Urządzenia dla Energetyki 8/2012 by Urządzenia dla Energetyki

Urządzenia Energetyki dla

Specjalistyczny magazyn branżowy ISSN 1732-0216 INDEKS 220272

Nr 8/2012 (67)

w tym cena 16 zł ( 8% VAT )

|www.urzadzeniadlaenergetyki.pl| • Stacje transformatorowe z SF6 jako nieodzowny element Smart Grids w sieciach przesyłowych i dystrybucyjnych energii elektrycznej • • Nadprzewodnikowe akceleratory • Badanie bezpieczeństwa elektronarzędzi przyrządami PAT-806 produkcji Sonel S.A. • • OBO Bettermann: wybór i montaż tras kablowych • SIwE’12 – Inteligentne sieci rozdzielcze – wybrane zagadnienia •

stacja transformatorowa dla dużych i małych obiektów

urządzenia dla energetyki 8/2012 (67)

ELEKtroBUD Przyczyna Dolna 39 67-400 Wschowa tel. centrala: +48 65 540 80 00 fax.: +48 65 540 80 07,+48 65 540 80 08 e-mail: wschowa@elektrobud.pl

oddział Poznań: ul. Grunwaldzka 104 60-307 Poznań tel./fax: +48 61 865 00 92 tel.: +48 61 866 40 26 e-mail: poznan@elektrobud.pl

www.elektrobud.pl

od redakcji

Spis treści n WYDARZENIA I INNOWACJE Woda zamiast spalin – polski wynalazek nagrodzony w Brukseli......5 Nanokwiaty, które zwiększą wydajność baterii i paneli słonecznych.................................................................................................................6 Trójstronne porozumienie: Energoprojekt Warszawa, AREVA, EDF.............................................................................................................8 Energetyczna futurologia, czyli prognozy na rok 2013........... 10 Izolator i przewodnik w jednym… przełączniku......................... 11 Fundusz Highlander Partners zainwestuje w produkcję transformatorów energetycznych........................................................ 12 OPC Foundation nadaje certyfikat serwerowi Zenon OPC UA firmy COPA-DATA......................................................... 13 n technologie, produkty informacje firmowe Nowe słupy i maszty oświetleniowe – Elektromontaż Rzeszów.... 14 Nadprzewodnikowe akceleratory – Instytut Elektrotechniki, Warszawa................................................... 18 Stacje transformatorowe z SF6 jako nieodzowny element Smart Grids w sieciach przesyłowych i dystrybucyjnych energii elektrycznej........................................................................................ 20 Energoelektronika w układach napędowych – problematyka aplikacji i eksploatacji.............................................. 24 Badanie bezpieczeństwa elektronarzędzi przyrządami PAT-806 produkcji Sonel S.A..................................................................... 32 Innowacyjny sposób zasilania obiektów przyłączonych do sieci po stronie SN – Elektrobud.................. 35 Opłata depozytowa przy zakupie przemysłowych baterii kwasowo-ołowiowych – Hoppecke.................................... 36 Sterowniki PLC serii XC 152 firmy Eaton........................................... 38 Bydgoskie Zakłady Elektromechaniczne BELMA S.A................ 40 Nowa linia komputerów jednopłytkowych 3U CompactPCI® Value Line firmy Kontron............................................................................ 43 OBO Bettermann: Wybór i montaż tras kablowych................... 44 n eksploatacja i remonty Linia produktów slimFamily firmy Wiha............................................ 47 Bezpyłowe kucie i wiercenie – Makita............................................... 50 Najmocniejszy na świecie elektryczny młot wyburzeniowy w klasie 11 kg – Bosch.............................................. 53 n konferencje i seminaria II. Konferencja Naukowo-Techniczna – Moc bierna w sieciach....54 Konferencja Systemy Informatyczne w Energetyce SIwE’12 – Sieć inteligentna nie tylko z nazwy............................... 56 SIwE’12 – Inteligentne sieci rozdzielcze – wybrane zagadnienia............................................................................... 58 Seminarium „Funkcje zabezpieczeniowe w najnowszej generacji systemu CZIP dla rozdzielni SN” – okazją do zaprezentowania nowego CZIP-PRO firmy Relpol S.A..... 65 n targi Energetics 2012................................................................................................ 68

Radosnych, spokojnych, pełnych ciepła i spędzonych w rodzinnej atmosferze Świąt Bożego Narodzenia. Wszelkiej pomyślności, cierpliwości i wytrwałości w realizacji planów oraz dalszej owocnej współpracy w nadchodzącym Nowym Roku życzy Redakcja Wydawca Dom Wydawniczy LIDAAN Sp. z o.o. Adres redakcji 00-241 Warszawa, ul. Długa 44/50 lok. 109 tel.: 22 812 49 38, fax: 22 810 75 02 e-mail: redakcja@lidaan.com www.lidaan.com

Urządzenia Energetyki dla

Prezes Zarządu Andrzej Kołodziejczyk tel. kom.: 502 548 476, e-mail: andrzej@lidaan.com Dyrektor ds. reklamy i marketingu Dariusz Rjatin tel. kom.: 600 898 082, e-mail: darek@lidaan.com Zespół redakcyjny i współpracownicy Redaktor naczelny: mgr inż. Marek Bielski, tel. kom.: 500 258 433, e-mail: marek.w.bielski@gmail.com Dr inż. Andrzej Maciej Maciejewski, tel. kom.: 601 991 000, e-mail: andrzej.maciejewski3@neostrada.pl Sekretarz redakcji: mgr Marta Olszewska tel. kom.: 531 266 287, e-mail: marta.is.roxy@gmail.com Dr inż. Wojciech Żurowski, doc. dr Valentin Dimov (Bułgaria), Inż. Armand Kehiaian (Francja), prof. dr hab. inż. Andrzej Krawczyk, prof. dr hab. inż. Krzysztof Krawczyk, dr inż. Jerzy Mukosiej, prof. dr hab. inż. Andrew Nafalski (Australia), prof. dr hab. inż. Andrzej Rusek, prof. dr inż. Wiesław Seruga, prof. dr hab. Jacek Sosnowski, prof. dr hab. inż. Czesław Waszkiewicz, prof. dr hab. inż. Jerzy Ziółko Redaktor Techniczny Robert Lipski, info@studio2000.pl Fotoreporter: Zbigniew Biel Opracowanie graficzne: Studio2000.pl Redakcja nie odpowiada za treść ogłoszeń. Redakcja zastrzega sobie prawo przeprowadzania zmian w tekstach, np. adiustowania lub skracania, a także nieodsyłania materiałów nie zakwalifikowanych do druku. Przedruk, a także publikacja w innej formie, np. elektronicznej w internecie, tylko za zgodą wydawcy i właściciela praw autorskich. Prenumerata realizowana przez RUCH S.A:

Zamówienia na prenumeratę w wersji papierowej i na e-wydania można składać bezpośrednio na stronie www.prenumerata.ruch.com.pl Ewentualne pytania prosimy kierować na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl lub kontaktując się z Telefonicznym Biurem Obsługi Klienta pod numerem: 801 800 803 lub 22 717 59 59 – czynne w godzinach 700 – 1800. Koszt połączenia wg taryfy operatora.

Współpraca reklamowa: Elektrobud..........................................................................................................I Makita.................................................................................................................... II hoppecke.............................................................................................................. 3 ormazabal......................................................................................................... 7 frauscher.........................................................................................................11 elektromontaż Rzeszów.......................................................................15 nexans Polska...............................................................................................17 sonel....................................................................................................................33 energetykacieplna.pl...............................................................................37 kontron.............................................................................................................43 makita..................................................................................................................51 energoelektronika.pl..............................................................................57 mikronika........................................................................................................... III ZREW.......................................................................................................................IV

urządzenia dla energetyki 8/2012

wydarzenia i innowacje

Woda zamiast spalin – polski wynalazek nagrodzony w Brukseli Grzegorz Wcisło z Małopolskiego Centrum Odnawialnych Źródeł Energii „BioEnergia” jest autorem nagrodzonego złotym medalem przez jury wystawy Brussels Innova 2012 urządzenia do produkcji energii elektrycznej z paliw i biopaliw. Nowatorstwo produktu, przeznaczonego do zasilania indywidualnych domów, firm lub domków kempingowych, opiera się na zastosowaniu unikatowej technologii, która redukuje do zera emisję dwutlenku węgla.

nnowacyjny produkt nosi nazwę Bio-Hydrogen i, jak zapewnia jego twórca w rozmowie z PAP – Takie urządzenie, wielkości lodówki, w ciągu kilku lat będzie mógł kupić każdy, kto zechce uniezależnić się od dostaw prądu z sieci. Będzie można sobie samemu produkować prąd elektryczny z paliwa lub biopaliwa, ewentualnie z gazu ziemnego. Urządzenie pracuje cicho, może stać koło lodówki, w piwnicy, korytarzu. Daje też bezpieczeństwo – intensywne wiatry, burze czy awarie systemów energetycznych nie niosą zagrożeń jego użytkownikom. Staną się oni samowystarczalni. Optymistycznego obrazu dopełnia prognoza kosztów – cena wytwarzanego za pomocą Bio-Hydrogenu prądu elektrycznego, jak szacuje Wcisło, stanowić bowiem będzie około 30 procent obecnej. Na minimalizację kosztów wpływa oczywiście eliminacja opłaty za przesył z siei, a także fakt, iż „czysta” energia dotowana będzie przez Unię Europejską, zaś użytkownik otrzyma dopłatę do każdej kilowatogodziny. Wśród zastosowanych w Bio-Hydro-

genie rozwiązań znajdują się ogniwa paliwowe, reformery i inne pomocnicze urządzenia oraz technologie, które łącznie dają możliwość wytwarzania energii elektrycznej przy zerowej emisji dwutlenku węgla. Produktem ubocznym, zamiast spalin, jest tu woda. Obok przeznaczonych do stosowania w nowatorskim urządzeniu do produkcji prądu paliw alkoholowych lub biodiesla, istnieje też możliwość użycia gazu ziemnego, co gwarantuje dostępność i przydatność wynalazku także tym osobom, których domy wyposażone są w instalacje gazowe. Autor wynalazku nie obawia się konkurencji, brak jest póki co podobnych urządzeń, rynek oferuje do produkcji prądu na własne potrzeby jedynie napędzane spalinowo prądnice, których ceny są dość wysokie. Instytucja zaś, w której pracuje autor wynalazku, czyli Małopolskie Centrum „BioEnergia”, opracowująca technologie z dziedziny biopaliw, dostarcza rozwiązań, dzięki którym w ciągu 1,5 godziny wyprodukować można paliwo typu biodiesel – substytut oleju napędowego, przeznaczony do stosowania w sil-

urządzenia dla energetyki 8/2012

nikach o napędzie samoczynnym. Jak mówi Grzegorz Wcisło, koszt produkcji litra takiego paliwa to około 3 zł. Obowiązująca w Polsce ustawa o biopaliwach i biokomponentach ciekłych dopuszcza legalną produkcję paliwa na cele własne uprawnieni są do tego m.in. rolnicy lub właściciele flot pojazdów – warunkiem jest zarejestrowanie takiej działalności, wpisanie na listę wytwórców paliw, a także dopełnienie wymogów sprzętowych oraz podatkowych. Wydaje się więc, że wynalazkiem zainteresowanych będzie sporo indywidualnych, potencjalnych wytwórców. Póki co, ruszyła procedura patentowa na Bio-HGydrogen, którego cena na etapie poprzedzającym komercjalizację wynosi około 20 tysięcy zł. Ostateczny koszt uzależniony będzie od mocy urządzenia. Uznanie dla Grzegorza Wcisło podczas światowych targów w Brukseli przyszło także ze strony Światowej Organizacji Własności Intelektualnej OMPI, która przyznała mu GRAND PRIX. OM n

wydarzenia i innowacje

Nanokwiaty, które zwiększą wydajność baterii i paneli słonecznych Naukowcy z Uniwersytetu w Północnej Karolinie (USA) opracowali niezwykłe, zbudowane z siarczku germanu i przypominające budową kwiaty, struktury o ultra cienkich „płatkach”, które zapowiadają nadejście nowej ery w dziedzinie budowy baterii i paneli słonecznych.

ak powiedział dr Linyou Cao, specjalista w zakresie materiałów I technologii inżynieryjnych, współautor wynalazku, stworzenie nanokwiatów z siarczku germanu to wyjątkowe wydarzenie, które pozwala uzyskać więcej przestrzeni na mniejszej powierzchni. Zdaniem uczonego, może to znacznie powiększyć wydajność m.in. baterii litowo-jonowych, których struktura będzie w stanie przechowywać więcej jonów. Naukowcy – współpracujący z Biurem Badań amerykańskiej armii – otrzymali nanokwiaty w efekcie podgrzewanie siarczku germanu do momentu, gdy zaczął on przechodzić w stan lotny. Następnie wytworzony w tym procesie

gaz był zdmuchiwany na obszar o niższej temperaturze, gdzie siarczek germanu zamarza, tworząc właśnie cienkie warstwy o grubości 20-30 nanometrów. Cały proces powtarzany był tak długo, aż na materiale utworzyły się kolejne warstwy, układające się ostatecznie w strukturę przypominającą kwiat. Założeniem naukowców było powielanie tych nakładających się na siebie warstw tak długo, aż powstanie powierzchnia zapewniająca zadowalającą pojemność dla ogniwa. Oznacza to zatem, w kontekście wytwarzania energii elektrycznej w panelach, że im więcej nanowarstw, tym więcej punktów, w które promienie światła mogą uderzyć i zostać wchłonięte.

Siarczek germanu o właściwościach półprzewodnikowych wykazuje podobieństwo do takich materiałów, jak grafit, również stwarzający spore możliwości w energetyce i przewodnictwie, jednak różni się od niego strukturą atomową, która czyni z niego doskonały materiał pochłaniający energię słoneczną i przekształcający ją w użyteczną do zasilania urządzeń. Ponadto siarczek germanu jest relatywnie tani i nietoksyczny – co istotne o tyle, że większość używanych obecnie materiałów w panelach słonecznych jest droga I skrajnie toksyczna. OM n

urządzenia dla energetyki 8/2012

Rozdzielnice gazowe pierwotnego i wtórnego rozdziału energii, transformatory olejowe

do 36 kV

Ormazabal Polska Sp z o.o. ul. A. Struga 23 95-100 Zgierz tel./fax: +48 42 659 36 13 www.ormazabal.com

Posiadamy certyfikaty Instytutu Energetyki i Energopomiaru

wydarzenia i innowacje

Pan Pierre Buhler, ambasador Francji w Polsce w wystąpieniu inaugurującym polsko-francuskie seminarium nt. energetyki jądrowej, jakie odbyło się 4 października w warszawskiej siedzibie ambasady francuskiej w Warszawie.

Trójstronne porozumienie EDF i AREVA zacieśniają współpracę w celu rozbudowy łańcucha dostawców w ramach polskiego projektu jądrowego. W ramach projektu jądrowego zapoczątkowanego przez polski rząd w 2009 roku firmy AREVA oraz EDF dotychczas zorganizowały już kilka wydarzeń pod nazwą Supplier Day – cykl seminariów i spotkań dedykowanych polskim firmom, zainteresowanym udziałem w projekcie budowy siłowni jądrowej. AREVA zorganizowała w sumie cztery tego rodzaju wydarzenia, w Warszawie, Opolu oraz Wrocławiu, w tym jedno we współpracy z firmą EDF w Gdańsku.

upplier Day ma na celu wsparcie obydwu firm w realizacji swoich projektów w Polsce, a także poza granicami. Wsparcie to przybrało zupełnie teraz nowy kształt, dzięki podpisaniu trójstronnego porozumienia o współpracę (MoU) z Polską firmą inżynieryjną Energoprojekt Warszawa. Celem porozumienia jest połączenie sił trzech firm w obszarze inżynieryjno-przemysłowych na rzecz rozwoju projektu budowy pierwszej w Polsce elektrowni jądrowej o mo-

cy 3000 MW. Energoprojekt Warszawa, AREVA oraz EDF wierzą, że ich wspólne działanie przyczyni się do zapewnienia wysokiego poziomu bezpieczeństwa projektu, a także będzie wartością dodaną dla polskiego programu jądrowego. Współpraca trzech firm skoncentruje się głównie na: • wymianie doświadczeń i wiedzy z zakresu inżynierii i budownictwa • zaangażowaniu polskich dostawców oraz promowaniu ich kwalifikacji,

w celu budowania polskiego łańcucha dostawców na rzecz budowy pierwszej w Polsce elektrowni jądrowej. AREVA i EDF już potwierdziły, że realizacja znacznej części prac przy budowie siłowni jądrowej w Polsce będzie otwarta dla polskich podwykonawców. Ich przewidywany zakres może stanowić 50% całkowitej wartości projektu, a nawet więcej, w zależności od poziomu kwalifikacji polskich firm. Dominique Lagarde, Dyrektor ds. In-

urządzenia dla energetyki 8/2012

wydarzenia i innowacje

Moment podpisania porozumienia :od lewej: E Kolasinska, D. Lagarde, A Patrycy, T Choho.

żynierii Jądrowej EDF, stwierdził: „Połączenie umiejętności oraz wiedzy firm, które znają rynek lokalny z doświadczeniem i know-how firm jądrowych warunkuje sukces polskiego programu jądrowego, zwłaszcza w kwestii zapewnienia wysokiej jakości oraz bezpieczeństwa eksploatacji. Dla EDF i AREVY to wielka radość podjęcia współpracy z polskimi dostawcami, czego wyrazem jest podpisanie dzisiejszego porozumienia o współpracę z firmą Energoprojekt.” Tarik Choho, zastępca dyrektora ds. handlowych AREVA z okazji podpisania umowy wyraził opinię, że: „Dzisiejsze podpisanie porozumienia z fir-

Pan Dominique Lagarde z EDF zabierający głos podczas seminarium

mą Energoprojekt z pewnością przyczyni się do wzmocnienia łańcucha sprawdzonych dostawców, budowanego wspólnie przez AREVĘ oraz EDF, a także umożliwi nam przygotowanie najlepszej możliwej oferty w zakresie konstrukcji oraz obsługi elektrowni jądrowej w Polsce. W fińskim projekcie OL3 na miejscu budowy reaktora EPR jest zaangażowanych w sumie 25 polskich firm. To stanowi solidną podstawę do realizacji znacznej części prac również w zakresie siłowni jądrowej w Polsce. To wielka przyjemność powitać Energoprojekt, znaną i cenioną firmę o profilu inżynieryjnym specjalizującą się w montażu instalacji elektrycznych, w gronie naszych partnerów.”

Andrzej Patrycy, Prezes Zarządu i Dyrektor Generalny w firmie Energoprojekt Warszawa powiedział: „Cieszymy się, że konsorcjum AREVA - EDF docenia kompetencje i profesjonalizm Energoprojektu-Warszawa SA. Jesteśmy przekonani, że nasze doświadczenie zostanie pozytywnie wykorzystane przez naszych francuskich partnerów przy budowie pierwszej elektrowni jądrowej w Polsce. Jednocześnie, możliwość uczestniczenia w tym projekcie we współpracy z dwoma liderami w zakresie energetyki jądrowej będzie dla nas ogromną szansą na zdobycie nowych umiejętności.” opr. MB

Ambasador Pierre Buhler w towarzystwie E.Kolasińskiej, D.Lagarde, A.Patrycego i T.Chocho w chwilę po podpisaniu umowy trójstronnej o współpracy pomiędzy firmami francuskimi i polskim przedsiębiorstwem

Z okazji zbliżających się Świąt Bożego Narodzenia oraz Nowego Roku życzymy wszystkim naszym Klientom i Partnerom rodzinnych świąt w atmosferze domowego ciepła, szczęścia, sukcesów oraz niezapomnianych atrakcji w Noc Sylwestrową urządzenia dla energetyki 8/2012

wydarzenia i innowacje

Energetyczna futurologia, czyli prognozy na rok 2013 Magazyn „The Futurist”, który w roku 1985 przewidział m.in. koniec zimnej wojny, upowszechnienie Internetu na świecie, a nawet kryzys finansowy z roku 2008, przygotował porcję prognoz na rok 2013. Wśród zapowiedzi znajdują się także te dotyczące źródeł i sposobów pozyskiwania energii.

łówne proroctwa z dziedziny energetyki na rok po końcu starego świata brzmią następująco: nowoczesne samochody będą nie tylko zużywać, ale też produkować energię, zaś nadto dobrze słyszalne miejskie wibracje, czyli po prostu potężny hałas, posłuży wreszcie do czegoś innego poza niszczeniem zdrowia, a mianowicie do generowania elektryczności. Do tego ostatniego celu prowadzą choćby badania prowadzone od jakiegoś czasu na University of Buffalo, które mają zapewnić sposoby na użycie osaczających nas wibracji do produkcji prądu. Opracowywane rozwiązania w tej dziedzinie pozwolą na wykorzystanie m.in. hałasu i drgań powstających na drogach czy pasach startowych do generowania elektryczności. Poruszające się pojazdy będą przy tym wytwarzać energię używaną np. do oświetlania ulic.

Jeśli zaś chodzi o wspomniane wcześniej, przewidywanie przez ekspertów z „The Futurist”, wykorzystanie samochodów do produkcji energii, to nadmienić należy, że słynąca z badań nad różnymi sposobami produkcji energii Politechnika w Delft, która przygotowała pokaz silnika magnetycznego, pracuje też nad bardziej konwencjonalnymi źródłami prądu, w tym nad rozwojem koncepcji pozwalającej czerpać energię z zaparkowanych samochodów elektrycznych. To dodatkowe źródło energii zasiliłoby ogniwa paliwowe, a parking miałby tym samym stać się nie tylko miejscem, gdzie kierowcy mieliby zostawiać i ewentualnie doładowywać swoje pojazdy. Bardzo ciekawie wygląda też reszta prognoz, dotyczących m.in. możliwości wczesnego przewidywania – za sprawą badań aktywności określo-

nych obszarów mózgu – przyszłych czynów poszczególnych osób, wykorzystania lotów suborbitalnych do szybkich podróży między kontynentami, rewolucji na rynku pracy, który wymagać będzie wszechstronności i umiejętności szybkiego przekwalifikowywania się i dopasowania do nowych wymagań, czy rosnącej roli chmury obliczeniowej w codziennym życiu. Ta ostatnia pozwolić ma np. na usprawnienie działania przyszłych tzw. inteligentnych domów, którego mieszkańcy, dzięki chmurze właśnie, gromadzącej informacje o ich stanie zdrowia, preferencjach kulinarnych i zapasach w lodówce, otrzymywać będą gotowe menu wraz z zamawianymi automatycznie składnikami do przygotowania potraw. OM n

urządzenia dla energetyki 8/2012

wydarzenia i innowacje

Izolator i przewodnik w jednym… przełączniku Naukowcy z niemieckiego Instytutu Optyki Kwantowej im. Maxa Plancka mogą pochwalić się stworzeniem laserowego przełącznika, który zmienia swój stan z izolatora na przewodnik – i odwrotnie – w ciągu zaledwie kilku femtosekund.

publikowane w magazynie „Nature” opisy i wyniki eksperymentów niemieckich badaczy pozwalają sądzić, że tego rodzaju przełączniki mogą kiedyś stać się bazą dla wymagających układów pracujących w przedziałach petaherców (milionów GHz). Takie parametry znacznie przewyższają możliwości dzisiejszych półprzewodników. Jak powiedział Martin Schultze, badacz specjalizujący się w zagadnieniach optyki kwantowej, który zaangażowany był w eksperymenty: – lasery impulsowe dają najkrótsze sygnały, jakie można generować. Są dużo szybsze, niż jakiekolwiek sprzęt elektroniczny. Te intensywne impulsy lasera o długości paru femtosekund niemieccy

uczeni użyli do tego, by sprawdzić, co stanie się z dielektykiem podczas naświetlania małego pryzmatu ze szkła krzemionkowego z dołączonymi do niego dwoma elektrodami. Powstało przy tym pole elektryczne o natężeniu sięgającym w szczytowym momencie 10 miliardów V/m, w efekcie czego pryzmat trwale zmienił się w przewodnik. Wbrew pozorom, nie było to zwykłe przebicie dielektryka – jak się okazało, po naświetleniu impulsami promieni rentgenowskich o długości rzędu attosekund (10^-18 s) pryzmat powrócił do poprzedniego stanu, co znaczy, że stał się na powrót izolatorem. Chociaż praktyczne wykorzystanie takiego przełącznika, który wymaga bardzo silnych źródeł promieniowa-

urządzenia dla energetyki 8/2012

nia, pozostaje póki co kwestią bliżej nieokreślonej przyszłości, to przewiduje się, że może on znaleźć zastosowanie w energoelektronice, ze uwagi na zerowe czasy przejścia tranzystora z pełnego zatkania w stan nasycenia i ze stanu pełnego nasycenia do stanu odcięcia, co jest bardzo istotne w pracy impulsowej. Na razie jednak nawet w warunkach laboratoryjnych pełne wykorzystanie potencjału laserowego przełącznika jest w praktyce mało prawdopodobne, bo stosowane dziś lasery zdolne są do generowania odpowiednich impulsów z częstotliwością jedynie ok. 1 kHz. Fot.: Thorsten Naeser, LMU

OM n

wydarzenia i innowacje

Fundusz Highlander Partners zainwestuje w produkcję transformatorów energetycznych

undusz private equity Highlander Partners przejmie od spółki Polimex-Mostostal S.A. łódzki zakład produkujący transformatory średnich mocy ZREW. Na mocy umowy zakład przekształcony zostanie w nową spółkę o nazwie ZREW Transformatory i w najbliższym czasie rozpocznie inwestycje pozwalające na dalszy rozwój oraz powiększenie mocy produkcyjnych. Zbycie tego segmentu działalności przez Polimex-Mostostal S.A. jest spójne z szeroko zakrojonym planem naprawczym spółki, którego częścią jest sprzedaż aktywów spoza podstawowej działalności. Wartość transakcji wyniesie 46,7 mln zł. Finalizacja transakcji nastąpi w najbliższych dniach po spełnieniu warunków formalnych. Highlander Partners, amerykański fundusz działający w Europie Centralnej od lat konsekwentnie inwestuje w spółki produkcyjne i usługowe średniej wielkości działające w perspektywicznych sektorach gospodarki, do których zdecydowanie zalicza się polska branża energetyczna. Zakład ZREW, będący obecnie częścią spółki Polimex-Mostostal S.A. jest jednostką z ponad 50-letnim doświadczeniem w realizacji usług dla energetyki i przedsiębiorstw przemysłowych z wielu branż, w tym nowoczesnym serwisie przemysłowym, remontach i modernizacji, pracach inwestycyjnych a od przeszło 10 lat także producentem kompletnych transformatorów. W 2011 roku osiągnął obroty na poziomie 62 mln zł. Pozostając silnie zakorzenionym w lokalnym rynku, łódzki oddział ZREW obsługuje klientów nie tylko z Polski, ale również z Europy Wschodniej oferując im elastyczne i dostosowane do indywidualnych potrzeb konfiguracje produktów i usług.

„Wierzymy, że nowoutworzona spółka ZREW Transformatory posiada nie tylko ugruntowaną pozycję na polskim rynku, ale również duży potencjał rozwoju. W związku z tym planujemy dalsze inwestycje, które zapewnią spółce bezpieczny i długofalowy wzrost. Ze względu na mocno zdekapitalizowaną infrastrukturę sieci przesyłowych i dystrybucyjnych, zarówno polską energetykę jak i branżę energetyczną w regionie czeka dłuższy okres znaczących inwestycji. Chcemy być częścią tego procesu.” – wyjaśnia Artur Łakomiec, Operating Partner w Highlander Partners. Zakład ZREW świadczy usługi produkcyjne, remontowe i inwestycyjne, których specyfika wymaga dużej personalizacji oferty oraz szczegółowego zrozumienia specyficznych potrzeb klientów z bardzo różnych branż. Długoletnia działalność, stabilność, uznanie obecnych klientów oraz dogłębna znajomość lokalnego rynku zapewnią nowopowstałej spółce stabilną przewagę konkurencyjną. „Zaangażowanie funduszu Highlander Partners w zakładzie w Łodzi pozwoli nam na pozyskanie środków, które umożliwią kontynuowanie naszego planu restrukturyzacji i wypełnianie zobowiązań. Jesteśmy zadowoleni, że proces sprzedaży zakładu ZREW przebiegł sprawnie i w ciągu zaledwie kilku miesięcy udało nam się znaleźć nie tylko inwestora, ale również godnego zaufania partnera biznesowego. Jako wiodąca firma polskiej inżynierii i budownictwa chcielibyśmy zapewnić naszych inwestorów, pracowników i partnerów biznesowych, że firma jest na dobrej drodze do

powrotu na ścieżkę stabilnego wzrostu. Będziemy podejmować wszelkie niezbędne kroki, aby pomóc naszej firmie osiągnąć ten cel” - mówi Robert Kosmal, Dyrektor Działu M&A w Polimex-Mostostal. n

O Highlander Partners

Highlander Partners z siedzibą w Dallas (Texas, USA) to fundusz typu private equity wyspecjalizowany w inwestycjach w średnie przedsiębiorstwa w długim horyzoncie czasowym. Firma powstała w roku 2004 w oparciu o kapitał wniesiony przez swoich założycieli. Dzięki istotnemu zapleczu finansowemu (fundusz zarządza kapitałami własnymi przewyższającymi 400 mln dolarów), elastycznemu i szybkiemu procesowi decyzyjnemu (fundusz inwestując środki prywatne nie podlega restrykcjom typowym dla inwestorów instytucjonalnych), Highlander realizuje długofalowe inwestycje w spółki o stabilnej pozycji rynkowej i dużym potencjale wzrostu. Środkowoeuropejskie biuro Highlander Partners powstało we wrześniu 2008 roku w celu wykorzystania nieprzeciętnych możliwości tworzonych przez prężny rozwój prywatnej przedsiębiorczości w tym regionie. Chcemy, aby nasza filozofia inwestowania i doświadczenie pomagały realizować inwestycje kapitałowe w Polsce oraz innych nowych krajach członkowskich Unii Europejskiej. Highlander Partners jest udziałowcem polskich spółek Akomex sp. z o.o. (sektor produkcji opakowań) i MEDI-System sp. z o.o. (sektor opieki zdrowotnej). Więcej informacji: www.highlander-partners.com.

Szczęśliwych, nastrojowych i radosnych Świąt Bożego Narodzenia, rodzinnego ciepła oraz wielu sukcesów i spełnienia marzeń w nadchodzącym Nowym 2013 Roku składają Zarząd i Pracownicy firmy 12

ZREW Transformatory Sp. z o.o.

urządzenia dla energetyki 8/2012

wydarzenia i innowacje

OPC Foundation nadaje certyfikat serwerowi zenon OPC UA firmy COPA-DATA Firma COPA-DATA była jednym z pierwszych dostawców, którzy wprowadzili w pełni rozwinięte usługi dla klientów OPC w lipcu 2009 r. Rok później nastąpiła integracja serwera OPC UA z oprogramowaniem zenon, a obecnie serwer otrzymał certyfikat OPC Foundation. Wysoki poziom bezpieczeństwa, łatwa konfiguracja

Stały i bezpieczny transfer danych ma kluczowe znaczenie dla niezawodnej komunikacji sieciowej. Międzynarodowy standard OPC UA przyznawany przez OPC Foundation z siedzibą w Stanach Zjednoczonych zapewnia bezproblemowy i niezależny od platformy transfer danych pomiędzy różnymi systemami. Użytkownicy serwera zenon OPC UA mogą, na przykład, wymieniać szyfrowane dane z systemem nadrzędnym (takim jak MES lub ERP) lub z łatwością przekazywać powiadomienia o alarmach z systemu nadrzędnego w oprogramowaniu zenon.

Dzięki starannie opracowanej koncepcji bezpieczeństwa, serwer zenon OPC UA chroni wszystkie dane przed niepożądanym dostępem hakerów i złośliwym oprogramowaniem. Zintegrowana technologia szyfrowania zabezpiecza przed odczytem i modyfikacją przekazywanych danych. W pełni zautomatyzowane, zainstalowane certyfikaty bezpieczeństwa serwera OPC UA są szczególnie korzystne w przypadku transferu aplikacji krytycznych dla bezpieczeństwa w niezabezpieczonej sieci.

Certyfikacja zgodnie ze standardami jakości OPC

wali serwer zenon OPC UA pod kątem zgodności, współoperatywności, stabilności, wydajności i przyjazności dla użytkownika. Przyznanie oficjalnego certyfikatu potwierdza, że serwer zenon OPC UA firmy COPA-DATA spełnia wszystkie kryteria jakości zdefiniowane przez Fundację OPC. Dzięki temu, użytkownicy mogą zaufać niezawodnemu produktowi, który spełnia międzynarodowe normy bezpieczeństwa obowiązujące w sektorze. Dodatkowe informacje są dostępne na stronie www.opcfoundation.org. COPA-DATA Polska n

Podczas szczegółowej kontroli jakości, członkowie OPC Foundation przetesto-

urządzenia dla energetyki 8/2012

technologie, produkty – informacje firmowe

Nowe słupy i maszty oświetleniowe firmy Elektromontaż Rzeszów ELEKTROMONTAŻ RZESZÓW SA w trzecim kwartale 2012 roku planuje wprowadzić do produkcji słupy i maszty stalowe wykonane w technologii cięcia i spawania laserowego.

oczątkowo nowa oferta będzie obejmowała słupy o wysokościach od 3m do 12m o kształtach: yy stożek okrągły, yy stożek sześciokątny, yy stożek ośmiokątny, oraz maszty o wysokości od 12m do 20m o kształtach: yy stożek okrągły, yy stożek ośmiokątny.

Jest to wstępny program produkcji, który ma być rozszerzony i dostosowany do wymagań klientów firmy.

Wykonanie słupów i masztów

Słupy i maszty wykonywane będą z blachy stalowej klasy S235, S275 lub S355 o grubości od 3mm do 4mm (zależnie od potrzeb wytrzymałościowych), ugiętej na profil o przekroju

wielokąta lub kołowy o stałej zbieżności. Wyprofilowane blachy łączone będą metodą spawania laserowego, co w znacznym stopniu poprawi estetykę konstrukcji (brak widocznych połączeń zewnętrznych). Posadowienie słupów nie zostanie zmodyfikowane. Konstrukcje zostaną dostosowane do istniejących typów fundamentów prefabrykowanych.

Grubość ochronnej powłoki cynkowej słupów i masztów Grubość stali w mm

Powłoka cynkowa (z jednej strony) Lokalna grubość powłoki (wartość minimalna)

Uśredniona grubość powłoki (wartość minimalna)

≥1,5 do <3

45mm (315g/mkw)

55mm (385g/mkw)

≥3 do <6

55mm (385g/mkw )

70mm (485g/mkw )

≥6

70mm (485g/mkw )

85mm (585g/mkw )

urządzenia dla energetyki 8/2012

technologie, produkty – informacje firmowe

Wykonanie stopy do słupów i masztów (płyta mocująca)

Słupy oraz maszty oświetleniowe będą posiadały trwale przymocowaną stopę (płytę mocującą), dzięki czemu mogą być ustawione na fundamentach betonowych lub innym odpowiednio stabilnym podłożu. Mocowanie następuje za pomocą śrub lub śrub kotwiących. Słupy oświetlenia ulicznego o wysokościach od 3 m do 12 m będą wyposażone w zaczep zawiasowy ułatwiający ustawianie słupa. Stopy do słupów i masztów posadowionych na fundamencie prefabrykowanym wytłaczane będą z blachy i odpowiednio użebrowane, konstrukcja węzła mocującego całkowicie ukryta jest w dolnej części stopy. Również śruby mocujące stopę oraz zawias ukryte będą w jej dolnej części, co zabezpiecza złącze śrubowe od działania szkodliwych czynników zewnętrznych. Otwory rewizyjne śrub zakryte będą zaślepkami po przykręceniu stopy słupa (masztu) do fundamentu. Rozwiązanie stopy gwarantuje wysoką estetykę i umożliwia spełnienia wymagań normy EN 12767 dotyczącej bezpieczeństwa biernego słupów oświetleniowych. Rozwiązanie konstrukcyjne jest chronione w U.P.RP. Stopy do masztów posadowionych na fundamentach prefabrykowanych lub monolitycznych wykonane będą z blachy o grubości od 18mm do 25mm z odpowiednim użebrowaniem zwięk-

szającym sztywność połączenia maszt – fundament.

Zabezpieczenie ochronne powierzchni

Powierzchnia zewnętrzna i wewnętrzna będzie zabezpieczona antykorozyjnie przez cynkowanie zanurzeniowemu (ogniowemu), które zapewnia powłokę cynkową o grubości jak w załączonej tabeli. Trwałość takiego zabezpieczenia gwarantuje bezobsługowe użytkowanie słupów i masztów od kilkunastu do kilkudziesięciu lat, w zależności od rodzaju atmosfery (przemysłowa, miejska, nadmorska, wiejska). Dla stref o dużej agresywności atmosfery (dwutlenek siarki, tlenki azotu, związki soli), zalecamy pokrywanie słupów powłokami malarskimi. Na życzenie słupy i maszty pokrywa się dodatkowymi powłokami malarskimi w dowolnej palecie kolorystycznej, łącznie z malowaniem farbami specjalnymi: nie przyjmujące brudu, fluorescencyjne, fotoluminescencyjne, efekt Kameleon i wiele innych. Dzięki temu trwałość może być odpowiednio przedłużona. Grubość powłok cynkowych na częściach, nie poddanych odwirowaniu (wg tablicy 2 normy EN ISO 1461)

Wnęka słupowa

Każdy słup oświetleniowy będzie wyposażony w drzwiczki, które zapewniają dostęp i zabezpieczają wyposażenie elektryczne słupa. Jest to pokry-

wa mocowana do słupa za pomocą zamka śrubowego na klucz trzpieniowy sześciokątny (imbus). Zapewnia ona ochronę wnęki w stopniu IP 43. Wnęka słupowa umożliwia instalowanie tabliczki bezpiecznikowej, której wymiary (szer. x głęb. x wys.) wynoszą nie więcej niż: yy dla słupów parkowych i ulicznych H 7m: 85 x 85 x 400 mm yy dla słupów ulicznych H>7m: 90 x 110 x 400 mm yy dla masztów: 110 x 150 x 400 mm. Maszty oświetleniowe będą posiadać dwie wnęki pozwalające na wygodny montaż wyposażenia elektrycznego. We wnękach znajduje się zaczep uziemiający z otworem na śrubę M 10.

Wysięgniki

Dla słupów wykonywanych w nowej technologii spawania laserowego został opracowany wysięgnik o długościach 0,5m, 1,0m, 1,5m, 2,0m, 2,5m, przy założeniu zastosowania maksimum 4 ramion wysięgnika. Jego konstrukcja przystosowana będzie do mocowania większości typów opraw oświetleniowych występujących na rynku. Dla masztów, rozwiązanie ich zakończenia będzie pozwalało zamocować wszystkie dotychczasowe konstrukcje będące w produkcji Elektromontaż Rzeszów S.A. Opracowano na podstawie materiałów firmy Elektromontaż Rzeszów n

urządzenia dla energetyki 8/2012

at the core of performance

Because so much of your performance runs through caBles Kable i systemy kablowe Nexans są obecne w każdym miejscu naszego codziennego życia. Tworzą infrastrukturę energetyczną i telekomunikacyjną, występują w przemyśle, budownictwie, statkach, farmach wiatrowych, pociągach, samochodach, samolotach, … Prawdopodobnie nawet o tym nie wiesz, bo nie widzisz ich na co dzień. Nasze kable i systemy kablowe otwierają drzwi do światowego postępu. Nexans Polska sp. z o.o. · ul. Wiejska 18, 47-400 Racibórz marcom.info@nexans.com · www.nexans.pl

Światowy ekspert w dziedzinie kabli i systemów kablowych

technologie, produkty – informacje firmowe

Nadprzewodnikowe akceleratory W dobie kryzysu energetycznego coraz większą uwagę skierowuje się na zagadnienia nadprzewodnictwa, umożliwiające przesył przy obniżonych stratach energii elektrycznej oraz wytwarzanie silnych pól magnetycznych. Obydwa te zagadnienia realizowane są w nadprzewodnikowych akceleratorach, urządzeniach do przyspieszania cząsteczek do prędkości bliskich prędkości światła.

kceleratory z jednej strony wykorzystywane są w fizyce cząstek elementarnych i jądrowej, a z drugiej stwarzają nowe możliwości traktowania ich jako urządzenia energetyczne ze względu na olbrzymie natężenia prądów i wysokie pola magnetyczne w nich wytworzone. Zagadnienia te rozpatrzmy na przykładzie Nuklotronu, olbrzymiego akceleratora cząstek elementarnych zbudowanego i pracującego w Zjednoczonym Instytucie Badań Jądrowych w Dubnie w Rosji. Akcelerator ten pokazany na rysunku 1, skonstruowany jest w formie dwóch półpierścieni złożonych z elektromagnesów nadprzewodnikowych tworzących okrąg o długości 251,5 m. Taka budowa ułatwia prowadzenie prac naprawczych w razie zaobserwowanej nieprawidłowości, gdyż wyłączeniu ulega wówczas tylko połowa elektromagnesów Nuklotronu. Nuklotron wytwarza trójkątne w czasie pole magnetyczne, które wykorzystywane jest do rozpędzenia wiązki jonów do prędkości relatywistycznych. Częstotliwość pola magnetycznego jest do 1 Hz, a wytwarzane ono jest przez elektromagnesy dipolowe i kwadrupolowe,

tworzące pierścień Nuklotronu. Złożony on jest z 96 dipolowych elektromagnesów nadprzewodnikowych, z których każdy ma długość 1,5 m oraz 64 kwadrupolowych elektromagnesów o długości 0,45 m. Taka konstrukcja elektromagnesów wynika z ich różnych funkcji. Widok elektromagnesu nadprzewodnikowego stosowanego w Nuklotronie pokazuje rysunek 2. Elektromagnesy dipolowe wytwarzają pionowe pole magnetyczne, które zakrzywia ruch jonów w Nuklotronie, natomiast dla zogniskowania wiązki stosuje się elektromagnesy kwadrupolowe, wytwarzające gradient indukcji magnetycznej, który zapewnia ściskającą siłę działająca na jony, formującą wiązkę. Gradient ten wytwarzany jest właśnie w kwadrupolowych elektromagnesach. W każdym z dipolowych elektromagnesów zmagazynowana jest energia 19,8 kJ, podczas gdy kwadrupolowe elektromagnesy magazynują energię 6,9 kJ. Tak więc całkowita zmagazynowana w Nuklotronie energia wynosi 2,35 MJ, co pozwala patrzeć na to urządzenie energetyczne, z punktu widzenia zmagazynowanej energii. Najwyższa wartość indukcji magnetycznej w Nuklotronie w cyklu pola magnetycz-

Rys. 1. Fragment konstrukcji akceleratora nadprzewodnikowego Nuklotronu, pracującego w ZIBJ w Dubnej [1,2]

nego to 2T, temperatura pracy 4,5 K, stały upływ ciepła 1,75 kW. Dynamiczne straty mocy przy zmianie pola magnetycznego o czestotliwosci 0,5 Hz wynoszą 2,9 kW. Tak zwana zimna masa, która wymaga schłodzenia podczas pracy Nuklotronu wynosi 80 ton, natomiast czas schłodzenia 80 godzin. System kriogeniczny Nuklotronu oparty jest na trzech helowych skraplarkach typu KGU – 1600/4.5 o mocy całkowitej 4,8 kW w temperaturze 4,5 K. Zasadniczą funkcją akceleratorów nadprzewodnikowych jest wykorzystanie ich do prowadzenia jądrowych reakcji fizycznych, przebiegających pod wpływem napromieniowania wiązką jonów. Rozpadowi – fragmentaryzacji ulegają wówczas jądra, na przykład złota. Natomiast obecnie dąży się też do utylitarnego wykorzystania Nuklotronu w medycynie w projekcie Gantry. W projekcie tym przeznaczonym do walki z chorobami onkologicznymi, poprzez naświetlanie chorych tkanek pacjenta jonami planuje się wykonanie odłącza od Nuklotronu skierowującego wiązkę na pacjenta, jak pokazuje to rysunek 3. Wykorzystane w tym celu będą trzy elektromagnesy nadprzewodnikowe, zaginające wiązkę pod kątem 90 stopni, pokazane na rys. 4. Promień zgięcia elektromagnesów wynosi 1 m, średnica wewnętrzna 80 mm, indukcja magnetyczna 6 T. W projekcie tym wykorzystana będzie znacznie większa selektywność wiązki jonów głównie węgla, zgodnie z krzywą Bragga opisującą zmianę gęstości wiązki napromieniowującej daną tkankę w funkcji głębokości. Pokazuje to rysunek 4 porównujący wnikanie wiązki laserowej, protonowej i jonów węgla do danego medium, jakim jest woda. Jak widać tutaj najwyższa selektywność wykazuje właśnie wiązka jonów węgla, podczas gdy pozostałe pokazane tu wiązki są o wiele bardziej rozmyte. Dotyczy to zarówno wiązki laserowej, jak też protonowej obecnie stosowanej

urządzenia dla energetyki 8/2012

technologie, produkty – informacje firmowe w terapii walki z chorobami onkologicznymi. Inną aplikacją akceleratorów, jest zbadanie wpływu promieniowania na procesory komputerowe, co może być pomocne w technice kosmicznej i wyjaśni ich odporność na różnego rodzaju zakłócenia. Istotnym zagadnieniem jest więc wytworzenie odpowiedniej wiązki jonów, co realizuje się w Nuklotronie z pomocą kriogenicznego źródła jonów KRION. Dla dodatkowej jonizacji wiązki wykorzystuje się stan tzw. struny elektronowej (EBIS), uzyskany z pomocą silnego podłużnego pola magnetycznego elektromagnesów nadprzewodnikowych. Struna ta o długości około 1 m i przekroju 1 mm2, przez którą przelatuje wiązka jonów zabiera wówczas z tej wiązki elektrony, co prowadzi do jej dodatkowej jonizacji, trafiającej następnie do obszaru pierścienia akceleratora. W najbliższej perspektywie układ Nuklotronu ma być rozbudowany o tzw. Booster, czyli drugi pierścień elektromagnesów nadprzewodnikowych, o obwodzie 251 m, w którym jony przyspieszone będą do energii 600 MeV. Booster zbudowany zostanie pod Nuklotronem, w miejsce dotychczasowego urządzenia o wielokrotnie większej masie - synchrofazotronu, wykorzystującego klasyczne elektromagnesy. Budowa Boostera będzie miała miejsce w ramach projektu Nuklotron-NICA, którego drugim etapem będzie konstrukcja połączonego z Nuklotronem i Boosterem akceleratorem nadprzewodnikowym o obwodzie już 574 m, co wskazuje na skalę tego przedsięwzięcia, ujętego w rządowym rosyjskim programie. Realizacja projektu umożliwi zwiększenie energii przyspieszanych jonów i badanie nowych reakcji jądrowych. J. Sosnowski ZIBJ, Dubna, Rosja Instytut Elektrotechniki, Warszawa, Polska n

Rys. 2. Widok elektromagnesu nadprzewodnikowego, tworzącego element Nuklotronu [1,2]

Rys. 3. Schemat wykorzystania wiązki jonów z Nuklotronu do naświetlenia chorych rakowo tkanek pacjenta [3]

Literatura

1. N.N. Agapov, Kriogennyje technologii w swierchprowodiaszczim uskoritiele relativistkich jader – Nuklotronie, Fizika Elementarnych Czastic i Atomnogo Jadra, 30, z. 3, 760-804 (1999) 2. A.M.Baldin et al. Cryogenic System of the Nuclotron - a New Superconducting Synchrotron, Advances in Cryogenic Engineering, 39, 501-508, New York, (1994). 3. N. N. Agapov, J. Sosnowski, Yu. Vasenowa, Cryogenic sources of irradiation, Electrotechnical Institute Works, 256, 369-377 (2012)

Rys. 4. Porównanie zależności wnikania wiązki jonów węgla, protonów i fotonów w funkcji głębokości w wodzie [3]

urządzenia dla energetyki 8/2012

technologie, produkty – informacje firmowe

Stacje transformatorowe z SF6 jako nieodzowny element Smart Grids w sieciach przesyłowych i dystrybucyjnych energii elektrycznej Słowa kluczowe: stacje rozdzielcze SF6, Smart Grid, sieci elektroenergetyczne W artykule przedstawiono uwarunkowania rozwoju przyszłościowych rozwiązań sieci przesyłowych i dystrybucyjnych. Smart Grid powinien być postrzegany nie tylko jako nowa koncepcja organizacyjna pracy nowych komponentów, które pojawią się w niej, lecz także, a może przede wszystkim jako innowacyjne rozwiązania infrastruktury sieciowej, takie jak przewody niskozwisowe, szersze wykorzystanie, tzw. linii tymczasowych oraz nowoczesna i innowacyjna aparatura rozdzielcza- to takiej należą stacje transformatorowe z SF6 .Artykuł skupia się na zaprezentowaniu wieloaspektowego uzasadnienia celowości stosowania tego typu rozwiązań w przyszłościowej infrastrukturze sieciowej.

Wstęp

Zadania związane z rozwojem elektroenergetyki w Europie i Polsce wymagają innowacyjnego spojrzenia na pracę sieci elektroenergetycznych. Od kilku lat w literaturze pojawia się pojęcie Smart grid, które można zdefiniować następująco: „Smart grid – inteligentne systemy elektroenergetyczne, gdzie istnieje komunikacja między wszystkimi uczestnikami rynku energii mająca na celu dostarczanie usług energetycznych zapewniając obniżenie kosztów i zwiększenie efektywności oraz zintegrowanie rozproszonych źródeł energii, w tym także energii odnawialnej”„Istnieje konieczność wprowadzenia nowej jakości do elektroenergetycznych struktur sieciowych w skali całego kontynentu, m.in. ze względu na wzrastające zapotrzebowanie na energię elektryczną oraz coraz większą penetrację technologii proekologicznych i źródeł rozproszonych” [18]. Smart Grids jest próbą stworzenia uniwersalnych ram dla technologii służą-

cych sprostaniu istniejącym i przyszłym wyzwaniom technicznym i rynkowym. Sieć inteligentna dostarcza klientom nowe usługi z wykorzystaniem techniki cyfrowej zapewniając poprawę świadomości użytkowania energii, obniżenie jej kosztów, zwiększenie efektywności przepływów energii w sieci oraz zintegrowanie w systemie licznych źródeł rozproszonych. Wymaga to jednak zwiększania zaangażowania odbiorców, którzy obecnie są zainteresowani przede wszystkim najniższą ceną kupowanej energii i usług oraz jej maksymalną dostępnością w ciągu roku. Z punktu widzenia użytkownika, w momencie upowszechniania sieci inteligentnych pojawi się możliwość bardziej precyzyjnego monitorowania pobierania mocy i energii, a nawet zawierania kontraktów lepiej dopasowanych do wymagań i potrzeb wszystkich stron”[14]. Zagadnieniem inteligentnych sieci od lat zajmują się zespoły badawcze, należy także stwierdzić, że zarówno w wy-

miarze europejskim jak i krajowym zostały zainicjowane formalne organy zajmujące się tymi zagadnieniami. Trzeba tu wspomnieć o European SmartGrids Technology Platform – Directorate-General for Research Sustainable Energy System [7], gdzie zawarto wizję nowoczesnego rozwiązania sieci w przyszłości. Podobne inicjatywy powstały w Polsce, należy tu wymienić Platformę AGH oraz liczne konferencje poświęcone tym zagadnieniom organizowane przez URE. Bardzo konkretna formą działania w tym zakresie jest powołanie Konsorcjum Smart Power Grids Polska w dniu 3. Listopada 2010 roku na Politechnice Wrocławskiej. Przedmiotem działania oraz celem tego konsorcjum jest [14 ]: • opracowanie koncepcji rozwoju inteligentnych sieci elektroenergetycznych przesyłowych i dystrybucyjnych oraz narzędzi wykorzystywanych dla jej optymalizacji, zabezpieczania i sterowania oraz opracowanie podstawowych kierunków

urządzenia dla energetyki 8/2012

technologie, produkty – informacje firmowe rozwoju sieci i jej parametrów technicznych, • prowadzenie prac badawczych i rozwojowych dla praktycznej realizacji idei inteligentnych sieci elektroenergetycznych oraz opracowanie ogólnych zasad eksploatacji tych sieci, • szeroko rozumiana działalność edukacyjna, standaryzacja i konferencyjna, • dokonywanie wspólnych zamówień narzędzi i materiałów niezbędnych do prowadzenia prac badawczych i wdrożeniowych w zakresie rozwoju sieci oraz usług w tym zakresie, • komercjalizacja wypracowanych na skutek działań konsorcjum wyników badań i rozwiązań technologicznych, występowanie o pozyskanie środków z instytucji finansujących prace badawczo – rozwojowe, zarówno krajowych jak i europejskich. Główne zadania, które powinny zrealizować sieci w inteligentnym wydaniu to [9,10,16,17]: 1. Zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego poprzez eliminację przerw w dostarczaniu odbiorcom usług energetycznych oraz maksymalizację efektywności przepływu energii od źródła jej wytwarzania do odbiorcy końcowego. Temu celowi służą miedzy innymi lepsze, mądrzejsze i szybsze układy diagnostyki i sterowania pozwalające na bardziej zaawansowane zarządzanie przepływami energii, układami zabezpieczeń, procesami restytucyjnymi sieci itp. Istotne jest także zapewnienie bezpiecznej i niezawodnej transmisji danych warunkującej wprowadzenie zautomatyzowanych, szybkich i samonaprawiajacych procedur oraz koordynację sterowania na różnych poziomach systemu od lokalnego do globalnego z odpowiednią szybkością oraz odpowiednim poziomem redundancji. 2. Minimalizację kosztów usług elektroenergetycznych przez optymalną i ciągłą integrację przyjaznych środowisku lokalnych zasobów energii 3. Zapewnienie zróżnicowania i zindywidualizowania poziomów jakości dostarczanej energii, zgodnie z potrzebami klienta między innymi poprzez zastosowanie zaawansowanych układów energoelektronicznych np. układów FACTS lub CUSTOM POWER. 4. Rozszerzenie funkcjonalności usług świadczonych przez dostawcę na rzecz odbiorcy tj. inteligentne opomiarowanie i fakturowanie (np. licz-

niki dwukierunkowe, zmienność ceny konsumowanej energii w czasie), zarządzanie energią oraz monitorowanie warunków jej dostawy itp. Takie „inteligentne” wyposażenie daje odbiorcom możliwość uczestnictwa w grze rynkowej oraz możliwość kontrolowanej indywidualnej generacji i magazynowania energii. Zdolność interakcji z siecią zasilającą umożliwia bardziej precyzyjne zawieranie kontraktów na dostawę energii lepiej dostosowanych do wymagań i potrzeb wszystkich stron. Jednym z etapów w tym procesie jest budowa, na bazie zainstalowanych mierników, rozproszonych systemów monitorowania stanu sieci elektroenergetyki zawodowej i/lub sieci przemysłowych. Nie jest to tożsame z „informatyzacją” w potocznym znaczeniu tego pojęcia. Wykorzystanie najnowszych zdobyczy nauki, w tym informatyki, to zaledwie jeden z elementów tych działań. 5. Integrację rozproszonych źródeł odnawialnych o ograniczonej dyspozycyjności mocy i energii. Generacja małej i średniej skali (panele fotowoltaiczne, małe turbiny wiatrowe, małe elektrownie wodne, łączone niekiedy z siecią na zasadzie plug–and–play), wykorzystująca zasoby lokalne i zintegrowana często z budynkiem/ mieszkaniem oraz zdolna do współpracy z siecią kreuje nowe pojęcie tzw. „inteligentny dom”, autonomiczny energetycznie, zdolny do przekazywania nadmiaru wytwarzanej energii i traktujący sieć jako źródło rezerwowe. Dzięki inteligentnemu opomiarowaniu możliwym staje się samoczynne ograniczanie poboru mocy (i energii) w okresach szczytowego obciążenia bez naruszenia jakości życia mieszkańców. Dotychczasowy tradycyjny, bierny konsument energii elektrycznej zaczyna pełnić rolę aktywnego „prosumenta” zdolnego nie tylko do konsumowania, ale także do wytwarzania energii elektrycznej. W przypadku generacji rozproszonej dużej skali (np. farmy wiatrowej) upowszechnia się proces wykorzystania w ich sterowaniu modeli prognostycznych czynników meteorologicznych, co pozwala na zwiększony udział źródeł odnawialnych i redukcję niezbędnej systemowej rezerwy mocy. Konieczność restrukturyzacji istniejących sieci zasilających. Europejskie cele ochrony środowiska nie mogą być osiągnięte bez zmian sieci elektroenergetycznych. Pilność inwesto-

urządzenia dla energetyki 8/2012

wania w zasoby odnawialne, generację rozproszoną i pojazdy elektryczne wymaga infrastruktury, która zdolna jest aktywnie zintegrować działania wytwórców, konsumentów i podmiotów realizujących obydwie te funkcje oraz zaspokoić ciągle rosnące zapotrzebowanie na energię elektryczną. Tradycyjne struktury sieci konstruowane dla jednokierunkowego przepływu energii, mają trudności z integracją źródeł rozproszonych. Spowodowane ich obecnością odwrócenie kierunków rozpływów energii prowadzi niekiedy do poważnych problemów technicznych w zakresie bezpieczeństwa i niezawodności pracy systemu (blackout). Sieci inteligentne są szansą opanowania kaskadowego rozwoju zdarzeń awaryjnych. Do tej kategorii działań można także zaliczyć zyskującą na popularności koncepcję mikrosieci o zdefiniowanym poziomie autonomiczności. Może nią być pojedyncze gospodarstwo domowe, wydzielony obszar lub grupa odbiorców o zbilansowanej konsumpcji i lokalnej generacji energii. Bliskość odbiorcy względem źródła wytwarzania redukuje straty sieciowe i stwarza warunki lepszej integracji źródeł rozproszonych [3,5,6,13,15]]. Nowoczesne i innowacyjne rozwiązania w sferze infrastruktury sieciowej to przede wszystkim coraz szersze zastosowanie przewodów wysokotemperaturowych [3,16], oraz coraz powszechniejsze wprowadzanie stacji rozdzielczych w izolacji gazu SF6 .

Sześciofluorek gazu SF6 – element SmartGrids nowoczesnych stacji i rozdzielnic

Sześciofluorek siarki (SF6) jako czynnik gaszący łuk elektryczny oraz ośrodek izolacyjny w urządzeniach elektrycznych wysokich i średnich napięć zaczęto stosować począwszy od roku 1960. Czołowe firmy aparatowe na świecie rozwinęły produkcję wysokonapięciowych rozdzielnic osłoniętych z izolacją SF6, oraz wysokonapięciowych wyłączników, w których ten gaz stanowił medium gaszące łuk elektryczny. Prefabrykowane elementy rozdzielnic z izolacją stałą o wymaganej wytrzymałości dielektrycznej były ciężkie i zawodne, na skutek pęknięć odlewów żywicznych o dużej objętości. Rozdzielnice z izolacją olejową były niebezpieczne pod względem wybuchowym i pożarowym, jak i również ciężkie. Wobec tego SF6 szybko stał się alternatywą, przyczyniając się do zwiększenia efektywności systemów przesyłu i rozdziału energii

technologie, produkty – informacje firmowe elektrycznej z punktu widzenia bezpieczeństwa, ekonomii i racjonalizacji technicznej. Uogólniona ocena, która obejmuje aspekty: ekologiczne, ekonomiczne, techniczne i bezpieczeństwa wykazała, że SF6 został doskonale wybrany jako ośrodek izolacyjny i gasiwo. Przez lata technika SF6 była stale doskonalona w dziedzinie przesyłu i rozdziału energii elektrycznej. Dziś uczestniczy ona w dalszym rozwoju technicznym i ekonomicznym [1,2,8,11] Badania wykazały, że w gazie SF6 jest intensywne odprowadzanie ciepła z łuku, co prowadzi do zmniejszenia jego średnicy i wzrostu rezystancji łuku [2]. Te wyjątkowo dobre właściwości gazu jako medium gaszące łuk elektryczny pozwoliły na zastosowanie SF6 w komorach gaszeniowych wyłączników. Już pierwsze próby (1954 r., USA) wykazały, że przy swobodnym wyłączaniu prądu, zdolność gaszenia w SF6 przekracza około stukrotnie zdolność gaszenia w powietrzu. Najważniejsze w produkcji urządzeń w izolacji SF6 jest oddziaływanie na środowisko. Wieloletnie badania wykazały, że ilość i skład produktów rozpadu SF6, zależy w decydującym stopniu od czystości montażu, suszenia, uzyskania wysokiej próżni i zachowania reżimu napełnienia gazem. W procesie produkcji kluczowymi czynnościami kontrolnymi są badania spadków napięć, badanie nieszczelności zbiorników, badanie wytrzymałości dielektrycznej i wyładowań niezupełnych. Producent gazu firma Solvay oraz badania przeprowadzone przez naukowców dowodzą, że wpływ gazu SF6

na środowisko jest niewielki i dotyczy urządzeń z wyłącznikami zwłaszcza wysokich napięć. SF6 nie szkodzi ekosystemom, gdyż jest to gaz obojętny o bardzo niskiej rozpuszczalności w wodzie, tak że nie przedstawia niebezpieczeństwa dla wód i gleby. Mimo że współczynnik globalnego ocieplenia dla SF6 (WOG) jest 22500 22200 razy większy od CO2 i jest to gaz trwały w atmosferze (Atmospheric Life Time - ALT = 650 - 3200 rok ), stwierdza się, że wpływ gazu SF6 dostającego się do atmosfery na efekt cieplarniany jest pomijalny. Gaz ten nie uczestniczy w efekcie stratosferycznego rozkładu ozonu – ponieważ nie ma w swym składzie atomów chloru, nie ulega aktywności fotolitycznej. Jednak SF6, podobnie jak wiele innych gazów np. CO2, absorbuje promieniowanie podczerwone. Jego obecność w atmosferze może przyczynić się do tak zwanego wtórnego sztucznego napromieniowania podczerwonego, powracającego w dolne partie atmosfery, powodującego efekt cieplarniany. Należy jednak podkreślić, iż omawiany wyżej efekt cieplarniany jest wywoływany sztucznie, powiększany przez działalność człowieka, w odróżnieniu od naturalnego ocieplania powodowanego przez wydzielającą się parę wodną, CO2 itp. Roczny wskaźnik emisji SF6 z urządzeń elektroenergetycznych stanowi 0,1% rocznego wskaźnika emisji globalnie wytwarzanych przez człowieka gazów cieplarnianych (tzw. szklarniowych). Na międzynarodowej konferencji CIGRE przyjęto dopuszczalny poziom emisji 1% rocznie.

Tu jeden przykład: emisja europejskich producentów i użytkowników stanowi tylko 0,008% globalnej emisji. Na rys.1 pokazano wpływ gazów na efekt cieplarniany. Szacując przyszły wpływ SF6 na omawiane zjawisko, przyjęto, że w roku 2100 ilość uwolnionego do atmosfery gazu wyniesie 1/3 globalnej produkcji, to jednak wpływ SF6 będzie rzędu 0,2% całego wpływu wszystkich wytwarzanych w wyniku działalności człowieka gazów. Zatem wykazano, iż mimo dużego relatywnego i potencjalnego wpływu na globalne ocieplenie, jednak przyczynienie się SF6 zarówno obecnie jak i w przyszłości do zwiększenia efektu cieplarnianego będzie nieistotne. Wynika to głównie z ograniczenia ubytków gazu z urządzeń i emisji gazu wskutek błędów obsługi. Sześciofluorek siarki ma tak długo właściwości gazu obojętnego, dokąd nie zostanie poddany działaniu termicznemu. Praktyka wykazuje, że podczas normalnej eksploatacji wyłącznika, tzn. w okresie wykonania przypisanych trwałością łączeniową wyłączeń prądu roboczego i zwarciowego, niewielka ilość gazu ulega zużyciu. W przedziałach rozdzielnicy osłoniętej, w których nie zachodzą procesy łączeniowe, nie powinna następować degradacja gazu. Jedyną przyczyną pojawienia się tu rozpadu SF6 mogą być wyładowania koronowe niezupełne – spowodowane przez defekty, wady izolacji. Mogą one występować lokalnie w wielu częściach rozdzielnicy na bardzo niskim poziomie energetycznym, lecz długotrwale.

Rys.1. Wpływ gazów na efekt cieplarniany [3]

urządzenia dla energetyki 8/2012

technologie, produkty – informacje firmowe W dyskusji nad wpływem SF6 na atmosferę ziemską jest często przyjmowane (oczywiście niesłusznie) założenie, że cała wyprodukowana ilość tego gazu zostanie ostatecznie uwolniona do atmosfery. Jednakże, w przeciwieństwie do innych wytworzonych przez człowieka gazów, SF6 zastosowany w urządzeniach energetycznych, nie musi tam trafić. Jedną z opcji jest recykling, mający na celu zapobieganie powstawaniu odpadów od produkcji do likwidacji urządzenia. Szczegółowe wyjaśnienia dotyczące recyklingu znajdą się w Technicznej Broszurze CIGRE nr 117. Termin recykling należy rozumieć jako połączenie regeneracji i ponownego użycia na miejscu zainstalowania urządzenia energetycznego, lub oczyszczenie gazu u producenta, gdy nie może być on łatwo zregenerowany na miejscu, aż po nieszkodliwe dla środowiska naturalnego ostateczne usunięcie SF6 z ekocyklu. Obecnie, gdy już w Polsce coraz więcej przedsiębiorstw ubiega się o certyfikację zarządzania środowiskowego wg norm międzynarodowych serii ISO 14001, trudno się godzić na ewentualne, niefrasobliwe emitowanie SF6 do atmosfery w przypadku likwidacji urządzenia. W tej sytuacji poddawanie SF6 recyklingowi jest logicznym etapem jego użytkowania. Technika SF6

na bieżąco oferuje najlepszy, możliwy kompromis w odniesieniu do kosztów, wykorzystania naturalnych surowców, efektywności eksploatacyjnej, bezpieczeństwa i zwartości konstrukcji aparatury SN. Na całym świecie użytkownicy aparatury z SF6, producenci, organizacje zawodowe i kompetentne autorytety zobowiązują się do działań minimalizujących uwalnianie do otoczenie gazu SF6 na wszystkich etapach produkcji i eksploatacji urządzeń elektrycznych. Udział emisji SF6 pochodzącej z urządzeń elektrycznych SN i WN w globalnej emisji gazów cieplarnianych jest znikomy. Udział ten wynosi około 0,1% i wykazuje tendencję spadkową.

LITERATURA

for Research Sustainable Energy System, Vision and Strategy for Europe`s Electricity Networks of the Future, European Commission , Luxembourg , Office for official Publications, 2006 [8] IEC, Raport Techniczny Nr 1634 – Typu 2, 04 – 1995. [9] Marzecki J.: Optymalna lokalizacja miejskich stacji transformatorowo – rozdzielczych 110kV/ SN w warunkach gospodarki rynkowej. Rynek Energii nr.2 (81), kwiecień 2009 [10] Malko J.: Sieci inteligentne jako czynnik kształtowania sektora energii elektrycznej. Rynek Energii nr.2 (87), kwiecień 2010 [11] MAUTHE G. i inni; „SF6 and the global atmosphere”, Elektra nr 164, 1996r.; [12] Malko J., Sieci inteligentne – zasady i technologie, Rynek Energii 2009, nr 3. [13] Paska J.: Metodyka analizy i ocena niezawodności systemu elektroenergetycznego w warunkach rynku energii elektrycznej. Rynek Energii nr.6 (91) 2010

[1] BALL E.: Modern cable termintions in metalclad switchgear., IEE Conference on metalclad switchgear. Conf. Publ. 83; [2] BATTAGLIA B.: L’hexafluorure de soufre, nouveau moyen d’extinction de l’arc dans les disjoncteurs a haute tension., Bull. SFE, ser 8-e. T. III. 1962, nr 34 [3] Baum K.: Linie wysokiego napięcia w technologii wysokotemperaturowych przewodów o małym zwisie. Rynek Energii nr. 1(98) luty 2012 [5] Dołęga W.: Odpowiedzialność ekonomiczna operatorów systemu przesyłowego i systemów dystrybucyjnych za bezpieczeństwo dostaw energii. Rynek Energii nr.6 (85) grudzień 2009 [6] Dołęga W.: Ocena infrastruktury elektroenergetycznej w aspekcie bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej. Rynek Energii . Rynek Energii nr. 1(98) luty 2012 [7] European SmartGrids Technology Platform, Directorate-General

Przyszłościowe układy pracy sieci rozdzielczych

Prognozy przewidują, że następować będzie wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną. Dotyczyć to będzie przede wszystkim ośrodków mocno zurbanizowanych. Taki stan rzeczy będzie wymagał radykalnych rozwiązań – polegać one będą na zasadniczej zmianie struktury sieci rozdzielczej średniego i niskiego napięcia. Zmieni się tutaj proporcja długością sieci – będzie malała długość sieci niskiego napięcia, przy równoczesnym wydłużeniu długości sieci średniego napięcia.

urządzenia dla energetyki 8/2012

Efekt tych zmian to jak najdalsze dotarcie średnim napięciem do finalnego odbiorcy. Strategia ta będzie możliwa jedynie przy wykorzystaniu stacji małogabarytowych w oparciu o SF6 . W tym względzie nieodzowne są dalsze badania i analizy zmierzające do określenia ekonomiczno-technicznych uwarunkowań proponowanych rozwiązań – zostaną one zaprezentowane w oddzielnym opracowaniu [9,16].

Podsumowanie

Prezentowany artykuł jest próbą pokazania potencjału nowoczesnych rozdzielnic z sześciofluorkiem siarki jako innowacyjnych elementów Smartgrids przewidzianych do szerokiego zastosowania w przyszłościowych strukturach sieci rozdzielczych średniego i niskiego napięcia. Rozwiązania, które tu zasygnalizowano są jedną z zasadniczych dróg prowadzących do podniesienia efektywności rozdziału energii elektrycznej w polskim systemie elektroenergetycznym, przyczyniając się do zmniejszenia energochłonności polskiego sektora energetycznego. Prof. dr hab. inż. Jerzy Szkutnik, Instytut Elektroenergetyki Politechniki Częstochowskiej, E-mail: szkutnik@el.pcz.czest.pl

[14] Rakowska A., Hajdrowski K.: Smart Grids – drogi realizacji i sposoby upowszechniania, Konferencja Smart grids a poprawa efektywności energetycznej, Nauka i standaryzacja w rozwoju koncepcji inteligentnych sieci, Warszawa 8.12.2011 [15] Sokolik W., Jakubczak P., Poprawa efektywności przesyłu i dystrybucji energii elektrycznej za pomocą niskostratnych przewodów o małych zwisach typu ACCC/TW, Wiadomości Elektrotechniczne nr 2009/6, (2009) [16] Szkutnik J.: Szkutnik J.: Perspektywy i kierunki rozwoju systemu elektroenergetycznego. Zagadnienia wybrane. Wydawnictwo Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa, 2011 r. [17] Szkutnik J.: Efektywność w sektorze dystrybucji energii elektrycznej, aspekty ekonomiczne, pod redakcją Jerzego Szkutnika, Wydawnictwo Tekst , Częstochowa 2009 r. [18] www.wikipedia.pl

technologie, produkty – informacje firmowe

Energoelektronika w układach napędowych - problematyka aplikacji i eksploatacji 1. Wstęp

Różnorodne zastosowania silników elektrycznych narzucają potrzebę regulacji prędkości obrotowej, często w bardzo szerokim zakresie. Z uwagi na trudności związane z praktyczną realizacją regulacji prędkości, tanie i proste w eksploatacji klatkowe silniki asynchroniczne nie znajdowały szerokiego zastosowania w układach wymagających zmiennej prędkości. Najczęściej w takich aplikacjach wykorzystywano silniki prądu stałego. Dynamiczny rozwój elektroniki sprawił jednak, że częstotliwościowa regulacja prędkości obrotowej silników asynchronicznych przestała być tylko możliwością teoretyczną. Dostępne obecnie przemienniki częstotliwości pozwalają już na realizację układów napędowych, których właściwości dynamiczne dorównują układom napędowym z silnikami prądu stałego. Nie stanowi też problemu napęd falownikowy na napięciu 6kV. Jednocześnie wraz z pojawieniem się nowych możliwości technicznych p ojawiły się nowe zagrożenia i problemy eksploatacyjne.

2. Sposoby regulacji prędkości obrotowej silników asynchronicznych

Jednym ze sposobów regulacji prędkości obrotowej silników asynchronicznych jest wtrącenie rezystancji w obwód wirnika. Rozwiązanie to jest możliwe do realizacji tylko w silnikach pierścienio-

wych. Zwiększenie rezystancji w obwodzie wirnika powoduje zwiększenie poślizgu krytycznego przy zachowaniu momentu maksymalnego (Rys. 1). Ze względu na nieuniknione straty mocy w rezystorach regulacja taka jest mało ekonomiczna, a sam silnik pierścieniowy jest bardziej kłopotliwy w eksploatacji. Ponadto przy mniejszych prędkościach obrotowych charakterystyka silnika staje się coraz bardziej miękka, co w wielu aplikacjach może stanowić wadę. Kolejną możliwość stanowi zmiana napięcia zasilania stojana. Ze względu na następującą zależność momentu obrotowego silnika asynchronicznego od napięcia i częstotliwości:

(1)

dla poślizgu s=const. przy niezmiennych parametrach RL obwodu silnika, moment obrotowy M2 przy napięciu U2 wynosi:

(2)

Jak widać z charakterystyki (Rys. 2) uzyskany w ten sposób zakres regulacji jest niewielki, a spadek momentu maksymalnego zgodnie z zależnością (1) jest znaczny. Dodatkowo przy stałym momencie występuje wzrost strat w uzwojeniach, który uniemożliwia ciągłą pracę przy obciążeniu znamio-

nowym. Ten sposób regulacji nie znajduje zastosowania praktycznego. Z zależności (1) wynika też, że utrzymując stały stosunek napięcia do częstotliwości (U/f = const.) zmiana prędkości (n ≈ f) odbywa się z zachowaniem momentu maksymalnego. Charakterystyka silnika ulega przesunięciu, ale przy mniejszych prędkościach pozostaje niezmiennie sztywna (Rys. 3). Ten rodzaj regulacji jest jednocześnie najbardziej ekonomiczny i stał się punktem wyjścia do realizacji przemienników częstotliwości. Istnieje także możliwość regulacji prędkości obrotowej przez zmianę liczby par biegunów. Regulacja taka jest jednak skokowa i wymaga zastosowania specjalnego silnika o przełączanej liczbie par biegunów, jak również dodatkowych kabli i pola w rozdzielni. Ten sposób regulacji nie powoduje dodatkowych strat energii. Rozwiązania takie można jeszcze spotkać w elektrowniach np. w układach silników wentylatorów spalin czy powietrza.

3. Rodzaje i budowa pośrednich przemienników częstotliwości

Pośredni przemiennik częstotliwości jest energoelektroniczną przetwornicą AC/AC w której przetwarzanie energii odbywa się dwustopniowo, z pośrednim udziałem obwodu napięcia bądź prądu stałego DC.

Rys. 1. Regulacja prędkości obrotowej przez zmianę rezystancji w obwodzie wirnika

urządzenia dla energetyki 8/2012

technologie, produkty – informacje firmowe

Rys. 2. Regulacja prędkości obrotowej przez zmianę napięcia zasilania

Obwód silnoprądowy pośredniego przemiennika częstotliwości składa się z prostownika, obwodu pośredniczącego napięcia (lub prądu) stałego oraz falownika. Prostownik zapewnia prostowanie trójfazowego napięcia przemiennego, którym zasilany jest przemiennik. Prostownik może być niesterowany (diodowy) lub sterowany (tyrystorowy lub tranzystorowy). Najczęściej jest to mostek 6 pulsowy, ale przy wyższych napięciach i mocach spotyka się też mostki 12, 18, a nawet 36 pulsowe. Umieszczenie w obwodzie pośredniczącym przemiennika zespołu kondensatorów zapewnia napięciowe zasilanie falownika. Napięcie wyjściowe falownika jest więc ciągiem impulsów prostokątnych, które powstają z cyklicznego łączenia faz wyjściowych z dodatnim i ujemnym biegunem (falownik dwupoziomowy) obwodu pośredniczącego. Większość oferowanych obecnie

przemienników częstotliwości wyposażonych jest właśnie w falownik napięcia. Dla prawidłowej pracy falownika niezbędne są diody zwrotne, które są wpięte przeciwrównolegle do każdego z zaworów falownika. Prostownik nie musi być sterowany i wystarczy zastosowanie prostownika diodowego. Regulacja parametrów wyjściowych (napięcie i częstotliwość) odbywa się wyłącznie w układzie sterowania falownika. Jeżeli przemiennik pracujący z falownikiem napięcia zostanie wyposażony w prostownik nawrotny, uzyskujemy dodatkową możliwość zwrotu energii do sieci podczas hamowania. Jeżeli w obwodzie pośredniczącym zamiast zespołu kondensatorów znajdzie się dławik, falownik zasilany będzie ze źródła prądowego. Cykliczne łączenie faz wyjściowych z biegunami obwodu pośredniego powoduje, że w tym przypadku to prąd wyjściowy jest cią-

giem impulsów prostokątnych. Falownik prądowy nie wymaga stosowania diód przeciwrównoległych, co upraszcza jego strukturę. Konieczne jest jednak zastosowanie w pełni sterowanego prostownika tyrystorowego (lub tranzystorowego), ponieważ regulacja wartości prądu wyjściowego odbywa się w układzie sterowania prostownika. W układzie sterowania falownika odbywa się tylko regulacja częstotliwości. W przemienniku z falownikiem prądu zwrot energii do sieci następuje przy zmianie biegunowości napięcia na wyjściu prostownika, przy zachowaniu stałego kierunku przepływu prądu. Nie ma potrzeby stosowania prostownika nawrotnego. Ze względu na algorytmy sterowania rozróżnia się falowniki ze sterowaniem skalarnym lub wektorowym. W sterowaniu skalarnym wielkościami kontrolowanymi są wartości napięcia, prądu i częstotliwości. Właściwości dynamicz-

Rys. 3. Regulacja prędkości obrotowej przez jednoczesną zmianę napięcia i częstotliwości

urządzenia dla energetyki 8/2012

technologie, produkty – informacje firmowe

Rys. 4. Przemiennik częstotliwości z falownikiem napięcia

ne napędów ze sterowaniem skalarnym nie są najlepsze, a uzyskanie znamionowego momentu obrotowego przy małych prędkościach nie jest możliwe. W przypadku sterowania wektorowego wielkościami kontrolowanymi są wektory prądów, napięć i strumieni. Przemienniki ze sterowaniem wektorowym posługują się parametrami schematu zastępczego silnika, które są określane podczas automatycznych procedur identyfikacyjnych na podstawie wprowadzonych parametrów znamionowych silnika. Sterowanie wektorowe pozwala na uzyskanie znacznie lepszych parametrów dynamicznych napędów, jak również znamionowego momentu obrotowego w całym zakresie prędkości, w tym również przy prędkości zerowej. Producenci przemienników posiadają indywidualne algorytmy sterowania wektorowego

funkcjonujące pod firmowymi nazwami (VVC – Voltage Vector Control, DTC – Direct Torque Control, DVC – Direct Vector Control).

4. Zabezpieczenia przemiennika i silnika

Od strony zasilania przemiennika niezbędne jest zastosowanie bezpieczników ultraszybkich o niepełnozakresowej zdolności wyłączania (aG, aR). Bezpieczniki te mają za zadanie zabezpieczyć mostek prostowniczy przemiennika jedynie przed skutkami zwarć w obwodach wejściowych. Stąd warunkiem skuteczności zabezpieczenia jest aby całka cieplna wyłączania bezpiecznika (I2t) była mniejsza od całki cieplnej diod/tyrystorów mostka prostowniczego przemiennika. Z reguły dokumentacja przemiennika poza informacjami o wielkościach i typach wymaganych

bezpieczników zawiera także informacje o dopuszczalnych wartościach całki cieplnej wyłączania bezpieczników, co pozwala na ewentualny dobór zamienników. Bezpieczniki te zapewniają także szybkie samoczynne wyłączenie zasilania jako środek dodatkowej ochrony przeciwporażeniowej przy uszkodzeniu w obwodach wejściowych przemiennika. Zagadnienia samej ochrony przeciwporażeniowej przedstawiono poniżej. W obwodach wyjściowych przemiennika znajdują się programowalne zabezpieczenia mikroprocesorowe, które mają za zadanie ochronę przemiennika jak i samego silnika. Zabezpieczenia te korzystają z pomiarów prądów i napięć na wyjściu falownika, a także napięcia w obwodzie pośrednim DC. Jako zabezpieczenie przemiennika zapewniają ochronę całego przemien-

Rys. 5. Przemiennik częstotliwości z falownikiem prądu

urządzenia dla energetyki 8/2012

technologie, produkty – informacje firmowe

Rys. 6. Elementy zabezpieczeń układu napędowego z przemiennikiem częstotliwości

nika przed przeciążeniem, a tranzystorów/tyrystorów falownika również przed zwarciem w obwodach wyjściowych, a więc w kablu silnikowym czy samym silniku. Zabezpieczenie podnapięciowe w obwodzie DC powoduje ponadto odstawienie całego napędu w przypadku obniżenia napięcia w obwodzie DC poniżej poziomu niezbędnego do prawidłowej pracy przemiennika. Analogicznie działa zabezpieczenie nadnapięciowe w obwodzie DC. Przy zapewnieniu ciągłości przewodów ochronnych ograniczniki prądu zapewniają też ograniczenie napięcia dotyku na silniku do wartości bezpiecznej. Niezależnie od zabezpieczeń przemiennika uzyskujemy komplet zabezpieczeń silnikowych. Są to więc przede wszystkim zabezpieczenia: • przed zwarciami międzyfazowymi i doziemnymi • przed przeciążeniem (wyliczana wartość efektu cieplnego I2t) i niedociążeniem • przed utykiem • przed asymetrią prądów i napięć • podnapięciowe • termiczne (współpracujące z progowym czujnikiem PTC w silniku) W przypadku zasilania kilku silników z jednego przemiennika wymagane

jest dodatkowe zastosowanie niezależnych zabezpieczeń przeciążeniowych dla każdego z silników osobno.

5. Oddziaływanie przemiennika częstotliwości na sieć zasilającą

Od strony sieci zasilającej przemiennik widziany jest jako prostownik i jako taki stanowi obciążenie nieliniowe. W prądzie zasilania obecne są harmoniczne:

n = 6k ± 1, gdzie k=1, 2, 3,...... (3)

a więc najbardziej znaczące są harmoniczne o numerach 5, 7, 11, 13. Miarą odkształcenia prądu jest współczynnik odkształcenia zdefiniowany następująco:

(4)

gdzie I1 jest wartością skuteczną harmonicznej podstawowej. Sposoby ograniczania harmonicznych można podzielić na metody pasywne i aktywne. Wśród metod pasywnych można wyróżnić zastosowanie prostowników o większej liczbie pulsów (np. prostownik 12 pulsowy zasilany z transformatora trójuzwojeniowego w którym jed-

no z uzwojeń wtórnych jest połączone w trójkąt, a drugie w gwiazdę) czy umieszczenie dodatkowych dławików po stronie zasilania (AC) lub w obwodzie pośredniczącym (DC). Metodą aktywną jest eliminacja harmonicznych za pomocą prostownika aktywnego (sterowanego, z modulacją PWM). W tabeli poniżej przedstawiono porównanie poziomu harmonicznych prądu i współczynników odkształcenia THDi dla prostownika 6 pulsowego, 6 pulsowego z dławikiem, 12 pulsowego zasilanego z transformatora trójuzwojeniowego oraz prostownika aktywnego. Wartości zamieszczone w tabelach odnoszą się do pracy z obciążeniem znamionowym. Przy obciążeniach mniejszych od znamionowego poziom harmonicznych znacznie wzrasta. Harmoniczne napięcia są konsekwencją harmonicznych prądu, ale zależą już od impedancji zasilania, czyli od sztywności sieci. W kierunku sieci zasilającej przewodzone są także zakłócenia związane z modulacją PWM falownika, a opisane w części związanej z problemami jakich można się spodziewać na wyjściu przemiennika. Ochronę przed tymi zakłóceniami stanowią instalowane od strony zasilania pasywne filtry przeciwzakłóce-

Tabela 1 * Rodzaj prostownika Prostownik 6 pulsowy bez dławika Prostownik 6 pulsowy z dławikiem Prostownik 12 pulsowy Prostownik aktywny PWM * - w/g. [8]

5 63% 30% 3,6% 2,6%

urządzenia dla energetyki 8/2012

7 54% 12% 2,6% 3,4%

Numer harmonicznej 11 13 10% 6,1% 8,9% 5,6% 7,5% 5,2% 3,0% 0,1%

17 6,7% 4,4% 1,2% 2,1%

19 4,8% 4,1% 1,3% 2,2%

Współczynnik THDi 0,84 0,34 0,10 0,06

technologie, produkty – informacje firmowe

Rys. 7. Rozpływ prądów pojemnościowych w silniku i jego obciążeniu

niowe LC o indukcyjnościach wzdłużnych i pojemnościach poprzecznych. Problemy na wyjściu przemiennika Od strony wyjścia przemiennik jest źródłem przebiegów o częstotliwości modulacji falownika, a więc 2 –12kHz. : Dodatkowo, dzięki dużym szybkościom przełączania dostępnych obecnie tranzystorów, przebiegi te posiadają bardzo strome zbocza, o stromości 1500 –1800V/us. : Strome zbocza są przyczyną emisji z kabla silnikowego zakłóceń elektromagnetycznych na poziomie MHz, a także impulsowych przepięć na silniku, których wartość może sięgać podwójnej wartości napięcia w obwodzie pośredniczącym. Najlepszą ochronę przed emisją zakłóceń elektromagnetycznych zapewnia ekranowanie kabla pomiędzy przemiennikiem i silnikiem.

Skuteczne ekranowanie stanowi ekran podwójny w postaci oplotu drutowego i ekranu foliowego. Ponadto kabel powinien być zbudowany w sposób symetryczny, co oznacza, że żyła ochronna powinna być dzielona i rozmieszczona równomiernie pomiędzy żyłami fazowymi. Ochronę przed przepięciami na zaciskach silnika może zapewnić odpowiedni poziom napięcia izolacji silnika, a jeszcze lepiej filtr du/ dt na wyjściu falownika bądź przy silniku. Filtr du/dt ogranicza przepięcia i jednocześnie znacznie zwiększa dopuszczalną długość kabla silnikowego. Ekranowany kabel posiada jednak pojemność, która przy częstotliwości przełączania zaworów stanowi na tyle małą impedancję, że „zużywa” część prądu wyjściowego falownika i podłączony silnik może pobierać prąd o wartości mniejszej od znamionowego prądu wyjścio-

wego falownika. Z tego względu istotny jest dobór kabla o możliwie najmniejszej pojemności pasożytniczej. Podobne pojemności występują także w silniku i maszynie stanowiącej jego obciążenie. Podobnie też obecność tych pojemności przy zasilaniu bezpośrednim z sieci jest pomijalna i zaczyna mieć znaczenie przy częstotliwości przełączania zaworów przekształtnika. Ze względu na to, że wartości chwilowe napięć na wyjściu falownika są asymetryczne, w punkcie zerowym silnika występuje napięcie impulsowe pod wpływem którego płyną prądy pojemnościowe. Z jednej strony istnieje pojemność pomiędzy zasilanym przez nas uzwojeniem w stojanie i metalową konstrukcją stojana, a z drugiej pomiędzy uzwojeniem w stojanie i wirnikiem. Pierwsza z tych pojemności stwarza drogę przepływu prądu do stojana

Rys. 8. Przepływ prądów zakłóceniowych w układzie napędowym z przemiennikiem częstotliwości

urządzenia dla energetyki 8/2012

technologie, produkty – informacje firmowe

Rys. 9. Ochrona przeciwporażeniowa w układzie napędowym z przemiennikiem częstotliwości

i dalej do przewodu ochronnego PE. Druga pojemność stwarza drogę dla przepływu prądu przez wirnik, jego powrót przez łożyska silnika do stojana i podobnie do przewodu ochronnego PE. I ten właśnie przepływ prądu przez łożyska jest przyczyną ich nagrzewania, a w skrajnych przypadkach uszkodzeń bieżni łożysk. Efekt ten jest znaczący w silnikach większej mocy. Rozwiązanie problemu stanowi izolowanie łożysk silnika, jak również zapewnienie dobrego systemu uziemień całego układu napędowego i obustronne podłączenie ekranu kabla silnikowego, w sposób zapewniający najmniejsze indukcyjności. Połączenie to nie może być realizowane przez przykręcenie do zacisku PE skręconych żył ekranu kabla. Wymaga zastosowania obejm lub dławików spełniających warunki kompatybilności elektromagnetycznej EMC. Działania te utrudniają przepływ prądu przez łożyska (izolowanie) i powodują utworzenie najkorzystniejszej drogi powrotu prądów zakłóceniowych przez przewody PE i ekran kabla silnikowego do przemiennika. Ułatwiamy powrót prądów zakłóceniowych do przemiennika ale jednocześnie dzięki indukcyjnościom filtru przeciwzakłóceniowego utrudniamy przepływ tych prądów do sieci zasilającej. Aby nie dopuścić do przedostawania się prądów zakłóceniowych do sieci zasilającej, na wejściu przemiennika stosuje się filtry przeciwzakłóceniowe RFI. Są to pasywne filtry LC o indukcyjnościach wzdłużnych i pojemnościach poprzecznych. Zastosowanie wspomnianego wcześniej filtru du/dt na wyjściu przemiennika ogranicza również prądy pojemnościowe w kablu silnikowym i prądy łożyskowe w silniku.

6. Wymagania dotyczące silników

Silniki pracujące w układach z przemiennikami częstotliwości narażone są na zjawiska związane z zasilaniem napięciem odkształconym, jak również na pogorszenie chłodzenia przy małych prędkościach obrotowych. Pierwszy z tych problemów można ograniczać po stronie przemiennika poprzez zastosowanie filtrów wygładzających napięcie wyjściowe z falownika. Pozwala to na zastosowanie przemiennika do silnika zwykłej konstrukcji (np. już istniejącego). Z kolei producenci silników oferują silniki o konstrukcji specjalnie przystosowanej do zasilania z przemienników częstotliwości. Przystosowanie to sprowadza się do zwiększonego poziomu napięcia izolacji oraz izolowania łożysk. Pogorszenie chłodzenia przy małych prędkościach jest z kolei zależne od stopnia obciążenia silnika i w przypadku aplikacji zmiennomomentowych (pompy, wentylatory) może nie stanowić problemu. W aplikacjach stałomomentowych (np. taśmociągi) może być konieczne zastosowanie dodatkowego chłodzenia. Chłodzenie to jest realizowane przez dodatkowy, zasilany bezpośrednio z sieci silnik umieszczony w jednej osi z silnikiem regulowanym i napędzający wentylator chłodzący ze stałą prędkością, niezależną od prędkości silnika regulowanego.

7. Ciągłość pracy przy krótkotrwałych zanikach napięcia

W układach zasilania przemienników mogą się zdarzyć zaniki zasilania, które dzięki funkcjonowaniu automatyki SZR mogą być krótkotrwałe. Z punktu

urządzenia dla energetyki 8/2012

widzenia możliwości utrzymania ciągłości pracy przemiennika decydujący jest poziom obniżenia napięcia w obwodzie DC jaki takim zanikom towarzyszy. Okazuje się, że duże znaczenie ma tutaj samo obciążenie przemiennika, a właściwie obciążenie silnika. I to zarówno jeżeli chodzi o wielkość tego obciążenia jak i jego charakter. Przy bardziej obciążonym silniku ubytek napięcia w obwodzie DC jest szybszy i czas zadziałania SZR-u może być zbyt długi aby zapewnić ciągłość pracy. Z kolei przy obciążeniach o dużym momencie bezwładności (np. duże wentylatory) istnieje tendencja do podtrzymywania napięcia w obwodzie DC właśnie przez obciążenie. I wtedy mamy do dyspozycji więcej czasu, wystarczająco dużo aby zdążyła zadziałać automatyka SZR. Po powrocie napięcia zasilania napęd kontynuuje pracę, a dzięki funkcji „lotnego startu” powrót do obrotów sprzed zakłócenia może się odbywać w sposób płynny.

8. Ochrona przeciwporażeniowa

Ochronę przeciwporażeniową przed dotykiem bezpośrednim (ochronę podstawową) zapewnia izolacja części czynnych oraz obudowy urządzeń. Działanie środków ochrony przeciwporażeniowej przed dotykiem pośrednim (ochrony dodatkowej) polega, albo na szybkim samoczynnym wyłączeniu zasilania, albo na obniżeniu napięcia dotykowego na dostępnych przewodzących częściach urządzenia do wartości bezpiecznej. Wymaga to osobnego rozpatrzenia dla obwodów wejściowych i wyjściowych przemiennika. W obwodach wejściowych ochronę dodatkową można zapewnić przez samoczynne wyłączenie zasilania za

technologie, produkty – informacje firmowe

Rys. 10. Regulacja wydajności w aplikacjach pompowych

pośrednictwem bezpieczników ultraszybkich (aR, gR), które są niezbędne dla ochrony zwarciowej mostka prostowniczego przemiennika. W obwodach wyjściowych przemienniki są wyposażone w nadzwyczaj szybkie elektroniczne zabezpieczenie nadprądowe, które musi zapewnić ochronę tranzystorów falownika i jednocześnie nie daje szansy zadziałania bezpiecznikom. Poziom zadziałania tego zabezpieczenia jest programowalny i zwykle nie przekracza 2,5In przemiennika. Wyłączenie impulsów sterujących tranzystory nie stanowi jednak galwanicznej przerwy w obwodzie i mimo swej szybkości nie może być uważane za wyłączenie zasilania w sensie ochrony przeciwporażeniowej. Nie można jednak temu zabezpieczeniu odebrać funkcji ograniczania prądu na zaprogramowanym poziomie. Przy zachowaniu ciągłości połączeń ochronnych i wyrównawczych zapewnia to ograniczenie napięcia dotyku do poziomu dopuszczalnego (50VAC). Napięcie dotyku na rezystancji przewodu ochronnego wywołane prądem rzędu 2,5In jest bowiem tego rzędu, co spadek napięcia na przewodach czynnych podczas normalnej pracy. Aktualne przepisy nie wymagają skuteczności ochrony przeciwporażeniowej w sytuacji podwójnego uszkodzenia ale sprawdzenie napięcia dotyku na silniku w pętli zwarcia z pominięciem przemiennika pozwala dodatkowo sprawdzić warun-

ki ochrony przy założeniu niezadziałania ogranicznika (jednoczesne uszkodzenie izolacji doziemnej i ogranicznika prądu). Najistotniejszym więc warunkiem zapewnienia ochrony dodatkowej (ochrony przy uszkodzeniu) jest zapewnienie ciągłości przewodów ochronnych i wyrównawczych. Przewód ochronny łączący silnik z przekształtnikiem jest jednocześnie przewodem wyrównawczym. Występujące w aplikacjach przemienników częstotliwości prądy doziemne (prąd doziemny filtru RFI oraz prądy doziemne wynikające z pojemności kabla silnikowego i samego silnika) uniemożliwiają stosowanie w charakterze uzupełnienia ochrony podstawowej wyłączników różnicowoprądowych o prądzie zadziałania 30mA. Możliwe jest użycie wyłączników o prądzie zadziałania 100 lub 300mA i charakterystyce B lub U. Będzie to jednak środek ochrony dodatkowej, a nie uzupełnienie ochrony podstawowej. Z uwagi na możliwość przypadkowych zadziałań zastosowanie wyłącznika różnicowoprądowego wymaga indywidualnego podejścia do każdej aplikacji.

9. Oszczędności energii w aplikacjach pompowych i wentylatorowych

tych maszyn. Regulacja ta pozwala na dostosowanie ilości tłoczonego czynnika do wymagań procesu technologicznego. Regulację wydajności można zrealizować przez: • dławienie przepływu • zmianę prędkości obrotowej Decyzja o wyborze jednej z tych metod przekłada się bezpośrednio na zużycie energii. Rysunek 9 przedstawia charakterystyki pompy wraz charakterystyką instalacji w układzie współrzędnych H=f(Q). Można jednocześnie założyć, że dla pomp i wentylatorów obowiązują następujące zależności podstawowe: Moment: (5)

Wydajność:

(6) Ciśnienie:

Jednym z wymagań stawianym większości aplikacji pomp i wentylatorów jest możliwość regulacji wydajności

(7) Moc:

urządzenia dla energetyki 8/2012

technologie, produkty – informacje firmowe

(8)

Na rysunku 10 przedstawiono charakterystykę instalacji oraz rodzinę charakterystyk pompy dla różnych prędkości obrotowych (n2 < n1 < nn). W warunkach znamionowych przy znamionowej prędkości nn i ciśnieniu Hn osiągana jest wydajność znamionowa Qn (punkt 1). Zmniejszenie wydajności pompy do wartości Q2 można osiągnąć dwoma sposobami. Pierwszym sposobem jest zmiana charakterystyki instalacji z „A” na „B” realizowana przez dławienie. Następuje przejście z punktu pracy 1 do 2. Przy niezmienionej prędkości obrotowej odpowiada temu tylko niewielkie zmniejszenie mocy pobieranej przez silnik. Część energii tracona jest bowiem w pompie i na dławionym zaworze. Podobny cel można osiągnąć także w inny sposób. Wystarczy bowiem zmniejszyć prędkość obrotową z wartości nn na n2 , a przy niezmienionej charakterystyce instalacji nastąpi przejście z punktu 1 do 3. Osiągamy więc założone zmniejszenie wydajności do wartości Q2 przy ciśnieniu H2 znacznie niższym od Hn. Zgodnie z zależnością (8) w tym punkcie moc pobierana przez silnik wynosi:

(9)

a więc jest znacznie niższa od mocy znamionowej Pn. Analiza ta jest dość uproszczona, gdyż nie uwzględnia zmian sprawności pompy i silnika, ale z dużym przybliżeniem odzwierciedla zasadę osiągania oszczędności energii. Posiadając informacje o parametrach znamionowych pompy i silnika, a także o osiąganych na przestrzeni czasu wydajnościach można oszacować oszczędności w kWh wynikające z modernizacji napędu i zastosowania przemiennika częstotliwości do regulacji prędkości obrotowej. Można też obliczyć czas zwrotu takiej inwestycji. Wielu producentów przemienników częstotliwości zamieszcza na swoich stronach internetowych proste programy dedykowane do kalkulacji takich oszczędności. Podobne zależności występują również w aplikacjach wentylatorowych.

10. Przemienniki częstotliwości średniego napięcia

Przedstawione oszczędności energii nabierają znaczenia w napędach dużej

mocy, a więc szczególnie w napędach średniego napięcia. W połowie lat 90 granicą opłacalności stosowania przemienników częstotliwości na średnim napięciu była moc 3¸5MW. Przy niższych mocach tańszym rozwiązaniem była przebudowa całego układu napędowego wraz z silnikiem na niskie napięcie. Obecnie granica ta jest już na poziomie 500kW. W przypadku produkowanych obecnie przemienników średniego napięcia standardem jest szczególna (wyższa niż na niskim napięciu) dbałość o minimalizację wszystkich szkodliwych zjawisk związanych pracą przekształtnika, jak również o zwiększenie niezawodności urządzeń. Oferowane są rozwiązania z falownikami napięcia jak i z falownikami prądu. Od strony zasilania standardem jest więc prostownik o liczbie pulsów co najmniej 12, lub mostek aktywny, co przekłada się na niską zawartość harmonicznych wprowadzanych do sieci, a w przypadku mostka aktywnego na możliwość uzyskania współczynnika mocy bliskiego jedności w pełnym zakresie obciążenia. Najczęściej też przewidziana jest możliwość zwrotu energii do sieci. W przypadku falowników napięciowych odbywa się to za pomocą prostownika nawrotnego, a w falownikach prądowych zwrot energii do sieci jest cechą naturalną konfiguracji podstawowej. Mając na uwadze zmniejszenie awaryjności napędów najczęściej urządzenia te skonstruowane są w sposób pozwalający na łatwą wymianę fragmentów gałęzi mostków i kontynuację pracy z mniejszą mocą w przypadku awarii pojedynczego fragmentu. Na wyjściu standardem jest stosowanie falowników wielopoziomowych (w przypadku falowników napięciowych) lub filtrów wyjściowych, co z kolei zapewnia niską emisję zakłóceń od strony kabla silnikowego. Nie jest konieczne stosowanie kabli ekranowanych, a ich długość ogranicza tylko występowanie spadków napięcia. Nie ma też tak wysokich wymagań co do zwiększonego napięcia izolacji silników czy izolowania łożysk. Z tego względu możliwa jest modernizacja starszych napędów, bez konieczności wymiany silnika czy kabli. Oprogramowanie przemienników średniego napięcia często przewiduje możliwość synchronizowanego przełączenia na sieć (tzw. transfer synchroniczny). W aplikacjach w których jeden przemiennik służy do sekwencyjnej

urządzenia dla energetyki 8/2012

pracy z wieloma silnikami (np. układy wielopompowe) synchronizowane przełączenie na sieć zapewnia minimalizację udarów prądowych podczas przełączania. Istnieją też aplikacje, w których zastosowanie przemiennika podyktowane jest tylko warunkami rozruchu silników, a regulacja prędkości nie jest potrzebna. Rozruch z pobieranym z sieci prądem na poziomie prądu znamionowego silnika pozwala bowiem na instalacje w miejscach o małej sztywności sieci bez obawy o nadmierne obniżenie napięcia. mgr inż. Piotr Duda Energotest sp. z o.o.

11. Literatura [1] Nowak M., Barlik R.: Poradnik inżyniera – energoelektronika. Warszawa, WNT 1998. [2] Musiał E.: Badanie stanu ochrony przeciwporażeniowej w obwodach urządzeń energoelektronicznych. INPE Nr 80-81 2006. [3] Pytlak A., Świątek H.: Ochrona przeciwporażeniowa w układach energoelektronicznych. Warszawa, COSiW SEP 2002 [4] Zientek P.: Wpływ parametrów wyjściowych falowników PWM i kabla zasilającego na zjawiska pasożytnicze w silnikach indukcyjnych. Zeszyty Problemowe – Maszyny Elektryczne Nr 71/2005. Katedra Maszyn i Urządzeń Elektrycznych Pol. Śl. [5] PowerFlex 7000 Medium Voltage AC Drive (Air-Cooled) User Manual – Rockwell Automation Publication 7000-UM150D-EN-P – July 2002 [6] Drives&Motion Controllers Catalog – Allen Bradley Publication D104 – April 1991 [7] Pump Save 4.1. Energy Savings Calculator for Pump Drives. User’s Manual. ABB 2008. [8] Guide to Harmonics with AC Drives – ABB [9] PN-HD 60364-4-41:2007 Instalacje elektryczne niskiego napięcia – Część 4-41: Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa – Ochrona przeciwporażeniowa.

technologie, produkty – informacje firmowe

Badanie bezpieczeństwa elektronarzędzi przyrządami PAT-806 produkcji Sonel S.A.

W Polsce i w pozostałych krajach UE temat bezpieczeństwa w coraz większym stopniu zyskuje na znaczeniu, tworzone są przepisy, normy, rozporządzenia obejmujące coraz to nowsze dziedziny życia zarówno zawodowego jak i prywatnego. Jednym z elementów przenikających nasze życie zarówno zawodowe jak i prywatne jest elektryczność, niezbędna a zarazem w przypadku zaniedbań i nieodpowiedniej kontroli niebezpieczna. Temat bezpieczeństwa elektrycznego dotyczy nie tylko sieci zasilającej, infrastruktury energetycznej, ale również samych urządzeń elektrycznych, narzędzi czy innego sprzętu elektrycznego. 32

latego ten znaczący obszar naszego życia nie może pozostać bez odpowiedniego nadzoru. Wprawdzie nie ma jasno sprecyzowanych norm określających obowiązek, zakres czy czasookresy wykonywania testów elektronarzędzi oraz innego sprzętu elektrycznego, istnieje jednak obowiązek postępowania zgodnie z zasadami uznanych reguł technicznych oraz przepisów BHP. Zgodnie z aktualnym stanem prawnym urządzenia elektryczne muszą być nie tylko eksploatowane, ale i sprawdzane zgodnie z wytycznymi zawartymi w instrukcji obsługi dołączonej przez producenta. Informacje tam znajdujące się często nie są wystarczające i w tym momencie można wspierać się innymi źródłami wiedzy, o ile nie są one sprzeczne z instrukcją obsługi. Temat badań pojawia się w wielu przepisach i rozporządzeniach takich jak: Kodeks Pracy, rozporządzenia Ministra Gospodarki, ustawy o prawie budowlanym, ustawy o ochronie przeciwpożarowej, w prawie energetycznym itp. Dodatkowo normy takie jak PN-EN 60745-1 określają zasady wykonywania takich badań przez producentów. Można tu również zastosować normy europejskie, w tym najbardziej znane VDE 701-702. Grupa norm dotyczących bezpieczeństwa urządzeń elektrycznych zawiera również normę precyzującą zasady sprawdzania urządzeń spawalniczych, jest to norma PN-EN 60974. Warunki, w jakich przeważnie odbywa się praca spawaczy można uznać za ciężkie nie tylko dla człowieka, ale i używanego sprzętu. Wymagania UE przekładające się na coraz wyższy poziom świadomości społeczeństwa, narzucenie odpowiednich procedur, nowe technologie i dostępność sprzętu podniosły poziom bezpieczeństwa pracy spawaczy. Z drugiej strony, o ile przeważnie pamięta się o ochronie takiej jak kask, rękawice, okulary, często zapomina się o odpowiedniej kontroli stanu technicznego samych spawarek czy innych urządzeń. Nie jest tu mowa o przysłowiowym „rzuceniu okiem, czy wszystko działa jak trzeba” a o świadomym i odpowiedzialnym sprawdzeniu czy praca będzie bezpiecznie wykonywana. Szeroki zakres przepisów, nakłada odpowiedzialność za stan techniczny urządzeń i narzędzi na ich właścicieli, wprowadza zasa-

urządzenia dla energetyki 8/2012

technologie, produkty – informacje firmowe

dy i obowiązki dotyczące użytkowania różnego rodzaju sprzętu elektrycznego. Przepisy te dodatkowo wskazują jako właściwe wykonywanie regularnych badań i przeglądów oraz sprawdzanie sprzętu po naprawie. Co oznacza wadliwy sprzęt, często uszkodzony bez wiedzy użytkownika? Jasnym jest, że sprowadza duże niebezpieczeństwo na użytkującego, ale może również być przyczyną poważnych strat finansowych. Jeżeli sprzęt nie był w pełni sprawny (np. uszkodzona izolacja), odpowiedzialność za zdarzenie z producenta przechodzi na właściciela. Dlatego warto w odpowiedni sposób i z odpowiednią częstotliwością kontrolować stan techniczny posiadanego sprzętu elektrycznego. W takich przypadkach z pomocą przychodzi firma Sonel S.A., podobnie jak w ochronie przeciwporażeniowej, w której jest liderem rynku. Producent po dokładnej analizie potrzeb klientów, wychodząc naprzeciw wymaganiom prawnym, wprowadza na rynek kolejną wersję profesjonalnych mierników bezpieczeństwa urządzeń elektrycznych, przyrząd PAT-806. Funkcjonalność oraz parametry techniczne PAT-ów firmy Sonel pozwalają w pełni kontrolować stan techniczny urządzeń i narzędzi elektrycznych (również podstawowych parametrów urządzeń trójfazowych). Miernik PAT-806 umożliwia sprawdzenie bezpieczeństwa elektrycznego urządzeń spawalniczych, co nakazuje m.in. norma PN-60974-4. W normie tej jasno określono wymagania, sposób sprawdzania jak i parametry

do spełnienia, aby można było uznać dane urządzenie za sprawne. Miernik pozwala na wykonanie testów w trybie automatycznym oraz w trybie manualnym. Tryb manualny dostępny jest bezpośrednio przez przyciski wyboru funkcji pomiarowej i nie wymaga „przeprawy” przez żadne dodatkowe menu. PAT-806 pozwala na przeprowadzenie pełnej procedury testowej, która zawiera: • Test wstępny - oględziny badanego urządzenia. PAT posiada funkcję wskazania na ekranie momentu, kiedy powinno odbyć się sprawdzenie optyczne badanego sprzętu. • Pomiar rezystancji przewodu uziemienia (PE) prądem 200mA, 10A lub 25A. W przypadku metody dwuprzewodowej istnieje możliwość wykonania autozerowania przewodów pomiarowych w celu wyeliminowania dodatkowego błędu pomiarowego. W przypadku pomiaru czteroprzewodowego dla prądów 10A i 25A nie jest to konieczne. Sonel postawił tu na profesjonalne rozwiązanie zapewniające wysoką rozdzielczość pomiaru (1mΩ), przy maksymalnym ograniczeniu błędów. Zaawansowany technicznie zadajnik prądowy posiada wysoką wydajność, zapewniając maksymalny prąd >25A aż do 0,2Ω, co jest nieosiągalne dla wielu obecnych na rynku mierników często z wyższej półki cenowej. • Badanie rezystancji izolacji. Dostępne trzy napięcia pomiarowe 100V, 250V i 500V

urządzenia dla energetyki 8/2012

technologie, produkty – informacje firmowe

oraz duży zakres pomiarowy dają możliwość dobrania odpowiednich parametrów pomiaru dla szerokiej gamy testowanych obiektów. • Pomiar prądu upływu obwodu spawania. Pomiar realizowany bezpośrednio na spawalniczych zaciskach wyjściowych, służy do tego specjalnie zaprojektowany układ w pełni zgodny z wymaganiami normy. • Pomiar pierwotnego prądu upływu spawarek. Przy zastosowaniu odpowiedniego adaptera oraz pomocy wbudowanego układu pomiarowego PAT-806 mierzy pierwotny prąd upływu płynący w przewodzie PE, pomiar jest możliwy dla urządzeń jednofazowych jak i trójfazowych. • Pomiar napięcia w stanie bez obciążenia (U0) dla spawarek. W celu spełnienia wymagań norm PAT-806 posiada odpowiedni układ pomiarowy umożliwiający pomiar zarówno wartości r.m.s. jak i wartości szczytowych napięcia U0.

• Pomiar prądów upływu. Dostępne są aż cztery funkcje pomiarowe pozwalające na pomiar: zastępczego prądu upływu, różnicowego prądu upływu, dotykowego prądu upływu oraz prądu upływu PE. • Pomiar mocy. PAT-806 pozwala nie tylko na pomiar mocy pobieranej w zakresie do 3,9 kVA, ale również wyświetla mierzone w tym czasie napięcie i prąd. • Test przewodów IEC, przedłużaczy. Miernik automatycznie dokonuje sprawdzenia podstawowych parametrów przewodów IEC, a dodatkowo po zastosowaniu odpowiedniego adaptera także przedłużaczy. Sekwencja pomiarów wykonywana jest automatycznie, a w skład jej wchodzą: pomiar rezystancji izolacji przewodu ochronnego, pomiar rezystancji (ciągłości) żyły przewodu ochronnego, test ciągłości żył L i N, sprawdzenie czy nie ma zwarcia pomiędzy nimi oraz sprawdzenie polaryzacji. Taka konfiguracja i dostępność różnego typu pomiarów czyni PAT-a uniwer-

salnym, nie ograniczając użytkownika tylko do tematu bezpieczeństwa samych spawarek, ale także pozwala na sprawdzenie pozostałych narzędzi czy urządzeń elektrycznych. We wszystkich funkcjach pomiarowych, gdzie jest to konieczne, możliwy jest do ustawienia w prosty sposób czas trwania pomiaru oraz limit dla wyniku tego pomiaru. PAT sam dokonuje porównania danego wyniku z ustawionym limitem. Dane można zapisać w pamięci wewnętrznej a także na przenośną pamięć USB (Pendrive). Do każdego badanego urządzenia można przypisać kod kreskowy sczytany przez opcjonalny czytnik. Opcjonalna drukarka, pozwala na wydruk wyników po pomiarze oraz tych zapisanych w pamięci. Program Sonel Reader (na wyposażeniu) pozwala na odczyt danych z pamięci i przeprowadzenie pełnej konfiguracji miernika. Bardziej wymagający klienci mogą doposażyć się w rozbudowany program Sonel PAT. Program ten pozwala dodatkowo na prowadzenie bazy danych badanych urządzeń, informowanie o konieczności przeprowadzenia kolejnych badań, tworzenie i wydruk skróconych lub rozbudowanych protokółów zgodnych z normami PN-EN 60974-4, VDE 701-702, EN 61010, EN 60335, EN 60950, IEC 601.1. Nikomu nie trzeba tłumaczyć jak ważne jest bezpieczeństwo. Dokonując jego sprawdzenia, podejmując decyzję o dopuszczeniu lub nie dopuszczeniu do użytku badanych urządzeń, przyjmujemy na siebie dużą odpowiedzialność zarówno za zdrowie i życie użytkowników, jak i za ich mienie. Nie ma tu miejsca na błędy. Nie ma miejsca na kompromisy czy rozwiązania zastępcze, chwilowe „przymykanie oka”. Dopuszczalna jest jedynie rzetelność, dokładność i profesjonalizm. W takiej sytuacji odpowiednim wyborem są mierniki firmy Sonel. Użytkownik otrzymuje wraz z przyrządem komplet niezbędnych akcesoriów, które może rozszerzyć o: adaptery do pomiaru urządzeń trójfazowych, drukarkę, czytnik kodów kreskowych, adapter do pomiaru przedłużaczy itd. Zwarta, walizkowa obudowa, czytelny wyświetlacz, bezpośredni dostęp do wszystkich funkcji oraz prosta obsługa i sprawiają, że PAT-y serii 800 są wygodne w transporcie i użytkowaniu. Na swój wyrób producent udziela 36-cio miesięcznej gwarancji z możliwością wydłużenia do 5 lat. Łukasz Baran Specjalista ds. rozwoju produktów

urządzenia dla energetyki 8/2012

technologie, produkty – informacje firmowe

Innowacyjny sposób zasilania obiektów przyłączonych do sieci po stronie SN

ena energii elektrycznej stale wzrasta. Zakłady produkcyjne, przedsiębiorstwa nie posiadają organizacji opracowujących dla nich rozwiązania typizacyjne, standardy techniczne, które by spełniły ich specyficzne wymagania. Obecnie projektowanie zasilania elektroenergetycznego dla indywidualnych odbiorców oparte jest tylko i wyłącznie o katalogi i wyroby wyprodukowane na potrzeby zakładów energetycznych. Realizują one specyficzną funkcję zasilania odbiorców rozproszonych. Przystosowane są do zabudowy w miastach (w obudowie betonowej) i na wsiach (na słupach betonowych).

Porównanie miejsca wyboru posadowienia stacji na koszty budowy i jej eksploatacji. I. Koszt przesyłu mocy. Założenia. Stacja transformatorowa posadowiona przy granicy działki w odległości l = 200 m od obiektu, układ pracy TN-C, zapotrzebowana moc P= 1000 kW cos φ = 0,94 In = 1535 A Dobieramy kabel 3 x 4 YKY 240 który spełnia wymagania normy na długotrwałą obciążalność prądową i dopuszczalny spadek napięcia obliczony spadek napięcia ∆ U = 13 V dla w/w linii kablowej (dopuszczalny ∆ U ≤ 6% = 24 V) Podczas przesyłu założonej mocy na kablu wydzieli się moc: P = 32,49 kW Zakładamy średnią cenę 1 kWh = 0,51 zł Zakład pracuje 21 dni w miesiącu po 16 godzin dziennie. Daje to nam stratę miesięczną w przesyle energii w wysokości P = 10.916,64 kWh Przeliczając ją na kwoty pieniężne otrzymujemy: 5.567,49 zł / miesiąc 66.809,88 zł / rocznie 668.098,80 zł w okresie 10 lat

II. Koszt budowy linii energetycznej. Ze stacji transformatorowej ulokowanej w granicy działki do maszyn i urządzeń. Do obliczeń przyjmujemy tylko cenę cennikową kabla zakładając, iż otrzymany rabat pokryje nam pracę ludzi, sprzętu i zakupu dodatkowych materiałów potrzebnych do budowy jak drabinki kablowe, folia, przepusty itp. całkowita długość kabla YKY 240 3 x 4 x 200 m = 2 400 mb 2 400 x 144,572 zł/m = 346.972,80 zł Od tej kwoty należy odjąć koszt budowy linii SN 3 x YHAKXs 70 liczonej tą samą metodą 200 mb x 3 x 52,885 zł/mb = 31.731,00 zł Wnioski : yy koszt budowy linii kablowej nn do przesyłu mocy 1000 kVA na odległość 200 mb yy wynosi 346.972,80 zł netto, a koszt eksploatacji związany z jej przesyłem yy wynosi 523.999,20 zł. co daje nam kwotę netto:

870.972,00 zł Rozwiązanie tego problemu jest przemysłowa stacja transformatorowa - ICZE Oferujemy unikatowe rozwiązanie dla przedsiębiorstw, obiektów użyteczności publicznej i innych odbiorców przyłączonych do sieci energetycznej po stronie średniego napięcia. Są to przemysłowe stacje transformatorowe - ICZE przystosowane do zabudowy na hali produkcyjnej, w pomieszczeniu technicznym. Przemysłowa stacja transformatorowa - ICZE jest produkowana w typoszeregu od 100 kVA do 1000 kVA . Jest urządzeniem kompaktowym zawierającym w sobie trzy zintegrowane urządzenia tworzące jedną całość: rozdzielnicę średniego, niskiego napięcia i transformator. Aparaty średniego i niskiego napięcia dobiera się indy-

urządzenia dla energetyki 8/2012

widualnie w zależności od zainstalowanych urządzeń, czy pełnionych funkcji. Standartowo wyposażone są w moduły telemetryczne GPRS realizujące nadzór, monitoring, diagnostykę i zdalne sterowanie. Istotą produktu jest filozofia: „Postaw na hali, podłącz kable, włącz maszyny i produkuj” Gwarantuje wysoką niezawodności w dostawie energii elektrycznej, redukuje czas potrzebny do budowy systemu zasilania energetycznego. Obecnie nikt w branży energetycznej nie posiada wyrobu o tych zaletach dla tego segmentu rynku. Produkt nasz jest nowatorskim rozwiązaniem myśli inżynierskiej i rozwiązań konstrukcyjnych nie znanych w Polsce i krajach UE. Wytyczne do projektów W granicy działki projektuje się złącze kablowe SN z układem pomiaru energii. Ze złącza wyprowadza się linię kablową SN do przemysłowej stacji transformatorowej - ICZE , z której krótkimi liniami kablowymi zasila się urządzenia, linie technologiczne. Postawienie jej na hali produkcyjnej daje oszczędności w kosztach eksploatacji – bardzo znacznie zmniejszają się straty cieplne związane z przepływem prądu. Drugą ważną korzyścią jest bardzo znaczne zmniejszenie kosztów inwestycji – zakup małej ilości kabli niskiego napięcia. ICZE ma wspaniałą cechę wyróżniającą ją od innych wyrobów: dla każdego odbiorcy wyliczamy wymierną, dużą korzyść finansową wynikającą z jego zastosowania. Nagrody: I Nagroda na Targach Elektrotechniki w Warszawie w roku 2008 autor opracowania mgr inż. Marek Bazylewicz

technologie, produkty – informacje firmowe

Opłata depozytowa przy zakupie przemysłowych baterii kwasowo-ołowiowych Przepisy ustawy w zakresie opłaty depozytowej stosuje się do sprzedawców detalicznych baterii kwasowo-ołowiowych lub akumulatorów kwasowoołowiowych, w tym stanowiących przynależność albo część składową urządzenia lub dodatek do innych produktów.

nstrument finansowy, jakim jest opłata depozytowa, funkcjonował wcześniej na mocy ustawy produktowej i znacząco wspomógł system zbierania tego typu odpadów. Zgodnie z treścią art. 54 Ustawy o bateriach i akumulatorach z dnia 24 kwietnia 2009 r. (Dz. U. z 2009 r. Nr 79, poz. 666) przy zawarciu umowy sprzedaży przemysłowych ołowiowo-kwasowych baterii akumulatorów, Sprzedawca zobowiązany jest do pobrania od kupującego opłaty depozytowej. Powyższy obowiązek dotyczy tylko i wyłącznie sprzedaży detalicznej, tzn. sytuacji gdy Kupujący jest odbiorcą końcowym, późniejszym użytkownikiem przedmiotowej baterii akumulatorów, i musi być egzekwowany tylko wtedy, gdy Kupujący w ramach umowy sprzedaży nie przekazał Sprzedającemu zużytej baterii. Opłata depozytowa nie jest pobierana w przypadku gdy wystąpi przynajmniej jedna z poniższych przesłanek: • umowa sprzedaży nie nosi znamion sprzedaży detalicznej, tzn. przedmiotowa bateria/baterie akumulatorów przeznaczone są przez Kupującego do dalszej odsprzedaży, • kupujący w ramach umowy sprzedaży przekazał Sprzedającemu zużytą baterię/baterie akumulatorów. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 07 lipca 2010 r. (Dz. U. z 2010 r. nr 130 poz. 882), stawka opłaty depozytowej za przemysłowe ołowiowo-kwasowe baterie akumulatorów wynosi 35 zł za pojedynczą baterię lub za zestaw baterii. Art. 6 pkt. 25 Ustawy o bateriach i akumulatorach definiuje zestaw jako zespół baterii lub akumulatorów połączonych ze sobą lub otoczonych zewnętrzną osłoną

w taki sposób, że nie jest przeznaczony do dzielenia na części ani otwierania przez użytkownika końcowego. Zgodnie z powyższym zestaw baterii traktowany jest jako pojedynczy produkt przeznaczony do sprzedaży. Pojemność baterii nie ma wpływu na wysokość opłaty depozytowej. Zgodnie z przepisami ustawy o bateriach i akumulatorach opłata depozytowa zostanie Kupującemu niezwłocznie zwrócona w przypadku, gdy w terminie 30 dni od daty zakupu nowej baterii kwasowo-ołowiowej Kupujący zgłosi Sprzedającemu zużytą baterię lub akumulator kwasowo-ołowiowy do odbioru i dalszej utylizacji. Potwierdzenie pobrania/zwrotu opłaty depozytowej realizowane jest na dokumencie określonym w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 5 maja 2010 r. (Dz. U. z 2010 r. nr 130 poz. 878).

Jeżeli przekazanie zużytych baterii akumulatorów nastąpi po terminie 30 dni od pobrania opłaty depozytowej, Sprzedający zobowiązany jest do ich przyjęcia, jednakże opłata depozytowa nie zostanie zwrócona Kupującemu. Opłata depozytowa jest opłatą administracyjną i nie może być utożsamiana z dodatkowym przychodem Sprzedającego. Opłata depozytowa ma być deponowana na osobnym koncie bankowym i przekazywana na konto Urzędu Marszałkowskiego właściwego dla Sprzedającego wraz z rocznym sprawozdaniem, którego wzór określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 grudnia 2009 r. (Dz.U. z 2010 r. nr 15 poz. 81). Zastosowanie opłaty depozytowej ma na celu wspieranie osiągnięcia w Polsce standardów wymaganych w innych krajach Unii Europejskiej pod względem ekologicznym. Opłata ta stymuluje zachowania proekologiczne podmiotów gospodarczych i społeczeństwa. Doliczanie opłaty depozytowej do produktów ekologicznie uciążliwych jakimi są baterie przemysłowe oraz zwrot tej opłaty kupującemu w przypadku przekazania zużytych baterii na tzw. „wymianę” za nowe pozwala znacząco ograniczyć wpływ szkodliwych substancji zawartych w bateriach na środowisko. Opłata depozytowa ma zatem na celu zachęcanie kupujących do pozbywania się starych i zużytych baterii w sposób ekologiczny poprzez ich zwrot do sprzedającego, ten zaś na mocy tej samej Ustawy o bateriach i akumulatorach jest zobowiązany do przekazania złomu bateryjnego do utylizacji. Marta Zwierzchowska Hoppecke Baterie Polska sp. z o. o.

urządzenia dla energetyki 8/2012

technologie, produkty – informacje firmowe

Sterowniki PLC serii XC 152 firmy Eaton: ekonomiczna integracja w modułowej budowie maszyn

Eaton wprowadza na rynek nowy, kompaktowy sterownik PLC XC 152 wspierający koncepcję inteligentnej automatyki modułowej dzięki lokalnym sterownikom PLC i różnym interfejsom komunikacyjnym, takim jak SmartWire-DT, CANopen, RS232, RS485 czy Profibus i Ethernet.

aprojektowany jako rozwiązanie ekonomiczne, kompaktowy XC152 sprawdza się we wszystkich wysokowydajnych zastosowaniach PLC wymagających elastyczności i dużej liczby interfejsów. Sterownik XC152 działa pod kontrolą systemu operacyjnego Windows CE 5. Zaimplementowane CPU to 32 bitowy procesor RISC 400 MHz. Oprócz 64 MB wewnętrznej pamięci (system operayjny, programowanie, dane) zabudowane jest wejście kart SD rozszerzające pamięć zewnętrzną urządzenia. W skład wyposażenia wchodzi również przełącznik Run/Stop, interfejs Ethernet

i host USB. Sterownik opuszcza fabrykę wyposażony w interfejs CANopen ( master/slave) bądź Profibus (DP/MPI master), opcjonalnie dostępne są urządzenia z masterem SmartWire-DT. Kompaktowy sterownik PLC z serwerem zdalnym/WEB posiada interfejs RS232 lub RS485 w zależności od wariantu interfejsu komunikacyjnego. Dostępne są następujące warianty urządzeń: XC-152-E3-11 SmartWire-DT, RS232; XC-152-E6-11 SmartWire-DT, CAN, RS485; XC-152-E8-11 SmartWire-DT, DP, RS485; XC-152-D6-11 CAN, RS485, RS232 oraz XC-152-D8-11 DP, RS485, RS232.

Użytkownicy korzystający przy budowie maszyn ze standardowych rozwiązań automatyki, docenią XC152 PLC ze względu na jego wysoką wydajność (system programowania oparty o środowisko CoDeSys - programowanie sterownika zgodne z normą IEC61131-3), kompaktowe wymiary 100 mm x 155mmx 40 mm i szeroki zakres opcji komunikacyjnych. SmartWire-DT szczególnie wspiera koncepcję Lean Automation firmy Eaton oferującą szereg istotnych korzyści zgodnie ze strategią Lean Solutions. Dzięki SmartWire-DT poziom we/wy został bezpośredni zintegrowany w urządzeniach łączenio-

urządzenia dla energetyki 8/2012

technologie, produkty – informacje firmowe

Jako rozwiązanie ekonomiczne, nowy kompaktowy sterownik XC152 sprawdza się we wszystkich zastosowaniach PLC wymagających elastyczności interfejsów i wysokiej wydajności.

wych. Pozwala to na dostęp sterownika PLC do danych cyfrowych i analogowych bezpośrednio od urządzeń sterujących / wykonawczych. Bramy i warstwa we/ wy nie są już potrzebne. Umożliwia to stworzenie elastycznego, ulepszonego rozwiązania automatyki przy wykorzystaniu mniejszej liczby komponentów i ograniczeniu nakładu prac inżynieryjnych. Eaton nazywa tę koncepcję «Lean Automation» - oferuje ona swobodę konieczną dla powstawania kreatywnych i ekonomicznych rozwiązań. Jako alternatywę dla zintegrowanego HMI/PLC, ekonomiczne rozwiązania modułowe wykorzystują obecnie wysokowydajne PLC takie jak XC152 z zewnętrznym HMI. Każde rozszerzenie aplikacji i /lub modyfikacje mogą być zaimplementowane łatwo i elastycznie. Terminal Ethernet umożliwia bezpośredni dostęp, wizualizację i przegląd danych - w tym celu użytkownicy mogą wykorzystać wizualizację WEB na XC152 bądź zdalny serwer. Dzięki tej koncepcji platformy udane rozwiązania i istniejący know-how mogą być wykorzystywane wielokrotnie. Podstawową zasadą strategii Lean Solutions firmy Eaton jest identyfikacja procesów budowania maszyn i szaf sterowniczych w celu eliminacji strat i zapewnienia optymalnego wsparcia dla klientów. Straty mogą być związane z wieloma obszarami, takimi jak zbyt długie trasy przewodów, długie czasy oczekiwania, nadprodukcja, usterki, ale również zbyt skomplikowane procesy i niewykorzystany potencjał. Strategia Lean Solutions składa się z trzech obszarów: Lean Connectivity, Lean Automation oraz LeanPower.

Lean Connectivity eliminuje złożone i narażone na błędy okablowanie typu punkt-punkt w szafach rozdzielczych i urządzeniach peryferyjnych. Technologia łączeniowo-komunikacyjna SmartWire-DT wykorzystuje pojedyncze, «zielone» standardowe połączenie kablowe zastępujące poszczególne okablowanie aparatury łączeniowej, czujników i siłowników z centralnym sterownikiem. W przypadku wielu systemów rozdzielczych pozwala to na ograniczenie nakładu prac związanych z oprzewodowaniem, testowaniem i uruchomieniem o 85 procent. SmartWire-DT ułatwia również wydajne i inteligentne wykorzystanie zasobów. Lean Automation eliminuje konieczność używania elementów, które nie są niezbędne w układach automatyki, takich jak moduły we/wy centralnego sterownika PLC. Eliminuje też wszelkie powiązane z nimi koszty nabycia i utrzymania ruchu. «Zielona» taśma jest nie tylko wykorzystywana do zasilania wszystkich komponentów, ale również w celu przesyłu danych- w ten sposób wszystkie elementy systemu są skomunikowane. Lean Power koncentruje się na wykorzystywaniu energooszczędnych komponentów i standaryzowanego oprzewodowania sterującego. Wydajność energetyczna maszyn i instalacji wzrasta również dzięki pełnej przejrzystości danych zapewnianej przez SmartWire-DT: wszystkie istotne informacje o natężeniu prądu i zużyciu energii pochodzące od elementów wykonawczych i czujników są udostępnione do prostej analizy i skutecznej optymalizacji.

urządzenia dla energetyki 8/2012

Dział urządzeń elektrycznych Eaton (Electrical) jest światowym liderem w zakresie dystrybucji energii elektrycznej, systemów zasilania gwarantowanego, sterowania i automatyki, urządzeń monitorujących oraz produktów i usług zarządzania energią elektryczną. Dzięki globalnym seriom produktów elektrycznych Cutler-Hammer®, Moeller®, Powerware®, Holec®, MEM® i Santak® firma Eaton może dziś sprostać nawet najtrudniejszym wyzwaniom w obszarze zarządzania energią elektryczną. Korporacja Eaton posiada ponad 100 lat doświadczeń w wielu aspektach zarządzania energią. Dzięki zdywersyfikowanemu portfolio produktów, swoim klientom dostarcza szereg energooszczędnych rozwiązań, które umożliwiają im efektywnie zarządzać energią elektryczną, mechaniczną i hydrauliczną. W roku 2011 osiągnęła poziom sprzedaży wynoszący 16,0 miliardów dolarów. Firma Eaton jest światowym liderem w zakresie produkcji komponentów elektrycznych, systemów i usług dla dystrybucji i sterowania energią elektryczną. Ponadto produkuje komponenty hydrauliczne, opracowuje systemy i usługi dla urządzeń przemysłowych i przenośnych, oferuje także układy paliwowe, hydrauliczne i pneumatyczne dla lotnictwa cywilnego i wojskowego oraz wydajne, bezpieczne i ekonomiczne układy napędowe dla samochodów osobowych i ciężarowych. Eaton zatrudnia około 74 000 pracowników i sprzedaje swoje produkty w ponad 150 krajach. Więcej informacji znajdą Państwo na stronie www.eaton.eu n

technologie, produkty – informacje firmowe

Bydgoskie Zakłady Elektromechaniczne BELMA S.A. W 2013 roku Spółka będzie obchodzić jubileusz 145-lecia istnienia. Na rynku urządzeń elektrycznych jest niewiele firm, które mogą poszczycić się tak długim i nieprzerwanym funkcjonowaniem. W cyklu artykułów zostanie zaprezentowana historia Spółki na tle produkowanych wyrobów na rynek urządzeń elektrycznych (część 2)

ata 60-te były kolejnym okresem w czasie, którego przedsiębiorstwo rozszerzało gamę produkowanych wyrobów. W tym czasie prowadzone były także intensywne prace modernizacje wcześniej uruchomionych wyrobów. W wyniku tych działań powstały nowe wyroby dla górnictwa, które uzyskały pozytywne opinie użytkowników i Orzeczeniem Wyższego Urzędu Górniczego zostały dopuszczone do ruchu w kopalniach. Były nimi: • tablica sterująca ognioszczelna – typu TSO,

Ognioszczelne gniazdo-wtyczka typu ZW-40

Lampa uniwersalna LUK-40

• skrzynka przekaźnikowa ognioszczelna – typu SPO, • skrzynka telefoniczna mała – typu Somt, • skrzynka telefoniczna duża – typu Sodt, • łącznik roboczy ognioszczelny typu ŁRO – 200 • automatyczna pompownia odwadniania oddziałowego typu APO – 1. Pompownia składała się z tablicy sygnalizacyjnej TS – 1, zestawu rozdzielczego ZR – 1, elektrody sterowniczej EST – 1. Nowym rodzajem produktów, jakie zakład uruchomił na potrzeby górnictwa były zapalarki. Produkcję rozpoczęto od tranzystorowej zapalarki kondensatorowej TZKS-250 do odpalania ładunków wybuchowych w kopalniach metanowych. W kolejnych latach unowocześniono wcześniejsze rozwiązanie i opracowano konstrukcję zapalarki kondensatorowej - TZK-100 do odpalania stu zapalników. W 1964 roku na terenie województwa Bydgoskiego utworzony został Pomorski Ośrodek Rozwojowy Aparatury Przeciwwybuchowej, w skrócie PORAP. Do zadań PORAP-u należało inicjowanie przygotowania nowych wyrobów o lepszych wła-

ściwościach funkcjonalnych i eksploatacyjnych, opracowywania założeń do konstrukcji, prowadzenie prac badawczych nad nowymi układami elektrycznymi, wprowadzanie do produkcji nowych rozwiązań i materiałów o lepszych parametrach technicznych i współpraca z użytkownikami naszych wyrobów z górnictwa i przemysłu chemicznego. Do filii ośrodka włączono laboratorium elektryczne, w którym oprócz badań okresowych i typu naszych wyrobów, wykonywano próby różnych modeli iskrobezpiecznych układów sterowniczych m.in. z diodami Zenera ówczesnym osiągnięciem polskiej elektroniki. Następnych latach rozwijano produkcję wyrobów ognioszczelnych między innymi w 1966 r. uruchomiono lampy uniwersalne ognioszczelne typu LU – 40 i elementy automatyzacji przenośników typu APM. Nowością produktową w tym czasie były rozdzielacze elektropneumatyczne ognioszczelne typu RPO i przekaźniki elektropneumatyczne ognioszczelne typu OPE wykorzystywane do sterowania systemami zęzowo balastowymi jednostek pływających. Z uwagi na swe własności przeciwwybuchowe mogły być one stosowane na tankowcach lub na

Rozdzielacz elektropneumatyczny ognioszczelny RPO

urządzenia dla energetyki 8/2012

technologie, produkty – informacje firmowe

Przeciwwybuchowe skrzynki teletechniczne typu PSTI

Ognioszczelna skrzynka rozgałęźna na napięcie 6000V typu OSP-240-120

Przekładnik prądowy niskiego napięcia IWO

innych statkach w pomieszczeniach, w których mogą wystąpić mieszaniny wybuchowe. Rozwiązania konstrukcyjne rozdzielaczy i przekaźników były na tyle nowatorskie , że zgłoszono je do ochrony patentowej w Urzędzie Patentowym. Duży sukces rynkowy, jaki odniosły rozdzielacze elektropneumatyczne skłonił w 1969 roku BELMĘ do uruchomienia produkcji całej gamy rozdzielaczy elektropneumatycznych wodoszczelnych /RPW, RSW/ i ognioszczelnych /RPO, RSO/ o różnych napięciach znamionowych. W kolejnych latach rozpoczęto produkcję następnych wyrobów przeciwwybuchowych, do których zaliczyć między innymi można: • APMw - układ automatyzacji przenośników mieszanych w obudowie wodoszczelnej, • USO - urządzenie sygnalizacji ostrzegawczej, • SMO - skrzynka miernikowa ognioszczelna, • ŁSOi - łącznik sterowniczy ognioszczelny z układem iskrobezpiecznym, • ZM 1 - złącze maszynowe, • OŻO - oprawy oświetleniowe żarowe, ognioszczelne. W 1980 roku Zakład przygotował i wysłał na VI Konferencję Automatyzacji Górnictwa w Katowicach, odbywającą się w dniach 12 do 14 maja, najnowsze urządzenia opracowane i produkowa-

ne w BELMIE. Na wystawie związanej z konferencją zaprezentowano: • zespół bezpieczeństwa – ZBP, • iskrobezpieczny zestaw zestykowy – IZZO, • sterownik kontaktronowy – SK-11, • sprzęgnik ognio-wodoszczelny – SWO-25. W okresie następnych dwudziestu lat nastąpiło wykrystalizowanie się asortymentu oferowanego na rynku górniczym, który jest obecny do dnia dzisiejszego w ofercie produktowej. W chwili obecnej BZE BELMA S.A. na potrzeby rynku górniczego oferuje ponad 50 typów urządzeń obejmujących poniższe grupy asortymentowe: • skrzynki rozgałęźne i łączeniowe: • dla napięć do 500 V • dla napięć do 1000V • dla napięć do 6 000V • dla przewodów 6-cio żyłowych • do obwodów teletechnicznych • przyciski sterownicze • łączniki ręczne • gniazda i wtyczki • obudowy i podzespoły budowy przeciwwybuchowej. W oferowanych na rynek górniczy produktach wykorzystywane są różne rozdaje ochrony przeciwwybuchowej. Stosowane są zarówno osłony ognioszczelne, budowy wzmocnionej, hermetyczne czy iskrobezpieczne.

Warto wspomnieć, że na rynku urządzeń elektrycznych BELMA zaznaczyła także swą obecność innymi produktami dzisiaj już nie produkowanymi. Do najbardziej rozpoznawalnych wyrobów BELMY należą sygnały dźwiękowe produkowane od 1956 roku. W 3 lata od rozpoczęcia produkcji BELMA stała się głównym producentem sygnałów dźwiękowych do motocykli i samochodów na rynku krajowym. Sygnały produkowane w BELMIE stosowane były między innymi w: motocyklach Junak, WSK, WFM, samochodach FIAT 125P, FIAT 126p, Skoda, Jelcz, Nysa. BELMA prowadziła również eksport sygnałów do Czechosłowacji, NRD, Jugosławii, Iranu, ZSRR. W 2000 r. rozpoczęła działalność spółka FER- BELMA sp. z o.o., z udziałem kapitału zagranicznego. Powstała na bazie zbywanego majątku BZE BELMA S.A., spółka FER – BELMA przejęła od BELMY produkcję sygnałów dźwiękowych. W 145-cio letniej historii BELMA zajmowała się również przez ponad 12 lat produkcją kondensatorów, głównie elektrolitycznych. Sprzedaż tych wyrobów w 90% była skierowana na rynki zagraniczne. W 1969 roku władze nadrzędne uznały, że należy wyprofilować produkcję naszego zakładu poprzez likwidację wytwarzania kondensatorów, pozostawiając sygnały dźwiękowe i aparaturę elektryczną dla górnictwa. Z kolei w 1978 roku rozpoczęto produkcję przekładników prądowych. Pierwszymi produkowanymi w BELMIE przekładnikami prądowymi były: IMOc, ISMOa, ISMOc. Następnie uruchomiono produkcję przekładników suchych IS-15 i IS-16. Produkcję tych wyrobów utrzymywano do 1984 roku, kiedy to przekazano ją do zakładów w Przasnyszu.

Ognioszczelna skrzynka do łączenia przwodów 6-cio żyłowych typu OSŁ-2-120

Zapalarka TZKS-250

urządzenia dla energetyki 8/2012

Artykuł opracował Adam Potapenko, Szef Działu Rozwoju Wyrobów Elektrycznych BELMA S.A. na podstawie: E. Jaskólski „Monografia BELMA 1868-2008” Supress, Bydgoszcz 2008. n

technologie, produkty – informacje firmowe

Nowa linia komputerów jednopłytkowych 3U CompactPCI® Value Line firmy Kontron

Zapewnia optymalny stosunek ceny do wydajności w zastosowaniach przemysłowych, w których cena jest ważnym czynnikiem

Nowe komputery jedno-płytkowe Kontron CompactPCI® CP3003-V charakteryzują się znakomitą efektywnością kosztową, przy jednoczesnym zachowaniu wysokiej wydajności przetwarzania danych

orymberga/Eching, Niemcy, 27 listopada 2012 – w dniu dzisiejszym firma Kontron ogłosiła wprowadzenie komputera Kontron CP3003-V, stanowiącego najnowszy produkt w popularnej linii produktów CompactPCI® Value Line Series. Komputer Kontron CP3003-V, zgodny z wymaganiami PICMG® 2.0 jest wyposażony w procesor Intel® Celeron® 807UE. Płyty z linii produktowej V (Value Line) stanowią dla klienta optymalizowane kosztowo rozwiązanie charakteryzujące się optymalnym zestawem funkcji i prostszą konstrukcją. Produkty z tej linii zapewniają znakomitą efektywność kosztową przy jednoczesnym zachowaniu wysokiej mocy obliczeniowej. Dzięki temu komputer Kontron CP3003-V jest doskonałym wyborem dla produktów przemysłowych, w których cena jest istotnym czynnikiem – np. sterowanie maszynami i procesami w fabrykach, systemy wizualizacji lub systemy inspekcji.

Komputer Kontron CP3003-V został zbudowany w oparciu o procesor Intel® Celeron® 807UE taktowany zegarem o częstotliwości 1,0 GHz oraz układ Intel® Platform Controller Hub QM77. Pamięć Smart Cache o pojemności 1 MB oraz pamięć DDR3 SDRAM pracująca z częstotliwością 1333 MHz o maksymalnej pojemności 4 GB gwarantują bardzo szybki przepływ danych. Nowa płyta CPU CompactPCI® jest dostępna jako wersja przeznaczona do instalacji w dwóch slotach (8HP). Płyta udostępnia rozbudowany zestaw złącz - 1x VGA, 2x DisplayPort, 1x USB 3.0, 2x USB 2.0, 3x Gigabit Ethernet oraz port szeregowy dostępny na panelu przednim. Opcjonalnie możliwe jest wykorzystanie modułu CFast lub zainstalowanie na płycie nawet dwóch dysków 2,5”HDD/SSD. Płyta Kontron CP3003-V udostępnia również interfejs PCI 32-bit, 33 MHz CompactPCI® zapewniający obsługę

funkcji trybu pasywnego PCI. W przypadku instalacji w głównym slocie systemu, interfejs CompactPCI® jest aktywny, jeżeli zaś zostanie zainstalowany w slocie peryferyjnym, wówczas interfejs jest oddzielony. Płyta Kontron CP3003-V pracuje pod kontrolą takich systemów operacyjnych jak Linux, Microsoft Windows 7 Windows Embedded Standard 7. Wysoce zintegrowane pakiety zapewniają obsługę wszystkich urządzeń zainstalowanych na płycie. Produkcja masowa płyty procesorowej Kontron 3U CompactPCI® CP3003-V jest zaplanowana w I kwartale 2013 roku. W przypadku pytań dotyczących dostępności próbek prosimy o kontakt z firmą Kontron. Dodatkowe informacje dotyczące płyty procesorowej Kontron 3U CompactPCI® dostępne są na stronie produktu CP3003-V. n

urządzenia dla energetyki 8/2012

» Next station: Success! « Computer Technologies for Transportation CERTIFICATIONS FOR RAIL

» Standard and Customized Hardware » Certifications: IRIS, EN50155 and others

EN50155

» Extended Temperature Range » Shock and Vibration resistant » Life Cycle and Obsolescence Management

Fleet Management

Vehicle Management

Ticketing & Passenger Information

Internet-On-Train

Interlocking & Control

Driver & Conductor Information

Security & Control

Ticketing & Passenger Information

Tel: +49 8165 77 777 • info@kontron.com • www.kontron.com/transportation The pulse of innovation

technologie, produkty – informacje firmowe

OBO Bettermann Wybór i montaż tras kablowych – na co zwrócić uwagę

Sposoby prowadzenia tras kablowych.

rowadzenie tras kablowych na obiekcie zależy od wielu czynników, a im większa i bardziej rozbudowana magistrala sieci elektrotechnicznej tym tych sposobów jest coraz mniej, w rezultacie ograniczając nas do tylko jednego – prowadzenia kabli na korytach i drabinach kablowych. O ile prowadzenie kabli w mieszkaniu czy w domu jednorodzinnym nie stanowi większego wyzwania, o tyle poprowadzenie tras kablowych np. w elektrowni wymaga zdecydowanie większego zaangażowania już w fazie projektowania, następnie na etapie wyboru odpowiedniego systemu z gamy rozwiązań producentów koryt kablowych i w końcu w fazie profesjonalnego wykonawstwa gotowej trasy kablowej już na obiekcie.

Wybór odpowiedniego systemu.

Decydując się na profesjonalnie prowadzoną trasę kablową mamy do wyboru koryta kablowe z blachy stalowej typu LKS, korytka siatkowe wykonane z drutu GR-Magic oraz drabiny kablowe typu LG. To, którego systemu w danej aplikacji użyć zależy w dużej mierze od charakterystyki zastosowanych kabli na obiekcie. Przy wyborze najlepszego systemu nośnego ważne jest, aby wiedzieć już na etapie projektowania, jaki rodzaj kabli będzie prowadzony na trasie kablowej: czy mają to być czułe przewody teleinformatyczne, które z uwagi na konieczność ekranowania muszą być układane w odpowiedniej odległości od siebie, czy też przewody energetyczne, w przypadku których należy uwzględnić wytwarzanie znacznych ilości ciepła. W przypadku lekkich konstrukcji wystarczą korytka siatkowe pozwalające na szeroki zakres manewrów już w trakcie układania trasy kablowej dzięki możliwości formowania łuków 45 i 90°, trójników,

czwórników, itp. na miejscu. W przypadku, gdy liczy się szczególnie szybkość montażu trasy kablowej jest to zdecydowanie najlepsze rozwiązanie, gdyż o ile w przypadku zwykłych koryt kablowych każdy łuk, trójnik, czwórnik należy zamawiać oddzielnie, niejednokrotnie czekając na dowóz na budowę brakujących elementów, o tyle w przypadku korytek siatkowych te elementy stają się niemalże zbędne. Jeszcze większy zysk w czasie montażu uzyskamy dzięki zastosowaniu korytek siatkowych zaklikiwanych, np. typu GR-Magic pozwalających na łączenie poszczególnych odcinków trasy poprzez naturalne zaklikiwanie jednego korytka z drugim. Taki montaż pozwala nam kilkukrotnie zwiększyć szybkość instalacji, co jest szczególnie ważne w przypadku gdy goni nas termin, mamy niewiele czasu na wykonanie trasy kablo-

Wykonywanie tras wznoszących na korytkach siatkowych.

urządzenia dla energetyki 8/2012

technologie, produkty – informacje firmowe wiele, poczynając od relatywnie niskiego kosztu samego materiału, poprzez większą niż w przypadku korytek siatkowych obciążalność oraz dużą różnorodność rozwiązań oferowanych przez producentów tras kablowych. Koryta kablowe charakteryzują się wieloma rodzajami wykonań, w zależności od miejsca instalacji dostępne są wersje koryt kablowych ocynkowanych metodą Sendzimira, do zastosowań wewnątrz budynku, koryta kablowe ocynkowane metodą ogniowo-zanurzeniową oraz Double-Dip z powłoką cynkowo-aluminiową – do zastosowań na zewnątrz budynku, oraz koryta kablowe wykonane ze stali nierdzewnej oraz kwasoodpornej do zastosowania w warunkach specjalnych, tj. w tunelach, przemyśle chemicznym, spożywczym, tam gdzie zastosowanie materiałów zwykłych ocynkowanych nie jest wskazane.

Odporność na korozję

Wszystkie elementy składowe. systemu muszą wykazywać wystarczającą odporność antykorozyjną zgodnie z normą PN-EN 61537. Minimalne grubości warstwy cynku ustala się na podstawie pomiaru. W tabeli poniżej znajduje się zakres zastosowań, jak również spodziewany roczny ubytek cynku wg DIN EN ISO 12944.

Łączenie zaklikiwanych korytek siatkowych typu GR-Magic®.

wej lub też jesteśmy na obiekcie, w którym możemy pracować wyłącznie w dziennych przerwach w czasie funkcjonowania produkcji na zakładzie.

Koryta kablowe z blachy stalowej typu LKS, MKS lub SKS

Koryta kablowe z blachy stalowej perforowanej mają na rynku Polskim pozycję numer jeden. Zalet w ich wypadku jest

urządzenia dla energetyki 8/2012

Trasy kablowe na korytach z blachy stalowej perforowanej.

technologie, produkty – informacje firmowe Ważne kryterium – nośność trasy kablowej

Gdy już dokonaliśmy wyboru, blacha ocynkowana czy stal nierdzewna, pora na wybór odpowiedniego koryta kablowego. Częstym błędem spotykanym w projektach jest kierowanie się grubością blachy, a nie obciążalnością koryta kablowego jako systemu. Nośność systemu zależy nie tylko od grubości blachy ale również od gatunku stali zastosowanej w danym materiale, rodzaju przetłoczenia i perforacji, które w rezultacie decydują o maksymalnej nośności systemu oraz samego sposobu montażu. Każdy z producentów tras kablowych dla swoich produktów określa te parametry dlatego najbezpieczniej jest umieszczać w projektach informację o wymaganej obciążalności trasy na 1 metr, np. 60 kg/m, co oznacza że należy dobrać taki system, który został przebadany wg normy PN-EN 61537 i w testach obciążalności uzyskał wartość większą lub równą 60 kg/m. W takim przypadku wykonawca ma większe pole manewru wyboru optymalnego systemu, jak również rozstawu podpór i odpowiedniego zawiesia.

Trasy szerokorozpiętościowe.

Największą maksymalną obciążalnością charakteryzują się drabiny kablowe, pozwalające nie tylko na możliwość obciążenia dużą ilością kabli energetycznych ale również zapewniające im doskonałą wentylację, co ma szczególne znaczenie przy dużych mocach przenoszonych przez te kable. Drabiny kablowe to również trasy szerokorozpiętościowe umożliwiające wykonawcy montaż konstrukcji w halach magazynowych, gdzie rozstawy podpór możemy stosować co 10, a nawet 12 metrów.

pasywnymi, które w sposób trwały i bezpieczny przyczyniają się do polepszenia EMC, gdyż układane w nich przewody są dużo bardziej chronione, dzięki ich ekranowaniu. Przy układaniu przewodów w trasach kablowych, sprzężenia galwaniczne i sprzężenia wywołane polem elektromagnetycznym zostają znacznie zredukowane. Tym samym trasy kablowe w znacznym stopniu przyczyniają się do zredukowania sprzężenia pomiędzy źródłem, a urządzeniem. Ekranujące działanie tras kablowych, można ocenić na podstawie impedancji sprzężenia oraz tłumienności ekranu. W ten sposób projektant otrzymuje ważne parametry inżynierskie dla systemów tras kablowych.

Dobór odpowiednich parametrów systemu.

Ważnym kryterium przy doborze odpowiedniego systemu nośnego jest objętość kabli, na które musi się znaleźć odpowiednio dużo miejsca we wnętrzu koryta kablowego. Ponieważ przewody nigdy nie są ułożone ściśle obok siebie, czy też całkowicie równolegle, przy obliczaniu objętości nie wystarczy posługiwanie się średnicą kabla. Rzeczywistą podstawę do obliczeń stanowi równanie (2r)². Wartość ta oddaje realne zapotrzebowanie na miejsce, łącznie z przestrzeniami między przewodami. Przy wyborze pojemności należy pamiętać o rodzajach przewodów. W celu separacji kabli i przewodów o różnych poziomach napięć, należy przestrzegać określonych odstępów. Przy układaniu kabli na korycie ważna jest

Trasy z podtrzymaniem funkcji E30/E90

To na co należy szczególnie zwrócić uwagę w przypadku prowadzenia tras z kablami z podtrzymaniem funkcji E30/ E90 to warunki i sposób mocowania takiej trasy, który musi spełniać zapisy Aprobaty Technicznej CNBOP stanowiącą specyfikację techniczną zespołów kablowych. W Aprobacie Technicznej CNBOP znajdziemy wszystkie istotne informacje dotyczące trasy kablowej, tak aby zainstalowana przez nas trasa spełniała wymagania normy DIN 4102-12 i co chyba ważniejsze, gwarantowała bezpieczeństwo osób przebywających w budynku, również w trakcie pożaru. Oprócz Aprobaty Technicznej CNBOP producent tras kablowych powinien posiadać Certyfikat Zgodności oraz Świadectwo Dopuszczenia CNBOP aby spełniać wymagania dla tras kablowych służących prowadzeniu kabli i przewodów z podtrzymaniem funkcji E30/E90. Są to dokumenty wymagane przez polskie prawo i jednocześnie niezbędne do odbioru tego typu instalacji na budowie przez inspektora.

Kablowe systemy nośne i ich związek z EMC

Kablowe systemy nośne mogą się w znacznym stopniu przyczynić do polepszenia EMC. Trasy kablowe są elementami

Prowadzenie tras kablowych z ominięciem elementów konstrukcyjnych budynku.

również ich wysokość, nie może ona przekraczać wysokości górnej krawędzi boku koryta kablowego. Należy również zapewnić rezerwę miejsca wynoszącą min. 30% na ewentualną późniejszą rozbudowę instalacji. W momencie gdy prowadząc trasę musimy wykonać rozgałęzienie lub łuk należy wziąć pod uwagę nie tylko ilość miejsca na obiekcie pod dany element montażowy ale również, co jest szczególnie ważne minimalny promień wygięcia kabli, którą to wartość, dla każdego ze stosowanych przez nas kabli na obiekcie, znajdziemy w karcie katalogowej producenta kabla.

Profesjonaliści profesjonalistom – OBO Bettermann

Zespoły kablowe OBO Bettermann E30/E90 - niezbędne dokumenty w trakcie odbioru instalacji.

Te i wiele innych istotnych aspektów musimy wziąć pod uwagę pamiętając, że trasę kablową zazwyczaj wykonujemy tylko raz w całym cyklu funkcjonowania budynku. To o czym zapomnimy lub nie dopilnujemy na samym początku przypomni o sobie w najmniej spodziewanym momencie. Trasę wykonujmy profesjonalnie aby dobrze służyła profesjonalistom, działom utrzymania ruchu na obiekcie. OBO Bettermann n

urządzenia dla energetyki 8/2012

eksploatacja i remonty

Linia produktów slimFamily firmy Wiha Schonach – już w 2010 roku firma Wiha Werkzeuge GmbH, w trakcie Międzynarodowych Targów Wyrobów Metalowych w Kolonii, zaprezentowała innowacyjne rozwiązanie polegające na zastosowaniu w swoich produktach slimTECHNOLOGY. Obecnie firma Wiha rozszerza linie produktów wykonywanych w tej technologii o system dynamometryczny slimTorque i tym samym po raz kolejny potwierdza swoją zdolność do wprowadzania innowacji oraz swoje kompetencje w zakresie produkcji narzędzi izolowanych VDE. Narzędzia te otrzymały pełną certyfikację niemieckiego Instytutu Kontroli i Certyfikacji VDE potwierdzającą spełnienie wszelkich wymagań stawianych narzędziom do pracy pod napięciem do 1000V. Lepszy dostęp do montowanych elementów i zwiększenie bezpieczeństwa użytkownika to nie jedyne zalety narzędzi tej linii.

urządzenia dla energetyki 8/2012

eksploatacja i remonty

irma Wiha Werkzeuge GmbH, wprowadzając do sprzedaży absolutną nowość – system dynamometryczny slimTorque jako jedyny producent na rynku oferuje swoim Klientom linię narzędzi dynamometrycznych, specjalnie przeznaczoną do pracy w obrębie części przewodzących prąd, która uzyskała pełną certyfikację niemieckiego Instytutu Kontroli i certyfikacji VDE. W przeciwieństwie do standartowych systemów wymiany trzonów oferowanych przez rynek, firma Wiha opracowała system bitów wymiennych Premium VDE slimBit o długości 90 mm, całościowo hartowanych i izolowanych. System ten, opracowany z wykorzystaniem technologii slimTECHNOLOGY znajduje wszechstronne zastosowanie, również w miejscach o utrudnionym dostępie. Składa się z rękojeści dynamometrycznej VDE, uchwytu na bity VDE i szerokiej gamy bitów Premium VDE. Oferowany w zestawie standardowym uchwyt na bity VDE wyposażony jest w wysokiej jakości metalowy mechanizm blokujący. Ze względów bezpieczeństwa metalowe części uchwytu są całkowicie od siebie odizolowane.

Sprawdzona koncepcja rozmiaru rękojeści i doświadczenie w zakresie momentów skręcających

Rękojeści z nowej rodziny narzędzi dynamometrycznych VDE są oparte na sprawdzonej koncepcji doboru wielkości strefy chwytu, która od lat ustala standardy haptyki i ergonomii. Wbudowana w rękojeść wkrętaka dynamo-

metrycznego podziałka wysokiej jakości slimTorque gwarantuje bezpieczne i kontrolowane dokręcanie połączeń śrubowych. Osiągnięcie nastawionego momentu skręcającego sygnalizowane jest poprzez słyszalne i wyczuwalne dla operatora kliknięcie. System ten w pełni zapobiega powstawania uszkodzeń wynikłych z przeciągnięcia połączenia śrubowego.

Absolutne bezpieczeństwo użytkownika

Nowa linia narzędzi slimTorque firmy Wiha jest również bezkonkurencyjna w kwestii zapewnienia bezpieczeństwa podczas jej użytkowania. Narzędzia te spełniają w pełnym zakresie wymogi określone w międzynarodowej normie IEC 60900:2004 i są dopuszczone do prac w obszarze elementów pod napięciem do 1000 V prądu zmiennego. Trzy części składowe (rękojeść, bity i uchwyt na bity ) posiadają certyfikację niemieckiego Instytutu Kontroli i Certyfikacji VDE i zostały oznaczone znakiem certyfikowanego bezpieczeństwa GS. Całościowo hartowane bity Premium slimBit o długości 90 mm są wyprodukowane w oparciu o technologię slimTECHNOLOGY opracowaną prze firmę Wiha. Tak proste i tak genialne: przeszkadzająca często w pracy izolacja została całkowicie zintegrowana z bitami Premium Bit, podobnie jak w przypadku trzonów standartowych wkrętaków VDE firmy Wiha (slimFix). W wyniku tego uzyskano całościowo izolowane bity slimBit, których średnica całkowita w krytycznych obszarach roboczych jest cieńsza od 11% do 33% w zależ-

urządzenia dla energetyki 8/2012

eksploatacja i remonty Zestaw Slim selection – i inne zestawy dla każdego!

ności od typu i rodzaju końcówki. Korzyść dla użytkownika łatwy dostęp do montowanych elementów (izolacja nie blokuje się w otworach montażowych oraz nie zasłania elementów montażowych) przy zachowaniu maksymalnego bezpieczeństwa pracy.

Myśl przewodnia stojąca za koncepcją produktów rodziny slim firmy Wiha – absolutna niezawodność, kompaktowość oraz poręczność

Wprowadzając na rynek ujednolicony system bitów Premium slimBit o długości 90 mm, który otrzymał certyfikację niemieckiego Instytutu Kontroli i Certyfikacji VDE i został oznaczony znakiem certyfikowanego bezpieczeństwa GS, firma Wiha ustala nowe kryteria kompetencji w zakresie produkcji narzędzi izolowanych VDE i zdolności do wprowadzania innowacyjnych rozwiązań. Największa atrakcja tej grupy: całościowo izolowane bity slimBit VDE pasują zarówno do linii narzędzi dynamometrycznych slimTorque, jak również do standardowego systemu bitów

wymiennych VDE slimVario. „Użytkownik otrzymuje oszczędny w kosztach, znajdujący wszechstronne zastosowanie zestaw bitów Premium VDE slimBit, które mogą być wykorzystane do prac wymagających zdefiniowania właściwego momentu skręcającego (rękojeść dynamometryczna slimTorque VDE) lub też do standartowych połączeń śrubowych (rękojeść VDE slimVario ) podsumowuje Matthias Schmidt, Product Manager w firmie Wiha Werkzeuge GmbH.„Właśnie podczas wykonywania prac konserwacyjnych poza warsztatem waga i możliwości różnorodnych zastosowań danego narzędzia odgrywają dużą rolę. Wraz z koncepcją produktów rodziny slim firma Wiha udostępnia elektrotechnikom kompaktowy zestaw dwóch rękojeści, który otrzymał pełną certyfikację niemieckiego Instytutu Kontroli i Certyfikacji VDE i został oznaczony znakiem certyfikowanego bezpieczeństwa GS oraz zestaw bitów VDE, za pomocą których zgodnie z zaleceniami producenta można wykonywać wszelkiego rodzaju prace montażowe”

Innym gwiazdorskim produktem, który firma Wiha oferuje swoim Klientom jest atrakcyjny cenowo zestaw startowy, zawierający narzędzia slimTorque jak również system wymiennych bitów slimVario w uniwersalnym, nadającym się do różnych zastosowań zestawie narzędziowym. Naturalnie użytkownicy, posiadający już narzędzia jednej z tych linii, mogą z łatwością go rozbudować. Tym samym firma Wiha w nowym katalogu dopełnia istniejącą standardową linię narzędzi dynamometrycznych VDE szeroką gamą najróżniejszych końcówek dla: slimFix, slimVario i slimTorque. Bity slimBit są oferowane w sześcioczęściowym zestawie zawierającym końcówki różnych typów i rozmiarów. Takie pojęcie jak jakość, marka, profesjonalizm i funkcjonalizm nie są w firmie Wiha pustymi obietnicami, ale realną rzeczywistością. Fakt ten znajduje potwierdzenie w licznych, krajowych i międzynarodowych certyfikatach i wyróżnieniach przyznanych firmie. Wkrętak standardowy slimFix oraz system wymiennych bitów slimVario został uhonorowany w 2011 roku międzynarodową nagrodą IF jako produkt desing award 2011. Podsumowując – rodzina narzędzi slim to kompaktowe rozwiązania w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa użytkownikowi przy każdym montażu!

O firmie:

Firma Wiha jest jednym z wiodących światowych producentów narzędzi ręcznych do użytku profesjonalnego w przemyśle i rzemiośle z siedzibą w Schonach w niemieckim Szwarcwaldzie. Już od ponad 70 lat nazwa Wiha to synonim innowacyjnych narzędzi o najwyższej jakości, takich jak wkrętaki, wkrętaki dynamometryczne, klucze sześciokątne, bity młotki, szczypce, narzędzia pomiarowe i węże przegubowe. Liczne wyróżnienia potwierdzają prawo firmy do pozycji lidera w zakresie funkcjonalności i wzornictwa produktów. Obecnie 650 pracowników firmy zajmuje się produkcją i sprzedaż ponad 3500 markowych narzędzi dla profesjonalistów. Wiha Polska sp. z o.o. Ul. Budowlanych 10B 80-298 Gdańsk Tel. +48 58 762 38 30 www.wiha.com

urządzenia dla energetyki 8/2012

eksploatacja i remonty

Bezpyłowe kucie i wiercenie Japoński koncern Makita przygotował prawdziwą gratkę dla użytkowników, którym zależy na kompleksowej obsłudze zadań budowlanoremontowych wymagających nie tylko zaawansowanych technologii, ale też zachowania czystości obiektów, w których wykonywane są prace. Nowe, poręczne i wielozadaniowe elektronarzędzie to młotowiertarka akumulatorowa BHR243RFE z systemem DX02 do odsysania pyłu.

oza typowymi dla młotowiertarek akumulatorowych zaletami, jakimi są wygoda pracy i niezależność od sieciowego źródła zasilania, umożliwiającymi dotarcie do trudnodostępnych miejsc, komplet wiercąco-kujący Ma-

kity odznacza się możliwością uniwersalnych zastosowań do pracy w różnego rodzaju materiałach, a także wspomnianą czystością obsługi. Wchodzące w skład zestawu akumulatorowy młotek Makita BHR243RFE

i system odsysania pyłu Makita DX02 pozwalają na wykonywanie wierceń, wierceń z udarem oraz podkuwania. Te trzy tryby pracy wybiera się za pomocą pokrętła znajdującego się z boku obudowy. Jest jeszcze dodatko-

urządzenia dla energetyki 8/2012

eksploatacja i remonty

wa, czwarta pozycja, usprawniająca obsługę dzięki możliwości obracania dłutem zamocowanym w uchwycie, a tym samym optymalne wykorzystanie sprzętu poprzez optymalizację ustawienia dłuta względem podłoża. W pozycji kucie młotowiertarka oferuje nam aż 40 pozycji przestawiania dłuta. Na uwagę zasługuje młotek udarowy, oznaczony jako LXT. To najbardziej zaawansowane technicznie osiągnięcie wśród produktów Makity – w którym zastosowano parę ciekawych i nowoczesnych rozwiązań – dedykowane jest do najcięższych zadań budowlanych. Zastosowano w nim silnik bezszczotkowy (Brushless) prądu stałego, gwarantujący znacznie dłuższą żywotność (w porównaniu ze standardowym silnikiem) i niższe zużycie energii. Silnik jest bezobsługowy i wykazuje dużo większą sprawność niż tradycyjne konstrukcje. Dzięki temu, że pracą silnika steruje inteligentny układ elektroniczny, łatwo i precyzyjnie sterować możemy obrotami (0-950 min-1) oraz udarami (0-4700 min-1), a także optymalnie dostroić parametry pracy urządzenia do rodzaju wykonywanego zadania i poddawanego obróbce materiału. Dzięki przewidzianym przez producenta parametrom i rozwiązaniom, przy użyciu młotowiertarki wywiercić można w drewnie otwór o średnicy 27 milimetrów, w stali – 13 mm, zaś w betonie 24 mm. Młotek udarowy LXT Makity zasilany jest nowoczesnymi akumulatorami litowo-jonowymi o napięciu 18 V i pojemności 3,0 Ah. Akumulatorowy młot kująco-wiercący Makity cechuje też dobrze wyważona konstrukcja. Silnik umieszczony jest prostopadle do osi młotka, zaś akumulator mocowany w dolnej części rękojeści, dzięki czemu osiągnięto lepsze wyważenie – nisko umieszczony środek ciężkości pozwala na bardzo wygodną pracę. Znajdujący się w wyposażeniu opcjonalnym system DX02 do odsysania pyłu spisuje się bez zarzutu nawet podczas wiercenia w pozycji pionowej z wiertłem skierowanym do dołu. System mocowany jest na zatrzaski i nie wymaga używania dodatkowych na-

rzędzi. Usunięcie pojemnika z młotka odbywa się za jednym naciśnięciem odpowiedniego przycisku. DX02 złożony jest z trzech głównych elementów: ruchomego ramienia, którym odbywa się transport materiału do pojemnika, samego pojemnika na nieczystości i silnika prądu stałego z wentylatorem, który, zamontowany na wrzecionie, wytwarza podciśnienie zasysające odpady do pojemnika. Ruchome ramię zwieńczone jest specjalną końcówką z gumowym kołnierzem, przez które przechodzi wiertło, pełniąc także rolę regulowanego ogranicznika głębokości wiercenia. Dzięki temu, że pojemnik na nieczystości wykonany został częściowo z przezroczystego materiału, możemy na bieżąco kontrolować poziom jego wypełnienia. Mamy tez do dyspozycji wymienny filtr HEPA, którego skuteczność zatrzymywania kurzu wynosi 99,75 procent.

Urządzenie Makity wyposażone jest też w wymienny uchwyt SDS-plus w wersji automatycznej, dzięki czemu nie trzeba odciągać tulei przy osadzaniu osprzętu w gnieździe. Beznarzędziowa obsługa zajmuje dosłownie chwilę, wystarczy tylko przekręcić tuleję blokującą i zsunąć uchwyt z wrzeciona, by w to miejsce zamontować zwykły uchwyt wiertarski. Producent zadbał o komfort obsługi również za sprawą antypoślizgowej gumy soft grip, która pokrywa główną rękojeść i uchwyt pomocniczy. Takie rozwiązanie gwarantuje pewny chwyt, a także redukuje ilość drgań przenoszonych na ramiona operatora urządzenia. Testy narzędzia wykazują, że moc BHR243RFE porównywalna jest z siłą narzędzi sieciowych tego typu o mocy od 500 do 600 W, co, zważywszy również rodzaj zasilania, można uznać za niezłe osiągnięcie konstrukcyjne Makity. n

Dane techniczne:

Prędkość obr. na biegu jałowym: 0-950 obr./min. Częst. udarów na biegu jałowym: 0-4.700 / min Maks. średnica wiercenia: w stali 13mm w drewnie 27mm w betonie 24mm Uchwyt narzędziowy typu: SDS-plus Napięcie/pojemność akumulatora: 18V/3,0 Ah Waga 3,4 kg Rękojeść antypoślizgowa pokryta gumą Kompaktowa budowa oraz dobre wyważenie zapewniają większą kontrolę i możliwość manewru BLDC bez szczotkowy silnik prądu stałego 40 - pozycyjne przestawianie dłuta Zwiększona stabilność wiertła w uchwycie 3 tryby pracy wiercenie, wiercenie z udarem i kucie

urządzenia dla energetyki 8/2012

eksploatacja i remonty

Fot. Bosch

Najmocniejszy na świecie elektryczny młot wyburzeniowy w klasie 11 kg

GSH 11 VC Professional to najmocniejszy na świecie, elektryczny młot wyburzeniowy w klasie 11 kg o mocy 1700 W i energii udarowej 23 J. Średni osiągany urobek to ponad tona betonu na godzinę.

GSH 11 VC Professional firmy Bosch – narzędzie stworzone z myślą o zapewnieniu komfortu przy skuwaniu materiałów z podłoża

owy młot wyburzeniowy firmy Bosch ma moc 1700 W zamkniętą w jedenastokilogramowej konstrukcji. Jest to najlepsza relacja mocy do ciężaru w tej klasie narzędzi. GSH 11 VC Professional odznacza się niskim poziomem drgań wynoszącym 8 m/s², dzięki czemu możliwa jest dłuższa praca młotem w ciągu dnia roboczego. Urządzenie posiada także uchwyt narzędziowy SDS-max z systemem „Vario-Lock“, który blokuje dłuto w jednej z dwunastu wybranych pozycji. Młot jest dostępny w sprzedaży od września bieżącego roku. W osiemdziesiątą rocznicę wprowadzenia na rynek pierwszego elektrycznego młota firma Bosch prezentuje GSH 11 VC Professional – najmocniejszy na świecie, elektryczny młot wyburzeniowy w klasie 11 kg o mocy 1700 W i energii udaru 23 J. Najlepsza, w tej klasie narzędzi relacja mocy do wagi gwarantuje użytkownikom większą mobilność i efektywność pracy. Dodatkowo, urządzenie posiada specjalną konstrukcję – wydłużono cylinder mechanizmu udarowego, dzięki czemu osiągnięto w nim niższe ciśnienie i w efekcie obniżono drgania. Dzięki takiej konstrukcji młot jest dobrze wyważony, a kilka dodatkowych centymetrów długości zapewnia wygodniejsze skuwanie materiałów z podłoża w pozycji stojącej. Nowy młot został stworzony do prac wyburzeniowych i naprawczych w betonie i kamieniu, do wyko-

nywania wierceń przelotowych podczas układania rur, przewodów wentylacyjnych lub kabli i do skuwania płytek podłogowych. Liczbę udarów można ustawiać w przedziale od 900 do 1700 na minutę.

Mechanizm udarowy z systemem tłumienia drgań gwarantuje długi okres eksploatacji

Ograniczony przepisami czas ciągłej pracy młotem GSH 11 VC w ciągu 1 dnia roboczego wynosi aż 3 godziny. Jest to możliwe dzięki obniżeniu poziomu drgań do 8 m/s² poprzez oddzielenie rękojeści głównej i bocznych od silnika oraz wyposażenie mechanizmu udarowego w system tłumienia drgań. Średni urobek osiągany w tym czasie to ponad tona betonu na godzinę, co jest rekordem w tej klasie narzędzi.

Dodatkowy osprzęt

Nowy młot wyburzeniowy jest wyposażony w uchwyt SDS-max, który umożliwia szybką i beznarzędziową wymianę osprzętu. Uchwyt wyposażono w system „Vario-Lock“, co pozwala na zablokowanie dłuta w jednej z dwunastu pozycji, w zależności od warunków pracy. Inne elementy wyposażenia to wyświetlacz serwisowy, który sygnalizuje z kilkugodzinnym wyprzedzeniem konieczność wymiany szczotek węglowych, system Constant Electronic zapewniający stałą, wysoką moc niezależnie od obciążenia i dogodnie umiejscowiony włącznik zasilający. Do narzędzi roboczych kompatybilnych z GSH 11 VC należą np. dłuto płaskie SDS-max, „RTec Sharp“ i szpicak „RTec Speed“. Wszystkie te dłuta posiadają samoostrzące się ostrze, co pozwala zachować maksymalną wydajność pracy przez cały okres ich użytkowania. W wyposażeniu standardowym znajduje się walizka transportowa, rękojeść boczna oraz szpicak „RTec Speed“. n

Dane techniczne

GSH 11 VC Professional

Moc nominalna

1.700 W

Energia udaru

23 J

Liczba udarów

900 – 1.700 min-1

Poziom drgań

maks. 8 m/s²

System montażu narzędzi

SDS-max

Waga

11,4 kg

Sugerowana cena detaliczna brutto: - GSH 11 VC Professional - 4 304 zł.

urządzenia dla energetyki 8/2012

konferencje i seminaria

II. Konferencja Naukowo-Techniczna Moc bierna w sieciach W Wiśle 24 i 25 października br. odbyła się Konferencja Naukowo-Techniczna „Problematyka mocy biernej w sieciach dystrybucyjnych i przesyłowych”. Było to już drugie – zorganizowane przez PTPiREE – tak duże spotkanie, omawiające temat mocy biernej.

roczystego otwarcia konferencji dokonał Andrzej Pazda, dyrektor Biura PTPiREE. Przybliżając tematykę wskazał, że problem mocy biernej może być rozpatrywany z różnych punktów widzenia: yy bezpieczeństwa systemu elektroenergetycznego, yy jakości energii elektrycznej, yy inwestycji, yy kosztów eksploatacji.

Jej wykonawcą jest zespół, składający się z przedstawicieli Politechniki Wrocławskiej, Politechniki Gdańskiej, Politechniki Lubelskiej oraz Akademii Górniczo-Hutniczej, zaś celem – opracowanie wytycznych optymalizacji gospodarki mocą bierną w KSE. Nadzór merytoryczny nad realizacją pracy sprawuje Zespół PTPiREE ds. Mocy Biernej. W sierpniu br. Zakończono I etap, w ramach którego pracowano metody optymalizacji go-

Wojciech Szymczak – Tauron Dystrybucja SA; Andrzej Pazda, Jarosław Tomczykowski – Biuro PTPiREE.

Zaznaczył także, iż korzyści ekonomiczne to nie tylko oszczędności związane z ograniczeniem strat mocy czynnej, ale także uniknięte koszty budowy nowych źródeł oraz linii elektroenergetycznych, wynikające z redukcji ograniczeń przepustowości sieci w związku z redukcją przepływów mocy biernej. Dyrektor Andrzej Pazda przypomniał, że spółki dystrybucyjne i PSE Operator prowadzą od ubiegłego roku pracę „Optymalizacja gospodarki mocą bierną w Krajowym Systemie Elektroenergetycznym”.

spodarki mocą bierną. W październiku br. podjęto decyzję o realizacji II etapu, czyli przeprowadzenie analizy danych pomiarowych w oparciu o wcześniej opracowane metody. Wykonanie obliczeń dla istniejących sieci wskaże miejsca w systemie, wymagające podjęcia działań inwestycyjnych dla poprawy bezpieczeństwa jego pracy. W konferencji wzięło udział 70 uczestników, reprezentujących przede wszystkim operatorów systemu dystrybucyjnego i przesyłowego, uczelnie oraz producentów związanych z tematem spotkania.

Obrady prowadzono w 5 sesjach tematycznych. Wygłoszono 14 referatów omawiających: yy zagadnienia optymalizacji gospodarki mocą bierną w KSE, yy metody optymalizacji gospodarki mocą bierną, yy wytyczne instalacji źródeł mocy biernej w KSE, yy wpływ mocy biernej na pracę sieci. W pierwszych z nich przeanalizowano zapotrzebowanie i bilans mocy biernej w KSE. We wnioskach stwierdzono widoczną tendencję malejącego zapotrzebowania na moc bierną zarówno w okresach szczytów, jak i szczególnie doliny letniej. Jako potencjalną przyczynę tego zjawiska podano: yy wzrost liczy urządzeń kompensacyjnych o działaniu ciągłym, yy wzrost liczby elementów w wykonaniu kablowym w sieciach SN i nn, yy wielkoskalową wymianę odbiorników energii przez drobnych odbiorców. Podczas konferencji przedstawiono kilka referatów, omawiających metody optymalizacji modułów napięć oraz rozpływu mocy biernej, wykorzystujące przeszukiwanie tabu, symulowane wyżarzanie, rój cząstek oraz zbiory rozmyte i algorytmy genetyczne. Omawiając kompensację mocy biernej w sieciach rozdzielczych stwierdzono, że baterie kondensatorów zainstalowane w stacjach WN/SN w niewielkim stopniu wpływają na ograniczenie strat energii, dlatego instalacja nowych baterii w tych stacjach nie jest zasadna z ekonomicznego punktu widzenia. W celu zwiększenia ograniczenia strat energii wszędzie tam, gdzie jest to możliwe harmonogram pracy baterii już zainstalowanych w stacjach WN/SN należy dostosować do wielkości poboru mocy biernej z tych stacji.

urządzenia dla energetyki 8/2012

konferencje i seminaria

Aleksander Kot – Akademia Górniczo-Hutniacza w Krakowie.

Z przedstawionych analiz wynika również, że ze względu na duże jednostkowe koszty baterii niskiego napięcia ich instalacja w celu kompensacji mocy biernej stanu jałowego transformatorów SN/nn tylko w nielicznych przypadkach może być opłacalna. Ponadto duża liczba włączonych na stałe baterii może w stanach niskiego obciążenia prowadzić do nadwyżki mocy biernej w niektórych fragmentach sieci 110 kV. Za to za bardziej efektywny ekonomicznie sposób ograniczania strat energii w sieci średniego napięcia uznano zastosowanie znacznie mniejszej liczby baterii niskiego napięcia o mocy rzędu 30 kVar rozmieszonych w wybranych stacjach SN/nn. Z przedstawionych analiz wynika również, że w wielu obwodach sieci SN o dużym zapotrzebowaniu na moc bierną w stanach niskiego obciążenia można stosować znacznie tańsze baterie przyłączone na stałe, dobierając ich łączną moc tak, aby nie przekroczyła minimalnego poboru mocy biernej z transformatora WN/SN zasilającego analizowaną sieć. Duże emocje wzbudziła także dyskusjanad sposobem naliczania opłat za usługi dystrybucyjne w zakresie mocy biernej. Zwrócono uwagę, iż należy się przyjrzeć zasadności operowania tzw. optymalnym współczynnikiem tgw. Przedstawione przykłady potwierdzają, że opłaty naliczane za pobór mocy biernej są niewspółmierne do rzeczywistych, dodatkowych kosztów przesyłania tej mocy. Zaproponowano, że – ze względu na możliwości pomia-

rowe, które pojawią się wraz z wdrożeniem technologii smart metering – celowe jest podjęcie dyskusji na temat zmiany zasad rozliczeń za usługi dystrybucji, aby opłaty za pobór mocy biernej były adekwatne do skutków, jakie powoduje jej wytwarzanie i przesyłanie, oraz żeby obejmowały wszystkich odbiorców. Zagadnienie mocy biernej jest ważnym problemem, którego właściwe rozwiązanie daje wielorakie korzyści, w tym

również ekonomiczne. Rozwiązanie to można sprowadzić do następujących kwestii: yy Niezbędne dla optymalnej gospodarki mocą bierną jest zapewnienie pracy systemu elektroenergetycznego z optymalnymi modułami napięć w węzłach sieci oraz optymalnymi parametrami pracy istniejących urządzeń do kompensacji. yy Danymi wejściowymi do obliczeń optymalizacyjnych powinny być wyniki estymacji stanu systemu elektroenergetycznego. yy Cyklicznie wykonywane obliczenia optymalizacji napięć i rozpływu mocy biernej w systemie elektroenergetycznym dają możliwość sprawdzania na bieżąco możliwości kompensacyjnych w tym systemie. W czasie konferencji zaproponowano potrzebę działań i analiz w następujących kierunkach: yy tworzenia taryf i zasad rozliczeń za moc bierną z odbiorcami końcowymi i lokalnymi wytwórcami, yy koordynacji działań OSP i OSD w zakresie zarządzania istniejącymi zasobami regulacji mocy biernej w sieciach przesyłowych i dystrybucyjnych, yy tworzenia rozwiązań dla niwelowania naturalnego konfliktu interesów: – OSD – minimalizowanie przepływów Q (kryterium ekonomiczne) – OSP – bezpieczeństwo sieci zamkniętej Konferencja wzbudziła duże zainteresowanie w środowisku energetyki zawodowej. Miłe słowa skierowane pod adresem organizatorów na jej zakończenie na pewno będą zachętą do kolejnych spotkań poświęconych problematyce mocy biernej. Jarosław Tomczykowski Biuro PTPiREE Patronat medialny:

Kazimierz Wilkosz – Politechnika Wrocławska.

urządzenia dla energetyki 8/2012

konferencje i seminaria

Konferencja Systemy Informatyczne w Energetyce SIwE’12

Sieć inteligentna nie tylko z nazwy Konferencja Systemy Informatyczne w Energetyce SIwE’12 organizowana przez PTPiREE we współpracy z Komisją PTPiREE ds. IT odbyła się już po raz jedenasty, w dniach 20-23 listopada 2012 r. w Wiśle. Wydarzenie zgromadziło blisko 600 osób, wśród których znaleźli się przedstawiciele urzędów administracji państwowej, Ministerstwa Gospodarki, energetyki, świata nauki oraz sektora IT.

ematem przewodnim konferencji była inteligentna sieć analizowana w wielu aspektach jej funkcjonowania. Wystąpienia prelegentów dowiodły, że pojęcie to rozumiane jest bardzo szeroko. Należy zgodzić się jednak, że sieć nowej generacji to przede wszystkim rozwiązania typu smart, na które składają się inteligentne: pomiary, automatyka i sterowanie w głębi sieci, nowoczesne technologie w obszarze wytwarzania i magazynowania energii oraz regulacje. Trzeba jednak podkre-

ślić, że aby system ten funkcjonował poprawnie jego niezbędnymi komponentami są inteligentni: dostawcy, sprzedawcy i wytwórcy oraz konsumenci energii. I wreszcie, co niezmiernie ważne, sama sieć poddająca się tym inteligentnym zabiegom. Każde z tych zagadnień jest poruszane na różnych płaszczyznach w szerokiej i bardzo modnej ostatnio dyskusji na temat przyszłości technologii AMI w Polsce. Patrząc z punktu widzenia dostawcy energii, które to środowisko reprezentuje przecież PTPiREE, wyda-

W konferencji SIwE’12 uczestniczyło prawie 600 osób.

Konferencję otworzył Andrzej Pazda, Dyrektor Biura PTPiREE.

je się, że często koncentrujemy się na rozwiązaniach, zapominając o faktycznych beneficjentach wszystkich wdrożeń, czyli o naszych klientach. A ci, jak wykazują badania prowadzone również przez PTPiREE, są zupełnie zdezorientowani. Należy zatem postawić pytanie, czy podołamy temu wyzwaniu i czy owa inteligentna, nie tylko z nazwy, sieć powstanie? Program konferencji SIwE był niezwykle bogaty. Przeprowadzono 8 sesji tematycznych. Pierwsza poświęcona była wymaganiom europejskim stawianym polskim sieciom, pozostałe dotykały zarówno proponowanych rozwiązań jak i zdobytych już doświadczeń. To właśnie możliwość prezentowania swoich osiągnięć i dzielenia się nimi należy uznać za jedną z najistotniejszych wartości konferencji, i to zarówno w odniesieniu do przedstawicieli władz, energetyki, jak i sektora IT. W Wiśle przedstawiono 45 referatów dotyczących budowy inteligentnej sieci, zarządzania majątkiem oraz bezpieczeństwa informacji. Przedstawiono także postępy w realizacji największego w Polsce wdrożenia inteligentnej sieci na terenie Energa-Operator SA. Na przygotowanych 23 stoiskach można było zobaczyć „na żywo” działające już w energetyce systemy oraz oferowane przez dostawców nowe rozwiązania lub urządzenia z zakresu IT. Warto zauważyć, że w programie spotkania pojawiło się kilka wystąpień rewidujących dotychczasowe założenia wdrożenia smart grid w Polsce lub podnoszące związane z nim, a dotychczas niedostrzegane, problemy, m.in.: możliwość wpływania na klienta przez OSD oraz wielkość mocy możliwej do zredukowania dzięki wdrożeniu smart metering.

urządzenia dla energetyki 8/2012

konferencje i seminaria getycznej i IT w Polsce objęli: Minister Gospodarki, Prezes Urzędu Regulacji Energetyki oraz Prezes TAURON Polska Energia. Sponsorami Konferencji były firmy: ATM Systemy Informatyczne SA oraz T-matic Systems Sp. z o.o. Do udziału w kolejnej, dwunastej już edycji konferencji SIwE’13 w Wiśle zapraszamy w dniach 26-29 listopada 2013 r. Szymon Kowalski, Departament Energetyki Ministerstwa Gospodarki.

Tomasz Kowalak, Dyrektor Departamentu Taryf Urzędu Regulacji Energetyki.

Zauważono również problem z masowym pozyskiwaniem, przetwarzaniem i bezpieczeństwem danych, czy też zasadnością pozyskiwania tak dużej ich ilości. Pojawiły się także zapowiedzi

nowych systemów IT wykorzystujących infrastrukturę smart grid m.in. do zarządzania portfelem klientów. Honorowy patronat nad tegorocznym największym spotkaniem branży ener-

n Sebastian Brzozowski Biuro PTPiREE Patronat medialny:

Regionalne Seminaria / Szkolenia dla Służb Utrzymania Ruchu

2012

05.12.2012 – Poznań

2013

21.02.2013 - Kraków 28.03.2013 - Stalowa Wola 18.04.2013 - Wałbrzych 23.05.2013 - Rzeszów 20.06.2013 - Trójmiasto 10.10.2013 - Bydgoszcz 04.12.2013 - Warszawa Jeżeli jesteś zainteresowany uczestnictwem w Seminarium, zaprezentowaniem produktu

c js ie a m zon ść nic Ilo gra o

lub nowego rozwiązania napisz do nas: marketing@energoelektronika.pl Energoelektronika.pl tel. (+48) 22 70 35 291

urządzenia dla energetyki 8/2012

Partnerzy:

konferencje i seminaria

XI KONFERENCJA SYSTEMY INFORMATYCZNE W ENERGETYCE SIWE’12

Inteligentne sieci rozdzielcze – wybrane zagadnienia 1. Wprowadzenie Pojęcie Smart Grid (Sieć inteligentna) początkowo używane w rozważaniach teoretycznych, obecnie oznacza nowe rozwiązania implementowane w sieciach rzeczywistych. W dalszych rozważaniach pod pojęciem tym rozumiemy, zgodnie z definicją USA [27] sieć o następujących właściwościach: yy jest samoodnawialna po wewnętrznych zakłóceniach, yy umożliwia aktywne uczestnictwo odbiorców w zapotrzebowaniu na energię, yy jest odporna na fizyczne i cybernetyczne ataki, yy dostarcza energię o jakości odpowiadającej wymaganiom 21-go wieku, yy przyjmuje wszelkie rodzaje wytwarzania i magazynowania energii, yy umożliwia wprowadzanie nowych produktów, usług i rynków, yy optymalizuje wydatki i efektywność eksploatacyjną. Interesującymi są również zestawienia danych w [12] (por. także [27]): kapitał zainwestowany w elektroenergetycznych systemach w świecie podzielony jest następująco: sieci rozdzielcze 40%, wytwarzanie 40%, sieci przesyłowe 20%, natomiast 80% przerw w dostawie energii do odbiorców spowodowane jest awariami w sieci rozdzielczej”. Zestawiając wyżej wymienione właściwości Smart Grid (SG) z literaturą przedmiotu, można zestawić następującą listę najistotniejszych dla rozwoju tych sieci zadań: yy modyfikacja (zbudowanie od nowa) sieci rozdzielczych spełniających wymogi SG, yy uaktywnienie odbiorców, yy instalowanie odnawialnych źródeł energii (OZE) i magazynów energii, yy modyfikacja informatycznych systemów komunikacyjnych (Information Communication Technology - ICT), yy utworzenie nowego rynku energii złożonego z dziedzinowych rynków elektroenergetycznego i gazowego.

2. Modyfikacja sieci rozdzielczych Modyfikując sieć rozdzielczą należy zgodnie z [23] wprowadzić niżej wymienione nowe technologie: yy zaawansowaną automatykę rozdzielczą (Advanced Distribution Automation - ADA), yy inteligentne uniwersalne transformatory, yy wielofunkcyjne półprzewodnikowe wyłączniki, yy antycypację awarii w sieci rozdzielczej, yy zaawansowaną infrastrukturę pomiarową (Advanced Metering Infrastructure – AMI), yy lokalne sterowniki w budynkach, mikrosieciach, sieci rozdzielczej, yy rozproszone źródła energii i magazyny energii wyposażone w inteligentne przekształtniki i zaawansowane sterowniki. Powyższe technologie umożliwią rozwinąć i implementować następujące bardzo ważne dla eksploatacji SG systemy: yy informatyczny system komunikacyjny (Information Communication Technology - ICT), yy system zarządzania siecią (Distribution Management System – DMS), yy nowy rynek energii.

3. Aktywacja odbiorców Wprowadzenie inteligentnych sieci zakłada zmianę roli konsumenta na rynku energii. Pasywny do tej pory w swej roli, będący jedynie biernym użytkownikiem klient, będzie musiał zmienić swoje przyzwyczajenia związane z konsumpcją energii i stać się aktywnym tzw. prosumentem. Zarządzanie popytem na energię określonych grup klientów, w których istotne jest zaspokojenie potrzeb zarówno indywidualnych klientów, jak i optymalizacja potrzeb grupy jako całości, wymaga wymiany ogromnej ilości danych niezbędnych do podejmowania decyzji przez różnych uczest-

ników rynku. Zarządzanie tak kompleksowym systemem wymaga odpowiedniej struktury ICT, której w przypadku zarządzania popytem podstawowym składnikiem jest zaawansowany system opomiarowania złożony z inteligentnych liczników i dedykowanych urządzeń pozwalających na monitorowanie zużycia energii i reagowanie na propozycje wysyłane przez dystrybutora czy agregatora. Struktura inteligentnych urządzeń jest podstawowym elementem pozwalającym na efektywne wykorzystanie zalet przyszłych inteligentnych sieci, należy jednak zauważyć, że głównym elementem każdej z map rozwoju SG tworzonych przez różne organizacje, są nowe rozwiązania pozwalające na szeroki udział prosumentów w rynku energii. Przyjęte rozwiązania zarządzania popytem na energię muszą być ściśle dopasowane do lokalnego rynku i uwzględniać takie czynniki jak: aktualne i przyszłe profile zużycia energii, typy i rodzaje zainstalowanych urządzeń (w tym wykorzystywana technologia grzewcza i klimatyzacyjna), zainstalowane i planowane OZE, warunki klimatyczne oraz, a właściwie przede wszystkim, skłonność i motywacja klientów do zmiany zachowań związanych z korzystaniem z energii. Obecnie znajomość tematyki inteligentnych wśród odbiorców energii, zarówno w Polsce, jak i na świecie jest ciągle niewielka. Nawet w krajach tak rozwiniętych jak USA, według badań SmartGrid Consumer Collaborative1 [21], przeprowadzonych w na przełomie sierpnia i września 2011 roku, aż 51% respondentów stwierdziło, że nigdy nie słyszało pojęcia Smart Grid, a kolejne 21% słyszało, ale nie wie, co ono oznacza. Dla pojęcia inteligentnego licznika odpowiednio: 46% nigdy nie słyszało nic na Smart Grid Consumer Collaborative (SGCC)- jest stowarzyszeniem non-profit którego celem jest promowanie rozwiązań i korzyści związanych z modernizacją sieci elektroenergetycznych w USA. www.smartgridcc.org

urządzenia dla energetyki 8/2012

konferencje i seminaria ten temat, a 20% słyszało, ale nie wie co oznacza. Należy jednak podkreślić, że wśród respondentów dla których SG jest pojęciem znanym ponad połowa tj. 54% określiła swoje odczucia związane z wprowadzanymi zmianami jako korzystne; 21% jako neutralne; 15% negatywne. Podobnie dla inteligentnych liczników: 54% określiło je jako pozytywne i korzystne, a 23% jako neutralne. Szereg badan wskazuje na olbrzymi wpływ nowych programów DSM/DR na zarządzanie popytem na energię. W 2009 w Wielkiej Brytanii 25%-45% gospodarstw domowych zgłosiło chęć reagowania na sygnały zarządzania popytem. Główną barierą szerszej aktywności klientów w udziale w programach tego typu jest obawa przed pogorszeniem jakości życia i przyzwyczajeń związanej z koniecznością redukcji zużycia energii. Prowadzone liczne badania w zakresie zarządzania popytem dla gospodarstw domowych pozwalają na wydzielenie następujących podstawowych rozwiązań DSM [9]: yy Sterowane krzywą obciążenia poprzez priorytety – urządzeniom zainstalowanym w gospodarstwie domowym przyznawane są pewne priorytety o różnych poziomach hierarchii. W przypadku konieczności redukcji zużycia, centralny system automatycznie wyłącza urządzenia zgodnie z ustaloną przez klienta hierarchią priorytetów (klient nagradzany jest za redukcję zużycia np. bonusem do rachunku). yy Sterowanie obciążeniem poprzez minimalizację lub przeniesienie w czasie działania urządzeń domowych – zamiast całkowitego wyłączenia urządzeń mogą być on przełączone w stan minimalnego poboru energii, lub włączenie pewnych urządzeń np. pralek czy kuchenek może zostać opóźniane. yy Stosowanie systemów dynamicznych taryf – stosowanie wysokich cen w godzinach szczytu, a niskich poza nim, jest jednym z podstawowych sposobów sterowania zachowaniem klientów. Rozwiązania te muszą być starannie dobierane do konkretnych grup odbiorców, bowiem masowe przejście na odbiór energii w najtańszych taryfach może spowodować zbyt wysokie zużycie i zamiast wyrównania obciążenia kolejny szczyt poboru. yy Rozwiązania techniczne polegające na redukcji napięcia, które daje możliwość obniżenia popytu poprzez zastosowanie specyficznych rozwiązań w transformatorach.

Generalnie wśród proponowanych rozwiązań klienci rozróżniają programy DSM, w których sami mogą sterować zużyciem energii poprzez wybór taryf oraz programy, w których operator zewnętrzny kontroluje ich urządzenia. Drugie rozwiązanie jest akceptowane tylko wtedy, gdy nie ingeruje zbyt mocno w przyzwyczajenia i zapewnia pełną prywatność. Poziom zmian przyzwyczajeń i zachowań, jaki akceptować będą klienci musi zostać szczegółowo zbadany dla każdej z grup (społeczności) pod kątem optymalizacji indywidualnych i wspólnych optymalizacji. Zaangażowanie konsumenta w nowe działania będzie wymagało od dystrybutorów zmiany modelu sprzedaży usług na zorientowany na klienta i przygotowania odpowiednich kampanii edukacyjno promocyjnych. Istotne jest stworzenie odpowiednich zasad działania i katalogu tzw. „dobrych praktyk”, które zapewnia odpowiednią jakość i ochronę praw konsumenta [18]. Badania prowadzone przez amerykańskie stowarzyszenie Smart Grid Consumer Collaborative (SGCC) pozwoliły na sformułowanie głównych obszarów w działalności dystrybutorów energii, w których odpowiednie działania powinny być podjęte, aby zaangażowanie odbiorców w rozwój inteligentnych sieci było jak największe i spotkało się z pozytywnym odbiorem [6]: yy Przygotowanie punktów do rozpatrywania skarg i obaw klientów przed projektami instalacji inteligentnych urządzeń i nowych programów zarządzania popytem. Pożądane jest przegotowanie odpowiednich programów informacyjnych dla klientów przejawiających wyjątkowo niechętny stosunek do wprowadzanych zmian, którzy mogą stać się liderami grup protestujących przeciwko wprowadzanym projektom. yy Przygotowanie odpowiednich programów informacyjnych stopniowo wprowadzających klientów w zmiany na rynku energii. Z doświadczeń firm amerykańskich wynika, że kampanie informacyjne powinny koncentrować się na efektach krótkofalowych, które będą wprowadzone w okresie od 3-6 miesięcy, a nie dotyczyć korzyści możliwych do osiągnięcia za kilka lat. Najczęściej wykorzystywana, efektywna strategia informacyjna zakładała 3 etapy: yy W okresie 90-60 dni od rozpoczęcia projektu wymiany - inicjowanie działań promocyjnych w postaci forów edukacyjnych i dyskusyjnych w różnych środowiskach

urządzenia dla energetyki 8/2012

lokalnych, zaangażowanie lokalnych mediów, organizowanie tzw. eventów z udziałem polityków i znanych postaci życia kulturalnego. yy W okresie na 21-7 dni przed planowaną instalacją - przesłanie listu informacyjnego, kontakty telefoniczne z klientami. yy W dniu instalacji- przed rozpoczęciem instalacji informacja dla mieszkańców o podejmowanych działaniach lub po instalacji pozostawienie ulotki informacyjnej. Efektywne edukacyjno-informacyjne kampanie firm, które w swoich projektach nie napotkały większych problemów z protestami mieszkańców, dotyczyły głównie rozwiązań związanych z logistyką instalacji i uwypuklały korzyści szybko widoczne dla klienta, takie jak możliwość śledzenia bieżącego zużycia energii. yy Przygotowanie programów edukacyjnych i szkoleń dla pracowników mających bezpośredni kontakt z klientami (np. obsługa kasowa, serwisowa, odczyt liczników) którzy mogą być promotorami nowych rozwiązań w lokalnych środowiskach i zachęcać do udziału w nowych rozwiązaniach także w sposób nieformalny. Codzienna szeroko zakrojona promocja w każdym z punktów kontaktów z klientem powinna pozwolić na przejście z etapu wprowadzania projektów do całkowitego wdrożenia programów. W celu zwiększenia akcji promocyjnej wskazane może być wykorzystanie innych firm i punktów niezwiązanych bezpośrednio z obsługą klienta. yy Budowanie pozytywnego wizerunku firmy w lokalnej społeczności. Uczestnictwo w lokalnych wydarzeniach takich jak festyny, tzw. eventy związane z promowaniem efektywnego wykorzystania energii pozwala na zbudowanie zaufania do firmy. Klienci, którzy mają zaufanie do swojego dystrybutora energii chętniej biorą udział w programach rozwoju sieci inteligentnych. yy Przygotowanie programów symulacji oszczędności wynikających z przystąpienia do nowych programów. yy Przygotowanie programów w postaci bonusów finansowych. Nawet niewielkie kwoty powodują, że klienci chętniej wykazują zainteresowanie nowa ofertą. yy Przygotowanie prostych i zrozumiałych ofert wraz łatwym sposobem dołączenia do programu (energia

konferencje i seminaria i jej zużycie zwykle nie jest kluczowym elementem wydatków). yy Przygotowanie programów motywacyjnych będących bodźcem do przystąpienia do programu. Programy w postaci zawodów w oszczędzaniu energii czy prowadzenie portali pozwalających na porównanie zużycia energii, wyzwalają w konsumentach określone zachowania i zbliżają do idei inteligentnych sieci. yy Wykorzystanie segmentacji klientów w celu lepszego dobrania ofert. Segmentacja może być przeprowadzona na podstawie badań oraz posiadanych danych. Nawet podstawowy podział na grupy klientów ze względu na profil demograficzny, typ i powierzchnię mieszkania czy historię rachunku za energię pozwoli na zwiększenie udziału społeczeństwa w nowych programach. Ze względu na szeroką i zróżnicowaną grupę społeczną, jakiej dotyczą projekty wprowadzenia inteligentnych sieci, najlepsze rezultaty można osiągnąć poprzez stosowanie segmentacji behawioralnej, gdzie podstawą grupowania byłby sposób myślenia, podejmowania decyzji i zwyczajów związanych z wykorzystaniem energii. Możliwość oszczędności jest kluczowym czynnikiem zachęcającym klientów do zmian. Pozostałe nieekonomiczne czynniki np .ochrona środowiska mają znaczenie w pewnych wybranych grupach odbiorców. Badania przeprowadzone przez IBM [11] wskazują na trzy grupy czynników wpływających na decyzje klienta: yy Alternatywna motywacja – czynniki finansowe są znaczącym, lecz nie jedynym dominującym kryterium działań związanych z wykorzystaniem energii. Konsumenci rozważają też takie czynniki jak komfort korzystania, kondycja krajowej gospodarki, wartości związane z ekologią. yy Dostępność informacji – istotnym czynnikiem wyboru jest sposób prezentacji ofert i ich wariantów. yy Czynniki społeczne – istotnym czynnikiem podejmowania decyzji jest akceptacja społeczna i naśladowanie zachowań innych np.liderów lokalnych czy znanych osób ze świata kultury. Zainteresowanie konsumentów udziałem w projektach inteligentnych sieci wzrasta, gdy znajdują w ofercie możliwość szerokiego (przy wykorzystaniu łatwych kanałów dostępu) wglądu do danych na temat własnego zuży-

cia energii. Bezpośredni i ciągły monitoring danych jest podstawowym czynnikiem zmieniającym zachowania klientów związane z korzystaniem z energii elektrycznej. Ze względu na zróżnicowanie grupy klientów dystrybutorzy muszą oferować różne (tradycyjne i elektroniczne) kanały komunikacji na temat użytkowania energii. Reakcja klientów na oferty nowych programów DSM/DR musi być weryfikowana w instalacjach pilotażowych rozważając różne dobory grup klientów. Takich testów przeprowadza się wiele w krajach europejskich. Do liderów należą takie kraje jak Dania Finlandia, Francja, Irlandia, Malta Holandia, Norwegia, Szwecja, Hiszpania, Wielka Brytania czy Niemcy. W Polsce praktycznie takich instalacji nie ma. Brak jest weryfikacji zachowań polskiego klienta w warunkach rzeczywistych. Większość projektów wykorzystuje założenia teoretyczne przyjęte z rynków i badań zachodnich oraz amerykańskich [5]. A należy zauważyć, że warunki w jakich funkcjonuje klient polski są zasadniczo inne (np. rozkład wydatków), a zużycie energii jest znacznie mniejsze w porównaniu do krajów Europy zachodniej czy USA. W gospodarstwach domowych zainstalowane jest mniej energochłonnego sprzętu (np. klimatyzatorów, grzewczych instalacji elektrycznych).

4. Odnawialne źródła energii (OZE) I magazyny energii Wśród wielu powodów, dla których zastosowanie OZE określa rozwój ekonomiczny i społeczny, najważniejszymi są następujące: yy malejące zasoby kopalnych źródeł energii pierwotnej, yy deregulacja elektroenergetyki, yy zanieczyszczenie środowiska, yy wzrastająca opozycja przeciw energetyce jądrowej. Możemy wyróżnić następujące rodzaje pierwotnej energii: słońce, wiatr, woda, źródła geotermalne, biogaz, odpady i inne. Zależnie od zasobności źródła stosuje się odpowiednie sposoby wytwarzania prądu elektrycznego o różnych mocach znamionowych; jako OZE traktuje się źródła o ograniczonej mocy znamionowej (odmiennej w różnych krajach, przy czym największa wartość nie przekracza 100 MW). Współcześnie farmy wiatrowe, a zwłaszcza farmy zlokalizowane w morzu, są największym producentem energii elektrycznej. Niestety, produkcja energii elektrycznej w farmach wiatrowych

nie da się dokładnie prognozować i dlatego konieczne jest magazynowanie energii lub budowa dodatkowych źródeł dla zapewnienia energii najważniejszym odbiorcom. Ponadto morskie farmy wiatrowe lokalizowane są w dużej odległości od brzegu, co powoduje duże straty przesyłanej energii; dla ich ograniczenia stosuje się stałoprądowe linie kablowe, co powoduje konieczność transformacji prądu stałego na przemienny (DC/AC). Budowa rozproszonych (o małej mocy) OZE jest kosztowna i organizacyjnie niełatwa, dlatego prywatni inwestorzy potrzebują wsparcia finansowego, legislacyjnego i organizacyjnego. Ponadto w przypadku rozproszonych źródeł trzeba rozwiązać zagadnienie włączenia ich do sieci; jeśli mamy do czynienia ze skupieniem kilku źródeł, wtedy najwłaściwsze wydaje się utworzenie mikrosieci (Microgrid) która może pracować w jednym z dwóch trybów: wyspowym lub połączonym z siecią..

5. Modernizacja systemu ICT Rozważając rozwój ICT należy wziąć pod uwagę, że SG musi wspierać procesy samonaprawy po awariach, systemy automatyzacji, kontroli i zabezpieczeń na równi z systemami zarządzającymi, które wymagają transferu dużych ilości danych (których część musi być dostarczona praktycznie w czasie rzeczywistym). Ostatnie dwie dekady były dla rozwoju informatyki czasem charakteryzującym się niezwykle szybkim rozwojem technologii – rozwój Internetu, bezprzewodowe technologie dostępu i olbrzymie ilości cyfrowych informacji, które jesteśmy w stanie składować i przetwarzać prowadzi nas do punktu, w którym głód informacji wymusza na nas kontynuowanie rozwoju technologicznego i przekraczanie kolejnych barier. Z podobną sytuacją mamy do czynienia w SG. Bieżące podejście do sieci inteligentnych wymaga jedno lub dwukierunkowej wymiany informacji pomiędzy setkami tysięcy urządzeń pomiarowych i systemami zarządzającymi. Wraz z rozwojem SG i ze wzrostem świadomości konsumentów Ilość urządzeń pomiarowych będzie ciągle rosła. Należy również oczekiwać, że urządzenia i technologie pomiarowe będą coraz bardziej rozbudowane, co będzie owocować znacznym przyrostem danych, które należy przetworzyć. Przetwarzanie w chmurze (Cloud Computing –CC) jest modelem, który gwarantuje wygodny, sieciowy do-

urządzenia dla energetyki 8/2012

konferencje i seminaria stęp na żądanie do współdzielonej puli konfigurowanych zasobów obliczeniowych(sieci, serwety, przestrzeń dyskowa, aplikacje, usługi), które mogą być w bardzo krótkim czasie udostępnione lub zwolnione praktycznie bez udziału operatora – proces zarządzania zasobami, aplikacjami i usługami jest w wysokim stopniu zautomatyzowany. Kluczowa charakterystyka przetwarzania w chmurze zawiera: yy dostęp do zasobów na żądanie, yy szerokopasmowy dostęp sieciowy, yy organizowanie zasobów obliczeniowych przy pomocy puli, yy wysoka elastyczność zasobowa, yy wysoce zautomatyzowany system pomiarowy i zarządzający chmurą. Z perspektywy systemów zarządzających SG, wszystkie powyższe cechy są zachęcające. Systemy zarządzające pracą chmury obliczeniowej kontrolują i optymalizują wykorzystanie zasobów poprzez zdolność pomiaru na pewnym poziomie abstrakcji stosownie do rodzaju usługi (np. przestrzeń dyskowa, moc obliczeniowa, przepustowość sieci, ilość aktywnych kont użytkowników lub jednoczesnych połączeń sieciowych). Wykorzystanie zasobów jest monitorowane, kontrolowane i raportowane, co gwarantuje transparentność zarówno dla klienta jak i usługodawcy. Skonfigurowane funkcjonalności mogą być szybko i elastycznie uruchamiane i zwalniane – w większości przypadków automatycznie – aby zagwarantować możliwość błyskawicznego dostosowywania rozwiązania w chmurze do dynamicznie zmieniających się warunków zapotrzebowania na moc obliczeniową. Przekazanie realizacji usług zewnętrznemu dostawcy, przy równoczesnym dzieleniu zasobów chmury z innymi użytkownikami odpowiada modelowi chmury publicznej (ang. Public Cloud). W ten sposób swoje usługi świadczy np. Google i Microsoft. Zakres usług może być jednak różny i zależy od wielu czynników, np. konkretnych potrzeb klienta, posiadanych zasobów, wiedzy i umiejętności technicznych. Można wyróżnić 3 modele realizacji usług: 1. Oprogramowanie jako usługa – SaaS (ang. Software as a Service). W modelu tym dostawca oferuje konkretne oprogramowanie gotowe do wykorzystania. Klienta nie interesuje ani platforma sprzętowa, ani oprogramowanie systemowe, a jedynie oferowane funkcje w poszczególnych aplikacjach. Model ten jest najczęściej wykorzystywany przez osoby prywatne. Oferta może być

również atrakcyjna dla małych firm, ponieważ zbędny jest zakup i utrzymanie serwerów, oprogramowania systemowego i użytkowego, a usługi administracyjne mogą ograniczać się do jednorazowej, wstępnej konfiguracji. 2. Platforma jako usługa – PaaS (ang. Platform as a Service). W modelu tym dostawca oferuje pakiet aplikacji, powiązanych ze sobą i wyposażonych w jednolity interfejs użytkownika. Najczęściej dostęp realizowany jest przez przeglądarkę internetową, co oznacza możliwość korzystania z oprogramowania na wielu różnych platformach sprzętowych i systemowych. 3. Infrastruktura jako usługa – IaaS (ang. Infrastructure as a Service). W modelu tym oferta obejmuje infrastrukturę sprzętową, oprogramowanie systemowe i użytkowe oraz usługi serwisowe. Możliwe są jednak różne warianty, np. instalacja oprogramowania dostarczonego przez klienta, czy też rozdzielenie usług administracyjnych pomiędzy dostawcę i klienta. Funkcjonalność chmury można również osiągnąć wykorzystując chmurę prywatną (ang. Private Cloud). Ten model funkcjonowania może być zrealizowany z wykorzystaniem własnej infrastruktury informatycznej. Wiąże się to z koniecznością posiadania sprzętu, oprogramowania systemowego i użytkowego wspierającego obliczenia w chmurze, jak również wzięciem pełnej odpowiedzialności za dostępność usług i bezpieczeństwo danych. Pod wieloma względami taki scenariusz

jest podobny do tradycyjnego sposobu przetwarzania danych. Określenie „chmura prywatna” jest jednak szersze. Oznacza również wykorzystanie zasobów obliczeniowych chmury dostarczanych przez zewnętrznego operatora, pod warunkiem, że zasoby te nie są współdzielone z innymi użytkownikami, a więc mają charakter prywatny. Połączeniem chmury publicznej i prywatnej jest chmura hybrydowa (ang. Hibrid Cloud). Część usług realizowanych jest w przestrzeni prywatnej, część w publicznej. Sposób przydziału zależy od konkretnych preferencji. Jeżeli kluczowa jest wydajność, to najbardziej wymagające usługi powinny być realizowane w chmurze obliczeniowej o największej mocy obliczeniowej; jeżeli bezpieczeństwo – dane i usługi krytyczne winny być realizowane w chmurze prywatnej. Chmura hybrydowa jest najbardziej uniwersalna i pozwala na dokładne dopasowanie do potrzeb klienta. Szczegółowy opis i zalety wyboru modelu przetwarzania w chmurze są opisane w [3]. Wykorzystanie chmury obliczeniowej w zarządzaniu systemem elektroenergetycznym może budzić na pierwszy rzut oka kilka podstawowych wątpliwości. Mogą to być głównie obawy związane z bezpieczeństwem transmisji, przetwarzania i przechowywania informacji w chmurze, oraz skrajna odmienność modelu CC od dotychczasowych rozwiązań informatycznych służących do nadzorowania pracy sieci elektroenergetycznej. Biorąc jednak pod uwagę składowe sieci inteligentnych, w których skład wchodzą [17]:

Rysunek 1. Ogólny schemat sieci inteligentnej z różnymi dostawcami usług (Źródło: Y.Mo, „Cyber-Physical Security of a Smart Grid”, IEEE Communication Magazine April 2012)

urządzenia dla energetyki 8/2012

konferencje i seminaria yy yy yy yy yy

Produkcja energii elektrycznej, Przesył energii elektrycznej, Dystrybucja energii elektrycznej, Konsumpcja, Dostarczanie usług wspierających procesy biznesowe wytwórców i konsumentów energii elektrycznej

można znaleźć obszary dla wykorzystania przetwarzania w chmurze. Na rysunku 1 przedstawiono zależności pomiędzy elementami sieci inteligentnych – wynika z niego rosnące znaczenie usług oferowaych przez utilities oraz przez firmy trzecie. Również definicja „smart grid” – zwłaszcza amerykańska -[4] kładzie bardzo duży nacisk na innowacyjność i konkurencyjność na rynku usług wspierających SG. Chmura obliczeniowa dzięki swoim cechom może się okazać idealnym środowiskiem dla utrzymania takich aplikacji (np. Systemy zarządzania energią elektryczną w domu i liczne systemy wsparcia, niezbędne do udźwignięcia rosnącego przepływu danych pomiędzy uczestnikami rynku energii). Rozwiązanie tego typu – Google Power Meter - pojawiło się w chmurze, ale z różnych powodów [7] przestało być rozwijane, co nie zmienia faktu, że takie narzędzia powstają, np. OPower [10] i rynek usług w tej domenie dopiero się rozwija. Nie wolno również zapominać o konieczności wyrafinowanego zabezpieczania środków komunikacji elektronicznej – niezbędnych dla zagwarantowania bezpiecznego i rzetelnego transferu informacji w SG. Wraz z rosnącą liczbą inteligentnych liczników energii elektrycznej, wzrostem świadomości uczestników rynku energii elektrycznej i pojawianiem się kolejnych usług dla SG, oferowanych przez różne firmy – zajdzie potrzeba wdrożenia mechanizmów zabezpieczeń proponowanych np. w [2,26], co oczywiście zwiększy zapotrzebowanie na moc obliczeniową potrzebną do zakończenia każdej transakcji w SG. Prywatne chmury obliczeniowe mogłyby zaoferować odpowiedni poziom skalowalności i niezawodności dla tego typu obciążeń. Zgodnie z badaniami i symulacjami wykonanymi w [13], skalowalność i dostępność rozwiązań zaimplementowanych w chmurze obliczeniowej jest dużą zaletą w sytuacji, kiedy mamy do czynienia z potrzebą utrzymania i przetwarzania dużych ilości jednoczesnych połączeń klienckich z urządzeń pomiarowych do systemu za-

rządzającego. Autorzy skupiają się na symulowaniu 1000000 jednoczesnych połączeń z urządzeń pomiarowych do systemu RTP (Real Time Pricing) i uzyskują rezultaty, które ukazują duży potencjał przy wykorzystaniu modelu przetwarzania w chmurze Infrastruktura-jako-Usługa (IaaS Infrastructureas-a-Service). Usługi w chmurze nie są jednak rozwiązaniem tylko i wyłącznie przeznaczonym dla nowych aplikacji. Namacalne korzyści mogą być również uzyskane w przypadku istniejących systemów, lub systemów, które są w fazie implementacji. Należy jednak wziąć pod uwagę pewne fakty dotyczące CC: yy Istnieje wiele rozwiązań oferujących przetwarzanie w chmurze, które gwarantują różny poziom usług. Przykładowo Amazon Elastic Compute Cloud (EC2) [1] lub RackSpace Cloud [22] oferują rozwiązania IaaS a Google’s App Engine [8] i Microsoft Azure [25] oferują model platforma-jako-usługa (PaaS - Platform-as-a-Service). yy Publikowanie oprogramowania w chmurze publicznej może pozwolić na uniknięcie inwestycji w skomplikowaną infrastrukturę sprzętową, ale nie zawsze jest możliwe z powodu restrykcji przepisów prawa i konieczność zachowania restrykcji prywatności. yy Projektowania i implementacja systemów opartych o chmurę różni się od procesu projektowania klasycznych aplikacji serwerowych i wymaga nowego podejścia do procesu projektowania i spojrzenia na system informatyczny przez działy IT. W tradycyjnym procesie projektowania systemów informatycznych, programiści i inżynierowie poza projektem warstwy bazy danych i warstwy aplikacyjnej duży nacisk kładą na projekt warstwy fizycznej (np. podsystem składowania danych). W przypadku przetwarzania w chmurze ta warstwa ma często charakter abstrakcyjny i charakterystyka podsystemu dyskowego jest odmienna od tradycyjnej – tak więc nie można brać pod uwagę tych samych kryteriów projektowych do tradycyjnych systemów serwerowych i systemów opartych o CC. yy Migracja istniejących systemów wsparcia (BO – Back Office) do rozwiązania w chmurze jest możliwa i może być sposobem na przedłużenie życia istniejących rozwiązań BO. Można to uzyskać poprzez wirtualizację istniejących systemów fi-

zycznych – daje nam to również możliwość skalowania takiego rozwiązania i zwiększenie wydajności w porównaniu do uzyskanej na starej infrastrukturze sprzętowej. yy Przetwarzanie w chmurze jest bardzo wydajne i może być łatwo wykorzystane do skalowania warstwy dostępu klienckiego (CAS – Client Access Layer), co jest kluczowe w utrzymywaniu milionów sesji do urządzeń klienckich. Takie rozwiązanie powinno dawać możliwości zwiększania możliwości dostępowych praktycznie na żądanie. yy Wykorzystanie systemów przetwarzania w chmurze może mieć również zastosowanie w systemach zaawansowanego modelowania, symulacji i prognozowania. Dzięki platformie oferującej dużą elastyczność w zarządzaniu mocą obliczeniową, CC może być konkurencyjnym modelem w stosunku do tradycyjnie zaprojektowanych systemów. Należy jednak pamiętać, że możliwości dostępu w CC do szerokich zasobów obliczeniowych mogą wymagać wykorzystania frameworków charakterystycznych dla danej platformy, które pozwalałyby na efektywne wykorzystanie przetwarzania danych na wielu węzłach i zarządzanie alokacją zasobów i zadań. W przypadku sieci elektroenergetycznej, której stabilna praca ma strategiczne znaczenie dla każdego kraju, bezpieczeństwo systemów informatycznych kontrolujących pracę sieci ma znaczenie kluczowe. Dla sieci inteligentnych, w przypadku których mamy do czynienia z dużo większą ilością urządzeń, transferów danych i bardziej otwartą na klienta infrastrukturą, proces projektowania zabezpieczeń powinien być jednym z priorytetowych zadań. Chcąc wykorzystać potencjał chmury obliczeniowej należy bliżej przyjrzeć się nie tylko możliwościom, ale też nakreślić obecny stan wiedzy i prac nad usystematyzowaniem zagadnień dotyczących bezpieczeństwa chmury. Kontrole bezpieczeństwa w przypadku chmury obliczeniowej w większej części nie różnią się od swoich odpowiedników w tradycyjnych środowiskach IT. Biorąc jednak pod uwagę wybrany model chmury, rodzaj wykorzystywanej usługi, oprogramowanie i technologie wykorzystane do uruchomienia pożądanej funkcjonalności, chmura obliczeniowa może wystawiać organizację na

urządzenia dla energetyki 8/2012

konferencje i seminaria inne ryzyka, niż w przypadku tradycyjnych rozwiązań. Istnieje wiele opracowań poruszających zagadnienia zabezpieczeń przetwarzania w chmurze. Jednym z głównych źródeł wiedzy w tej dziedzinie jest specyfikacja opracowana przez Cloud Security Alliance (CSA). CSA opracowała w ostatniej wersji specyfikacji [4] zbiór 98 kontroli bezpieczeństwa, które określają zagrożenia i rekomendacje w [14] obszarach. Dotyczą one szerokiego zakresu tematów, począwszy od aspektów prawnych chmury, poprzez fizyczne bezpieczeństwo centrów danych aż do rekomendacji dotyczących szyfrowania danych i zagadnień uwierzytelniania i autoryzacji. Mogłoby się wydawać, że CSA zdefiniowała 98 kontroli dotyczących zagadnień specyficznych dla chmury obliczeniowej, ale wszystkie kontrole zostały zmapowane do odpowiednich-istniejących i niezależnych od implementacji odpowiedników zawartych w istniejących strukturach [20]. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku specyfikacji opublikowanej przez FedRAMP[28]. Oznacza to, że nie istnieją na chwilę obecną kontrole bezpieczeństwa stworzone specjalnie dla zastosowań chmury obliczeniowej a wykorzystuje się zbiór zasad powszechnie stosowanych do tradycyjnych zastosowań IT. Potraktowano funkcjonalność chmury obliczeniowej i sposoby jej zabezpieczania nie jako całość, ale jako zbiór technologii ją tworzącą, dobierając kontrole bezpieczeństwa do jej odpowiednich składowych (wirtualizacji, zorientowaniu na usługi, sieci szerokopasmowych,…). Mając w perspektywie możliwość wykorzystania zasobów chmury obliczeniowej (zwłaszcza publicznej lub hybrydowej) przez jednego z uczestników rynku elektroenergetycznego, lub przez firmę trzecią, oferującą usługi dla sieci inteligentnej należy szczególną uwagę na kilka zagadnień: yy Przed rozpoczęciem korzystania z zasobów chmury obliczeniowej firma powinna wziąć pod uwagę własne procedury, potrzeby oraz ograniczenia i określić czy praca w chmurze jest możliwa. W sytuacji, kiedy np. ze względów bezpieczeństwa taki model pracy jest niedozwolony należy rozważyć wprowadzenie mechanizmów monitorujących i ograniczających umieszczanie danych w chmurze. yy Środowisko chmury nie jest statyczne - ulega ciągłym modyfikacjom, co wymaga od stron z niej korzy-

urządzenia dla energetyki 8/2012

stających ciągłego adoptowania się do zmian w konfiguracji. W związku z tym jest wymagane ciągłe monitorowanie usług i przeprowadzanie okresowych testów dla zagwarantowania ciągłości przestrzegania polityk prywatności i bezpieczeństwa. Jedną z głównych cech chmury jest współdzielenie jej zasobów na różnych warstwach abstrakcji przez wielu klientów i różne usługi. Może to być potencjalnym źródłem zagrożeń w przypadku luk w oprogramowaniu zarządzającym chmurą. Umieszczając dane w chmurze, należy pamiętać o przepisach dotyczących zachowania prywatności, konieczności szyfrowania i przechowywania danych dla potrzeb wymiaru sprawiedliwości - zwłaszcza, kiedy serwery chmury znajdują się poza granicami kraju. Budując politykę bezpieczeństwa należy wziąć pod uwagę konieczność ścisłej współpracy z dostawcą usługi w kwestii m.in. tworzenia kopii zapasowych, odzyskiwania danych, monitorowania i reagowania na incydenty bezpieczeństwa. Trzeba się również liczyć z tym, że w przypadku chmury obliczeniowej usługobiorca może nie mieć wglądu w pełne procedury operacyjne usługodawcy, co może uniemożliwić stworzenie polityki porównywalnej do polityki dla tradycyjnego rozwiązania IT. W przypadku pracy w chmurze należy dodatkowo opracować mechanizmy bezpieczeństwa dotyczące transferu danych pomiędzy infrastrukturą tradycyjną i chmurą, pomiędzy różnymi dostawcami usług i pomiędzy komponentami w chmurze. Tradycyjne testy penetracyjne mogą być niewystarczające dla zweryfikowania poziomu bezpieczeństwa rozwiązania i mogą być zabronione przez usługodawcę chmury. Audyt i testy bezpieczeństwa powinny być przeprowadzane z uwzględnieniem specyfiki chmury i współdzielenia zasobów infrastruktury przez wielu klientów. Wykorzystanie wirtualnych maszyn ma wiele zalet, ale wymaga uwzględnienia ich specyfiki w polityce bezpieczeństwa - począwszy od określenia wykorzystywanej technologii wirtualizacji i jej lub zabezpieczeń, możliwości przenoszenia obrazów maszyn wirtualnych bez nadzoru, szyfrowania nieużywanych wolumenów aż do kon-

trolowania poziomu zabezpieczeń wzorcowych. Jeżeli organizacja wykorzystuje tylko zasoby chmury prywatnej, może w dużej mierze własnymi zasobami minimalizować niebezpieczeństwa z nią związane. Korzystanie z chmury publicznej oznacza inny poziom kontroli nad usługą i infrastrukturą niż ten do którego jesteśmy przyzwyczajeni przy tradycyjnych rozwiązaniach IT. Nie musi to jednak oznaczać, że rozwiązanie oparte na chmurze jest mniej bezpieczne czy wydajne.

6. Warunki rozwoju Smart Grids w Polsce Opisywane w literaturze trudności związane z rozwojem SG: duże koszty, brak doświadczenia, konieczność prowadzenia badań występują również w Polsce ale dodatkowe trudności wynikają z braku uregulowań prawnych w obszarze rozwoju OZE, brak wsparcia dla drobnych inwestorów oraz brak strategii rozwoju SG. Daje się zauważyć fascynacja liczbą zainstalowanych liczników cyfrowych nie pamiętając o tym, że bez łączności dwukierunkowej nie zaktywizują one odbiorców, co jest jedną z ważnych właściwości SG. Warto zauważyć, że gazownictwo również zamierza rozwinąć Smart Metering (por. Tabela) co w przyszłości ułatwi utworzenie wspólnego Rynku Energii ze współpracującymi rynkami energii elektrycznej i gazowej. Bardzo ważną dla rozwoju SG w Polsce jest inicjatywa podjęta przez Energa-Operator S.A. w której rozwijana jest budowa eksperymentalnej sieci na półwyspie helskim (por. Tabela). Warto tu wspomnieć amerykańskiej Southern California Edison (SCE), która w 2007 roku wdrożyła “SCE’s Circuit of the Future”, w której testuje nowe technologie I metody eksploatacji [25]. Następnym etapem jest projekt the Irvine Smart Grid Demonstration (ISGD) (finansowany przez federalną agencję), która wejdzie do eksploatacji przed początkiem 2013.roku. Nowym pomysłem krajowym jest utworzenie jednostki „Operator Informacji Pomiarowej”, za którą optują informatycy, natomiast OSD są jej powołaniu przeciwni. W obecnych, początkowych działaniach nad rozwojem SG, nie uwzględnia się faktu, że nasze SG muszą współpracować ze swoimi sąsiadami, bardziej zaawansowanymi technicznie w rozwoju sieci inteligentnych od nas.

konferencje i seminaria

Działanie Rozbudowa, modernizacja infrastruktury sieciowej

Działania podejmowane w Polsce dla rozwoju Smart Grids (na podstawie Smart Grids Polska 2/2012) Jednostka Okres realizacji Cel odpowiedzialna Dołączenie nowych źróSześciu OSD 2011-20115 deł, wzrost bezpieczeństwa dostaw

Nowe ustawy: Prawo energetyczne, ustawa o OZE, inne dokumenty Operator Informacji Pomiarowej

URE Platforma Informacyjna Inteligentnego Opomiarowania Konsorcjum

Na bieżąco

Program PolSEFF

BZ WBK

Na bieżąco

Izba Gospodarcza Gazownictwa

Nieokreślony

Energa-Operator S.A.

2010 -

Hel Polski Inteligentny Półwysep

7. Zakończenie Przewidywany wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną zestawiony z awariami I innymi niedostatkami utrwalonej przez lata monopolistycznej struktury energetyki uzasadnia wdrażanie rozwiązań SG, rozpoczynając od budowy inteligentnych sieci rozdzielczych, które w większości przekroczyły okresy życia. Powoduje to konieczność poważnych nakładów finansowych nie tylko na inteligentne systemy (techniczne i organizacyjne) lecz również na budowę nowych sieci rozdzielczych.

8. Literatura [1] “Amazon elastic compute cloud,” [Online]. Avaliable: http://aws.amazon.com/ de/ec2/, 2012. [2] T. W. Chim, S.M. Yiu, Lucas C. K. Hui ”Privacy-Presenting Advanced Power Reservation”, IEEE Communication Magazine April 2012 [3] P. Czerwonka, T. Lech, G. Podgórski, „Chmura obliczeniowa,” Folia Oeconomica 261 Aktualne trendy w naukach o zarządzaniu, finansach i rachunkowości red. Maciej Urbaniak, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2011, vol. 3, p.91-118 [4] “Energy Independence and Security Act of 2007” x[Online]: http://www. gpo.gov/fdsys/pkg/BILLS-110hr6enr/ pdf/BILLS-110hr6enr.pdf [5] „Ernst & Young o opłacalności inteligentnych liczników w Polsce,” [Online]. Available: http://smart-grids.pl/opinie/180-ernst-young-o-oplacalnościinteligentnych-liczników-w-polsce. html [6] „Excellence in consumer engagement”, Smart Grid Consumer Collaborative. 2011 http://smartgridcc.org/wp-content/ uploads/2011/10/SGCC-Excellence-in-Consumer-Engagement.pdf

Inwestycje 34 mld złotych

Na bieżąco

Klaster Green Cars

Zespół ds. Inteligentnego opomiarowania w gazownictwie

Uwagi

Promocja pojazdów elektrycznych Finansowanie MSP Inwestujące w nowe technologie

Linia kredytowa o wartości 150 mln euro

Zbudowanie eksperymentalnej SG

[7] K. Ferhernbacher, “5 reasons Google Power Meter didn’t take off”, [Online]:http://gigaom.com/cleantech/5reasons-google-powermeter-didnttake-off/ [8] “Google app engine,” [Online]. Available: http://code.google.com/intl/en-US/appengine/, 2012. [9] Hang N., Ochra L.F., Kirschen D.S.: “Investigating the Impact of Demand Sidę Management on the Residential Customer,” Innovative Smart Grid Technologies Europe 2011, Manchester 5-7 December 2011. [10] http://opower.com/ [11] “IBM 2011 Global Utility Consumer Survey,” [Online]. Available: www.smartgridnews.com/artman/uploads/1/ IBM_2011_Global_Utility_Survey_ Fact_Sheet. [12] “in my view: Past, Present, Future, Impact of Distribution Management Systems,” IEEE POWER&ENERGY vol.9, no. 5., pp. 112 - 110, Sept/Oct 2011. [13] B. Lohrmann, O. Kao, “Processing Smart Meter Data Streams in the Cloud,” Innovative Smart Grid Technologies (ISGT Europe), 2011 2nd IEEE PES International Conference and Exhibition, pp. 1-8 [14] B. Matusiak, A. Pamula, J.S. Zieliński: „Technologiczne i inne bariery dla wdrażania OZE i tworzenia nowych modeli biznesowych na krajowym rynku energii,” Rynek Energii, pp. 31-35, Aug.2010 . [15] P. Mell, T. Grance “The NIST Definition of Cloud Computing,” The National Institute of Standards and Technology (version 15) [Online] Avaliable: http:// csrc.nist.gov/nistpubs/800-145/SP800145.pdf [16] “Microsoft Server and Cloud Platform,” [Online]. Avaliable: http://www.microsoft.com/en-us/server-cloud/private-cloud/default.aspx [17] Y.Mo, „Cyber-Physical Security of a Smart Grid”, IEEE Communication Magazine April 2012Xu Li, Inria Lille “Securing Smart Grid: Cyber Attacks, Countermeasures, and Callanges”, IEEE Communication Magazine April 2012

[18] A.Pamuła, „Inteligentne sieci elektroenergetyczne - uwarunkowania rozwoju dla grupy klientów indywidualnych”, konferencja Społeczeństwo informacyjne - Stan i kierunki rozwoju w świetle uwarunkowań regionalnych”, konferencja Rzeszów, Lwów, Tarnopol, 2012, w druku [19] Renner S., Albu M., van Elburg H., Heinemann C., Łazicki A, Penttinen L., Puente F., Sæle H.,(2011) “European Smart Metering Landscape Report,” [Online]. Available: http://www.smartregions.net [20] Security Guidance for critical areas of focus in cloud computing v3.0, [Online] https://cloudsecurityalliance.org [21] SmartGrid Consumer Collaborative Consumer Pulse Research Program Wave 2 - Summary of Findings, Smart Grid Consumer Collaborative. 2011, http:// smartgridcc.org [22] “The rackspace cloud,” [Online]. Available: http://www.rackspace.com/cloud/, 2012 [23] R. J. Vinger, A. E. Kamiab: “Good Vibrations,” IEEE POWER&ENERGY vol.9, no. 5., pp. 22 - 32, Sept/Oct 2011 [24] “VMWare Private Cloud Computing”, [Online] Avaliable: http://www.vmware.com/cloud-computing/private-cloud/datacenter-challenges.html [25] “Windows azure platform,” [Online] Available: http://www.microsoft.com/ windowsazure/, 2011. [26] Xu Li, Inria Lille “Securing Smart Grid: Cyber Attacks, Countermeasures, and Callanges”, IEEE Communication Magazine April 2012 [27] J .S. Zielinski: “Smart Distribution Grid Importance in Smart Grids Development,” Rynek Energii, pp. 179-182, Feb.2012. [28] http://www.gsa.gov/portal/category/102371

n Piotr Czerwonka, Anna Pamuła, Jerzy S. Zieliński KATEDRA Informatyki UŁ.

urządzenia dla energetyki 8/2012

konferencje i seminaria

Od prawej: Prezes Tomasz Grabczan, dr Witold Hoppel, Prezes Rafał Gulka, Dyrektor Maria Szperkowska, prof. Józef Lorenc

Seminarium „Funkcje zabezpieczeniowe w najnowszej generacji systemu CZIP dla rozdzielni SN” – okazją do zaprezentowania nowego CZIP-PRO firmy Relpol S.A. Firma Relpol S.A. Zakład Polon, we współpracy z Politechniką Poznańską, zorganizowała seminarium naukowe pt. „Funkcje zabezpieczeniowe w najnowszej generacji systemu CZIP dla rozdzielni SN”. Spotkanie odbyło się 12 listopada 2012 w sali konferencyjnej Politechniki Poznańskiej.

łównym celem seminarium było zaprezentowanie uczestnikom nowej generacji systemu CZIP oraz przedstawienie jego funkcjonalności. System przeznaczony jest do pól rozdzielni średniego napięcia. CZIP-PRO, bo taką nazwę posiada nowy model urządzenia, wy-

korzystywany jest przede wszystkim w energetyce zawodowej, jak również w rozdzielniach przemysłowych, elektrowniach, elektrociepłowniach, elektrowniach wodnych oraz wiatrowych. Na seminarium przybyło około 80 gości. Wśród nich byli, między innymi zarząd i przedstawiciele firmy

urządzenia dla energetyki 8/2012

Relpol, pracownicy Politechniki Poznańskiej oraz reprezentanci takich firm jak: Energoprojekt, Enea Zielona Góra, Enea Operator Gorzów Wlkp., Enea Operator Poznań, Tauron Opole, Konekt, Energobud, Mega-Pol, Elbud, UESA, El-Pak, Epro, Energa - Kalisz, PGE Skarżysko-Kamienna, Energo-Serwis,

technologie, produkty – informacje firmowe

Fot. 1.: Prof. Lorenc

Enea Operator Bydgoszcz, Contrast, El-Mat, Mikronika, Energa Elbląg, Energobud Leszno. Seminarium poprowadził prof. dr hab. inż. Józef Lorenc – Dyrektor Instytutu Elektroenergetyki Politechniki Poznańskiej [Fot. 1.]. Spotkanie rozpoczęła Pani prof. dr hab. inż. Aleksandra Rakowska, a następnie przybyłych gości przywitał Pan Rafał Gulka, Prezes Relpol S.A. Podczas pierwszej części seminarium Pan Tomasz Grabczan, Wiceprezes Relpol S.A., przedstawił historię i specyfikę CZIP’a. Następnie Pan Władysław Sieluk, z firmy Relpol S.A., zaprezentował szczegółowo budowę systemu CZIP. Słuchacze dowiedzieli się m.in., że w jednym urządzeniu CZIP-PRO znajduje się oprogramowanie przeznaczone do obsługi wszystkich pól rozdzielni. Wystarczy wybrać z menu właściwy firmware, by uzyskać dostęp do predefiniowanych nastaw i parametrów zabezpieczeniowych charakterystycznych dla danego pola rozdzielni SN. Zabezpieczenie wyposażone jest w kolorowy ekran LCD TFT 7” z panelem dotykowym, na którym bardzo czytelnie przedstawiony jest schemat synoptyczny pola z odwzorowaniem stanu łączników. Duży ekran dotykowy pozwala użytkownikowi na łatwy odczyt zarejestrowanych zdarzeń oraz prosty dostęp do wielu in-

nych funkcji, które posiada wbudowany system. To co wyróżnia nowego CZIP’a to również 14 dwukolorowych, programowalnych diod, których opisy wprowadzane są programowo na ekranie urządzenia. CZIP-PRO posiada następujące niezależne interfejsy komunikacyjne: USB, 2 x RS-485 + połączenie światłowodowe (opcjonalnie) oraz Ethernet 10/100 BASE-TX. Zaimplementowano także protokoły komunikacyjne, takie jak: DNP3,

IEC60870-5-101, Modbus ASCII/RTU, Modbus TCP. Po przerwie uczestnicy spotkania mogli zapoznać się z programem CZIP-Set, służącym do obsługi systemu CZIP-PRO, prezentowanym przez Pana Artura Migalskiego z firmy Relpol S.A. Program dostarczany z urządzeniami CZIP-PRO jest doskonałym narzędziem inżynierskim wspomagającym użytkownika w tworzeniu nastaw, konfigurowaniu wszystkich dostępnych parametrów oraz bieżą-

Fot. 2.: dr. Hopper, mgr inż. Bartosz Olejnik

urządzenia dla energetyki 8/2012

technologie, produkty – informacje firmowe

Fot. 3.

cym odczycie danych konfiguracyjnych i pomiarowych. W pakiecie oprogramowania zawarty jest również moduł umożliwiający odczyt próbek zapisanych w rejestratorze zakłóceń oraz wszechstronną analizę tych danych. Program umożliwia komunikację z urządzeniami CZIP-PRO poprzez porty szeregowe RS485, USB lub Ethernet. Wersja DEMO CZIP-Set została przekazana uczestnikom seminarium na płytach CD. Jest ona także dostępna do pobrania ze strony www.czip-pro.pl. Podczas kolejnego wystąpienia dr inż. Witold Hoppel zaprezentował działanie CZIP’a podłączonego do testera zabezpieczeń FREJA 306 i przybliżył słuchaczom funkcje urządzenia [Fot. 2.]. Słuchacze mogli się dzięki temu dowiedzieć, że elementy systemu CZIP-PRO zapewniają kompleksową obsługę wszystkich pól stacji rozdzielczych średniego napięcia, w zakresie: zabezpieczeń, automatyk stacyjnych, funkcji sterowniczych, pomiarów, rejestracji i komunikacji. Wszystkie elementy systemu (za wyjątkiem automatyki SZR), zbudowane są na jednej platformie sprzętowej. Wyboru kompletnego pakietu funkcji dedykowanych dla konkretnego pola dokonuje się z poziomu graficznego interfejsu użytkownika. Porównując nową wersję CZIP-PRO do poprzedniej wersji CZIP’a można stwierdzić, iż nowy system realizuje wszystkie cechy użytkowe i funkcjonalne, które sprawdziły się w tysiącach dotychczas wyprodukowanych i zainstalowanych urządzeń na obiektach w

całym kraju. Zachowane zostały algorytmy i kryteria zabezpieczeniowe, w tym unikalne algorytmy zabezpieczeń ziemnozwarciowych, opracowane w Instytucie Elektroenergetyki Politechniki Poznańskiej przez zespół prof. Józefa Lorenca. Najistotniejsze zmiany dotyczą warstwy sprzętowej i zasobów informatycznych. Rozszerzona została liczba interfejsów komunikacyjnych i dostępnych protokołów. Dzięki nowoczesnemu oprogramowaniu, które zostało zintegrowane z odpowiednią platforma sprzętową, system zapewnia dużą wydajność i przede wszystkim niezawodność. Część cyfrową nowego sterownika oparto na wydajnym procesorze ARM Cortex A8 800MHz, który korzysta z kilku typów pamięci. Program ładujący (BOOT loader) przepisuje obraz systemu wraz z aplikacjami do bardzo wydajnej pamięci DDR. Dla zwiększenia niezawodności, pamięć obrazu systemu i programu ładującego, fizycznie rozdzielono od pamięci, w której zapisane są nastawy, dane rejestratora zakłóceń, dzienników zdarzeń i dane opisujące stan urządzenia. Moc obliczeniowa użytej jednostki pozwala na równoległą obsługę zaawansowanych algorytmów zabezpieczeniowych, jednoczesną graficzną prezentację schematu synoptycznego pola, danych pomiarowych i analizę jakości energii z zachowaniem priorytetów funkcji zabezpieczeniowych. Zamykającą prezentację poprowadził Pan Władysław Sieluk informując o testach, badaniach i pro-

urządzenia dla energetyki 8/2012

dukcji urządzeń. Zapewnił także zebranych gości, że w celu zachowania ciągłości i umożliwienia realizacji projektów opracowanych przed wdrożeniem nowej generacji zabezpieczeń CZIP, firma Relpol S.A. produkować będzie równolegle dwa warianty urządzeń: • w pełni kompatybilny pod względem zestawu parametrów konfiguracyjnych, topologii oraz numeracji zacisków zewnętrznych ze starszą wersją terminali, • ze wszystkimi zmianami i modyfikacjami wprowadzonymi w trakcie modernizacji, o węższej obudowie, a zarazem niższej cenie. W przerwach pomiędzy wystąpieniami goście mogli obejrzeć i zaznajomić się z najnowszym produktem Relpolu. Nowoczesne urządzenie, jakim jest CZIP-PRO, musi być funkcjonalne i proste w obsłudze. Dzięki zastosowaniu dotykowego ekranu dostęp do parametrów i informacji jest spójny i intuicyjny. Uczestnicy konferencji mogli się przekonać, że funkcje urządzenia są w tak logiczny sposób pogrupowane, aby w jak największym stopniu uprościć obsługę użytkownikom. [Fot. 3] Konferencję zakończono pytaniami do twórców CZIP-PRO i sugestiami uczestników. Zebrane uwagi i wnioski, zespół Relpolu planuje wykorzystać do udoskonalenia systemu CZIP. Zebranych gości pożegnał prof. Józef Lorenc oraz Dyrektor Generalny Relpol S.A. Zakładu Polon, Pani Maria Szperkowska. n

targi

Energetics 2012 W dniach 13-15 listopada 2011 odbyły się już po raz piąty Lubelskie Targi Energetyczne ENERGETICS 2012. W tym samym czasie miały miejsce także Targi Technologii Szerokopasmowych INFOSTRADA. Centrum TargowoWystawiennicze Targów Lublin S.A. przez trzy dni targowe stało się stolicą elektroenergetyki i sieci szerokopasmowych. Podczas trzech dni targowych z ofertą blisko 120 Wystawców zapoznało się ponad 4300 zwiedzających.

urządzenia dla energetyki 8/2012

targi

łównym Partnerem Targów było PGE Dystrybucja. Patronat nad targami po raz kolejny objęli Wiceprezes Rady Ministrów Minister Gospodarki Waldemar Pawlak, Prezydent Miasta Lublin i Marszałek Województwa Lubelskiego. Ze strony naszych wschodnich sąsiadów otrzymaliśmy patronaty Konsula Generalnego Ukrainy w Lublinie, Konsula Honorowego Ukrainy w Chełmie, a także Polsko-Białoruskiej Izby Przemysłowo-Handlowej. Jako Patroni Branżowi wspierali nas Urząd Regulacji Energetyki, Polskie Towarzystwo Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej, Stowarzyszenie Elektryków Polskich, Lubelska Okręgowa Izba Inżynierów Bu-

downictwa, Polska Izba Producentów Urządzeń i Usług na Rzecz Kolei, Politechnika Lubelska, Lubelski Klaster Ekoenergetyczny i Polska Izba Gospodarcza Elektrotechniki. Patronat medialny objęło szereg wydawnictw i portali branżowych, a także lubelska telewizja, radio i prasa regionalna. Zakres branżowy targów: • Elektroenergetyka i elektrotechnika • Wytwarzanie i przesyłanie energii elektrycznej • Przetwarzanie energii • Urządzenia rozdzielcze i łączeniowe • Urządzenia zabezpieczajce i instalacje odgromowe

urządzenia dla energetyki 8/2012

• Urządzenia kontrolno-pomiarowe i sygnalizacyjne • Sieci i instalacje elektryczne • Automatyka • Osprzęt eksploatacyjny i narzdzia • Kable i przewody • Sprzęt oświetleniowy • Informatyka w energetyce • Energetyka alternatywna i odnawialna • Energia wodna, wiatrowa, słoneczna, wód geotermalnych, biomasa • Technologie pozyskiwania energii odnawialnej • Systemy oszczędzania zasobów energetycznych • Energia jądrowa

targi W trakcie targów odbyła się zorganizowana przez Lubelski Urząd Marszałkowski Konferencja podsumowująca projekt ”Budowa oferty inwestycyjnej województwa lubelskiego w oparciu o zidentyfikowany potencjał odnawialnych źródeł energii (studia celowości)” realizowanego w ramach Osi Priorytetowej II infrastruktura ekonomiczna, działanie 2.4 schemat B w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego województwa lubelskiego na lata 2007-2013. Lubelski Klaster Ekoenergetyczny we współpracy ze Stowarzyszeniem Elektryków Polskich przygotował seminarium na temat energii odnawialnej, na którym poruszono miedzy innymi tematy efektywności energetycznej, fotowoltaiki czy budowy biogazowi i małych elektrowni wodnych. Część seminaryjną, poruszającą między innymi tematykę zasilania wodorem silników spalinowych, przygotowała także Politechnika Lubelska. Tradycyjnie odbyły się również przygotowane przez Wystawców szkolenia dla inżynierów elektryków, inżynierów budownictwa, inspektorów nadzoru, projektantów, architektów, zakładów energetycznych, służb utrzymania ruchu, instalatorów, inwestorów, spółdzielni mieszkaniowych, deweloperów, zarządców budynków i przedstawicieli władz samorządowych. W Konkursie Targowym na „Produkt Roku” nagrodę otrzymał Instytut Tele- i Radiotechniczny, a wyróżnienia firmy Strunobet Migacz Sp. z o.o., Visimind LTD Sp. z o.o. i Instytut Energetyki – Zakład Doświadczalny w Białymstoku. W kategorii „Wystrój Stoiska i Forma Promocji Targowej” zwyciężyła Elektrobudowa S.A., a wyróżnienia przypadły firmom Eurodis, Rosa i Eurotronic. Poza nagrodami targowymi w czasie targów rozstrzygnięty został konkurs o Puchar Prezesa Polsko-Białoruskiej Izby Handlowo-Przemysłowej dla firmy prezentującej najefektywniejsze ekonomiczne rozwiązanie technologiczno-organizacyjne w zakresie energetyki. Laureatem została firma Visimind LTD Sp. z o.o., a wyróżnienia otrzymały firmy Bezpol, Alumast S.A. i Instytut Tele- i Radiotechniczny. Wszystkim wystawcom, którzy z nami współtworzą tą imprezę i zwiedzającym V Lubelskie Targi Energetyczne ENERGETICS 2012 jeszcze raz dziękujemy. n

Protokół z posiedzenia Komisji Konkursowej Targów Energetycznych ENERGETICS 2012 Komisja Konkursowa w składzie: Przewodniczący: • Prof. dr hab. inż. Aleksandra Rakowska Członkowie Komisji: • Dr Lidia Gruza • Dr hab. inż. Czesław Karwat • Tadeusz Karczmarczyk • Marek W. Bielski • Joanna Kurkiewicz – Sekretarz Komisji Komisja przyznała następujące nagrody : I. PRODUKT ROKU: Nagroda Targowa dla • firmy INSTYTUT TELE- I RADIOTECHNICZNY za PROGRAMOWALNY STEROWNIK POLOWY DO INTELIGENTNYCH SIECIE ELEKTROENERGETYCZNYCH SMART GRID MUPASZ 710 plus Wyróżnienia dla • firmy INSTYTUT ENERGETYKI – ZAKŁAD DOŚWIADCZALNY W BIAŁYMSTOKU za JEDNOBIEGUNOWE AKUSTYCZNO-OPTYCZNE WSKAŹNIKI NAPIĘCIA • firmy VISIMIND LTD SP. Z O.O. za SKANING LASEROWY LINII NAPOWIETRZNYCH ORAZ INSPEKCJA SIECI Z WYKORZYSTANIEM HELIKOPTERA • firmy STRUNOBET MIGACZ SP. Z O.O. za STRUNOBETOWE KONSTRUKCJE WSPORCZE

II. PUCHAR PREZESA POLSKO-BIAŁORUSKIEJ IZBY HANDLOWO-PRZEMYSŁOWEJ DLA FIRMY PREZENTUJĄCEJ NAJEFEKTYWNIEJSZE EKONOMICZNE ROZWIĄZANIE TECHNOLOGICZNO-ORGANIZACYJNE W ZAKRESIE ENERGETYKI Puchar dla • firmy VISIMIND LTD SP. Z O.O. za SKANING LASEROWY LINII NAPOWIETRZNYCH ORAZ INSPEKCJA SIECI Z WYKORZYSTANIEM HELIKOPTERA Wyróżnienia dla • firmy BEZPOL za OSPRZĘT DO PRZEWODÓW WYSOKOTEMPERATUROWYCH • firmy ALUMAST S.A. za SŁUP OŚWIETLENIOWY KOMPOZYTOWY • firmy INSTYTUT TELE- I RADIOTECHNICZNY za PROGRAMOWALNY STEROWNIK POLOWY DO INTELIGENTNYCH SIECIE ELEKTROENERGETYCZNYCH SMART GRID MUPASZ 710 plus III. WYSTRÓJ STOISKA I FORMA PROMOCJI TARGOWEJ: Nagroda Targowa dla firmy ELEKTROBUDOWA S.A. Wyróżnienia dla • Firmy EURODIS • Firmy ROSA • Firmy EUROTRONIC Lublin, dn. 13 listopada 2012 r.

urządzenia dla energetyki 8/2012

y c o m y r o t a Transform

Produkcja

Diagnostyka

Serwis ZREW Transformatory Sp. z o.o., ul. Rokicińska 144, 92-412 Łódź, tel. 42 67186 00, fax 42 671 86 02 e-mail: transformatory@zrew-tr.pl, www.zrew-transformatory.pl