Oinarrizko Filosofia_p5-19

Oinarrizko filosofia Nigel Warburton

0 Oinarrizko Filosofia 5

27/6/11 11:21:06

Liburu hau Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailaren laguntzaz argitaratu da.

HEZKUNTZA, UNIBERTSITATE ETA IKERKETA SAILA DEPARTAMENTO DE EDUCACIÓN, UNIVERSIDADES E INVESTIGACIÓN

Debekatuta dago liburu hau osorik edo zatika kopiatzea, bai eta berorri tratamendu informatikoa ematea edo liburua ezein modutan transmititzea, dela bide elektronikoz, mekanikoz, fotokopiaz, erregistroz edo beste edozein eratara, baldin eta copyrightaren jabeek ez badute horretarako baimena aurretik eta idatziz eman.

UPV/EHUko Euskara Zerbitzuak koordinatutako itzulpena.

Itzultzailea: Iñaki Iñurrieta.

Hizkuntza-begiralea: Iñigo Roque.

Begirale teknikoa: Agustín Arrieta.

Lanaren egilea eta jatorrizko izenburua: © 1992, 1995, 1999, 2004, Nigel Warburton Philosophy: The Basics (4th ed.)

All rights reserved - Eskubide guztiak erreserbatuta Authorised translation from the English language edition published by Routledge, a member of the Taylor & Francis Group.

Eskubide guztiak erreserbatuta Routledge etxeak —Taylor & Francis Groupeko kidea— argitaratutako ingelesezko edizioaren itzulpen baimendua. © Oinarrizko filosofia 2011, Euskal Herriko Unibertsitateko Argitalpen Zerbitzua www.argitalpenak.ehu.es – editorial@ehu.es ISBN: 978-84-9860-543-3 Lege gordailua: BI - 1.924-2011 Fotokonposizioa: Ipar, S. Coop.

Zurbaran, 2-4, 48007 Bilbao Inprimatzea: Itxaropena, S.A. Araba kalea 45, 20800 Zarautz (Gipuzkoa)

0 Oinarrizko Filosofia 6

27/6/11 09:24:20

Amari

0 Oinarrizko Filosofia 7

8/3/11 12:13:16

0 Oinarrizko Filosofia 8

8/3/11 12:13:16

Edukiak

Aitzinsolasa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

15

Sarrera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

17

Filosofia eta filosofiaren historia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zergatik ikasi filosofia?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zaila al da filosofia? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Filosofiak egin dezakeenaren mugak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Nola erabili liburu hau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Irakurgai osagarriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Interneteko baliabideak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

18 19 20 21 21 22 24

1. Jainkoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

25

Diseinuaren argudioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Diseinuaren argudioari egindako kritikak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Doitzearen argudioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Doitzearen argudioari egindako kritika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Lehen kausaren argudioa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Lehen kausaren argudioari egindako kritikak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Argudio ontologikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Argudio ontologikoari egindako kritikak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ezagutza, frogak eta Jainkoaren existentzia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Gaizkiaren auzia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Gaizkiaren auzirako konponbideak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Nahimen librearen defentsa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Nahimen librearen defentsari egindako kritikak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Mirarien argudioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Hume-k mirariez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Jokalariaren argudioa: Pascal-en apustua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Jokalariaren argudioari egindako kritikak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

26 26 29 29 29 30 31 32 33 34 34 36 36 38 39 41 42 9

0 Oinarrizko Filosofia 9

26/4/11 11:05:02

Jainkoari buruzko ez-errealismoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Jainkoari buruzko ez-errealismoari egindako kritikak . . . . . . . . . . . . . . . . .

Fedea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Heriotza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Epikurori egindako kritika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Hilezkortasuna aspergarria al litzateke? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Hilezkortasunaren asperkizunari egindako kritika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Azken ondorioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Irakurgai osagarriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

43 43 44 45 46 46 47 47 47

2. Zuzena eta okerra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

49

Betebeharretan oinarritutako teoriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Etika kristaua. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Etika kristauari egindako kritikak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Etika kantiarra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Etika kantiarrari egindako kritikak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Kontsekuentzialismoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Utilitarismoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Utilitarismoari egindako kritikak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Utilitarismo negatiboa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Utilitarismo negatiboari egindako kritika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Arau-utilitarismoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Bertutearen teoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Bertutearen teoriari egindako kritikak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Etika aplikatua. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Etika eta metaetika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Naturalismoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Naturalismoari egindako kritikak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Erlatibismo morala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Erlatibismo moralari egindako kritikak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Emotibismoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Emotibismoari egindako kritikak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Azken ondorioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Irakurgai osagarriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

50 50 51 52 55 56 56 57 60 60 61 61 62 63 66 66 66 68 68 69 70 71 71

3. Politika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

73

Berdintasuna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Dirua berdintasunez banatzea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Dirua berdintasunez banatzeari egindako kritikak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Enplegurako aukera berberak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Diskriminazio positiboa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Diskriminazio positiboari egindako kritikak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Berdintasun politikoa: demokrazia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zuzeneko demokrazia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Demokrazia ordezkatzailea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Demokraziari egindako kritikak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

73 74 74 76 77 78 79 79 79 80

10

0 Oinarrizko Filosofia 10

26/4/11 12:44:48

Askatasuna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Askatasun negatiboa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Askatasun negatiboari egindako kritikak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Askatasun positiboa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Adierazpen-askatasuna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Mill-ek adierazpen-askatasunaz esanei egindako kritikak . . . . . . . . . . . . . .

Askatasuna kentzea: zigorra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zigorra ordainsari gisa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ordainsaritzeari egindako kritikak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Disuasioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Disuarioari egindako kritikak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Gizartea babestea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Gizartea babesteari egindako kritikak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Onbideratzea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Onbideratzeari egindako kritikak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Desobedientzia zibila . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Desobedientzia zibilari egindako kritikak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Azken ondorioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Irakurgai osagarriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

81 82 82 83 84 85 85 86 86 87 87 88 88 89 89 89 91 92 93

4. Kanpoko mundua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

95

Zentzu komunaren errealismoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Eszeptizismoa zentzumenen ebidentzien aldera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Irudipenaren argudioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Irudipenaren argudioari egindako kritikak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ametsetan ari ote naiz? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Haluzinazioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Oroimena eta logika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Pentsatzen ari naiz; beraz, banaiz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Cogitoari egindako kritika. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Errepresentazio-errealismoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Errepresentazio-errealismoari egindako kritikak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Idealismoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Idealismoari egindako kritikak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Fenomenalismoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Fenomenalismoari egindako kritikak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Errealismo kausala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Errealismo kausalari egindako kritikak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Azken ondorioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Irakurgai osagarriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

95 96 96 97 97 99 100 101 101 101 103 104 104 107 107 108 109 109 110

5. Zientzia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

111

Metodo zientifikoaren ikuspegi sinplea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ikuspegi sinpleari egindako kritikak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Indukzioaren auzia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Indukzioaren auzirako konponbideak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

111 112 114 117 11

0 Oinarrizko Filosofia 11

26/4/11 11:05:03

Faltsazionismoa: aierua eta ezeztapena. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Faltsazionismoari egindako kritikak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zientifismoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zientifismoari egindako kritikak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Azken ondorioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Irakurgai osagarriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

119 121 123 123 123 124

6. Gogamena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

125

Gogamenaren filosofia eta psikologia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Gogo-gorputzen auzia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zonbiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Dualismoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Dualismoari egindako kritikak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Dualismo interakziorik gabea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Fisikalismoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Tipo-identitatearen teoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Tipo-identitatearen teoriari egindako kritikak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Kasu-identitatearen teoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Kasu-identitatearen teoriari egindako kritikak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Behaviorismoa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Behaviorismoari egindako kritikak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Funtzionalismoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Funtzionalismoari egindako kritika. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Beste gogamen batzuk. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Analogia bidezko argudioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Analogia bidezko argudioari egindako kritikak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Azken ondorioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Irakurgai osagarriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

125 126 126 127 127 129 130 131 132 134 134 135 136 138 138 139 140 140 141 142

7. Artea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

143

Defini al daiteke artea? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Familia-antzen ikuspegia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Familia-antzen ikuspegiari egindako kritikak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Forma esanguratsuaren teoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Forma esanguratsuaren teoriari egindako kritikak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Teoria idealista . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Teoria idealistari egindako kritikak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Teoria instituzionala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Teoria instituzionalari egindako kritikak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Arte-kritika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Anti-intentzionalismoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Anti-intentzionalismoari egindako kritikak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Arte-emanaldia, interpretazioa, zinezkotasuna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zinezkotasun historikoa arte-emanaldian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Arte-emanaldiaren zinezkotasun historikoari egindako kritikak . . . . . . . . .

Faltsutzeak eta arte-balioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

143 144 144 144 145 146 147 147 148 149 150 150 151 152 152 153

12

0 Oinarrizko Filosofia 12

26/4/11 11:05:03

Azken ondorioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Irakurgai osagarriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

156 156

Aurkibidea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

159

Hiztegiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

165

Ingelesa-Euskara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Euskara-Ingelesa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

165 171

13

0 Oinarrizko Filosofia 13

26/4/11 12:44:48

0 Oinarrizko Filosofia 14

26/4/11 11:05:03

Aitzinsolasa

Azken argitaraldi honetan atal labur batzuk erantsi dizkiet zenbait kapituluri, berrikusi egin ditut beste batzuk, zenbait akats txiki zuzendu, eta eguneratu egin ditut irakurgai osagarrien zerrendak. Interneteko webgune bakan batzuen erreferentziak ere sartu ditut.

Eskerrak eman nahi nizkieke zenbait kapituluren zirriborroetan oharrak egin dizkidatenei edo bestela lagundu didatenei. Eskerrik asko, bereziki, lagundu didaten hauei: Alexandra Alexandri, Gunnar Arnason, Inga Burrows, Eric Butcher, Michael Camille, Simon Christmas, Lesley Cohen, Emma Cotter, Tim Crane, Sue Derry-Penz, Angie Doran, Adrian Driscoll, Goober Fox, Jonathan Hourigan, Rosalind Hursthouse, Paul Jefferis, Maria Kasmirli, John Kimbell, Stephen Law, Robin Le Poidevin, Georgia Mason, Hugh Mellor, Alex Miller, Anna Motz, Penny Nettle, Alex Orenstein, Andrew Pyle, Abigail Reed, Anita Roy, Ron Santoni, Helen Simms, Jennifer Trusted, Phillip Vasili, Stephanie Warburton, Tessa Watt, Jonathan Wolff, Kira Zurawska, eta argitaletxeko irakurle anonimoak.

Nigel Warburton, Oxford, 2003 Posta elektronikoa: n.warburton@open.ac.uk Webguneak: <http://www.open.ac.uk/Arts/philos/warburton.htm> eta <http://www.thinking-big.co.uk>

15

0 Oinarrizko Filosofia 15

8/3/11 12:13:17

0 Oinarrizko Filosofia 16

8/3/11 12:13:17

Sarrera

Zer da filosofia? Galdera nabarmenki zaila da hori. Erantzuteko modurik errazenetako bat da esatea filosofia filosofoek egiten dutena dela, eta ondoren Platon, Aristoteles, Descartes, Hume, Kant, Russell, Wittgenstein, Sartre eta beste filosofo ospetsu batzuen idazlanak aipatzea. Erantzun hori, ordea, ia ez zaizu baliagarri izango, baldin eta gaiaren hasi-masietan bazara, ziurrenik ez baituzu ezer irakurria izango idazle horienik. Eta irakurrita ere, zaila dateke esatea zer bereizgarri duten guztiek, ea ba ote den denek duten ezaugarri nabarmenen bat. Galdera horri ekiteko beste modu bat da esatea filosofia hitza datorrela ÂŤjakinduria maitatzeaÂť esan nahi duen hitz greko batetik.

Hala ere, erantzun hori lauso samarra da, eta filosofia filosofoek egiten dutena dela esatea baino laguntza gutxiagokoa. Beraz, zenbait azalpen orokor behar ditugu filosofia zer den argitzeko.

Filosofia jarduera bat da: zenbait arazo motaz pentsatzeko bide bat.

Arrazoibide logikoa erabiltzea du ezaugarririk bereziena. Filosofoek arrazoi eta argudioekin jarduten dute: argudioak asmatu edo/eta beste norbaitenak kritikatu. Baita kontzeptuak aztertu eta argitu ere. Maiz, filosofia hitza hori baino askoz adiera zabalagoan erabiltzen da, norbaitek bizitzaz duen ikuspegia adierazteko, edo mistizismoaren zenbait era aipatzeko. Hemen, hitza ez dut adiera zabalago horretan erabiliko: pentsamenduaren tradizio batean izan diren eztabaida-eremu giltzarri batzuk argitzea da nire asmoa; hain zuzen, antzinako greziarrekin hasi eta hogeigarren mendean, batez ere Europan, Ipar Amerikan, Australian eta Zeelanda Berrian, loratu den tradizio bateko giltzarriak. Badirudi tradizio horrek indartsu jarraituko duela mende honetan ere.

Nolako gauzez eztabaidatzen dute tradizio horretako filosofoek? Maiz, gutariko gehienok ia beti ziurtzat jo ohi ditugun usteak aztertzen dituzte.

Gutxi gorabehera bizitzaren zentzua dei daitekeenarekin zerikusia duten arazoez jarduten dute: erlijioaz, zuzen eta oker denaz, politikaz, kan17

0 Oinarrizko Filosofia 17

8/3/11 12:13:17

poko munduaren izaeraz, gogamenaz, zientziaz, arteaz eta beste hainbat eta hainbat gaiez. Adibidez, jende gehiena bere uste funtsezkoak auzitan jarri gabe bizi da; esate baterako, erailtzea gaizki dagoela. Baina zergatik dago gaizki? Zer justifikazio dago esateko erailtzea gaizki dagoela? Noiznahi, nonahi eta nolanahi dago gaizki? Eta, hala ere, zer esan nahi dut ÂŤgaizkiÂť esatean? Galdera filosofikoak dira horiek. Gure uste askok, aztertutakoan, oinarri sendoak agertu ohi dituzte; baina beste batzuek, ez. Filosofia ikasteak, gure aurreiritziez argi pentsatzen ez ezik, uste duguna argi zehazten ere laguntzen digu. Prozesu horretan, gai sail zabal bati buruz koherentziaz eztabaidatzeko trebetasuna garatzen da; trebetasun baliagarri eta aldagarria da hori.

FILOSOFIA ETA FILOSOFIAREN HISTORIA Sokratesen garaitik, filosofo handi asko izan dira. Izendatu ditut batzuk hasierako paragrafoan. Filosofiari buruzko sarrera-liburu batek historiaren aldetik ekin diezaioke gaiari, filosofo horien ekarpenak kronologiaren arabera aztertuz. Hemen ez dut egingo halakorik. Horren ordez, gaietan oinarritutako ikuspegiaz baliatuko naiz: arazo filosofiko jakin batzuetan jarriko dut arreta, ez historian. Filosofiaren historia gai liluragarri eta garrantzitsua da berez, eta filosofia-testu asko literatura-lan handiak dira gainera: Platonen elkarrizketa sokratikoak, RenĂŠ Descartes-en Meditazio metafisikoak, David Hume-ren Giza ezagutzari buruzko ikerketa eta Friedrich Nietzsche-ren Honela mintzatu zen Zaratustra, adibide bakan batzuk baino ez emateko, denak ere idazlan gailen ageri dira alde guztietatik begiratuta. Filosofiaren historia ikasteak balio handia badu ere, nire xedea hemen zuei filosofia-gaiez pentsatzeko lanabesak ematea da, ez soilik azaltzea zer pentsatu duten zenbait pertsonaia handik haiei buruz. Gaiok ez dira interesgarri filosofoentzat soilik: natural sortzen dira giza egoeratik, eta jende askok, inoiz filosofia-libururik ireki gabea izanik ere, berez pentsatzen du haietaz.

Filosofiaren azterketa serio orok nahasian izango ditu azterketa historikoa eta gaien azterketa; izan ere, ez badakigu ezer lehen filosofoen argudioez eta akatsez, ezin egingo diogu gaiari ekarpen ganorazkorik. Historiaz zerbait jakin gabe, filosofoek inoiz ez lukete aurrera egingo: hutsegite berberak egingo lituzkete behin eta berriz, aurrez eginak direla ohartu gabe.

Eta filosofo askok beren teoriak garatzen dituzte aurreko filosofoen lanetan oker zer dagoen ikusiz. Hau bezalako liburutxo batean, ordea, ezinezkoa da pentsalari zehatzen lanaren konplexutasunak zehatz-mehatz jasotzea. Kapitulu bakoitzaren amaieran osagarri gisa iradokitzen diren irakurgaiek lagundu behar lukete hemen jorratutako gaiak testuinguru historiko zabalean kokatzen.

18

0 Oinarrizko Filosofia 18

8/3/11 12:13:17

ZERGATIK IKASI FILOSOFIA? Batzuetan esan ohi da alferrikakoa dela filosofia ikastea, zeren filosofoek egiten duten bakarra zera da: hitzen esanahiaz kalakan aritzea. Ez dirudi inoiz ezein ondorio garrantzizkotara iristen direnik, eta gizarteari egiten dioten ekarpena hutsaren hurrengoa omen da. Oraindik ere antzinako greziarrak arduratzen zituzten arazo berberez ari dira eztabaidan. Ez dirudi filosofiak ezer aldatzen duenik: filosofiak bere hartan uzten du dena.

Zertarako balio du, beraz, filosofia ikasteak? Gure bizitzako uste sendoenak auzitan jartzen hastea arriskutsu gerta liteke: azkenean ez ginateke ezer egiteko gai, hainbeste auzi-mauzik katigaturik. Hain zuzen, hauxe da filosofoaren karikatura: oso pentsamendu abstraktuekin jarduteko oso trebea den norbait, Oxford-eko edo Cambridge-ko gela bateko besaulki batean eroso eserita dagoena, baina gauza ez dena bizitzako arazo praktikoekin burutzeko; Hegel-en filosofiaren pasarterik bihurrienak argitzeko gai den norbait, baina arrautza bat egosten ez dakiena.

Aztertutako bizitza Filosofia ikasteko arrazoi garrantzitsu bat da gure izatearen esanahiari buruzko galdera funtsezkoenez ari dela. Gutariko gehienok egin izan dizkiogu, noizbait, oinarrizko galdera filosofikoak geure buruari. Zergatik gaude hemen? Ba al da Jainkoaren existentziaren frogarik? Gure bizitzek ba al dute xederik? Zergatik da zerbait ona ala txarra? Inoiz justifika daiteke legea haustea? Amets hutsa ote da gure bizitza? Gogamena eta gorputza desberdinak dira, ala izaki fisiko hutsak gara? Nola egiten du aurrera zientziak?

Zer da artea? Eta abar.

Filosofia ikasten duten gehienek uste dute garrantzitsua dela gutariko bakoitzak arazo horiek aztertzea. Batzuek, gainera, diote halako azterlanik gabeko bizitzak ez duela merezi. Bizimodu errutinazkoa izatea, inoiz beraren oinarri diren printzipioak aztertu gabe, inoiz garajera eraman ez duzun auto bat gidatzea bezala izan daiteke. Beharbada, ongi egiten duzu balaztez, gidagailuaz, motorraz fidaturik, beti ondo ibili baitira orain artean; baina, beharbada, ez duzu batere arrazoirik konfiantza hori izateko: balazta-plakek akatsa izan dezakete eta huts egin zinez haien beharrean zaudenean. Era berean, zure bizitzaren oinarri diren printzipioak guztiz egokiak izan daitezke, baina, aztertzen ez dituzun artean, ezin ziur egon horretaz.

Dena dela, nahiz eta zalantza handirik ez izan zeure bizitzaren oinarri diren usteen egokitasunaz, beharbada pobretzen ari zara zeure bizitza, zeure pentsamena ez erabilita. Jende askorentzat neke handiegia edo enbarazu handiegia da beren buruei oinarrizko galderok egitea: zoriontsu eta eroso bizi dira beren aurreiritzekin. Beste batzuek, ordea, gogo bizia dute galdera filosofiko pizgarrion erantzunak aurkitzeko.

19

0 Oinarrizko Filosofia 19

8/3/11 12:13:17