebesparing is de snelste en de goedkoopste oplossing voor verduurzaming van de energievoorziening in Nederland.’ Niet alleen in onze huizen, maar ook in bedrijfs- en andere gebouwen vindt de komende jaren een ingrijpende energietransitie plaats. ‘En vlak de mobiliteit niet uit, want die is verantwoordelijk voor een grote uitstoot van CO2, roet en andere luchtvervuiling. Willen we de kwaliteit van onze leefomgeving écht verbeteren, dan zullen we ook de scheepvaart en het vrachtverkeer moeten aanpakken. Gasunie heeft plannen in de Rotterdamse haven om LNGinfrastructuur beschikbaar te stellen, wat noodzakelijk is om de transitie van diesel naar LNG in bijvoorbeeld scheepsmotoren te bewerkstelligen. Een veerboot met een walmende schoorsteen op de rede van Vlieland, dat kan toch niet meer!’ Naast de natte vloten van kustvaart, binnenvaart en visserij lenen ook de droge vloten van het wegtransport zich goed voor transitie van diesel naar LNG, getuige de tien vrachtwagens die Vos Logistics onlangs de weg opstuurde. Paar tientjes Parijs
Wroemmm, en dan onze heilige koe, ons ultieme statussymbool: de personenauto. Groeneveld is ervaringsdeskundige. ‘Ik heb vorig jaar 32.000 kilometer met mijn Passat Ecofuel gereden en heb maar twee keer benzine getankt. Dat heb je nodig om te kunnen
Zonnepanelen en windmolens als dragers van onze energiemix. En groen gas als standby voor als er even geen zon of wind is. Zo ziet volgens Groeneveld de duurzame toekomst van ons land eruit. ‘Uiteraard in combinatie met een vergaande besparing op het energieverbruik, onder meer door warmte-isolatie, en met de inzet van nieuwe technologie, bijvoorbeeld nieuwe HR-e ketels, die thuis
Als je stilstaat bij de grootsheid van het heelal, realiseer je je dat er meer is dan je dorp of streek. Het maakt je nieuwsgierig naar andere landen, culturen, mensen. Het project UNAWE richt zich op kansarme kinderen in tientallen landen. Met behulp van sterrenkunde wordt hun blik verruimd, opdat ze tolerante wereldburgers worden.
Zon en wind als dragers van onze energiemix en groen gas als standby warmte en elektriciteit leveren. Zo’n strategie is veel verstandiger dan inzetten op kolen en kernenergie. Groen gas speelt hierbij een belangrijke rol. Het is eigenlijk een fluitje van een cent: de infrastructuur ligt er grotendeels.’ Noord-Nederland is volgens Groeneveld bij uitstek geschikt om een rol van betekenis in deze nieuwe energiestrategie te spelen. ‘We hebben hier veel landbouw en natuur, een sterke agro-industrie, kenniscentra, havens en natuurlijk een sterke energiesector. We zijn dan ook dé proeftuin voor de nieuwe aanpak; de noordelijke economie vaart daar wel bij!’
www.groengasmobiel.nl Frederiek Westra van Holthe |
52 | BUSINESS BUSTERS NOORD
BUSINESS BUSTERS NOORD | 53
unawe
unawe
op met de ambitie om in 2020 werelddekkend te zijn. In ons land wordt het initiatief goed ontvangen, getuige de financiële bijdrage van onder meer het Ministerie van OCW. Ook in Europa slaat UNAWE aan: zeer recent kwam een subsidie van bijna twee miljoen euro beschikbaar om drie jaar lang het project te ondersteunen in NoordIerland, Duitsland, Spanje, Italië, ZuidAfrika en natuurlijk in ons land. Meer tolerantie, minder xenofobie
Kinderen van 4 tot 10
UNAWE (voluit: Universe Awareness for Young Children) is geboren in Nederland, voortvloeiend uit een academiehoogleraarschap van de KNAW (Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen) voor George Miley, hoogleraar sterrenkunde aan de Universiteit Leiden. Waar wetenschappelijk onderzoek voor de hand zou liggen, startte Miley UNAWE: dat sterrenkunde inzet als middel om te komen tot tolerantie en wereldburgerschap. UNAWE is een internationaal project dat zich speciaal richt op kansarme kinderen tussen 4 en 10 jaar. Kinderen in achterstandswijken bijvoorbeeld. Kinderen over de hele wereld. Miley, die ook de bedenker is van de beroemde LOFAR-telescoop, zette het project
54 | BUSINESS BUSTERS NOORD
Intussen omvat UNAWE een wereldwijd netwerk waarin ruim vijfhonderd astronomen, docenten en vrijwilligers actief zijn in zo’n veertig landen. Projectmanager voor Nederland is Frederiek Westra van Holthe. Nadat zij zes jaar verantwoordelijk was geweest voor de communicatie van ASTRON/ LOFAR in Dwingeloo werd zij gevraagd om UNAWE in ons land op te zetten. ‘Ik hapte meteen toe. Met sterrenkunde had ik voldoende affiniteit ontwikkeld en de idealistische insteek van professor Miley sprak me bijzonder aan. De wereld kan best wat meer tolerantie en veel minder xenofobie gebruiken.’ In alle deelnemende landen zijn, net als Frederiek, diverse mensen druk doende om projecten op te zetten in een inspirerende samenwerking tussen sterrenkundige (sub) faculteiten en het primair onderwijs. ‘Ik richt me in eerste instantie op basisscholen in achterstandswijken, maar uiteindelijk zijn we er voor alle jonge kinderen. Twintig scholen hebben projecten opgestart, die in de
praktijk worden gedragen door koppels van studenten sterrenkunde en pabo-studenten. Het is altijd maatwerk: we verzorgen complete sterrenkundige weken, maar geven ook gedurende drie maanden twee uur per week les. Daarbij sluiten we nauw aan bij de kernopdracht van het primair onderwijs: taal en rekenen leren.’ Wereldgevoel
In Noord-Nederland is sterrenkunde stevig ingebed, zowel in organisaties als in het landschap. De afdeling Sterrenkunde van de Rijksuniversiteit Groningen staat in wetenschapsland hoog aangeschreven. Dat geldt ook voor ASTRON in Dwingeloo, dat zich bezighoudt met de ontwikkeling van instrumentatie en faciliteiten voor de radioastronomie en bovendien met het bouwen van de benodigde infrastructuur. ‘Sterrenkunde past goed bij Noord-Nederland. Niet voor niets zijn in Drenthe grote telescopen gebouwd. Het begon in 1956 in Dwingeloo, vervolgens werd in 1973 de Westerborktelescoop gebouwd en vorig jaar opende koningin Beatrix LOFAR in Exloo.’ Het LOFAR-project omvat ’s werelds grootste radiotelescoop. Het is een uniek ICTproject dat is ontstaan uit de ambitie van Nederlandse sterrenkundigen om het prille begin van ons heelal waar te nemen. LOFAR ontwikkelde hiervoor een radiotelescoop die honderd maal gevoeliger is dan de huidige telescopen. Het is eigenlijk een netwerk van duizenden sensoren: kleine antennes, die zijn verdeeld over een gebied
met een diameter van honderd kilometer in Nederland en die zijn gekoppeld aan een supercomputer via een uitgestrekt glasvezelnetwerk. Stations met antennes in Duitsland, Groot-Brittannië, Frankrijk en Zweden zijn aangesloten op het Nederlandse netwerk. ’Ik heb voor elkaar gekregen dat kinderen van de basisschool uit Dwingeloo de koningin mochten begeleiden bij de openingshandeling. De hele klas had eerder via een live internet exchange met kinderen in ZuidAfrika en Australië over sterren en planeten gesproken. Dat doet UNAWE ook. Bij de opening speelde de speciaal ontwikkelde glow in the dark wereldbol een aandachttrekkende rol. Onze wereldbol heeft namelijk geen grenzen en geeft kinderen een wereldgevoel: we zijn immers allemaal afhankelijk van één en dezelfde aarde en zon.’ Voor elkaar
Frederiek is nu een jaar met UNAWE onderweg. Twintig scholen waren of zijn bezig met een blik in de ruimte. De reacties zijn honderd procent positief. ‘De kinderen vinden het prachtig, ze komen helemaal los. De studenten zijn enthousiast en de docenten zien dat sterrenkunde aansluit bij zowel wereldoriëntatie als taal en rekenen. We hebben inspirerende workshops ontwikkeld waarmee de leerkracht direct aan de slag kan. We stellen informatie- en lesmateriaal gratis beschikbaar, ontwikkelen spelletjes, animatiefilms, liedjes, noem maar op. We brengen pabo-studenten de beginselen van de sterrenkunde bij. Vaak hebben die een aarzeling bij
Twintig scholen bezig met een blik in de ruimte sterrenkunde; ze denken dat het te ingewikkeld is. Maar met spelletjes - bijvoorbeeld het eetbare zonnestelsel of met een wc-rol een spectograaf maken - is het juist erg leuk en makkelijk om kinderen nieuwsgierig te krijgen.’ De spin off wordt zichtbaar. Bijvoorbeeld bij UNAWE in India, waar moeders lessen Engels krijgen, zodat ze kunnen volgen waar hun kinderen mee bezig zijn. En zo is en blijft Frederiek druk in de weer met het ontwikkelen van lesmateriaal en het opleiden van leerkrachten om kinderen in achterstandswijken op een leuke en stimulerende manier sterrenkunde bij te brengen met als hoofdmotief: tolerantie en wereldburgerschap.
Het Kapteyn Instituut, de afdeling Sterrenkunde van de Rijksuniversiteit Groningen, heeft een mobiel planetarium. Dit wordt ingezet bij educatieve en informatieve activiteiten. Het omvat een opblaasbare koepel van 3,5 meter hoog en 6 meter doorsnede. Met behulp van digitale planetariumsoftware vinden er live shows plaats onder de sterrenhemel full dome. Met een speciale projector is het mogelijk om in HD-kwaliteit op de binnenkant van de koepel te projecteren. Je ziet zo de hemelobjecten bewegen en je kunt inzoomen op bijzondere objecten in het heelal. Zo sta je oog in oog met planeten in het zonnestelsel en exotische bronnen als supernova’s en quasars in het verre heelal. Je hebt het gevoel dat je levensecht onder de sterren staat. Het planetarium past in enkele koffers; het staat binnen drie kwartier.
www.unawe.org
BUSINESS BUSTERS NOORD | 55