urządzenia dla energetyki 3/10 by Urządzenia dla Energetyki

Urządzenia Energetyki dla

Specjalistyczny magazyn branżowy ISSN 1732-0216 INDEKS 220272

Nr 3/2010 (47) w tym cena 16 zł ( 7% VAT )

|www.urzadzeniadlaenergetyki.pl| • Rozmowa z dr. inż. A. Gawłowskim, dyrektorem marketingu Elektrobudowy S.A. • UESA – Nowoczesne rozdzielnice w izolacji powietrznej • • ELKOMTECH S.A. - Wizualizacja przebiegu sieci elektroenergetycznej • ABB - silniki i napędy • SciTeeX - Inżynieria antykorozyjna • • Instytut Energetyki - Izolatory kompozytowe wsporcze i wiszące 20 kV • Alfa Laval – Remonty kapitalne agregatów wirnikowych •

urządzenia dla energetyki 3/2010(47)

Oferujemy szeroką gamę uchwytów oplotowych, złączek naprawczych i oplotów ochronnych. Zachęcamy do zapoznania się ze szczegółami na www.belos-plp.com.pl oraz odwiedzenia stanowisk szkoleniowych w Bielsku-Białej i Straszynie k/Gdańska.

Zapraszamy na targi EXPOPOWER 2010 – pawilon 7, stoisko 45

w numerze

Spis treści WYDARZENIA I INNOWACJE Nowy kocioł parowy dla Orlenu......................................................6 Innowacyjne projekty Chemet S.A.................................................8 Tankuj prąd i... w drogę.......................................................................11 Węglik krzemu nadzieją energoelektroniki?..............................12 Metody oceny złączy spawanych w rurociągach pary świeżej.............................................................13 „MUPASZ 710/810 extreme” na syberyjską zimę.................... 14 Opracowano, wdrożono – przyrost sprzedaży... 80 mln PLN...............................................15 Popiołomierz nagrodzony............................................................... 16 W trosce o pracujących górników.................................................17 Preparaty czyszczące........................................................................ 18

wywiad Sprostać pozycji lidera..................................................................... 20

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE Z perspektywy techniki: Silniki i napędy, a efektywność energetyczna......................................................... 24 Wizualizacja przebiegu sieci elektroenergetycznej na podkładach mapowych w systemach czasu rzeczywistego......................................................................... 26 Izolatory kompozytowe wsporcze i wiszące 20 kV ............ 30 Zaawansowane systemy nadzoru ciągłego maszyn firmy SHINKAWA................................................................................ 34 Nowoczesna rozdzielnica SN w izolacji powietrznej............ 38 Remonty kapitalne agregatów wirówkowych uzdatniających oleje turbinowe i transformatorowe............40 Analizator jakości zasilania PQM-701......................................... 42 Nieinwazyjna metoda określająca stan rozdzielnic ŚN........ 46 SciTeeX, Blastlux, Cabilux, Ratiojet – europejskie marki wykreowane w Polsce...............................52 Niezawodność zasilania strategicznych obiektów elektroenergetycznych................................................ 56

ENERGETYKA NA ŚWIECIE SVC Light® z Magazynowaniem Energii................................... 58 Eksport kotłów z RAFAKO S.A..................................................... 59 Turbiny wiatrowe na pełnym morzu........................................... 59

Priorytetów sześć

Ministerialnych priorytetów sześć, ale trudnych problemów do rozwiązania i pilnych spraw do załatwienia nieporównywanie więcej. Ministerstwo Gospodarki dla każdego z tych sześciu priorytetów „Polityki energetycznej Polski do 2030 roku” opracowało szczegółowe wytyczne i harmonogram ich wdrażania. Rząd przyjął informację resortu o realizacji polityki energetycznej. Stworzy się możliwość dofinansowania ekologicznych projektów, dzięki pieniądzom uzyskanym ze zbycia w latach 2009 – 2012 jednostek przyznanej emisji CO2. Zostanie utworzony Krajowy System Zielonych Inwestycji. Resort zabiega też o umieszczenie dwóch polskich instalacji CCS na liście projektów demonstracyjnych Komisji Europejskiej. Przepisy znowelizowanego Prawa energetycznego pozwalają też objąć systemem wsparcia wytwarzanie energii w kogeneracji. Wspomagane będą realizacje inwestycji proefektywnościowych. W ramach priorytetu efektywność energetyczna przygotowano projekt ustawy, której celem ma być stworzenie ram prawnych określających gospodarowanie energią przez odbiorców końcowych. Ustawa wprowadzi także system tzw. „białych certyfikatów”. Za ich pomocą promowane będą przedsiębiorstwa wdrażające energooszczędne projekty. Resort zapewnia, że będzie kontynuował politykę gwarantującą stabilne dostawy paliw i energii oraz optymalne wykorzystanie krajowych surowców energetycznych. Stworzone zostaną instrumenty pozwalające likwidować bariery dla inwestycji infrastrukturalnych w elektroenergetyce, gazownictwie i sektorze paliw płynnych. Przygotowano też założenia do projektu ustawy o korytarzach przesyłowych. I oczywiście na koniec nie można nie wspomnieć o harmonogramie dotyczącym budowy elektrowni jądrowych w Polsce. Wiadomo, że bez ścisłego współdziałania z sektorem energetyki nie uda się tych ambitnych zamierzeń w pełni wprowadzić w życie. A co konkretnie ma sam sektor energetyczny ze swej strony do zaproponowania? Biorąc pod uwagę ostatnie liczne nowatorskie rozwiązania technologiczne i produktowe, wcale nie tak mało! Jestem przekonany, że dobrą egzemplifikacją technicznego potencjału sektora staną się – między innymi - najbliższe targi EXPOPOWER. Pozostaje tylko życzyć naszym Czytelnikom w trakcie poznańskich targów pożytecznej wymiany informacji i udanych spotkań biznesowych. Marek W. Bielski Redaktor Naczelny

Eksploatacja i remonty Seria C – mocniejsza niż kiedykolwiek.......................................60

VARIA Co z tym polem elektromagnetycznym?.................................. 62

Ekspozycje, prezentacje... Specjalizacja świętokrzyskiego ENEX- u.................................. 66 HANNOVER MESSE 2010 - impuls dla koniunktury............. 68

Wydawnictwa Fachowe..........................................72 FELIETON Czym jeszcze zaskoczą nas naukowcy?.....................................74

Ludzie elektrotechniki Prof. Włodzimierz Krukowski – wybitny specjalista miernictwa elektrycznego................... 76

Współpraca reklamowa: ELKOMTECH.............................................................................................................. I BELOS-PLP............................................................................................................... II HOPPECKE............................................................................................................... 3 EATON MOELLER.................................................................................................... 5 JM TRONIK............................................................................................................... 7 SCHNEIDER ELECTRIC........................................................................................... 9 ENERGOELEKTRONIKA.PL................................................................................... 11 POLIMEX MOSTOSTAL.................................................................................... 18, 37 ORMAZABAL .........................................................................................................19 ELEKTROBUDOWA............................................................................................... 23 ENERGETAB...........................................................................................................29 INSTYTUT ENERGETYKI ZD BIAŁYSTOK........................................................... 33 PRUFTECHNIK....................................................................................................... 35 UESA........................................................................................................................39 SONEL.....................................................................................................................43 EA TECHNOLOGY..................................................................................................49 TAURUS-TECHNIC..................................................................................................51 BEZPOL................................................................................................................... 55 FESTOOL.................................................................................................................61 ENERGETYKA.X.TECH.PL . ..................................................................................65 EXPOPOWER.........................................................................................................70 GREENPOWER........................................................................................................71 KONTRON................................................................................................................III ZPUE . ......................................................................................................................IV

urządzenia dla energetyki 3/2010

aktualności

Nowy kocioł parowy dla Orlenu W ciągu najbliższych siedmiu lat – jak informuje Jacek Krawiec, prezes zarządu PKN Orlen S.A. – w ramach programu mającego na względzie podniesienie standardów technologicznych i ekologicznych w koncernie – zrealizowanych zostanie w sumie sześć inwestycji wartości 1,4 miliarda zł. Zdaniem prezesa Orlenu „realizacja programu inwestycyjnego zaowocuje poprawą efektywności instalacji oraz przyniesie wzrost mocy pozwalający na zbilansowanie potrzeb energetycznych Koncernu. Zwiększymy tym samym – informuje Jacek Krawiec – pulę energii elektrycznej i cieplnej dla odbiorców zewnętrznych, prowadząc tym samym do zmniejszenia naszych kosztów zakupu energii. Jako pierwszy w ramach ekologicznego programu realizowanego w PKN Orlen S.A. – powstanie nowoczesny kocioł parowy. Jego wykonanie powierzono firmie RAFAKO S. A. znaczącemu europejskiemu producentowi kotłów dla energetyki zawodowej i przemysłowej, urządzeń ochrony środowiska, dostawcy kompletnych bloków energetycznych „pod klucz”.

nwestycja zasługuje na szczególną uwagę nie tylko „ ze względu na zastosowane rozwiązania techniczne, ale przede wszystkim urządzenia ochrony środowiska, które nigdy dotąd w Polsce nie były stosowane dla tego rodzaju kotłów – podkreśla Wiesław Różacki, prezes zarządu i dyrektor generalny Rafako S.A. Chodzi o instalację katalitycznego odazotowania spalin (SCR) i elektrofiltr. Będzie to pierwsza instalacja SCR w polskiej energetyce i pierwszy elektrofiltr w Polsce oczyszczający spaliny z kotła gazowo–olejowego. Będzie to kocioł parowy o mocy 420 t/h, opalany gazem lub olejem. Spalanie takich paliw charakteryzuje się dosyć małą zawartością pyłu w spalinach. Stąd też nigdy wcześniej w kotłach o podobnych parametrach technicznych nie stosowano dodatkowych urządzeń ochrony środowiska. Ale normy emisji pyłu oraz tlenków azotu są coraz bardziej restrykcyjne, stąd inwestor zdecydował się na zastosowania najnowocześniejszych rozwiązań – informuje Damian Klinos, kierownik projektu kocioł K8 Płock w Rafako S.A. Inwestycja budowy kotła OOG–420 dla PKN Orlen S.A. w Płocku realizowana jest przez Rafako S.A. w systemie „pod klucz”. – Nie tylko projektujemy kocioł, wytwarzamy i montujemy kompletny obiekt, ale pozyskujemy również wszelkie opinie, uzgodnienia, pozwolenia i zatwierdzenia organów administracji państwowej.

W ręce inwestora oddajemy kompleksowy, gotowy do pracy obiekt. Obecnie wykonujemy główny fundament kotła, do którego wmurowano kamień węgielny – dodaje Klinos. Wszystkie kotły parowe działające w orlenowskim zakładzie w Płocku (a jest ich siedem) modernizowane były już wcześniej przez Rafako S.A. Kontrakt wartości około 200 milionów zł na budowę w systemie „pod klucz” kotła parowego o mocy 420 t/h w Zakładzie Produkcyjnym PKN Orlen S.A. w Płocku podpisano w marcu br. A jego realizacja ma się zakończyć w czerwcu 2012 roku. Budowany kocioł jest kotłem jedno–ciągowym, walczakowym z cyrkulacją naturalną w parowniku. Przewidziany jest do spalania gudronu niskosiarkowego, oleju HVGO, oleju napędowego ciężkiego i gazu ziemnego GZ50 lub ich mieszaniny. Ze względu na wymaganą przepisami emisję tlenków azotu i pyłu kocioł zostanie wyposażony w palniki niskoemisyjne, instalację katalitycznej redukcji emisji tlenków azotu (pierwsza realizowana w Polsce) oraz elektrofiltr (pierwszy w Polsce zabudowany przy kotle opalanym olejem i gazem). Uroczyste wmurowanie aktu erekcyjnego pod budowę najnowocześniejszego kotła parowego wykorzystywanego w energetyce przemysłowej jest początkiem dla kolejnych nowoczesnych inwestycji. (An–ka)

Prezes Rafako S.A. W. Różacki podczas wmurowania aktu erekcyjnego.

Na zdj. (od lewej) prezes Rafako S.A. Wiesław Różacki, wiceprezes PKN Orlen S.A. Krystian Pater oraz biskup Roman Maricnkowski.

Model 3D kotła OOG–420 K8 dla PKN Orlen S.A.

urządzenia dla energetyki 3/2010

wydarzenia i innowacje

Innowacyjne projekty Chemet S.A. realizowane wspólnie z Politechniką Krakowską w ramach programu pilotowanego przez Naczelną Organizację Techniczną owstałe w 1945 roku Zakłady Aparatury Chemicznej „Chemet” S.A. w Tarnowskich Górach są producentem stacjonarnych i przenośnych zbiorników na ciekłe i sprężone gazy techniczne (m.in. amoniak, chlor, chlorowodór, siarkowodór, gazy chłodnicze, fluorowodór) i energetyczne (m. in. butan, izobutan, propan, mieszaniny węglowodorów). Główne produkty Spółki CHEMET w zakresie zbiorników transportowych obecnie to cysterny kolejowe i bębny stalowe wykonywane wg europejskiej dyrektywy na zbiorniki przenośne (1999/36/WE) oraz międzynarodowych przepisów dotyczących przewozu materiałów niebezpiecznych drogami (ADR) lub koleją (RID). W zakresie zbiorników stacjonarnych, głównymi produktami CHEMETU są zbiorniki autogazowe, grzewcze oraz magazynowe na propan-butan (LPG) wykonywane wg norm przedmiotowych oraz wg europejskiej dyrektywy na stacjonarne zbiorniki ciśnieniowe (1997/23/WE). Miarą międzynarodowego uznania jakości i doświadczenia firmy CHEMET jest rosnący z roku na rok wolumen sprzedaży eksportowej, który w roku 2009 przekroczył 80% ogólnej wartości przychodów. Produkty Spółki trafiają nie tylko do krajów Unii Europejskiej , ale nabywane są przez klientów z USA, Chin, Korei Pd., RPA, czy krajów arabskich Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu. Mając na uwadze dalszy rozwój technologiczny i rynkowy firmy oraz dostrzegając wielkość potencjalnego popytu w najbliższej dekadzie, Zarząd Spółki podjął w roku 2008 decyzję o rozpoczęciu prac badawczo-rozwojowych dotyczących nowej grupy produktów obejmujących stacjonarne i transportowe zbiorniki kriogeniczne na LNG (gaz ziemny skroplony) i gazy atmosferyczne (ciekły tlen, azot, argon i dwutlenek węgla). W ramach prac badawczo-rozwojowych nad tymi produktami, przewidziane zostały badania w zakresie całego procesu technologicznego budowy rodziny tych zbiorników, począwszy od konstrukcji poszczególnych produktów poprzez sposób ich izolacji, podparcia, wytwarzania próżni, aż po rozwiązania konstrukcyjne instala-

Zbiornik kriogeniczny

cji obsługowych zbiorników. Głównym celem prac B+R jest stworzenie nowoczesnych, innowacyjnych produktów, w pełni odpowiadających oczekiwaniom odbiorców pod względem technicznym i finansowym.

I Projekt: „Opracowanie i wykonanie nowoczesnego kontenera-cysterny do przewozu skroplonego gazu ziemnego LNG” Stan zaawansowania: Projekt zakończony w 2009 roku - obecnie na etapie wdrożenia produktów do sprzedaży.

OPIS PROJEKTU: Najbardziej rozpowszechnionym sposobem dystrybucji gazu ziemnego jest jego transport za pomocą sieci rurociągów. Ma on jednak jedną zasadniczą wadę - nie ma możliwości jego dostawy do odbiorców, zwłaszcza małych firm i zakładów, znajdujących się poza zasięgiem sieci. Proponowanym rozwiązaniem tego problemu, jest umożliwienie dostaw gazu ziemnego, w postaci ciekłej, w kontenerach transportem drogowym lub kolejowym. Budowa kontenera, spełniającego wymagania przewozu LNG tzn. utrzymania temperatury wewnątrz na poziomie poniżej -170oC oraz odpornego

na wibracje i inne zjawiska wynikające z transportu, stanowi nowe wyzwanie techniczne dla jednostek naukowych i firm energetycznych. Politechnika Krakowska oraz Zakłady Aparatury Chemicznej „Chemet” S.A. w Tarnowskich Górach przez ostanie lata zdobyły duże doświadczenie i wdrożyły do produkcji wiele nowoczesnych zbiorników transportowych na rynku krajowym, jak i Unii Europejskiej. Proponowany temat wbudowuje się w ogólną strategię rozwoju energetycznego i ekologicznego kraju oraz Unii Europejskiej. W tym zakresie czołowe kraje UE takie jak Wielka Brytania, Hiszpania, Włochy i Francja prowadzą intensywne prace badawczo rozwojowe i uzyskały już znaczy wzrost dywersyfikacji źródeł dostaw gazu ziemnego zwiększając bezpieczeństwo energetyczne. Podstawowa funkcja kontenera-cysterny (kontenera zbiornikowego z ang. ISOcontainer lub tank container) to transport zawartego w nim skroplonego gazu ziemnego (liquified natural gas - LNG), co wymaga utrzymania temperatury wewnętrznej poniżej -170oC. Kontenery-cysterny mogą być montowane na naczepach samochodów ciężarowych lub na wagonach kolejowych przystosowanych do przewozu zwykłych kontenerów. Kon-

urządzenia dla energetyki 3/2010

wydarzenia i innowacje tenery te mogą służyć do transportu gazu między terminalem i stacją przeładunkową lub być włączone w instalację technologiczną końcowego użytkownika. Zasadnicze problemy związane z budową kontenera-cysterny to: 8 dobór odpowiedniego materiału izolacyjnego, umiejscowionego pomiędzy płaszczami zbiorników, charakteryzującego się niską przewodnością cieplną, a jednocześnie umożliwiającego wykonanie próżni w tej przestrzeni; 8 technologia wykonania izolacji; 8 opracowanie sposobu mocowania i montażu zbiornika wewnętrznego w zbiorniku zewnętrznym, przy jednoczesnej eliminacji mostków cieplnych; 8 analiza obciążeń zbiornika wewnętrznego i zewnętrznego kontenera-cysterny oraz ramy nośnej zgodnie z krajowymi i międzynarodowymi przepisami dotyczącymi przewozu materiałów niebezpiecznych. W efekcie realizacji projektu zbudowane zostały dwa prototypowe zbiorniki kontenerowe w standardzie kontenera 20’ i pojemności zbiornika wewnętrznego 19 m3. Obecnie trwają ostatnie prace zwią-

OPIS PROJEKTU: Stacjonarne zbiorniki kriogeniczne, będące celem tego projektu, przeznaczone będą do magazynowania gazów atmosferycznych oraz LNG. Branża LNG jest jednym z najszybciej rozwijających się sektorów energetycznych na świecie. Rozwój ten w najbliższych latach będzie następował również w Polsce, w związku z realizacją planów budowy terminalu gazowego LNG w Świnoujściu, a kriogeniczne zbiorniki procesowe oraz magazynowe znajdą zastosowanie w istniejących oraz rozbudowywanych sieciach dystrybucji oraz eksploatacji gazu LNG w Polsce. Zbiorniki stacjonarne o dużych objętościach stosowane są jako zbiorniki magazynowe gazu, który przeznaczony jest do dalszej dystrybucji. Małe i średnie zbiorniki stacjonarne stosowane są jako zbiorniki buforowe w instalacjach gazowych zakładów przemysłowych a w przypadku LNG jako zbiorniki buforowe instalacji grzewczych. Oferta zbiorników kriogenicznych na gazy atmosferyczne skierowana zostanie do światowych i regionalnych producentów i dystrybutorów gazów technicznych i atmosferycznych, jako m. in.

leżnić się od dostaw tego gazu rurociągiem, bądź dostępu do takiego rurociągu w najbliższych latach mieć nie będą. Przedmiotem wdrożenia do produkcji seryjnej jest rodzina stacjonarnych zbiorników kriogenicznych dla której stworzono typoszereg przedstawiony w tabeli obok. Zbiorniki zostały zaprojektowane zgodnie z wymaganiami norm EN-13458, EN-12213 oraz zgodnie z dyrektywą europejską PED 97/23/WE. Kriogeniczne zbiorniki stacjonarne stosowane są przede wszystkim w instalacjach technologicznych zakładów przemysłowych oraz jako zbiorniki magazynowe w dystrybutorniach gazów. Różnorodność zbiorników, pod kątem konstrukcji (różne średnice, wysokości, objętości) oraz parametrów eksploatacji (różne ciśnienia i media) pozwala klientowi dobrać zbiornik odpowiednio do zapotrzebowania na gaz które zaspokaja w pełni jego potrzeby. Dokonano usprawnienie systemu wielowarstwowej izolacji próżniowej (opracowanego w ramach wcześniej prowadzonych prac badawczo-rozwojowych nad izolacją zbiorników transportowych) oraz zaprojektowano nowocze-

Kontener zbiornikowy - tankowanie autobusu na LNG w firmie SOLBUS

Średnica zbiornika zewnętrznego Dz [mm]

Średnica zbiornika wewnętrznego Dw [mm]

Objętość V [m3]

1800

1600

3,4

6,1

8,8

2200

2000

11,2

16,0

20,9

25,7

2500

2300

26,0

32,0

37,9

43,8

3000

2800

32,2

41,5

50,8

60,1

zane z testowanie prototypów w warunkach roboczych u potencjalnych klientów. Dostawy pierwszych seryjnie produkowanych zbiorników kontenerowych przewidziano na II połowę 2010 roku.

II Projekt: „Rodzina stacjonarnych zbiorników kriogenicznych” Stan zaawansowania: Projekt rozpoczęty pod koniec 2009. Obecnie na etapie przygotowania dokumentacji technicznej pierwszych prototypów.

Max. ciśnienie p [bar]

uzupełnienie dotychczasowej oferty Spółki CHEMET. Będą to zbiorniki uniwersalne na każdy gaz atmosferyczny, wymagające najwyższej jakości wykończenia, materiałów i armatury, ze względu na konieczność spełnienia wymagań czystości i bezpieczeństwa dla ciekłego tlenu. Zbiorniki kriogeniczne na LNG skierowane zostaną głównie do dostawców gazu ziemnego w kraju i zagranicą, a także do dużych przemysłowych i komunalnych odbiorców gazu ziemnego, którzy zamierzają unieza-

sny system podpór międzypłaszczowych o wystarczającej nośności, gwarantujący najwyższym stopniu izolacyjności ciepła. Należy nadmienić, iż większość producentów zbiorników kriogenicznych nadal używa przestarzałego systemu izolacji cieplnej mączką perlitową, który jest znacznie mniej skuteczny od nowoczesnego systemu superizolacji wielowarstwowej. (Opr. Anna Bielska, Bogusława Piątkowska)

urządzenia dla energetyki 3/2010

wydarzenia i innowacje

Tankuj prąd i... w drogę Samochody elektryczne w dużych aglomeracjach mogłyby stać się idealnym rozwiązaniem. Chroniąc środowisko wydatnie przyczyniłyby się także do poprawy komfortu podróżowania w centrach wielkich miast. Bez odpowiedniego przystosowania istniejącej obecnie infrastruktury sieciowej trudno będzie jednak myśleć o szybkim rozwoju rynku pojazdów elektrycznych. Na przeszkodzie stoi brak tzw. szybko ładujących stacji. owatorska koncepcja ABB szybko ładującej stacji prądu stałego dla pojazdów elektrycznych może w niedalekiej przyszłości przyczynić się do boomu na elektryczne samochody. Prototypowe rozwiązania ABB dla pojazdów elektrycznych dobrze wpisuje się w program badawczy podjęty przez tę firmę w dziedzinie infrastruktury inteligentnych sieci. Ich zaletą jest, iż mogą pracować nie destabilizując funkcjonowania już istniejących sieci energetycznych. Jednorazowe naładowanie akumulatora pozwala na przebycie odcinka 100 km. Prototypowe stacje ładujące akumulatory pojazdów elektrycznych są częścią badań i wdrożeń ABB prowadzonych nad technologią infrastruktury sieci, związanych z szerokim portfo-

lio produktów i systemów niezbędnych do budowy i zarządzania inteligentnymi sieciami. Wśród rozwiązań oferowanych przez firmę wymienić można zarządzanie energią elektryczną i włączanie odnawialnych źródeł energii do sieci. Nowe stacje ładowania akumulatorów dla pojazdów elektrycznych zaprezentowała ABB podczas tegorocznych Międzynarodowe Targi Motoryzacyjne w Genewie „Motor Show ‚2010”. Koncepcja ABB stacji szybko ładującej akumulator prądem stałym została pokazana szerokiej publiczności, prezentując się razem z “LAMPO 2”, prototypem elektrycznego samochodu sportowego firmy Protoscar. Obie nowości gościły na wspólnym stoisku firmy energetycznej Alpiq i szwajcarskie-

urządzenia dla energetyki 3/2010

go stowarzyszenia pojazdów elektrycznych „e’mobile”.

Samochód elektryczny podłączony do stacji ładującej akumulator prądem stałym produkcji ABB. ABB przygotowało także prototyp stacji ładującej akumulator prądem zmiennym. Był także prezentowany po raz pierwszy na genewskich targach . Można było ja obejrzeć na stoisku firmy Rinspeed razem z dwuosobowym elektrycznym samochodem miejskim stworzonym właśnie przez tą firmę. Stacje ładujące akumulator prądem zmiennym znajdą m. in. zastosowanie w takich miejscach publicznych, jak np. parkingi samochodowe. (ab/mb)

wydarzenia i innowacje

Węglik krzemu nadzieją energoelektroniki? Obecnie w funkcjonującej od ponad trzydziestu lat energoelektronice przyrządów półprzewodnikowych mocy opartej na bazie krzemu daje się wyraźnie zauważyć technologiczną cezurę wydolności eksploatacyjnej. Wynika to po prostu z właściwości fizycznych samego materiału, jakim jest krzem. W pracy wielu urządzeń mikroelektronicznych stawiane są coraz ostrzejsze wymagania dotyczące podzespołów, które powinny sprostać ekstremalnym warunkom eksploatacji. Tymczasem parametry i właściwości użytkowe tych przyrządów same już osiągnęły już... graniczne wartości ekstremalne (m.in. w zakresie dopuszczalnej struktury, temperatury , obciążalności prądowej, klasy napięciowej, etc.). Istnieje zatem pilna potrzeba wprowadzenia do produkcji przyrządów półprzewodnikowych mocy innych materiałów. Czy węglik krzemu będzie tym przełomem? Na to pytanie starają się odpowiedzieć także polscy uczeni.

OPIS PROJEKTU Zasadniczym celem projektu jest opracowanie i budowa reprezentatywnego układu energoelektronicznego o cechach prototypu, zrealizowanego przy użyciu przyrządów półprzewodnikowych z węglika krzemu oraz przeprowadzenie dogłębnych badań tego układu oceniających jego właściwości użytkowe oraz korzyści wynikające z wprowadzenia przyrządów z węglika krzemu do energoelektroniki. Cel ten wynika z zadań przewidzianych w projekcie badawczym zamawianym PBZMEIN-6/2/2006 „Nowe technologie na bazie węglika krzemu i ich zastosowania w elektronice wielkich częstotliwości, dużych mocy i wysokich temperatur” i dotyczy bezpośrednio realizacji etapu zatytułowanego „Budowa i badania prototypowych podukładów funkcjonalnych elektronicznych i energoelektronicznych, w tym wysokotemperaturowych wykorzystujących opracowane elementy i przyrządy”. Badania przewidziane w projekcie będą skoncentrowane na ocenie właściwości aktualnie oferowanych na rynku przyrządów półprzewodnikowych na bazie SiC tzn. diod Schottky’ego oraz tranzystorów MESFET pod kątem możliwości wykorzystania tych przyrządów do budowy układów energoelektronicznych, a także na ocenie właściwości prototypowego kompletnego układu energoelektronicznego zrealizowanego przy użyciu przyrządów z węglika krzemu, o topologii i konstrukcji reprezentatywnej dla szerokiej grupy przekształtników energii prądu stałego i przemiennego. Przewiduje się, że dzięki wykorzystaniu do konstrukcji łączników półprzewodnikowych przyrządów z węglika krzemu, charakteryzujących się korzystniejszymi właściwościami fizycznymi w porównaniu z przyrządami krzemowymi, opracowany układ energoelektroniczny będzie charakteryzo-

wał się znacznie lepszymi parametrami eksploatacyjnymi w porównaniu z układami o analogicznej strukturze, zrealizowanymi z wykorzystaniem jedynie krzemowych przyrządów półprzewodnikowych mocy. Realizacja projektu obejmie szereg zadań badawczych, związanych z budową pojedynczych łączników półprzewodnikowych jak i konstrukcją kompletnego układu energoelektronicznego, optymalizowanego ze względu na takie wskaźniki i parametry jak: gęstość mocy, rozkład pola temperaturowego, maksymalna temperatura, minimalizacja gabarytów (miniaturyzacja),sprawność energetyczna, częstotliwość przełączeń, jakość energii wejściowej i wyjściowej. Efektem badań prowadzonych w ramach projektu będzie zidentyfikowanie oraz rozwiązanie problemów zarówno teoretycznych jak i konstrukcyjnych , wynikających z zastosowania przyrządów z węglika krzemu do budowy półprzewodnikowych łączników mocy oraz określenie najważniejszych parametrów i właściwości tych łączników w stanach statycznych i dynamicznych. Efektem prac rozwojowych będzie wykonanie i przeprowadzenie dogłębnych badań eksperymentalnego układu energoelektronicznego o cechach prototypu, jako demonstratora nowych możliwości oferowanych przez diody Schottkego oraz tranzystory z węglika krzemu. Przewiduje się badania łączników zawierających przyrządy wykonane tylko na bazie węglika krzemu (diody Schottky’ego, tranzystory MESFET), jak również łączników hybrydowych, zrealizowanych przy użyciu diod Schottky’ego z SiC oraz tranzystorów MOSFET i IGBT. Badany układ będzie konstrukcyjnie dostosowany do pracy w ekstremalnych wysokich temperaturach otoczenia, charakterystycznych dla urządzeń energoelektronicznych stosowanych bądź mogących

TYTUŁ PROJEKTU Budowa i badania prototypowego podukładu energoelektronicznego z przyrządami z węglika krzemu AUTOR PROJEKTU prof. dr hab. inż. Roman Barlik, tel. (22) 234 7469, fax. (22) 625 66 33, barlik@isep.pw.edu.pl JEDNOSTKA NAUKOWA, ZAANGAŻOWANA W REALIZACJĘ PROJEKTU Instytut Sterowania i Elektroniki Przemysłowej, Zakład Elektroniki Przemysłowej, Politechnika Warszawska, ul. Koszykowa 75, 00-662 Warszawa, tel. (22) 234 7615, fax. (22) 625 6633, www.isep.pw.edu.pl

znaleźć zastosowanie m.in. w przemyśle samochodowym, urządzeniach mobilnych, systemach oświetlenia awaryjnego (drogi ewakuacyjne) oraz urządzeniach zintegrowanych z innymi podzespołami w złożonych systemach przetwarzania energii (np. z silnikami spalinowymi, maszynami elektrycznymi, bateriami fotowoltaicznymi). Opracowany układ energoelektroniczny będzie miał strukturę mostka trójgałęziowego, sześciołącznikowego, typową dla większości przekształtników energoelektronicznych pełniących funkcje zarówno prostowników jak i falowników, sterowanych przy użyciu metod modulacji szerokości impulsów, charakteryzujących się wysoką jakością energii wejściowej i wyjściowej. Wyniki uzyskiwane w trakcie prowadzonych badań zarówno łączników z przyrządami SiC jak i kompletnego układu będą na bieżąco przekazywane zespołom badawczym, realizującym inne zadania projektu zamawianego, w szczególności opracowującym technologię i metody wytwarzania struktur na podłożu SiC jak i dokonującym charakteryzacji tych przyrządów. Wyniki będą też stanowić podstawę do analizy porównawczej, demonstrującej w zamierzeniu korzyści jakie daje zastosowanie przyrządów z SiC w energoelektronice, w tym także w tzw. energoelektronice „gorącej”. Dla opracowanego układu o cechach prototypu powstanie dokumentacja konstrukcyjna, pozwalająca na prowadzenie dalszych prac rozwojowych w zakresie technologii samych przyrządów na bazie SiC jak i układów energoelektronicznych z tymi przyrządami. Wynikami projektu powinny być zainteresowane małe i średnie przedsiębiorstwa, zajmujące się produkcją urządzeń elektronicznych lub energoelektronicznych. (Opr. Anna Bielska)

urządzenia dla energetyki 3/2010

wydarzenia i innowacje

Metody oceny złączy spawanych w rurociągach pary świeżej Problematyka zarządzania jakością w elektroenergetyce jest związana z opracowaniem i wykorzystywaniem nowoczesnych metod badań bezinwazyjnych. Metody diagnostyczne w energetyce mają istotne znaczenie przy identyfikowaniu wad materiałów, czy określaniu stanów przedawaryjnych. Dzięki współpracy naukowców z Politechniki Opolskiej z energetykami z Elektrowni „Opole” do eksploatacyjnej praktyki wdrożono już wiele innowacyjnych rozwiązań technicznych m.in. z zakresu badań nieniszczących. OPIS PROJEKTU Wprowadzenie metody emisji akustycznej do oceny stanu złączy spawanych w rurociągach parowych. Opracowanie metody obejmowało przygotowanie dokumentacji techniczno-technologicznej układu pomiarowego i metodyki postępowania podczas pomiarów oraz interpretacji wyników. Zakład wdrażający: Elektrownia OPOLE, Spółka Akcyjna Opracowana metoda i przygotowany układ pomiarowy umożliwi diagnostykę wszystkich złączy spawanych rurociągów pary świeżej w elektrowni OPOLE. Liczba złączy przeznaczonych do badania wyniosła około 180, a aktualnie - po uruchomieniu wszystkich bloków Elektrowni - wynosiła ok. 540. W ramach projektu wykonano pomiary aktywności akustycznej rurociągów pary świeżej. Pomiary wykonywano trzema niezależnymi torami pomiarowymi rejestrując cztery parametry emisji akustycznej: sumę i tempo emisji oraz sumę i tempo chwilowej wartości sygnałów elektrycznych przetworzonych z sygnałów akustycznych. Wyniki przedstawiono w postaci katalogu obejmującego łącznie 132 przebiegi. Katalog może stanowić wzorce aktywności akustycznej spoin, przydatne podczas rutynowych badań diagnostycznych spoin, w czasie normalnej eksploatacji rurociągów. Dla charakterystyki zarejestrowanych przebiegów dobrano stochastyczne parametry opisujące sygnały losowe. Przeprowadzono teoretyczną analizę różnych wielkości (wartości średniokwadratowej, wariancji, gęstości prawdopodobieństwa, funkcji autokorelacji , funkcji koherencji) pod kątem przydatności w opisie uzyskanych przebiegów. Dobrane wielkości obliczono dla wszystkich zarejestrowanych przebiegów. Opracowano również sposób wzorcowania układu pomiarowego. Opracowana metoda ma charakter uniwersalny i może być stosowana powszechnie, w odniesieniu do różnych technicznych układów pomiaru emisji akustycznej. Wykonano serię głowic

TYTUŁ PROJEKTU: Opracowanie nieniszczącej metody oceny złączy spawanych w rurociągach pary zainstalowanych w Elektrowni Opole AUTOR /SZEF/KOORDYNATOR PROJEKTU Kierownik projektu: Prof. dr hab. inż. Jerzy Skubis Osoba do kontaktów roboczych: Kierownik działu nauki – inż. Józef Waluś, Tel. (077)4006146, e-mail:j. waluś@po.opole.pl JEDNOSTKA NAUKOWA ZAANGAŻOWANA W REALIZACJĘ PROJEKTU Politechnika Opolska, ul. Mikołajczyka 5, 45-217 Opole Tel. (077) 4006000 www.po.opole.pl

wzorcujących zgodnie z zaleceniami Hsu-Nilsena, celem ich upowszechniania w pomiarach. Dla stosowanego układu pomiarowego określono zależności między progami dyskryminacji sygnałów a stosowanymi wzmocnieniami, w zależności od usytuowania przetwornika pomiarowego. Dokonano też przeglądu innych metod badań nieniszczących jakie mogą być stosowane do diagnozowania wykonanych spoin. Szczególną uwagę zwrócono na metalograficzną analizę stopnia powstawania wad materiałowych w spoinie i możliwości radiograficznego diagnozowania spoin Przewiduje się zastosowanie tej metody przede wszystkim w diagnostyce złącz spawanych rurociągów pary świeżej. Opracowana metoda umożliwia rozszerzenie spektrum diagnostycznego w badaniach złączy spawanych rurociągów pary świeżej.

urządzenia dla energetyki 3/2010

(Opr. Anna Bielska, Bogusława Piątkowska)

aktualności Spełniło się marzenie Juliusza Verne? Niemieccy naukowcy z uniwersytetu w Stuttgardzie opracowali ogniwo paliwowe, które do wytworzenia energii elektrycznej wymaga jedynie wody i ciepłej bryzy (poruszającego się powietrza).Pierwsze ogniwo paliwowe przetwarzające zwykłą wodę w prąd elektryczny jest urządzeniem na razie generującym – niestety - niewielką ilość energii elektrycznej, ale może podobno zasilić w prąd małe układy elektroniczne, np. różnego typu czujniki, które zlokalizowane są daleko od ludzkich siedzib, w miejscach o suchym klimacie – podaje „Energy & Environmental Science”. Nowe ogniwo paliwowe zbudowane jest podobnie jak każde inne - z anody, na powierzchni której katalitycznie utleniana jest woda, tworząc cząsteczkowy tlen, protony oraz elektrony, jak i z katody, gdzie zachodzi odwrotny proces, czyli przekształcenie cząsteczkowego tlenu w wodę (zużywane są protony i elektrony w tej reakcji). Obie elektrody - anoda i katoda - są oddzielone od siebie polimerową elektrolityczną membraną, która jedynie przepuszcza protony, ograniczając przepływ elektronów. Taka konstrukcja powoduje, iż układ ten do wytworzenia energii elektrycznej wymaga z jednej strony wody, która przetwarzana jest w tlen, zaś z drugiej strony ciągłego przepływu ciepłego powietrza, z którego generowana jest katalitycznie woda. Aby zapewnić odpowiednie warunki do przeprowadzenia procesu generowania energii (gradient wody - czyli niedobór wody po stronie katody) konieczne jest przedmuchiwanie układu ciepłym powietrzem. Funkcjonujące w optymalnych warunkach nowe ogniwo paliwowe wytwarza niewielką ilość energii elektrycznej, jednak jej ilość - jak twierdzą autorzy odkrycia - umożliwia zasilenie w prąd małego urządzenia elektronicznego. Według specjalistów prototypowe wodne ogniwo paliwowe może być wykorzystywane do zasilania w prąd elektryczny urządzeń np. sensorów zlokalizowanych w ciepłych miejscach znacznie oddalonych od siedzib ludzkich. Układ ten musi być jedynie wyposażony w zasobnik wody. Czyżby zatem ziściła się wreszcie literacka wizja Juliusza Verne’a, że pewnego dnia zwykła woda będzie stanowić źródło energii? (an-ka)

wydarzenia i innowacje

„MUPASZ 710/810 extreme” na syberyjską zimę Większość urządzeń technicznych nosi tajemnicze nazwy i oznaczania niewiele mówiące ludziom “spoza branży” . „MUPASZ” jest jednak znany specjalistom. Niedawno odbyła się premiera kolejnej generacji “MUPASZ-a” zaprojektowanego - jak i poprzednie nagradzane wersje - w Instytucie Tele i - Radiotechnicznym w Warszawie. Praktyczne testowanie urządzenia odbyło się jednak miejsce nie w Polsce, lecz w warunkach... syberyjskiej zimy.

TYTUŁ PROJEKTU: Urządzenia zabezpieczeniowe przeznaczone do pracy w ekstremalnych warunkach klimatycznych do rozdzielni średnich napięć, wyposażone w nietypowe algorytmy AUTOR PROJEKTU: Mgr inż. Zdzisław Kołodziejczyk, zdzislaw.kolodziejczyk@itr.org.pl JEDNOSTKA REALIZUJĄCA I KOORDYNUJĄCA PROJEKT Instytut Tele- i Radiotechniczny, www.itr.org.pl

OPIS PROJEKTU Celem projektu było opracowanie nowej serii urządzeń zabezpieczeniowych dla energetyki średnich napięć, przeznaczonych do zastosowań w trudnych warunkach klimatycznych zwłaszcza na terenach syberyjskich. W wyniku realizacji projektu powstała seria wielofunkcyjnych urządzeń zabezpieczeniowych typu MUPASZ 810 wyposażonych w najnowsze rozwiązania funkcjonalne, a ponadto realizujące wiele nietypowych algorytmów opracowanych na potrzeby rynku rosyjskiego i uwzględniających specyfikę jego wymagań. Urządzenia zostały wyposażone w pełni funkcjonalny analizator jakości energii spełniający wymagania obowiązujących norm, co jest rozwiązaniem nowatorskim w tej klasie urządzeń. Inne

cechy funkcjonalne urządzeń serii 810: pomiary; zabezpieczenia automatyk;, rejestrator zakłóceń wraz z oprogramowaniem wizualizacyjnym FaultViewer; rejestrator zdarzeń (do 1000); obsługa wszystkich znanych typów pól rozdzielczych; swobodna konfiguracja; wyświetlacz graficzny (monochromatyczny lub kolorowy); swobodna konfiguracja wejść i wyjść dwustanowych, diod sygnalizacyjnych oraz portów wewnętrznych urządzenia (ok. 500 sygnałów logicznych możliwych do skonfigurowania); dwa niezależne porty do komunikacji z systemem nadrzędnym z ustawianymi uprawnieniami do zmiany nastaw, sterowania, dostępu do informacji; szybkie łącza komunikacyjne (RS-485/422, światłowód, Ethernet) pozwalające na komunikację pozio-

mą i pionową w stacji energetycznej; protokoły komunikacyjne: MODBUS/ TCP, MODBUS RTU, IEC 60870-5-103, IEC61850; zegar czasu rzeczywistego do zapamiętywania czasu zdarzenia; nietypowe algorytmy (np. zabezpieczenie linii dwustronnie zasilanej, automatyka kontrolowanego powtórnego załączenia, specjalne wykonanie automatyki SPZ); zabezpieczenie różnicowe transformatora uwzględniające wszystkie konfiguracje uzwojeń; zabezpieczenie różnicowe silnika; zabezpieczenie łukoochronne; zabezpieczenie od przekroczenia poziomu harmonicznych; autonomiczne zabezpieczenie zwarciowe działające nawet przy braku zasilania urządzenia; obsługa czujników temperatury i wejść prądowych w standardzie 4-20 mA; trzy wersje językowe interfejsu użytkownika. Koncern ABB Polska innowacyjne urządzenie o nazwie Mupasz 710/810 extreme z analizatorem jakości energii pragnie umieścić w kontenerowych stacjach rozdzielczych na Syberii. Do tej pory zainstalowanych było tam około 1000 sztuk tego urządzenia starszych generacji. (Opr. A. Bielska)

Technika umożliwiająca nanoszenie organicznego półprzewodnika na papier, jest podobna do wydruku z drukarki atramentowej. Do stworzenia powierzchni komórek baterii naukowcy użyli w dużej mierze barwnika węglowego. Według nich wydajność baterii tego typu nie różni się od wydajności innych baterii nanoszonych na twarde podłoża np. „plastik, „ale sekret tkwi

w technologii, która pozwala drukować tego typu baterie na papierze”. Naukowcy koncentrują się w swych badaniach poprawie sprawności drukowanych baterii ponieważ baterie natryskiwane na plastik czy folię metalową albo drukowane w postaci filmów do instalacji na wielu typach podłoży, mają z reguły niską wydajność. (an-ka)

aktualności Baterie słoneczne na... papierze? Uczeni z Massachusetts Institute of Technology wynaleźli technologię, pozwalającą rozmieszczać baterie słoneczne na papierze. Wspólny, amerykańsko-włoski projekt może przynieść przełom na rynku tanich ogniw - informuje serwis technologiczny CNET.

urządzenia dla energetyki 3/2010

wydarzenia i innowacje

Opracowano, wdrożono – przyrost sprzedaży... 80 mln PLN Sukces naukowców z Wydziału Inżynierii Metali i Informatyki Przemysłowej Akademii Górniczo – Hutniczej we wdrożeniu nowej technologii napawania stopami niklu kotłów do spalania odpadów może być mierzony kryteriami naukowymi i ekonomicznymi. Ale łańcuch przyczynowoskutkowy jest jeden. Zgłoszenie potrzeby przez przemysł – opracowanie i wdrożenie technologii przez pracowników naukowych AGH - wzrost sprzedaży usług przedsiębiorstwa. I rzecz niebagatelna. W wyniku wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstwa pęcznieje portfel zamówień, realizowanych dla kontrahentów krajowych i zagranicznych. Dzięki czemu w jednym tylko przedsiębiorstwie może powstać kilkaset nowych miejsc pracy.

OPIS PROJEKTU Celem projektu było opracowanie i wdrożenie technologii napawania stopami niklu elementów kotłów do spalania odpadów ze stali niskostopowych Cr-Mo takich jak: ściany szczelne komór spalania, kolektory i rury wymienników ciepła. W ramach badań dobrano materiały dodatkowe do napawania, określono zakres parametrów dla procesu zautomatyzowanego jak i ręcznego napawania. Opracowano technologię napawania rur wymienników ciepła, ścian szczelnych kotłów oraz kolektorów stopami niklu typu Inconel 625 i 686. Technologie te pozwoliły na wykonywanie warstw zarówno w warunkach warsztatowych, jak i uzupełnianie warstw poprzez napawanie na budowach. Przeprowadzono również badania odporności otrzymanych napoin na korozję chemiczną, korozję wysokotemperaturową oraz erozję. Wyniki badań potwierdziły wysoką odporność uzyskanych warstw, a tym samym możliwość stosowania ich w warunkach przemysłowych. Ustalono również czynniki szkodliwe powodujące niszczenie warstwy w warunkach spalania odpadów. Opracowana technologia napawania warstw ze stopów niklu, szczególnie warstw ze stopu Inconel 625 i 686 za-

pewnia odpowiednie właściwości napoin spawanych oraz ich odporność na pękanie: w procesie napawania, jak również na korozję i erozję w warunkach eksploatacji. Przygotowano dokumentację technologiczną, tj.: karty instrukcyjne WPS, plany badań i kontroli, co pozwoliło na uzyskanie uprawnień zakładu do napawania poświadczone przez TÜV. Opracowana i wdrożona technologia napawania elementów kotłów energetycznych pozwoliła na uruchomienie nowej produkcji urządzeń energetycznych o wysokiej sprawności pracujących w warunkach korozji i erozji w nowoczesnych instalacjach termicznej utylizacji odpadów. Wykonano również elementy napawane w warunkach budowy. Elementy wykonane przy zastosowaniu nowej technologii zostały zamontowane w siedmiu nowych kotłach na terenie Europy. Zastosowanie tej technologii pozwala na wydłużenie żywotności pokrytych elementów, chroni przed szybkim zużyciem korozyjnym i erozyjnym a w związku z tym powoduje uzyskanie znacznych oszczędności z tytułu remontów i związanych z tym przestojów. Pozyskane kontrakty z kontrahentami zagranicznymi pozwoliły zatrudnić w Energoinstalu średnio 155 osób na

urządzenia dla energetyki 3/2010

TYTUŁ PROJEKTU: Opracowanie i wdrożenie technologii spawania ścian szczelnych komór spalania i rur wymienników ciepła kotłów przeznaczonych do spalania odpadów AUTOR /SZEF/KOORDYNATOR PROJEKTU Wykonawca projektu: Wydział Inżynierii Metali i Informatyki Przemysłowej Akademia Górniczo-Hutnicza Al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków Prof. dr hab. inż. Edmund Tasak tel 012-61726-23 adres e-mail. tasak @metal.agh.edu.pl. JEDNOSTKA ZAANGAŻOWANA W REALIZACJĘ PROJEKTU (Zleceniodawca) ENERGOINSTAL Katowice S.A. Al. Roździeńskiego188, 40-203 Katowice, tel. 735 72 00, fax 735 72 57, e-mail: instal@instal.katowice.pl

budowach oraz ok. 386 osób w kraju. Przy realizacji dwóch obiektów rocznie przyrost sprzedaży wynosił ok. 80 mln zł. Budowa ww. kotłów pozwoliła na zdobycie przez Spółkę Energoinstal doświadczenia w zakresie budowy kotłów opalanych odpadami komunalnymi z wykorzystaniem technologii pozwalających wydłużyć żywotność kotłów. Dzięki temu Spółka zdobyła przewagę konkurencyjną na rynku i stała się liderem w zakresie budowy kotłów przeznaczonych do spalania odpadów. (Opr. Anna Bielska)

wydarzenia i innowacje

Popiołomierz nagrodzony Ile może być cukru w cukrze „badał” nieodżałowany Mieczysław Czechowicz w kultowej scenie filmu „Poszukiwany, poszukiwana”. Ale określenie ile jest „węgla w węglu” jest już jednak poważnym zagadnieniem technicznym i... ekonomicznym, bowiem precyzyjny pomiar zawartości popiołu w węglu służy m.in. do oceny jego jakości. Innymi słowy, na tej podstawie wyliczymy faktyczną wartość opałową węgla. Unikatowe nowoczesne, przyjazne dla otoczenia urządzenia do pomiaru zawartości popiołu i wilgoci w węglu zaprojektowano, skonstruowano i wdrożono w Zakładzie Miernictwa Przemysłowego Instytutu Technik Innowacyjnych EMAG

OPIS PROJEKTU Gamma Natura to unikalne, pierwsze na świecie, bezizotopowe, laboratoryjnotechnologiczne urządzenie umożliwiające szybki i w pełni zautomatyzowany pomiar zawartości popiołu i wilgoci w węglu nie wymagające przygotowania próbek do analizy laboratoryjnej oraz wykonywania analiz chemicznych. Do szybkich oznaczeń zawartości popiołu w węglu wykorzystuje się popiołomierze radiometryczne (do pomiarów na przenośnikach taśmowych lub w laboratoriach). Urządzenia te są szeroko stosowane, ale ze względu na zawartość izotopów promieniotwórczych stanowią potencjalne zagrożenie i użytkownicy często zgłaszają chęć zakupienia urządzeń nie zawierających izotopów promieniotwórczych zwłaszcza, gdy dotyczy to urządzeń laboratoryjnych. Wychodząc naprzeciw tym oczekiwaniom w Instytucie Technik Innowacyjnych EMAG podjęto się, w ramach projektu celowego, opracowania laboratoryjnego popiołomierza bez izotopu promieniotwórczego. Gamma Natura jest jego końcowym efektem. W urządzeniu wykorzystano bezizotopową metodę pomiaru zawartości popiołu w węglu (do tej pory wszystkie laboratoryjne analizatory stosowały sztuczne źródła promieniowania gamma) oraz mikrofalową metodę pomiaru wilgoci. Wartość opałowa wyliczana jest komputerowo na podstawie zmierzonych zawartości popiołu i wilgoci z wprowadzonej do pamięci panelowego komputera zależności empirycznej. Zastosowana technologia sprawia, że urządzenie jest w pełni bezpieczne dla obsługi i przyjazne dla środowiska. Analizator może być stosowany bez ograniczeń, zarówno np. na terenie zakładu mechanicznej przeróbki węgla zakładu górniczego, jak i w laborato-

rium kontroli jakości węgla kopań, elektrowni czy elektrociepłowni, gdyż nie wymaga specjalnych dopuszczeń Państwowej Agencji Atomistyki. W urządzeniu zastosowany został wynalazek, zgłoszony do UP RP przez realizatorów projektu, na metodę pomiaru oraz rozwiązanie techniczne urządzenia (P – 384059). Zainteresowane zakupem urządzenia wykazują polskie kopalnie węgla kamiennego (obecnie urządzenie pracuje m.in. w kopalniach „Bielszowice”, „Kazimierz-Juliusz”, „Borynia” i „Wieczorek) i węgla brunatnego oraz elektrownie,

elektrociepłownie, huty, a także inne zakłady spalające węgiel w znacznych ilościach. Istnieją możliwości sprzedaży przyrządów do krajów wydobywających węgiel (Chiny, Rosja, Indie, Grecja, Bośnia, Czechy, USA, Wietnam). Uzyskane lub przewidywane efekty wynikłe z zastosowania wynalazku to: po-

TYTUŁ PROJEKTU Laboratoryjno-technologiczny analizator węgla GAMMA NATURA AUTORZY WYNALAZKU mgr Teresa Sikora, dr Bolesław Czerw, dr inż. Marek Kryca, mgr inż. Edward Kućmierz, mgr inż. Ireneusz Motyka SZEF/KOORDYNATOR PROJEKTU Kierownik Zakładu Miernictwa Przemysłowego, mgr Teresa Sikora tel. + 48 (32) 2007-850, 2007-850, faks. + 48 (32) 2007-701, e-mail: t.sikora@ emag.pl JEDNOSTKA NAUKOWA, WSPÓŁPRACUJĄCA LUB ZAANGAŻOWANA W REALIZACJĘ PROJEKTU Instytut Technik Innowacyjnych EMAG 40-189 Katowice, ul. Leopolda 31 tel. + 48 (32) 2007-700, faks. + 48 (32) 2007-701 (do 704), e-mail: emag@emag.pl, www.emag.pl

prawa komfortu pracy pracowników wykonujących podstawowe analizy techniczne jakości węgla oraz zdecydowana poprawa warunków bezpieczeństwa pracy poprzez wykluczenie z urządzenia izotopu promieniotwórczego. Wymierne efekty ekonomiczne są związane z oszczędnościami na robociźnie, energii elektrycznej i uniknięciu strat związanych z płaceniem kar umownych za niewłaściwą klasyfikację sprzedawanego węgla lub uniknięcia strat z tytułu sprzedaży węgla po niższej cenie w stosunku do jego jakości. Pierwowzorem i przenośną wersją Gammy Natury jest popiołomierz WALKER., także konstrukcji Instytutu Technik Innowacyjnych Emag. Innowację nagrodzono: Złotym Medalem Targów Wynalazczości, Badań Naukowych i Nowych Technik „Brussels Eureka 2008”. Srebrnym Medalem Międzynarodowej Wystawy Wynalazków IWIS 2008. Wyróżnieniem w Konkursie Polski Produkt Przyszłości 2008. Złotym Medalem 107. edycji Międzynarodowych Targów Wynalazczości „Concours Lépine” (Paryż, 2009). Nominacją do Godła Promocyjnego Teraz Polska 2009. (Opr. Anna Bielska)

urządzenia dla energetyki 3/2010

wydarzenia i innowacje

W trosce o pracujących górników Końcowym efektem prac naukowo-badawczych w ITI EMAG są przemysłowe zastosowania nowych lub udoskonalonych urządzeń, systemów i technologii. Do jednych z najważniejszych innowacyjnych osiągnięć tego instytutu można zaliczyć zaprojektowanie i wdrożenie do użytkowania przez kopalnie sejsmoakustycznego systemu wykrywania zagrożeń tąpaniami. OPIS PROJEKTU ARES-5/E. Zadaniem systemu jest przetwarzanie – przy pomocy mocowanych na kotwach w ociosie chodników przygotowawczych elektrodynamicznych sond pomiarowych SP-5.28/E – prędkości drgań mechanicznych górotworu na sygnał elektryczny. Następnie sygnały przesyłane są na powierzchnię, do kopalnianej stacji geofizyki, gdzie dokonywana jest ich cyfrowa obróbka i komputerowa interpretacja. System może być stosowany w miejscach zagrożonych wybuchem metanu. ARAMIS M/E. System służący do lokalizacji wstrząsów w obrębie kopalni, określania energii wstrząsów oraz wszechstronnej oceny zagrożenia tąpaniami. W zależności od rozległości obiektu system wykorzystuje jako czujniki sejsmometry lub opcjonalnie geofony niskoczęstotliwościowe. Wyposażony w iskrobezpieczną, centralnie zasilaną z powierzchni cyfrową transmisję danych umożliwiającą przesyłanie po jednej linii teletransmisyjnej 1,2 lub 3 składowych rejestrowanej prędkości

drgań Y, X, Z. Próbkowanie sygnałów realizowane jest za pomocą 24-bitowych konwerterów Sigma Delta, co zapewnia dużą dynamikę przetwarzania i rejestracji.

WDROŻENIA Obydwa systemy zostały wdrożone w kilkudziesięciu kopalniach węgla kamiennego Polsce i za granicą. Pracują one między innymi, w kopalni „Zasiadko” na Ukrainie, uznawanej – ze względu na skrajne warunki geologiczne oraz bardzo wysokie zagrożenie metanowe – za jedną z najniebezpieczniejszych na świecie. Perspektywicznym rynkiem zbytu są Chiny – systemy do oceny zagrożeń tąpaniami autorstwa Instytutu Technik Innowacyjnych EMAG są zainstalowane w kilkunastu tamtejszych kopalniach (m.in. „Tang Kou”, „Yi Tai”, „Lu An” oraz „Qi Tai”). Systemy do oceny zagrożeń tąpaniami ARES-5/E oraz ARAMIS M/E nagrodzono Nagrodą I stopnia w Ogólnopolskim Konkursie Poprawy Warunków Pracy (2008 r.) (Opr. Anna Bielska)

urządzenia dla energetyki 3/2010

TYTUŁ PROJEKTU Systemy do oceny zagrożeń tąpaniami: sejsmoakustyczny system do oceny zagrożeń tąpaniami ARES-5/E oraz mikrosejsmiczny system wykrywania zagrożeń tąpaniami ARAMIS M/E AUTORZY WYNALAZKU System ARES-5/E: mgr inż. Marek Mokrosz, mgr inż. Marek Dworak, dr inż. Zbigniew Isakow, mgr inż. Piotr Mazik, Dariusz Sztyler System ARAMIS M/E: mgr inż. Marek Dworak, dr inż. Zbigniew Isakow, mgr inż. Piotr Mazik, mgr inż. Bożena Hersztowska, Dariusz Sztylet SZEF/KOORDYNATOR PROJEKTU dr inż. Zbigniew Isakow, kierownik Zakładu Systemów Geofizycznych Instytutu Technik Innowacyjnych EMAG tel. + 48 (32) 2007-870, faks. + 48 (32) 2007-701, e-mail: z.isakow@emag.pl. JEDNOSTKA NAUKOWA, WSPÓŁPRACUJĄCA LUB ZAANGAŻOWANA W REALIZACJĘ PROJEKTU Instytut Technik Innowacyjnych EMAG, 40-189 Katowice, ul. Leopolda 31, tel. + 48 (32) 2007-700, faks. + 48 (32) 2007-701 (do 704), e-mail: emag@emag.pl, www.emag.pl.

wydarzenia i innowacje

Preparaty czyszczące odstawowymi operacjami w serwisie maszyn jest czyszczenie i smarowanie. Nikogo nie trzeba przekonywać, że utrzymanie maszyn w czystości zapobiega wielu awariom, usprawnia pracę oraz wydłuża ich żywotność. Aby usunąć zanieczyszczenia niezbędne jest użycie odpowiednich środków czyszczących. Nie ma jednego doskonałego preparatu, który usunie wszelkie zabrudzenia i jednocześnie nie uszkodzi podłoża. W ofercie producenta CRC Industries Europe znajduje się szeroka gama preparatów czyszczących zarówno na bazie wodnej jak i rozpuszczalnikowej. Dystrybutorem w Polsce jest DACPOL Sp. z o.o. Różnią się one siłą czyszczącą, a co za tym idzie agresywnością wobec podłoża. Możemy tu znaleźć produkty szybko schnące oraz wolno odparowujące o wysokiej temperaturze zapłonu. Duża grupa produktów przeznaczona do stosowania w zakładach przetwórstwa żywności została zarejestrowana przez organizację NSF (National Sanitation Foundation, www.nsf.org). Częstą operacją czyszczenia jest usuwanie starych środków smarnych. Nowy smar także dobierzemy z bogatej oferty firmy CRC Industries. Obejmuje ona zarówno oleje,

smary plastyczne jak i pasty wysokotemperaturowe. I tutaj również znajdziemy znaczącą grupę produktów zarejestrowanych przez NSF. W ostatnich latach obserwujemy dynamiczny rozwój produktów chemii technicznej wykorzystywanej w serwisie maszyn. Znaczącym dostawcą wysokiej jakości aerozoli technicznych jest firma CRC Industries Europe. Oferuje ona między innymi bogatą gamę środków czyszczących oraz smarnych z których wiele przeznaczonych jest do stosowania w zakładach przetwórstwa żywności i zostało zarejestrowanych przez organizację NSF (National Sanitation Foundation, www.nsf.org). Przyjrzyjmy się dokładniej kilku produktom. Inox Kleen jest pianką czyszczącą do stali nierdzewnej oraz innych błyszczących powierzchni metalowych. Skutecznie usuwa odciski pal-

ców, zacieki i inne zabrudzenia. Jednocześnie pozostawia na powierzchni warstwę ochronną nadającą długotrwały połysk i chroniącą przed odciskami palców i zaciekami. Produkt został zarejestrowany przez NSF z kategorią A7/C1. Label Off Super skutecznie usuwa pozostałości kleju, szczególnie polecany do usuwania etykiet papierowych. Kategoria NSF K3. Jednym z najbardziej popularnych preparatów smarnych jest olej Chain Lube przeznaczony do smarowania łańcuchów. Charakteryzuje się znakomitą przyczepnością po powierzchni metalowych dzięki czemu nie rozpryskuje się nawet przy dużych prędkościach pracy łańcucha. Kategoria NSF H1 pozwala na stosowanie tego smaru tam, gdzie może dochodzić do przypadkowego kontaktu z żywnością.

urządzenia dla energetyki 3/2010

Rozdzielnice gazowe pierwotnego i wtórnego rozdziału energii, transformatory olejowe

do 36 kV

Ormazabal Polska Sp z o.o. 95-100 Zgierz ul. Dąbrowskiego 6/8 tel./fax: +48 42 659 36 13 www.ormazabal.com

Posiadamy certyfikaty Instytutu Energetyki i Energopomiaru

Sprostać pozycji lidera Rozmowa z dr. inż. Adamem Gawłowskim, dyrektorem marketingu firmy ELEKTROBUDOWA SA, Rynek Dystrybucji Energii. 8 Jak oceniłby Pan obecną sytuację rynkową? Rok 2009 był trudny, kryzys ekonomiczny spowodował, że wiele projektów elektroenergetycznych zostało wstrzymanych. Na szczęście w tym roku obserwuje się powolny wzrost inwestycji, co dla firm z naszego sektora oznacza wzrost liczby zamówień. 8 Czy sytuacja na światowych rynkach przełożyła się na sytuację w ELEKTROBUDOWIE SA? Przychody ze sprzedaży dla całej GK ELEKTROBUDOWA SA nieco spadły, na szczęście nie jest to znaczący spadek, ponieważ w porównaniu z 2008 rokiem, który zamknęliśmy kwotą około 810 mln zł, rok 2009 przyniósł nam przychód w wysokości 700 mln zł. Odpowiednio nastąpił również spadek zysku, z 60 mln zł w 2008 roku do 54 mln zł w 2009. W tej chwili marże wykonawców znacząco spadają, wynika to głównie z dużej konkurencji przy stosunkowo małej liczbie projektów,które są do zrealizowania. Staramy się jednak zdywersyfikować sprzedaż, zarówno, jeśli chodzio nowe rynki, jak i o nowe produkty. 8 Które rynki są w tej chwili w polu Państwa zainteresowań? Podsumuję to pytanie tak: te, których nie dosięgnął kryzys. Co prawda, na rynku wschodnim zaobserwowaliśmy gwałtowny spadek zamówień, ale za to pozyskaliśmy znaczące zamówienia z Arabii Saudyjskiej na wielkoparametrowe rozdzielnice SN, charakteryzujące się prądem znamionowym szyn zbiorczych o wartości ponad 3000 A, mające nietypowe konstrukcje, 60 Hz, 13,6 kV. Okazuje się, że wszędzie tam, gdzie trzeba zrobić coś nietypowego, dopasowanego do indywidualnych potrzeb klienta, niezawodnego i w krótkim terminie, wygrywamy w konkurencji z dużymi koncernami branżowymi. Tak się dzieje w wielu miejscach na świecie. 8 Mając w pamięci Pana słowa o dywersyfikacji, proszę powiedzieć, jakie nowinki znajdziemy w ofercie produktowej? Przygotowujemy się do kolejnych ulepszeń serii rozdzielnic typu D, zwiększenia ich parametrów, głównie pod kątem modernizacji lub budowy nowych blo-

dr. inż. Adam Gawłowski, dyrektor marketingu firmy ELEKTROBUDOWA SA

ków w elektrowniach. Unifikujemy serię rozdzielnic nn, zastępujemy dotychczasowe dwa typy RNM-2 i NGWR jednym. Znaczącym krokiem w rozwoju spółki są trwające prace nad rozdzielnicami w izolacji SF6, zarówno SN, jak i WN. Koncentrujemy się także nad ofertą typową dla obiektów wielkopowierzchniowych, centrów handlowych, budynków wysokościowych. Chcemy być jedyną spółką, która zapewni tym obiektom dostawy urządzeń i to od poziomu, powiedzmy, instalacji elektrycznej SN

do poziomu „gniazdek”, czyli osprzętu elektroinstalacyjnego. Mamy w ofercie dostosowane specjalnie do ich wymagań rozdzielnice SN typu UNIPANEL. Produkujemy je w dwóch wersjach: tańszej, z wykorzystaniem aparatury produkowanej w Chinach, oraz droższej – na bazie aparatury renomowanych koncernów. Oprócz rozdzielnic średniego napięcia produkujemy również rozdzielnice nn, stacjonarne i wtykowe. Jednym z naszych flagowych produktów są przewody szynowe PONTIS. Są

urządzenia dla energetyki 3/2010

one coraz częściej stosowane ze względu na swoje liczne zalety w porównaniu do tradycyjnych instalacji kablowych. Ich budowa pozwala na łatwy dobór elementów w fazie projektowania oraz na dowolną modyfikację układu już w trakcie jego eksploatacji. Gotowe moduły gwarantują łatwy i szybki montaż, jednocześnie konstrukcja eliminuje ryzyko nieprawidłowego połączenia. Duży wybór elementów każdego podsystemu pozwala na zaprojektowanie i dopasowanie trasy przewodu szynowego do różnych konfiguracji, również w warunkach specjalnych wymagań technicznych. 8 Co szczególnego jest w systemie przewodów szynowych PONTIS, z jakiego powodu warto zwrócić na nie uwagę? W systemie PONTIS ograniczono do minimum liczbę połączeń spawanych i śrubowych. W przypadku podzespołów i elementów, gdzie zachodzi konieczność połączeń nierozłącznych, zastosowano nitowanie. Dzięki temu cała konstrukcja jest sztywna i wytrzymała. Jednocześnie dzięki zastosowaniu specjalnych izolatorów, nowej generacji przewodników ze stopów aluminium

dużo lżejszych, w których nie występuje uciążliwy dla eksploatacji efekt tzw. „płynięcia materiału”. Innowacyjny jest również kształt torów prądowych. Zmienia się on dla różnych wartości prądu polepszając oddawanie ciepła, a także pozwalając na maksymalne wykorzystanie prądowe ich przekroju poprzecznego. Pozwoliło to na ograniczenie liczby wykonań obudów do 5 typów dla całego szeregu 28 wartości znamionowych prądu. Ma to wpływ na łatwiejszy dobór elementów lub modyfikację instalacji oraz optymalizuje wykorzystanie linii produkcyjnych. 8 Na jakim etapie są Państwa prace nad ofertą związaną z trakcją elektryczną? Finalizujemy już sformowanie kompleksowej oferty dla trakcji miejskiej, są to rozdzielnice RT-1 o napięciu 660 V dla trolejbusów i tramwajów oraz 825 V dla metra, oraz trakcji kolejowej, czyli rozdzielnic RT-3 o napięciu 3,3 kV. Występujemy we wszystkich postępowaniach przetargowych dotyczących modernizacji stacji prostownikowych trakcji miejskiej. Utworzyliśmy w tym celu Biuro Marketingu Trakcji, któremu szefuje Joanna Janus-Jurczyk. W dziale

robimy to ze względu na bezpieczeństwo klientów. 8 Z jakimi problemami spotyka się firma na rynku? Jak sobie z nimi radzi? Ważnym problemem jest konkurowanie naszych rozdzielnic, opartych na urządzeniach renomowanych producentów, stosujemy chociażby wyłączniki VD4, HVX, SION itp., automatykę zabezpieczeniową Micom, Sepam, REF itp., czy przekładniki, uziemniki, izolatory dobrej marki, z producentami stosującymi w swoich rozwiązaniach elementy produkowane np. w Chinach. Rozwiązania te są dużo tańsze i, jak twierdzą ich producenci, niezawodne. My także zaczęliśmy proponować inwestorom „ekonomiczne” wersje rozdzielnic i innych produktów. Zdziwiło nas jednak to, że większość z nich pozostaje przy rozwiązaniach sprawdzonych aparatów. Jednak przy postępowaniach publicznych, których jest coraz więcej, gdy wyznacznikiem wyboru dostawcy jest wyłącznie cena, jesteśmy zmuszeni do stosowania tańszej aparatury. Niestety często kosztem klienta. Ceny w takich przetargach dochodzą do absurdalnie niskich. Naszym zdaniem traci wówczas zarówno dostawca, decydując się na minimalną marżę czy nawet stratę, jak i klient, który oszczędzając na projekcie, często musi się pogodzić z niezrealizowaniem pełnego zakresu zamówienia, problemami z terminami, czy wykorzystaniem w projekcie tańszych zamienników sprawdzonych elementów. 8 W jaki sposób planujecie poradzić sobie z tzw. kryzysem w 2010 r.?

oraz wielofunkcyjnej lekkiej obudowy, uzyskano przewody szynowe o niewielkich gabarytach i ciężarze. To wszystko znacząco wpływa na zmniejszenie czasu potrzebnego na montaż oraz liczbę osób go wykonujących. Zastosowanie w torach prądowych specjalnie dobranego stopu aluminium, dotąd rzadko stosowanego, pozwoliło na zmniejszenie ciężaru przewodów szynowych. Uzyskano przewodniki o wysokich właściwościach mechanicznych porównywalnych do miedzi, a jednocześnie

rozwoju pracuje ponad 50 inżynierów - musimy sprostać pozycji lidera. Jest to zadanie ambitne, ponieważ każdy patrzy na ELEKTROBUDOWĘ SA, a następnie kopiuje jej rozwiązania. Jesteśmy wzorem i wyznacznikiem zarówno dla małych, jak i największych konkurentów w branży. Chcemy swoim rozwojem kreować przyszłość tak, aby zapewnić sobie przewagę na konkurencyjnym rynku. Warto zwrócić uwagę, że jako nieliczni przeprowadzamy pełne próby typu. Jest to kosztowne, ale

urządzenia dla energetyki 3/2010

My sobie z nim już poradziliśmy. W tej chwili realizujemy bardzo perspektywiczne zamówienia z Arabii Saudyjskiej. Z inwestycji „pod klucz”, nad którymi pracujemy w tej chwili, możemy wymienić między innymi prace wykonywane dla PGE Dystrybucja Zamość (GPZ „Rońsko” i GPZ „Głęboka”), RWE STOEN (RPZ „Krakowska” i RPZ „Ochota”), Enea – Operator Poznań (GPZ „Duszniki”), czy PSE Operator (stacja 220/110 kV „Janów”). Prowadzimy również projekty w kopalniach, na przykład w Kopalni Węgla Kamiennego „Bogdanka” jest to pilotażowa inwestycja związana z aplikacją aktywnego filtru wyższych harmonicznych dla maszyny wyciągowej, jesteśmy też obecni i w innych, wymienię tu chociażby KWK „Ziemowit” czy KWK „Jankowice”. Sprzedaż rozdzielnic SN naszej produkcji w 2008 roku wyniosła 3699 pól, rozdzielnic nn - 1745 pól, wyprodukowaliśmy i sprzedaliśmy także 187 stacji kontenerowych i 2380 metrów szynoprzewodów. Możemy się również pochwalić tak dużymi projektami, jak: wykonawstwo prac

elektroenergetycznych na nowym bloku w elektrowni jądrowej OLKILUOTO 3 w Finlandii, prace przy budowie Stadionu Narodowego w Warszawie czy SKY Tower we Wrocławiu. Tych projektów jest bardzo dużo, zajmują się nimi dwa oddziały stworzone specjalnie do realizacji inwestycji kompleksowych. Są to Rynek Wytwarzania Energii i Rynek Przemysłu. Ich biura znajdują się w całej Polsce.

Na pewno na rozwijanie sprzedaży na rynku krajowym poprzez poszerzanie oferty produktowej i wykonawczej, na przykład budujemy od podstaw Sąd Rejonowy w Koninie. Chcemy dalej być obecni na rynkach światowych, a także rozwijać sprzedaż na rynku wschodnim i arabskim. Oznacza to ciągłe ulepszanie i rozwój produktów, technologii, a także potencjału ludzkiego. Spółka, oprócz sprawdzonych urządzeń (roz-

8 Jakie prace wykonujecie w ramach budowy Stadionu Narodowego w Warszawie?

dzielnice SN, nn, stacje kontenerowe, szynoprzewody SN i nn), oferuje także generalne wykonawstwo inwestycji w branży elektroenergetycznej, tj. GPZ-ty, budownictwo liniowe, infrastrukturalne, trakcyjne i inne sektory, w których potrzeba fachowości, jakości i terminowości. Ta multidyscyplinarność, połączona z marką, jakością wykonywanych prac i urządzeń oraz kompetencją ludzi, daje przewagę, którą trudno jest zniwelować naszym konkurentom. Stąd pozycja lidera, mimo „podgryzania i szczypania” nas przez innych, daje niewątpliwy komfort kreowania rynku w danej branży.

Realizacją tej inwestycji zajmuje się nasz warszawski oddział. Obejmuje ona kompleksowe wykonawstwo robót elektroenergetycznych, nasz oddział w ramach tego projektu będzie dostarczał rozdzielnice średnich napięć typu D, rozdzielnice niskich napięć typu NGWR oraz szynoprzewody PONTIS. 8 W takim razie na co w 2010 roku i w latach następnych kładziecie największy nacisk?

8 Takim perspektywicznym działaniem jest także zapewne współpraca ELEKTROBUDOWY z Politechniką Śląską, na czym się ona opiera? Politechnika kształci inżynierów elektryków, a więc naszych przyszłych klientów i pracowników. Stwierdziliśmy, że jako firma wyspecjalizowana w produkcji wysokiej klasy rozdzielnic niskiego i średniego napięcia, możemy pomóc uczelni i stu-

dentom zapoznając ich z najnowszymi rozwiązaniami rozdzielnic. Dlatego przekazaliśmy Politechnice Śląskiej pole małogabarytowej rozdzielnicy SN typu PREM -G1, przystosowanej do pracy w podziemnych wyrobiskach kopalń węgla kamiennego, rud miedzi itp. Rozwiązania konstrukcyjne tej rozdzielnicy prezentują najwyższy poziom techniczny. Zgłosiliśmy się również do udziału w XIII Krajowej Konferencji Elektryki Górniczej, organizowanej przez Politechnikę w czerwcu. Przygotowaliśmy referat, będziemy mieli podczas konferencji prezentację. Rozmawiała Adriana Jastrzębska, fot. ELEKTROBUDOWA SA

urządzenia dla energetyki 3/2010

technologie, produkty

Z perspektywy techniki:

Silniki i napędy, a efektywność energetyczna Od momentu powstania pierwszego silnika elektrycznego, który zawdzięczamy Michaelowi Faradayowi rola tego wynalazku i jego znaczenie systematycznie rośnie. Silniki elektryczne są wykorzystywane obecnie w niemalże każdej działalności człowieka. Silniki napędzają wszelkie rodzaje maszyn, wentylatory, pompy, przenośniki i sprężarki w tak różnych zastosowaniach, jak chociażby przemysł farmaceutyczny i chemiczny, celulozowo-papierniczy, cementowy, wydobywczy czy elektroniczny. Lista daleka od wyczerpania. stnienieje takie obiegowe powiedzenie w elektrotechnice bardzo obrazowo ilustrujące model funkcjonowania współczesnego przemysłu i podkreślające pierwszoplanową rolę, jaką odgrywają w nim silniki elektryczne. Ta konstatacja brzmi: silniki elektryczne to konie pociągowe przemysłu. Nie dziwi chyba to stwierdzenie, skoro według miarodajnych szacunków właśnie silniki zużywają około dwóch trzecich energii elektrycznej pochłanianej przez przemysł. Samemu przemysłowi przypisuje się natomiast około 42% światowego zużycia energii1. W kontekście tych danych liczbowych widać wyraźnie, jak olbrzymie możliwości odnośnie efektywności energetycznej zawarte są w obszarze projektowania, następnie eksploatacji silników elektrycznych. Droga do oszczędzania energii wiedzie poprzez innowacyjne rozwiązania usprawniające proces eksploatacji silników elektrycznych. Nowoczesne, energooszczędne silniki elektryczne są ulepszoną wersją silników standardowych. Zawierają więcej wysokiej jakości materiałów (miedź i stal) i są bardziej precyzyjnie wykonywane, stąd ich cena jest niejednokrotnie wyższa o ok. 15-30%. Jest to jednak wydatek, który warto ponieść, biorąc pod uwagę opłaty za energię, wielokrotnie przewyższające inne koszty eksploatacji w cyklu życia silnika. Jeżeli niska cena jest jedynym kryterium przy zakupie silnika elektrycznego, inwestor prawdopodobnie nie wziął pod uwagę kosztów eksploatacji tego silnika: tego ile realnie zapłaci za energię elektryczną, konserwacje i naprawy. W przypadku przemysłowych silników elektrycznych 97-98% kosztów eksploatacji stanowią opłaty za energię elektryczną, a jak wiadomo koszty związane z opłatami za korzystanie z energii elektrycznej mają stałą tendencję zwyżkową.

Nie bez znaczenia jest także fakt, ze silniki energooszczędne, dzięki mniejszym drganiom i przyrostom temperatur podczas pracy są bardziej niezawodne od standardowych, dzięki czemu zwiększony jest czas międzyremontowy i mniej prawdopodobne są awarie. Szkodliwy wpływ ich pracy na otoczenie jest znacznie mniejszy, wiec nie ma potrzeby stosowania dodatkowych ekranów akustycznych, co często jest konieczne w przypadku dużych silników standardowych. Jakie zasadnicze zagadnienia techniczne powinny być brane pod uwagę przy omawianiu kwestii racjonalnego zużycia energii? Przede wszystkim należałoby odpowiedzieć na szereg podstawowych pytań: czy praca wykonywana przez dany silnik jest wciąż niezbędna?; czy poprzez dopuszczalne zmiany w procesie technologicznym nie można zmodyfikować napędu tak, żeby dany silnik został całkowicie wyeliminowany, np. przez zastosowanie jednego wysoko sprawnego silnika w miejsce kilku przestarzałych i nieefektywnych?.; czy nie ma możliwości zmniejszenia strat mocy?:czy proces technologiczny dopuszcza możliwość wyłączania silnika?: czy możliwe jest zmniejszenie obciążenia silnika?: czy zmniejszenie prędkości obrotowej silnika nie okaże się korzystne? Podstawowy problem polega na tym, że wiele z tych silników to jednostki większe niż jest to faktycznie niezbędnie potrzebne. A co więcej, większość z nich pracuje stale z pełną prędkością, nawet kiedy nie jest to konieczne. Podczas pracy silnika przy pełnej prędkości wydajność procesu reguluje się poprzez „dławienie”, które można przyrównać do regulowania prędkości samochodu poprzez jednoczesne naciskanie pedałów hamulca i gazu. W efekcie nie tylko marnowane są duże ilości energii,

lecz także występuje nadmierne zużycie maszyn i urządzeń. Na szczęście istnieje sposób, aby temu zaradzić. Prędkość silnika można regulować poprzez delikatne zwiększanie lub obniżanie ilości dostarczanej mu energii, za pomocą napędu ze zmienną prędkością obrotową. Ta prosta metoda może pomóc znacząco zredukować ilość energii elektrycznej zużywanej przez silnik, jak również wydłużyć żywotność urządzeń, na które w mniejszym stopniu oddziałują wówczas wstrząsy i impulsowe hamowanie, wynikające ze stosowania dławienia. Poprzez połączenie silnika z napędem ze zmienną prędkością (variable-speed drive - VSD) możliwe jest ścisłe dostosowanie prędkości silnika do wykonywanego zadania, dzięki czemu nie zużywa on więcej energii niż jest to konieczne. W typowych zastosowaniach oszczędność energii może wynieść około 30%, co oznacza, że inwestycja w napędy VSD często zwraca się w okresie krótszym niż rok. Jeszcze efektywniejszym rozwiązaniem jest użycie silników o wysokiej sprawności połączonych z napędami. Oszczędność poboru energii szybko wzrasta, ponieważ energia zużywana do napędzania silnika w czasie jego cyklu życia kosztuje sto razy więcej niż sam silnik. Międzynarodowa Komisja Elektrotechniczna (IEC) wprowadziła nowe normy sprawności energetycznej silników, w tym nowe zasady dotyczące metod testowania oraz trzy nowe klasy sprawności silników (od IE3 – najbardziej sprawny – do IE1). Nowe normy przewidują dokładniejszy pomiar sprawności silników. Korzystają na tym zarówno producenci, którzy mogą konkurować ze sobą na równych warunkach, jak i odbiorcy, którzy mogą w łatwiejszy sposób porównywać silniki pod względem ich sprawności.

urządzenia dla energetyki 3/2010

technologie, produkty Nowe normy mogłyby także przyczynić się do znaczącego obniżenia emisji gazów cieplarnianych, jeśli zachęciłyby większość producentów silników do poprawy sprawności oferowanych produktów. ABB produkuje pełną gamę silników klasy IE2 oraz silniki o najwyższej sprawności w klasie IE3. ABB jest największym na świecie wytwórcą silników elektrycznych i napędów ze zmienną prędkością. Sama baza zainstalowanych napędów niskonapięciowych produkcji ABB pozwoliła zaoszczędzić w 2008 r. około 170 TWh energii, co odpowiada rocznemu zużyciu energii przez ponad 42 miliony gospodarstw domowych w 27 państwach członkowskich Unii Europejskiej. Gdyby tę samą ilość energii miały wyprodukować elektrownie zasilane paliwami kopalnymi, doprowadziłoby to do emisji około 140 milionów ton dwutlenku węgla – ilości odpowiadającej rocznej emisji przez ponad 35 milionów samochodów.

do sterowania prędkością silnika. Napęd ACS310 szczególnie nadaje się do obsługi milionów małych silników elektrycznych stosowanych w typowych instalacjach pomp i wentylatorów, z których większość nie ma żadnej regulacji prędkości. Tytułem zilustrowania powyższych rozważań warto podać kilka konkretnych przykładów racjonalizacji w zakresie użytkowania energii elektrycznej warto przytoczyć W pięćdziesięciu brytyjskich restauracjach McDonald’s napędy sterujące prędkością wentylatorów kuchennych obniżyły zużycie energii o połowę, co jednocześnie zaowocowało także cichszą pracą wentylatorów, stwarzając lepsze warunki pracy oraz poprawą sprawności wyposażenia kuchni. Z kolei nwestycja w napęd wentylatora chłodzącego w największej meksykańskiej

zminimalizowaniu oddziaływania na środowisko, powiększyły już bazę produkcyjną ABB w Polsce. Nowo wybudowana fabryka specjalizuje się w produkcji niskonapięciowych silników elektrycznych. Od lipca ubiegłego roku nowa fabryka silników w Aleksandrowie Łódzkim stając się już integralną częścią światowej sieci centrów produkcyjnych ABB zaświadcza jednocześnie, że kompetencje polskiej kadry inżynieryjnej gwarantują wysoki poziom techniczny wyrobów. Wyposażona w najnowocześniejsze technologie i spełniająca najwyższe wymagania w zakresie jakości wykonania i bezpieczeństwa pracy, po osiągnięciu pełnej mocy produkcyjnej, stanie się jednym z bardziej znaczących centrów produkcyjnych silników elektrycznych. Nowy zakład produkcyjny w Aleksandrowie Łódzkim umocni pozycję ABB jako

kopalni rudy żelaza Pena Colorada pozwoliła obniżyć zużycie energii instalacji o 23%, a także zwiększyć wydajność systemu poprzez poprawę jego dyspozycyjności. Wyposażenie w napęd silnika mieszarki w chińskiej fabryce tworzyw sztucznych Daqing Petrochemical przyczyniło się do podniesienia jakości produkcji oraz zwiększenia oszczędności energii na poziomie 30%. Energooszczędne silniki elektryczne oraz urządzenia energoelektroniki, pozwalające na wzrost efektywności produkcji przy

światowego lidera w produkcji energooszczędnych i wysokowydajnych urządzeń tego typu. Jest to już szósty zakład produkcyjny ABB w naszym kraju. Dodajmy, że nieopodal tej nowej fabryki wysokowydajnych silników, powstaje już kolejna, która specjalizować się będzie w dziedzinie energoelektroniki.

Większy nie zawsze lepszy Oprócz kwestii prędkości i niskiej sprawności znaczna większość silników eksploatowanych w światowym przemyśle to jednostki o zbyt dużych rozmiarach. Wynika to z faktu, że przedsiębiorstwa skłaniają się często do zakupu silników o większej mocy niż wymagana, zapewniając sobie w ten sposób margines mocy na wypadek krótkotrwałych wzrostów napięcia i niekontrolowanego przeciążenia. Jednak stosując inteligentny lub oparty na oprogramowaniu system sterowania silnikami przedsiębiorstwa mogą zarządzać stanem, warunkami i zużyciem energii dla wszystkich silników w swoim zakładzie. Dzięki temu zyskują możliwość instalowania mniejszych silników o dużo niższym poborze energii, wiedząc przy tym, że ich inwestycja jest monitorowana i zabezpieczona. Mniejsze, energooszczędne silniki, które odpowiednio zwymiarowano dla określonego zastosowania, zużywają mniej energii i przyczyniają się do obniżenia emisji gazów cieplarnianych. W typowym zakładzie średniej wielkości, w którym eksploatowanych jest 200 silników, wymiana zbyt dużego silnika o mocy 37 kW na silnik o mocy 30 kW pozwoliłaby zaoszczędzić 180 tys. kWh rocznie, a tym samym uniknąć emisji 90 ton dwutlenku węgla. W przypadku papierni wykorzystującej 1500 silników oszczędności byłyby jeszcze bardziej znaczące. Nowy napęd niskonapięciowy produkcji ABB został wyposażony w innowacyjny licznik energii wskazujący ilość zaoszczędzonej energii (w kilowatogodzinach lub lokalnej walucie), a nawet wielkość emisji dwutlenku węgla, jakiej uniknięto poprzez użycie napędu

urządzenia dla energetyki 3/2010

Opr. Marek W. Bielski Międzynarodowa Agencja Energetyczna, Key World Energy Statistics 2008.

technologie, produkty – informacje firmowe

Wizualizacja przebiegu sieci elektroenergetycznej na podkładach mapowych w systemach czasu rzeczywistego adaniem systemów czasu rzeczywistego wspomagających służby energetyki jest prowadzenie zdalnego nadzoru pracy sieci elektroenergetycznej oraz zdalny wpływ na jej elementy. Osoby odpowiedzialne za dostawę energii w przypadku awarii muszą mieć możliwość szybkiej analizy i zmiany drogi przesyłu. Każda przerwa w dostawie energii to wymierna strata zarówno dla dostawcy jak i dla odbiorcy. Dlatego też jednym z podstawowych celów stawia-

zoru najczęściej prezentują sieć w postaci schematów ideowych animowanych sygnałami telemechanicznymi lub ręcznie poprzez operatora. Jednak konfiguracja sieci elektroenergetycznej (niezależnie od poziomu napięć), wraz z jej rozwojem, staje się coraz bardziej skomplikowana. Coraz częściej zachodzi potrzeba przedstawienia dyspozytorom przebiegu linii w terenie, przy czym schematy muszą przedstawiać rzeczywisty stan zasilenia sieci. Idealnym rozwiązaniem byłoby korzystanie

Rysunek 1. Struktura systemu wizualizacji rzeczywistego przebiegu linii w terenie

nych przed komputerowymi systemami nadzoru jest taki sposób wizualizacji pracy sieci, aby ułatwić dyspozytorowi podjęcie właściwej decyzji. Z tego względu komputerowe systemy nad-

Nowy sposób wizualizacji opiera się na powiązaniu obrazu mapy z informacjami przestrzennymi, adresowymi oraz topologią sieci. Dodatkowo umożliwia

Rysunek 3. Przykład wizualizacji sieci WN, SN i nN na podkładzie ortofotomapy

online z map dostępnych różnym instytucjom (geodezja, urbanistyka, dostawcy mediów itp.) i nanoszenie na nie własnej informacji.

Rysunek 2. Przykład fragmentu mapy geodezyjnej monochromatycznej rastrowej

i od wielu lat znakomicie spełnia swoją rolę. Nowo powstała aplikacja, występująca pod nazwą WindEx GEO, przeznaczona jest do wizualizacji danych przestrzennych modelu sieci elektroenergetycznej w postaci warstw na statycznym podkładzie mapowym.

Takie rozwiązanie zostało wykorzystane w najnowszej aplikacji systemu WindEx produkcji firmy ELKOMTECH S.A. System WindEx jest szeroko rozpowszechniony w energetyce polskiej. Zaimplementowany został do nadzoru sieci wszystkich poziomów napięć

korzystanie na bieżąco z danych dostarczanych zdalnie przez dostawcę usług np. poprzez Internet. Statyczny podkład mapowy może być pozyskany z wielu źródeł. Dostawcą może być Urząd Geodezji i Kartografii, który oferuje mapy zasadnicze, najczęściej monochromatyczne rastrowe. Z tego źródła można także pozyskać mapy w postaci wektorowej (z podziałem na warstwy). Jednak pokrycie Polski takimi mapami na dzień dzisiejszy jest niewielkie. Mapy geodezyjne (zasadnicze) wykonane są najczęściej w skali 1:10000. Drugim źródłem informacji geoprzestrzennych są dostawcy usług komercyjnych. Najczęściej oferują oni tzw. ortofotomapę (zdjęcia lotnicze).

urządzenia dla energetyki 3/2010

technologie, produkty – informacje firmowe

Rysunek 4. Przykład wizualizacji sieci WN, SN i nN na podkładzie mapy topograficznej rastrowej

Dane geoprzestrzenne dostarcza także GEOPORTAL.GOV.PL - portal internetowy (zgodny z dyrektywą INSPIRE), pełniący rolę brokera, udostępniającego użytkownikom dane i usługi geoprzestrzenne poprzez wyszukanie żądanych informacji. Portal ten to infrastruktura węzłów Krajowej Infrastruktury Informacji Przestrzennych (KIIP). Sieć węzłów KIIP działa na trzech poziomach: centralnym, wojewódzkim, powiatowym. W powiatach znajdują się bazy danych ewidencji gruntów i budynków (EGiB), natomiast w województwach znajdują się składnice danych topograficznych.1 Projekt GEOPORTAL.GOV.PL udostępnienia: 8 opracowania i dane geoprzestrzenne, w tym dane o charakterze katastralnym (zawierające informacje dotyczące geometrii działek ewidencyjnych); 8 opracowania ortofotomap lotniczych i satelitarnych oraz dodatkowo: 8 mapy sozologiczne wykonane w skali 1:50 000; 8 mapy hydrograficzne wykonane w skali 1:50 000;

Rysunek 5. Przykład wizualizacji sieci nN na podkładzie udostępnianym on-line poprzez serwis mapa.google.com

8 mapy topograficzne rastrowe w skali 1:10 000, 1:25 000, 1:50 000, 1:100 000; 8 dane o przebiegu granic jednostek podziału terytorialnego państwa; 8 dane z państwowego rejestru nazw geograficznych. W tym przypadku dane pozyskuje się on-line (z zastosowaniem techniki typu cache). Przy tworzeniu wizualizacji terenowej można wykorzystywać również dane uzupełniające pozyskane ze źródeł utworzonych do innych celów np. pod kątem nawigacji samochodowej, a nawet z darmowych serwisów społecznościowych np. openstreetmap.org lub ump.wav.pl. Pewną trudność przy spinaniu danych terenowych z różnych źródeł sprawia posługiwanie się w nich różnymi odwzorowaniami i układami współrzędnych np. WGS84, PUWG2000, PUWG 1992 czy PUWG1965. Zaletą systemu WindEx jest możliwość przeliczania jednych układów współrzędnych na

drugie, a co za tym idzie, prawidłową wizualizację sieci niezależnie od źródeł pozyskanych informacji geoprzestrzennych. Ponadto system posiada umiejętność skalowania podkładów rastrowych z uwzględnieniem wymaganego przeliczenia układu współrzędnych. Przewagą systemu WindEx nad innymi systemami wizualizacji sieci jest możliwość przestrzennej prezentacji modelu sieci oraz stanu jej zasilenia w czasie rzeczywistym. Ponadto system ten zapewnia logiczne powiązanie elementów wizualizowanych na schematach geograficznych z ich odpowiednikami na schematach ideowych oraz szybkie przemieszczanie się pomiędzy nimi. Ze schematów geograficznych dostępne są usługi systemu dyspozytorskiego takie, jak dostęp do dzienników zdarzeń, baz danych eksploatacyjnych czy analiza zasilenia. Na schematach mogą być prezentowane dynamicznie (w postaci tzw. „dymków”) informacje o wskazanym elemencie sieci.

Rysunek 6. Przykład powiązania informacji o przebiegu sieci z mapą geodezyjną (podkład rastrowy) i ortofotomapą. Prawy rysunek przedstawia wszystkie warstwy jednocześnie.

urządzenia dla energetyki 3/2010

technologie, produkty – informacje firmowe gi użytkownika do zmian zachodzących w nadzorowanej sieci. Zmiana barwy poszczególnych elementów sieci informuje użytkownika o zmianie stanu (np. czy dany odcinek linii jest zasilony).

Rysunek 7. Dostęp do usług systemu dla wybranej stacji poprzez menu lokalne

Wizualizacja sieci w układzie geograficznym w znaczny sposób rozszerza atrakcyjność i funkcjonalność systemu

WindEx jako systemu nadzoru sieci elektroenergetycznej. Połączenie jej z dotychczasowymi sposobami wizualizacji umożliwia zaprezentowanie dyspozytorowi pełniejszej informacji potrzebnej do prowadzenia sprawnego ruchu sieciowego i szybkiego reagowania na awarie. Natomiast powiązanie informacji o sieci z informacjami geoprzestrzennymi o charakterze katastralnym dostępnymi on-line z wiarygodnych źródeł sprawia, że system WindEx może być narzędziem do szybkiej analizy, np. kto jest właścicielem działki przez którą przechodzi uszkodzony odcinek linii lub jak najszybciej dotrzeć do miejsca awarii. ______________ 1

Wg informacji dostępnych na stronie GEOPORTAL.GOV.PL

Użytkownik ma możliwość umieszczania informacji na schematach geograficznych w postaci symboli (praca ludzi, uziemienie, uszkodzenie itp.). Warto podkreślić, że umieszczona informacja zostaje automatycznie przenoszona na pozostałe schematy wizualizujące element sieci, z którym powiązany został symbol. Inną ważną cechą nowego sposobu wizualizacji jest czytelność obrazu. Funkcja „inteligentnego skalowania” umożliwia manipulacje zakresem widzialności, a co za tym idzie automatycznym zanikaniem mniej istotnych szczegółów oraz przeskalowywaniem opisów. Stosowanie warstw logicznych umożliwia użytkownikowi wpływanie na ilość prezentowanej w oknie informacji. Takie cechy jak migotanie, przejrzystości czy częściowe wypełnianie symbolu wpływają na atrakcyjność prezentacji i dają możliwość przyciągnięcia uwa-

Rysunek 8. Przykład wykorzystania warstw logicznych do manipulacji zakresem widzialności

Rysunek 9. Prezentacja tego samego niezasilonego i uziemionego odcinka linii niskiego napięcia na schemacie ideowym oraz na schemacie geograficznym

urządzenia dla energetyki 3/2010

technologie, produkty – informacje firmowe

Izolatory kompozytowe wsporcze i wiszące 20 kV – konstrukcja, badania i wdrożenie do produkcji w IE-ZD Białystok 1. Założenia techniczne tematu W związku z rosnącym zastosowaniem izolatorów kompozytowych 20 kV w liniach napowietrznych, stacjach transformatorowych, łącznikach napowietrznych powstała inicjatywa opracowania i wykonania nowego izolatora wsporczego na potrzeby własne zakładu i inne zastosowania. Część dostępnych na rynku tego typu izolatorów nie spełnia wielu wymagań nowych norm europejskich w tym zakresie. Opracowanie nowego izolatora ma przynieść uzyskanie znacznie lepszych parametrów wytrzymałości elektrycznej, mechanicznej i chemicznej izolatorów w stosunku do parametrów izolatorów dostępnych dotychczas na rynku. Podstawowym przeznaczeniem nowego izolatora wsporczego będzie zastosowanie go w łącznikach napowietrznych średniego napięcia, tj. w odłącznikach i rozłącznikach, w miejsce dotychczas stosowanych izolatorów ceramicznych. Następnym zastosowaniem nowego izolatora będą linie napowietrzne średniego napięcia, urządzenia, stacje napowietrzne i wnętrzowe.

Na bazie izolatora wsporczego zaprojektowany będzie i wykonany izolator wiszący do linii napowietrznych. W założeniach projektowych i w badaniach uwzględniono następujące normy a) PN-EN 62217/2007. Wnętrzowe i napowietrzne izolatory polimerowe na znamionowe napięcie powyżej 1000V. Ogólne definicje, metody badań i kryteria oceny wyników. b) PN-EN 61952/2003. Izolatory do linii napowietrznych – Kompozytowe wsporcze izolatory liniowe do sieci prądu przemiennego o znamionowym napięciu powyżej 1 kV.

tów elektroizolacyjnych o średnicach fi 20 i fi 25, stosowanych w budowie izolatorów przez inne firmy. Chcąc uzyskać zakładaną wytrzymałość mechaniczną na zginanie w granicach 4kN, podjęto decyzję o zastosowaniu prętów lub rur szkłoepoksydowych większych średnic. Prace związane z wykonaniem nowego rdzenia izolatora zostały oparte na dwóch rozwiązaniach, jedno z wykorzystaniem rury grubościennej Ø 40/Ø 20, drugie z wykorzystaniem pręta Ø 32. Badania konstruktorskie rdzeni izolatorów zostały przeprowadzone w ZD

Fot. 2.

c) PN-EN 62231/2006. Kompozytowe wsporcze izolatory stacyjne na napięcie przemienne powyżej 1000V i do 245 kV. Definicje, metody badań i kryteria oceny wyników. d) PN-EN 61466-1 i 2. Izolatory kompozytowe wiszące do linii napowietrznych o znamionowym napięciu powyżej 1000 V.

2. Prace konstrukcyjno-technologiczne rdzenia izolatora

Fot. 1.

Prace projektowe nowego rdzenia izolatora, razem z okuciami, rozpoczęły się od oceny dotychczas stosowanych prę-

i laboratorium pomiarów elektrycznych „Elektromiar” w Białymstoku. Traktowano je jako wstępne do pierwszej oceny i planowanych przyszłych badań konstruktorskich w uprawnionym laboratorium. Badaniom poddano rdzenie wykonane z wykorzystaniem prętów i rur szkłoepoksydowych produkcji IZO-ERG Gliwice oraz Instytutu Elektrotechniki- Zakład Doświadczalny III. Badania te obejmowały: a) w celu sprawdzenia odporności materiału rdzenia na przenikanie wody, wg normy PN-EN 62217 p. 9.4. próbę materiału rdzenia obejmującą:

urządzenia dla energetyki 3/2010

technologie, produkty – informacje firmowe próbę penetracji barwnikiem i próbę dyfuzji wody. Próbki do badań wykonano wg rys. 2 (normy) o długości 10 i 30 mm. Po odpowiednim czasie gotowania próbek, tj. 100 h, wykonano próby napięciowe wykonując elektrody napięciowe wg rys. 3 (normy), oraz układ probierczy do próby napięciowej wg rys. 4 (w/w normy). b) próbę przeskoku napięciem przemiennym o częstotliwości sieciowej, na sucho wg PN- EN 62217 p. 9.2.6.3. Próba dotyczy badania odporności na przebicie całego izolatora odpowiednim napięciem przeskoku (w kV).

i rurze Ø 40/Ø20. Dobre wyniki uzyskano również na próbce rurowej Ø 40 wypełnionej kompozycją polimerową S-16 i kompozycją kauczukową K-05. W pozostałych próbkach uzyskano rezultaty niezadawalające. Do dalszych prób, tj. wytrzymałości mechanicznej na zginanie, założono wykonanie rdzeni na bazie pręta pełnego Ø 20, Ø 25, Ø32 i rury Ø 40. Sposób przeprowadzania prób zginania przedstawiono na Fot. 3. Próby maksymalnego obciążenia zginającego wykonano najpierw na rdzeniach Ø 20 i Ø 25 i rurze Ø 40. Uzyskane wyniki – 1,7÷1,9 kN wytrzymałości na zginanie.

Fot. 3.

W oparciu o dotychczasowe wyniki podjęto decyzję o projektowaniu izolatora kompozytowego w oparciu o pręt szkłoepoksydowy o średnicy Ø 32 z okuciami aluminiowymi i zaniechaniu dalszych prac projektowych na bazie rury Ø 40 na Ø 20.

3. Próby technologiczne wykonania izolatora Badania atestowe Wstępne koncepcje form wtryskowych do wykonania kloszy silikonowych zostały opracowane w Zakładzie. Profesjonalne zaprojektowanie formy i wykonanie zostało zlecone firmie „BIANAR”

Fot. 4.

c) próbę maksymalnego projektowanego obciążenia zginającego wg PN-EN 62231 p. 8.3.1. Próba dotyczy wyznaczenia znamionowego obciążenia zginającego SCL oraz maksymalnego projektowanego obciążenia zginającego MDCL (w kN). Próby napięciowe materiału rdzenia na przenikanie wody (Fot. 1 i Fot. 2) były prowadzone na różnych prętach i rurach szkłoepoksydowych. Z analizy tabeli 1 wynika, iż najlepsze rezultaty osiągnięto przy próbkach poz. 4, 5, 6, 7, tj. prętach pełnych Ø 20, Ø 32

Kolejnymi próbkami do badań były rdzenie izolatora wykonane na bazie pręta szkłoepoksydowego Ø 32. Rdzenie te były wyposażone w różne konstrukcje okuć. Na podstawie analizy wytrzymałości na zginanie wszystkich badanych rdzeni z okuciami wynika, iż najlepsze wyniki uzyskano na rdzeniach z pręta Ø 32 z okuciami pasowanymi i zaprasowanymi. Odchylenie pręta od osi wyniosło 10 ÷ 11 mm przy obciążeniu 4 kN, a po zdjęciu obciążenia do 0 wyniosło 1 mm. Takie wyniki pozwoliły na bardzo pozytywne wnioski co do dalszych prac nad konstrukcją izolatora.

Sp. z o.o. w Białymstoku. Po pierwszych próbach na wtryskarce, wykonano drobne korekty w formie wtryskowej i na takiej formie wykonano serię próbną izolatorów. Pierwsze próby technologiczne wykonania izolatorów są pokazane na Fot. 4. Fot. 5 przedstawia gotowy izolator wsporczy. Tak wykonane izolatory zostały skierowane do badań konstruktorskich oraz pełnych badań typu w Laboratorium Wysokich Napięć Instytutu Energetyki w Warszawie i w Oddziale Technologii i Materiałoznawstwa Elektrotechnicznego Instytutu Elektrotech-

Tabela 1. Próba dyfuzji wody materiału rdzenia Lp. 1.

Średnica rdzenia Ø 20 z osłoną silikonową

nr próbki

Napięcie wytrzymywane [kV]

Napięcie przebicia [kV]

Prąd skuteczny wytrzymywany [mA]

1/1

8 kV

11 kV

12,5 mA

Ø 25

2/A,B

4 kV, 6 kV

5 kV, 7 kV

7 mA

Ø 40

3/1,2

4 kV

6 kV, 7 kV

2,6 mA

Ø 20

4/A3,A4

12 kV

–

0,1 – 0,17 mA

Ø 32 z osłoną silikonową

5/1,2,3

12 kV

–

0,2 – 0,57 mA

5/7,8

12 kV

–

0,18 – 0,4 mA

6/C

30 kV

–

0,0 – 0,19 mA

Ø 32 bez osłony

rura Ø 40 na Ø 20

rura Ø 40 x Ø 20 wypełniona epidianem 53

7/E,F,G,H

7÷15 kV

7÷12 kV

0,1 ÷ 2 mA

rura Ø 40 x Ø 20 wypełniona epidianem 61

8/10-17

10÷12 kV

0,3 ÷ 1 mA

10. rura Ø 40 x Ø 20 wypełniona polimerem S-16

4/S-16

12 kV

–

0,1 mA

11.

4/K-05

12 kV

–

0,13 mA

rura Ø 40 xØ 20 wypełniona kauczukiem K-05

urządzenia dla energetyki 3/2010

technologie, produkty – informacje firmowe niki we Wrocławiu. Badania przeprowadzano w roku 2008 i 2009. Program badań w IEl we Wrocławiu obejmował (wg PN-EN 62217:2006): 8 próbę twardości Shore’a A, 8 próbę przyśpieszonego starzenia, 8 próbę palności, 8 próbę penetracji barwnikiem, 8 próbę dyfuzji wody.

Fot. 6.

Fot. 5.

4. Wdrożenie do produkcji seryjne j w IE-ZD

5. Izolatory kompozytowe wiszące

Pod koniec 2009 roku rozpoczęły się prace związane z uruchomieniem produkcji seryjnej izolatorów. Prace wdrożeniowe wymagały skonstruowania i wykonania dodatkowego oprzyrządowania dla poszczególnych operacji i zabiegów technologicznych oraz organizacji procesu produkcji poszczególnych detali i procesu montażu.

Na bazie konstrukcji izolatora wsporczego, opierając się na doświadczeniach związanych z badaniami i uruchomieniem produkcji w/w izolatora podjęto prace związane ze skonstruowaniem i wyprodukowaniem izolatora kompozytowego wiszącego. Fot.7 przedstawia pierwszy prototyp takiego izolatora. W roku 2010 przewidujemy wykona-

Program badań w IEn w Warszawie obejmował (wg PN-EN 62217:2006 i PN -EN 62231:2006): 8 próbę w mgle solnej, 8 próba powierzchni granicznych i połączeń elementów mocujących, 8 próby elektryczne, 8 próby wytrzymałości mechanicznej (na zginanie, rozciąganie i skręcanie). Wyniki wszystkich badań były pozytywne. Izolator o symbolu IZO-W4.125 uzyskał Certyfikat Instytutu Energetyki nr 009/2009.

Podstawowe parametry izolatora IZO-W4.125 1. znamionowe napięcie robocze - 20 kV 2. znamionowe napięcie wytrzymywane udarowe piorunowe - 125 kV 3. znamionowe napięcie wytrzymywane przemienne 50Hz w deszczu - 50 kV 4. nominalna droga upływu - 628 mm 5. wytrzymałość mechaniczna: - na zginanie (MDCL) - 4 kN 8 na skręcanie (MDToL) - 400 Nm 8 na rozciąganie (STL) - 30 kN 6. masa izolatora - 1,15 kg

Fot. 7.

Wykonanie niektórych elementów powierzono sprawdzonym kooperantom, natomiast montaż rdzeni z okuciami przeprowadzany jest w Zakładzie. Wykonanie kloszy silikonowych na zmontowanych rdzeniach zlecono specjalistycznej firmie z dużym doświadczeniem w produkcji wyrobów z gumy i silikonu. Produkcję seryjną uruchomiono pod koniec 2009 roku. Wyprodukowane w okresie 5 miesięcy izolatory w ilości 3 tys. szt. zostały użyte do montażu łączników napowietrznych średniego napięcia. Fot. 6 przedstawia rozłączniki typu SRN-24 wyprodukowane z zastosowaniem izolatorów IZO-W4.125.

nie badań pełnych tego typu izolatorów oraz dodatkowych badań nie ujętych we wcześniej przywołanych normach. Badania dodatkowe obejmować będą: długotrwałą obciążalność statyczną, badania zmęczeniowe oraz badania wytrzymałości przy drganiach. W przyszłości przewidujemy uruchomienie w IE-ZD produkcji seryjnej izolatorów wiszących. Zbigniew Lipiński, Stanisław Kiszło, Krzysztof Kobyliński, Andrzej Frącek INSTYTUT ENERGETYKI – ZAKŁAD DOŚWIADCZALNY w Białymstoku 15-879 Białystok , ul. Św. Rocha 16 www.iezd.pl, e-mail: iezd@iezd.pl

urządzenia dla energetyki 3/2010

Instytut Energetyki Zakład Doświadczalny w Białymstoku Produkujemy łączniki napowietrzne SN

www.iezd.pl

technologie, produkty – informacje firmowe

Zaawansowane systemy nadzoru ciągłego maszyn firmy SHINKAWA Intensywny rozwój na przełomie ostatnich lat technik wytwarzania oraz złożoność urządzeń mechanicznych wymaga coraz większej niezawodności i efektywności systemów produkcyjnych jak również poprawności wykonania zadań eksploatacyjnych.

tym zakresie coraz więcej przedsiębiorstw dostrzega ogromne korzyści wynikające ze stosowania systemów utrzymania ruchu. Zapewniają one bezpieczeństwo pracy maszyn, pozwalają znacznie zredukować liczbę ich niespodziewanych awarii. Dzięki nim procedury remontowe mogą być planowane z wyprzedzeniem, a prace naprawcze prowadzone w czasie przerw technologicznych. Wydajność i obciążenie maszyny mogą być dostosowywane do jej bieżącego stanu technicznego, co pozwala znacznie wydłużyć czas jej życia. Wychodząc naprzeciw stawianym wymaganiom firma PRUFTECHNIK poszerzyła swoją ofertę o kompleksowe rozwiązania z zakresu nadzoru stanu technicznego, diagnostyki i zabezpieczenia maszyn firmy Shinkawa. Firma Shinkawa posiada ponad 25-cio letnie doświadczenie w projektowaniu systemów nadzorujących stan techniczny maszyn. W ofercie firmy znajdują się kompleksowe systemy zabezpieczająco-diagnostyczne (VM–7, VM–5), obejmujące wiele złożonych obiektów, jak turbozespoły, skomplikowane linie technologiczne (papiernie, cementownie, rafinerie, itp.), maszyny górnicze. Cechą charakterystyczną tych systemów jest funkcjonalność oraz łatwość dostosowania do rzeczywistych potrzeb. Wraz ze wzrostem zapotrzebowania wdrożone aplikacje mogą być w dowolny sposób modyfikowane oraz rozbudowywane. Przy pomocy monitorów VM-7 oraz VM – 5 możemy monitorować takie parametry jak: 8 Przemieszczenie, prędkość oraz przyspieszenie drgań 8 Przemieszczenia osiowe wałów

Rys. 1. Monitor serii VM-7

Rys. 2. Monitor serii Vm-5

urządzenia dla energetyki 3/2010

technologie, produkty – informacje firmowe 16) do monitorowania mniejszych urządzeń takich jak: silniki, pompy wentylatory, przekładnie zębate, kompresory, łożyska toczne i ślizgowe itp. Przy pomocy tych systemów można monitorować podstawowe parametry takie jak przemieszczenie, prędkość oraz przyspieszenie drgań, jak również temperaturę (tylko VM – 16). Posiadają one wbudowany wyświetlacz dzięki któremu możemy obserwować mierzone wartości. Wszystkie monitory firmy Shinkawa zostały wyposażone w przekaźnikowe wyjścia alarmów, dzięki którym można zintegrować aplikację z systemem sterowania maszyny (PLC, DCS itp.) Rys. 3. Zastosowanie systemu VM-7 na przykładzie turbozespołu.

8 Temperaturę oraz rozszerzalność cieplną materiału 8 Prędkość obrotową oraz prędkość zerową 8 Mimośrodowość 8 Przemieszczenia obudowy (korpusu) 8 Pozycję zaworów 8 Zużycie pierścieni tłoków System zbudowany jest z niezależnych kart pomiarowych. W razie awarii jednej z nich system nadal pracuje sygna-

lizując jednocześnie uszkodzenia karty. Całość zabudowana jest w standartowych obudowach typu rack. Systemy te współpracują z programem umożliwiającym pełną diagnostykę analizowanego obiektu. Program ten umożliwia wykonywanie złożonych analiz takich jak: analiza widmowa, wyznaczanie orbity wałów, wykresy kaskadowe itp. W ofercie firmy Shinkawa można znaleźć również systemy (VM – 15, VM – Rys. 5. Monitor Serii VM-16

co pozwala na zabezpieczenie maszyny w przypadku przekroczenia dopuszczalnych wartości progowych oraz wyjścia pomiarowe 4-20mA (dla każdego kanału). Ciągły rozwój firmy Shinkawa oraz zaangażowanie i profesjonalizm pozwolił wypracować grono stałych klientów, do których należą miedzy innymi: ABB, KGHM, Siemens, Mitsubishi, GE oraz wielu innych. Głównymi gałęziami przemysłu gdzie systemy firmy Shnikawa znajdują zastosowanie jest przemysł energetyczny, petrochemiczny, wydobywczy, chemiczny, spożywczy, papierniczy, cementowy, lotniczy, ciężki, maszynowy, hutniczy itp. Stosowanie monitoringu ciągłego niesie ze sobą wymierne korzyści takie jak: 8 planowane przestoje i remonty 8 zmniejszenie zapasów magazynowych części zapasowych 8 zabezpieczenie przed uszkodzeniem lub zniszczeniem maszyny 8 zmniejszenie nakładu prac 8 redukcja kosztów obsługi dzięki aktywnemu planowaniu 8 zwiększenie bezpieczeństwa pracy 8 znany stan techniczny maszyny 8 zapobieganie katastroficznym awariom 8 Efektywna redukcja personelu i czasu do pozyskania danych 8 Natychmiastowe alarmowanie przy pogorszeniu stanu maszyny Rys. 4. Monitor serii VM-15

Pruftechnik

urządzenia dla energetyki 3/2010

technologie, produkty – informacje firmowe

Nowoczesna rozdzielnica SN w izolacji powietrznej Od lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku obserwuje się zjawisko coraz częstszego stosowania w sieciach SN rozdzielnic w izolacji sześciofluorku siarki. To co je wyróżnia, to niewątpliwie małe gabaryty. Rozdzielnice SN w izolacji powietrznej posiadają jednakże kilka zasadniczych dla eksploatacji zalet, których próżno szukać w rozdzielnicach z SF6. Warto przyjrzeć się zatem temu, co w zakresie nowoczesnych rozwiązań rozdzielnic SN w izolacji powietrznej można aktualnie znaleźć na rynku.

Do podstawowych zalet rozdzielnic średniego napięcia w izolacji powietrznej należą:

Widoczna przerwa w obwodzie.

Element mający ciągle duże znaczenie dla bezpieczeństwa i komfortu pracy służb, które zajmują się obsługą i eksploatacją tych urządzeń.

Łatwość naprawy w przypadkach awaryjnych.

To argument często podnoszony przez energetyków, którzy w przypadkach awarii stanęli przed problemem szybkiej odbudowy zasilania – w rozdzielnicach powietrznych „można jeszcze coś zrobić”, natomiast w rozdzielnicach SF6 przypadki awarii najczęściej kończą się wezwaniem serwisu dostawcy i odesłaniem rozdzielnicy do fabryki.

Łatwy pomiar kabli SN – tańszy osprzęt kablowy.

Nie ma konieczności rozbierania głowic wnętrzowych (tak jak dzieje się to w przypadku droższych głowic konektorowych).

Realizacja (od lewej) pole pomiarowe, wyłącznikowe, liniowe, liniowe

Brak konieczności utylizacji.

Konieczność ta występuje w przypadku rozdzielnic gazowych po zakończeniu okresu ich eksploatacji. Nie łatwo znaleźć obecnie na rynku nowoczesną rozdzielnicę SN w izolacji powietrznej, która spełnia wymagania najnowszych norm IEC 62271-200 i IEC 60694, a co za tym idzie jest bezpieczna i wygodna w użytkowaniu. Stąd też warto zwrócić uwagę na rozdzielnicę typu MSA-L produkcji firmy uesa, która od wejścia na rynek w połowie 2008 zjednuje coraz więcej klientów zarówno w energetyce zawodowej, w inwestycjach związanych z wytwarzaniem energii ze źródeł odnawialnych jak również w przemyśle. Rozdzielnica ta posiada prostą, solidną konstrukcję wykonaną z elementów z blachy ocynkowanej, spłaszczanej, które łączy się następnie poprzez nitowane, co sprawia, że powierzchnia cyn-

Realizacja (od lewej) pole pomiarowe, wyłącznikowe, liniowe, liniowe – otwarte drzwi celek

urządzenia dla energetyki 3/2010

technologie, produkty – informacje firmowe ku nie zostaje nigdzie uszkodzona, a cała konstrukcja jest trwale zabezpieczona przed korozją. Drzwi frontowe celek są ze względów estetycznych dodatkowo pomalowane proszkowo. W rozdzielnicy tej wykorzystano rozłączniki typu KLS i KLFS produkowane w Lubsku przez firmę uesa Polska Sp. z o. o. Rozłączniki te umożliwiają łatwy dostęp do głowic kablowych, a w polach transformatorowych również łatwą i bezpieczną wymianę wkładek bezpiecznikowych SN. Pola rozłącznikowe można wyposażyć w blokady rozłącznik/ uziemnik oraz uziemnik/drzwi. Poszczególne pola rozdzielnicy można wyposażyć w reaktancyjny układ kontroli obecności napięcia. W polach wyłącznikowych zastosowano wyłącznik próżniowy typu SION produkowany przez firmę SIEMENS. Pola te można wyposażyć w blokady mechaniczne pomiędzy wyłącznikiem, uziemnikiem i drzwiami celki oraz blokady elektromagnetyczne uniemożliwiające zamknięcie uziemnika przy obecnym napięciu na kablu. Możliwa jest tez prosta konfiguracja układów automatyki SZR (dotyczy pól wyłącznikowych i rozłącznikowych ) oparta na detekcji zaniku napięcia na izolatora reaktancyjnych oraz programowalny przekaźnik. W górnej części rozdzielnicy znajduje się system szyn zbiorczych wykonanych z izolowanych prętów miedzianych, które umożliwiają łatwe łączenie poszczególnych pól ze sobą. Rozdzielnica może pracować na napięciu do 24kV. Jest skonstruowana na prąd znamionowy 630A i posiada klasę odporności na wewnętrzne zwarcia łukowe IAC: AFL 16kA/1s. Dostępne są pola liniowe (również z napędami silnikowymi), transformatorowe, sprzęgło-

Podstawowe elementy pól rozdzielnicy: 1. system szyn zbiorczych Cu, 2. głowice kablowe SN, 3. rozłącznik liniowy z uziemnikiem Typu KLS, 4. rozłącznik bezpiecznikowy z uziemnikiem Typu KLFS, 5. wkładka bezpiecznikowa HH, 6. przekładniki prądowe, 7. przekładniki napięciowe, 8. szyny wzniosu. Przekrój (od lewej) pole liniowe, sprzęgłowe, pomiarowe, transformatorowe

we, szynowe, pomiarowe oraz wyłącznikowe. Szerokość każdego pola wynosi 750mm. Ich zestawianie umożliwia tworzenie dowolnej konfiguracji odpowiadającej potrzebom klientów. Z doświadczeń miejskich zakładów dystrybucji energii wynika, że w centrach aglomeracji miejskich, tak gdzie pojawiają się problemy z lokalizacją stacji transformatorowych (również ze względu na ceny gruntów) rozdzielnice SN w izolacji SF6 są uzasadnioną alternatywą. Tam, gdzie lokalizacja pozwala na zastosowanie stacji transformatorowych o większych gabarytach rozdzielnice SN w izolacji powietrznej są jednakże chętniej stosowane. Warto zatem zwrócić uwagę na opisaną tutaj rozdzielnicę typu MSA-L.

urządzenia dla energetyki 3/2010

Zestawienie podstawowych parametrów. Napięcie znamionowe – 24 kV, Napięcie znamionowe izolacji – 125/50 kV, Częstotliwość znamionowa – 50 Hz, Znamionowy prąd ciągły – 630 A, Znamionowy prąd wytrzymywany – 20 kA, Znamionowy prąd wytrzymywany szczytowy – 50 kA Temperatura otoczenia – -25°C do +40°C, Wytrzymałość zwarciowa IAC AFL:1s – IAC AFL 16 kA, Stopień ochrony – IP 2XC. mgr inż. Piotr Sawicki Dyrektor Działu Techniczno-Handlowego p.sawicki@uesa.pl

technologie, produkty – informacje firmowe

Remonty kapitalne agregatów wirówkowych uzdatniających oleje turbinowe i transformatorowe* Alfa Laval jest czołowym dostawcą specjalistycznych urządzeń i rozwiązań inżynierskich na świecie. Dążąc do realizowania wymagań stawianych przez sektor energetyczny łączy najbardziej zaawansowane technologie dostępne na rynku z wyjątkowym doświadczeniem i znajomością branży. Dostarczane rozwiązania zwiększają efektywność pracy elektrowni i elektrociepłowni, a jednocześnie pomagają osiągnąć lepsze wyniki ekonomiczne

ednym z przykładowych rozwiązań są remonty kapitalne agregatów wirówkowych oleju turbinowego i transformatorowego. Moduły te od wielu lat są wykorzystywane w elektrowniach i elektrociepłowniach do utrzymania wymaganej normą ISO 4406 klasy czystości oleju oraz minimalizacji zawartości wody związanej i niezwiązanej. Remonty wykonywane są w Centrum Serwisowym Wirówek i Dekanterów w Łodzi, przez wykwalifikowanych inżynierów serwisowych, w technologii zatwierdzonej i stosowanej przez Alfa Laval oraz przy wykorzystaniu specjalistycznego sprzętu. Agregaty funkcjonalnie mogą być dostosowane do wymagań użytkownika. Wymiana wirówki w agregacie Ze względu na ograniczoną dostępność części zamiennych do wirówek i pomp w agregatach starego typu i konieczność ich specjalnego dorabiania, co znacznie podwyższa koszty oraz wydłuża czas remontu, najbardziej ekonomicznym rozwiązaniem okazuje się wymiana wirówki starego typu (np. produkcji WSK, typ MB w agregatach AW1700) na wykonaną w nowoczesnej technologii i wysokosprawną jednostkę Alfa Laval model MMB305S-11. Wymiana szafy i automatyki - wprowadzenie dodatkowych zabezpieczeń technologicznych (praca bezobsługowa).

Wyremontowany moduł AW1700 - z nową wirówką Alfa Laval, typ MMB 305

Wymiana pompy zasilającej oleju na pompę śrubową IMO nowej generacji – ograniczenie zużycia energii elektrycznej.

trza i pary wodnej – po odseparowaniu wody niezwiązanej w wirówce w drugim stopniu moduł próżniowy pozwala na efektywne odgazowanie oleju przez utrzymanie wysokiej próżni i odprowadzenie pary wodnej do 2kg/h.

Wymiana pompy próżniowej na pompę o większej wydajności dla powie-

Wyremontowany agregat będzie dokonywał efektywnego uzdatniania oleju

i będzie umożliwiał: 8 Uzyskanie stałej sprawności zespołu podczas jednoczesnego usuwania ciał stałych oraz wody 8 Eliminację stosowania filtracji wstępnej (brak konieczności wymiany wkładów) 8 Uzyskanie klasy czystości 16/13 wg normy ISO 4406

urządzenia dla energetyki 3/2010

technologie, produkty – informacje firmowe 8 Łatwą i tańszą eksploatację 8 Uzyskanie dużej wydajności separacji wody przy dużej jej zawartości (nie możliwe dla filtracji bocznikowej) 8 Ograniczenie zużycia elementów współpracujących maszyn oraz ryzyka nieprawidłowej pracy maszyn i urządzeń wykorzystujących uzdatniany olej. Odpowiednim doborem rozmiaru talerzyków, które są dostarczane w komplecie z wirówką można balansować między jakością separacji a wydajnością odciągania wody z oleju (wielkości dobierane w zależności od aktualnych potrzeb wg. nomogramu doboru talerza sekcyjnego lub na podstawie doświadczeń eksploatacyjnych użytkownika).

Przykładowy zakres prac remontowych dla agregatu wirówkowego oleju turbinowego. 8 Wymiana separatora (wirówki Alfa Laval) na model MMB 304 / MMB 305 (wydajność do 4 t/h). 8 Wymiana pompy zasilającej na śrubową pompę IMO. 8 Wymiana pompy próżniowej na pompę o większej wydajności dla powietrza i pary wodnej. 8 Przegląd i regeneracja podgrzewacza elektrycznego. 8 Przegląd i regeneracja zbiornika ściekowego. 8 Przegląd i regeneracja zbiornika próżniowego. 8 Wymiana układu sterowania (dostosowanie wirówki do pracy automatycznej). 8 Malowanie konstrukcji. 8 Rozruch i kontrola drgań agregatu wirówkowego w miejscu zainstalowania.

Standardowo wirówka z wstawionym fabrycznie talerzykiem gwarantuje separację niezwiązanej wody do poziomu 50-70 ppm (0,007%) jej zawartości w oleju. Wynik ten wydaje się bardzo korzystny w stosunku do maksymalnego dopuszczalnego w energetyce poziomu 300ppm (0,03%) i jednocześnie spełnia wymagania naszych aktualnych klientów – 100ppm (0,01%). Wirówka zapewnia separację 90% cząstek stałych poniżej 5 mikronów i 70% poniżej 3 mikronów. Dla modelu MMB305S-11 wydajność oczyszczania wynosi 4 m3/h (wydajność zespołu powinna być określona przy założeniu, że w ciągu 1h oczyszczane jest 10% całkowitego wsadu oleju). Oczyszczanie oleju transformatorowego Moduł przeznaczony do tego celu zostanie wyposażony w układ próżniowy, umożliwiający dodatkowo odgazowanie oleju. Wirówka ustawiona w funkcji puryfikatora pozwoli zmniejszyć zawartość wody niezwiązanej w oleju po przejściu przez samą wirówkę do ok. 10ppm. Za-

Wirówka MMB 305

stosowanie dodatkowej obróbki próżniowej oleju w celu odparowania wody związanej, w próżni wytworzonej przez pompę, o wydajności odciągania pary wodnej 1900 g/h i powietrza 60 m3/h i próżni 0,3 mbar pozwoli uzyskać wymaganą klasę oleju. * w ostatnich latach Alfa Laval z powodzeniem dokonała w/w remontów kapitalnych kilkunastu agregatów wirówkowych do oczyszczania oleju w elektrowniach i elektrociepłowniach na terenie całego kraju, dzięki czemu posiada niezbędne referencje.

Moduł AW 1700 – widok z tyłu

urządzenia dla energetyki 3/2010

Alfa Laval Polska Sp. z o.o. Dział Serwisu i Części Zamiennych ul. J. Dąbrowskiego 113, 93-208 Łódź tel. 0-42 642-66-00, fax: 0-42 641-71-78

technologie, produkty – informacje firmowe

Analizator jakości zasilania PQM-701 JAKOŚĆ ZASILANIA W ŚWIETLE BEZPIECZEŃSTWA EKSPLOATACJI SIECI ELEKTRYCZNYCH

d początku rozwoju energetyki w zasadzie aż do lat 80-tych problem jakości zasilania, związanych z tym zagadnieniem wielu zjawisk, praktycznie w Polsce nie istniał. Większość odbiorników miała charakter liniowy, do napędu maszyn używano silników bez układów przekształtnikowych. Istniejące nieliczne odbiorniki nieliniowe, np. stacje prostownikowe, elektrolizery, nagrzewnice indukcyjne pracowały z reguły w wydzielonych sieciach, więc ich wpływ na system elektroenergetyczny był niewielki.

Jakość zasilania Problemy, których powodem jest zła jakość zasilania są niezwykle poważne i potrafią w znaczący sposób utrudnić życie odbiorcom energii elektrycznej, narażając ich niejednokrotnie nawet na znaczne straty materialne. Do najważniejszych zagadnień dotyczących jakości zasilania należą: 8 występowanie w sieci zasilającej wyższych harmonicznych, 8 występowanie zapadów i zaników napięcia, 8 zdarzenia krótkotrwałe ale o bardzo wysokich amplitudach, przepięcia, 8 migotanie światła (flicker), 8 asymetria zasilania.

Rys 1. Przebieg odkształconego prądu przez świetlówkę kompaktową.

Wraz z rozwojem techniki, a także zniesieniem barier gospodarczych masowo zaczęto wprowadzać do systemu urządzenia, które przetwarzały energię elektryczną przed ostateczną zamianą na prąd. Zamiast budować kosztowne przekładnie – coraz częściej silniki steruje się za pomocą falowników, które nie dość, że pozwalają na bezstopniową zmianę prędkości obrotowej silnika, dają się bardzo łatwo sterować np. z komputera linii technologicznej. W gospodarstwie domowym oprócz żarówki i czajnika elektrycznego spotkamy również kuchnie mikrofalowe, komputery, sprzęt Hi-Fi, które pobierają silnie odkształcony prąd z sieci, a sterownik fazowy znajdziemy nawet w odkurzaczu czy mikserze. W biurowcach tysiące świetlówek kompaktowych pobierają prąd o poziomie odkształceń ponad 150%, a urządzenia będące wyposażeniem biur – kopiarki, komputery, UPS’y – w większości są znaczącym źródłem odkształceń.

Jak już wspomniano we wstępie odkształcenia prądu i napięcia w sieci powodują głównie odbiorniki nieliniowe – po-

bierające prąd niesinusoidalny. Najczęściej spotykane odbiorniki nieliniowe to: 8 urządzenia napędowe – falowniki, układy miękkiego rozruchu silników, prostowniki sterowane i nie sterowane, zasilacze prądu stałego, 8 urządzenia elektrotermiczne – piece indukcyjne podwyższonej częstotliwości, piece łukowe, nagrzewnice indukcyjne, spawarki, zgrzewarki (do blach, folii itp.), urządzenia mikrofalowe, lasery, 8 urządzenia oświetlające – lampy wyładowcze, lampy z przemianą częstotliwości (świetlówki kompaktowe), lampy łukowe, 8 urządzenia powszechnego użytku odbiorniki radiowe, sprzęt Hi-Fi, komputery, drukarki, kuchnie mikrofalowe, 8 urządzenia biurowe - stacje komputerowe, serwery, monitory, UPS’y, kserokopiarki, klimatyzatory.

Wyższe harmoniczne w sieci Wszystkie urządzenia wymienione we wstępie, pobierając prąd w sposób nieliniowy powodują powstawanie harmonicznych. Jak już wspomniano urządzeń takich jest coraz więcej w naszym otoczeniu. Praktyka dowodzi, że harmoniczne powyżej 20 występują

Rys 2. Analizator Jakości Zasilania PQM-701

urządzenia dla energetyki 3/2010

technologie, produkty

Rys. 3. PQM-701 w zestawie z akcesoriami standardowymi

bardzo rzadko i mają zwykle małe wartości, dlatego jako standard urządzeń analizujących harmoniczne przyjmujemy min. 25 harmonicznych, choć zdarzają się urządzenia potrafiące rejestrować do 50 i więcej harmonicznych. Wyższe harmoniczne mogą powodować różnego rodzaju niekorzystne zjawiska w sieci: 8 przegrzewanie się przewodów czy też szyn neutralnych, 8 straty w transformatorach łącznie z ich uszkodzeniem, 8 w układach kompensacji mo-

cy mogą wystąpić uszkodzenia kondensatorów, przy rezonansie powodujące eksplozję takich elementów, 8 straty w silnikach, nie tylko związane z energią ale również szybsze zużycie mechaniczne, 8 problemy łączeniowe zwłaszcza dla wyłączników różnicowoprądowych, 8 wadliwe działanie urządzeń elektronicznych łącznie z ich uszkodzeniem, 8 problemy w przesyłaniu i przetwarzaniu danych.

Rys. 4. Konfiguracja analizatora.

urządzenia dla energetyki 3/2010

technologie, produkty – informacje firmowe Zapady i zaniki napięcia Zapad napięcia jest krótkotrwałym zmniejszeniem wartości napięcia w przedziale 90% do 1% napięcia deklarowanego. Czas trwania takiego zjawiska w sposób umowny określa się od ok. 10 ms do 1 min. Przyczyną powstawania zapadów napięcia jest głównie załączanie odbiorników o dużej mocy w obrębie sieci zasilającej i to zarówno po stronie odbiorcy jak i dostawcy energii elektrycznej. Zjawisko to tym częściej występuje im większa impedancja linii (np. na wsiach gdzie występują linie nn napowietrzne o małych przekrojach przy jednoczesnym zwiększeniu poboru mocy przez odbiorców). Rzadziej występującą przyczyną zapadów są zwarcia występujące w sieciach rozdzielczych jak również odbiorczych.

Migotanie światła (Flicker)

Asymetria napięć (prądów) występuje w sieciach trójfazowych, gdy wartości trzech napięć (prądów) składowych różnią się między sobą i/lub kąty między poszczególnymi fazami są różne od 120°. Zjawiska te są szczególnie groźne dla silników trójfazowych, w których na-

Rys. 5. Oscylogramy prądu i napięcia.

wet niewielka asymetria napięć może prowadzić do wielokrotnie większej asymetrii prądów. W takich warunkach moment obrotowy silnika ulega zmniejszeniu i powstają zwiększone straty cieplne w uzwojeniach i zużycie mechaniczne. Asymetria niekorzystnie odbija się również na transformatorach zasilających. Najczęstszym źródłem asymetrii jest nierównomierne obciążenie poszcze-

Angielskie słowo flicker oznacza migotanie. W odniesieniu do zagadnień związanych z jakością energii oznacza zjawisko okresowej zmiany strumienia świetlnego na skutek zmian napięcia zasilającego żarówki oświetleniowej. Zjawisko to powoduje pogorszenie samopoczucia, irytację, czasem bóle głowy, czyli krótko mówiąc uciążliwość dla zwykłego człowieka. Badania wykazały, że maksimum uciążliwości występuje dla częstotliwości ok. 9 zmian natężenia oświetlenia na sekundę. Najbardziej wrażliwymi źródłami oświetlenia są tradycyjne żarówki z włóknem wolframowym. Najlepszą „odpornością” na migotanie charakteryzują się lampy fluorescencyjne. Migotanie światła jest wynikiem głównie spadków napięcia na skutek przyłączania i odłączania obciążeń o dużej mocy i pewien poziom migotania jest obecny w większości sieci zasilających. Rys. 6. Dane pomiarowe

Asymetria Asymetria jest pojęciem związanym z sieciami trójfazowymi i może się odnosić do: 8 asymetrii napięć zasilających, 8 asymetrii prądów obciążenia, 8 asymetrii odbiornika.

gólnych faz. Dobrym przykładem jest podłączanie do sieci trójfazowych dużych obciążeń jednofazowych takich jak kolejowe silniki trakcyjne. W normalnych warunkach np. we wspomnianych sieciach nn na wsiach asymetria może powodować pogłębienie zapadów napięcia oraz migotania światła.

Analizator PQM-701 Przedstawione wyżej zjawiska to część problemów związanych z jakością zasilania. Aby wyeliminować zagrożenia dla bezpieczeństwa eksploatacji sieci energoelektrycznych oraz urządzeń, które są z nich zasilane musimy rozpoznać zjawiska występujące w tejże sieci i prawidłowo je zinterpretować. Aby to zrobić, trzeba posiadać odpowiednie narzędzie do diagnostyki. Takim narzędziem jest analizator PQM-701. Miernik jest adresowany do bardzo szerokiego grona użytkowników, którzy potrzebują kontrolować jakość energii elektrycznej przy użyciu urządzenia przenośnego. Przeznaczony jest do wykorzystania praktycznie we wszystkich rodzajach sieci od 110V do 690V w sposób bezpośredni lub pośredni poprzez przekładniki. Może on pracować w sieciach jednofazowych, dwufazowych ze wspólnym N, trójfazowych gwiazdowych z i bez N lub trójfazowych o układzie trójkąta. Tak więc PQM-701 jest przyrządem, który może znaleźć zastosowanie zarówno w obszarze energetyki zawodowej, służb utrzymania ruchu w zakładach przemysłowych jak również wśród osób prowadzących działalność usługową w zakresie analizy sieci. Analizator został umieszczony w prostej, solidnej obudowie o stopniu ochrony IP65. Jej konstrukcja umożliwia zainstalowanie analizatora praktycznie w każdych warunkach zarówno na zewnątrz, jak i wewnątrz pomieszczeń. Miernik posiada wbudowaną grzałkę, która włącza się automatycznie, jeśli temperatura wewnątrz miernika spada poniżej 0°C. Dzięki temu zapewnione są optymalne warunki dla pracy układów elektronicznych analizatora. Dołączone do miernika specjalne opaski pozwalają na założenie przyrządu np. na słupie. Analizator wyposażony jest w pięć napięciowych gniazd wejściowych oznaczonych L1/A, L2/B, L3/C, N i PE przy czym wejście N (przewód neutralny) jest wspólne. Zakres napięć mierzonych przez cztery kanały pomiarowe to maksymalnie 1150V. Do pomiaru prądów służą cztery wejścia prądowe, które pozwalają na przyłączenie kilku rodzajów cęgów prądowych. Wśród nich znajdują się cęgi giętkie F-1, F-2, F-3 o zakresie nominalnym 3000A (różniące się jedynie obwodem cewki) oraz cęgi twarde C-4 (zakres 1000A AC), C-5 (zakres 1000A AC/DC) i C-6 (zakres 10A AC).

urządzenia dla energetyki 3/2010

technologie, produkty – informacje firmowe Przyrząd wyposażono w wyjmowaną misji danych, karta SD, kabel USB, kartę pamięci typu SD (ang. Secure Di- walizka transportowa, zestaw do gital) o dużej pojemności. Po zakończo- mocowania urządzenia na słupie nej rejestracji możliwe jest wyjęcie karty i oczywiście oprogramowanie. Akuze złącza analizatora i użycie zewnętrz- mulator podtrzymujący pracę urząnego czytnika kart SD w połączeniu dzenia w przypadku zaniku napięcia z dołączonym oprogramowaniem w cena fazie L1 jest wbudowany w środku lu maksymalnie szybkiego transferu da- urządzenia. nych do komputera. Dane można rów- W związku z szeroką gamą cęgów ponież odczytać przy użyciu dwóch łączy miarowych, stanowią one wyposażenie komunikacyjnych: USB lub transmisji ra- dodatkowe, które użytkownik wybiera diowej. w zależności od swoich potrzeb. WyAnalizator jakości zasilania PQM-701 boru można dokonać pomiędzy cęgajest zaawansowanym technicznie pro- mi z rdzeniem twardym: C-4 do 1000A duktem umożliwiającym wszechstron- AC, C-5 do 1000A AC/DC, C-6 do 10A ny pomiar, analizę i rejestrację para- AC oraz cęgów giętkich: F-1 (śr. 40cm), metrów sieci energetycznych 50/60 F-2 (śr. 25cm), F-3 (śr. 12cm) do 3kA Hz oraz jakość energii elektrycznej AC. Wyposażeniem dodatkowym jest zgodnie z europejską normą EN 50160 również adapter OR-1 do transmisji raoraz Rozporządzeniem Ministra Go- diowej. spodarki z dnia 4 maja 2007 r. w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu elektroenergetycznego. PQM-701 rejestruje współczynniki szczytu dla prądu i napięcia, częstotliwości w zakresie 40Hz do 70Hz, moc Oprogramowanie sonel czynną, pozorną, odkształconą, bierną analiza wraz z określeniem jej charakteru (pojemnościowa lub indukcyjna). Przy po- Kluczowym elementem stanowiącym miarach mocy możemy wykorzystać o przydatności urządzenia w prowadwie metody pomiaru: Budeanau lub dzonych analizach jest oprogramoIEEE 1549. Oczywiście takie parame- wanie Sonel Analiza, bez którego sam try jak energia czynna, bierna, pozor- przyrząd nie może funkcjonować. Prona, współczynnik mocy (Power Fac- gram umożliwia zarówno konfigurotor), cosφ i tgφ są również rejestrowane. wanie poszczególnych funkcji pomiaKolejne wielkości które możemy anali- rowych, analizę danych zgromadzozować to stopień przeciążenia transformatora spowodowany zakłóceniami harmonicznymi (K), harmoniczne w prądzie i napięciu do 50-tej harmonicznej, współczynnik THD w prądzie i w napięciu, współczynnik migotania światła krótko i długo okresowy, asymetrię napięć i prądów. Rejestrowane są również wszelkie zdarzenia typu zapady, przerosty i przerwy napięcia wraz z oscylogramami (również dla prądów). Po każdym okresie uśredniania miernik może rejestrować oscylogramy dla prądu i naRys. 7. Oscylogramy zdarzenia. pięcia. Wszystkie wymienione możliwości pozwalają na wszechstronne przeana- nych w procesie rejestracji oraz oblizowanie zjawisk w badanej sieci elek- serwację parametrów bieżących sieci z miernika. trycznej. Program umożliwia pełną konfigurację PQM-701 dostarczany jest w ze- analizatora pod kątem rejestrowanych stawie ze wszystkimi niezbędny- parametrów, zabezpieczeń, preferenmi przewodami przyłączeniowymi cji punktów pomiarowych (analizator i przewodami zasilającymi (zasila- umożliwia rejestrację w czterech różnie z fazy L-1). W komplecie znajdu- nych punktach dzięki czterem niezależją się krokodylki, przewód do trans- nym konfiguracjom). Z poziomu pro-

urządzenia dla energetyki 3/2010

gramu można ustawić tryb wyzwalania rejestracji, ustawić harmonogram czasowy rejestracji czy też skonfigurować przydział pamięci dla poszczególnych punktów pomiarowych. Zupełnie niezależnie od prowadzonej rejestracji oraz wybranych w trybie konfiguracji parametrów, istnieje możliwość podglądu wielu parametrów w czasie rzeczywistym, które są mierzone przez PQM-701. Zobaczyć można: 8 wykresy przebiegów prądu i napięcia dla poszczególnych faz, 8 wykresy wartości prądu i napięcia w funkcji czasu dla poszczególnych faz, 8 wszystkie wielkości, w formie tabelarycznej, mierzone przez urządzenie PQM-701, 8 przesunięcia napięć i prądów prezentowane na wykresie wskazowym, 8 harmoniczne prądów i napięć aż do 50-tej harmonicznej oraz mocy czynnej i biernej harmonicznych. Głównym celem programu jest odczyt danych z miernika i ich analiza. Użytkownik ma do dyspozycji możliwość przeglądania danych z pomiarów w formie tabelarycznej, przeglądania zdarzeń wraz z ich oscylogramami oraz tworzenia raportów i różnego rodzaju wykresów. Ekran zdarzeń otwiera przed użytkownikiem szerokie możliwości analizy wszystkich wybranych zdarzeń. Program daje możliwość drukowania raportów oraz wykresów. W przypadku kiedy w okresie rejestracji, zapisano wiele setek zdarzeń, istnieje możliwość odznaczenia markerem tylko tych, które z jakiś powodów są dla nas istotne bardziej niż inne.

Posumowanie PQM-701 wraz z oprogramowaniem stanowi niezwykle przydatny analizator jakości zasilania do zastosowania we wszystkich obszarach elektroenergetyki, zarówno w energetyce zawodowej jak i zakładach przemysłowych. Odporny na warunki środowiskowe, łatwy w obsłudze i z przyjaznym programowaniem stanowi doskonałą alternatywę dla urządzeń już funkcjonujących na rynku, zwłaszcza w zakresie ceny do możliwości. SONEL S.A Roman Domański, Marcin Szkudniewski

technologie, produkty – informacje firmowe

Nieinwazyjna metoda określająca stan rozdzielnic ŚN Właściciele i operatorzy sieci wysokiego oraz średniego napięcia stoją przed coraz większymi wyzwaniami, aby zmaksymalizować wykorzystanie istniejących urządzeń i ograniczyć koszty ich użytkowania przy jednoczesnym utrzymaniu a nawet poprawie wydajności systemu. Utrudnieniem w osiągnięciu powyższych celów jest starzejąca się infrastruktura urządzeń, które zostały zainstalowane i działają od 20, 30 i w większości przypadków ponad 40 lat.

ostatnich latach właściciele i operatorzy systemu dystrybucyjnego zwracają uwagę na potrzebę monitorowania stanu urządzeń elektrycznych w celu zapobiegania awariom, ograniczenia napraw i przedłużenia czasu użytkowania. Wdrożenie skutecznej metody badania stanu rozdzielnic, kontroli, i programu obsługi technicznej jest niezbędne. Nawet rozdzielnice oznakowane jako bezobsługowe wymagają okresowych kontroli i konserwacji. Z drugiej strony wyłączenie urządzeń w celu wykonania diagnostyki i konserwacji jest coraz trudniejsze, ze względu na wyższe obciążenia i ograniczenia konfiguracji sieci. Sprawdzoną metodą monitorowania stanu rozdzielnic ŚN jest wykorzystanie nieinwazyjnych metod do określenia aktywności Wyładowań Niezupełnych (WNZ) w celu zdobycia informacji o kondycji urządzenia przed podjęciem decyzji o jego odłączeniu.

kich jak izolatory przepustowe, głowice kablowe, przekładniki prądowe i napięciowe itp., są związane z działalnością WNZ które zdefiniowane są jako wyładowania elektryczne, zlokalizowane w izolacji i niezwierające całkowicie elementów przewodzących. Wraz ze starzeniem się i degradacją tejże izolacji WNZ nasilają się a uszkodzenia powiększają. W związku z tym, pomiary aktywności WNZ mogą być wykorzystane jako niezawodne narzędzie diagnostyczne do nieinwazyjnej

oceny stanu urządzeń, a także w celu zlokalizowania źródła uszkodzenia i selektywnej interwencji w celu usunięcia przedwcześnie starzejącego się komponentu zanim dojdzie do całkowitego uszkodzenia urządzenia.

W jaki sposób mierzy się WNZ? Wyładowania Niezupełne mogą występować w izolacji gazowej, ciekłej i stałej podczas tymczasowego stresu napięciowego, próby napięciowej lub pod-

Przyczyny awarii rozdzielnic Działalność Wyładowań Niezupełnych (WNZ) jest główną przyczyną długoterminowej degradacji izolacji w rozdzielniach ŚN. Ponad trzydzieści lat doświadczeń firmy EA Technology w pracy z operatorami rozdzielnic wskazuje iż aktywność WNZ jest źródłem niszczących awarii w około 85% przypadków. Metody właściwego utrzymania mechanicznych części urządzeń są określone przez producenta a ich kondycja jest łatwiejsza do sprawdzenia. Jednakże degradacja części izolacyjnych, powierzchniowa lub wewnętrzna, zwłaszcza jeśli wywołana przez warunki środowiskowe lub elektryczne, może stać się kluczowa dla okresu eksploatacji sprzętu gdy zjawiska starzenia rozpoczną się, a standardowe procedury obsługi technicznej nie mogą im zapobiedz ani ich wykryć. Większość procesów mających wpływ na degradację izolacji elementów, ta-

Rysunek 1: Efekt działania powierzchniowych wyładowań niezupełnych.

urządzenia dla energetyki 3/2010

technologie, produkty – informacje firmowe czas przepięć podczas normalnej pracy. W przypadku wadliwej izolacji, wykonania lub zanieczyszczeń powstałe wyładowania niezupełne mogą nabrać charakteru ciągłego i w efekcie doprowadzić do zniszczenia izolacji. Istnieją dwa typy wyładowań niezupełnych w materiałach izolacyjnych: powierzchniowe i wewnętrzne.

50Hz. W konsekwencji, jako że napięcie przebicia powietrza jest mniejsze od napięcia przebicia otaczającej izolacji, powietrze w szczelinie ulega przebiciu i powstaje mikroskopijny łuk, nazwany wyładowaniem niezupełnym. Powstałe przebicia są źródłem ciepła, światła, dymu, dźwięku i fal elektromagnetycznych. Możliwa jest tylko detek-

tliwości impulsy napięcia o amplitudzie od 0.1mV do kilku volt. Impulsy te rozchodzą się po wszystkich metalowych częściach rozdzielnicy a nawet całej rozdzielni z prędkością światła i zmierzają w kierunku ziemi. Impulsy te z powodu wysokiej częstotliwości pozostają na powierzchni metalowych elementów z powodu występo-

Powierzchniowe wyładowania niezupełne Powierzchniowe wyładowania niezupełne najczęściej występują pomiędzy cząsteczkami zanieczyszczeń produkując ciepło, światło, dym, dźwięk, fale elektromagnetyczne oraz ozon i tlenki azotu. Podczas aktywności powierzchniowych wyładowań niezupełnych dochodzi do zwęglenia zewnętrzej części izolacji co jest dodatkowo pobudzane przez lotne zanieczyszczenia i wilgotność. Powierzchniowe WNZ prowadzą do erozji izolacji i powstania charakterystycznego drzewienia jak jest to pokazane na rysuku 1. Najlepszą metodą wykrywania tego rodzaju wyładowań jest użycie przyrządu mierzącego aktywność ultradzwiękową poprzez nieprzerwaną ścieżkę powietrzną pomiędzy źródłem wyładowania i przyrządem pomiarowym. We wczesnym stadium fale dźwiękowe wysokiej częstotliwości generowane przez aktywność WNZ są z łatwością wykrywane ulrtadźwiękowo w zakresie 40kHz. Połączenie pary wodnej z tlenkami azotu tworzy kwas azotowy, który atakuje metalowe konstrukcje urządzeń i prowadzi do ich zaawansowanej korozji. Powierzchnie izolacji wystawione na szkodliwe działanie kwasu azotowego są idealnym miejscem do wystąpienia drzewienia, prowadząc do zmniejszenia efektywnej drogi upływu. Drzewienie jest efektem zwęglenia powierzchni izolacji powstałej we wczesnym stadium poprzez rozkład zanieczyszczeń w obecności wilgoci.

Wewnętrzne wyładowania niezupełne Wewnętrzne wyładowania niezupełne występują wewnątrz materiału izolacyjnego i są powodowane przez wiek, jakość materiału, konstrukcje i jakość procesu produkcyjnego. Przekładnik prądowy pokazany na rysunku 2 został zdiagnozowany jako źródło wewnętrznych WNZ. Po demontażu i przecięciu przekładnika, uszkodzenie zostało uwidocznione w jego górnej części co jest pokazane na rysunku 2 po prawej stronie. W każdym produkowanym materiale izolacyjnym występują mikroskopijne pęknięcia lub szczeliny. Podczas pracy urządzenia pod napięciem, te niejednorodności ładują się i rozładowywują jak małe kondensatory z częstotliwością

Rysunek 2: Efekt działania wewnętrznych wyładowań niezupełnych.

cja fal elektromagnetycznych, gdyż pozostałe zjawiska są szczelnie chronione przez otaczającą izolację (patrz rysunek 3). Ta aktywność mikroskopijnych wyładowań powoduje wewnętrzną erozję izolacji wokół istniejących szczelin powodując, że stają się one większe a zatem energia uwalniana podczas każdego wyładowania zwiększa się. Dochodzi do zwęglenia wewnętrznej powierzchni szczeliny co powoduje iż staje się ona coraz bardziej przewodząca i zwiększa natężenie pola elektrycznego na sąsiadującą szczelinę która może nie być jeszcze przewodząca. W przypadku gdy wystarczająca ilość przewodzących szczelin jest obecna wewnątrz materiału izolacyjnego, jego zdolności izolacyjne są zachwiane nawet podczas normalnych warunków pracy ale w szczególności podczas krótkotrwałych przepięć powodowanych np. operacjami przełączenia obwodu przez rozdzielnicę.

Przejściowe Napięcia Doziemne (TEV – eng. Transient Earth Voltages) Fale elektromagnetyczne rozchodzą się od źródła WNZ we wszystkich kierunkach i indukują wysokiej często-

urządzenia dla energetyki 3/2010

wania zjawiska naskórkowości. Impulsy te zostały po raz pierwszy zaobserwowane i badane przez EA Technology w 1974 roku przez Dr Johna Reevesa i zostały nazwane Transient Earth Votlage (Przejściowe Napięcia Doziemne) ponieważ pozostają one na powierzchni metalowej przez bardzo krótki odcinek czasu i ich kierunek rozchodzenia skierowany jest ku elektrycznej ziemi. Podczas długotrwałych badań zaobserwowano, iż te sygnały TEV są bezpośrednio proporcjonalne do amplitudy aktywnego wyładowania niezupełnego, a co za tym idzie, kondycji izolacji rozdzielnicy tego samego typu i modelu mierzonej w tym samym punkcie. Obserwacje te posłużyły do stworzenia niezawodnej porównawczej praktycznej metody do nieinwazyjnej oceny kondycji rozdzielnic tego samego typu i producenta w czasie gdy urządzenie pracuje.

Interpretacja wyników pomiarów TEV Impulsy mierzone na powierzchni urządzenia są przedstawione na krzywych Lissajous zawartych z załączniku A standardu IEEE 1291-1993, których przykład pokazany jest na rysunku 3.

technologie, produkty – informacje firmowe

Przyrządy do badania WNZ Badanie WNZ jest techniką diagnostyki kondycji izolacji w rozdzielnicach ŚN/WN dobrze udokumentowaną poprzez wieloletnie prace. Przyrząd PD LocatorTM określa poziom aktywno-

i został pomyślnie przyjęty przez operatorów na całym świecie. UlraTEV DetectorTM został porównany do iPoda z powodu jego łatwości obsługi, minimalnego wymaganego szkolenia i przyjaznego interfejsu użytkownika, pod którym ukryty jest wspaniały technologiczny postęp. Pojedynczy przycisk włącza przyrząd i prosty system, podobny do świateł sygnalizacji ulicznej, ukazuje obsłudze natychmiast czy poziom WNZ jest na jednym z trzech poziomów: zielony- oznaczający dobry stan urządzeń sieci ŚN, żółty- oznaczający te urządzenia które wymagają dokładniejszej i częstszej diagnostyki oraz czerwony - oznaczający iż urządzenie ŚN wymaga natychmiastowej interwencji, jako że aktywność WNZ jest niebezpiecznie wysoka. Podczas gdy podstawowy UltraTEV DetectorTM, jest nieoceniony podczas pierwszego szybkiego pomiaru aktywności WNZ, ustępuje on w dziedzinie szczegółowej diagnostyki bardziej wyrafinowanym przyrządom dwu-

Amplituda impulsów TEV (w dBmV) Niska -----------------------------------> Wysoka

Wysoka <---- Niska

Dla każdego typu aktywności pokazane impulsy mają dwie wyraźne cechy: amplitudę i liczbę impulsów w okresie. Jako że aktywność WNZ rośnie z czasem, amplituda i liczba impulsów na okres wzrasta. Metoda interpretacji odczytów TEV bazuje na umiejętności uwzględnienia tych czynników w sposób pokazany na rysunku 4. Niska liczba i amplituda impulsów oznacza małe ryzyko całkowitego uszkodzenia izolacji. Wysoka liczba impulsów o niskiej amplitudzie, bądź niska liczba impulsów o wysokiej amplitudzie oznacza, iż ryzyko uszkodzenia izolacji rośnie. Dlatego też regularne testy powinny być wykonywane w celu monitorowania tempa rozwoju uszkodzenia. Ostatecznie, wysoka liczba impulsów o wysokiej amplitudzie oznacza, iż ryzyko uszkodzenia urządzenia może być niedopuszczalnie wysokie, co wiąże się z koniecznością stosunkowo szybkiej interwencji. Firma EA Technology rozpoczęła monitorowanie aktywności WNZ w rozdzielnicach okapturzonych przy użyciu metody TEV w 1984 roku a wyniki tych pomiarów stworzyły bazę danych z ponad 100 000 rekordów. Pomiary te dotyczą większości producentów oraz typów rozdzielnic. Pomiary TEV (jako dBmV) są porównywane z wynikami zapisanymi w bazie danych dla porównywanego sprzętu (o tym samym napięciu znamionowym, typie izolacji i konstrukcji). W przypadku gdy poziom WNZ jest w grupie 5% najwyższych zarejestrowanych wyników z bazy danych jest on zakwalifikowany do czerwonej ćwiartki rysunku 4. W przypadku gdy pomiar jest w grupie 25% najwyższych zarejestrowanych wyników w bazie danych, badane urządzenie jest w ćwiartce żółtej. W każdym innym przypadku pomiar zarejestrowany jest jako poziom zielony.

Liczba impulsów na okres

Rysunek 3: Krzywe Lissajous przedstawiające wewnętrzne WNZ w szczelinie wewnątrz materiału izolacyjnego na podstawie standardu IEEE 1291 – 1993.

ści WNZ używając jeden czujnik TEV. Przy pomocy dodatkowego czujnika TEV przyrząd potrafi dokładnie zlokalizować źródło aktywności WNZ mierząc czas propagacji impulsów. PD MonitorTM używa wielu czujników TEV, podłączonych do centralnego serwera, w celu ciągłego monitorowania aktywności WNZ w setkach urządzeń jednocześnie. Przyrząd ten wyposażony jest w specjalistyczne oprogramowanie które automatycznie analizuje i interpretuje aktywność WNZ a wyniki przedstawia w formie raportu o kondycji urządzenia. Oba te przyrządy stworzone zostały przez inżynierów i naukowców w EA Technology i były używane przez wiele lat w celu uaktualniania danych w bazie aktywności WNZ i nadal są wyznacznikiem jakości dla nieinwazyjnych pomiarów kondycji pracujących urządzeń. W ostatnim czasie zostały skonstruowane nowsze efektywniejsze i poręczniejsze przenośne przyrządy do pomiarów aktywności WNZ w celu pełnego wykorzystania

Niskie ryzyko uszkodzenia

Zwiększone ryzyko uszkodzenia

Nieakceptowalnie wysokie ryzyko uszkodzenia

Rysunek 4. Interpretacja pomiarów sygnałów TEV.

potencjału pomiarów WNZ jako strategicznego narzędzia w obsłudze technicznej i zarządzaniu urządzeniami sieci dystrybucyjnej. Nowo skonstruowane przyrządy zawierają podwójne czujniki w jednym przyrządzie: ultradźwiękowy sensor, przeznaczony głównie do pomiaru aktywności powierzchniowych WNZ i czujnik TEV do pomiaru poziomu wewnętrznych WNZ. Podejście do zaowocowało stworzeniem nowej rodziny przyrządów, w której każdy przyrząd odgrywa specyficzną rolę w detekcji, lokalizacji, pomiarze i monitoringu aktywności WNZ. UltraTEV DetectorTM skonstruowany w laboratorium firmy EA Technology jest pierwszym na świecie przenośnym przyrządem wykorzystującym dwa rodzaje czujników. W roku 2007 został on nagrodzony jedną z najbardziej prestiżowych nagród „Queens Awards for industry” której patronką jest królowa Anglii. Przyrząd ten jest standardowo używany w rozdzielniach przez każdego operatora sieci energetycznej w Anglii

czujnikowym, oferującym znacznie więcej funkcji. UlrtaTEV Plus+TM (Rysunek 5) pokazuje liczbowo poziom aktywności ultradźwiękowej w skali decybelowej oraz jako sygnał słyszalny poprzez słuchawki, który może zostać przeanalizowany przez inżynierów. Dodatkową opcją jest tu paraboliczna antena ogniskująca, służąca do wykonania pomiarów w urządzeniach sieci napowietrznej, bądź do dokładnego wskazania źródła sygnału w polach otwartych rozdzielni celkowych. Pomiar aktywności wewnętrznych wyładowań niezupełnych w formie sygnałów TEV przedstawiony jest jako wartość liczbowa a tryb ciągłego pomiaru podaje dodatkowe współczynniki: maksymalny zmierzony poziom, ilość pulsów na okres 20ms i poziom zagrożenia. Pomiar ultradźwiękowy jest najbardziej wartościową techniką przy diagnostyce urządzeń napowietrznych. UltraMETTM jest nowym członkiem rodziny przyrządów WNZ. UltraMETTM jest wyposażony w ultradźwiękową paraboliczną antenę

urządzenia dla energetyki 3/2010

Czy wiesz?

jaki jest stan rozdzielnic ŚN w twojej sieci? jak przeprowadzić nieinwazyjną diagnostykę? czym są Wyładowania Niezupełne dla rozdzielnic ŚN? jak można wykorzystać pomiary WNZ?

Aktywność Wyładowań Niezupełnych jest w 85% czynnikiem odpowiedzialnym za awarie rozdzielnic ŚN! Dokładne, nieinwazyjne pomiary aktywności WNZ urządzeń pod napięciem wskazują uszkodzenia zanim rozwiną się one w awarie! Dane o WNZ są kluczem do zrozumienia prawdziwej kondycji urządzeń! Poznanie kondycji urządzeń jest niezbędne do stworzenia optymalnego planu inwestycyjnego i zarządzania ryzykiem! EA Technology jest światowym liderem w detekcji, lokalizacji, monitorowaniu i interpretacji Wyładowań Niezupełnych!

• Mierniki WNZ • Pomiary WNZ • Monitorowanie WNZ • Zarządzanie Ryzykiem (CBRM)

www.eatechnology.pl info@eatechnology.pl

EA Technology Capenhurst Technology Park Capenhurst, CH1 6ES, UK Innovators in Power Engineering

technologie, produkty – informacje firmowe ogniskującą i jest idealny do badania urządzeń sieci napowietrznej, głowic kablowych i izolatorów. Dwa rodzaje czujników są również wbudowane w uniwersalne węzły pomiarowe systemu UltraTEV AlarmTM (rysunek 6), który może być zainstalowany permanentnie bądź tymczasowo, w celu pomiaru aktywności WNZ w kilku rozdzielnicach bądź całej stacji rozdzielczej. W przypadku gdy WNZ osiągnie poziom krytyczny, UltraTEV Alarm TM wygeneruje automatycznie powiadomienie za pomocą komunikatu SMS lub poprzez email. System ten został uzupełniony przez PD Monitor GISTM, skonstruowany w celu monitorowania kondycji rozdzielnic wysokich napięć izolowanych gazem GISTM poprzez mierzenie wewnętrznych WNZ za pomocą badania emisji fal elektromagnetycznych w zakresie UHF.

Podsumowanie Możliwość wykrywania i mierzenia aktywności WNZ w urządzeniach bez konieczności ich odłączania jest niebywale wartościową techniką wskazywania uszkodzeń we wczesnym stadium ich powstawania, zanim jeszcze spowodują awarie i odłączenie odbiorców. Jest to także unikalna, efektywna metoda zapewnienia bezpieczeństwa pracowników. Obecnie sprawdzenie aktywności WNZ przed każdą manualną operacją przełączenia rozdzielnicy jak i również przed każdym wejściem do stacji rozdzielczej jest wymogiem stawianym pracownikom przez wielu operatorów sieci energetycznych. Jest coraz bardziej oczywiste, iż największą komercyjną zaletą pomiarów WNZ jest możliwość użycia dokładnych danych liczbowych przy ocenianiu stanu urządzenia, które maja fundamentalny wpływ na metodę zarządzania nimi. Zamiast polegania na obsłudze urządzeń na podstawie z góry ustalonych badań okresowych, zasoby mogą być zarządzane wydajniej na podstawie ich aktualnej kondycji. Wynikiem tego jest zmniejszenie ilości inwazyjnej obsługi, zmniejszenie ilości wyłączeń, polepszenie współczynników jakościowych (SAIDI/SAIFI/MAIFI), potencjalnie zwiększona żywotność urządzeń, zwiększone bezpieczeństwo i niższe koszty użytkowania. Dostępność danych o kondycji każdego urządzenia prowadzi do podejmowania trafniejszych decyzji o wymianie i remoncie tychże urządzeń.

Rysunek 5: Podręczny miernik podczas pomiaru aktywności WNZ dwoma metodami TEV i ultradźwiękową.

Charles Williamson, EA Technology Australia tłumaczenie z języka angielskiego dr Grzegorz Zyśko www.eatechnology.pl

Rysunek 6. System UltraTEV AlarmTM wykorzystujący dwa rodzaje czujników do ciągłego monitorowania urządzeń o znaczeniu strategicznym.

urządzenia dla energetyki 3/2010

technologie, produkty – informacje firmowe

SciTeeX, Blastlux, Cabilux, Ratiojet – europejskie marki wykreowane w Polsce Kiedy po raz pierwszy – przed dziesięciu laty – odwiedziłem SciTeeX, była to firma działająca wyłącznie na terenie Polski. Teraz SciTeeX dołączył do elitarnego grona przedsiębiorstw polskich, które w dziedzinie budowy maszyn, współcześnie wykreowały markę, w skali, co najmniej europejskiej.

aszyny marki SciTeeX (w tym komory śrutownicze pneumatyczne Blastlux i Cabilux, oczyszczarki wirnikowe Ratiojet, oraz inne) zdobyły rynek światowy nie dlatego, że są tańsze, lecz że reprezentują nową jakość i innowacyjne rozwiązania. To sukces tym bardziej spektakularny, że w dziedzinie budowy maszyn na świecie dalej dominują firmy posiadające w nazwie „maschinenbau”. Szczęśliwie, liczni klienci przekonali się, iż produkty polskiej marki SciTeeX niejednokrotnie górują osiągami technicznymi i w ten sposób liczne maszyny SciTeeX użytkowane są także na niezwykle hermetycznym rynku niemieckim.

Stalowych PIKS. Dziś firma jest również członkiem innych organizacji, niezmiennie jednak ceni sobie wysoko współpracę z Izbą. Pionierski okres działalności stał się dobrym punktem startowym do osiągnięcia obecnej pozycji biznesowej Spółki. Osiemnastoletni okres działalności Grupy SciTeeX, przyniósł jej w efekcie miano czołowego europejskiego producenta i dostawcy maszyn i urządzeń w dziedzinie szeroko rozumianej inżynierii antykorozyjnej. Obecnie Grupę SciTeeX tworzą spółki powiązane, polskie i zagraniczne, specjalizujące się w dostawie maszyn i technologii dla obróbki powierzchni „dużych detali”, tj. od kilkudziesięciu

– Oferta Grupy SciTeeX – podkreśla prezes zarządu Armand Kehiaian – jest skierowana do klientów mających świadomość, że inwestycje w nowoczesne technologie, bezpieczeństwo i poszanowanie środowiska naturalnego są podstawą sukcesu w warunkach konkurencji rynkowej. Wśród ludzi biznesu taka opinia zdaje się być dominującą. Firmy chcą dysponować atutem w postaci nowoczesnych i sprawnych maszyn. Dowodzi tego rozwój firmy SciTeeX. Ma ona na rynku polskim – w wytwórniach konstrukcji stalowych – najwięcej realizacji komór śrutowniczych oraz nowoczesnych kabino-suszarek lakierniczych. Wybór marki SciTeeX na dostawcę innowacyjnych urządzeń to najlepsza rekomendacja dla firmy. Firma SciTeeX realizuje „pod klucz” inwestycje dla kluczowych sektorów gospodarki – między innymi: energetyki, przemysłu elektromaszynowego, metalurgicznego, chemicznego, motoryzacyjnego, kolejnictwa, budownictwa.

Instrumenty zwiększania pozycji konkurencyjnej

Zespół polsko-niemiecki SciTeeX na targach w Hanowerze, 2007 rok

Marka gwarancją jakości Firma SciTeeX powstała w 1992 roku w Warszawie. Już wtedy Spółka dała się poznać jako wysoce profesjonalny i odpowiedzialny partner przemysłu w dziedzinie dostawy nowoczesnych rozwiązań do obróbki powierzchni i ochrony antykorozyjnej. Kiedy w 1997 r. SciTeeX dołączał do grona członków PIKS, niewiele wskazywało na to, że w ciągu 12 lat wyrośnie na poważnego producenta maszyn, co w 2009 roku zostało usankcjonowane przyznanym Certyfikatem Producenta Konstrukcji

centymetrów do kilkudziesięciu metrów. Oferta produkcji maszyn obejmuje komory śrutownicze pneumatyczne, oczyszczarki wirnikowe (śrutownie automatyczne), komory do natryskiwania cieplnego – metalizacji, kabino-suszarki lakiernicze, myjnie oraz piece. Na Grupę SciTeeX (siedziba Centrali mieści się w Warszawie) składają się spółki: 8 SciTeeX Sp. z o.o. – Polska, SciTeeX RME GmbH – Niemcy, 8 SciTeeX N” TECH SARL – Francja, SciTeeX RUS OOO – Rosja oraz SciTeeX UKR OOO – Ukraina.

Część projektów inwestycyjnych oraz doradczych SciTeeX jest współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Lubelskiego na lata 2007-2013. Najnowszy projekt doradczy: „Zakup usług doradczych w zakresie uzyskiwania i odnawiania certyfikatów zgodności dla wyrobów oraz kwalifikacji personelu” – w ramach Działania 1.7 RPO WL 2007-2013, uzyskał I miejsce na liście rankingowej projektów wybranych do dofinansowania dla I Osi rankingu.

Firma SciTeeX wdrożyła System Zarządzania Jakością ISO 9001:2000. Wrażliwa na kwestie ochrony środowiska, wprowadziła również System Zarządzania Środowiskowego ISO 14001:2004. Dbając o nowoczesne zarządzanie przedsiębiorstwem oraz o bezpieczeństwo pracy, wdrożyła System Zarządzania Bezpieczeństwem i Higieną Pracy OHSAS 18001:2007.

urządzenia dla energetyki 3/2010

technologie, produkty – informacje firmowe Firma była honorowana wielokrotnie prestiżowymi wyróżnieniami, w tym tytułem Gazeli Biznesu (2006, 2007, 2008), legitymuje się także certyfikatem „PRZEJRZYSTA FIRMA” nadanym przez Wywiadownię Gospodarczą Dun and Bradstreet Poland za publikacje sprawozdań finansowych. Wysoko wykwalifikowany personel ma odpowiednie uprawnienia do stosowania zaawansowanych metod spawalniczych i montażowych. Dysponuje m.in. uprawnieniami UDT do wytwarzania zbiorników ciśnieniowych oraz podnośników osobowych stosowanych w swoich wielkogabarytowych maszynach.

obróbki powierzchni tj. zabezpieczenia antykorozyjne, powłoki specjalne (antyadhezyjne, odporne na ścieranie) – informuje członek zarządu, dyrektor ds. produkcji, Sławomir Zięcina. Dostarczane rozwiązania są przeznaczone do technologii obróbki powierzchni poprzez odtłuszczanie i fosforanowanie, obróbkę strumieniowo-ścierną, nakładanie powłok metalowych (tj. cynkowanie natryskowe), nakładanie i suszenie powłok organicznych. Z urządzeń marki SciTeeX korzysta się też przy obróbce kamienia, drewna oraz denimu.

ściernej; Sames: urządzenia do elektrostatycznego lakierowania proszkowego i ciekłego; Walther Pilot (Wiwa): agregaty malarskie.

Inwestycje non-stop Na terenie kraju SciTeeX Sp. z o.o. – oprócz siedziby w Warszawie – posiada biura techniczno-handlowe we Wrocławiu, Łodzi i Gdańsku. Główne zaplecze produkcyjne oraz logistyczno-magazynowe Grupy SciTeeX znajduje się nieopodal Ryk w województwie lubelskim. Na terenie ok. 3 ha hale produkcyjno-

500 inwestycji ze znakiem SciTeeX Istotnego znaczenia dla przyszłych użytkowników nabiera fakt, że SciTeeX proponuje inwestycje „pod klucz”. Od konsultacji przez projekt technologiczny, wykonanie, montaż, uruchomienie, a także doradztwo, szkolenia, serwis gwarancyjny i pogwarancyjny. – Do tej pory SciTeeX zrealizował już ponad pięćset inwestycji – mówi członek zarządu, dyrektor ds. sprzedaży, Piotr Karbowski, przy czym wymienia – przykładowo – członków PIKS: ABM SOLID, EXBUD SKANSKA, KONSTALEX, MOSTOSTAL ZABRZE, STABAR, STALKON, TRANSSYSTEM. – Dużym powodzeniem cieszą się nasze oczyszczarki wirnikowe do profili i blach. Za granicą linie technologiczne i urządzenia SciTeeX zostały zainstalowane m. in. w Niemczech, Francji, Szwecji, Norwegii, Finlandii, Czechach, Słowacji, Rumunii, Litwie, Estonii, Rosji, Białorusi. Z bardziej egzotycznych państw warto wymienić: Indie, Maroko, Egipt, Malezję, Chiny, Koreę. – W ostatnim okresie – dodaje Piotr Karbowski – uruchomiliśmy komorę śrutowniczą Blastlux o wymiarach 45 x 8 x 7 m dla SNINA na Słowacji, dostarczyliśmy komory Cabilux do oczyszczania wózków kolejowych dla Bombardier Transportation Ltd. w Indiach, automat do oczyszczania zestawów kołowych dla Deutsche Bahn Waggonbau Bruhl, oczyszczarkę wirnikową do kamienia do Korei Południowej, czy oczyszczarki wirnikowe Ratiojet dla zakładów Thyssenkrupp GfT Gleistechnik GmbH oraz Knauf Interfer w Niemczech. – Produkcja maszyn stanowi naszą podstawową działalność. Nasze komory śrutownicze pneumatyczne Blastlux, oczyszczarki wirnikowe (śrutownie automatyczne) Ratiojet, komory do natryskiwania cieplnego – metalizacji oraz kabino-suszarki lakiernicze Venus znajdują głównie odbiorców w wytwórniach konstrukcji stalowych i aparatury chemicznej, fabrykach maszyn, zakładach naprawczych pojazdów kołowych i szynowych. Swoistą grupę stanowią Klienci świadczący usługi w zakresie

Oczyszczarka wirnikowa w ThyssenKrupp GfT Gleistechnik – NIEMCY

Dla zapewnienia kompleksowości obsługi klientów do marki SciTeeX dołączyły marki o zasięgu światowym m.in.: Elcometer: urządzenia do badania fizycznych właściwości powierzchni i powłok; Metallisation: urządzenia do natryskiwania powłok metalowych i ceramik; ACF: urządzenia przenośne do obróbki strumieniowo-

magazynowe zajmują powierzchnię 7 tys. m kw. W zaawansowanym stanie jest budowa kolejnej hali o powierzchni ponad 2 tys. m kw. Szczególną wagę kierownictwo SciTeeX przywiązuje do nowoczesnego parku maszynowego użytkując m.in. dwie wycinarki laserowe Trumpf (w tym nowy Laser Trumpf 4KW z systemem załadowczo-rozładowczym, uruchomiony

Komory wielkogabarytowe w UNEX – CZECHY

urządzenia dla energetyki 3/2010

technologie, produkty – informacje firmowe w styczniu 2010 roku), zautomatyzowany magazyn blach 90 ton, wypalarkę plazmową wysokiej rozdzielczości Hypertherm, trzy wykrawarki CNC (w tym wykrawarki Haco 20 narzędzi indeksowalnych), cztery krawędziarki (w tym Haco o długości gięcia 6 m i nacisku 300 ton), giętarkę do blach Fasti CNC, zwijarkę do blach Fasti CNC, giętarkę do rur RAS CNC, pięć tokarek (w tym Colchester CNC), kabino-suszarkę i komorę śrutowniczą produkcji SciTeeX.

Inżynierskie wyzwania Za motto firma przyjęła charakterystyczną wypowiedź jednego ze swoich pracowników: dopóki tego nie sprawdzę, nigdy nie powiem, że coś jest niemożliwe. – W każdym obszarze działalności firmy – relacjonuje prezes zarządu, Armand Kehiaian – dążymy do wytwarzania standardów, powtarzalnych i sprawdzonych rozwiązań. Satysfakcję współpracownikom SciTeeX sprawia fakt, że praca nigdy nie jest rutynowa, a w Grupie SciTeeX komunikujemy się w coraz większej liczbie języków. Nasze możliwości rosną kiedy możemy podzielić się coraz

ekologicznych technologii BAT (Best Available Technologies) dostosowanych do wymogów nowego prawa ekologicznego i przepisów unijnych, oszczędzających przy tym zużycie mediów i obniżających koszty produkcji.

Symbioza nauki z przemysłem Grupa SciTeeX od lat aktywnie współpracuje z Instytutem Mechaniki Precyzyjnej, Instytutem Chemii Fizycznej, Politechniką Warszawska, Federacją Stowarzyszeń Naukowo Technicznych – Naczelną Organizacją Techniczną i Polską Izbą Spawalnictwa, której jest członkiem. Dyrektor ds. produkcji, Sławomir Zięcina podaje znamienny przykład owocnego współdziałania międzynarodowego związanego z realizacją projektu celowego (grant naukowy) „Uruchomienie produkcji modułowego systemu integrującego komorę śrutowniczą z urządzeniem do natryskiwania cieplnego” zrealizowanego wspólnie przez Centrum Innowacji NOT, firmę SciTeeX, Politechnikę Warszawską – Wydział Inżynierii Produkcji, przy udziale brytyjskiej firmy Metallisation Ltd. Specjali-

Komora śrutownicza BLASTLUX dwu-ścierniwowa, STABAR Żyrardów

to większą kulturą techniczną, wynikającą z pracy międzynarodowego zespołu. Tak więc maszyny SciTeeX – w przekroju lat – są od pierwszego spojrzenia rozpoznawalne, co jest wynikiem właściwości podstawowych wyborów technicznych i standardów jakościowych. Jednocześnie klient – dokonujący kolejnego wyboru naszych urządzeń – bez trudu nieomylnie doceni wynik nieustannych i systematycznych działań firmy na rzecz udoskonalania swoich produktów i usług. Możemy mieć satysfakcję, że w wielu rozwiązaniach byliśmy prekursorami w skali światowej i że nawet dla wielu firm z tradycjami wyznaczyliśmy nowe standardy techniczne. Dostarczane przez Grupę SciTeeX urządzenia są nośnikiem najlepszych i pro-

ści SciTeeX wypowiadają się na łamach specjalistycznych periodyków (Konstrukcje Stalowe, Ochrona przed Korozją, Przegląd Techniczny, Urządzenia dla Energetyki, czy Lakiernictwo Przemysłowe) oraz biorą udział w konferencjach naukowo-technicznych.

Marki kreowane z pasją Długa droga do sukcesów w działalności przemysłowej to wypadkowa umiejętności kreowania autentycznych innowacji – wysoko kwalifikowana kadra; instrumentarium – odpowiednie zaplecze produkcyjne; etyki – solidność wobec wszystkich partnerów, klientów i kontrahentów; oraz rynku – powiększanie asortymentu produktowego oraz obszaru geograficznego.

Grupa SciTeeX bierze udział w międzynarodowych targach w Paryżu (SITS 2009), Hanowerze (Hannover Industrie Messe 2007, 2009), Moskwie (od 2005), Kijowie (od 2006), Mińsku (2007, 2009), Bukareszcie (TIB, od 2004), Brnie (od 2005) oraz MTP Surfex w Poznaniu (od 1997), jednak w dziedzinie budowy maszyn nie da się zbudować marki w oparciu o nawet najbardziej aktywną i oryginalną kampanię reklamową. Na oblicze marki muszą zapracować liczne maszyny, sprawdzone pod względem użytkowym, czasami w skrajnie trudnych warunkach eksploatacyjnych – co więcej – na przestrzeni bardzo wielu lat użytkowania. Co zapracowało na markę SciTeeX? Udowodnienie osiągnięcia poziomu technicznego i wysokiej organizacji, umożliwiających firmie realizację dostaw transkontynentalnych. W takim przypadku trzeba dostarczyć w jednym czasie nierzadko kilkanaście kontenerów morskich lub ciężarówek z podzespołami, o odpowiedniej jakości i kompletności, w warunkach gdzie margines dopuszczalnego błędu jest bliski zeru z racji oddalenia geograficznego. – Osiągnęliśmy wyższy poziom organizacji poprzez zinformatyzowanie naszej produkcji oraz rozszerzenie naszych procedur jakościowych ISO 9001 na etap montażu maszyn. Tak więc w naszej organizacji nie uznajemy, że proces produkcyjny kończy się „na bramie” naszego zakładu, ale dopiero po pozytywnie zakończonym odbiorze technicznym u klienta – tłumaczy dyrektor ds. produkcji Sławomir Zięcina. Nie można nie brać pod uwagę, iż SciTeeX działa na bardzo zróżnicowanych rynkach, jak np. Niemcy czy Algieria, Francja czy Malezja, w dość specyficznej branży, gdzie niemal wszędzie są oferenci rozwiązań zasięgu lokalnego. W takiej sytuacji eksport jest domeną dla wybrańców, gwarantujących wysoką jakość techniczną i wykazujących ogromną sprawność organizacyjną. Oceniając dokonania SciTeeX można skonstatować, że spośród firm tej branży, mających rzeczywisty potencjał eksportowy, marka SciTeeX jest konsekwentnie budowana na JAKOŚCI. Najczęściej niską cenę mogą najskuteczniej zaoferować wytwórcy lokalni w poszczególnych krajach. Dlatego też SciTeeX musi swoją przewagę konkurencyjną uzyskać wyłącznie najlepszymi osiągami technicznymi. Najbardziej budujące jest to, że marka wykreowana w Polsce nie musi być synonimem niskiej ceny. Marka SciTeeX kojarzona jest z rzeczywistą innowacyjnością i wysoką jakością. Te dwa czynniki zdecydowały o obecnym miejscu Grupy SciTeeX na światowej mapie gospodarczej i stanowią gwarancję jej dalszego pomyślnego rozwoju. Marek Bielski

urządzenia dla energetyki 3/2010

technologie, produkty – informacje firmowe

Niezawodność zasilania strategicznych obiektów elektroenergetycznych

– Dwuczłonowe 4-przedziałowe rozdzielnice średnich napięć w izolacji powietrznej Firma JM-TRONIK, krajowy producent elektroenergetycznej automatyki zabezpieczeniowej i aparatury łączeniowej SN, ponad 6 lat temu rozszerzyła swoją działalność o produkcję i prefabrykację 4-przedziałowych dwuczłonowych rozdzielnic średnich napięć typu MultiCell. Parametry znamionowe produkowanych rozdzielnic to: – napięcie znamionowe od 7,2kV do 36kV, – prąd znamionowy od 630A do 5000A, – prąd zwarciowy do 50kA. JM-TRONIK to jedyny polski producent w sektorze SN, który produkuje rozdzielnice w izolacji powietrznej, z zastosowaniem aparatury pierwotnej (wyłącznik lub stycznik próżniowy) i wtórnej (cyfrowy zespół zabezpieczeń) własnej produkcji. Rozdzielnice mogą być również wyposażone w aparaturę łączeniową i zabezpieczeniową innych uznanych producentów, według wytycznych inwestorskich. W rozdzielnicach dwuczłonowych cześć aparatów umieszczona jest na członie stałym rozdzielnicy, trwale przymocowanym do fundamentu, a część na członie ruchomym (wysuwanym wózku). Obie części mogą być łączone i rozłączane mechanicznie lub elektrycznie przez obsługę dzięki specjalnym napędom. Połączenie elektryczne członów wykonuje się za pomocą rozłącznych zestyków (przea)

8 dogodny dostęp do urządzeń zainstalowanych w rozdzielnicy (wyłączniki, przekładniki, uziemniki, izolatory itp.), 8 bezobsługowy charakter pracy.

Stosowana aparatura łączeniowa W przedziale łączeniowym rozdzielnicy MultiCell można zabudować wyłącznik próżniowy lub zestaw stycznikowy (w zależności od charakteru

pracy danego pola). Konstrukcje pól rozdzielnicy MultiCell przystosowane są do adaptacji wyłączników VC-1, jak również urządzeń innych uznanych producentów. Wyłącznik próżniowy typu VC-1 charakteryzuje się prostym układem zbrojenia napędu, co w znacznym stopniu wpływa na niezawodność pracy, w szczególności w przypadkach kiedy wymagana jest duża częstość łączeniowa oraz manewrowa w danym polu.

Przykładowe zastosowania rozdzielnic dwuczłonowych 4-przedziałowych

Rys. 2. Rozdzielnica 4sekcyjna 56-polowa MultiCell zainstalowana w RPZ Sielce – RWE STOEN

Rys. 3. Rozdzielnica 19-polowa MultiCell zainstalowane w EC Żerań – Vattenfall Heat Poland

Rys. 1. Rozdzielnica dwuczłonowa 4-przedziałowa typu MultiCell na napięcie 24kV i prąd znamionowy 1250A; a) układ połączeń – schemat 1-kreskowy; b) widok pola z wyłącznikiem próżniowym wysuwnym.

ważnie wtyków 58-pinowych). W ten sposób umożliwiono łatwe i szybkie wyjęcie wyłącznika i zastąpienie go rezerwowym. W rozdzielnicach tego typu nie stosuje się odłączników, ponieważ przy wysuniętym wózku występuje widoczna i bezpieczna przerwa izolacyjna. Zalety stosowanych rozwiązań: 8 wysoki stopień ochrony przed dotknięciem urządzeń pod napięciem i przedostaniem się ciał stałych,

1. Sprężyna napinająca, 2. Łączniki pomocnicze, 3. Krzywka, 4. Wał napinający, 5. Duże koło łańcuchowe, 6. Zapadka, 7. Ramię zazbrajające, 8. Przycisk zamykania, 9. Przycisk otwierania,

10. Wał zazbrajania ręcznego, 11. Łańcuch, 12. Małe koło łańcuchowe, 13. Silnik napinający sprężynę.

Rys. 4. Wyłącznik próżniowy typu VC-1; a) widok zewnętrzny; b) budowa wewnętrzna

urządzenia dla energetyki 3/2010

technologie, produkty – informacje firmowe

Napięcie znamionowe – 7,2kV Prąd znamionowy – 630A Prąd zwarciowy – 31,5kA

Rys. 5. Zestaw stycznikowy typu TVAC-ZSW 7,2kV w wykonaniu wysuwnym.

W warunkach kiedy mamy do czynienia z częstym załączaniem takich urządzeń jak silniki SN czy baterie kondensatorów, człony ruchome rozdzielnicy MultiCell (w szczególności przy sieci 6kV) można wyposażać w ruchome zestawy stycznikowe TVAC-ZSW.

Stosowana Elektroenergetyczna Automatyka Zabezpieczeniowa Od przeszło kilkunastu lat JM-TRONIK produkuje Cyfrowe Zespoły Zabezpieczeń dla sieci SN. Urządzenia te zabudowywane są w nowych szafach rozdzielczych średnich napięć jak również przy modernizacji obwodów wtórnych istniejących rozdzielnic SN. W roku 2009 JM-TRONIK wprowadził nową serię Cyfrowych Sterowników Polowych typu MegaMUZ-2 i MultiMUZ-3 Cyfrowe Sterowniki Polowe MegaMUZ-2 i MultiMUZ-3 pełnią funkcje: zabezpieczeniowe, pomiarowe, sterownicze i rejestracyjne. Dzięki nowoczesnej budowie i konfiguracji jeden typ zabezpieczenia można dedykować do wszystkich rodzajów pól. Podstawową cechą budowy nowych zabezpieczeń jest sposób montażu uniwersalnego, gdzie oddzielny panel opera-

Rys. 6. Cyfrowy Sterownik Polowy MegaMUZ-2

torski z dużym kolorowym i dotykowym ekranem LCD, można zamontować na drzwiczkach przedziału nn, a jednostkę centralną (serce zabezpieczenia) we wnętrzu przedziału nn. Sposób taki ogranicza nam w znaczący sposób konieczność wyprowadzania przewodów prądowych, napięciowych oraz sterowniczych

Rys. 8. Uniwersalny sposób montażu Cyfrowych Sterowników Polowych MegaMUZ-2 i MultiMUZ-3

na ruchome drzwiczki przedziału nn jak również umożliwia zamontowanie panela w dowolnym miejscu np. panel operatorski w nastawni zabezpieczeniowej, a jednostka centralna w rozdzielni SN.

Rejestracja zdarzeń, zakłóceń i jakości energii zabezpieczeń serii MUZ: 8 Rejestracja zdarzeń – zapamiętywanie w buforze kołowym 500 zdarzeń (wszelkie zadziałania i pobudzenia funkcji zabezpieczeniowych, wykony-

Rys. 7. Cyfrowy Sterownik Polowy MulitMUZ-3

urządzenia dla energetyki 3/2010

wanie operacji sterowniczych, wraz z cechą czasu o rozdzielczości 1ms), 8 Rejestracja zakłóceń – całkowity czas rejestracji 20s; konfigurowalna ilość rejestratorów 1÷15; wszystkie mierzone wielkości z częstotliwością 1,6kHz, 8 Rejestrator kryterialny – całkowity czas rejestracji 180s; konfigurowalna ilość rejestratorów 1÷30 8 Rejestrator jakości energii elektrycznej i profilu mocy Rejestrator jakości energii pozwala na ciągłe rejestrowanie średnich wartości wybranych wielkości związanych z jakością energii elektrycznej. Zapamiętywanych jest 1008 okresów pomiarowych z maksymalnym czasem uśredniania 10 min. co jest odpowiednikiem tygodniowego okresu rejestracji. Dane są zawsze zapisywane w lokalnej pamięci sterownika MegaMUZ-2 i mogą być pobierane lub wysyłane poprzez dowolny port komunikacyjny dostępny w urządzeniu. Dla U1,U2,U3 (lub U12,U23,U31 jeśli używane są 2 przekładniki napięciowe w układzie V), I1,I2,I3 rejestrowane są: 8 średnia wartość skuteczna, 8 średnia wartość I harmonicznej, 8 średnia wartość THD, 8 średnia zawartość harmonicznych (w % harmonicznej podstawowej), 8 średnia częstotliwość, 8 średnia asymetria napięć, 8 średnia moc czynna oraz bierna dodatnia i ujemna. Na kolorowym wyświetlaczu dostępne są wartości chwilowe i ostatnio zapamiętane średnie wartości każdego rejestrowanego parametru. Rejestrator profilu mocy pozwala na ciągłe rejestrowanie średnich wartości mocy czynnej i biernej. Zapamiętywanych jest 6048 okresów pomiarowych z maksymalnym czasem uśredniania 60 min. Dane są zawsze zapisywane w lokalnej pamięci sterownika MegaMUZ-2 i mogą być pobierane lub wysyłane poprzez dowolny port komunikacyjny dostępny w urządzeniu. Podsumowując, rozdzielnice MultiCell charakteryzują się nowoczesna konstrukcją, łatwością montażu oraz wysokim bezpieczeństwem obsługi. Pracują m.in. w takich zakładach jak RWE Stoen, PGE Dystrybucja, Vattenfall, Metro Warszawskie i wielu innych. Świadczy to przede wszystkim o niezawodności produkowanych urządzeń jak również o konkurencyjnych cenach. Stosowanie własnej aparatury pierwotnej i wtórnej obniża koszty produktu finalnego, gwarantuje ciągłość produkcji, dostępność aparatury w krótkim czasie oraz szybki serwis. Zapraszamy do odwiedzenia naszej strony www.jmtronik.pl mgr inż. Grzegorz Grzegrzółka, mgr inż. Mariusz Radziszewski JM-TRONIC Sp. z o.o.

energetyka w polsce i na świecie

SVC Light® z Magazynowaniem Energii Specjalizująca się w technologiach dla energetyki i automatyki firma ABB - wprowadziła na rynek SVC Light® (Static Var Compensator) innowacyjną technologię typu FACTS (Elastycznego Systemu Przesyłania Prądu Przemiennego). (Moduł akumulatora wysokiej mocy Li-ion, 220V).

owa technologia łączy SVC Light® z wysoce skalowalną technologią magazynowania energii. Bieżąca moc znamionowa i pojemność magazynowania mieści się zwykle w zakresie 20 MW dla okresów od 15 do 45 minut, ale technologia ta może zostać przeskalowana do 50 MW mocy na 60 minut i więcej. SVC Light® z Magazynowaniem Energii umożliwia dynamiczną kontrolę zarówno mocy czynnej, jak i biernej w systemie energetycznym, w sposób od siebie niezależny. Dynamiczna kontrola mocy biernej oznacza, że można szybko kontrolować napięcie i stabilność sieci zasilania. Kontrola mocy czynnej jest możliwa przy zastosowaniu dynamicznego magazynowania energii poprzez wyrównywanie wahań mocy pochodzącej z nieciągłych źródeł wytwarzania energii,

takich jak wiatr, czy słońce. Ta technologia umożliwia również podtrzymanie zasilania dla obciążenia oraz dodatkowe usługi sieciowe, takie jak regulacja częstotliwości na danym obszarze. “Technologia ta może odgrywać ważną rolę, gdy przychodzi to włączania odnawialnych źródeł energii do sieci, zwłaszcza w przypadku słabych sieci elektrycznych” - powiedział Claes Rytoft, szef technologii w dywizji Systemów Energetyki w ABB Może to być kluczowy czynnik rozwoju bardziej niezawodnych i inteligentniejszych sieci.” SVC Light® to system połączony z siecią elektroenergetyczną na poziomie transmisji, transmisji pośredniej i dystrybucji przy wykorzystaniu nowoczesnych półprzewodników. System magazynowania energii oparty jest na akumulatorach Li-ion w połączeniu z SVC Light®. SVC Light® jest syste-

mem zapewniającym dynamiczną kompensację mocy biernej w sieciach elektrycznych wysokiego napięcia. System pozwala na kompensację wahań napięcia i prądu w sieci elektrycznej, w ten sposób umożliwiając większy przepływ energii elektrycznej przez sieć przy utrzymaniu parametrów bezpieczeństwa i poprawie stabilności sieci. ABB jest wiodący w świecie dostawcą technologii FACTS, które przyczyniają się do podnoszenia bezpieczeństwa, wydajności i elastyczności pracy systemów transmisji energii elektrycznej. Umożliwiają podniesienie zdolności przesyłowych istniejących sieci transmisyjnych jednocześnie utrzymując na dotychczasowym poziomie lub poprawiając parametry pracy niezbędne dla utrzymania stabilności sieci. (ab/mb)

urządzenia dla energetyki 3/2010

energetyka w polsce i na świecie

Eksport kotłów z RAFAKO S.A. a kwotę prawie 17 milionów euro RAFAKO S.A. dostarczy trzy kotły odzyskowe do instalacji termicznej utylizacji odpadów komunalnych w Turynie (Włochy). Jest to kolejny projekt z segmentu obiektów do termicznej utylizacji odpadów komunalnych, jaki realizuje fabryka z Raciborza. Wcześniej RAFAKO S.A. podpisało kontrakt na dostawę dwóch podobnych kotłów do Azerbejdżanie. Obydwa projekty RAFAKO realizuje dla firmy CNIM Constructions Industrielles de la Mediterranée, francuskiego koncernu specjalizującego się w tego typu inwestycjach, który nie po raz pierwszy korzysta z usług producenta kotłów z Raciborza. Wcześniej raciborski producent kotłów dostarczyło firmie CNIM walczaki i elementy ciśnieniowe. W lipcu 2009 roku podpisano z kolei kontrakt wartości ponad 8,5 miliona euro na dostawę dwóch kotłów odzyskowych do instalacji termicznej utylizacji odpadów komunalnych w Baku (Azerbejdżan). Natomiast 18 marca 2010 roku podpisano kolejną umowę (wartości blisko 17 milionów euro) na dostawę kotłów tego typu dla podobnej inwestycji we włoskim Turynie. – Projekty te są o tyle ważne, że związane z bardzo dużym zaangażowaniem własnego potencjału projektowego i wytwórczego naszej firmy. Obok blo-

ków energetycznych na parametry nadkrytyczne, instalacje termicznej utylizacji odpadów komunalnych są priorytetem naszej firmy – podkreśla prezes zarządu i dyrektor generalny RAFAKO S.A. Wiesław Różacki – wskazuje ponadto jeszcze jeden, niezwykle ważny aspekt: - Tego typu projekty powinny być elementem promocji inwestycji związanych z utylizacją odpadów w Polsce – uważa W. Różacki. Pomimo, że w Polsce wciąż brak społecznej akceptacji dla tego rodzaju inwestycji, to polskie firmy znajdują w światowej czołówce producentów takich instalacji, a ich urządzenia instalowane są na całym świecie. Wśród tych czołowych europejskich firm jest też RAFAKO S.A. z Raciborza. Na całym świecie buduje się instalacje termicznej utylizacji odpadów komunalnych, a zaangażowanie polskich firm w te projekty powinno ułatwić polskim samorządom przełamywanie barier mentalnych – mówiWiesław Różacki. - Przeciągające się w Polsce dyskusje, czy w ogóle coś takiego robić, nie mają sensu. Niemcy, Francja, Włochy, Skandynawia czy Anglia mają ogromny program budowy zakładów utylizacji. To jest nieuchronna przyszłość także w Polsce. Jego zdaniem spalanie odpadów to najlepsze rozwiązanie, jakie świat aktualnie wypracował w dziedzinie utylizacji odpadów. Obec-

Spalarnia odpadów komunalnych w Wels (Austria) dla której kotły dostarczyło Rafako S.A.

nie w Polsce działa tylko jeden tego typu zakład termicznej utylizacji odpadów komunalnych, w Warszawie. Trzy kotły do spalarni odpadów w Turynie RAFAKO S.A. dostarczy do końca kwietnia 2011 roku. Do tej pory firma wyprodukowała już blisko 70 kotłów odzyskowych, z tego ponad 50 do instalacji termicznej utylizacji odpadów. Są one głównie eksploatowane w krajach Europy Zachodniej – od Hiszpanii, przez Francję, Wielką Brytanię, Holandię, Belgię, Niemcy, Szwajcarię, Austrię, Danię, aż po Szwecję i Azerbejdżan. (ab/mb)

Turbiny wiatrowe na pełnym morzu Farma wiatrowa Księżna Amalia (Princess Amalia) o powierzchni 14 km2 została ulokowana na duńskim szelfie kontynentalnym na Morzy Północnym w odległości 23 kilometrów od wybrzeża Jmuiden. To obecnie jedna z najgłębiej posadowionych morskich farm wiatrowych w świecie. Morze ma w tym miejscu głębokość od 19 do 24 metrów. rojekt farmy wiatrowej Princess Amalia powstał w przed 12 laty, ale realizację inwestycji rozpoczęto w 2005 r., by ukończyć ja po 4 latach. Mocowania pali w dnie morskim było operacją trudną technicznie. Do przewożenia i mocowania pali skonstruowano specjalną platformę o wymiarach 100x30 m typu Jumping Jack. Pale o długości 54 metrów ważyły po 320 ton każdy były przewożone i układane na dnie morskim w pozycji poziomej, a następnie podnoszone do pozycji pionowej. Kable podmorskie

łączące farmę z brzegiem mają napięcie 150 kV. Kable pomiędzy turbinami pracują przy napięciu 22 kV Energia elektryczna wytworzona przez farmę ze źródeł energii odnawialnej umożliwiło ograniczenie emisji CO2 w 2009 r. o 225 000 ton. Farma składa się z 60 turbin typu V80, każda o mocy 2 MW. Osie turbin są umieszczone na wysokości 59 metrów i mają średnice wirników wynoszące 80 metrów. Pomiędzy turbinami jest zachowana odległość 550 metrów. Moc zainstalowana wynosi 120 MW. Farma wytwarza rocznie

urządzenia dla energetyki 3/2010

435 GWh energii elektrycznej, co jest ilością wystarczającą do zasilania 135 000 gospodarstw domowych. (ab/mb)

technologie, produkty – informacje firmowe

Seria C – mocniejsza niż kiedykolwiek

wiertarko-wkrętarki C12 | C 15 z akumulatorem litowo-jonowym i silnikiem EC-TEC

Unikalna forma w kształcie litery C już od dawna jest znakiem rozpoznawczym akumulatorowych wiertarko-wkrętarek Festool. Niemiecki producent elektronarzędzi otrzymał za ten model wiele nagród i wyróżnień. W tym sezonie wkrętarki z serii C zostały wzbogacone o nowoczesny napęd.

fektem połączenia silnika EC-TEC z akumulatorem litowo-jonowym jest urządzenie jeszcze lżejsze, mocniejsze i bardziej wytrzymałe. Festool oferuje tą maszynę w dwóch wersjach: C 12 z akumulatorem litowo-jonowym o napięciu 10.8 V – jest szczególnie lekka, kompaktowa i wygodna w użyciu. Druga wersja wiertarko-wkrętarki to C 15 z akumulatorem litowo-jonowym o napięciu 14.4 V, zapewniająca większą moc i wytrzymałość.

Nowoczesna technologia silnika EC-TEC Silnik EC-TEC zaprojektowany i wyprodukowany przez Festool jest synonimem ogromnej mocy. Brak szczotek węglowych i elektroniczna komutacja przekładają się na niezwykłą trwałość silnika. Nie podlega on mechanicznemu zużyciu i nie wymaga konserwacji. Dzięki zastosowanej technologii straty energii są znacznie mniejsze, przez co silnik ma większą moc i jeszcze wyższą wytrzymałość. W połączeniu z modułem elektronicznym, który steruje pracą silnika, jednostka przez cały czas kontroluje wydajność pracy, maksymalizując efektywność i żywotność. Współdziałanie z akumulatorem litowo-jonowym Festool pozwala optymalizować wykorzystanie energii. Specjalny przełącznik zapamiętuje ustawienie momentu obrotowego. Nastawiony moment do wkręcania pozostaje zachowany, nawet jeśli w międzyczasie wierci się z maksymalnym momentem obrotowym.

Przekonująca ergonomia, niewielki ciężar Lekkość i kompaktowa forma sprawiają, że maszyną można pracować w miejscach, które dla innych urządzeń pozostają niedostępne. Miękki uchwyt softgrip oraz perfekcyjnie umiejscowiony środek ciężkości ułatwiają pracę w każdej pozycji. Każdy szczegół techniczny nowej serii C został perfekcyjnie skonstruowany. Na przykład włączniki są tak umiejscowione, aby umożliwiać wygodną pracę zarówno osobom prawo- jak i leworęcznym. Delikatny nacisk na włącznik powoduje za-

świecenie lampki LED, dzięki czemu możliwa jest precyzyjna praca także w miejscach słabo oświetlonych. Wkrętarkę można wygodnie i bezpiecznie przypiąć na pasku za pomocą regulowanego zaczepu ze stali nierdzewnej.

C 12 | C 15 jako system Złącze FastFix gwarantuje dużą wszechstronność. Uchwyt można w mgnieniu oka wyjąć, montując w to miejsce szereg różnych końcówek: znany i sprawdzony uchwyt narzędziowy CENTROTEC, nasadkę kątową lub mimośrodową, ogranicznik głębokości lub uchwyt standardowy. Szeroki zakres wyposażenia w ramach systemu CENTROTEC znacząco rozszerza możliwości wkrętarki podczas wiercenia, wkręcania, pogłębiania otworów i innych prac tego typu.

Doskonały design Obie wiertarko-wkrętarki serii C produkowane są w Niemczech i obie zostały wyróżnione nagrodą iF Design 2010. Festool jest jedynym producentem elektronarzędzi, który udziela 3-letniej gwarancji na maszynę, akumulatory oraz ładowarkę, będące w zakresie dostawy. Więcej informacji znajdą Państwo na stronie www.festool.pl Nowe wiertarko-wkrętarki C 12 | C 15 będą dostępne u Dystrybutorów Festool od maja 2010 r. Zdjęcia: Festool GmbH/TTS

Lekka i kompaktowa konstrukcja. Smukły uchwyt typu softgrip oraz doskonale wyważony środek ciężkości umożliwiają pracę w miejscach trudno dostępnych.

Dane techniczne

C 12

C 15

Napięcie akumulatora

10.8 V

14.4 V

0–450 / 0–1500 min-1 25 / 14 mm 0.5–8 / 0.5–6 Nm 20 / 34 Nm 1.5–13 mm 1.3 Ah 1.3 kg

0–450 / 0–1500 min-1 35 / 16 mm 0.5–8 / 0.5–6 Nm 27 / 40 Nm 1.5–13 mm 2.6 Ah 1.6 kg

Prędkość obrotowa na biegu jałowym 1./2. bieg Średnica wiertła do drewna / do stali Zakres regulacji momentu obrotowego Maks. moment obrotowy do drewna / do stali Zakres mocowania uchwytu wiertarskiego Pojemność akumulatora Li-ion Masa z akumulatorem Li-Ion

urządzenia dla energetyki 3/2010

Seria C - mocniejsza niż kiedykolwiek! Akumulatorowa wiertarko-wkrętarka C12 | C15

System, który fascynuje Innowacyjna technologia akumulatorowa Li-Ion. Bezszczotkowy silnik EC-TEC. Przekonująca ergonomia, lekkość i perfekcyjnie umiejscowiony środek ciężkości. Idealnie dopracowane detale: obustronne wyłączniki, lampka LED, miękki uchwyt Softgirip. Złącze FastFix i szeroki zakres wyposażenia w ramach systemu CENTROTEC. Całości dopełnia nowoczesny design i obudowa w kształcie litery C. Nic dodać, nic ująć. Festool. Więcej informacji na stronie www.festool.pl

Narzędzia spełniające najw yższe w ymagania

www.festool.pl

varia

Co z tym polem elektromagnetycznym? Z różnych stron docierają do nas informacje o spustoszeniach czynionych w naszych organizmach przez pole elektromagnetyczne – telefony komórkowe podgrzewają mózg, linie wysokonapięciowe obniżają mleczność krów… A co na to nauka? est problem z polem elektromagnetycznym. Media co pewien czas alarmują: „Niebezpieczeństwo - telefony komórkowe mogą ‘zagotować’ twój mózg”. W Internecie pojawiają się filmy, pokazujące gotowanie jajka (alternatywnie: prażenie popcornu) za pomocą telefonów komórkowych. Lokalne społeczności protestują przeciwko instalacjom stacji bazowych telefonii komórkowej. Z mniejszą częstotliwością niż przed laty, ale jednakl nadal pojawiają się protesty przeciwko instalacjom elektroenergetycznym. Wylicza się różne choroby wywołane polem elektromagnetycznym - jak dla przykładu: nowotwory, zmiany w centralnym układzie nerwowym, zakłócenia ciśnienia krwi, zaburzenia hormonalne, zakłócenia snu itp. Wiele organizacji ekologicznych uważa, że pole elektromagnetyczne wpływa negatywnie na środowisko. Czy w związku z tym należy ograniczać poziom pola elektromagnetycznego w środowisku? Skoro jest to czynnik zagrażający środowisku, podobnie jak czynniki chemiczne, pyłowe, akustyczne etc., to może rzeczywiście należy dążyć do jego minimalizacji, a może i do zupełnej likwidacji? David Bodanis w swojej książce „Electric Universe” rysuje obraz świata współczesnego pozbawionego zasilania w energię elektryczną. To, że obraz ten jest obrazem apokaliptycznym jest sprawą oczywistą – w ostatnich kilkudziesięciu latach społeczeństwa różnych państw doświadczały krótszych i dłuższych zaciemnień i mają już świadomość strat i niebezpieczeństw, jakie te wyłączenia energii ze sobą niosą. Nie można już żyć bez energii elektrycznej, a zatem musimy pogodzić się z faktem, że wszędzie wokół nas występują prądy elektryczne. A z kursu fizyki szkoły średniej wiemy, że wokół prądu elektrycznego powstaje pole magnetyczne, które, jeśli zmienia się w czasie, tworzy pole elektryczne, a to, z kolei, pole magnetyczne...itd. Ten ciąg wydarzeń jest właśnie istotą pola elektromagnetycznego. Powstawanie pola elektromagnetycznego z płynących wokół nas prądów elektrycznych to jeden aspekt

całej sprawy. Drugi to wytwarzanie pola elektromagnetycznego przez specjalne anteny (tak naprawdę to też prądy w tych antenach płyną) i to z kolei dotyczy tzw. fali elektromagnetycznej będące nośnikiem informacji: radiowej i telewizyjnej, osobistej w telefonach mobilnych czy identyfikującej obiekty, jak w radarach. I czy tutaj można wyobrazić sobie współczesny świat wyłączony z tych możliwości? Odpowiedź jest oczywista – nie wstrzyma się rozwoju elektrotechniki ani telekomunikacji. A zatem skazani jesteśmy pole elektromagnetyczne i ważne jest wiedzieć, jaki jest rzeczywisty jego wpływ na zdrowie i życie ludzi. Jeśli jakiś czynnik występujący w środowisku jest uznawany dla niego za niebezpieczny to podjęte muszą być działania w dwóch kierunkach: oceny tego niebezpieczeństwa (prace badawcze) oraz jego ograniczania (prace normatywne).

nie potraktować możliwość wystąpienia takiego efektu termicznego, o takiej skali - to energia potrzebna do takiego procesu „gotowania” mózgu musiałaby w ogromnym stopniu przekroczyć ten poziom energii, z którym mamy do czynienia w przypadku telefonu komórkowego. Rozmiłowany w fizyce absolwent szkoły średniej potrafi wyliczyć poziom tej energii. Ale taki tytuł prasowy brzmi dobrze i zapada w pamięci. Podobnie jest z gotowaniem jajka czy prażeniem popcornu. Żeby zweryfikować film wystarczy prosty eksperyment: rodzina kilkoma telefonami komórkowi zbiera się w kuchni i próbuje ugotować jajko włączając na tryb rozmowy swoje telefony. Nietrudno przewidzieć efekt takiego eksperymentu, powiedzmy jednak dla uniknięcia szkód, aby „ugotowanego” w ten sposób jajka nie próbować obierać nad czystym obrusem. Może lepiej zrobić eksperyment z popcornem?

Efekt grzania

Skutki biologiczne pola elektromagnetycznego

Nie było przypadku, żeby komuś się od jakiekolwiek pola elektromagnetycznego „mózg zagotował” – może się to wydarzyć się tylko w powieściach i filmach science fiction. Jeśliby poważ-

Boimy się nie tylko „grzania” polem elektromagnetycznym, ale też dolegliwości i chorób nim wywołanych. Lista chorób podejrzanych o etiologię elek-

urządzenia dla energetyki 3/2010

varia tromagnetyczną jest na tyle obszerna, ze można zaryzykować twierdzenie, ze pole elektromagnetyczne szkodzi na wszystko. Ale jeśli na wszystko to, zgodnie z prawami logiki, może na nic. Pole elektromagnetyczne, mówiąc skrótowo, składa się z pola elektrycznego i magnetycznego, które zmieniają się z określoną częstotliwością. Właśnie ona jest parametrem, różnicującym efektu biologiczne. W przypadku pola EM wysokiej częstotliwości (100 MHz do 10 GHz) efektem biologicznym, branym pod uwagę w przygotowaniu norm (ograniczeń) jest wydzielanie się ciepła. A zatem możliwym efektem biologicznym jest zakłócenie równowagi termicznej w eksponowanej na pole elektromagnetyczne części organizmu. Ograniczeniu podlega tzw. gęstość mocy promieniowania. W krajach świata ogranicza się też inną wielkość, a mianowicie tzw. współczynnik pochłaniania energii elektromagnetycznej. Tam gdzie jest wprowadzony współczynnik pochłaniania (Specific Absorption Rate - SAR) przyjmuje się, że wzrost temperatury o 1 stopień Celsjusza nie powoduje negatywnych skutków biologicznych. Inaczej niż pole EM wysokiej częstotliwości, pole EM niskiej częstotliwości (najczęściej spotykana częstotliwość to 50 lub 60 Hz) może wpływać na procesy biochemiczne w komórkach, które mogą mieć określone skutki zdrowotne. Około 20 lat temu podane zostały relacje wartości pola EM i stanu organizmu, wskazujące na to co może wydarzyć się w organizmie człowieka wystawionego na działanie pola elektromagnetycznego (JH Bernhardt, Radiation and Environmental Biophysics, No. 27,1988). Warto przytoczyć te relacje, bo choć wiele lat minęło, to stanowią one podstawę unormowań w Polsce i na świecie. Gęstość prądu [mA/m2]

Przewidywane efekty

Mniej niż 1

Brak efektów

1-10

Nieistotny wpływ

10-100

Udokumentowane efekty: magnetofosfeny, możliwy wpływ na centralny system nerwowy, możliwy wpływ na peryferyjny system nerwowy, przyspieszenie w gojeniu złamań

Zmiany w wzbudzeniach w centralnym układzie 100-1000 nerwowym, stymulacja tkanek, możliwości zagrożenia zdrowia Więcej niż 1000

Zagrożenie życia

Podane wyżej wartości i zależności wskazują na to, że bezpieczne przeby-

wanie w polu EM o takiej wartości, że w jego wyniku wytworzy się prąd o gęstości nie przekraczającej 1 A/m2.

I kilka słów o normach Efekty biologiczne są podstawą do unormowań – mechanizm tworzenia norm jest oparty jest na dość elementarnych wzorach z elektromagnetyzmu i dość prostych modelach geometrycznych, ale najistotniejszym elementem tego tworzenia jest przyjęty współczynnik bezpieczeństwa. A to skutkuje bardzo dużą rozbieżnością norm. I na przykład dla częstotliwości mikrofalowej 2,1 GHz mamy następujące normy: UE (rekomendacja) – 10 W/m2, Niemcy – 10.5, USA – 14, Japonia 2.1 i Polska 0,1. Różnice są bardzo duże a Polska, i parę innych krajów z dawnej strefy radzieckiej, wyraźnie „przodują” w ochronie środowiska. Przyczyny takiego stanu rzeczy były zarówno ekonomiczne (odszkodowania z pracę w warunkach szkodliwych) jak i polityczne (większa dbałość o człowieka niż to miało miejsce w krajach kapitalistycznych). Teraz przyczyny w dużej mierze ustały, ale wartości pozostały… Ale przy takich normatywnych ograniczeniach wszelkie protesty przy lokalizacjach stacji bazowych telefonii komórkowej nie mają sensu, jeśli wziąć pod uwagę na co narażeni są obywatele innych krajów. Popatrzmy też na normy w obszarze niskich częstotliwości. Dla przykładu, Japonia nie ma unormowania składowej magnetycznej pola EM, a zatem istnieje pełna dowolność w ekspozycji na pole magnetyczne 50/60 Hz (w Japonii istnieją dwie częstotliwości sieci energetycznych). Jest to zrozumiałe, jeśli popatrzymy na typową ulicę w japońskim mieście. Nad którą wiszą dziesiątki linii elektrycznych, i przypomnimy sobie opisany na początku artykułu sposób powstawania pola elektromagnetycznego (prąd w przewodzie generuje pole magnetyczne). Patrząc na tę liczbę przewodów można poczuć się zaniepokojonym o stan zdrowotności Japończyków. Ale dane statystyczne są jednoznaczne: średnia długość życia w Japonii jest największa w świecie. Oczywiście jest wiele innych powodów takiego stanu rzeczy, ale można postawić tezę, że pole magnetyczne w osiągnięciu długowieczności nie przeszkadza.

Czy jest zatem bezpiecznie? Ustawodawstwo polskie w dziedzinie pola EM jest takie, że obywatele naszego kraju powinni czuć się bezpiecznie. Ale nie normy, których niespójność została wskazana wyżej, są istotne dla ludzi i dla uspokojenia ich obaw i niepokojów. Poza tym normy mogą też być gdzieniegdzie przekraczane, przebywanie w polu EM może być wyjątkowo długie, mogą wystąpić jakieś okolicz-

urządzenia dla energetyki 3/2010

ności, które są powodem owych obaw i niepokojów. Aby odpowiedzieć na te obawy wykonywane są w całym świecie badania naukowe, zarówno biofizyczne jak i epidemiologiczne, które stawiają sobie za cel pokazanie czy i w jakich okolicznościach, w układach realnie istniejących, pole EM może być niebezpieczne’ Poszukiwane są takie wartości pola EM, które, niezależnie od standardów, dają gwarancję bezpieczeństwa. Takie badania są prowadzone w świecie od kilkudziesięciu lat, zarówno dla pola EM niskiej częstotliwości (linie przesyłowe elektryczne, urządzenia gospodarstwa domowego), jak i dla pola EM wysokiej częstotliwości (telefonia komórkowa, łączność bezprzewodowa). Wykonano dziesiątki, jeśli nie setki takich badań i ich wyniki w przeważającej większości nie wskazują na niekorzystny wpływ pola EM na zdrowie ludzi, nawet przy wartościach podanych w najbardziej liberalnych normach. W czołowym czasopiśmie naukowym z tej dziedziny Bioelectromagnetics większość artykułów kończy się wnioskami, w których powtarzają się frazy: nie stwierdzono zależności, wpływ pola EM jest niezauważalny, nie ma związku, itp. Dr Kheifets z uniwersytetu kalifornijskiego podsumowuje w ostatnim numerze tego czasopisma (Bioelectromagnetics 1/2010) wyniki wieloletnich badań prowadzonych nad oddziaływaniem pola elektrycznego niskiej częstotliwości na zdrowie ludzi w nim przebywających: „…nie istnieje rzeczywisty związek pomiędzy polem elektrycznym a badanymi chorobami nowotworowymi”. Poszczególne badania prowadzone dla pola magnetycznego prowadzą do zbliżonych wniosków. EJ Carstensen (Biological effects of transmission line fields. New York: ·Elsevier, 1987) pisze: „…jawny wniosek (...) Jest taki, że pole magnetyczne o umiarkowanym poziomie wielkości nie ma związku z powstawaniem nowotworu…”. Oprócz badań na ludziach prowadzi się też badania na zwierzętach. Szwedzcy naukowcy badali populacje jałówek przebywających 120 dni w obszarze oddziaływania linii wysokiego napięcia 400 kV – nie zauważono żadnego efektu pola EM na parametry rozrodcze zwierząt (Preventive Veterinary Medicine, 1987). Jako podsumowanie w obszarze wysokich częstotliwości można przytoczyć wyniki programu badawczego INTERPHONE, w którym uczestniczyło kilkanaście ośrodków badawczych z wielu krajów świata. Badano wpływ telefonów komórkowych na zdrowie ludzi, a w szczególności na indukowanie specjalnego rodzaju nowotworów w głowie osoby, używającej telefonu komórkowego. Po dziesięciu latach badań opublikowano w ubiegłym roku raport, z którego warto przytoczyć zdanie jednego z liderów tych badań, Andersa Ahlbor-

varia na: „…W sumie prowadzone dotąd badania nie wskazały w czasie około 10 lat użytkowania telefonów komórkowych na wzrost ryzyka powstawania guzów mózgu ani żadnych innych nowotworów głowy” (Epidemiology 5/2009). Kenneth J. Rothman, uczestnik wspomnianych badań, pisze w artykule opublikowanym też w 2009 roku, że badania dotyczyły wyłącznie wpływu pola EM od telefonów komórkowych, a nie innych zagrożeń związanych z ich używaniem – zwiększonej możliwości wypadków samochodowych związanych z użytkowaniem telefonów podczas jazdy. Ten

aspekt nie wywołuje jednak społecznych emocji. Również w Polsce prowadzone są badania na temat bezpieczeństwa pola elektromagnetycznego. Wadą ich jest duże rozproszenie – każda z grup badawczych prowadzi swoje badania. Pozytywnym przykładem badań skoordynowanych był cykl badawczy, mający na celu zbadanie wpływu pola EM na kardiostymulatory. Badania, koordynowane przez Polskie Towarzystwo Zastosowań Elektromagnetyzmu, dotyczyły różnego rodzaju pola elektromagnetycznego, ale najbardziej spektakularne wyniki uzyskano w badaniu wpływu anteny bazowej na funkcjonowanie

kardiostymulatorów implantowanych w organizmie pacjenta. Wyniki badań kohortowych prowadzonych w Centralnym Szpitalu Klinicznym Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego nie wskazują na jakikolwiek związek pomiędzy pracującą anteną bazową a funkcjonowaniem kardiostymulatora (Przegląd Elektrotechniczny, 12/ 2004).

Potrzeba wiedzy Cyprian Kamil Norwid twierdził, że „bojaźnie wynikają z niewiedzy”. M. Bielski, przytaczał we wrześniu 2009 na I Kongresie Elektryków Polskich

znamienne wyniki badań socjologicznych, otóż na pytanie: czy promieniowanie stacji bazowej jest szkodliwe, aż 75% respondentów odpowiedziało, że tak. Ale na pytanie, czy dysponujesz wystarczająca wiedzą do wygłaszania opinii o szkodliwości promieniowania elektromagnetycznego odpowiedzi pozytywnej udzieliło zaledwie 19% pytanych. (Oddziaływanie pól elektromagnetycznych na środowisko, SEP, 2009). Potrzebę informowania ludzi o wpływie pola EM na środowisko widzi bardzo mocno Światowa Organizacja Zdrowia - w opublikowanej właśnie w Polsce broszurze tej organizacji (Wpływ pola elektromagnetycznego na

zdrowie człowieka - płaszczyzny dialogu, PTZE, 2009) możemy przeczytać: niepokój społeczny związany z nowymi technologiami bierze się często z braku wiedzy i z poczucia zagrożenia ze strony sił, na które nie ma się wpływu. Jako naturalną metodę zmiany tej sytuacji WHO zaleca dialog z lokalnymi społecznościami oraz większe angażowanie się środowisk naukowych: … społeczność naukowa (…) dostarcza informacji technicznej, a przy tym uważa się, że jest niezależna i apolityczna. Naukowcy mogą ułatwić społeczeństwu zrozumienie korzyści i ryzyka związa-

nego z polem EM, a także pomóc organom nadzorującym ocenić sposoby zarządzania ryzykiem i oszacować konsekwencje różnych. Od kilkudziesięciu lat pole EM jest czynnikiem wykorzystywanym w medycynie, zarówno w terapii jak i diagnostyce. Ale to już jest zupełnie inna historia, warta osobnej prezentacji. Prof. dr hab. inż. Andrzej Krawczyk: prezes Polskiego Towarzystwa Zastosowań Elektromagnetyzmu; pracownik naukowy Centralnego Instytut Ochrony Pracy – Państwowego Instytutu Badawczego w Warszawie

urządzenia dla energetyki 3/2010

Ekspozycje, prezentacje, konferencje, szkolenia

Specjalizacja świętokrzyskiego ENEX- u Blisko 250 wystawców z całego świata, kilkanaście konferencji, cztery imprezy branżowe i prawie – według organizatorów – sześć tysięcy zwiedzających, to mierzalny efekt tegorocznej edycji Targów ENEX jakie odbyły się w dniach 3-5 marca w Kielcach. iędzynarodowe Targi Energetyki ENEX, będące jedną z ważniejszych imprez branży elektroenergetycznej są organizowane w stolicy regionu Świętokrzyskiego już od roku 1998. Od roku 2003 współtowarzyszą

Jednak widać wyraźnie, iż zarysowała się - się w wypadku tej imprezy – specjalizacja związana z określoną tematyką z dziedziny energetyki oraz modelu jej prezentacji. Trzy nurty są tu widoczne zaznaczone. Pierwszy ściśle

zanych z przygotowaniem programu rozwoju energetyki atomowej w Polsce. Odbywa się ona pod patronatem SEP, a prowadzącym obrady konferencji była Jolanta Arendarska, sekretarz Generalny ZG SEP. Omawiano m.in. aspekty ekonomiczne związane z funkcjonowaniem elektrowni jądrowych, kwestie wyboru ich lokalizacji, zagadnienia szkolenia kadr oraz obowiązki dozoru jądrowego. Referentami poszczególnych tematów byli m. in. doc. A. Strupczewski z Instytutu Energii Atomowej, mgr inż. A.Patrycy z Energoprojektu Warszawa. Kielecka impreza targowa bardzo pozytywnie wpisuje się w krąg problematyki edukacyjnej i upowszechniania wiedzy naukowo-technicznej. Do powyższych konstatacji bezsprzecznie upoważnia właśnie „dorobek konferencyjny” Targów Enex. I tym razem, podobnie, jak w latach ubiegłych targom towarzyszyły liczne konferencje i sympozja, w tym także bezpłatne warsztaty szkoleniowe.

Energia z biomasy

im Targi Odnawialnych Źródeł Energii ENEX - Nowa Energia. Jednocześnie w tym samym terminie odbywają się targi PNEUMATICON i EKOTECH. Imprezy dedykowane są zarówno do wytwórców energii metodami konwencjonalnymi, jak i firm produkujących energię elektryczną ze źródeł odnawialnych oraz – oczywiście - potencjalnych klientów instytucjonalnych, jak i indywidualnych. Wystawcami zaś są producenci głównie krajowi - ale i też zagraniczni - różnego typu urządzeń dla potrzeb szeroko rozumianej elektroenergetyki.

Odzyskaj naturalną energię Wystawcy z Polski oraz między innymi z Hiszpanii, Niemiec, Wielkiej Brytanii, Szwecji, Włoch i Słowacji zaprezentowali w tym roku najnowsze urządzenia i technologie energetyczne, a na stoiskach przedstawiano głównie proekologiczne rozwiązania techniczne, w tym sprzęt związany z odnawianymi źródłami oraz spalaniem biomasy.

ekspozycyjny dotyczy przede wszystkim z energetyki odnawialnej. Drugi jest związany z gospodarką komunalną, problematyką surowców wtórnych, utylizacji i recyklingu. Trzeci nurt kieleckiej imprezy można nazwać edukacyjnym. To współczesna formuła upowszechniania wiedzy w postaci seminariów, prezentacji i konferencji. Oprócz „zielonej energii” i zagadnień ochrony środowiska, ważne miejsce - w zamyśle organizatorów - pełni energetyki jądrowej, która jest obecnie postrzegana coraz częściej w kategoriach ekologicznych. Dobitnym przykładem zmiany optyki postrzegania energetyki jądrowej jest fakt, że jednym z honorowych patronów kieleckiej konferencji „Renesans Energetyki Jądrowej” organizowanej przez SEP jest Stowarzyszenie Ekologów na Rzecz Energii Nuklearnej SEREN. Konferencja pod hasłem renesansu energetyki jądrowej nabiera aktualnie szczególnego znaczenia za sprawą ostatnich decyzji rządowych zwią-

Przedstawiciele firm hiszpańskich oraz szeregu organizacji, instytucji i firm dzielili się doświadczeniami w dziedzinie nowatorskich technologii wykorzystywania m. in. energii z biomasy oraz instalowania biogazowni. Pod hasłem „Energia z biomasy w praktyce 2010” – warsztaty dla rolników, przedsiębiorców i przedstawicieli samorządów lokalnych - zorganizowano 4 marca br. konferencję oraz mające charakter szkolenia spotkanie w postaci sesji pytań i odpowiedzi Interaktywna formuła wymiany informacji mogących ułatwić potencjalnym producentom podjęcie działalności gospodarczej w tej dziedzinie to dobry pomysł organizatorów. (Polska Izba Biomasy wspólnie z Targami Kieleckimi) Poruszano zagadnienia dotyczące produkcji biomasy oraz jej spalania. Zakładanie i utrzymanie plantacji roślin energetycznych było tematem referatu mgr inż. Ryszarda Gajewskiego, prezesa Polskiej Izby Biomasy. Nowe technologie w praktyce: zrębkowanie, a może toryfikacja: wprowadzenia do tego zagadnienia dokonał dr Jan Wiesław Dubas Firma WENA z Jeleniej Góry „Nie ma jak pelety i brykiet” w swoim wystąpieniu przekonywał dr Rafał Mięso z firmy EST z Krako-

urządzenia dla energetyki 3/2010

Ekspozycje, prezentacje, konferencje, szkolenia wa. O tworzeniu rynku peletu w Polsce mówił też Rafał Węcek z firmy Barlinek z Kielc. Firma Biomasa Śląsk z Katowic podzieliła się swymi doświadczeniami ze współpracy z elektrowniami i elektrociepłowniami, które są odbiorcami hurtowymi biomasy. Był też czas na chwilę relaksu uczestników warsztatów zaproszono na imprezę „Wieczór z hiszpańską energią”.

Biogazownia w każdej gminie? W kolejnym dniu targowym zorganizowano „Warsztaty dla rolników, przedsiębiorców i przedstawicieli samorządów lokalnych pt. „Jak zbudować biogazownię? – przegląd technologii biogazowych z kraju i zagranicy”. Przedstawiono Rządowy Program „Innowacyjna energetyka. Rolnictwo energetyczne”. O zagrożenia w realizacji programu budowy biogazowni rolniczych w Polsce mówił - na podstawie własnych doświadczeń z budowy biogazowni w Liszkowie - przedstawiciel firmy Nowa Energia z Poznania Przedstawiciele Banku Ochrony Środowiska zaprezentowali oferty kredytowej dla tergo typu inwestycji. Odbyła się też prezentacja hiszpańskich rozwiązań agroenergetycznych dokonana przez Vincente Merino z Firmy GCE Bioenergy. Dyskutowano też o doborze technologii biogazowej do warunków lokalnych w Polsce oraz wyposażenie biogazowni na przykładzie produktów firm: FAN Separator i ECKART – SIDPOL Parczew, BIOGAZ TECH – Jarocin, ELECTRA – Konsorcjum projektowo-wykonawcze Ekoenergia – Saneco oraz KET – Gliwice. Sporym zainteresowaniem towarzyszyło obradom III Forum Pomp Ciepła. Przedstawiciel Junkersa z grupy Bosch wystąpił z referatem „ Inwestycje z pompami ciepła – dlaczego się opłaca?”, a pracownicy firmy Viessmann omówili zagadnienia związane z rynkiem pomp ciepła w Europie. Nowości oraz aplikacje pomp ciepła w rolnictwie było tematem wystąpienia reprezentanta firmy Danfoss. Zainteresowanie wzbudził także symulacyjny program komputerowy do doboru i projektowania instalacji z pompami ciepła. Dużym powodzeniem cieszyła się konferencja nt. odnawialnych źródeł energii organizowana rokrocznie przez Izbę Energetyki i Ochrony Środowiska z udziałem parlamentarzystów, kadry menedżerskiej sektora energetycznego oraz przedstawicieli resortów gospodarki i ochrony środowiska Jej moderatorem był Sławomir Krystek - dyrektor Generalny IGEiOŚ. Omawiano aktualny stan oraz perspektywy rozwoju energetyki wiatrowej, wodnej i solarnej oraz współspalania biomasy w kontekście polityki energetyczna Polski do 2030 r. w odniesieniu do OZE oraz polityki unijnej. Bogusława Piątkowska

urządzenia dla energetyki 3/2010

Ekspozycje, prezentacje, konferencje, szkolenia

HANNOVER MESSE 2010 - impuls dla koniunktury „Ponieważ nastroje na HANNOVER MESSE odzwierciedlają aktualną sytuację w przemyśle, więc możemy z radością powiedzieć, że jest ona coraz lepsza” – powiedział dr Wolfram von Fritsch, prezes zarządu Deutsche Messe, w czasie uroczystości zakończenia tegorocznych targów, które odbyły się w dniach 19-23 kwietnia br. Jednak utrudnienia w ruchu lotniczym na świecie nie pozostały bez wpływu na przebieg imprezy – odnotowano ją jako „wydarzenie w cieniu wulkanu”. Kilkuset wystawców z całej Europy zostało przywiezionych do Hanoweru specjalnymi busami. Jeden z wystawców z Nowej Zelandii jechał na HANNOVER MESSE w sumie aż 134 godziny. Ze względu na wstrzymane wyloty ponad 300 wystawców nie dojechało do Hanoweru – głównie firmy z Azji i Ameryki.

pośród zwiedzających z zagranicy ze względu na utrudnienia komunikacyjne najwięcej gości przyjechało z krajów ościennych Niemiec. Liczba osób z Holandii była większa niż w rekordowym roku 2008, kolejne państwa w rankingu to: Dania, Austria, Francja, Szwajcaria i Polska. Kluczowymi obszarami tematycznymi tegorocznych targów były: automatyka przemysłowa, technologie w energetyce, dostawy na potrzeby przemysłu oraz usługi branżowe. W sumie w ramach targów zaprezentowano ponad 4 tysiące in-

nowacji. W hali 2 zgromadzono na specjalnej wystawie wyniki prac badawczych – przygotowane przez naukowców rozwiązania gotowe do seryjnej produkcji.

Pod znakiem energetyki Obszary tematyczne związane z energetyką stanowiły powierzchniowo około 25% targów. Ponad 1100 firm zaprezentowało technologie wykorzystywane w energetyce opartej o źródła tradycyjne i odnawialne, miks energetyczny przyszłości oraz całe łańcuchy technologiczne: od wytwarzania, dostawy

i przekazywania energii po jej podział, transformację i magazynowanie. Dzięki targom MobiliTec w tym roku w Hanowerze zagościła tematyka elektromobilności, która – jak się okazało zainteresowała aż ponad jedną trzecią zwiedzających. Goście imprezy pytali o napędy hybrydowe i elektryczne, mobilne nośniki energii oraz alternatywne technologie. W sumie w ramach premierowej edycji MobiliTec ponad 100 wystawców zaprezentowało na 4 tysiącach m2 innowacyjne technologie i futurystyczne rozwiązania w służbie mobil-

urządzenia dla energetyki 3/2010

Ekspozycje, prezentacje, konferencje, szkolenia

ności. „Nowa impreza targowa odniosła ogromny sukces” – podkreślił Wolfram von Fritsch - udało nam się bowiem pokazać wszystkie aspekty elektromobilności – od komponentów i technologii napędów poprzez akumulatory i inne nośniki energii po kompleksowe zintegrowane systemy wraz z ich infrastrukturą i możliwościami łączenia ich w struktury sieciowe.” Kolejną premierą tegorocznych targów była impreza pod hasłem CoilTechni-

ca. W ramach tej nowej imprezy wystawienniczej ponad 70 wystawców zaprezentowało technologie stosowane przy wytwarzaniu transformatorów, generatorów, cewek i silników elektrycznych. W ramach hanowerskiej imprezy odbyło się ponad tysiąc różnych kongresów, forów i warsztatów. Goście targów mogli na nich poznać – w teorii i w praktyce – najnowsze rozwiązania technologiczne oraz dowiedzieć się o aktualnych trendach w przemyśle.

urządzenia dla energetyki 3/2010

Przyszłoroczne HANNOVER MESSE odbędą się w dniach 4 – 8 kwietnia i obejmie wszystkie etapy produkcji i dostaw: od automatyki przemysłowej przez technologie napędów, technologie płynów i sprężonego powietrza, mikroi nanotechnologie, energetykę, budowę elektrowni oraz elektromobilność po dostawy, usługi i oprogramowanie dla przemysłu. (an -ka)

Poznań 118-20.05.2010 8-20.05.2010 P oznań

wydawnictwa fachowe

Wydawnictwa fachowe P. Kacejko, J. Machowski: Zwarcia w systemach elektroenergetycznych. Wyd. 2 Warszawa 2009 WNT, s. 482 W książce opisano zjawiska fizyczne zachodzące w systemach elektroenergetycznych w czasie zwarć. Omówiono metody ich dokładnych analiz przy wykorzystaniu obliczeń komputerowych, jak również analiz uproszczonych opartych na prostych obliczeniach rachunkowych. Uwzględniono zalecenia norm międzynarodowych w zakresie wyznaczania wielkości zwarciowych oraz określania skutków zwarć. Podano przykłady obliczeniowe związane z praktycznymi problemami dotyczącymi doboru aparatury łączeniowej oraz nastawień zabezpieczeń elektroenergetycznych. Przedstawiono algorytmy i metody numeryczne stosowane w programach komputerowych oraz przykłady tych programów używanych do obliczeń zwarciowych. Podano także metody ograniczania prądów zwarciowych. Scharakteryzowano metody i urządzenia do ich pomiaru i rejestracji. Podręcznik jest przeznaczony dla studentów wydziałów elektrycznych wyższych szkół technicznych, a także dla inżynierów zajmujących się projektowaniem i eksploatacją omawianych systemów.

J. Janiczek: Aproksymacja i korekcja charakterystyk przetworników pomiarowych. Wrocław 2009 Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, s. 124 W książce opisano zagadnienia związane z aproksymacją charakterystyk przetworników pomiarowych wraz z ich korekcją, zarówno dla przetworników jednoparametrowych, jak i wieloparametrowych. Zamieszczono przegląd metod i układów korekcji charakterystyk przetworników pomiarowych ze szczególnym uwzględnieniem metody kształtowania charakterystyk przetwarzania przetworników A/C. Omówiono zasady działania korektorów, zależności matematyczne opisujące ich charakterystykę, wpływ poszczególnych elementów na błędy przetwarzania i wymagania dotyczące funkcji aproksymujących charakterystyki korygowanych przetworników pomiarowych. W pracy przedstawiono różne warianty krigingu, wskazując praktyczne zastosowania tej metody pomiarowej.

R. Bartnik: Elektrownie i elektrociepłownie gazowo-parowe. Warszawa 2009 WNT, s. 256, rys. 58, tabl. 11

W książce omówiono zagadnienia z zakresu automatyki zabezpieczeniowej stosowanej zarówno w poszczególnych elementach, jak i złożonych układach systemów elektroenergetycznych.. Przedstawiono technikę analogową, technikę cyfrową oraz tematykę związana z rejestracją zakłóceń i automatyczną lokalizacją miejsca zwarcia w liniach elektroenergetycznych. Książka zawiera wykaz ważniejszych oznaczeń i symboli graficznych, skorowidz oraz literaturę uzupełniającą omawiane zagadnienia.

W publikacji omówiono metodę kompleksowej analizy technicznej i ekonomicznej układu energetycznego elektrowni i elektrociepłowni gazowo – parowych. Podano przykłady rozwiązań nowo budowanych układów elektrowni i elektrociepłowni oraz możliwości modernizacji już istniejących. Zwrócono uwagę i pokazano jak stosować rachunek efektywności ekonomicznej w energetyce. Zamieszczono podstawowe oznaczenia, skorowidz oraz bibliografię pozwalającą na poszerzenie wiedzy z omawianego zakresu. Książka jest adresowana do studentów i pracowników naukowych wydziałów elektrycznych i mechanicznych, do inżynierów zajmujących się planowaniem, budową i eksploatacją elektrowni i elektrociepłowni. Może być przydatna pracownikom energetyki zawodowej oraz inwestorom elektrowni i elektrociepłowni gazowo – parowych.

M. Pasko, T. Adrikowski: Elementy liniowych obwodów elektrycznych i elektronicznych Gliwice 2009 Wydawnictwa Politechniki Śląskiej, s. 170

M. Feld: Podstawy projektowania procesów technologicznych typowych części maszyn. Wyd. 4 zmien. Warszawa 2009 WNT, s. 708, rys. 754, tabl. 78

W podręczniku akademickim omówiono właściwości podstawowych elementów pasywnych, takich jak rezystor, induktor, kondensator, cewki magnetyczne sprzężone, transformator oraz elementów aktywnych (źródła sterowania, konwertery i inwertery impedancji, rotatory elementy zdegenerowane, konwejer prądowy). Opisano analizę wrażliwości oraz tolerancji układów, syntezę dwójników pasywnych oraz syntezę filtrów dopasowanych. Podręcznik jest przeznaczony przede wszystkim dla studentów na kierunkach technicznych, elektronicznych, elektroniki i telekomunikacji oraz na kierunkach pokrewnych.

W podręczniku omówiono strukturę procesu produkcyjnego, podstawowe kierunki działania w dziedzinie wytwarzania części maszyn oraz dane wejściowe do procesu technologicznego. Opisano dokumentację technologiczną, przedstawiono podstawowe karty technologiczne oraz kolejność ich opracowania. Scharakteryzowano rodzaje półfabrykatów i warunki ich doboru oraz sposoby przygotowania do procesu produkcyjnego. Podano technologiczność konstrukcji, metody projektowania i strukturę procesów technologicznych. Przedstawiono ramowe procesy technologiczne części tych klas, a także opracowane procesy technologiczne; koszty wytworzenia wyrobu. Książa jest przeznaczona dla studentów kierunków technologicznych uczelni technicznych.

W. Winkler, A. Wiszniewski: Automatyka zabezpieczeniowa w systemach elektroenergetycznych. Wyd. 2 zmien. Warszawa 2009 WNT s. 454, rys. 364, tab.14

urządzenia dla energetyki 3/2010

wydawnictwa fachowe K. Buczek Operator kotłów rusztowych parowych i wodnych. Krosno 2009 Wydawnictwo KaBe, s. 136

J. Strzałka, W. Jabłoński : ECG. Poradnik energetyka praktyka. Warszawa 2009 WNT, s. 92

W książce opisano praktyczne zagadnienia niezbędne do wykonywania zawodu operatora kotłów rusztowych parowych i wodnych. W sposób przystępny i przejrzysty omówiono wiadomości z techniki cieplnej i gospodarki wodą. Skrótowo przedstawiono rodzaje kotłów oraz urządzeń pomocniczych także ogólne zasady ich eksploatacji. Książka jest adresowana do kandydatów na operatorów kotłów rusztowych parowych i wodnych. Może być także przydatna dla osób przygotowujących się do zdawania okresowych egzaminów kwalifikacyjnych oraz osób związanych zawodowo z eksploatacją kotłów przedstawionych w książce. W odrębny rozdziale znajdują się pytania kontrolne pozwalające sprawdzić stan wiedzy z omawianego zakresu.

Publikacja jest pierwszym zeszytem z serii „Poradnik Energetyka Praktyka”, która jest wydawnictwem cyklicznym, mającym na celu przedstawienie całości zagadnień związanych z energetyką. Na stronach poradnika omówiono m.in. zagadnienia dotyczące: – efektywnego gospodarowania nośnikami pierwotnymi energii; – trendów w technologii wykorzystania odnawialnych źródeł energii; – bezpieczeństwa użytkowania i obsługi urządzeń energetycznych; – oszczędzania na ogrzewaniu; – udoskonalania układów węzłów cieplnych; – urządzeń gazowych w budynkach mieszkalnych; – przemysłowych instalacji gazowych; – podnoszenia kwalifikacji zawodowych i uzyskiwania odpowiednich uprawnień; – uznawania polskich uprawnień zawodowych za granicą.

Z. Gryżewski : Prace pomiarowo kontrolne przy urządzeniach elektroenergetycznych o napięciu znamionowym do 1 kV . Warszawa 2009 COSiW SEP, s. 216

W książce omówiono zagadnienia dotyczące pomiarów eksploatacyjnych urządzeń prostownikowych, akumulatorowych, elektrotermicznych, oświetlenia elektrycznego, urządzeń do elektrolizy. Opisano pomiary eksploatacyjne prądnic synchronicznych o napięciu do 1 kV, elektrycznych urządzeń napędowych (silników) o napięciu do 1 kV, zespołów prądotwórczych, baterii kondensatorów energetycznych do kompensacji mocy biernej o napięciu do 1 kV, elektrycznych spawarek i zgrzewarek, elektroenergetycznych linii napowietrznych i kablowych o napięciu do 1 kV, instalacji elektroenergetycznych. W opracowaniu podano podstawowe wymagania techniczne w zakresie ochrony przeciwporażeniowej oraz wymagania w zakresie przewodów i uziomów stosowanych w ochronie przeciwporażeniowej zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Przemysłu Podstawowe i wymagania w zakresie dodatkowej ochrony przeciwporażeniowej wg PN-IEC 60364-4-41. W niniejszym wydaniu książki przedstawiono i omówiono najczęściej wykorzystywane do pomiarów mierniki wskaźnikowe i elektroniczne. Książka zawiera 8 załączników, w których podano m.in. wzory protokołów badań skuteczności ochrony przeciwporażeniowej, rodzaje, zakres i częstotliwość wykonywania pomiarów, itp.

G. Bartodziej, M. Tomaszewski: Polityka energetyczna i bezpieczeństwo energetyczne. Wyd. 2 Warszawa 2009, Wydawnictwo Nowa Energia, s. 336 Publikacja zawiera zbiór informacji opisujących główne czynniki wpływające na rozwój energetyki i możliwości zaopatrzenia w energię oraz uwarunkowania bezpieczeństwa energetycznego, które wymaga długotrwałych i kosztownych działań wielu podmiotów. Bezpieczeństwo energetyczne zależy od polityki, gospodarki, techniki i stanu świadomości społeczeństwa. Książka może służyć jako materiał pomocniczy dla studentów na kierunkach energetycznych i elektrotechnicznych, a także ekonomicznych, jeśli ich zainteresowania dotyczą sektora energetycznego.

urządzenia dla energetyki 3/2010

W pierwszym zeszycie opisano rodzaje uprawnień zawodowych elektryków oraz procedurę ich uzyskiwania, a także ochronę przeciwporażeniową w sieciach i instalacjach elektroenergetycznych wysokiego napięcia. Zamieszczono interpretację aktualnych aktów prawnych oraz wyczerpujące omówienia grup tematów przydatnych dla energetyków zawodowych, osób przygotowujących się do zawodu oraz odbiorców energii. Książka jest adresowana przede wszystkim do elektryków, ciepłowników, ale także do gazowników.

H. Markiewicz: Bezpieczeństwo w elektroenergetyce. Zagadnienia wybrane. Wyd. 3 zmienione. Warszawa 2009 WNT, s. 340 W książce omówiono najważniejsze zagadnienia związane z niebezpieczeństwem porażenia prądem elektrycznym, zwłaszcza w instalacjach niskiego napięcia. Opisano skutki działania prądu elektrycznego na organizmy żywe, występujące zagrożenia i środki ochrony przeciwporażeniowej stosowane w instalacjach niskiego napięcia i urządzeniach elektroenergetycznych wysokiego napięcia. Omówiono również zagrożenia powodowane oddziaływaniem pól elektrycznych i magnetycznych na organizmy żywe oraz sposoby ochrony przed nimi, jak i zagrożenia powstałe wskutek wyładowań atmosferycznych, a także inne zagrożenia, jakie mogą wystąpić w czasie użytkowania i obsługi urządzeń elektrycznych. Zwrócono także uwagę na opis zasad postępowania podczas ratowania osób porażonych prądem elektrycznym. W wydaniu trzecim uaktualniono wiele informacji i danych dotyczących wymagań norm polskich oraz innych krajów europejskich. Książka jest przeznaczona dla inżynierów elektryków, studentów wydziałów elektrycznych wyższych szkół technicznych, a także osób zajmujących się projektowaniem, wykonawstwem oraz eksploatacją instalacji i urządzeń elektrycznych niskiego i wysokiego napięcia. Może stanowić cenną pomoc dla uczniów techników elektrycznych i energetycznych.

felieton

Czym jeszcze zaskoczą nas naukowcy?

ajpierw cofnijmy się o trochę więcej niż sto lat - nie korzystając nawet z wehikułu czasu Herberta George Wellsa. Dla naszych potrzeb wystarczy tylko szkolna wiedza zdobyta na lekcjach historii. Wiek dziewiętnasty tak dalece zaskoczył naszych dziadków ilością odkryć i wynalazków, że nazwano go przecież...szalonym wiekiem. Eksplodował niesamowitą wręcz ilością wspaniałych wynalazków, że w roku 1899 szef urzędu patentowego w Nowym Jorku oficjalnie poprosił swoich zwierzchników o zamknięcie jego biura motywując to tym, iż wszystko, co było do wynalezienia zostało już wynalezione, (Sic!). Czy zdarzenie to miało rzeczywiście miejsce? Prawidłową odpowiedź może ułatwić znajomość sytuacji, w jakiej znalazł się Max Planck kiedy oznajmił swojemu nauczycielowi fizyki ze szkoły średniej, iż pragnie studiować na uniwersytecie ten właśnie przedmiot. Usłyszał, iż jest to wyjątkowo... mało obiecująca dyscyplina wiedzy: wszystko, co możemy wiedzieć o świecie z punktu widzenia fizyki już wiemy. A skoro Planck dobrze opanował kurs fizyki w szkole średniej, na wybranym kierunku studiów może się już tylko nudzić! Autor owej opinii, poczciwy belfer, którego uczeń Max Planck - pomimo przestrogi swego pedagoga zajął się poważnie studiami z dziedziny fizyki, i już w 1918 roku został uhonorowany Nagrodą Nobla - nie wziął pod uwagę, że to czego tak naprawdę świat najbardziej nie znosi, to właśnie nudy. Nowe idee, teorie i hipotezy naukowe wciąż generują następne, a nowe wynalazki przyczyniają się do powstawania kolejnych. I to jest chyba jedyne perpetuum mobile, jakie człowiekowi udało się wynaleźć! Wyścig idei i wynalazków trwa nieprzerwanie do dziś i chyba nigdy nie będzie miał końca. I coraz bardziej przyspiesza. A ponieważ człowiek ma naturalną skłonność do systematyzowania, oceniania, wszelkiej gradacji i stopniowania ważności – nic dziwnego, iż od lat cieszą się niezmiennie popularnością ankiety z pytaniem który z wynalazków miał epokowe znaczenie dla cywilizacji ludzkiej. W swoich „Wykładach z fizyki” (1964) laureat Nagrody Nobla Richard P.Feynman stwierdził, że „Z dalekiej perspektywy historii ludzkości, za najważniejsze wydarzenie XIX stulecia będzie bez wątpienia uważane odkrycie

przez Maxwella praw elektrodynamiki. W porównaniu z tym odkryciem naukowym wojna domowa, jaka się rozegrała w Ameryce w tym samym dziesięcioleciu, zblednie do poziomu nic nieznaczącego prowincjonalnego wydarzenia”. Laureat Nagrody Nobla jednoznacznie dał pierwszeństwo nauce przed polityką. A pytanie o najważniejsze odkrycia XX wieku skierowane do członków amerykańskiej Akademii Inżynierskiej przyniosło znamienną odpowiedź - za najistotniejsze wynalazki najczęściej uznano te związane z... fenomenem elektryczności. Dla środowiska elektryków to powód do satysfakcji, ale warto zapoznać się też z odpowiedziami innych naukowców i intelektualistów: co ich zdaniem miało przełomowe znaczenie dla rozwoju ludzkiej cywilizacji. Na pytanie Johna Brockmana, pisarza amerykańskiego skierowane go grupy intelektualistów, w tym laureatów nagród noblowskich, które z odkryć miały w ciągu dwóch ostatnich tysiącleci największe znaczenie dla cywilizacji otrzymał odpowiedzi wiele zaskakujące. Lecz za najbardziej interesujące należy uznać nie sam wybór, ale ...uzasadnienie artykułowanych sądów. Przy czym respondenci potratowali pojęcia odkrycie bardzo szeroko, od konkretnych wynalazków ze wszystkich zresztą dziedzin, po idee. Freeman Dyson, wybitny fizyk i popularyzator nauki z Instytutu Badań Zaawansowanych w Princton za najważniejsze odkrycie dwóch tysiącleci uznał...siano. Prof. Dyson wyjaśnia: „W czasach cywilizacji klasycznych, Grecji i Rzymu, siano nie było znane. Życie i hodowla koni była tylko na obszarach o ciepłym klimacie, gdzie konie mogły się paść przez cały rok. A bez koni stworzenie rozbudowanej cywilizacji nie było możliwe. Tymczasem w tak zwanych Ciemnych Wiekach, jakiś bezimienny geniusz wynalazł siano i cywilizacja mogła ogarnąć obszary na północ od Alp. W ten sposób siano utorowało drogę późniejszemu Wiedniowi, Paryżowi, Londynowi i Berlinowi, a później także Moskwie i Nowemu Jorkowi”. Oryginalna interpretacja – nieprawdaż? Według technologa Douglasa Rushkoffa, kluczowym dla cywilizacji wynalazkiem była „myszka” do wycierania, innymi słowy, poczciwa gumka, jak również klawisz komputerowej klawiatury delete. Rushkoffowi szło o to,

że wszystkie wynalazki, dzięki którym można naprawiać błąd i cofnąć pierwotną decyzję miały zasadnicze znaczenie dla funkcjonowania społeczeństwa. Z punktu widzenia psychologa Nicholasa Humhrey’a najważniejszym wynalazkiem są okulary. One, bowiem zapobiegły

wył ą czenie z procesu decyzyjnego ludzi po czterdziestym roku życia, mających kłopoty ze wzrokiem. Dzięki okularom przedłużył się okres ich zawodowej aktywności, oczywiście z pożytkiem dla następnych pokoleń, które dłużej mogły korzystać z ich doświadczenia i aktywności. Ale najczęściej wskazywane były jednak dwa najbardziej epokowe wynalazki. Była nim prasa drukarska Johanna Gutenberga i – o dziwo - pigułka antykoncepcyjna. Co, do pierwszej, głosujący na nią luminarze nauki podkreślali ogromne znaczenie związane z upowszechnieniem informacji. A co do drugiej? Charakterystyczna była opinia Colina Blakemora, profesora fizjologii z Oxfordu: „pojawienia się pigułki spowodowało wybuch rewolucji seksualnej lat 60.XX w., a w dal-

urządzenia dla energetyki 3/2010

felieton

Wydawca Dom Wydawniczy LIDAAN Sp. z o.o.

szej konsekwencji doprowadziło do powstania feminizmu oraz postępującej erozji tradycyjnej rodziny w społeczeństwach Zachodu – prawdopodobnie najbardziej znaczącej zmiany ludzkiego zachowania od czasu pojawienia się szamanizmu”. Wśród odpowiedzi najczęstszych należy odnot o wać

takż e : komp u te r, samolot, bombę atomową, zegar, a nawet dwie religie monoteistyczne, (chrześcijaństwo i islam). Najbardziej oryginalny w artykułowaniu opinii był jednak chyba biolog Jeremy Cherfas. Jego zdaniem najbardziej brzemiennym w skutki dla cywilizacji było - nie proszę Państwa, bynajmniej nie - koło, lecz wynalezienie koszyka. Jego zdaniem bez zwykłego koszyka, tego tak wielce uniwersalnego pojemnika, nie byłoby... społeczeństwa opartego na własności, nie było podziału pracy, i w ogóle... człowieczeństwa – stwierdził J. Cherfas. Idąc tym tropem proponuję uznać, za epokowe wydarzenie dla ludzkości, zwykłą agrafkę. Na co byłaby narażona ludzkość, gdyby musiała czekać do czasów nam współczesnych na pojawienie się zamków

błyskawicznych, czy systemu tzw. rzepów. Tymczasem już cztery tysiące lat temu używano zapinek z brązu, zwanych „fibulami”, aż do czasu, kiedy Walter Hunt w 1849 roku wynalazł agrafkę, którą z niewielkimi modyfikacjami produkuje się do dziś, i które pakowane w tuzinami sprzedaje się po cenach, które trudno uznać za wygórowane. Pożytek z takich, jak wyżej wymieniony sondaż, jest jednak dość istotny dla zrozumienia funkcjonowania i kierunków rozwoju cywilizacji oraz wielości istotnych elementów składowych tejże cywilizacji. Bez wypadkowej sumy tych wymienionych wyżej oraz innych odkryć cywilizacja nie byłaby bogata innowacjami, które po prostu podnoszą nam komfort życia. Mam też własną odpowiedź, który z wynalazków najlepiej przyczynił się do rozwoju cywilizacji. To wynalazek... dnia siódmego! Wyjątkowo dobrze sprawdził się na przestrzeni długich dziejów naszej cywilizacji. Stwarzał realną możliwość regeneracji sił fizycznych i intelektualnych, dając tym samym szansę na silniejsze zadzierzgnięcie więzów rodzinnych i społecznych. Był też dobrym czasem na...kontemplację. Wynalazek świętego dnia tworzył nie tylko stosunek do samego sacrum, ale dawał podwaliny pod budowanie kultury homo ludens. A zabawa zrodzona z ciekawości światem często prowadziła do nowych idei i... wynalazków. Czyż zatem idąc dalej tym tropem myśli, nie należy sformułować wniosku, że najbardziej brzemienny w zbawienne skutki dla cywilizacji jest jednak po prostu weekend, na który zawsze nie możemy się doczekać, myśląc o nim podczas pracy przez pięć dni w tygodniu? Jednak nie traktując poważnego tematu z przysłowiowym przymrużeniem oka można powiedzieć: teraz wiek XXI może stać się tym stuleciem, które - jak ongiś „szalony wiek XIX ”wprawił w zdumienie naszych pradziadków - równie mocno, a nawet może jeszcze bardziej zadziwi nas. Co to będzie? Słoneczne baterie drukowane na ...papierze? Reaktory jądrowe IV generacji? Generowanie energii z wody? „Chmurowy internet”? Przesyłanie energii elektrycznej bez kabli? A może kosmiczna winda? Spokojnie! Jedno jest pewne, że nudzić się nie będziemy. Marek Bielski

urządzenia dla energetyki 3/2010

Adres redakcji 00-241 Warszawa ul. Długa 44/50 lok. 109 tel.: 22 812 49 38, fax: 22 810 75 02 e-mail: redakcja@lidaan.com www.lidaan.com Prezes Zarządu Andrzej Kołodziejczyk tel. kom.: 502 548 476 andrzej@lidaan.com Dyrektor kreatywny Marek Bielski tel. kom.: 500 258 433 marek.w.bielski@o2.pl Dyr. ds. reklamy i marketingu Dariusz Rjatin tel. kom.: 600 898 082 d.rjatin@lidaan.com Zespół redakcyjny i współpracownicy Redaktor naczelny: Mgr inż. Marek Bielski, Z-ca redaktora naczelnego: Doc. dr inż. Witold Bobrowski Dr inż. Mariusz Andrzejczak, Anna Bielska, Doc. dr Valentin Dimov (Bułgaria), Sławomir Dolecki, Doc. dr inż. Marek Gonera, Prof. dr inż. Stanisław Gubański (Szwecja), Prof. dr hab. inż. Marek T. Hartman, Inż. Armand Kehiaian (Francja), Doc. dr inż. Jerzy Kern, Dr inż. Witold Kornacki, Prof. dr hab. inż. Andrzej Krawczyk, Prof. dr hab. inż. Krzysztof Krawczyk, Dr Stanisław Latek, Doc. dr inż. Jerzy Mukosiej, Prof. dr hab. inż. Andrew Nafalski (Australia), Mgr Bogusława Piątkowska, Prof. dr hab. inż. Aleksandra Rakowska, Prof. dr inż. Wiesław Seruga, Prof. dr hab. Jacek Sosnowski, Prof. dr inż. Jan Sykulski (W. Brytania), Prof. Mitsuhiko Toho (Japonia), Mgr inż. Leon Wołos, Prof. dr hab. inż. Andrzej Wac-Włodarczyk Mgr inż. Wacław Wasiak Prof. dr hab. inż. Czesław Waszkiewicz Prof. dr hab. inż. Jerzy Ziółko Dr inż. Wojciech Żurowski Redaktor Techniczny Robert Lipski, info@studio2000.pl Fotoreporter: Zbigniew Biel Projekt szaty graficznej Piotr Wachowski Opracowanie graficzne: Robert Lipski, Piotr Wachowski www.studio2000.pl Redakcja nie odpowiada za treść ogłoszeń. Redakcja zastrzega sobie prawo przeprowadzania zmian w tekstach, np. adiustowania lub skracania, a także nieodsyłania materiałów nie zakwalifikowanych do druku. Przedruk, a także publikacja w innej formie, np. elektronicznej w internecie, tylko za zgodą wydawcy i właściciela praw autorskich.

ludzie elektrotechniki

Prof. Włodzimierz Krukowski – wybitny specjalista miernictwa elektrycznego Polska encyklopedia zamieszcza biogramy trzech Krukowskich: Kazimierza, powszechnie znanego jako jako Lopek, popularnego i lubianego aktora kabaretowego; Stefana, wybitnego (jak zaznaczono) archeologa-samouka oraz Włodzimierza, o którym redaktorzy nader skromnie napisali „inżynier elektryk, od 1930 prof. Politechniki Lwowskiej...”

rzywołujemy te trzy noty biograficzne bynajmniej nie dlatego, iż ci trzej ludzie - żyjący w tej samej epoce - byli związani więzami rodzinnymi, lecz dlatego, że ich losy stanowią kapitalne odzwierciedlenie dziejów całej polskiej inteligencji i trudu czasów, w których przyszło im żyć. W zetknięciu z barwnym życiorysem Lopka Krukowskiego, czy wyprawami archeologicznymi Stefana Krukowskiego koleje losu specjalisty od miernictwa elektrycznego mogłoby się wydawać o wiele mniej spektakularne,.Dlatego jego kariera zawodowa mogłaby zainteresować ewentualnie tylko ludzi uprawiających taką samą profesję? Ale chyba nie. Życiowe wybory Włodzimierza Ludwika Krukowskiego, wybitnego konstruktora i wynalazcy niezależnie od faktu, iż uprawiany przez niego zawód kwalifikował go wtedy do bardzo wąskiej i elitarnej grupy zawodowej, w równym stopniu, jak biografie Kazimierza Lopka Krukowskiego, artysty teatralnego, czy Stefana Krukowskiego, humanisty, mogą posłużyć, jako trafne uogólnienie losów kilku pokoleń polskiej inteligencji, nie koniecznie tylko technicznej okresu od przełomu wieków XIX i XX oraz pierwszej połowy minionego stulecia. Włodzimierz Krukowski przyszedł na świat 19. IX 1887 roku w Radomiu, mieście gubernialnym Królestwa Kongresowego, gdzie jego ojciec Antoniego pełnił obowiązki sędziego. Matka Helena z Chmielewskich zajmowała się domem. Początkowo uczył się w rodzinnym grodzie nad Mleczną. Los jednak wkrótce zechciał mu na czas wczesnej młodości miejsce wyjątkowe. Był nim pobyt na obszarze historycznych Inflant. W mieście –twierdzy Narwie, będącej w dawnych wiekach przedmiotem ostrego sporu pomiędzy Polską, Rosją i Szwecją (obecnie w granicach Estonii) pełnym wspaniałych historycznych pamiątek - w postaci zabytkowych budowli - przyszło mu uzyskać maturę. Studia, podobnie jak bardzo

wielu ówczesnych Polaków z obszaru zaboru rosyjskiego rozpoczął w Petersburgu. Wybór – był zgodny z zainteresowaniami, a więc - Wydział Matematyczno-Fizyczny tamtejszego uniwersytetu. Rok studiów na petersburskim uniwersytecie dał mu dobre podstawy z matematyki i fizyki, ale Włodzimierz zdecydował się na naukę bardziej praktycznego zawodu. Przenosi się na politechnikę niemiecką w Darmstadzie, gdzie również studiowało sporo Polaków (m. in. Stanisław Odrowąż – Wysocki, czy Mieczysław Pożaryski, późniejsi wybitni elektrycy, profesorowie Politechniki Warszawskiej, czy Jerzy Blay i Włodzimierz Horko – dyrektorzy elektrowni w Bielsku i Bedzinie). Z uczelnia tą związał też okresowo swoją znakomitą karierę sam Michał Doliwo-Dobrowolski, pionier techniki prądu trójfazowego. Właśnie w czasie kiedy światowej sławy elektrykowi Michałowi Doliwo-Dobrowolskiemu uczelnia w Darmstadzie nadaje dyplom doktora honoris causa „ za wybitne zasługi w rozwoju elektrotechniki” młody Włodzimierz Krukowski na tejże uczelni, biorąc za wzór Doliwo – Dobrowolskiego szybko daje się poznać, jako pracowity, sumienny, inteligentny i bardzo zdolny student. Nic dziwnego, iż w trakcie studiów uhonorowany został dwoma nagrodami za wykonanie prac konkursowych z fizyki oraz elektrotechniki. Już u progu studiów ( 1908) otrzymał nagrodę na konkursie naukowym przedstawiając pracę: „Badania możliwości zastosowania wahadła poziomego do określenia średniego ciężaru gatunkowego ziemi”.W Katedrze Fizyki Włodzimierz Krukowski przygotowywał i wykonywał pokazy ilustrujące wykłady prof. Zeisiga, co rozwinęło jego zdolności, jako eksperymentatora. Ówczesnym zwyczajem jeszcze jako student został mianowany asystentem oraz Instytutu Fizycznego Politechniki w Darmstadzie. Dodatkowo powierzono mu również obowiązki asystenta w Instytucie Sejsmograficznym

w Darmstad-Jugenheim. Pod kierunkiem porf. Petersena w 1912 roku wykonuje prace konkursową: „Właściwości kondensatora cylindrycznego przy wysokim napięciu i różnych ekscentryczności wewnętrznego cylindra”.Pracę tę nagrodzono i ...uznano, jako pracę dyplomową. W roku 1913 z odznaczeniem kończy studia i uzyskuje dyplom inżyniera elektryka. Studenci w tamtej epoce – co było wówczas zwyczajową normą -już w trakcie nauki starali się mieć bardzo konkretne związki z przemysłem. Jeszcze przed dyplomem Włodzimierz Krukowski rozpoczął pracę w przedsiębiorstwie elektrotechnicznym. Była to fabryka liczników w Norymberdze, należąca do wiodącego w branży na obszarze Europy koncernu SiemensSchuckert. Zaczynał pracę zawodową w 1912 roku jako technik, w rok później jako dyplomowany inżynier, szybko otrzymując awans na stanowisko starszego inżyniera, od 1914 r. pełni już funkcję zastępcy kierownika laboratorium technicznego, a w latach 1918 1926 jest jego szefem. Nawiasem, unikatowa aparatura badawcza, jaka stosowano w tym laboratorium była zaprojektowana przez W. Krukowskiego i wykona pod jego nadzorem. W ciągu długiego czasu pracy w firmie należącej do Siemensa miał niejednokrotnie okazję zapoznania się z działalnością wielu placówek przemysłu elektrotechnicznego zarówno w Niemczech, jak też we Włoszech, co oczy-

urządzenia dla energetyki 3/2010

ludzie elektrotechniki

wiście wzbogaciło jego doświadczenia także w zakresie projektowania urządzeń laboratoryjnych z dziedziny miernictwa elektrycznego. Burzliwe czasy pierwszej wojny światowej nie sprzyjają systematycznej pracy naukowej, ale inż. W. Krukowski konsekwentnie zbiera materiały do swojej dysertacji doktorskiej. Ma o tyle ułatwione zadanie, że działalność w placówce laboratoryjnej dostarcza siłą rzeczy sporo materiału empirycznego w wyniku prowadzenia prac doświadczalnych i konstrukcyjnych, w tym wypadku głównie z dziedziny miernictwa elektrycznego. Publiczna obrona rozprawy doktorskiej pt. „Vorgange in der Scheibe eines Induktionszahlers und der Wechselstromkompensator als Hilfsmittel zu deren Erforschung“ („Przebiegi w tarczy licznika indukcyjnego i kompensatora prądu przemiennego, jako środek pomocniczy do badań tych przyrządów”) odbywa się w 1918 roku na jego macierzystej uczelni w Darmstadt. Otrzymuje doktorat z odznaczeniem, a rozprawa zostaje wydana w wersji książkowej w Berlinie w 1920 roku.

W końcu 1925 dr inż. Włodzimierz Krukowski bierze ślub z Heleną Wasiłkowską (1895 – 1982) z zawodu lekarzem pediatrą i decyduje się na stały pobyt w Polsce. Po powrocie do kraju w listopadzie 1926 r. zostaje najpierw prokurentem, a później dyrektorem Polskich Zakładów Siemensa w Warszawie. Wstępuje do Stowarzyszenia Elektryków Polskich w 1926 roku i od razu niezwykle mocno angażuje się w działalność tej prestiżowej w środowisku naukowo-techniczny organizacji. Pełnił w SEP w nim rozliczne funkcje, był w latach 1934 – 37 członkiem Zarządu Głównego , w latach 1935-37 wiceprezesem Oddziału Lwowskiego, w latach 1936-39 zastępcą przewodniczącego Polskiego Komitetu Elektrotechnicznego oraz wielu innych organów SEP. Jak członek Komisji Organizacyjnej Znaku Przepisowego SEP w roku 1930 odbył studyjną podróż do Holandii w celu zapoznania Komisji SEP z działalnością podobnych organizacji zagranicznych. W roku 1933 przewodniczył obradom sekcji miernictwa na V Walnym Zgromadzeniu SEP w Warszawie. W. Krukowski jako jeden z inicjatorów

urządzenia dla energetyki 3/2010

organizowania pod egidą Związku Elektrowni Polskich tzw. konferencji licznikowych, często przewodniczy jej obradom oraz wygłasza na tychże konferencjach specjalistyczne referaty. Był wysoko cenionym ekspertem i konsultantem. Pełnił m. in. funkcję doradcy Państwowych Zakładów Tele- i Radiotechnicznych w Warszawie, a od 1930 roku również członka Rady tych Zakładów, w związku z uruchomieniem przez tę fabrykę produkcji liczników energii elektrycznej. Po objęciu oficjalnej funkcji doradcy naukowego i członka Komisji Elektrycznej Głównego Urzędu Miar (Główny Urząd Miar), przygotował kompleksowy projekt laboratorium elektrycznego GUM. Jego zasługi na tym polu wysoko ocenili: inż. Zdzisław Rausz – dyrektorem GUM oraz inż. Józef Rząśnicki, kierownik działu elektrycznego GUM. Współpracując przez długie lata z Głównym Urzędem Miar - W. Krukowski był autorem licznych instrukcji oraz wielu ekspertyz i opinii, dotyczących tak przepisów elektrycznych, jak i stosowania odpowiednich narzędzi pomiarowych podlegających legalizacji. Współpracował z Centralną Komisją Słownictwa Elektrotechnicznego przy redagowaniu działu: Miernictwo Elektryczne w I tomie „Słownictwa elektrotechnicznego polskiego” (1936). Brał udział w międzynarodowym Kongresach IEC w Skandynawii (1930) oraz Holandii i Belgii (1935). Uczestniczył w VIII Konferencji Wag i Miar (tzw. konferencja metryczna). Był członkiem Wydziału Nauk Mechanicznych Akademii Nauk Technicznych w Warszawie oraz Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego Towarzystwa Naukowego we Lwowie. Od maja 1937 roku piastuje funkcję przewodniczącego Komitetu Naukowego Mechaniczno-Elektrotechnicznego przy Radzie Nauk Ścisłych i Stosowanych, powołanej jako wspólny organ przez Polską Akademię Umiejętności, Akademię Nauk Technicznych, Towarzystwo Naukowe Warszawskie i Towarzystwo Naukowe we Lwowie. Równolegle do działalności zawodowej i angażowania się w pracę społeczną w ramach SEP W. Krukowski nie zaniedbuje działalności naukowo – badawczej. W latach 1928-30 na Wydziale Elektrycznym Politechniki Warszawskiej prowadzi wykłady zlecone nt. liczników elektrycznych. W 1930 roku zostaje mianowany profesorem zwyczajnym pomiarów elektrycznych Politechniki Lwowskiej oraz zostaje mu powierzona funkcja kierownika uczelnianego laboratorium elektrotechnicznego. Równolegle z pracą pedagogiczną i zawodową W. Krukowski nieprzerwanie zajmuje się działalnością kon-

ludzie elektrotechniki struktorską. Jest płodnym wynalazcą. Łącznie uzyskał ponad 50 patentów i wzorów użytkowych w Niemczech oraz innych krajach europejskich, które dotyczyły nowatorskich konstrukcji przyrządów pomiarowych, a w szczególności nowych typów liczników indukcyjnych i elektrolitycznych. Starał się posiadaną wiedzę i doświadczenie inżynierskie na ww. tematy upowszechniać, stąd sporo publikował w kraju i za granicą. Dużą liczbę prac ogłosił drukiem na łamach „Przeglądu Elektrotechnicznego”. Niektóre z tych artykułów wydawane były w postaci tzw. odbitek, jako samodzielne wydawnictwa np. „Podstawowe jednostki elektryczne i ich wzorce” (1934). Za najważniejszą pozycją wydawniczą w Jego dorobku naukowo-technicznym specjaliści uznali obszerną monograficzną pracę o licznikach energii elektrycznej wydana w języku niemiecku pt. „Grundzuge und Zahlertechnik“ (Berlin 1930). na język polski Została ona przetłumaczona na język polski dopiero w roku 1955 r. pt. „Liczniki energii elektrycznej”. Inna jego praca pt. Dokładność pomiarów metodą kompensacyjną prądu stałego i sposoby jej zwiększenia” ogłoszona najpierw w języku niemieckim w polskim „Roczniku Akademii Nauk Technicznych” z 1935 roku, została wydana w Warszawie po polsku dopiero w 1952 roku. Z lwowską uczelnią techniczną W. Krukowski jest związany jest do końca swego tragicznie przerwanego życia. Po zajęciu Lwowa przez Rosjan, w latach 1939-41 zgodził się pełnić obowiązki prorektora do spraw nauki Lwowskiego Instytutu Politechnicznego. Napisał wówczas pracę o historii liczników elektrycznych (zaginęła – niestety - w maszynopisie). Miał też propozycję wydania książki o licznikach w języku rosyjskim. Zawsze był cenionym dydaktykiem, czego dowodem jest, iż na Lwowskiej Politechnice wychował wielu znakomitych elektryków-metrologów, m.in.: Konstantego Bielańskiego, Andrzeja Jellonka, Jarosława Kuryłowicza, Artura Metala – po wojnie profesorów politechnik w Gliwicach, Wrocławiu i Poznaniu. Po zajęciu Lwowa przez Rosjan, w latach 1939-41 zgodził się pełnić obowiązki prorektora do spraw nauki Lwowskiego Instytutu Politechnicznego, uważając, że kwestia kształcenia fachowców ma priorytet nad sprawami politycznymi i ideologicznymi. Napisał wówczas pracę o historii liczni-

ków elektrycznych (zaginęła – niestety - w maszynopisie). Miał też propozycję wydania książki o licznikach w języku rosyjskim. Z uczelnią lwowską związany był do końca swego tragicznie przerwanego życia. 30 czerwca 1941 roku Lwów został zajęty przez wojska hitlerowskie. W nocy z 3 na 4 lipca – według listy sporządzonej przez nacjonalistów ukraińskich – zostały przeprowadzone aresztowania najwybitniejszych przedstawicieli inteligencji lwowskiej. Wśród aresztowanych był też Włodzimierz Krukowski. Aresztowanych przewieziono najpierw do siedziby SD (Sicherheitsdienst-służba bezpieczeństwa) na którą zajęto gmach Bursy Abrahamowiczów, a następnie wszystkich wywieziono do jaru nieopodal Kadeckiej Góry, koło ul. Wuleckiej i nad ranem wszystkich rozstrzelano. Zginęli wówczas - oprócz prof. Włodzimierza

Krukowskie - m.in. były premier rządu RP Kazimierz Bartel, matematyk, profesor geometrii wykreślnej Politechniki Lwowskiej oraz profesorowie: Tadeusz Boy- Żeleński, Antoni Cieszyński, Jan Grek z żoną, Roman Longchampsde Berier wraz z trzema synami, Antoni Łomnicki, Tadeusz Ostrowski, Włodzimierz Stożek, Kasper Weigel, Roman Witkiewicz. 8 października 1943 roku specjalna grupa tzw. Sonderkommando 1005 odkopała zbiorowy grób rozstrzelanych uczonych lwowskich. Znaleziono w nim ciała 36 osób. Wszystkie ciała spalono, a popiół rozsypano na okolicznych polach. Taki przebieg tych tragicznych wypadków potwierdzili świadkowie na procesie Norymberskim. Na cmentarzu Powązkowskim (9 kwatera 44-II-4) na grobie żony profeso-

ra, docent Heleny Krukowskiej, zmarłej w 1982 roku, znajduje się symboliczny napis nagrobny prof. Włodzimierza Krukowskiego. (ch małżeństwo było bezdzietne). Prof. dr inż. Włodzimierz Ludwik Krukowski konstruktor i wynalazca, specjalista z dziedziny miernictwa elektrycznego, autor licznych publikacji, działacz SEP, dobrze zapisał w pamięci środowiska elektroenergetyków polskich, jako człowiek niezwykle prawy, sumienny i tolerancyjny. Dla uczczenia zasług prof. Włodzimierza Krukowskiego Polska Akademia Nauk wydała drukiem zbiór Jego rozpraw i artykułów pt. „Prace Włodzimierza Krukowskiego” (Warszawa 1956), w którym zamieszczono niemal wszystkie oryginalne publikacje oraz niektóre referaty o pomiarach i przyrządach elektrycznych oraz wzorcach jednostek elektrycznych. W 1978 roku imię prof. Włodzimierza Ludwika Krukowskiego nadano Zespołowi Szkół Elektrycznych w Nowej Soli w woj. zielonogórskim, gdzie odsłonięto tablicę pamiątkową. W Oddziale Wrocławskim PAN i w Uniwersytecie we Wrocławiu 29 VI 1981 odsłonięto tablicę pamiątkową z nazwiskami pomordowanych profesorów uczelni lwowskich. Wydaje się, iż próba udokumentowania postawionej na wstępie tego biograficznego szkicu tezy, że i dokonania zawodowe prof. Włodzimierza Ludwika Krukowskiego są w dużym stopniu odzwierciedleniem skomplikowanych i zawiłych meandrów kilku pokoleń inteligencji polskiej, żyjącej najpierw w czasach zaboru, kształcącej się na uczelniach zagranicznych, pracującej na obczyźnie i powracającej potem na stałe do Polski, aby od podstaw budować przemysł, rozwijać szkolnictwo, naukę i kulturę. Jesienią 2009 roku radomski Oddział SEP z inicjatywy prezesa tego oddziału, mgr inż. Jacka Szydłowskiego, zorganizował właśnie w Radomiu, rodzinnym mieście profesora Włodzimierza Krukowskiego seminarium poświęcone życiu i dokonaniom naukowo-technicznym. Odsłonięte zostało też popiersie Włodzimierza Krukowskiego. Profesor Krukowski uznany jest słusznie za jednego z najwybitniejszych elektrotechników polskich. Ten uczony o światowym rozgłosie o uznanym dorobku w dziedzinie metrologii nie jest już postacią zapomnianą. To kolejny piękny dowód na pamięć pokoleń. (opr. AB/MB)

urządzenia dla energetyki 3/2010

» Relax with Kontron at your side « Save your costs and time – rely on technology leadership and experience » Broadest Embedded Computing Technology product portfolio » Open Standards » Rugged Commercial-Off-The-Shelf (COTS) Products » Customization & ODM Services » Outstanding Support – high level Engineering » Extended Lifecycle Management NEW PRODUCT HIGHLIGHTS

nanoETXexpress

Pico-ITX

PC/104-Plus, PCI/104-Express

3HE CompactPCI

Embedded Box-PC

Vehicle Computer System

Mini-ITX

Embedded Panel-PC 7" bis 19"

Info-Hotline: +49(0)8165 77 777 E-Mail: info@kontron.com www.kontron.com

If it’s embedded, it’s Kontron.