Ereunitiki ergasia by Maria Dimitriou

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ|ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ

IS THIS HYBRID?

ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΜΑΡΙΑ|DIMITRIOU MARIA

IS THIS HYBRID? Ο τίτλος του ερευνητικού επιλέχθηκε με βάση το βιβλίο ‘THIS IS HYBRID’, που αποτέλεσε το έναυσμα για αυτή τη διερεύνηση, καθώς και τη βάση των αμφισβητήσεων που προέκυψαν. Η αναδιάθρωση του υλικού του, συνιστά το αποτέλεσμα της έρευνας. Το ερώτημα ‘IS THIS HYBRID?’ εξυπηρετεί την επανεξέταση των κριτηρίων που ορίζουν το κτιριακό αυτό είδος.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ

5 7

ΟΡΙΣΜΟΣ HYBRID VS SOCIAL CONDENSER

9 9 9 17

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Υβρίδιο_ Αμερικανική Μητρόπολη Υβρίδιο_ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ Μητρόπολη

21 23 25

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗΣ Αμερικανική vs. Ευρωπαϊκή μητρόπολη αστικές θεωρίες ΣΧΕΤΙΚΕΣ με τα υβρίδια

ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ

ΥΒΡΙΔΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ

ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΩΝ ΥΒΡΙΔΙΩΝ

IS THIS HYBRID?

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

evolution of the set-back building_the four stages| Hugh ferriss

Τα τελευταία χρόνια η έννοια του υβριδίου επανέρχεται στο αρχιτεκτονικό προσκήνιο ως μια πληθώρα δομών, με τη δυνατότητα να στεγάσουν σε μια κτιριακή ολότητα μια ποικιλία λειτουργιών και προγραμμάτων. Το χαρακτηρισμό του υβριδίου διαφαίνεται να λαμβάνει οποιοδήποτε κτίριο συνδυάζει διαφορετικά στοιχεία, ανεξαρτήτως που αυτά παρουσιάζονται. Συνεπώς η υβριδική φύση έχει εξελιχθεί σε μια ευρύτερη ομπρέλα με ακαθόριστη διάσταση και δίχως διακριτά κριτήρια, οπότε και η κατανόησή της οδηγεί σε ερωτήματα και αμφισβητήσεις, τόσο στην αρχιτεκτονική όσο και σε άλλους τομείς. Ο όρος του υβριδίου συστάθηκε αρχικά στα πλαίσια της επιστήμης της βιολογίας. Συγκεκριμένα, η έννοια του υβριδίου ως γενετική ιδέα, εντοπίζεται ως θεωρητική εικασία του Αριστοτέλη, για την προέλευση συγκεκριμένων ειδών ζώων, ως αποτέλεσμα αυθόρμητης διασταύρωσης. Η χρήση της ορολογίας αυτής, επεκτάθηκε μεταγενέστερα σε ποικίλους τομείς, ώστε να περιγράψει την τάση δημιουργίας ενός νέου ‘οργανισμού’ με μεγαλύτερη ανθεκτικότητα και ικανότητα να αναπτυχθεί, από τα είδη που διασταυρώθηκαν για τη σύστασή του. Τόσο στην αρχιτεκτονική όσο και στην τέχνη εντοπίζονται ποικίλες προσπάθειες καθορισμού του υβριδίου. Ειδικότερα στην αρχιτεκτονική όμως, η κατανόηση των αρχών ενός υβριδίου κτιρίου, ιδιαίτερα όταν αυτό λαμβάνεται ως στρατηγική που επεμβαίνει στα πλαίσια της μητρόπολης, κρίνεται απαραίτητη. Μια τέτοια αντίληψη διατυπώθηκε από τον Joseph Fenton στον επίλογο του καταλόγου του. Αναφέρει τα υβρίδια ως κτίρια με μορφή ανάλογη ώστε να προσαρμοστούν στο ορθογωνικό πλέγμα που ορίζει την αμερικανική μητρόπολη, αλλά και με τη δυνατότητα να στεγάσουν τις ποικίλες αστικές δραστηριότητες, με στόχο την ανανέωση της πόλης. Παρόλα αυτά διαφαίνεται πως το πλήθος των κατασκευών που εκλαμβάνονται ως υβρίδια στη σύγχρονη αρχιτεκτονική ουσιαστικά εκφράζει μια πληθώρα κτιριακών δομών που εμφανίζουν μια απροσδιόριστη φύση, η οποία κατά βάση δε δύναται να κατηγοριοποιηθεί. Η αμφισβήτηση του χαρακτηρισμού αυτού καθεαυτού, αλλά και του συνόλου στο οποίο αναφέρεται, είναι και η κύρια επιδίωξη της έρευνας που ακολουθεί. Το συγκεκριμένο θέμα σίγουρα παρουσιάζει ένα επίπεδο πολυπλοκότητας. Μέσα από την αναδιάταξη και επαναπροσδιορισμό του συνόλου των κτιρίων που έχουν χαρακτηριστεί ως υβρίδια, αλλά και τη σύσταση ενός θεωρητικού υπόβαθρου που θα καθορίσει την έννοια του υβριδίου, επανεξετάζεται μια αρχιτεκτονική πτυχή της οποίας η εφαρμογή αμφισβητήθηκε ως πρακτική στο παρελθόν. Η απόπειρα να συσταθεί μια τυπολογική μέθοδος ανάγνωσης της υβριδικής φύσης, συνοψίζει τη φιλοδοξία του τελικού αποτελέσματος αυτής της διερεύνησης.

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ

Η έρευνα δομείται κατά κύριο λόγο πάνω σε δύο βιβλία που συνιστούν και την αφετηρία της μελέτης των υβριδίων κτιρίων. Το ‘This is Hybrid’, an analysis of mixed-used buildings (2014) και το ‘Delirious New York’ του Rem Koolhaas(1994). Σημαντικό θεωρείται επίσης το ‘Pamphlet Architecture no11: Hybrid Buildings’(1985) του Joseph Fenton, που εξετάζει το θέμα του υβριδίου με βάση την αμερικανική μητρόπολη. Το ‘This is Hybrid’ προλογίζεται από τον Steven Holl, όπως και ο πρώτος κατάλογος υβριδίων κτιρίων από τον Fenton στο ‘Pamphlet Architecture no11: Hybrid Buildings’. Ο πρόλογος ο οποίος μεταφέρεται σχεδόν αυτούσιος το 2014 στο ‘This is Hybrid’, στο οποίο συμπεριλαμβάνονται παραδείγματα τόσο από το αμερικανικό όσο και από το ευρωπαϊκό προσκήνιο, φανερώνει και το λόγο αμφισβήτησης της υβριδικής φύσης όπως αυτή έχει οριστεί μέχρι σήμερα. Το γεγονός αυτής της χρονικής απόστασης από τη γέννηση του υβριδίου μέχρι την επιστροφή του στη σύγχρονη αρχιτεκτονική, επιβάλλει την επανεξέτασή του συνολικά και όχι την αναπαραγωγή του ως ένα αποκρυσταλλωμένο μοντέλο του παρελθόντος. Η επιλογή εστίασης στο συγκεκριμένο βιβλίο, στηρίζεται αρχικά στο γεγονός της μελέτης των υβριδίων ως δομές ζωτικές για το παρόν και το μέλλον του αστικού ιστού, ενώ η μεθοδολογία εξέτασης τους, προσφέρει επιπροσθέτως μια τακτική που υιοθετείται από το ερευνητικό αυτό θέμα. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να υπογραμμιστεί πως παρόλο που το ‘This is Hybrid’ θέτει ερωτήματα ουσιαστικά για την κατανόηση της υβριδικής φύσης σύγχρονων παραδειγμάτων, σε αρκετά του σημεία κρίνεται προβληματικό. Η απόπειρα εντοπισμού της εξέλιξης του υβριδίου στη ροή του χρόνου, αλλά και απεικόνισης των προγραμμάτων με διαγραμματικό τρόπο για καθένα από τα επιλεγμένα έργα, δεν ανταποκρίνονται στη λογική που χρίζει τα υβρίδια κτίρια, ως δομές που δεν μπορούν να κατηγοριοποιηθούν. Συγκεκριμένα, το κεφάλαιο της ιστορικής αναδρομής χωρίζεται σε κατηγορίες υβριδίων που πηγάζουν από συγκεκριμένες χρονολογικές περιόδους. Δεδομένου, πως το υβρίδιο χαρακτηρίζεται ως προϊόν της Αμερικανικής μητρόπολης, και πως η εμφάνισή του τόσο στην Αμερικανική όσο και στην Ευρωπαϊκή πόλη δεν είναι διαρκής, μια τέτοια ομαδοποίηση αποκλίνει από την ανάλυση και κατανόηση της υβριδικής διάστασης, καθώς τη διαχειρίζεται ως μια τυπική κτιριακή τυπολογία. Η διαγραμματική απεικόνιση παρουσιάζει την ίδια απόκλιση, αφού σηματοδοτεί το κάθε πρόγραμμα όπως θα ήταν αναμενόμενο σε ένα πολυπρογραμματικό κτίριο. Τα υβρίδια δεν είναι απλά πολυπρογραμματικές δομές και η αντιμετώπιση τους με ένα τέτοιο γνώμονα, αναιρεί τη διαφοροποίηση τους από προηγούμενα παραδείγματα κτιρίων που απλά συγκεντρώνουν ποικίλες λειτουργίες. Τα κριτήρια επομένως που παρουσιάζονται τόσο στο ‘This is Hybrid’ αλλά και στις υπόλοιπες βιβλιογραφικές αναφορές, κρίνονται ελλιπή ώστε να αποκρυσταλλώσουν το υβρίδιο στη σύγχρονη περίοδο. Η αμφισβήτηση των κριτηρίων αυτών υπογράμμισε την ανάγκη για τον εκ νέου ορισμό της υβριδικής φύσης, αλλά και την επιστροφή στις απαρχές του ώστε να καταστούν εμφανείς οι συνθήκες δημιουργίας του.

Το εγχείρημα αυτό στηρίζεται αρχικά στην παράθεση των ποικίλων ορισμών που έχουν διατυπωθεί στα πλαίσια της αρχιτεκτονικής για το υβρίδιο, ώστε να προκύψει η επεξήγηση του όρου. Η ιστορική αναδρομή παραθέτει τις ποικίλες εκφάνσεις του υβριδίου παρουσιάζοντας την εξέλιξή του τόσο σε αμερικανικό αλλά και ευρωπαϊκό επίπεδο. Καθορίζεται με τον τρόπο αυτό αρχικά το σύνολο των κτιριακών δομών που συνέβαλαν στη σύγχρονη υβριδική φύση, καθώς και η πληθώρα των παραμέτρων που πιθανότατα δύναται να την αποκρυσταλλώσουν. Η απόπειρα μιας τέτοιας αποκρυστάλλωσης βασίζεται στην έννοια του τύπου που αναπτύσσεται παράλληλα με την κατάσταση της σύγχρονης μητρόπολης.

ΟΡΙΣΜΟΣ Οι ποικίλες αναγνώσεις της έννοιας του αρχιτεκτονικού υβριδίου, προσδίδουν μια διαφορετική οπτική από την οποία δύναται να εξεταστεί. Ειδικότερα στον κατάλογο του Joseph Fenton, ‘Pamphlet Architecture no11: Hybrid Buildings’, εντοπίζουμε τρεις διαφορετικούς ορισμούς; σύμφωνα με τon Steven Holl1 : [...]Συγκέντρωση πολλών κοινωνικών δραστηριοτήτων μέσα σε μία αρχιτεκτονική μορφή διογκώνουν και αλλοιώνουν έναν καθαρό κτιριακό τύπο. Συγκεκριμένες παραμελημένες μορφές συσχέτισης έχουν συμπτυχθεί στη σύγχρονη πόλη για να δημιουργήσουν κτιριακές δομές που θα μπορούσαν να παγιώσουν μια αντι-τυπολογία, αν εξεταστούν υπό σύγχρονες θεωρητικές ενασχολήσεις. Στον παρακάτω κατάλογο, λειτουργίες κτιρίων αναμειγνύονται, ποικίλες χρήσεις συνδυάζονται; οι επιλεγμένες αυτές δομές συνιστούν τα ‘Υβρίδια Κτίρια’ αναφορικά με τη λειτουργία τους. Ο Kenneth L. Kaplan2 , στο ίδιο τεύχος δεν ορίζει τα υβρίδια κτίρια όπως ο Steven Holl, αναφέρεται παρόλα αυτά στη λεπτή γραμμή ανάμεσα στο σθένος και την στειρότητα που απορρέουν από τα υβρίδια. Ειδικότερα: Τα κτίρια, κατά μια έννοια, έχουν επίσης ‘διασταυρωθεί’ όπως οι φυτικοί και ζωικοί οργανισμοί, ώστε να δημιουργήσουν Υβριδική Αρχιτεκτονική.[...] Όμως, παρόλο των ιδιόμορφων ακόμα και περίεργων τους παρουσιών, όλα τα κτίρια διακατέχονται από την κοινή ιδέα της ετερογένειας ή του υβριδικού σθένους. Κάθε παράδειγμα, ανεξαρτήτως από τα ποια ουσιαστικά, λειτουργικά ή αστικά στοιχεία μπορεί να κυριαρχούν, ανυψώνεται σε μία πλουσιότερη πιο στοιχειώδη ολότητα , που αναζωογονείται από μια ποιητική ένωση των ελάσσονων τμημάτων της. Περιέργως όπως και ο συγγενής του όρος στη γενετική, ο αρχιτεκτονικός ‘υβριδισμός’ δύναται να αναπαράγει τη ΣΤΕΙΡΟΤΗΤΑ στο αποτέλεσμά του: όπως όλες αυτές τις άγονες πολλαπλών χρήσεων μέγα-κατασκευές, που έχουν εισβάλλει το αστικό και αγροτικό μας τοπίο. Η τεντωμένη γραμμή ανάμεσα στο ΣΘΕΝΟΣ και τη ΣΤΕΙΡΟΤΗΤΑ προκαλεί τη δεξιότητά μας. Ο Joseph Fenton3 στον επίλογο του καταλόγου, συνοψίζοντας το λόγο σύνταξής του, αναφέρει την δυνατότητα της ύπαρξης των υβριδίων ως σχεδιαστικά εργαλεία στη διάθεση του αρχιτέκτονα:

Joseph Fenton ‘Hybrid Buildings’ in Pamphlet Architecture no11: Hybrid Buildings, Princeton Architectural Press New York, 1985 p.3 2 Joseph Fenton ‘Hybrid Buildings’ in Pamphlet Architecture no11: Hybrid Buildings, Princeton Architectural Press New York, 1985 p.4 3 Joseph Fenton ‘Hybrid Buildings’ in Pamphlet Architecture no11: Hybrid Buildings, Princeton Architectural Press New York, 1985 p.41 1

[...] Τα υβρίδια κτίρια που βρίσκονται σε αυτόν τον κατάλογο δεν προορίζονται ως ‘τύποι’ ή ‘μοντέλα’ προς αναπαραγωγή με μικρές προσαρμογές. Τα υβρίδια κτίρια συνιστούν θρίαμβο της επινοητικότητας και τόλμης των σχεδιαστών τους. Η συνεισφορά του αρχιτέκτονα είναι εμφανής στην ακρίβεια με την οποία κάθε κτίριο ανταποκρίνεται στο πρόγραμμα και στην τοποθεσία. Οι συνδυασμοί είναι απεριόριστοι. Αυτό που προσφέρεται από το υβρίδιο κτίριο είναι ένα επιτυχές σχεδιαστικό εργαλείο ικανό να αντιμετωπίσει την πολυπλοκότητα της πόλης του 20ου αιώνα. Η προσπάθεια ορισμού του υβριδίου, στο ‘This is Hybrid’, παρουσιάζεται σε ποικίλα σημεία στο τελευταίο υποκεφάλαιο THIS IS HYBRID, του Javier Mozas4 : Καθιστούν κοσμοπολίτικα κτίρια, τοποθετημένα σε θραυσματικές μορφές που δεν τους ταιριάζουν, σε όγκους βασισμένους σε υπολειπόμενες προγενέστερες μικτές τυπολογίες, όπου ο κορμός καταλήγει να ταυτίζεται ως προς ένα μεγάλο ή μικρό βαθμό. Παράγουν ένα νέο σύνολο με ενοποιημένη ταυτότητα.[...] Το υβρίδιο κτίριο ψάχνει για μη αναμενόμενες, απρόβλεπτες εσωτερικές σχέσεις, ενθαρρύνει τη συνύπαρξη και είναι ενήμερο πως τυχαίες καταστάσεις αποτελούν το κλειδί για το μέλλον του.[...] Η διαπερατότητα του υβριδίου το καθιστά προσβάσιμο από την πόλη, δημιουργώντας μια καινούργια κατηγορία, το κτίριο πλήρους ωραρίου.[...] Τα υβρίδια κτίρια είναι οργανισμοί με πολλαπλά διασυνδεδεμένα προγράμματα, προετοιμασμένα να στεγάσουν τόσο τις προγραμματισμένες όσο και τις τυχαίες δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα στην πόλη. Βεβαιότατα οι προηγούμενες διατυπώσεις συνιστούν ενδεικτικές αναγνώσεις που εντοπίστηκαν από τη βιβλιογραφία που εξετάστηκε για την ανάλυση του θέματος. Από το σύνολο τους επομένως προκύπτει η εξής ανάγνωση για τη φύση του αρχιτεκτονικού υβριδίου: Η υβριδική δομή αναφέρεται στη συνεργατική ενσωμάτωση προγραμμάτων μέσω λειτουργικών και αστικών μετασχηματισμών. Δεν αντιπροσωπεύει την απλή παράθεση προγραμμάτων, αλλά προσφέρει τη δυνατότητα σε ένα έργο, να εξερευνήσει τις διασταυρώσεις διαφορετικών λειτουργιών για τη δημιουργία μιας συμβιωτικής συνθήκης, τόσο στο εσωτερικό της κτιριακής κατασκευής όσο και με το ευρύτερο αστικό περιβάλλον.

Javier Mozas,’This is Hybrid an analysis of mixed use buildings’ (a+t architecture publishers) 2014 6

Καθίσταται απαραίτητο να διευκρινιστεί πως ο πολυπρογραμματικός χαρακτήρας αν και ουσιαστικός, στη φύση των υβριδικών κτιρίων δε συνιστά χαρακτηριστικό αποκλειστικά δικό τους. Περίπου την ίδια χρονική περίοδο που παρατηρείται στην Αμερικανική μητρόπολη η απαρχή του υβριδίου, στην Σοβιετική Ένωση παρατηρείται η σύσταση του κοινωνικού συμπυκνωτή. Η αναφορά αυτή κρίνεται απαραίτητη, ώστε διαμέσου της διάκρισης να διευκρινιστούν τα στοιχεία της υβριδικής δομής.

H Y B R I D

V S

S O C I A L

C O N D E N S E R

Η διάκριση των δύο αυτών πολυπρογραμματικών δομών/στρατηγικών, του υβριδίου(hybrid) και του κοινωνικού συμπυκνωτή (social condenser)βασίζεται σε πραγματολογικό επίπεδο στο τρίπτυχο -εκτός από το πρόγραμμα-, πρωτοβουλίας, διαχείρισης και επένδυσης. Πρωτεύον στοιχείο του υβριδίου αποτελεί ο ιδιώτης οπότε οι παραπάνω πτυχές καλύπτονται κατά κύριο λόγο από ένα σύνολο επενδυτών, ενώ, κύρια επιδίωξη καθίσταται η εκμετάλλευση της τελικής δομής ως ένα προϊόν, του οποίου η δυνατότητα κέρδους επιβάλλεται να αξιοποιηθεί στο έπακρο. Σε ιδεολογικό επίπεδο, ο κοινωνικός πυκνωτής ως αποτέλεσμα του κινήματος του κονστρουκτιβισμού στην νεοσύστατη Σοβιετική Ένωση τη δεκαετία του ‘20, επεδίωκε την εκμετάλλευση της διαθέσιμης γης, για την ικανοποίηση της ανάγκης για στέγαση. Η κρατική πρωτοβουλία παρήγαγε δομές-μηχανές με την αντίληψη της κατοίκησης σε αυτές ως παραγωγική διαδικασία, καθιστώντας ορισμένες ιδιωτικές λειτουργίες, κοινόχρηστες. Ιδιαίτερα στις ύστερες μορφές του -Unite d’ Habitation-, ο κοινωνικός πυκνωτής επεδίωξε την αυτονομία και την απόλυτη εσωτερίκευση σε σχέση με τον αστικό ιστό. Παρόλο που οι λειτουργίες στο εσωτερικό των κτιριακών αυτών δομών, είναι ποικίλες, βρίσκονται κυρίως ως παράμετροι του οικιστικού τμήματος του συνολικού προγράμματος. Το υβρίδιο αποτέλεσε την επίλυση της μητροπολιτικής πίεσης, του 20ου αιώνα, αφενός των αυξανόμενων τιμών των διαθέσιμων οικοπέδων και αφετέρου, της μορφολογίας των οικοπέδων αυτών. Συγκεκριμένα ο προκαθορισμένος κάνναβος στο επίπεδο του δρόμου, της Αμερικανικής πόλης, περιόριζε την οριζόντια ανάπτυξη, οπότε η ανάπτυξη στον κάθετο άξονα ήταν αναπόφευκτη. Η συσσώρευση προγραμμάτων στον κάθετο άξονα εξαιτίας της πυκνότητας, που κρίθηκε εξαρχής ως αστική ποιότητα απαραίτητη για την σύσταση των καινούργιων αυτών δομών, -καθώς η εξυπηρέτηση μιας μόνο χρήσης, δεν αρκούσε- , έθεσε το έδαφος για τη δημιουργία τους.

Η ποικιλομορφία στη μορφή και το είδος των προγραμμάτων συνιστά χαρακτηριστικό της εξέλιξής τους. Παρόλο όμως των μεταβαλλόμενων παραγόντων, που θα εξεταστούν αναλυτικά στη συνέχεια, το στοιχείο που διακρίνει τα υβρίδια από οποιονδήποτε άλλη πολυπρογραμματική έκφραση, εμπεριστατώνεται στη διαρκή αλληλεπίδραση με το αστικό περιβάλλον. Χαρακτηρίζονται από τη συγκέντρωση αστικών θραυσμάτων, που έχουν ως στόχο να ενεργοποιήσουν την πόλη, να αναπαράγουν τα συστατικά της. Υπό αυτό το πρίσμα τα υβρίδια κτίρια γίνονται ταυτόσημα της έννοιας των αστικών ενεργοποιητών (city activators).

trellick tower | Erno Goldfinger

unite d’ habitation | Le Corbusier, P. Jeanneret

Barbarican complex | Chamberlin, Powell & Bon, Arup

john hancock center | Skidmore, Owings & Merrill

social condenser

hybrid

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η Για το κεφάλαιο της ιστορικής αναδρομής που ακολουθεί θα ήταν χρήσιμο να γίνει η εξής παρατήρηση. Η ιστορική αναδρομή δεν αποσκοπεί στην εύρεση κατηγοριών ή τυπολογιών των υβριδίων. Σίγουρα το εργαλείο της χρονολογικής ταξινόμησης είναι βασικό για την διάρθρωση της ιστορικής του αναγνώρισης, αλλά δεν αποτελεί τίποτα περισσότερο από αυτό. Τα κτίρια που αναφέρονται δεν θα πρέπει να εξεταστούν ως δομές που καθορίζουν κάποιο συγκεκριμένο τύπο. Οπότε και η μετάβαση από το ένα στο άλλο δεν αποτελεί κατά βάση τυπολογική αλλαγή. Η επιλογή συγκεκριμένων παραδειγμάτων στηρίζεται κυρίως στη χρονική στιγμή της πραγμάτωσής τους, στο γεγονός πως οι συνθήκες που συντελούν στη σύλληψή τους ορίζουν μια οριακή πραγματικότητα στο αστικό πλαίσιο. Επιπλέον, τα κτίρια που έχουν επιλεγεί ως παραδείγματα -σχεδόν αποκλειστικά- αντλούνται από την αντίστοιχη χρονολογική ανάλυση του ‘This is Hybrid’. Παρόλο που ο τρόπος παράθεσής τους κρίνεται ελλιπής, η σημασία των δομών αυτών για την υβριδική εξέλιξη είναι βασική. Συνδυαστικά με τα κτίρια που αναλύονται στο ‘Delirious New York’ , δομείται ένα σύνολο παραδειγμάτων τόσο στην αμερικανική αλλά και ευρωπαϊκή πόλη που σηματοδοτούν την υβριδική εξέλιξη. Υ β ρίδιο _

Α μερικανική

Μ ητρόπολη

Σύμφωνα με τον Fenton, το υβρίδιο εμφανίζεται ως ολότητα στα τέλη 19ου αρχές 20ου αιώνα5. Την απαρχή του όμως αποτέλεσε η δομή του ουρανοξύστη, η οποία ξεκινά από το Μανχάταν το 1900-1910, ως ένας τρόπος κατασκευής σε έναν προκαθορισμένο πολεοδομικό κάνναβο με συγκεκριμένα οικόπεδα προς εκμετάλλευση. Η ανάλυση του φαινομένου αυτού, καθώς και η μετέπειτα εξέλιξή του μελετάται από τον Koolhaas. Ο Koolhaas με το ‘Delirious New York’ διατυπώνει το μανιφέστο του Μανχάταν, ερμηνεύει τα “επεισόδια” της Αμερικανικής μητρόπολης και παραθέτει τα κτίρια που στη συγκεκριμένη έρευνα συνιστούν τα αρχικά θραύσματα υβριδικής φύσης. Οι μοναδικές συνθήκες που χαρακτηρίζουν την οικοδόμηση και την αρχιτεκτονική παραγωγή στο Μανχάταν ,θέτουν τις σχεδιαστικές τακτικές που αξιοποιούνται αργότερα στον υβριδικό σχεδιασμό. Αν και η ανάλυση που έπεται αφορά και τον ευρωπαϊκό ιστό, το ‘Delirious New York’ -καθώς και άλλα έργα του Koolhaas- θέτει τις θεμελιώδεις έννοιες για την κατανόηση των δομών αυτών. Joseph Fenton ‘Hybrid Buildings’ in Pamphlet Architecture no11: Hybrid Buildings, Princeton Architectural Press New York, 1985 p.5

Η δημιουργία του ουρανοξύστη στηρίζεται σε τρεις αστικές καινοτομίες που πραγματώνονται σε μία κατασκευή, στον ανελκυστήρα, στην προσάρτηση του Πύργου και το οικοδομικό τετράγωνο. Στις απαρχές του ο ουρανοξύστης υποθέτει μια ανεξάντλητη δυνατότητα. Σε κάθε επίπεδο, με τον ανελκυστήρα ως μέσο, υπάρχει και η πιθανότητα ενός διαφορετικού τρόπου ζωής. Δεν υπάρχουν όροφοι μιας ευρύτερης ενότητας, αλλά τεχνητά επίπεδα με ανεξάρτητη διαχείριση, των οποίων ο μόνος συνδετικός κρίκος αποτελεί η ουδέτερη βάση και τίποτε άλλο, καθώς σε αυτή τη φάση, ένα συγκεκριμένο σενάριο για τη νεοσύστατη αυτή δομή δεν γίνεται να υπάρξει. Η πρωτοφανής αυτή ευελιξία επηρεάζει τον πολεοδομικό σχεδιασμό αφού πλέον η έννοια του οικοπέδου δεν θα αντιστοιχεί σε έναν προκαθορισμένο σκοπό. Η υπόσχεση του ουρανοξύστη εγκαθιδρύεται για να καλύψει την ακόρεστη ανάγκη χώρου που προκύπτει από την πραγματικότητα της επιχείρησης. Ουσιαστικά ο μεταλλικός ψηλόλιγνος σκελετός συνιστά ένα εργαλείο ανάγνωσης της μητρόπολης σε προγραμματικό επίπεδο. Εξασφαλίζει μια προγραμματική ρευστότητα, η οποία εμφανίζεται και ως η μοναδική λύση για την αστική ανάπτυξη. Ο Koolhaas το ονομάζει “programmatic instability”, οπότε ο ουρανοξύστης γίνεται ο “metropolitan destabilizer6”. Οι ανεξάντλητες πιθανότητες που προσφέρονται από τη δομή του ουρανοξύστη, τόσο σε επίπεδο χωρητικότητας αλλά και κλίμακας καθ’ύψος, οδηγούν στην ανέγερση νησίδων που αρχικά αναπαράγουν το περίγραμμα του οικοπέδου ορίζοντας εκ νέου την κορυφογραμμή του Μανχάταν. Η ανέλιξή τους αυτή, προσδίδει έναν εμβληματικό χαρακτήρα μορφολογικά ,καθώς η φυσική υπόσταση αντιπροσωπεύει ένα σύμβολο, που προσδίδει στον οποιοδήποτε ουρανοξύστη μνημειακό χαρακτήρα μόνο από την κλίμακα της κατασκευής. Η ανάγκη της βιωσιμότητας αυτών των κατασκευών καθώς και των τμημάτων της πόλης που επηρεάζονται άμεσα από αυτές, συνέβαλε σε δύο παραμέτρους οι οποίες διαμόρφωσαν το σχεδιασμό των υβριδίων. Η λοβοτομή και ο νόμος του 1916 . Βεβαιότατα οι στρατηγικές αυτές δεν καθιστούν ούτε τις μοναδικές ούτε και τις κυριότερες τακτικές που αναγνωρίζονται στο σχεδιασμό των υβριδίων. Παρόλα αυτά θέτουν τις βάσεις παγίωσης, αρχικά του ουρανοξύστη και κατά συνέπεια των μορφών που απορρέουν από αυτόν. Για την ανάλυση των δύο αυτών στοιχείων θα αναφερθεί το παράδειγμα του Equitable Building. Παρόλο που θεωρείται ως ένα από τα πρώτα αποκρυσταλλωμένα υβρίδια, στη συγκεκριμένη έρευνα δεν λαμβάνεται ως υβρίδιο. Αντίθετα συνιστά παράδειγμα προβληματισμού στην ταχύτατη ανάπτυξη του ουρανοξύστη την εποχή του 1910.

Rem Koolhaas ‘Alibis’, Delirious New York, The Monacelli Press, 1994 p.87

the equitable building Ernest R. Graham

Όπως αναφέρθηκε προγενέστερα στην αρχική του μορφή ο ουρανοξύστης αποτέλεσε τη μετάλλαξη του οικοπέδου σε έναν κάθετο πολλαπλασιασμό. Το Equitable Building επαναλαμβάνεται 40 ορόφους πάνω, ώστε να στεγάσει μια πόλη, μέσα στη μητρόπολη του Μανχάταν. Κατασκευάζεται στο ιδεολογικό αυτό υπόβαθρο και αποτελεί το έναυσμα για την ανέγερση παρόμοιων πρωτοβουλιών. Το ζήτημα όμως που πρέπει να υπογραμμίσουμε είναι η συσκότιση των δρόμων, ζήτημα το οποίο οδηγεί στη θέσπιση του Zoning Law το 1916. Στο νομοθετικό αυτό πλαίσιο ο αυτοτελής πολλαπλασιασμός επιτρέπεται μέχρι ένα συγκεκριμένο ύψος, πάνω από το οποίο ο ουρανοξύστης υποχωρεί και καταλαμβάνει μόνο το 25% του αρχικού οικοπέδου. Το νομοθετικό πλαίσιο καθόρισε τη μετέπειτα ανάπτυξη του ουρανοξύστη αφενός επειδή τον πιστοποίησε και αφετέρου γιατί αποτέλεσε κατά βάση μια σχεδιαστική πρακτική, ένα προκαθορισμένο φάκελο που κατά κάποιο τρόπο εδραίωσε την πόλη του μέλλοντος στη μητρόπολη του παρόντος. Το 1916 η μελλοντική κατασκευή στο Μανχάταν αποκρυσταλλώνεται ως περίγραμμα από την ανάγκη βιωσιμότητας του δημοσίου αστικού τμήματος. Η λοβοτομή συνιστά όρο που εισήχθη από τον Koolhaas στο “Delirious New York”. Όπως αναφέρθηκε ο χαρακτήρας των δομών είναι κατεξοχήν μνημειακός, παρόλο που οι δομές αυτές προορίζονται για καθημερινή χρήση. Τα δύο αντιφατικά στοιχεία είναι αναγκαίο να συνυπάρξουν στον ουρανοξύστη. Η πρακτική της λοβοτομής ουσιαστικά εμποδίζει τη διαφάνεια των εσωτερικών λειτουργιών στο εξωτερικό κέλυφος του κτιρίου. Το Equitable Building εφάρμοσε αυτήν την τακτική, και συνιστά αναφορά καθώς η φιλοδοξία του να φιλοξενήσει μια πόλη στο εσωτερικό του, μπορεί να μην το καθιστά υβρίδιο στη συγκεκριμένη έρευνα, αλλά συνιστά χαρακτηριστικό παράδειγμα δομών που προηγήθηκαν του υβριδίου και αντιμετώπισαν παρόμοιες παραμέτρους ανεπιτυχώς, χρίζοντας τη σύσταση του αναγκαιότητα. Στη συγκεκριμένη προβληματική, η χρονιά του 1931 κρίνεται θεμελιώδης για την εξέλιξη του υβριδίου, καθώς η ανέγερση των Downtown Athletic Club, Unit Building, Rockefeller Center, αποτελούν παραδείγματα υβριδικής φύσης ως απόληξη του ουρανοξύστη. Συνιστούν τη μετάβαση από την υπόσχεση του ιδεολογικού υπόβαθρου στον Μανχατανισμό, -όρος ο οποίος περιγράφει το σύνολο των χαρακτηριστικών τα οποία θα αναλυθούν στη συνέχεια-, την οριακή στιγμή όπου η υπόσταση του ουρανοξύστη, μετατρέπεται σε μητροπολιτικό εργαλείο αφού συνδέεται άρρηκτα πλέον με την πόλη. Τα παραδείγματα αυτά αν και αναφέρονται σχεδόν στην ίδια χρονική στιγμή παρουσιάζουν διαφορετικές επιλύσεις οι οποίες προσδίδουν ουσιώδεις στρατηγικές στον υβριδικό σχεδιασμό. Επιλέγονται ως τα πρωταρχικά υβρίδια κτίρια που έθεσαν τις προϋποθέσεις για την εδραίωση της συγκεκριμένης δομής, αρχικά στον κάνναβο του Μανχάταν.

Νόμος 1916 Ο Zoning Law του 1916, περιγράφει σε κάθε κομμάτι γης και οικοδομικό τετράγωνο της επιφάνειας του Μανχάταν, ένα πλασματικό φάκελο που ορίζει τα περιγράμματα της μέγιστης επιτρεπόμενης κατασκευής. Στην πραγματικότητα, ο νόμος του 1916 συνιστά ένα καθυστερημένο πιστοποιητικό γέννησης , που δίνει στον Ουρανοξύστη νομιμότητα με αναδρομική ισχύ. Η τρισδιάστατη αναπαράσταση της νομοθετικής αυτής πρότασης αποκρυσταλλώνεται από τον Ferriss. Αρχίζει να ερευνά τα θέματα του Μανχάταν μαζί με αρχιτέκτονες της εποχής, εστιάζοντας στο ανεξερεύνητο δυναμικό του νόμου του 1916 και του θεωρητικού φακέλου που σκιαγραφεί σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο. Η μελέτη του, παρουσιάζεται στο δεύτερο κεφάλαιο του βιβλίου του ‘ The Metropolis of Tomorrow’, το ‘Projected Trends’. Rem Koolhaas, ‘LAW’, ‘RESEARCH’ Delirious New York p. 107| p. 113-114

the chrysler building William Van Alen, Architect

the greater penobscot building Smith, Hinchman and Gryllis, Architects

ΛΟΒΟΤΟΜΗ Στα πλαίσια της σκόπιμης ασυμφωνίας ανάμεσα στο κέλυφος και το περιεχόμενο, οι κατασκευαστές στη Νέα Υόρκη ανακάλυψαν μια περιοχή πρωτοφανούς ελευθερίας. Το εκμεταλλεύτηκαν και το παγίωσαν ως το αρχιτεκτονικό ισοδύναμο της λοβοτομής- η χειρουργική αποκόλληση της σύνδεσης των μετωπιαίων λοβών και του υπόλοιπου εγκεφάλου για την ανακούφιση από πνευματικές ασθένειες, αποσυνδέοντας τη διαδικασία σκέψης από τα συναισθήματα. Το αρχιτεκτονικό ισοδύναμο διαχωρίζει το εξωτερικό από το εσωτερικό. Με τον τρόπο αυτό το Monolith απαλλάσσει τον κόσμο από την αγωνία των συνεχόμενων αλλαγών που συμβαίνουν στο εσωτερικό του. Κρύβει την καθημερινότητα.

S M L XL p.922

lobby, the daily news building John Mead Howells and Raymond Hood, Architects

the shelton hotel Arthur Loomis Harmon, Architect hugh ferriss: Part one cities of today| the metropolis of tomorrow

Το Downtown Athletic Club λαμβάνει από τον Koolhaas δύο χαρακτηρισμούς της καθοριστικής αστάθειας και του κοινωνικού πυκνωτή όχι όμως με την έννοια που αναλύθηκε προγενέστερα, αλλά από την άποψη πως ο ουρανοξύστης για πρώτη φορά ουσιαστικά, χρησιμοποιείται ως μηχανισμός, στη συγκεκριμένη περίπτωση ως θερμοκοιτίδα που εντείνει και δημιουργεί ανθρώπινη αλληλεπίδραση. Συνιστά μια αφηρημένη σύνθεση δραστηριοτήτων ανά όροφο προσφέροντας ένα είδος θεάματος, θραύσμα ενός ευρύτερου μητροπολιτικού συνόλου.

A machine for metropolitan bachelors...

Πιο αντιπροσωπευτική θεωρείται η απεικόνιση του oyster bar στον 9ο όροφο, “eating oysters with boxing gloves, naked, on the nth floor7” . Η εικόνα αυτή,που χαρακτήρισε την ύπαρξη του Downtown Athletic Club- συνιστά την αποκρυστάλλωση του 20ου αιώνα στο κέντρο του Μανχάταν, την ύπαρξη ενός μηχανισμού για τους μητροπολιτικούς εργένηδες. Στα κατώτερα στρώματα στεγάζονται κυρίως αθλητικές δραστηριότητες μέχρι και το 12ο όροφο. Δύο όροφοι ξεχωρίζουν ο 7ος και ο 12ος. Ο 7ος όροφος αποτελεί ένα γήπεδο γκολφ. Συγκριτικά με όλους τους ορόφους, είναι το πιο τολμηρό εγχείρημα σε ιδεολογικό επίπεδο. Η μεταφορά ενός “αγγλικού περιβάλλοντος” στο εσωτερικό του ουρανοξύστη ουσιαστικά μετατρέπει την εξάλειψη του πρασίνου από το κέντρο του Μανχάταν, σε ζήτημα που επιλύεται στο εσωτερικό του ουρανοξύστη. Η πρόθεση να επιλύσει ποικίλα μητροπολιτικά ζητήματα στο εσωτερικό του, κρίνεται καθοριστική για να χαρακτηριστεί ως υβρίδιο σε αντίθεση με άλλες δομές. Η επιλογή των προγραμμάτων και τυπολογιών που εισάγονται έχουν άμεση σχέση με τις συνθήκες της μητρόπολης και προσφέρουν τρόπους επαναδιαπραγμάτευσής της. Το Downtown Athletic Club, παρουσιάζεται ως μια πολλαπλή πλατφόρμα που αναπτύσσεται κάθετα και πειραματίζεται με την αστάθεια του σχεδιασμού στη συσσώρευση ετερόκλιτων λειτουργιών, αλλά κυρίως με την ιδέα διατήρησης και ανανέωσης του τρόπου ζωής των κατοίκων του Μανχάταν. Ο 12ος όροφος είναι η πισίνα που καταλαμβάνει σχεδόν όλη την έκτασή του με τους ανελκυστήρες να οδηγούν σχεδόν κατευθείαν πάνω στο νερό. Η εντύπωση εξαιτίας του φωτισμού είναι η αιώρηση της πισίνας και των κολυμβητών. Πάνω από τον 12ο έχουμε την ανέλιξη 5 ορόφων με ποικίλους χώρους χαλάρωσης. Από τον 20ο μέχρι και τον 35ο έχουμε μόνο υπνοδωμάτια. Η μεγαλύτερη συγκέντρωση φαίνεται θεωρητικά να πραγματοποιείται στη μέση του κτιρίου όπου και οι κοινόχρηστοι χώροι απευθύνονται τόσο στους αθλητικούς όσο και στους χώρους των υπνοδωματίων.

the downtown athletic club Starret and Van Vleck

7 Rem Koolhaas ‘Definite Instability: The Downtown Athletic Club’, Delirious New York, The Monacelli Press, 1994 p.155

congestion_συμφόρηση Στο τέλος της δεκαετίας του ‘20 οι αρχιτέκτονες και θεωρητικοί του Μανχάταν καλούνται να οραματιστούν μελλοντικές σχεδιαστικές προτάσεις. Εμφανίζεται διαμέσου αυτής της διαδικασίας η ανάγκη για ένα λεξιλόγιο ποιητικών μορφών που θα αντικαταστήσουν τον παραδοσιακό αντικειμενικό σχεδιασμό, προάγοντας μια νέα αρχή μεταφορικού σχεδιασμού, ώστε να αντιμετωπιστεί η μητροπολιτική κατάσταση ουσιαστικά πέρα από τους υπολογίσιμους παράγοντες. Η συμφόρηση, συνιστά την απαραίτητη συνθήκη για να υλοποιηθούν όλες αυτές οι μεταφορές στην πραγματικότητα του πλέγματος του Μανχάταν. Η κουλτούρα της συμφόρησης προτείνει αρχικά την κατάληψη του συνόλου του οικοδομικού τετραγώνου από μια κατασκευή. Σε κάθε επίπεδο, η διαδικασία της συμφόρησης θα διαρθρώσει καινούργιες και συναρπαστικές δραστηριότητες σε αναπάντεχους συνδυασμούς. Με την αξιοποίηση των τεχνολογικών επιτευγμάτων θα είναι δυνατό να αναπαραχθούν όλες οι ‘καταστάσεις’- από την πιο φυσική μέχρι την πιο τεχνητήοπουδήποτε και οποτεδήποτε επιθυμείται. Rem Koolhaas, ‘CONGESTION’,’CULTURE’ Delirious New York p. 125

Ο Raymond Hood, αναλαμβάνει το 1931 δύο θεωρητικά έργα ένα από τα οποία είναι το “A City Under a Single Roof” ή αλλιώς το Unit Building. Καθίσταται απαραίτητο να υπογραμμίσουμε το ιδεολογικό υπόβαθρο αρχικά του ίδιου του αρχιτέκτονα. Ο Hood και οι σύγχρονοί του, αντλούν “ενέργεια και έμπνευση από το Μανχάταν”, δημιουργούν συμφόρηση σε κάθε επίπεδο. Το Unit Building δε συνιστά εξαίρεση, εξετάζοντας τη σχέση επιχείρησης και κατοίκησης καθώς και την τάση της αλληλεπίδρασης διαφορετικών κοινοτήτων στο αστικό περιβάλλον, με τοποθεσία το Μανχάταν του παρόντος. Έχουμε επομένως όχι ένα πολυπρογραμματικό κτίριο σε ένα οικοδομικό τετράγωνο αλλά ένα κτίριο που καλύπτει 3 οικοδομικά τετράγωνα. Θεωρήθηκε απαραίτητο να εξαπλωθεί η κτιριακή δομή, δίχως όμως να μεταβληθεί το ήδη υπάρχον πλέγμα. Με τον επιχειρηματία να αποτελεί το υποκείμενο μελέτης του, o Hood ικανοποίησε την πρόθεση μια μορφή να εμπεριέχει τόσο την εργασία όσο και τη διαβίωση. Επιπλέον μια τέτοια επέκταση έχει ως αποτέλεσμα κομμάτι της κυκλοφοριακής συμφόρησης να μεταφέρεται στο εσωτερικό της δομής, δίνοντας έτσι μια πιθανή λύση στο πρόβλημα που αντιμετωπίζει το Μανχάταν τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο, την εξάπλωση των ουρανοξυστών και κατά συνέπεια της συμφόρησης. Με τη στρατηγική αυτή μια κατάσταση που συνεχώς επιδεινώνεται, επιλύεται όχι με την προσπάθεια εξάλειψής της αλλά με την ύπαρξη της με κάποιο άλλο τρόπο. Η μεγάλη πυκνότητα κίνησης απορροφάται από την αρχιτεκτονική. Στο σημείο αυτό ο Hood αξιοποιεί τόσο την κάθετη ποικιλομορφία (schism) καθώς και την μορφολογική απομόνωση του εξωτερικού με το εσωτερικό (lobotomy). Οι δύο αυτοί παράγοντες θέτουν τις κατάλληλες προϋποθέσεις ώστε η μεταφορά των αστικών λειτουργιών και κυκλωμάτων να εσωτερικεύτουν. Είναι απαραίτητο εδώ να υπογραμμιστεί η διαφορά ανάμεσα στο Downtown Athletic Club και το Unit Building. Και οι δύο δομές συνιστούν μορφές που περιλαμβάνουν πολλαπλές λειτουργίες, οπότε και αξιοποιούν και το κάθετο σχίσμα και τη λοβοτομή. Δίχως αμφιβολία το Downtown Athletic Club εκπλήρωσε σε μεγάλο βαθμό τις θέσεις που διατυπώθηκαν το 1909 για την ιδανική λειτουργία του ουρανοξύστη, αλλά αποτελεί μια θερμοκοιτίδα απομόνωσης, ένα περιβάλλον αποστειρωμένο από τις εξωτερικές συνθήκες ένα μέρος απόδρασης για ενήλικες. Το Unit Building αντιθέτως εξαρτάται από την κινητικότητα γύρω του αντιμετωπίζοντας ως ένα δεύτερο αντικείμενο μελέτης την αστική αναδιάταξη.

schism_καθετη ποικιλομορφια Η εξάρτηση του κάθε ορόφου από τους υπόλοιπους ως ιδεολογικό υπόβαθρο, εξαλείφεται ως αναγκαιότητα από το Κάθετο Σχίσμα που επιτρέπει την αυθαίρετη διανομή τους μέσα στο κτιριακό σύνολο. Η σχιζοειδής διάταξη των θεματικών επιπέδων υπονοεί μια αρχιτεκτονική στρατηγική σχεδιασμού για το εσωτερικό του ουρανοξύστη, που έχει γίνει αυτόνομο με την εφαρμογή της λοβοτομής. Το σχίσμα, συνιστά μια συστηματική εκμετάλλευση της σκόπιμης αυτής αποσύνδεσης μεταξύ των ορόφων. Είναι μια αναγκαία στρατηγική για την ανάπτυξη του πολιτιστικού ενδεχόμενου που προσφέρει ο ουρανοξύστης: αποδέχεται την αστάθεια του σχεδιασμού πολλαπλών διακριτών επιπέδων ,ενώ παράλληλα την αντισταθμίζει στεγάζοντας σε αυτά μια πληθώρα προορισμών με εξαιρετική σαφήνεια, αν όχι με υπέρμετρη αποφασιστικότητα. Rem Koolhaas ,’SCHISM’, Delirious New York p. 105

Μανχατανισμός_ Manhattanism Το όραμα για μια αρχιτεκτονική παραγωγή η οποία θα αποτελεί τη γονιμοποίηση πολυάριθμων θεωρητικών επιρροών ( εξπρεσιονισμός, φουτουρισμός, κονστρουκτιβισμός, σουρεαλισμός, φονξιοναλισμός) σε μια κατασκευή, και η υπόσχεση αυτή η χειρονομία να είναι αέναη και να δημιουργεί ασταμάτητα καινούργιες μορφές. Το δόγμα αυτό διατυπώνεται από τον Koolhaas για να εκφράσει την πραγματικότητα που σηματοδότησε η γέννηση και εγκαθίδρυση του ουρανοξύστη και παρουσιάζεται ως μορφή μέσα από τις αναπαραστάσεις του Ferriss. Rem Koolhaas, ‘OBFUSCATION’, ‘WOMB’ Delirious New York p. 111, 117

Το παράδειγμα του Rockefeller Center, εμφανίζει ενδιαφέρον ιδιαίτερα όσο αναφορά τις συνθήκες υλοποίησής του. Αποτελώντας ίσως το μοναδικό έργο που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ουτοπικό θραύσμα, η κλίμακα καθώς και το πλήθος των χώρων που στεγάζει ανταποκρίνεται σε μια νέα πραγματικότητα που του επιβάλλει ακόμα και κατά τη σχεδιαστική του φάση, να μεταβάλλεται και να προσαρμόζεται στις αστικές συνθήκες. Ως επιλεγμένο παράδειγμα, το γεγονός ότι αποκρυσταλλώνει την ιδέα ύπαρξης διαφορετικών προγραμμάτων σε μια τοποθεσία το καθιστά υβριδική δομή. Ειδικότερα, το γεγονός πως η ολότητα του έργου εσωκλείει -σύμφωνα με τον Koolhaas- πέντε διαφορετικές αρχιτεκτονικές φιλοσοφίες, επιβεβαιώνει την άποψη ότι εκτός από την ποικιλομορφία προγραμμάτων το υβρίδιο εσωκλείει ψήγματα αρχιτεκτονικών στιγμών. Συνιστά την πιο ώριμη αναπαράσταση των θεωριών που απορρέουν από το Μανχάταν. Το Rockefeller Center κινείται σε διαφορετικές χρονικότητες, ενσωματώνει το παρόν και το παρελθόν υποσχόμενο με τη συνύπαρξη των παραδόξων στοιχείων του, το μέλλον όχι μόνο της υβριδικής μορφής αλλά και του Μανχάταν σε ένα θεωρητικό επίπεδο αλλά κυρίως ως σχεδιαστική πρακτική. Το έναυσμα για το Rockefeller δόθηκε το 1926, με την οικοδόμηση μιας δομής για τη στέγαση της Metropolitan Opera. Η χρηματοδότηση όμως του συνολικού έργου θα αναλάβει ο Rockefeller. Την αρχική ομάδα συνιστούν δύο αρχιτέκτονες αλλά τελικά η δομή αυτή θα αποτελέσει μια σύμπραξη οραματιστών των Associated Architects: Reinhard & Hofmeister, Corbett Harrison & MacMurray, Hood Godley & Fouilhoux. Η αιφνίδια αλλαγή στην οικονομική βαρύτητα το 1929, μεταβάλλει τη φιλοδοξία πραγμάτωσης του Rockefeller, οπότε έχουμε τη μετάβαση σε ένα έργο περισσότερο ιδεαλιστικό παρά εμπορικό. Πολλές στρατηγικές που έχουν εξεταστεί προηγουμένως επιστρατεύονται. Θεωρείται ως εναρκτήρια γραμμή η απεικόνιση του αρχικού φακέλου του Ferriss όπως αυτός προέκυπτε από τον κανονισμό το 1916, ενώ η δημιουργία συμφόρησης σε όλο τα επίπεδα, που προηγουμένως συνιστούσε φιλοδοξία, αποκρυσταλλώνεται ως δόγμα, το οποίο αξιοποιείται ως σχεδιαστικό εργαλείο. Σε συνδυασμό με το μέγιστο φωτισμό και χώρο, την καλύτερη δυνατή αισθητική πραγμάτωση και την πιο κερδοφόρα εισοδηματική διαχείριση, εκπληρώνει το “μανχατανικό” πρότυπο.

rockefeller center|roof plan ( John Wenrich, rendering)

Υ β ρίδιο _

Ε Υ Ρ Ω Π Α Ι Κ Η

Μ ητρόπολη

Το υβρίδιο σαφέστατα συνιστά προϊόν της Αμερικανικής πόλης και παραμένει ακόμα και στους σύγχρονους μετασχηματισμούς του, σύμβολο των προγραμματικών διασταυρώσεων που προέκυψαν στο πλαίσιο αυτής. Αποκρυσταλλωμένες μορφές του, την ίδια χρονική περίοδο με αυτήν που αναλύθηκε, δεν εντοπίζονται στην Ευρώπη. Στις αρχές του 20ου αιώνα, το Μοντέρνο Κίνημα με κύριο εκπρόσωπο τον Le Corbusier- πολέμιο των μορφών που απορρέουν από την Αμερικανική μητρόπολη- και τον Gropius, απαγκιστρώνεται από την αρχιτεκτονική ιστορία και εδραιώνει μια νέα αντίληψη για τη φύση του αρχιτεκτονικού έργου. Αντιμέτωποι με τις ίδιες τεχνολογικές καινοτομίες, στρέφονται προς την παραγωγή της αρχιτεκτονικής με τέτοιο τρόπο, ώστε να επιβεβαιώνει τις επικρατούσες συνθήκες. Η τεχνολογία συνιστά το μέσο δημιουργίας μιας νέας αρχιτεκτονικής εικόνας που αντικατοπτρίζει τη βιομηχανοποίηση. Αφενός έχουμε την εισαγωγή της μαζικής παραγωγής ως μέσο αρχιτεκτονικής δημιουργίας. Το πρότυπο και η επανάληψη θέτουν ένα νέο άξονα σχεδιασμού. Αφετέρου τη διαχείριση του χώρου ως τμήμα δίχως προκαθορισμένη χρήση, αλλά απλά διαθέσιμο να δεχθεί την οποιαδήποτε δραστηριότητα. Η αρχιτεκτονική ταυτίζεται με την υλοποίηση. Η ανάγκη για την εδραίωση θεωριών και αρχών που θα εκπληρώνουν το στόχο αυτό, οδήγησε, μεταξύ άλλων, και στη σύσταση των CIAM. Το σημείο αυτό, και συγκεκριμένα το CIAM που πραγματοποιήθηκε το 1933 αντιτίθεται στην υβριδική διάσταση της αρχιτεκτονικής, κηρύσσοντας τον απόλυτο διαχωρισμό των λειτουργιών. Τα υβρίδια σταματούν να παρουσιάζονται ως κτίρια που αντιπροσωπεύουν την επίλυση των σύγχρονων αστικών ζητημάτων. Συνεχίζουν να υφίστανται αλλά η παρακμή τους τη συγκεκριμένη περίοδο αποτελεί γεγονός8. Η συγκεκριμένη χρονική περίοδος καθώς και το προσκήνιο που οδηγεί σε αυτήν, συνιστά ακριβώς αυτό που φιλοδοξούσε ως δόγμα, η θεωρητική κοινότητα του Μοντέρνου κινήματος. Την αποκοπή από τις προγενέστερες αρχιτεκτονικές μορφές, οπότε και από τα υβρίδια. Παρατηρείται η εγκατάλειψη της υβριδικής μορφής, γεγονός που ακυρώνει την άποψη πως ο Μοντερνισμός αποτελεί κομμάτι της εξέλιξής τους μέσα στο χρόνο. Αντιθέτως προσφέρει τον κοινωνικό πυκνωτή, πρωτοβουλία που αναπαράγεται δίχως τα επιθυμητά αποτελέσματα. Η ευρωπαϊκή πόλη αδυνατεί να ενστερνιστεί την υβριδική φύση, οπότε δεν εντοπίζεται για αρκετό διάστημα στο δυτικό αστικό ιστό. Καθίσταται άσκοπο να προσπαθήσουμε να εντοπίσουμε τέτοια παραδείγματα οπότε και επιλέγεται η ανάλυση των παραγόντων και έργων που μετέβαλλαν την άποψη αυτή και επανέφεραν το υβρίδιο ως επιλογή για την αναζωογόνηση της πόλης.

8 Joseph Fenton ‘Hybrid Buildings’ in Pamphlet Architecture no11: Hybrid Buildings, Princeton Architectural Press New York, 1985 p.5

URBAN INFRA-STRUCTURE Αναφέρονται σε κατασκευές που λειτουργούν ως αστικά υπότμήματα. Συνιστούν συστήματα που είναι αναγκαίο να εσωτερικεύουν χαρακτηριστικά του πολεοδομικού ιστού όπου εντάσσονται. Για το λόγο αυτό, πρέπει να συνδράμουν στη φύση του σχολαστικά διαμορφωμένου αστικού πεδίου, του χώρου που φιλοξενεί την καθημερινή δραστηριότητα. Τέτοιες μορφές σύμφωνα με τον Van Eyck είναι απαραίτητο όχι μόνο να απορροφούν λογικές μεταλλάξεις στο εσωτερικό τους, αλλά και να επιτρέπουν τη δημιουργία τους στα πλαίσια του μικρότερου πεδίου που εξυπηρετούν. Alison and Peter Smithson, Team 10 Primer, The MIT Press, 1974 pg. 59

team 10 Η ομάδα Team 10, συνιστά μια ομάδα αρχιτεκτόνων που αντιλήφθηκαν την ανάγκη της συνεργασίας με άλλους, έπειτα από τη συνειδητοποίηση των ελλιπών διαδικασιών αρχιτεκτονικής σκέψης, που κληρονόμησαν από το Μοντέρνο Κίνημα. Το σημαντικότερο όμως στοιχείο, αποτέλεσε η αίσθηση της πιθανότητας μιας νέας αφετηρίας στο σχεδιασμό. Η αφετηρία αυτή σηματοδοτήθηκε από την κατανόηση και ένταξη στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό αλλά και στην οικοδόμηση που ακολούθησε, των μοτίβων, εργαλείων, δικτύων μεταφορών και επικοινωνιών και ποικίλων στοιχείων της πόλης. Με την έννοια αυτή η ομάδα Team 10 εμφανίζει έναν ουτοπικό χαρακτήρα για το παρόν. Ο σκοπός του δεν είναι μόνο η θεωρητική προσέγγιση αλλά η κατασκευή, καθότι μόνο μέσα από την υλοποίηση μπορεί μια Ουτοπία για το παρόν να πραγματοποιηθεί. Η κατασκευή κτιριακών συστημάτων που θα επιδρούν στον τόπο ζωής και διάρθρωσης της κοινωνίας αποτελεί τη θεμιτή απόληξη των σχεδιαστικών πρακτικών της ομάδας. Alison and Peter Smithson, Team 10 Primer, The MIT Press, 1974 pg. 3

Η έννοια του urban infra-structure επαναπροσδιορίζει το αστικό περιβάλλον στα πλαίσια της προσέγγισης της ομάδας Team 10, η οποία αντιπαρατίθεται στις θεωρίες του Μοντερνισμού. Παρατηρείται η απομάκρυνση από το διαχωρισμό χρήσεων και η επιστροφή στη θεώρηση της πόλης ως ένα σύνολο δικτύων. Θεωρώντας την κινητικότητα ως κύριο χαρακτηριστικό της εποχής, προσδίδουν τη διάσταση της απροσδιοριστίας και της ελευθερίας στο σχεδιασμό. Λαμβάνουν την πόλη ως οργανισμό, αποτελούμενο από επιμέρους μηχανισμούς και δίκτυα ζωτικά για την πολεοδομική της οργάνωση. Οι δρόμοι διαφαίνεται να συνιστούν σημαντικό στοιχείο στην οργάνωση των κινήσεων της πόλης και της αστικής τοπογραφίας. Δίνεται προσοχή στον τρόπο με τον οποίο συντηρείται το αστικό περιβάλλον και πως αυτό μεταφράζεται σε κτηριακές δομές, καθώς οτιδήποτε ξένο προς τη λειτουργία της πόλης δεν θεωρείται βιώσιμο. Η διάθεση της σχεδιαστικής αυτής τακτικής να είναι ριζική και να δημιουργήσει μια καινούργια αστική οργάνωση, αποσύρει από το προσκήνιο τις θεωρίες του Μοντέρνου κινήματος και επαναφέρει σε θεωρητικό επίπεδο τη μελέτη των πόλεων με ιστορικά κέντρα. Καθίσταται εμφανές πως η αντιμετώπιση της πόλης ως ζωντανού οργανισμού, καθώς και η ανάγκη αναπαραγωγής του, αποτέλεσαν σύντομα αναγκαιότητα. Το έργο των εκπροσώπων της Team 10, θέτει τον εναρκτήριο γνώμονα ώστε δομές που χαρακτηρίζονται από την ιδεολογία των δικτύων και της κινητικότητας να ενταχθούν στον αστικό ιστό. Στην Ευρώπη συνεπώς, παρατηρείται η εστίαση σε δομές με αφετηρία την κινητικότητα και όχι την πυκνότητα ή αλλιώς τη συμφόρηση όπως αυτή περιγράφεται από τον Koolhaas. Η δημιουργία δικτύων θεωρείται η επικρατέστερη ευρωπαϊκή σχεδιαστική τακτική. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η πρόταση για το Free University of Berlin, των Josic Woods, Κανδύλη και Scheidhelm, όπου ο άξονας για το σχεδιασμό της Φρανκφούρτης, ενσωματώνεται στο σχεδιασμό του πανεπιστημίου. Συνεπώς οι πανεπιστημιακές εγκαταστάσεις αποτέλεσαν πειραματισμούς πραγμάτωσης αστικών οργανισμών. Οι πρώτες υλοποιημένες απόπειρες που εσωτερικεύουν υποδομές και ροές κίνησης, για την δημιουργία συστημάτων με ποικίλες λειτουργίες, ακόμα και αν αυτές απευθύνονται στη χρονική αυτή περίοδο, στο ευρύτερο πλαίσιο του εκπαιδευτικού προγράμματος. Στον πλουραλισμό του υποβάθρου που εξετάζεται, συμβάλλουν οι απόψεις που εκφράζονται από τους Yona Friedman και Andrea Branzi. Ειδικότερα παρουσιάζουν ουτοπικές αστικές εκφράσεις οι οποίες επανεξετάζουν τη συγκέντρωση λειτουργιών και προγραμμάτων με κοινό άξονα την ουδετερότητα της μορφής.

spatial city| Yona Friedman

Με αντικείμενο το Παρίσι ο Yona Friedman προτείνει τη δημιουργία πλέγματος πάνω από το αστικό κέντρο χρησιμοποιώντας ως σχεδιαστικές στρατηγικές την πυκνότητα, την κινητικότητα και τη μεταβλητότητα του προγράμματος. Με την ύπαρξη καινούργιων περιοχών που συσσωρεύονται πάνω από το ιστορικό κέντρο δημιουργείται ένα τρισδιάστατο πλέγμα όπου συσσωρεύονται ήδη υπάρχουσες λειτουργίες με μεγάλη πυκνότητα. Το κέντρο παραμένει ανεπηρέαστο, καθώς οι δομές τοποθετούνται ώστε η ποιότητα ζωής να μην μεταβληθεί. Η κλίμακα υπερβαίνει αυτή της κτηριακής δομής και η αντιμετώπιση του υπάρχοντος αστικού ιστού ως εναρκτήριου άξονα για τη διάθρωση των ανώτερων στρωμάτων, εγκαθιδρύει ένα νέο ευμετάβλητο δίκτυο κίνησης. Στο δίκτυο αυτό ενσωματώνονται γεωργικές και βιομηχανικές ζώνες, ενώ παρατηρείται ένας ιδεολογικός διαχωρισμός χρήσεων με βάση τις διαδικασίες που τις συντηρούν. Η πολεοδομική αυτή πρόταση παρουσιάζει χαρακτηριστικά υβριδίου, καθώς δεν απορρίπτει την αστική πραγματικότητα αλλά την αξιοποιεί, πραγματώνοντας την ιδέα ότι η πυκνότητα των αστικών κέντρων αποτελεί το λόγο βιωσιμότητάς τους. Η έννοια του NO-STOP-CITY, εμπεριστατώνεται στην ιδέα μιας μητρόπολης σχεδιασμένη ώστε να υποδέχεται προγράμματα δίχως διαχωρισμό σε ζώνες ή λειτουργίες, εσωτερικά ή εξωτερικά όρια. Μιας πόλης χωρίς αρχιτεκτονική, η οποία στοχεύει στην πλήρη αναδιάταξη της, με βάση τις κοινωνικές ανακατανομές της περιόδου. Η πρόταση διακατέχεται από την ανεξαρτησία και την απόλυτη ελευθερία χώρων, προσφέροντας μια σχεδιαστική τακτική μιας νέας πραγματικότητας με σκοπό την εξάλειψη της υπάρχουσας. Στο θέμα των υβριδίων προσθέτει την οπτική του τελείως ανοιχτού προγράμματος σε θεωρητικό επίπεδο, καθώς και τον προβληματισμό, κατά πόσο μια κοινωνική ανακατάταξη μπορεί να επηρεάσει το σχεδιασμό τους. Το υβριδικό σύστημα που προτείνει, χαρακτηρίζεται από ποιότητες επιθυμητές στο σχεδιασμό όπως η ευελιξία και μεταβλητότητα, πτυχές που κρίνονται απαραίτητες στην υλοποίηση του συγκεκριμένου κτιριακού υποβάθρου. Οι παράμετροι που αναλύθηκαν αποτελούν ουσιαστικά θεωρίες με αστικό χαρακτήρα . Παρατηρείται η μετάβαση στην πόλη η οποία γίνεται το αντικείμενο μελέτης καθώς και πεδίο δραστηριοποίησης των αρχιτεκτόνων. Η αλληλεπίδραση του ατόμου με την πόλη κρίνεται αναγκαία, ενώ αστικές ποιότητες εντάσσονται στο σχεδιασμό του κτιρίου. Παρόλο που καθεμία από τις περιπτώσεις συνιστά και διαφορετικό παράδειγμα, θέτουν τα ζητήματα του πολυπρογραμματικού συστήματος, της πυκνότητας και της κυκλοφορίας, που χαρακτηρίζουν τα υβρίδια κτίρια. Η εξέταση των συνθηκών αυτών είναι απαραίτητη, αν αναλογιστούμε πως το υβρίδιο βρίσκεται σε άμεση αλληλεπίδραση με το αστικό πλέγμα, οπότε ο τρόπος με τον οποίο ο ιστός αυτός αναπτύσσεται, πιθανόν να χαρακτηρίζει και την εξέλιξη των υβριδικών δομών, ιδίως εφόσον η ευρωπαϊκή μητρόπολη δεν εξισώνεται με την αμερικανική. Οι διαφορετικές σταθερές επαναπροσδιορίζουν την υβριδική φύση αλλά δεν τη μεταβάλλουν σε κάτι διαφορετικό. Καθίσταται επομένως θεμελιώδης η μελέτη του, σε ποικίλα περιβάλλοντα και χρονικότητες. Το ζήτημα της σύγχρονης μητρόπολης συνιστά θέμα που θεωρείται απαραίτητο να αναλυθεί.

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗΣ

Η συνθήκη επιστροφής του υβριδίου, αλλά κυρίως η υπόθεση πως συνιστά ένα ζωτικό μέσο αστικού επαναπροσδιορισμού, σχετίζονται με την κατάσταση στην οποία βρίσκεται η πόλη. Η απόπειρα προσδιορισμού της σύγχρονης μητρόπολης, αποτελεί έργο αρκετά απαιτητικό, του οποίου η ανάλυση απαρτίζει μια έρευνα εξ’ ολοκλήρου διαφορετική από αυτή που παρουσιάζεται. Ο συσχετισμός, όμως του υβριδίου με τον αστικό ιστό, είναι παράμετρος αναγκαία να οριστεί ως ένα βαθμό. Τα κείμενα του Aldo Rossi, και Rem Koolhaas θα αξιοποιηθούν ώστε να συντεθεί ένας πυρήνας μιας γενικής αντίληψης της αστικής πραγματικότητας, στα πλαίσια της οποίας αναπτύσσονται οι υβριδικές δομές. Η απόπειρα να ορίσουμε τη σύγχρονη μητρόπολη είναι εξίσου δύσκολη με το να ορίσουμε την πόλη σε ένα γενικότερο επίπεδο. Ως μια σύνθεση ποικίλων αξιών, κατασκευασμένη από τον άνθρωπο, η πόλη ορίζεται από μια πληθώρα παραγόντων σε τέτοιο βαθμό, ώστε η επίτευξη της μελέτη της, να υπαγορεύει την επιλογή μιας συγκεκριμένης περίπτωσης αστικού περιβάλλοντος ή πτυχής. Το γεγονός ότι εκφράζει τη φύση της με πολλούς διαφορετικούς τρόπους, καθιστά την οπτική της αντίθεσης, επικρατέστερη για την κατανόηση της οικοδόμησής της9. H αντίθεση ανάμεσα στο δημόσιο και το ιδιωτικό, το καθολικό και το συγκεκριμένο, την αποξένωση και την εμπλοκή, ορίζει τις αστικές δυναμικές αλλά και την επίδρασή τους στον αστικό ιστό. Η εστίαση στη μέθοδο της σύγκρισης διαφορετικών στοιχείων,- η οποία αποτελεί χαρακτηριστικό της μελέτης της Αρχιτεκτονικής της Πόλης από τον Rossi- αποτελεί το κυριότερο εργαλείο στα πλαίσια αυτής της έρευνας. Ειδικότερα, για την παρουσίαση της σύγχρονης αστικής πραγματικότητας, η αφετηρία για την αντίληψη του παρόντος, εντοπίζεται στο δίπολο της Αμερικανικής και της Ευρωπαϊκής μητρόπολης.

Rossi Aldo ‘The Architecture of the city’ (Oppositions books),The MIT Press, Cambridge, Massachusetts, 1997 p.21

New York|site plan

rotterdam|site plan

Α μερικανική

vs .

Ε υρωπα ϊ κή

μητρόπολη

Στα τέλη της δεκαετίας του ‘70 και αρχές του ‘80 ο Koolhaas αμφιταλαντευόμενος, ανάμεσα στην Αμερική και την Ευρώπη ως πεδίο δραστηριοποίησής του, εκθέτει τα σημεία διαφοροποίησης τους, όσον αφορά την ιστορικότητα, το περιεχόμενο και την κλίμακα. Με άξονα την πόλη του Rotterdam, η ανάλυση των ζητημάτων για την πραγμάτωση του Boompjes Tower Club (1979-1982), παραθέτει το χαρακτήρα ιδιαίτερα των ευρωπαϊκών κέντρων, ως το βασικό στοιχείο που προσδιορίζει τη φύση μιας ‘ιστορικής’ πόλης σε αντίθεση με μια Αμερικανική. Η εκάστωτε ευρωπαϊκή μητρόπολη ενσαρκώνει ένα σύνολο επιπέδων, εικόνων, αποτυπωμάτων, μνημείων. Η έννοια του παρελθόντος σε ένα μεγάλο βαθμό ορίζει και τον τρόπο με τον οποίο οικοδομείται το μέλλον. Η ιστορικότητα του κέντρου, συνιστά σχεδιαστικό παράγοντα που θέτει όρια και αρχές. Η κατασκευή ενός καινούργιου έργου συνιστά μια διαδικασία που διαχειρίζεται το αστικό απόθεμα, επαναπροσδιορίζοντας διαρκώς τι υπήρχε, τι πρέπει να μείνει και ποιο κομμάτι δύναται να αλλάξει. Φυσικά δεν εξισώνεται κάθε ευρωπαϊκή πόλη στο ίδιο επίπεδο ιστορικότητας. Πόλεις οι οποίες μεταβλήθηκαν σημαντικά από τους βομβαρδισμούς του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου, παρουσιάζουν διαφορετική εξέλιξη, καθώς με την ανακατασκευή των κέντρων τους, ουσιαστικά αποχωρίστηκαν ένα μέρος του ευρωπαϊκού τους χαρακτήρα. Στο σημείο αυτό αξίζει να υπογραμμιστεί η έννοια του μνημείου, η οποία -σύμφωνα με τον Rossi- αποτελεί μια από τις πρωταρχικές κατασκευές που εσωκλείουν την αστική φύση. Συγκεκριμένα σε απόσπασμα από το βιβλίο του ‘η Αρχιτεκτονική της Πόλης’ : “Σε όλες σχεδόν τις Ευρωπαϊκές πόλεις υπάρχουν μεγάλα παλάτια, κτιριακά συμπλέγματα ή συσσωρεύσεις που απαρτίζουν ολόκληρα κομμάτια της πόλης και των οποίων η παρούσα λειτουργία δεν είναι πλέον η αρχική. Όταν κάποιος επισκέπτεται ένα μνημείο τέτοιου τύπου, για παράδειγμα το Palazzo della Ragione στην Πάντοβα, πάντα εκπλήσσεται από τη σειρά των ερωτήσεων που συνδέονται στενά με αυτό. Συγκεκριμένα, κάποιος εντυπωσιάζεται από την πολλαπλότητα των λειτουργιών που ένα κτίριο αυτού του τύπου δύναται να περιέχει σε χρονικά διαστήματα και πως οι λειτουργίες αυτές είναι εντελώς ανεξάρτητες από τη μορφή. Την ίδια στιγμή, είναι ακριβώς αυτή η μορφή που μας εντυπωσιάζει; τη βιώνουμε και την αισθανόμαστε, και ως αποτέλεσμα αυτή δομεί την πόλη10.” 10

Rossi Aldo ‘The Architecture of the city’ (Oppositions books),The MIT Press, Cambridge, Massachusetts, 1997 p.29

Καθίσταται συνεπώς αντιληπτό, πως ο τρόπος με τον οποίο βιώνεται μια ευρωπαϊκή πόλη διαφέρει από την Αμερικανική, όπου το πολεοδομικό γεωμετρικοποιημένο πλέγμα δε συνιστά καθοριστική συνθετική παράμετρο, παρά μόνο σχεδιαστικό ίχνος. Η ιδέα του μνημείου, αναμφισβήτητα αποκρυσταλλώνει την ιστορία των πόλεων, δίνοντας έμφαση στη μορφή αλλά και στο περιεχόμενο κυρίως με την έννοια της εμπειρίας. Τα μνημεία και οποιαδήποτε μορφή φέρει παρόμοιο χαρακτήρα, θεωρούνται αναπόσπαστο τμήμα που διατηρείται και προσαρμόζεται , -αν είναι απαραίτητο- στο εκάστωτε παρόν. Η ποιότητα της μονιμότητας, τους προσδίδει τη δυνατότητα να δρουν ως ίχνη της συλλογικής μνήμης. Η κλίμακα, αποτελεί επιπλέον στοιχείο διάκρισης των δύο πόλεων. Στην Ευρώπη ιδιαίτερα στην περίοδο που εξετάζουμε η κλίμακα είναι μικρή και τα όρια του όγκου καθορίζονται από τα υπόλοιπα οικοδομήματα. Αντιθέτως στην Αμερικανική πόλη και ειδικά στο Μανχάταν, αν και -εξαιτίας της νομοθεσίας- ο βασικός φάκελος υπάρχει, η κλίμακα του εκάστωτε έργου ποικίλει, δίχως όμως να περιορίζεται από εξωτερικούς παράγοντες, δίχως να παύει να είναι μεγάλη. Ακόμα και κατά τη δεκαετία του ‘80 το ζήτημα μιας μεγάλης δομής στην Ευρώπη αποτελεί πρόταση που προϋποθέτει λεπτούς χειρισμούς. Ο ευρωπαϊκός ορίζοντας λειτουργεί ως παγιωμένο ίχνος, ενώ ο αμερικανικός τη βάση για την περαιτέρω ανέλιξη. Ποιότητες όπως η πυκνότητα, η διαφάνεια, η ταυτότητα συνιστούν μερικά από τα ζητήματα που υπόκεινται σε ξεχωριστή ερμηνεία, ανάλογα με την επιλογή του αστικού περιβάλλοντος στο οποίο τοποθετούνται. Παρόλο όμως του διαφορετικού χειρισμού ποικίλων παραμέτρων ανάλογα με το περιβάλλον πραγμάτωσης του εκάστωτε υβριδίου, η εκμετάλλευση του συνόλου της επιφάνειας ενός οικοδομικού τετραγώνου, αποτελεί κοινή πρακτική που εφαρμόζεται τόσο σε αμερικανικές όσο και σε ευρωπαϊκές περιπτώσεις, εξαιτίας του όγκου που είναι απαραίτητος ώστε να υπάρξει μια υβριδική δομή. Εφόσον ο όγκος των υβριδίων κτιρίων προϋποθέτει την αξιοποίηση ενός οικοδομικού τετραγώνου, η διαφοροποίηση του συγκεκριμένου στοιχείου όταν εντοπίζεται σε ευρωπαϊκό ή αμερικανικό περιβάλλον συνιστά παράμετρο που αξίζει να υπογραμμιστεί. Η πλειονότητα των ευρωπαϊκών πόλεων έχει αναπτυχθεί σταδιακά με γνώμονα την τοπική γεωγραφία. Σε αντίθεση με τις ιστορικές πόλεις, η διάρθρωση των αμερικανικών μητροπόλεων επιτυγχάνεται με την αξιοποίηση γεωμετρικού πλέγματος. Οι δρόμοι και τα οδικά δίκτυα συνιστούν στοιχεία που απεικονίζουν μια σχηματική άποψη της πόλης, ένα μεγάλο ποσοστό της κατασκευής και οργάνωσής της. Το οικοδομικό τετράγωνο συνήθως ορίζεται ως η ελάχιστη περιοχή που οριοθετείται από τους δρόμους. Η πραγμάτωσή του ως στοιχείο που διαμορφώνει το αποτύπωμα της εκάστωτε πόλης, επιτυγχάνεται με το συνδυασμό τόσο του σχήματος όσο και του ποσοστού της επιφάνειας που καλύπτεται. Μια τέτοια διαδικασία, - σύμφωνα με την έρευνα των Rémi Louf και Marc Barthelemy- καταλήγει σε τέσσερις διακριτές κατηγορίες πόλεων. Η τρίτη κατηγορία είναι αυτή που συγκεντρώνει το μεγαλύτερο ποσοστό των αμερικανικών (68%) και το σύνολο των ευρωπαϊκών πόλεων(εκτός από την Αθήνα). Παρόλα αυτά, ο κατακερματισμός της σε τέσσερα υποσύνολα, με σαφή διάκριση του δίπολου Ευρώπης-Αμερικής σε δύο διαφορετικές υποκατηγορίες, υποδεικνύει τις επιμέρους διαφορές τους. Αν και, υπάρχουν εξαιρέσεις αμερικανικών πόλεων που εντάσσονται στο υποσύνολο των ευρωπαϊκών [Indianapolis (IN), Portland (OR), Pittsburgh (PA), Cincinnati (OH), Baltimore(MD), Washington (DC), Boston (MA)], καθίσταται προφανές πως τα δύο υποσύνολα αντιπροσωπεύουν διακριτούς τύπους οικοδομικών τετραγώνων, καθιστώντας τη φύση του, κριτήριο διαχωρισμού των αστικών αυτών ιστών11. 11

Rémi Louf ,Marc Barthelemy ‘A typology of street patterns’,2014 24

αστικές

θεωρίες

Σ Χ Ε Τ Ι Κ Ε Σ

με

τα

υ β ρίδια

Η ανάλυση διακριτών παραμέτρων που ορίζουν τις πόλεις-όπως προηγήθηκε-, οδηγεί στην αντίληψη μιας αστικής πραγματικότητας όπου ποικίλα χαρακτηριστικά ιδιαίτερα της αμερικανικής μητρόπολης διοχετεύονται στην ευρωπαϊκή οντότητα. Το παράδειγμα του υβριδίου κτιρίου συνιστά στοιχείο που επιβεβαιώνει τη μετάβαση αυτή, σηματοδοτώντας ,πιθανότατα, ένα καινούργιο πολεοδομικό πεδίο δραστηριοποίησης. Η σύγχρονη κατάσταση στην μητρόπολη αν εξεταστεί υπό το πρίσμα της επιστροφής του υβριδίου στην αμερικανική και της παγίωσής του στην ευρωπαϊκή, ταυτίζεται σε ένα θεωρητικό επίπεδο με τη Γενική Πόλη, όπως εκείνη περιγράφεται από τον Koolhaas το 1994.12 Η Γενική Πόλη, δεν αναφέρεται σε συγκεκριμένο περιβάλλον ή ταυτότητα, έρχεται αντιμέτωπη με τις πιέσεις που μεταβάλλουν την πραγματικότητα της πόλης και σκιαγραφεί τη μελλοντική αστική εξέλιξη. Με αφετηρία την ιδέα του κέντρου, απελευθερώνεται από αυτή και μεταβαίνει σε μια επιφανειακή κατάσταση σε επίπεδο ιστορικότητας. Αναλυτικότερα, θεωρείται πως το κέντρο συνιστά μια πολύ μικρή οντότητα σε σύγκριση με τη συνολική αστική έκταση. Η απόσταση με την περιφέρεια μεγαλώνει σταδιακά και η πίεση στο κέντρο να διατηρήσει την ταυτότητα του, το οδηγεί σε έναν διαρκή επαναπροσδιορισμό δίχως όμως να εγκαταλείπει τα ιστορικά επίπεδα που το διαρθρώνουν. Κρίνεται απαραίτητο να αντιπροσωπεύει και το παλιό και το νέο, να διαχειρίζεται διαρκώς το χαρακτήρα του πιο σημαντικού στοιχείου της πόλης, να υπόκειται στην πιο έντονη και αέναη προσαρμογή χωρίς όμως να ακυρώνει την καθολική του σύσταση. Οι αλλαγές συμβαίνουν στο ίδιο σημείο.” Πολιτισμοί ανθίζουν, παρακμάζουν, αναζωογονούνται, εξαφανίζονται, λεηλατούνται, εξευτελίζονται, θριαμβεύουν, αναγεννιούνται, έχουν χρυσές εποχές, ξαφνικά γκρεμίζονται-όλα στον ίδιο τόπο.” Η Γενική Πόλη απομακρύνεται από το κέντρο, υπάρχει εκεί που δεν υπήρχε τίποτα, ή απλά το αντικαθιστά. Αντιπροσωπεύει το αστικό απόθεμα στεγάζοντας το πρωτογενές και το φουτουριστικό. Η έρευνα αυτή, στρέφεται στην ανάλυσή της, καθώς αντιπροσωπεύει μια κατάσταση υπερβατική, ακόμα και για τη σύγχρονη πόλη αν εξεταστεί συνολικά. Παρόλα αυτά, η οριακή κατάσταση εγκατάλειψης του κέντρου και η συγκέντρωση σε μια διαφορετική τοποθεσία, σε συνδυασμό με την επικρατέστερη τυπολογία και πρόγραμμα, προσφέρουν μια οπτική που κρίνεται χρήσιμη στη συγκεκριμένη περίπτωση. Η τυπολογία του ουρανοξύστη κυριαρχεί, ορίζοντας την ανάπτυξη στον κατακόρυφο άξονα ως τη μοναδική εναλλακτική. Δεν υπάρχει πρόσθετο στοιχείο εκτός από το δρόμο, τη φύση και το κτίριο, σε καθένα από τα οποία δίνεται η δυνατότητα επικράτησης. Το πρόγραμμα που διαφαίνεται να ενυπάρχει στα κτίρια παρότι ξεκινά από την εργασία απορρίπτει σταδιακά την έννοια του εργασιακού χώρου τον οποίο τοποθετεί στο περιβάλλον του σπιτιού, που με τη σειρά του φαίνεται να επισκιάζεται από το ξενοδοχείο. Με μοναδική δραστηριότητα την κατανάλωση, ουσιαστικά το ξενοδοχείο πραγματώνει μια μονιμότητα, καθώς ο κάτοικος πλέον απλά διαμένει δίχως να επιζητά άλλον προορισμό. Ο προσωρινός του, χαρακτήρας χάνεται, με την πυκνότητα να εκτονώνεται στο εσωτερικό, επιτρέποντας την ύπαρξη μόνων των παραπάνω πτυχών καθημερινότητας. Παρουσιάζεται με τον τρόπο αυτό ένα συγκεκριμένο είδος ‘lifestyle’, στοιχείο που εμφανίζεται σταδιακά ως πρόθεση στο αρχιτεκτονικό προσκήνιο.

Koolhaas Rem, ‘S,M,L,XL’ The Monacelli Press, 1995, p.1248-1264

Lifestyle Η έννοια του ‘lifestyle’ δεν αναφέρεται στη συγκέντρωση ποικίλων λειτουργιών στο εσωτερικό μιας γενικότερης κατασκευής, αλλά στην ιδέα πως κτιριακές δομές ,δύναται να αντιπροσωπεύουν και να προάγουν τον τρόπο ζωής των κατοίκων της εκάστωτε μητρόπολης. Η πλήρης μεταφορά της πόλης είτε τμήματος αυτής, σε υποδομή, συνιστά επιδίωξη που δε γίνεται να επιτευχθεί, όπως παρουσιάζεται σε θεωρητικό επίπεδο. Η έννοια της αυτόνομης πόλης η οποία εκφράζεται σε πολλές ουτοπικές παρεμβάσεις, ακυρώνει τη βιωσιμότητα του κτιρίου ιδιαίτερα όταν εντοπίζεται σε σημείο της πόλης. Αντιθέτως η αλληλεπίδραση προγραμμάτων στην κλίμακα του αστικού ιστού, θεωρείται ποιότητα που πιθανότατα να εσωτερικεύεται σε κτίρια μεγάλης κλίμακας και ιδιαίτερα στα υβρίδια. Η εγγενής πολυπλοκότητα καθιστά το χαρακτηριστικό που στη συγκεκριμένη περίπτωση πρέπει να υιοθετηθεί και που εκφράζει τη φύση του όρου ‘lifestyle’.

Αρκετοί αρχιτέκτονες και κατασκευαστές, αντιμέτωποι με το πρόβλημα του συνδυασμού ποικίλων προγραμμάτων που κατορθώνουν να λειτουργήσουν στα αστικά πλαίσια, επιλέγουν να καλλιεργήσουν την ιδέα του ‘lifestyle ‘ εισάγοντας στα κτίρια την έμφυτη πολυπλοκότητα της πόλης. Η προγραμματική ροή στο πλέγμα της εκάστωτε πόλης, επιτρέπει μια πληθώρα παραθέσεων που δε δύναται να σχεδιαστεί ή να ελεγχθεί13. Η ασάφεια αυτή, διαφαίνεται να συνιστά ποιότητα που βαθμιαία εντάσσεται στο εσωτερικό των αστικών δομών, ώστε να ανανεώσει και να αξιοποιήσει την προγραμματική αλληλεπίδραση, που αρκετές φορές δεν επιτυγχάνεται παραμένοντας μια στείρα ενοποίηση διαφορετικών λειτουργιών. Ο προγραμματικός συνδυασμός, συνιστά επιλογή που επανέρχεται εξαιτίας οικονομικών και πολιτικών παραγόντων. Η εξάντληση διαθέσιμης γης, όπως και η ανάγκη οι δομές να είναι αξιοποιήσιμες στο μέγιστο, αποτελούν συνθήκες που συνέβαλαν στην εμφάνιση των κατασκευών μεγάλης κλίμακας με διάφορες λειτουργίες, και στις μέρες μας επανέρχονται στο προσκήνιο. Οντότητες συμπτύσσονται, αστικά κτίρια ενώνονται και παρόλο που, η αρχιτεκτονική εμφανίζεται να απορροφά στο εσωτερικό των κατασκευών τις πτυχές της πόλης, η ανάγκη για σαφήνεια επιτρέπει στους αρχιτέκτονες να επανεξετάσουν την υβριδική διάσταση ώστε να την αξιοποιήσουν στο άμεσο μέλλον.

Μια τέτοια σχεδιαστική πρακτική, φαίνεται ως η επικρατέστερη λύση για την οικοδόμηση στις σύγχρονες πόλεις, γεγονός που ήδη έχει υπογραμμιστεί από το μανιφέστο του Koolhaas ‘Bigness‘14.Το συγκεκριμένο σύγγραμμα αναφέρεται εδώ καθώς αν και δεν αναλύει το υβρίδιο, θίγει ζητήματα βασικά για την κατανόησή του, αφενός ως δομή και αφετέρου ως την ενδεικτική επιλογή οικοδόμησης του μέλλοντος. Συνιστά ένα μανιφέστο που απευθύνεται στη μεγάλη κτιριακή κλίμακα.

Martin Musiatowicz, ‘This is Hybrid an analysis of mixed use buildings’ (a+t architecture publishers) 2014, ‘The Return Of The Hybrid’ p. 14-17 Koolhaas Rem, ‘S,M,L,XL’ The Monacelli Press, 1995, p.495-516

Η αφετηρία είναι η ίδια με αυτή του υβριδίου. Οι ποικίλες μεταλλάξεις που δημιούργησαν τις προδιαγραφές για τη γέννηση του ουρανοξύστη, δομή ψηλότερη και μεγαλύτερη από οτιδήποτε προηγούμενο. Η υπόσχεση της κοινωνικής αναδιοργάνωσης μέσα από ένα πλουσιότερο προγραμματικό χαρακτήρα, ιδιαίτερα μετά τη δεκαετία του ‘80, παρόλο που καλλιεργήθηκε με γνώμονα τη μελέτη του Μανχάταν εισάγεται- τουλάχιστον από τα έργα του ΟΜΑ- και στην Ευρώπη. Η επιβολή μιας τέτοιας κλίμακας ερμηνεύει την αναγκαιότητα μιας στρατηγικής που θα μπορέσει να αναζωογονήσει την έννοια του αστικού, μέσα από το πλήθος των εγκαταστάσεων που προσφέρει. Ανταγωνιζόμενο με την κλασική πόλη, το μέγεθος κυριαρχεί σε τέτοιο βαθμό ώστε να αντικαθιστά αστικά τμήματα. Η ευελιξία και το γεγονός, πως αποτελεί το μοναδικό χειρισμό του απρόβλεπτου, καθιστούν μια τέτοια δομή απαραίτητη για την εξέλιξη της πόλης. Η αλληλεπίδραση λειτουργιών σε συνδυασμό με την ρευστοποίηση του προγράμματος, παρουσιάζουν μια κτιριακή δομή που αν υπάρξει θεωρία για να την ορίσει, θα βρισκόμαστε σε θέση να την κατανοήσουμε, να την αξιοποιήσουμε, να την τοποθετήσουμε κατάλληλα στο εκάστωτε περιβάλλον. Εφόσον τα κριτήρια που παραθέτονται από τον Koolhaas βρίσκονται σε άμεση συνάρτηση με τη λογική ορισμού του τύπου του υβριδίου, στην συγκεκριμένη προβληματική θεωρείται πως η έννοια του Bigness, συνιστά σε ένα ποσοστό το θεωρητικό υπόβαθρο και τη βάση του.

DE rotterdam|OMA

ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ

ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ

Ο όρος του τύπου συνιστά ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα το οποίο άλλοτε κυριαρχεί στο αρχιτεκτονικό υπόβαθρο και άλλοτε εξαλείφεται ως ακατάλληλο. Η επιστροφή στις απαρχές του,κρίνεται σημείο σημαντικό που θα αναλυθεί εκτενώς στη συνέχεια, ώστε να οριστεί μια καινούργια τυπολογική θεωρία.Με αφετηρία τον ορισμό του τύπου από τον Quatremère de Quincy(Encyclopedie Methodique) και τις αναγνώσεις από τον G.C.Argan, και Antony Vidler, θα υπογραμμιστεί η λογική αποκρυστάλλωσης του υβριδίου σε τύπο. Η φιλοδοξία της έρευνας να δομήσει ένα είδος τυπολογικού πλαισίου, εμπεριστατώνεται στο γεγονός πως, όταν αναφερόμαστε στον υβριδικό τύπο αναφερόμαστε σε ένα σύνολο διακριτών τύπων που συνθέτουν ένα πολυπρογραμματικό χαρακτήρα. Κρίνεται επομένως απαραίτητο να δοθεί έμφαση στην αδυναμία ανάγνωσης του υβριδίου όταν δεν περιγράφεται ως ξεχωριστός τύπος αλλά ως πυκνωτής διαφόρων λειτουργιών που περιέχονται σε μια κτιριακή δομή. Μια τέτοια θεώρηση περιορίζει το υβρίδιο ως ένα σύνολο στιγμών, που μπορούν αφενός να συγκριθούν, αλλά και να επιλυθούν με βάση έναν απλουστευμένο κανόνα λειτουργικής διαφοροποίησης. Αντιθέτως η εξέταση του υβριδίου ως ολότητα, προσδίδει τη δυνατότητα θεώρησης ποικίλων σχέσεων και προγραμματικών αλληλεπιδράσεων, οι οποίες πραγματώνονται στο εσωτερικό του αναπόσπαστες από τη φύση του. Η σύσταση τυπολογίας θα αποτελέσει άξονα προσδιορισμού του, αλλά και το πλαίσιο εξέλιξής του. Η σύσταση μιας τέτοιας θεωρίας, -στα πλαίσια της συγκεκριμένης μελέτης-αποκρυσταλλώνεται στην προσπάθεια δόμησης ενός θεωρητικού υπόβαθρου που θα αποπειραθεί να ορίσει εκ νέου το υβρίδιο με τη λογική ενός αρχιτεκτονικού τύπου. Η αδυναμία κατανόησής του, που προκύπτει από την πολυδιάστατη φύση του, κρίνεται πως μπορεί να επιλυθεί, αν αποδειχθεί πως η ολότητά του αποτελεί μια ξεχωριστή τυπολογία. Η ενέργεια θεωρείται απαραίτητη, καθώς τα υβρίδια κτίρια χαρακτηρίζονται από σταθερές, όρια και προϋποθέσεις που δε διακρίνονται στη φύση άλλης υπάρχουσας κτιριακής ολότητας. Έχοντας οριστεί, ως δομές που αψηφούν την κατηγοριοποίηση15 με βάση τις υφιστάμενες τυπολογίες, τα προγράμματα αλλά και οι λειτουργίες που ενσωματώνονται στο εσωτερικό τους, παύουν να διατηρούν την αρχική τους φύση και μεταλλάσσονται σε επιμέρους τμήματα του συνολικού κτιρίου. Η έννοια του πολυπρογραμματικού δε δύναται να περιγράψει πλήρως το υβρίδιο σε όλα τα επίπεδα, επομένως, εξαιτίας της επαναφοράς του στο αστικό πλαίσιο με σκοπό την αναζωογόνηση του, η επανεξέταση ώστε να οριστεί η διάσταση του, καθίσταται αναγκαία όταν το υβρίδιο αξιοποιείται ως εργαλείο σχεδιασμού.

15 Joseph Fenton ‘Hybrid Buildings’ in Pamphlet Architecture no11: Hybrid Buildings, Princeton Architectural Press New York, 1985 p.41

Ιδιαίτερα μετά τη δεκαετία του ‘80 που ο όρος του υβριδίου δημιουργεί ένα πυρήνα , οδηγώντας στην παραγωγή κτιρίων όχι μόνο στην Αμερικανική μητρόπολη αλλά και στην Ευρώπη - με κυριότερη έκφραση του φαινομένου αυτού στην Ολλανδία- , διακρίνεται μια αμηχανία να οριστεί ως σχεδιαστική πρακτική, κτιριακός τύπος, ή μητροπολιτικό μοντέλο, γεγονός που καθιστά αδύνατη την κατανόηση της φύσης του. Παρότι ο όρος στην αρχιτεκτονική κοινότητα πλέον αναφέρεται σε μια πληθώρα κτιρίων, σε ποιό βαθμό τα κτίρια αυτά είναι όντως υβρίδια τίθεται υπό αμφισβήτηση στη συγκεκριμένη έρευνα. Σίγουρα οι δομές που χαρακτηρίζονται ως υβριδικές δεν είναι κατά βάση κάτι τελείως διαφορετικό, αλλά η πραγματική υπόσταση δε δύναται να επαληθεύσει το σύνολο των κτιρίων που έχουν λάβει το χαρακτηρισμό. Καθίσταται επομένως επιδίωξη, να επαναπροσδιοριστούν ή ακόμα και να δημιουργηθούν κριτήρια, πρωταρχικά για την αντίληψη της υβριδικής ουσίας και επιπροσθέτως, να συσταθεί ένα πλαίσιο που θα θέσει τις βάσεις για την υιοθέτηση του υβριδίου ως καινούργια τυπολογία. Ο τύπος ως αρχιτεκτονικό ζήτημα, έχει εξεταστεί σε ποικίλες χρονικές στιγμές και έχει δεχθεί διαφορετικές ερμηνείες. Ο στοιχειώδης ορισμός του, συνιστά την πρωταρχική ενέργεια, στην έρευνα αυτή, αφού θα καθορίσει τον τρόπο με τον οποίο γίνεται αντιληπτή η περιγραφή της υβριδικής διάστασης. Με σημείο αναφοράς τον ορισμό που δόθηκε από τον Quatremère de Quincy και τη μετέπειτα ερμηνεία του από τον Giulio Carlo Argan, σε συνδυασμό με ποικίλες απόψεις που εκφράζονται στο διάστημα της δεκαετίας του ‘60- ‘80, δομείται το θεωρητικό υπόβαθρο με αρχικό στόχο την παρουσίαση της ιδέας της τυπολογίας. Ο Quatremère de Quincy16 χρησιμοποιεί τη λέξη ‘τύπος’ ώστε να περιγράψει μια ασαφή αρχή, η οποία δεν παρουσιάζει μια εικόνα ή αντικείμενο με στόχο την αντιγραφή ή την απόλυτη μίμηση, αλλά την ιδέα ενός στοιχείου που συνιστά κανόνα για την παραγωγή ενός μοντέλου. Η ουσιαστική διαφορά ανάμεσα στο μοντέλο και τον τύπο, η ακρίβεια και η ξεκάθαρη αναπαράσταση σε αντιπαράθεση με την αοριστία, συνιστούν και το σημείο που διαχωρίζει την ουσία του τύπου από την αποκρυστάλλωσή του σε σταθερό παράδειγμα που αναπαράγεται δίχως διαφοροποίηση. Η τυπολογία δεν καθιστά ένα απλουστευμένο και παγιωμένο αρχιτεκτονικό πρότυπο. Αντιπροσωπεύει μια θεωρητική δομή στην οποία επιδρούν αρχιτεκτονικές σταθερές που εξαρτώνται η μία από την άλλη ώστε να δημιουργήσουν μια ολότητα17 . Η έννοια του ιδανικού τύπου δε γίνεται υπό αυτό το πρίσμα ποτέ ολοκληρωτικά αντιληπτή, αποτελεί ένα είδος πυρήνα του οποίου η έκφραση εμπεριστατώνεται σε μια κτιριακή αρχή ή ιδέα. Η αξιοποίησή του στο εκάστωτε παρόν στοχεύει στη σύσταση ενός εργαλείου ώστε να διαχειριστούμε την πραγματικότητα, προσδίδει μια θεωρητική κατεύθυνση και αποκτά το σημαντικότερο νόημα, όταν παρουσιάζεται ως σημείο αφετηρίας ή ως μοντέλο σκέψης. Η υπόθεση πως συνιστά μια αντιπροσωπευτική πραγματικότητα με συγκεκριμένη μορφή, αντιτίθεται στη διάσταση της τυπολογίας που μεταβάλλεται διαρκώς και εκφράζει κυρίως αλληλεπιδράσεις. Ο τύπος είναι αναγκαίο να γίνεται αντιληπτός ως ένα δυναμικό πλαίσιο που προάγει την αλλαγή και το μετασχηματισμό. Η τυπολογία δεν πρέπει να θεωρείται πως περιορίζει, αντιθέτως προσφέρει την δυνατότητα δημιουργικής σκέψης με στόχο την εξέλιξη.

OPPOSITIONS: Selected Readings from a Journal for Ideas and Criticism in Architecture 1973-1984, ‘Type’ Quatremere de Quincy, 617 Werner Oechslin, ‘Per una ripresa della discussione tipologia’, Casabella 509-510, 1985

ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΟ Η λέξη ‘στερεότυπο’ έχει ελληνική ετυμολογία και προέρχεται από τα συνθετικά ‘τύπος’ και ‘στέρεος’, το οποίο σημαίνει ακλόνητος, σταθερός, άκαμπτος; επομένως σημαίνει αυστηρός τύπος; παράλληλα επαναλαμβανόμενος και παραγόμενος δίχως μεταβολές σε συμφωνία με μια προκαθορισμένη συνθήκη, ή μια γενικευμένη και δίχως να φέρει διακριτά στοιχεία ή εξατομικευμένες ποιότητες. [Giancarlo De Carlo, ‘Note sulla incontinente ascesa della tipologia’, Casabella 509-510, 1985]

Η άποψη αυτή εκφράζεται και από τον Moneo18,ο οποίος βασιζόμενος στην πτυχή μιας τυπολογίας που ομαδοποιεί αντικείμενα με συγκεκριμένες έμφυτες κατασκευαστικές ομοιότητες, εντοπίζει τη χρησιμότητα του τύπου ως τρόπο να σκεφτόμαστε τα σύνολα και ταυτόχρονα ως μέσο παραγωγής της αρχιτεκτονικής. Στον πρωταρχικό ορισμό ο τύπος και η μορφή βρίσκονται συνδεδεμένα, αν και η μορφή δεν καθίσταται αρκετή ώστε για να τον χαρακτηρίσει. Η ύπαρξη του τύπου μέσα στην εκάστωτε πραγματικότητα κρίνεται απαραίτητη. Η χρονική διάσταση συνιστά αναγκαιότητα που αν μεταβληθεί έχουμε και τη μετάβαση σε άλλο τύπο με την προϋπόθεση πως μεταβάλλονται και τα στοιχεία που ορίζουν ένα αρχιτεκτονικό έργο. Το χαρακτηριστικό του ορισμού αυτού εντοπίζεται στην ευελιξία. Ο τύπος δεν παρουσιάζεται ως μια αποκρυστάλλωση αλλά ως μια δυναμική που μεταβάλλεται. Χωρίς να υποστηρίζεται ότι προϋπόθεση είναι μια διαρκής μεταβολή, ο τύπος παρέχει ένα πλαίσιο ρύθμισης ποικίλων αλλαγών. Ένα πλαίσιο για τη διαχείριση του μέλλοντος, ένα σύνολο μηχανισμών. Επομένως ο τύπος δύναται να θεωρηθεί ως το πλαίσιο μέσα στο οποίο η αλλαγή συμβαίνει, ως ένας μηχανισμός που επιδρά σε μια κτιριακή δομή και είναι ανεξάρτητη από αυτή. Ο Quincy επαληθεύει αυτόν το διαχωρισμό μορφής και τυπολογίας όταν χαρακτηρίζει τον τύπο ως μέσο ώστε διαφορετικοί άνθρωποι να αντιληφθούν έργα τέχνης που δεν παρουσιάζουν εμφανείς ομοιότητες. Συνεπώς ο τύπος διαχωρίζεται τόσο από την έννοια του μοντέλου, της μορφής αλλά και του στερεότυπου . Η φύση μιας τυπολογίας παρότι πραγματώνεται σε ένα ευμετάβλητο πλαίσιο, πρέπει να χαρακτηρίζεται από συνέχεια. Ειδικότερα σύμφωνα με τον Argan, ‘η γέννηση ενός τύπου εξαρτάται από την ύπαρξη μιας σειράς κτιρίων που παρουσιάζουν μεταξύ τους μια εμφανή μορφολογική και λειτουργική αναλογία. Οπότε, όταν ένας τύπος ορίζεται σε πρακτικό ή θεωρητικό επίπεδο στην αρχιτεκτονική, ήδη έχει πραγματοποιηθεί ως απάντηση σε ιδεολογικές, ή θρησκευτικές είτε πρακτικές απαιτήσεις, που προέκυψαν σε μια δεδομένη ιστορική κατάσταση ενός πολιτισμού19’. Μια τέτοια αντίληψη φανερώνει τη σημασία της ύπαρξης της ιστορίας στην τυπολογική διάσταση. Εκτός από ένας μηχανισμός μέσα στον οποίο παρατηρείται αλλαγή, πραγματώνει ένα μέσο επαναδιαπραγμάτευσης του παρελθόντος με στόχο την αρχιτεκτονική παραγωγή του μέλλοντος.

Moneo Rafael, ‘On Typology’, OPPOSITIONS,13: p. 23-45,1978 THEORIZING A NEW AGENDA FOR ARCHITECTURE: An Anthology of Architectural Theory 1965-1995, Princeton Architectural Press, New York, ‘On the typology of Architecture(1963)’ p. 243

18 19

Στη σχεδιαστική διαδικασία αναμφισβήτητα στηριζόμαστε σε λύσεις του παρελθόντος σε παρόμοια θέματα ώστε να επιλύσουμε ζητήματα του παρόντος. Ένα τέτοιο είδος αντιμετώπισης παρόλο που δεν εκφράζει την έννοια του ιδανικού τύπου, υπογραμμίζει τη σπουδαιότητα της ιστορίας στα πλαίσια αυτού. Δεν είμαστε αποδεσμευμένοι από προγενέστερες επιλύσεις και μορφές, καθώς μέσα από αυτές μπορούμε να επικοινωνήσουμε μεταξύ μας. Η ιστορία, συνιστά ένα ενεργό τμήμα της φαντασίας, μέσα από το οποίο αποκτάμε τη δυνατότητα να ελέγξουμε στοιχεία που διοχετεύονται μέσα στη δημιουργική διαδικασία ανεξάρτητα από τη θέλησή μας20 . Ειδικά με τη συνείδηση αλληλεπίδρασης παρόντοςπαρελθόντος, βρισκόμαστε σε θέση να αντιληφθούμε πλήθος διακριτών πιθανοτήτων, κρίνοντας ποια στοιχεία είναι αναγκαία και ποια περιττά, αναπτύσσοντας την τυπολογία στο περιεχόμενο του εκάστωτε παρόντος. Το σημείο αυτό θα πρέπει να υπογραμμιστεί, καθώς σε κάθε τύπο υπάρχουν κάποιες προδιαγραφές που συμβάλλουν στη δημιουργία του, αλλά κάποια από τα στοιχεία αυτά μεταβάλλονται, εγκαταλείπονται, με στόχο ο τύπος να αναμορφώνεται σε μια σύγχρονη συνθήκη. Ο Giancarlo De Carlo στο άρθρο του: ‘Note sulla incontinente ascesa della tipologia|Type and Stereotype’, αναφέρει το παράδειγμα των φρουρίων του Francesco di Giorgio, στο οποίο ουσιαστικά εμπεριστατώνεται το σύνολο των παραπάνω απόψεων. Ο FDG, ασχολήθηκε με τη μελέτη του ‘τύπου’ και τη δόμηση μιας ‘τυπολογίας’, και παρόλο που η διάκριση ανάμεσα στο μοντέλο και τον τύπο δεν είναι ξεκάθαρη, το γεγονός πως ο ίδιος αντιλαμβάνεται την αδυναμία αυτών των αρχών να υπάρξουν χωρίς να υποβληθούν σε περαιτέρω ανάπτυξη, υποδεικνύει μια κατανόηση της ουσίας του τύπου. Η κυριολεκτική μεταφορά των τύπων αυτών, συνιστά αποφυγή για τον αρχιτέκτονα που θα τους μελετήσει. Ο ίδιος υποστηρίζει ότι για να συντηρηθούν οι λύσεις αυτές ως πραγματικές, ο εφευρετικός σχεδιασμός θα πρέπει να αποτελέσει πρωταρχικό μέλημα.

THEORIZING A NEW AGENDA FOR ARCHITECTURE: An Anthology of Architectural Theory 1965-1995, Princeton Architectural Press, New York, ‘Typology and Design Method’ (1967) p. 256

Στο ζήτημα των φρουρίων, ο FDG, παρουσιάζει μια πληθώρα κτιρίων των οποίων ο στόχος ήταν η διερεύνηση του καταλληλότερου σχήματος για εχθρικές αποκρούσεις. Οι προτεινόμενες λύσεις, ανταποκρίνονται και κάθε φορά σε διαφορετικές σταθερές: τη μορφολογία του εδάφους, προσβασιμότητα, ορατότητα, ύπαρξη νερού, τροφοδοσία των μηχανισμών επίθεσης και άμυνας. Η εξέλιξη όμως των σχεδίων που παρουσιάζονται, βαθμιαία αποκτά ένα επίπεδο διεργασίας, που ξεπερνά την περιγραφή των ορίων που καθορίζονται από αντικειμενικά κριτήρια. Η αρχική απεικόνιση μεταβάλλεται και γίνεται ολοένα και πιο σύνθετη, ορίζοντας τα βασικά χαρακτηριστικά του τύπου. Οι ποικίλες μεταλλάξεις οδηγούν στην οικοδόμηση ενός μοντέλου- ως μια καθαρά διανοητική συνθήκη- το οποίο όμως δεν μπορεί να αναπαραχθεί ανεξαρτήτως χώρου ή χρόνου. Βρίσκεται σε διαρκή σύνδεση με τις ιστορικές συνθήκες που κάθε φορά απαιτούν τη σύστασή του. Διαμέσου του σχεδιασμού, τα αρχικά μοντέλα αποκτούν μια αντίληψη ή πραγματικότητα που συμπεριλαμβάνει ολοένα και περισσότερα ενώ, οι μορφές που αναπαριστά ο αρχιτεκτονικός χώρος ανασύρουν μνήμες και δεν αντιπροσωπεύουν πλέον απτές έννοιες21 . Το παράδειγμα αυτό, καθιστά προφανές , πως αξιοποιώντας ένα σύνολο κτιριακών δομών μπορούμε να αναφερθούμε ή ακόμα και να δομήσουμε έναν τύπο. Δίχως να απορρίπτουμε προηγούμενες τυπολογίες, η σύσταση μιας καινούργιας όταν εκείνες κρίνονται ως ανεπαρκείς να επιλύσουν τις σύγχρονες συνθήκες, συνιστά δυνατότητα ώστε να αντιληφθούμε την πραγματικότητα μέσα από ένα μηχανισμό σκέψης που έχει ως βασικό χαρακτηριστικό την εξέλιξη και την ενσωμάτωση σε αυτές.

απεικονισεισ φρουρίων|Francesco di Giorgio Martini, Trattati di Architettura Ingegneria e Arte Militare, Il Polifilo, Milano 1967

Giancarlo De Carlo, ‘Note sulla incontinente ascesa della tipologia’|’Type and Stereotype’, Casabella 509-510, 1985

ΥΒΡΙΔΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ

Στη σύγχρονη μητρόπολη -όταν αυτή λαμβάνεται ως πεδίο της αρχιτεκτονικής παραγωγήςεντοπίζεται μια συνεχόμενη ροή προγράμματος και ανάγκης μιας υποδομής να στεγάσει ποικίλα προγράμματα με τρόπο που δεν αποσκοπεί πλέον στη μέγιστη χωρική εκμετάλλευση, όσο στην βέλτιστη διαχείριση του αστικού προγραμματικού αποθέματος διαμέσου της ανανέωσής του. Το υβρίδιο κτίριο επανέρχεται ως σχεδιαστική τεχνική, αποτελώντας δομή υπό αμφισβήτηση όσο αναφορά την ουσία του ως δομή και τη σπουδαιότητά του ως επίλυση, σε ιδεολογικό όπως και σε πραγματολογικό επίπεδο. Η απαίτηση να δομηθεί μια τυπολογία με αντικείμενο το υβρίδιο, ουσιαστικά πηγάζει από την πεποίθηση πως η εξέλιξη της κινείται παράλληλα με την επαναδιαπραγμάτευση της σχέσης ιδιωτικού-δημοσίου σε συνάρτηση με την πόλη. Αν και η δομή αυτή έχει υπάρξει στο παρελθόν, ο τρόπος με τον οποίο επανέρχεται στο σύγχρονο αρχιτεκτονικό προσκήνιο έχει εξελιχθεί σε μια μορφή που δε δύναται να οριστεί από ένα σύνολο προγενέστερων τύπων. Παρόλο που οι μεταβολές αυτές έλαβαν χώρα στο εσωτερικό υποδομών που χαρακτηρίστηκαν ως υβρίδια, η μετάλλαξή τους στα σύγχρονα παραδείγματα κρίνεται ριζική. Αν και, η φυσική τους υπόσταση δεν έχει μεταβληθεί σε μεγάλο βαθμό, δε μπορούμε να τις θεωρήσουμε ίδιες με παρελθοντικές επιλύσεις. Δεν αναφερόμαστε σε μια κτιριακή επίλυση η οποία επανέρχεται στο προσκήνιο, αλλά σε ένα πλήθος μετασχηματισμών που πλέον έχουν πραγματοποιηθεί σε ένα ευρύτερο φάσμα δομών. Το πλήθος των δομών αυτών θα πρέπει να επανεξεταστεί υπό το πρίσμα ενός τύπου που αποσκοπεί στη διερεύνηση του σύγχρονου υβριδίου. Ο υβριδικός τύπος, συνιστά την απόπειρα για μια νέα-πιθανόν- τυπολογία που επικυρώνεται από την ίδια την πόλη. Παρόλο που δεν κρίνεται δυνατό μια υβριδική δομή να ενσωματώσει στο εσωτερικό της την αστική οντότητα, ο κύριος λόγος ύπαρξής της επιβεβαιώνεται από αυτή. Λαμβάνοντας το αστικό περιβάλλον ως το πεδίο αναγνώρισης του αρχιτεκτονικού αυτού τύπου, αντιλαμβανόμαστε πως οι δομές που απαιτούνται πλέον, πρέπει να ενσωματώνουν αστικές ποιότητες και να βρίσκονται σε μια αέναη αλληλεπίδραση με την πόλη δίχως να την ακυρώνουν. Η έννοια ενός ουτοπικού θραύσματος με την ικανότητα να στεγάσει έναν τρόπο διαβίωσης χρησιμοποιώντας τον πολυπρογραμματικό χαρακτήρα επανέρχεται ως μέσο αναζωογόνησης του αστικού ιστού. Τα θραύσματα αυτά θεωρείται, στη συγκεκριμένη έρευνα, πως αποκρυσταλλώνονται στα υβρίδια κτίρια.

Η τυπολογία αυτή αν και καθορίζεται από κάποια χαρακτηριστικά -που θα αναλυθούν στη συνέχεια- δεν παρουσιάζει ένα ξεκάθαρο σύνολο κανόνων για τους μετασχηματισμούς και τις δομές που περιλαμβάνει. Ο τρόπος με τον οποίο δομείται ως θεωρητικό υπόβαθρο εμφανίζει αρκετά κοινά με τη θεωρία του Vidler για την Τρίτη Τυπολογία22. Ουσιαστικά περιγράφει μια διαχείριση της πραγματικότητας όπου υπάρχει η ανάγκη μιας νέας τυπολογίας που βασίζεται στην πόλη με τη διαφορά πως, στα πλαίσια του ερευνητικού αυτού θέματος, η νέα αυτή τυπολογία απευθύνεται στα υβρίδια κτίρια και όχι στην πόλη. Η σύσταση του πιθανού υβριδικού τύπου, δεν προϋποθέτει την απαραίτητη ύπαρξη δεσμευτικών κανόνων, αντιθέτως κάτι τέτοιο είναι ανεπιθύμητο. Η αέναη ζωτικότητα της αρχιτεκτονικής αυτής στρατηγικής, στηρίζεται στην αναγκαιότητα εμπλοκής με τις απαιτήσεις στο παρόν. Οι δομές προκύπτουν διαμέσου της σχεδιαστικής διαδικασίας με στόχο την επίλυση αστικών ζητημάτων. Τα ζητήματα αυτά αντιπροσωπεύουν ποικίλες ιδέες που εντοπίζονται στον αστικό ιστό: της λεωφόρου, του δρόμου, του αυτοκινητόδρομου, της πλατείας, του οικοδομικού τετραγώνου, του πάρκου, και αποκρυσταλλώνονται σε στοιχεία που δομούν το εκάστωτε υβρίδιο κτίριο. Η διαχείριση αυτή αποτελεί το κύριο μέσο για την επίτευξη ανανέωσης των αστικών κέντρων, καθώς σηματοδοτούν την απόπειρα, η αρχιτεκτονική να εσωτερικεύσει ορισμένες αστικές σχέσεις, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για μια καινούργια αστική συνθήκη. Οι ποιότητες που καταλήγουν να περιγράφουν την υβριδική υπόσταση αναλύονται αρχικά ως όροι και μετέπειτα επεξηγούνται σε επιλεγμένα παραδείγματα που τα απεικονίζουν σε ένα μεγάλο ποσοστό.

22 THEORIZING A NEW AGENDA FOR ARCHITECTURE: An Anthology of Architectural Theory 1965-1995, Princeton Architectural Press, New York, The Third Typology’ (1976) p. 260-263

CRITICAL MASS_ΚΡΙΣΙΜΟΣ ΟΓΚΟΣ Η κλίμακα της κατασκευής συνιστά αναμφισβήτητα ένα από τα πρωταρχικά κριτήρια που ορίζει τον υβριδικό τύπο. Με τον ουρανοξύστη και τις τεχνολογικές καινοτομίες που καθιερώθηκαν από την εξέλιξή του, να αποτελούν την πρωταρχική υβριδική υποδομή, ο όγκος-που εκτονώνεται κατά κύριο λόγο στον κατακόρυφο άξονα- χαρακτηρίζει το σύνολο των υβριδίων. Σύμφωνα με τον Javier Mozas στο ‘This is Hybrid’, ‘τα υβρίδια σχετίζονται με μια συγκεκριμένη μορφή μεγαλείου, πρεσβεύοντας τη φύση του υπέρ-κτιρίου, της γιγάντιας κατασκευής ή της λογικής οικοδόμησης της πόλης23 ‘. Ο Koolhaas στο μανιφέστο του Bigness, αντιλαμβάνεται την κλίμακα του κτιρίου που περιγράφει, με μια μεγαλύτερη εστίαση που αντιπροσωπεύει καταλληλότερα τα υβρίδια. Μετά από ένα σημείο, μια δομή γίνεται ένα μεγάλο κτίριο και το μέγεθός του από μόνο του ενσαρκώνει ένα ιδεολογικό πρόγραμμα. Το κτιριακό αυτό είδος, ωθεί τη ρύθμιση της πολυπλοκότητας που προκύπτει από την παράθεση προγραμμάτων, κίνηση που υπαγορεύεται αρχικά από τον όγκο. Η ύπαρξη μιας οριακής αδυναμίας να οργανωθεί μια τέτοια υποδομή από μια ή και περισσότερες αρχιτεκτονικές χειρονομίες, με την κλίμακα να επιβάλλεται προσδίδοντας τη δυνατότητα για αναδιάταξη του αστικού κόσμου, συνοψίζει την έννοια του critical mass. LOBOTOMY_ΛΟΒΟΤΟΜΗ Η λοβοτομή ορίζεται από τον Koolhaas στο Delirious New York, κατά την περιγραφή των παραμέτρων που καθορίζουν τη φύση του ουρανοξύστη. Όπως έχει αναφερθεί και προγενέστερα, ένας τέτοιος χειρισμός επήλθε από την ανάγκη οι χώροι που στεγάζονταν στις δομές αυτές να φιλοξενούν μια χρήση. Η απόκλιση του εσωτερικού με το κέλυφος, εγκαθίδρυσε το ισοδύναμο της χειρουργικής επέμβασης της λοβοτομής. Το μέγεθος των υβριδίων οδηγεί στην απομάκρυνση του κορμού της υποδομής από τον εξωτερικό φάκελο πραγματώνοντας δυο διακριτές οντότητες. Πίσω από το κέλυφος επικρατεί η προγραμματική αστάθεια, ενώ το εξωτερικό προσφέρει στην πόλη μια ξεκάθαρη ισορροπία που ‘αποκρύπτει τις αγωνίες των αέναων αλλαγών που πραγματοποιούνται στο εσωτερικό24.’ Η στρατηγική αυτή περιπλέκει την ‘ειλικρινή’ σύνδεση ανάμεσα σε μορφή και λειτουργία. Μετασχηματίζει, σύμφωνα με τον Koolhaas, την πόλη, από ένα σύνολο βεβαιοτήτων σε μια συσσώρευση μυστηρίων. VERTICAL SCHISM_ΚΑΤΑΚΟΡΥΦΟ ΣΧΙΣΜΑ Ο όρος του Vertical Schism αναφέρεται από τον Koolhaas στο Delirious New York, και στη συγκεκριμένη προβληματική επαναπροσδιορίζεται ως υβριδική ποιότητα. Ως αποτέλεσμα της λοβοτομής, η ανεξαρτησία του εσωτερικού ενός υβριδίου, εντείνει τη δυνατότητα μιας μορφής που αναπτύσσεται κατακόρυφα, να διαχειρίζεται τα πολλαπλά επίπεδα με εντελώς διαφορετικό τρόπο. Κάθε όροφος εξισώνεται σε μια πλατφόρμα πλήρως διακριτή, όχι όμως αποκομμένη από τα υπόλοιπα στρώματα. Με τον τρόπο αυτό, γίνεται δυνατή η αυθαίρετη παράθεση προγραμμάτων συνιστώντας μια σχεδιαστική στρατηγική που εκφράζει την πολιτιστική ανάπτυξη του υβριδίου. Το παράδοξο της αυτονομίας κάθε επιπέδου σε συνδυασμό με την επιδίωξη τα επίπεδα αυτά να αποτελούν μια ολότητα, ορίζει την έννοια του Vertical Schism εκ νέου, υπογραμμίζοντας την πρόθεση πολυπλοκότητας και ποικιλομορφίας των δομών αυτών. 23

Javier Mozas,’This is Hybrid an analysis of mixed use buildings’ (a+t architecture publishers) 2014 Rem Koolhaas ‘The Double Life of Utopia: The Skyscraper’, Delirious New York, The Monacelli Press, 1994 p.101

CIRCULATION_ΔΙΚΤΥΟ Η έννοια του δικτύου που εσωτερικεύεται σε μια υποδομή, συνιστά μια ποιότητα που εισήχθη έντονα στα έργα των αρχιτεκτόνων της Team 10. Η ποιότητα αυτή καθίσταται βασική στη συνθετική αντιμετώπιση ενός υβριδίου κτιρίου. Η κυκλοφορία εξασφαλίζει ως ένα βαθμό τη βιωσιμότητα της δομής, είτε στον τρόπο με την οποία αυτή διαρθρώνεται, είτε με τη μορφή εσωτερίκευσης της αστικής κίνησης στο εσωτερικό της. Το χαρακτηριστικό αυτό βεβαιότατα απευθύνεται πρωταρχικά σε πολεοδομικές στρατηγικές. Χειρισμοί όμως που είναι ζωτικοί στην αστική κλίμακα, δύναται να αποτελέσουν χαρακτηριστικά για την υβριδική φύση. Η συνδεσιμότητα που γίνεται εμφανής διαμέσου ενός συνόλου κινήσεων, ορίζεται ως ποιότητα αναγκαία για την υβριδική σύσταση.

ADAPTABILITY| FLEXIBILITY_ΕΥΕΛΙΞΙΑ|ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ Η δυνατότητα ενός υβριδίου να μετασχηματίζεται ώστε να εναρμονίζεται με τις εκάστωτε σύγχρονες απαιτήσεις, αποτελεί ποιότητα που θα πρέπει να συμπεριληφθεί στη σύσταση του τύπου του. Η παγίωση μιας πολυπρογραμματικής πραγματικότητας, αυτόματα συντελεί στη εγκατάλειψη της δομής ως ακατάλληλη, μόλις μεταβληθούν οι συνθήκες του αστικού περιβάλλοντος όπου εντάσσεται. Η ιδέα πως ένα τέτοιο είδος κτιριακής δομής θα πρέπει να λειτουργήσει σε ποικίλες χρονικότητες, όπως ένα μνημείο προσαρμόζεται αρκετές φορές σε καινούργιες σταθερές ενός ιστορικού κέντρου, αποκρυσταλλώνει το υβρίδιο, ως αναπόσπαστο τμήμα της πόλης. Εφόσον η οντότητα του, ως μορφή, επιδρά καταλυτικά σε πολεοδομικό επίπεδο, η εσωτερική του βιωσιμότητα το διαχωρίζει από μορφές που πρεσβεύουν μια απόλυτη λειτουργική διαχείριση. ACCESSIBILITY_ ΠΡΟΣΒΑΣΙΜΟΤΗΤΑ Ο υβριδικός τύπος πρέπει να χαρακτηρίζεται από μια διαρκή κτιριακή δραστηριότητα. Το δημόσιο και το ιδιωτικό συνυπάρχουν και διατίθενται στην πόλη οπότε και η δομή παραμένει ενεργή 24/7. Αποκρυσταλλώνεται στο εσωτερικό του υβριδίου, η ιδέα ενός ανοιχτού κανόνα ο οποίος δέχεται την καθημερινότητα. Το υβρίδιο συνιστά ένα κτίριο αέναης κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Η ποιότητα αυτή το καθιστά αστικό ενεργοποιητή. Μια επιμέρους παράμετρος που ενισχύει το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό είναι και η τοποθεσία του υβριδίου. Η εμπλοκή του με ζωτικά αστικά τμήματα είναι απαραίτητη. Παρότι θα μπορούσε να αποτελεί ένα κριτήριο ξεχωριστό, κάτι τέτοιο δε θεωρείται απαραίτητο, αφού είναι προϋπόθεση της προσβασιμότητας όταν αυτή λαμβάνει μια γεωγραφική υπόσταση. UNPREDICTABLE_ΑΠΡΟΒΛΕΠΤΟ Στο μανιφέστο του ‘Bigness’ o Koolhaas αναφέρει πως το Bigness διαχειρίζεται το απρόβλεπτο. Παρότι ως ιδέα απαιτεί όχι μόνο μια θεωρία για να το ορίσει, αλλά και μια δεξιότητα στους χειρισμούς και τις πολλαπλές πραγματικότητες που ενσωματώνει, διατηρείται από την απροσδιοριστία που εμφανίζεται σε ορισμένα τμήματά του. Η ελευθερία και η συμπερίληψη ποικίλων και διακριτών στοιχείων, δημιουργεί τις προϋποθέσεις για αλληλεπιδράσεις που ο σχεδιαστής δε δύναται ούτε να ελέγξει ούτε να προβλέψει. Η ύπαρξη ζωνών που δεν 37

προσδιορίζονται συνιστά μια ποιότητα που είναι αναγκαίο να υπογραμμιστεί. Το υβρίδιο αποκρυσταλλώνει την ιδέα της συμβίωσης, δημιουργώντας δυναμικές σχέσεις εξάρτησης μεταξύ των προγραμμάτων που κάθε φορά επιλέγονται. Η απαίτηση για ρευστοποίηση, για ανάπτυξη και όχι παγίωση ταυτότητας, εκπληρώνεται στο εσωτερικό του υβριδίου.

Καθίσταται προφανές πως τα χαρακτηριστικά που επιλέχθηκαν να συμβάλλουν στη διαμόρφωση του υβριδικού τύπου, δεν επιβεβαιώνονται στο σύνολο των δομών που λαμβάνουν το χαρακτηρισμό του υβριδίου. Η ύπαρξη όμως παραδειγμάτων που πραγματώνουν την ουσία του, εντοπίζονται σε ένα αρχικό επίπεδο στο This is Hybrid, οπότε και γίνεται μια ανακατανομή του καταλόγου, με βάση τις δομές και ποιές από τις παραμέτρους εκφράζουν. Από τη διαγραμματική ανάλυση προκύπτει πως 8 από το σύνολο των επιλεγμένων δομών παρουσιάζεται να επαληθεύουν τις παραμέτρους που ορίζουν τον υβριδικό τύπο.        

Σ Υ Γ Κ Ρ Ι Σ Η

Κ Τ Ι Ρ Ι Ω Ν

Μ Ε

Ε Φ Α Ρ Μ Ο Γ Η

Ν Ε Ω Ν

Κ Ρ Ι Τ Η Ρ Ι Ω Ν

CRITICAL MASS Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το DE ROTTERDAM, του ΟΜΑ, που κατακόρυφα αναπτύσσεται μέχρι τα 150m με συνολική μάζα: 155.000m2 . Παρόλο που στο ‘This is Hybrid’ υπάρχουν κτίρια μεγαλύτερα, στην επιλογή του συγκεκριμένου επέδρασε και η ευρωπαϊκή του τοποθεσία. Κτίρια μεγάλης κλίμακας εντοπίζονται με μεγαλύτερη συχνότητα στο αμερικανικό υπόβαθρο, δίχως την προϋπόθεση του υβριδίου. Το DE ROTTERDAM, συνιστά ένα από τα υβρίδια που το μέγεθός του το καθιστά αντίπαλο δέος του κέντρου του Rotterdam. Το critical mass προσδίδει τη δυνατότητα στη συγκεκριμένη περίπτωση να ενσωματώνει την ιδέα του αστικού κέντρου, ανεξάρτητα από τα πρόσθετα χαρακτηριστικά που συμβάλλουν στη συγκεκριμένη επιδίωξη. Αντίθετα, το Seaside Hybrid Building, από τον Steven Holl, παρόλο που μπορεί να εμφανίζει άλλα χαρακτηριστικά, ως προς την κλίμακα δε δύναται να συμπεριληφθεί ως παράδειγμα του υβριδικού τύπου. Με μάζα 17.665m2 , αν και τοποθετημένο σε αμερικανική τοποθεσία, δεν αντιπροσωπεύει την έννοια του critical mass. LOBOTOMY Ο όρος της λοβοτομής έχει αξιοποιηθεί ήδη σε μια πληθώρα υβριδίων. Το SKY VILLAGE των MVRDV σηματοδοτεί την επιστροφή του ουρανοξύστη στην περιοχή της Κοπεγχάγης και σχηματίζεται από πανομοιότυπες μονάδες που αναπτυσσόμενες κατακόρυφα παρέχουν χώρο για τη στέγαση ποικίλων προγραμμάτων. Η εκπλήρωση μιας τέτοιας φιλοδοξίας αποκρυσταλλώνεται στον απόλυτο διαχωρισμό του κελύφους από το σύνολο των χρήσεων στο εσωτερικό. Με παρόμοια λογική μετάβασης από τη μονάδα στην κτιριακή ολότητα, χειρίζεται την οικοδόμησή του το BRYGHUSPROJEKTET του ΟΜΑ στη Δανία. Αντίθετα όμως από το SKY VILLAGE επιδιώκει μια μορφολογική ποικιλία των όψεων ώστε να υπάρξει η μέγιστη εμπλοκή με το αστικό περιβάλλον. Η διαχείριση αυτή του εξωτερικού καθιστά ορισμένες από τις χρήσεις εμφανείς και στο εξωτερικό της κτιριακής δομής, γεγονός που δεν επαληθεύει την αρχή της λοβοτομής.

de rotterdam | oma

seaside hybrid building|Steven Holl

sky village|mvrdv

BRYGHUSPROJEKTET|oma

VERTICAL SCHISM

TOUR PORTE DE LA CHAPELLE | Abalos, Sentkiewicz Arquitectos

BRYGHUSPROJEKTET|oma

Παρότι η έννοια της κάθετης ανέλιξης λειτουργεί ως πρόσφορο έδαφος, κάτι τέτοιο δε συνιστά απαίτηση. Το κτίριο BRYGHUSPROJEKTET του ΟΜΑ στη Δανία, αν και αποπειράθηκε να απαγκιστρωθεί από μια τέτοια στρατηγική, δε φαίνεται να αντιπροσωπεύει την ποιότητα αυτή. Αντί να επιδιώξει μια κατακόρυφη συσσώρευση ο Koolhaas στην περίπτωση αυτή, επιλέγει να κατακερματίσει τις λειτουργίες σε μικρότερα τμήματα που παρατίθενται στον κατακόρυφο άξονα. Εξαιτίας και της οριακής κλίμακας την οποία απεικονίζει, δε θεωρείται πως επαληθεύει την ποιότητα του Vertical Schism. Σε αντιπαράθεση έρχεται το TOUR PORTE DE LA CHAPELLE των ABALOS και SENTKIEWICZ ARQUITECTOS (2007). Με τη φιλοδοξία να αποτελέσει πυρήνα επαναπροσδιορισμού του αστικού ιστού, ήδη από τις απαρχές σύνθεσής του δομείται στην έννοια του Vertical Schism. Πιθανότατα συνιστά το πιο αντιπροσωπευτικό δείγμα από το ‘This is Hybrid’. Κάθε επίπεδο αποκρυσταλλώνει μια ανεξάρτητη επίλυση με την κατακόρυφη ανάπτυξη να ενισχύει την επιδίωξη αυτή.

CIRCULATION

TONI AREAL| EM2N

LINKED HYBRID| Steven Holl

Ο μετασχηματισμός μιας βιομηχανικής περιοχής στη Ζυρίχη για τη στέγαση μιας πανεπιστημιούπολης από τους EM2N, αντικατοπτρίζει την ουσία του circulation. To TONI AREAL (2005-2014), στηρίζεται στην ύπαρξη μιας πλατφόρμας για να αφομοιωθεί και να αφομοιώσει την πόλη. Η πλατφόρμα αυτή λαμβάνει τη μορφή μιας λεωφόρου που διατρέχει την υποδομή στο σύνολό της. Η μελέτη των αστικών δικτύων ( ποδηλατοδρόμοι, θέση δημοσίων χώρων, ΜΜΜ, συνδέσεις με άλλες σημαντικές δομές, πεζόδρομοι) και η μετάφρασή τους στο εσωτερικό της πρότασης, πραγματώνεται με τέτοιο τρόπο ώστε η ολότητα να θεωρείται αναπόσπαστο αστικό τμήμα. Το LINKED HYBRID από τους STEVEN HOLL ARCHITECTS, παρόλο που, σε μια πρωταρχική ανάγνωση φαίνεται να χαρακτηρίζεται από μια γέφυρα κίνησης, ουσιαστικά δεν αντιπροσωπεύει την ποιότητα που αναλύθηκε. Η γέφυρα αυτή χρησιμοποιείται ως εργαλείο σύνδεσης διακριτών δομών δίχως να επιδρά στον τρόπο με τον οποίο διαρθρώνονται οι λειτουργίες, δίχως να ενσωματώνει στο εσωτερικό την κινητικότητα του αστικού τμήματος στο οποίο απευθύνεται.

ADAPTABILITY| FLEXIBILITY Το δίπολο που ορίζει την ουσία του κριτηρίου αυτού, είναι η πρόταση των REX για το διαγωνισμό που διοργάνωσε το Sitra, το LOW2NO (2009) και το SLICED POROSITY BLOCK από τους STEVEN HOLL ARCHITECTS (2007-2012). Αναλυτικότερα, το LOW2NO προτείνει μια κατακόρυφη διαστρωμάτωση χρήσεων με άξονα επιλογής την αστική απαίτηση. Στηρίζεται στην αλληλεπίδραση των επιμέρους προγραμμάτων οικοδομώντας ένα επίπεδο πόλης με ευέλικτο περιεχόμενο. Η μεταλλασσόμενη υβριδική πτυχή, εμπλουτίζεται με το χαρακτήρα του ενεργοποιητή της αστικής δραστηριότητας. Το SLICED POROSITY BLOCK, έχει ως άξονα τον εμπλουτισμό του οικιστικού προγράμματος με μια ποικιλία ετερόκλιτων χρήσεων. Το είδος των λειτουργιών που εντοπίζονται στο συγκεκριμένο παράδειγμα, καθώς και η επιδίωξη, η δομή αυτή να εσωτερικεύσει ένα μοντέλο κατοίκησης με μητροπολιτικό περιεχόμενο, καθιστά το έργο αυτό ‘δύσκαμπτο’ σε δραστικές μεταβολές για την αναπροσαρμογή στην πόλη. ACCESSIBILITY Ένα αντιπροσωπευτικό παράδειγμα εντοπίζεται στο SCALA TOWER των BIG ARCHITECTS (2007) όπου η αρχιτεκτονική απορροφά ένα τμήμα διαδρομών της πόλης σε όλου του το μέγεθος. Τοποθετημένο στο κέντρο της Κοπεγχάγης, δημιουργεί μια αέναη τροφοδότηση της διαδρομής που ξεκινά από την ίδια την πόλη και καταλήγει στην απόληξη της κατασκευής. Παραμένει ένα συνεχώς ενεργοποιημένο αστικό θραύσμα. Αντιθέτως το έργο του JEAN NOUVEL, TOUR SIGNAL (2008), ενσωματώνει λειτουργίες με ιδιωτικό χαρακτήρα, ενώ η δομή κατακόρυφα είναι χωρισμένη σε διακριτές ζώνες .Ένας τέτοιος σχεδιαστικός χειρισμός, δεν προάγει την ιδέα ενός κτιρίου ανοιχτού πάντοτε στην πόλη. Εμφανίζει ένα βαθμό εσωτερίκευσης που το απομακρύνει από την πραγματοποίηση μιας τέτοιας συνθήκης. UNPREDICTABLE To BLOCK/TOWER των STAN ALLEN, RAFI SEGAL( 2011-2013), εντάσσει την ιδέα ενός σπειροειδούς πρασίνου απορροφημένου από μια κατακόρυφη δομή. Ο χώρος αυτός που ανέρχεται συνιστά ένα δημόσιο απροσδιόριστο ως προς τις χρήσεις που δύναται να λάβει, τμήμα της ευρύτερης υποδομής. Επιπλέον εκφράζει ένα ανοιχτό είδος αλληλεπίδρασης σε επιλεγμένα σημεία του, όπου το οικιστικό, με το εργασιακό πρόγραμμα παρότι βρίσκονται σε άμεση επικοινωνία διαχωρίζονται. Μια τέτοια σχεδιαστική διαχείριση, αφήνει περιθώριο ελευθερίας στο εσωτερικό του κτιρίου που δε δύναται να καθοριστεί εκ των προτέρων. Στον αντίποδα αυτού του παραδείγματος τοποθετείται το TOUR SIGNAL (2008), του οποίου ο απόλυτος διαχωρισμός σε ζώνες απομακρύνει τις επιμέρους χρήσεις, οπότε αποκλείει τη μεταξύ τους τυχαία αλληλεπίδραση. Ο καθορισμός των λειτουργιών στη συγκεκριμένη επίλυση, δεν προβλέπει την ύπαρξη τμημάτων ελεύθερων από τη συνθετική διαδικασία. Η αδυναμία του να εκπληρώσει τη συγκεκριμένη παράμετρο, είναι που πραγματώνει την ουσία και σημασία αυτής.

LOW2NO|REX

SLICED POROSITY BLOCK| Steven Holl

SCALA TOWER| BIG

TOUR SIGNAL| Jean Nouvel

BLOCK TOWER| Stan Allen, Rafi Segal

TOUR SIGNAL| Jean Nouvel

CRITICAL MASS

BRYGHUSPROJEKTET TRANSFORMATION OF THE ENTEPOT MACDONALD

MARKET HALL HORIZONTAL SKYSCRAPER MEGASITY ROTTERDAM ST. JAKOB PARK LINKED HYBRID TONI AREAL LOW2NO SKY VILLAGE SCALA TOWER SLICED POROSITY BLOCK DE ROTTERDAM THE EDGE TOUR PORTE DE LA CHAPELLE MIXED-USE BLOCK 111 FIRST STREET BLOCK|TOWER MUSEUM PLAZA DUBAI RENAISSANCE TOUR SIGNAL

LOBOTOMY

VERTICAL SCHISM

CIRCULATION

ADAPTABILITY| FLEXIBILITY

ACCESSIBILITY UNPREDICTABLE

MULTIPLE PROGRAMS

CASE STUDY: DE ROTTERDAM|OMA

Το De Rotterdam ενσαρκώνει την ιδέα της κάθετης πόλης. Αποτελεί το πιο μεγάλο κτίριο στην Ολλανδία, και απαρτίζεται από τρεις πύργους που συνδέονται εσωτερικά, με ύψος 150m. Το έργο ουσιαστικά πραγματώνεται μέσα σε ένα διάστημα 16 χρόνων, ξεκινώντας το 1997 ενώ η κατασκευή αρχίζει το 2009 και ολοκληρώνεται το 2013. Από τα πρώιμα του στάδια υπήρχε η φιλοδοξία να αποτελέσει ένα αντίπαλο δέος για το κέντρο του Ρότερνταμ. Εντοπίζεται στην αποβάθρα του παλιού λιμανιού της περιοχής του Wilhelminapier, δίπλα από την Erasmus Bridge. Το πολυπρογραμματικό συγκρότημα αποσκοπούσε στην ανάπτυξη αυτού του τμήματος της πόλης. Στόχευε να επαναφέρει την έντονη αστική δραστηριότητα με βάση τα προγράμματα που θα στέγαζε. Το όνομα του δόθηκε από ένα από τα πλοία της Holland America Line, που μετέφερε από το Wilhelminapier χιλιάδες Ευρωπαίους μετανάστες στην Αμερική. Αρχικά πολιτιστικές χρήσεις ενυπήρχαν στο σύνολο του προγράμματος. Η απομάκρυνση όμως της δημόσιας πρωτοβουλίας, συνέβαλε στην εξαφάνιση αυτού του τύπου δραστηριοτήτων. Η αρχιτεκτονική σύλληψη του OMA δεν παράγει μόνο ένα κτίριο με εξαιρετικά μεγάλο όγκο. Οι ποιότητες της πυκνότητας και ποικιλομορφίας επικρατούν τόσο στο σχεδιασμό όσο και στην επιλογή των λειτουργιών που στεγάζονται. Οι τρεις πύργοι ουσιαστικά ολισθαίνουν με μια μικρή μετατόπιση. Δεν επιλύονται ως μια ξεκάθαρη γεωμετρία αλλά δημιουργούν ποικίλες προοπτικές που πλαισιώνουν το αστικό περιβάλλον στο οποίο τοποθετούνται. Με παρόμοιο τρόπο ο κορμός του κτιριολογικού προγράμματος που το De Rotterdam πρεσβεύει, δύναται να μεταβληθεί με βάση τις συνθήκες που αναπτύσσονται στο εσωτερικό του. Τα προγράμματα του αστικού αυτού συνόλου, οργανώνονται σε διακριτούς όγκους με στόχο την ισορροπία και τη σύμπραξη. Ειδικότερα το συνολικό εμβαδόν αντιστοιχεί σε 162,000m2 και περιλαμβάνει: γραφεία (72,000m²), 240 διαμερίσματα(34,5000m²) ξενοδοχείο (278 δωμάτια) / χώρους συνεδριάσεων / εστιατόριο( 19,000m²) μαγαζιά (1,000 m²), αθλητισμό( 4,500 m²) parking (31,000 m²).Παρόλα αυτά, υπάρχουν δραστηριότητες που απευθύνονται σε όλους τους χρήστες. Συγκεκριμένα, τόσο οι κάτοικοι αλλά και οι εργαζόμενοι μπορούν να χρησιμοποιήσουν τις αθλητικές εγκαταστάσεις, τους χωρους εστίασης και τις αίθουσες συνεδριάσεων του ξενοδοχείου. Τα τμήματα αυτά βρίσκονται σε επικοινωνία με τις λειτουργίες με δημόσιο χαρακτήρα που είναι τοποθετημένες στο μέτωπο του κτιρίου προς την αποβάθρα. Οι χώροι αναμονής για τα γραφεία, το ξενοδοχείο και τα διαμερίσματα, βρίσκονται στη βάση του κτιρίου, με τη μορφή ενός ανυψωμένου όγκου που εξυπηρετεί την κίνηση του συνόλου των χρηστών. 61

SECTIONS

TYPICAL HIGH RISE FLOOR

TYPICAL LOW RISE FLOOR

FLOOR PLANS

GROUND PLAN

Η περίπτωση του De Rotterdam από το γραφείο OMA, θεωρείται ως το πιο αντιπροσωπευτικό παράδειγμα που εμπεριστατώνει την ιδέα του υβριδικού τύπου. Η επιλογή της συγκεκριμένης δομής στηρίζεται στο γεγονός πως στο σύνολό της καθίσταται δυνατό να περιγράψει την υβριδική διάσταση. Μια τέτοια διαδικασία κρίνεται απαραίτητη ώστε να αποδειχθεί ο υβριδικός τύπος που συστάθηκε. Το De Rotterdam αποτελεί κτίριο το οποίο πραγματοποιήθηκε σε ένα βάθος 16 χρόνων, κατάσταση η οποία πιθανότατα παρομοιάζεται με τη διαδικασία ανέγερσης του Rockefeller Center. Παρότι οι δύο περιπτώσεις διαφέρουν μεταξύ τους, παρουσιάζει ενδιαφέρον η χρονική διάσταση που ενσωματώνεται σε ένα δευτερεύον επίπεδο στο κτίριο του ΟΜΑ. Αν και ξεκίνησε ως δημόσια και ιδιωτική πρωτοβουλία, τελικά διεκπεραιώθηκε με ιδιωτική χρηματοδότηση. Με ύψος 150m και εμβαδόν κάλυψης 162,000m2 οι τρεις πύργοι συνιστούν το μεγαλύτερο κτίριο στην Ολλανδία. Ο κρίσιμος όγκος επιβεβαιώνεται σε ένα ευρωπαϊκό περιβάλλον γεγονός που καθιστά το έργο αυτό ένα είδος αστικού θραύσματος σε κατακόρυφη ανάπτυξη. Το μέγεθος του, λειτουργεί ως αντίπαλο δέος για το κέντρο του Rotterdam, επιτυγχάνοντας να αποτελέσει το έναυσμα για την ανανέωση του παλιού λιμανιού στην περιοχή του Wilhelminapier. Ο στόχος της υποδομής για την παγίωση ενός αστικού ενεργοποιητή στο χώρο της αποβάθρας, υποδεικνύει την αναγκαιότητα της ύπαρξης ενός υβριδίου. Το πλήθος των προγραμμάτων που τοποθετούνται με μεγάλη πυκνότητα στο εσωτερικό του De Rotterdam, δεν υποδηλώνονται στο εξωτερικό κέλυφος που συνιστά έναν γεωμετρικοποιημένο σκελετό πανέλων από γυαλί και μέταλλο. Η απόκλιση αυτή στην απεικόνιση της πυκνότητας και λειτουργικής παράθεσης, στο αστικό περιβάλλον πραγματώνει στις διακριτές ολότητες με την προγραμματική αστάθεια να ενυπάρχει στο εσωτερικό της υποδομής. Η λοβοτομή εξασφαλίζει την ισορροπία ανάμεσα στη δομή και την πόλη. Παρότι η οργάνωση των προγραμμάτων γίνεται με τη διανομή τους σε διακριτούς όγκους, η αναγκαιότητα κάθε επίπεδο να διαχειρίζεται με εντελώς διαφορετικό τρόπο, αλλά ταυτόχρονα να αποτελεί μια επιμέρους πλατφόρμα του ευρύτερου κτιριακού συνόλου, υπογραμμίζει την παρουσία του κατακόρυφου σχίσματος ως χαρακτηριστικό της συνθετικής επίλυσης. Επιπλέον η έννοια του δικτύου όπως αποτυπώνεται σε άλλες περιπτώσεις των επιλεγμένων υβριδίου του καταλόγου, δεν υπάρχει με τον ίδιο τρόπο στο De Rotterdam. Η κυκλοφορία που εξασφαλίζει τη βιωσιμότητα αυτής της κατασκευής, αρχικά επιτυγχάνεται στη βάση όπου και εντοπίζεται η μεγαλύτερη πυκνότητα διακριτών προγραμμάτων, ενώ παράλληλα υπάρχει ένα μεγάλο τμήμα κατακόρυφης κίνησης που συνδέει εσωτερικά τα προγράμματα αυτά και απευθύνεται σε όλους τους χρήστες. Αν και η έννοια του δικτύου δεν ενσωματώνεται με προφανή τρόπο, η κινητικότητα εκδηλώνεται διαμέσου της διάθρωσης του ιδιωτικού και δημοσίου.

Η ποιότητα της ευελιξίας και του μετασχηματισμού, ενυπάρχει στο De Rotterdam, -όπως προαναφέρθηκε- από τα πρώιμα στάδια σχεδιασμού του. Παρόλο που εξαιτίας της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, κανείς θα θεωρούσε πως θα υπήρχαν σχεδιαστικοί περιορισμοί στην πραγματικότητα το τελικό προϊόν είναι μια υποδομή σχεδιασμένη για την πόλη, έτοιμη να ενεργοποιήσει το αστικό περιβάλλον σε ποικίλες χρονικότητες. Επιπλέον οι ολισθαίνοντες όγκοι ουσιαστικά παρέχουν μια συνεχή εναλλαγή της οπτικής του κτιρίου από διάφορα σημεία της πόλης, ενώ ταυτόχρονα μια τέτοια επίλυση ενισχύει τη δυνατότητα της προσαρμοστικότητας. Το χαρακτηριστικό της προσβασιμότητας καθιστά το υβρίδιο μια δομή αέναης κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Το De Rotterdam έχει σχεδιαστεί ώστε να υποδέχεται περίπου 4.000 χρήστες ημερησίως πλήθος που αντιστοιχεί στο 25% του πληθυσμού του Wilhelminapier. Η βάση του κτιρίου είναι διαθέσιμη στο ευρύτερο κοινό ενώ τα προγράμματα του αθλητισμού, της εστίασης και ως ένα ποσοστό τους χώρους συνεδριάσεων αποτελούν σημείο συνάντησης τόσο των ιδιωτών όσο και των εργαζόμενων του κτιρίου. Εξαιτίας της ποικιλίας των προγραμμάτων το De Rotterdam εμφανίζεται δίχως περιορισμούς στο ζήτημα της χρονικής προσβασιμότητας. Συγκεκριμένα, οι λειτουργίες που ενυπάρχουν είναι: γραφεία, ιδιωτικά διαμερίσματα,ξενοδοχείο / χώροι συνεδριάσεων / εστιατόριο,μαγαζιά, αθλητισμός, parking. Οι λειτουργίες αυτές,αν και τοποθετούνται στους όγκους με μεγάλη πυκνότητα, εξαιτίας της κρίσιμου όγκου, αφήνουν κάποιες κτιριακές ζώνες απροσδιόριστες, επιτρέποντας προγραμματικές αλληλεπιδράσεις οι οποίες δεν έχουν σχεδιαστεί. Το απρόβλεπτο αποτελεί ποιότητα η οποία στη συγκεκριμένη περίπτωση εκφράζεται ιδιαίτερα στη βάση του κτιρίου και συγκεκριμένα στο χώρο όπου συνδέονται οι προθάλαμοι και των τριών πύργων, δημιουργώντας ένα ευρύτερο χώρο αναμονής και κίνησης για το σύνολο των χρηστών.

TYPICAL PROGRAM SECTION

SECTION FOR UNPREDICTABLE| CIRCULATION

SECTION FOR TRAFFIC HUB

IS THIS HYBRID?

πολυπρογραμματικός Ο χαρακτηρισμός ενός κτιρίου ως πολυπρογραμματικό αναφέρεται σε μια δομή που στεγάζει μια ποικιλία προγραμμάτων. Η έννοια αυτή χρησιμοποιείται στο πλαίσιο περιγραφής των υβριδίων, αλλά στη συγκεκριμένη έρευνα ο τρόπος με τον οποίο γίνεται αντιληπτός, εστιάζει περισσότερο στη φύση των προγραμμάτων. Συγκεκριμένα, με αφορμή το παράδειγμα των βιβλιοθηκών του γραφείου ΟΜΑ, θεωρείται πως η κάθε περίπτωση που παρουσιάζεται έχει μονοπρογραμματικό χαρακτήρα, παρόλο που εντοπίζονται διακριτές λειτουργίες. Εφόσον τα προγράμματα αυτά βρίσκονται σε άμεση συνάρτηση με την πρωταρχική κτιριακή φύση, δε λαμβάνονται ως διαφορετικές οντότητες, καθώς η ύπαρξή τους επιβάλλεται από την κύρια δραστηριότητα που καταλαμβάνει τη δομή προς εξέταση.

Ο πολυπρογραμματικός χαρακτήρας, βεβαιότατα συνιστά ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά των υβριδίων. Παρόλο που δεν έχει ενταχθεί ως κριτήριο όλα τα κτίρια που εξετάστηκαν -από το ‘This is Hybrid’-, στεγάζουν μια ποικιλία προγραμμάτων και λειτουργιών. Ο λόγος για τον οποίο δεν έχει συμπεριληφθεί όπως οι υπόλοιπες ποιότητες έγκειται στο γεγονός, πως αποτελεί μια θεμιτή συνθήκη η οποία απορρέει από την ύπαρξη των υπόλοιπων κριτηρίων, αλλά δεν θεωρείται αναγκαιότητα, ώστε να υπάρξει ένα υβρίδιο. Η περίπτωση ένα κτίριο το οποίο εξυπηρετεί ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα, δεν αποτελεί την προφανή επιλογή ως δείγμα του υβριδικού τύπου που παρουσιάστηκε. Η ύπαρξη όμως του ζητήματος της βιβλιοθήκης, ως αντικείμενο μελέτης του γραφείου ΟΜΑ θεωρείται στα πλαίσια της συγκεκριμένης έρευνας, μια θεματική που προσφέρει ποιότητες και σχεδιαστικές πρακτικές εμφανείς σε υβρίδια κτίρια. Το θεωρητικό υπόβαθρο πάνω στο οποίο δομούνται οι τρεις βιβλιοθήκες, -παρότι συνιστούν παραδείγματα εντελώς διαφορετικά σε χρονικό και γεωγραφικό επίπεδο- παρουσιάζει μια αναπτυσσόμενη θεωρία, με προβληματισμούς που εγείρονται από τη μητρόπολη και έχουν ως στόχο την επαναφορά του τμήματος στο οποίο τοποθετείται το εκάστωτε έργοοικοδομικό τετράγωνο-, αλλά και του ίδιου του προγράμματος, ως ιδέα και λειτουργία μέσα στο αστικό περιβάλλον. Ο σχεδιασμός με αυτό το γνώμονα, δύναται να καταστήσει τα παραδείγματα αυτά ως υβρίδια. Οι περιπτώσεις των Très Grande Bibliothèque, Jussieu – Two Libraries και Seattle Central Library, συνιστούν τις βιβλιοθήκες που επιλέχθηκαν ως τα πιο αντιπροσωπευτικά παραδείγματα . Η βιβλιοθήκη στο Seattle αποτελεί το μόνο υλοποιημένο, αλλά συγχρόνως συνιστά και το κτίριο που εγκαθιδρύει τις αρχές που πρεσβεύουν ως προς ένα βαθμό τα project που προηγήθηκαν.

Très Grande Bibliothèque| OMA

Η Très Grande Bibliothèque αποτέλεσε μια πρόταση για τη νέα εθνική βιβλιοθήκη στο Παρίσι το 1989. Το συγκεκριμένο παράδειγμα παρουσιάζει ενδιαφέρον σε αρκετά επίπεδα. Αρχικά διαφαίνεται από επιμέρους περιγραφές για τη σχεδιαστική διαχείριση, πως ο Koolhaas στηρίχθηκε στο ιδεολογικό υπόβαθρο του ουρανοξύστη οργανώνοντας τις λειτουργίες με την ίδια λογική ανέλιξης και καθετότητας.Παρόλα αυτά ο παράγοντας του ύψους δεν απεικονίζεται στην τελική δομή, καθώς κρίθηκε πως η ευρωπαϊκή πόλη καθιστούσε ένα κτιριακό όγκο με μεγάλο ύψος “δύσπεπτο”. Η φιλοδοξία ο χώρος αυτός να αποτελέσει εκτός από τη συγκέντρωση πέντε διαφορετικών βιβλιοθηκών (βιβλιοθήκη ψηφιακού αρχείου, βιβλιοθήκη με πρόσφατα αποκτήματα, βιβλιοθήκη αναφοράς, καταλόγων και επιστημονική βιβλιοθήκη), μια μελλοντική πλατφόρμα που συμβολίζει το σύνολο της πληροφορίας, πραγματώνει την ιδέα αφενός

ενός ορόσημου και αφετέρου την ιδέα ενός ουτοπικού θραύσματος, ενός χώρου που ελευθερώνεται από τη χρήση της βιβλιοθήκης δίνοντας τη δυνατότητα στην αρχιτεκτονική να ορίσει τη ψηφιακή πραγματικότητα χωρικά.

Jussieu- Two Libraries| OMA

Seattle Library| OMA

Οι Jussieu- Two Libraries στο Παρίσι, το 1992/3, ενσωματώνουν τον αστικό ιστό, αξιοποιώντας τον ως σχεδιαστικό μηχανισμό. Το κτίριο εσωκλείει μια ανερχόμενη πορεία η οποία εξαιτίας της κλίμακας χαρακτηρίζεται ως λεωφόρος. Η κλίμακα της διαδρομής αυτομάτως καθιστά τα υπόλοιπα στοιχεία αστικά, τα οποία συμβάλουν στην επαναφορά του περιβάλλοντος όπου και τοποθετείται η πρόταση. Η πρόθεση αυτή του Koolhaas να κατασκευάσει ένα δίκτυο ενεργοποίησης, σε συνδυασμό με την δημιουργία πυκνότητας, καθιστούν ποιότητες που προσδίδουν την υβριδική διάσταση της συγκεκριμένης πρότασης. Η έννοια της διαδρομής αποτελεί ζωτικό στοιχείο, προσθέτοντας μια ρευστότητα στον τρόπο σύνδεσης των επιπέδων μεταξύ τους. Στην βιβλιοθήκη στο Seattle, παρατηρούμε αρχικά την πρωτοβουλία να δημιουργηθεί ένας αστικός χώρος για την κυκλοφορία της γνώσης διαμέσου όλων των μέσων. Η επίγνωση της μετάλλαξης του προγράμματος της βιβλιοθήκης στο άμεσο μέλλον, συνιστά στοιχείο ζωτικό στη σχεδιαστική επίλυση της δομής. Η ύπαρξη προγραμμάτων πέραν του βιβλίου, δεν αποτελεί τον παράγοντα που το καθιστά υβρίδιο. Η φιλοδοξία παρόλα αυτά, η δομή να επαναπροσδιορίσει τη έννοια της βιβλιοθήκης σε ένα θεσμό γνώσης, που θα απαιτεί έναν διαφορετικά σχεδιασμένο χώρο, η κατεύθυνση της κίνησης στον κάθετο άξονα, ενώ ταυτόχρονα παράμετροι όπως η ευελιξία, η κυκλοφορία, η δομή και η συνύπαρξη ποικίλων κλιμάκων που λαμβάνονται ως συνθετικά εργαλεία, χαρακτηρίζουν την κτιριακή δομή ως υβριδικό σύστημα, ενώ ενεργοποιούν την πόλη ενσωματώνοντας το σύνολο των παραγόντων ως ποιότητες στο τελικό κτίριο. Επί προσθέτως κρίνεται σημαντικό να υπογραμμιστούν τα εξής στοιχεία που εντοπίζονται και στις τρεις περιπτώσεις. Αρχικά ότι η εκάστωτε δομή καλύπτει ένα ολόκληρο οικοδομικό τετράγωνο γεγονός που στις βιβλιοθήκες με Ευρωπαϊκή τοποθεσία εισάγει ένα χαρακτηριστικό από την Αμερικανική πραγματικότητα. Το ζήτημα της κλίμακας οπότε και του κτιριακού όγκου συνεισφέρει στην αντίληψή του ως υβριδική μορφή, καθώς γίνεται αισθητό σε επίπεδο πόλης. Επιπλέον διαφαίνεται η μέριμνα του Koolhaas σε κάθε περίπτωση, να ενσωματώσει στο ισόγειο λειτουργίες απευθυνόμενες στο ευρύτερο σύνολο, δημιουργώντας με τον τρόπο αυτό, ένα σημείο πυκνότητας τόσο σε επίπεδο κτιρίου όσο και στον πολεοδομικό ιστό. Οι χειρισμοί αυτοί, υποδεικνύουν τη μετάβαση αντίληψης και σχεδιασμού μιας νέας κτιριακής οντότητας που στη συγκεκριμένη έρευνα θεωρείται πως εκφράζει υβριδικές ποιότητες.

Μια τέτοια διαπίστωση οδηγεί στην πιθανότητα να συμπεριλάβουμε στον υβριδικό τύπο ένα σύνολο δομών που δεν είναι πολυπρογραμματικές, αλλά που εκπληρώνουν τα κριτήρια της υβριδικής τυπολογίας. Το ερώτημα κατά πόσο μια υβριδική δομή εξαρτάται και χρειάζεται την ύπαρξη ποικίλων διακριτών προγραμμάτων, δε μπορεί και ίσως δεν ενδείκνυται να απαντηθεί με βεβαιότητα. Εφόσον η σύσταση της υβριδικής τυπολογίας δεν εστιάζει στη σύσταση ενός κανόνα, αλλά στη δημιουργία ενός δυναμικού πεδίου όπου το υβρίδιο εξελίσσεται με βάση τις σύγχρονες παραμέτρους, ως ένα προϊόν μετασχηματισμού και όχι ως ένα μοντέλο αναπαραγωγής, η διαχείριση της ως κάτι απόλυτο απομακρύνεται από την ουσία της. Η διερεύνηση με αποτέλεσμα το θεωρητικό υπόβαθρο που φιλοδοξεί να εγκαθιδρύσει τα υβρίδια ως ένα σύγχρονο σχεδιαστικό εργαλείο, εστιάζει στον προβληματισμό και περαιτέρω εξέταση της υβριδικής φύσης. Σε μια σύγχρονη μητρόπολη- είτε ευρωπαϊκή είτε αμερικανικήόπου οι παράμετροι που καθορίζουν το σχεδιασμό μεταβάλλονται, είναι αναμενόμενο πως θα μεταβληθεί και η φύση του υβριδίου σε κάτι διαφορετικό από την πτυχή που μελετήθηκε. Η ανάγκη όμως να υπάρχει ένα θεωρητικό πεδίο, όπως και η αναγνώριση πως συνιστά μια κτιριακή δομή με σαφή χαρακτηριστικά, είναι ανεξάρτητη από τους μετασχηματισμούς που θα επέλθουν. Κάτι τέτοιο αποτέλεσε και την επιδίωξη της συγκεκριμένης διερεύνησης, με σκοπό να δομήσει ένα δυναμικό υπόβαθρο ικανό να εξελιχθεί παράλληλα με τις δομές που μελετά με αποτέλεσμα να επαναπροσδιορίσει τον αστικό ιστό.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΒΙΒΛΙΑ Aldo Rossi ‘The Architecture of the city’ (Oppositions books),The MIT Press, Cambridge, Massachusetts, 1997 p.3-131 Alison and Peter Smithson, Team 10 Primer, The MIT Press, 1974 Aurora Fernàndez Per,Javier Mozas,Javier Arpa,’This is Hybrid an analysis of mixed use buildings’ (a+t architecture publishers) 2014 Daniel Koch, ‘Changing building typologies: The typological question and the formal basis of architecture’, 2014 p.168-189 Exit Utopia ,Architectural Provocations, Martin Van Schaik,Otakar Macel , 1956-76 Hugh Ferriss, The Metropolis of Tomorrow, Ives Washburn, New York, 1929 Maki Fumihiko, Investigations in Collective Form, Waschington University, 1964 OPPOSITIONS: Selected Readings from a Journal for Ideas and Criticism in Architecture 1973-1984, ‘Type’ Quatremere de Quincy, 617 OPPOSITIONS: Selected Readings from a Journal for Ideas and Criticism in Architecture 1973-1984, ‘Type and Context in Urbanism: Colin Rowe’s Contextualism’, William Ellis, 227 OPPOSITIONS: Selected Readings from a Journal for Ideas and Criticism in Architecture 19731984,’The Idea of Type: The Transformation of the Academic Ideal, 1750-1830, Antony Vidler, 439 Rem Koolhaas, Delirious New York, The Monacelli Press, 1994 p.81-283 Rem Koolhaas, ‘S,M,L,XL’ The Monacelli Press, 1995, p.495-1264 Rémi Louf ,Marc Barthelemy ‘A typology of street patterns’,2014 THEORIZING A NEW AGENDA FOR ARCHITECTURE: An Anthology of Architectural Theory 1965-1995, Princeton Architectural Press, New York, 1996 p. 240-263 ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ

Bruno Reinchlin, ‘ Tipo e tradizione del Moderno’, Casabella 509-510, 1985 Giancarlo De Carlo, ‘Note sulla incontinente ascesa della tipologia’|’Type and Stereotype’, Casabella 509-510, 1985 Joseph Fenton ‘Hybrid Buildings’ in Pamphlet Architecture no11: Hybrid Buildings, Princeton Architectural Press New York, 1985 Oswald Mathias Ungers, ‘ Dieci opinioni sul tipo’ | ‘Ten opinions on type’, Casabella 509-510, 1985 Rafael Moneo, ‘On Typology’, OPPOSITIONS,13: p. 23-45,1978 Vittorio Gregotti, ‘I terreni della tipologia’, Casabella 509-510, 1985 Werner Oechslin, ‘Per una ripresa della discussione tipologia’, Casabella 509-510, 1985 69

ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Hugh Ferriss, The Metropolis of Tomorrow, Ives Washburn, New York, 1929 Journal of Genetics https://www.designingbuildings.co.uk/wiki/Trellick_Tower http://www.fondationlecorbusier.fr/corbuweb/morpheus.aspx?sysId=13&IrisObjectId=5234&sysLanguage=en-en&itemPos=58&itemCount=78&sysParentId=64&sysParentName=home https://www.alamy.com/stock-photo/barbican--complex.html https://www.chicagoarchitecture.org/2014/03/11/20-things-you-probably-dontknow-about-chicagos-john-hancock-center/john-hancock-center-chicago-illinoismay-2009-005a/ http://www.skyscrapercenter.com/building/equitable-building/2993 Hugh Ferriss, The Metropolis of Tomorrow, Ives Washburn, New York, 1929 Rem Koolhaas, Delirious New York, The Monacelli Press, 1994 p.159 http://www.skyscrapercenter.com/building/the-downtown-club/3479 Rem Koolhaas, Delirious New York, The Monacelli Press, 1994 p.205 Exit Utopia ,Architectural Provocations, Martin Van Schaik,Otakar Macel , 1956-76 https://schwarzplan.eu/en/product/site-plan-figure-ground-plan-rotterdam/ https://schwarzplan.eu/en/product/site-plan-and-figure-ground-plan-new-york/ https://www.plataformaarquitectura.cl/cl/02-312323/de-rotterdam-oma/528fb022e8e44ece58000214-de-rotterdam-oma-photo Francesco di Giorgio Martini, Trattati di Architettura Ingegneria e Arte Militare, Il Polifilo, Milano 1967 http://oma.eu/projects/de-rotterdam http://www.stevenholl.com/projects/hybrid-building https://www.mvrdv.nl/projects/415-rodovre-skyvillage https://www.arch2o.com/bryghusprojektet-oma/ https://aplust.net/blog/balossentkiewicz_tour_de_la_chapelle_paris/ https://www.arch2o.com/bryghusprojektet-oma/ https://www.archdaily.com/562959/toni-areal-em2n http://www.stevenholl.com/projects/beijing-linked-hybrid https://aplust.net/blog/projects_for_the_adaptable_city_/ https://www.archdaily.com/319825/sliced-porosity-block-steven-holl-architects-byhufton-crow https://www.dezeen.com/2007/08/05/scala-copenhagen-by-big/ http://www.archilovers.com/projects/6862/tour-signal-a-la-defense.html http://www.stanallenarchitect.com/architecture/BlockTower http://www.archilovers.com/projects/6862/tour-signal-a-la-defense.html https://www10.aeccafe.com/blogs/arch-showcase/2013/12/22/a-mixed-use-vertical-city-in-rotterdam-the-netherlands-by-oma/de-rotterdam_plans-model-gf_jpg/ http://oma.eu/projects/de-rotterdam http://oma.eu/projects/tres-grande-bibliotheque http://oma.eu/projects/jussieu-two-libraries http://oma.eu/projects/seattle-central-library

σελ.

1 2 8 8 8 8 11 12 13 13 16 19 22 22 27 32-33 39 39 39 39 40 40 40 40 42 42 42 42 42 42 61-62 64 65 66 66 70