Urządzenia dla Energetyki 4/2014 by Urządzenia dla Energetyki

Specjalistyczny magazyn branżowy ISSN 1732-0216 INDEKS 220272

Nr 4/2014 (79)

w tym cena 16 zł ( 8% VAT )

| www.urzadzeniadlaenergetyki.pl | • Zabezpieczenia jednostek wytwórczych małej mocy i przykłady realizacji w oparciu o urządzenia zabezpieczeniowe firmy JM-TRONIK • • Zastosowanie nowoczesnych metod diagnozowania układu izolacyjnego w eksploatacji transformatorów i generatorów • Optymalizacja wizualizacji informacji o procesie technologicznym • Danfoss Drives – Przetwornice częstotliwości VLT® – 45 lat ciągłego rozwoju • • SPRECON-ET-3 - nowa seria sterowników, rozwiązanie dla SSiN i „Smart Grid” •

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014 (79)

Usługi nasze przeznaczone są dla wytwórców energii elektrycznej o rozbudowanym systemie elektroenergetycznym, a także innych odbiorców intensywnie użytkujących urządzenia energetyczne. Nasze działania zmierzają do: wydłużenia żywotności urządzeń elektroenergetycznych, ułatwienia ich dozoru i obsługi oraz zmniejszenia kosztów ich eksploatacji.

Zakres działania:  Remonty transformatorów w miejscu zainstalowania  Remonty transformatorów w zakładzie remontowym  Mobilne laboratorium diagnostyczne transformatorów i innych urządzeń elektroenergetycznych  Badania ochrony przeciwporażeniowej powyżej 1kV  Zabezpieczenia energetyczne  Termowizyjna Diagnostyka urządzeń energetycznych  Systemy monitoringu on-line wyładowań niezupełnych Generatorów i Maszyn WN  Systemy monitoringu DGA oleju on-line w transformatorach

ZUT Energoaudyt Sp. z o.o. ul. Marszałkowska 87/107 00 - 683 Warszawa www.zutenergoaudyt.com.pl

Adres do korespondencji: ZUT Energoaudyt Sp. z o.o. ul. 25 Czerwca 29 26-600 Radom

Tel + 48 (048) 377-97-17, 377-97-18 Fax + 48 (048) 377-97-19, 362-29-71 bok@ zutenergoaudyt.com.pl

OD REDAKCJI

Spis treści n WYDARZENIA I INNOWACJE Miasto bardziej eko...........................................................................................6 Tesla versus branża paliwowa....................................................................6 Pracowite lato polskiego dozoru jądrowego....................................7 Ziemia i energia w przyszłej dekadzie..................................................8 Słońce w ławce....................................................................................................8 Energia z buta......................................................................................................9 Systemy napędu i sterowania w pogłębiarce Kraken.............. 10 Turbiny dla farmy wiatrowej..................................................................... 12 Innowacyjność: wspólny cel czterech polskich koncernów energetycznych.................................................................... 12 Efektywność energetyczna kluczowym składnikiem miksu energetycznego dla Polski ........................................................ 14 Powietrze czyli zdrowe, tanie i uniwersalne paliwo.................. 16 n TECHNOLOGIE, PRODUKTY, INFORMACJE FIRMOWE

SPRECON-E-T3 - nowa seria sterowników, rozwiązanie dla SSiN i `Smart Grid`...................................................... 18 Zabezpieczenia jednostek wytwórczych małej mocy i przykłady realizacji w oparciu o urządzenia zabezpieczeniowe firmy JM-TRONIK.................................................. 21 Danfoss Drives – Przetwornice częstotliwości VLT® – 45 lat ciągłego rozwoju........................................................................... 28 Nowe słupy i maszty oświetleniowe firmy Elektromontaż Rzeszów................................................................. 30 Zastosowanie nowoczesnych metod diagnozowania układu izolacyjnego w eksploatacji transformatorów i generatorów...........................................................................................................32 Innowacyjne koryta kablowe firmy OBO Bettermann............. 34 Optymalizacja wizualizacji informacji o procesie technologicznym (na przykładzie systemu DCS bloku energetycznego)............................................................................... 36 Metrologia pól elektromagnetycznych na stacjach elektroenergetycznych wysokich napięć w ujęciu prawnym i technicznym............................................................................. 41 Fluke Ti90/95 – kamery termowizyjne na każdą kieszeń....... 43 Kamery termowizyjne firmy VIGO........................................................ 44 Bezprzewodowa transmisja danych w systemach przemysłowych................................................................. 46 n EKSPLOATACJA I REMONTY Lato 2014 - akcja promocyjna HITACHI............................................ 50 Akumulatory litowo-jonowe Bosch o pojemności 5,0 Ah.... 51 Wiha TriCut – potrójna skuteczność.................................................... 52 n MAGAZYN ENERGETYKI JĄDROWEJ - PROATOM Nowe drogi nauki........................................................................................... 54 n TARGI Expopower 2014 zakończone. Zapraszamy za rok!................... 58 Lista produktów nagrodzonych Złotym Medalem MTP na targach EXPOPOWER 2014....................................................................... 60 n KONFERENCJE I SEMINARIA Marketing i PR w energetyce................................................................... 62 Nowoczesne rozwiązania techniczne stosowane w sektorze energetycznym............................................. 64 Zarządzanie eksploatacją transformatorów................................... 66

Silva rerum energetyki 2014 Dla użytkowników energii elektrycznej najważniejsza jest dostawa energii elektrycznej. Nie zdają sobie często sprawy – i nie muszą - skoro nie są specjalistami od energetyki, że pomimo, iż wyMarek Bielski twarza się prąd elektryczny, dzięki poznaniu przez człowieka określonych i wciąż niezmiennych praw fizyki, jednak aby sprostać wymaganiom i potrzebom użytkowników, niezbędne jest pośrednictwo coraz bardziej rozbudowywanego instrumentarium. Innymi słowy, sprzętu i urządzeń nowych generacji, gwarantujących optymalną z punktu widzenia techniki i ekonomii produkcję energii i jej przesyłu. Treści zawarte w aktualnym „UdE” stanowią dowód, iż sektor energetyczny i cała branża elektroenergetyczna należą do działów gospodarki, które nie mogą sobie pozwolić stagnację techniczną i organizacyjną. Potrzeba jest zazwyczaj skuteczną matką wynalazków, usprawnień i tego wszystkiego, co zawiera się w określeniu: racjonalizacja. Dla tych inżynierów, którym się ich novum udanie sprawdziło w eksploatacji pozostaje zawodowa satysfakcja. A naszą już o wiele skromniejszą redakcyjną satysfakcją pozostaje to, iż jako czasopismo pośredniczymy w tej wymianie myśli technicznej. Będzie ona pełniejsza, jeśli w ocenie Państwa publikowane artykuły staną się dla Państwa przydatne w pracy zawodowej. Czego oczywiście życzę w najszerszym wymiarze. Marek Bielski Wydawca Dom Wydawniczy LIDAAN Sp. z o.o. Adres redakcji 00-241 Warszawa, ul. Długa 44/50 lok. 109 tel./fax: 22 760 31 65 e-mail: redakcja@lidaan.com www.lidaan.com

URZĄDZENIA ENERGETYKI DLA

Prezes Zarządu Andrzej Kołodziejczyk, tel. kom.: 502 548 476, e-mail: andrzej@lidaan.com Dyrektor ds. reklamy i marketingu Dariusz Rjatin, tel. kom.: 600 898 082, e-mail: darek@lidaan.com Zespół redakcyjny i współpracownicy Redaktor naczelny: mgr inż. Marek Bielski, tel. kom.: 500 258 433, e-mail: marek.w.bielski@gmail.com Dr inż. Andrzej Maciej Maciejewski, tel. kom.: 601 991 000, e-mail: andrzej.maciejewski3@neostrada.pl Sekretarz redakcji: mgr Marta Olszewska tel. kom.: 531 266 287, e-mail: marta.is.roxy@gmail.com Dr inż. Wojciech Żurowski, doc. dr Valentin Dimov (Bułgaria), Inż. Armand Kehiaian (Francja), prof. dr hab. inż. Andrzej Krawczyk, prof. dr hab. inż. Krzysztof Krawczyk, dr inż. Jerzy Mukosiej, prof. dr hab. inż. Andrew Nafalski (Australia), prof. dr hab. inż. Andrzej Rusek, prof. dr inż. Wiesław Seruga, prof. dr hab. Jacek Sosnowski, prof. dr hab. inż. Czesław Waszkiewicz, prof. dr hab. inż. Jerzy Ziółko, mgr Anna Bielska Redaktor Techniczny: Robert Lipski, info@studio2000.pl Fotoreporter: Zbigniew Biel Opracowanie graficzne: www.studio2000.pl Redakcja nie odpowiada za treść ogłoszeń. Redakcja zastrzega sobie prawo przeprowadzania zmian w tekstach, np. adiustowania lub skracania, a także nieodsyłania materiałów nie zakwalifikowanych do druku. Przedruk, a także publikacja w innej formie, np. elektronicznej w internecie, tylko za zgodą wydawcy i właściciela praw autorskich. Prenumerata realizowana przez RUCH S.A: Zamówienia na prenumeratę w wersji papierowej i na e-wydania można składać bezpośrednio na stronie www.prenumerata.ruch.com.pl Ewentualne pytania prosimy kierować na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl lub kontaktując się z Telefonicznym Biurem Obsługi Klienta pod numerem: 801 800 803 lub 22 717 59 59 – czynne w godzinach 7.00 – 18.00. Koszt połączenia wg taryfy operatora.

Współpraca reklamowa: JM-TRONIK......................................................................................................................................I OKŁADKA ZUT ENERGOAUDYT...................................................................................................................II OKŁADKA DANFOSS...................................................................................................................................... III OKŁADKA SPRECHER AUTOMATION....................................................................................................... IV OKŁADKA BEZPOL...............................................................................................................................................................11 CANTONI MOTOR............................................................................................................................................. 3 ELEKTROMONTAŻ RZESZÓW....................................................................................................................13 ELKOMTECH......................................................................................................................................................63 ENERGETAB.......................................................................................................................................................20 ENERGOELEKTRONIKA.PL...........................................................................................................................15 ENERGOPROJEKT KATOWICE....................................................................................................................39 KONTRATECH...................................................................................................................................................33 MERSEN..............................................................................................................................................................49 PCE POLSKA......................................................................................................................................................17 PFISTERER............................................................................................................................................................ 5 VIGO SYSTEM..................................................................................................................................................... 8 WILK.....................................................................................................................................................................27 ZREW TRANSFORMATORY............................................................................................................................ 6

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

Nowość w ofercie – Osprzęt kablowy 420kV

ESS 420 + MSA 420 yy yy yy yy yy

EHV-CONNEX 8 yy Ujednolicony system dla transformatorów i GIS yy Um 420kV yy Przekroje żyły roboczej: do 3000 mm2 yy Obciążalność: do 4000A yy Próba Typu: wg IEC 62067

Um 420kV Przekroje żyły roboczej: do 2500 mm2 Obciążalność: do 4000A Strefa zabrudzeniowa: IV Próba Typu: wg IEC 62067

Zapraszamy na Targi ENERGETAB 2014 16 – 18 wrzesień 2014

PFISTERER Sp. z o.o. ul. Pogodna 10 Piotrkówek Mały 05-850 Ożarów Maz.

http://www.pfisterer.pl Tel. +48 22 722 41 68 Fax +48 22 721 27 81 e-mail: info@pfisterer.pl

WYDARZENIA I INNOWACJE

Miasto bardziej eko Rozpoczęła się druga edycja konkursu EcoMiasto, skierowanego do polskich samorządów, który ma promować dobre praktyki w zakresie zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich i wspierać energooszczędność.

rojekt organizowany jest przez ambasadę Francji w Polsce we współpracy z Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Renault Polska, Saint-Gobain, Schneider Electric i Krajową Agencją Poszanowania Energii. Ambasador Francji Pierre Buhler zwrócił uwagę, że miasta i samorządy powinny inwestować w ekologiczny transport, termomodernizację budynków, aby ograniczać emisję gazów cieplarnianych i obniżać rachunki za energię. Jest to bowiem – korzystne dla budżetów miast i jego mieszkańców (...) Ekobudownictwo, zrównoważona mobilność są okazją, by uczynić środowisko zdrowszym i przyjaznym dla ludności. Prezes NFOŚiGW Małgorzata Skucha podkreśliła, że zrównoważony rozwój łączy progres gospodarczy z poszanowaniem ekosystemu. – Jednym z celów Funduszu jest wspieranie wszystkich, którzy w ramach tego zrównoważonego rozwoju chcą troszczyć się o środowisko, ale stawiają również na tworze-

nie zielonych miejsc pracy, na rozwój gospodarczy. O dotacje na tworzenie planów gospodarki niskoemisyjnej wystąpiło do NFOŚiGW blisko 850 samorządów. Podjęte przez Fundusz działania mają pozwolić na sięgnięcie po pieniądze unijne na lata 2014-2020 (1,5 mld euro) na inwestycje prośrodowiskowe. Ruszył już nabór dla samorządów zainteresowanych rozwijaniem na swoim terenie energetyki prosumenckiej. Program Prosument, którego budżet wynosi 600 mln zł, realizowany będzie w latach 2014-2020. Program skierowany jest do osób fizycznych, wspólnot i spółdzielni mieszkaniowych, które chcą produkować energię elektryczną i cieplną na własne potrzeby. W ramach konkursu Eco-Miasto zorganizowane zostaną trzy seminaria, podczas których polscy samorządowcy oraz przedstawiciele firm i samorządów z Francji będą mogli wymieniać się dobrymi praktykami w dziedzinie energooszczędnego budownictwa, ekologicznego transportu i gospodar-

ki odpadowej. Pierwsza konferencja na temat odpadów odbyła się 4 czerwca w Lublinie. Następne – na temat ekologicznego transportu i efektywności energetycznej budynków– odbędą się 11 września w Gdańsku i 15 września w Zabrzu. Do konkursu samorządy mogą zgłaszać projekty w trzech kategoriach: zrównoważona mobilność, efektywność energetyczna budynków oraz gospodarka odpadami. Miasta zostaną podzielone ze względu na ich wielkość: do 100 tys. i ponad 100 tys. mieszkańców. Zgłoszenia będą przyjmowane do 21 września. FOT.: NFOŚiGW i ambafrance-pl.org OM n

Tesla versus branża paliwowa

ależąca do Elona Muska firma Tesla Motors zdecydowała się udostępnić za darmo całą swoją bazę patentów dotyczących technologii aut elektrycznych. Jak sądzą eksperci w dziedzinie gospodarki, może to oznaczać wojnę z przemysłem paliwowym. Tesla zdecydowała oddać swoje patenty za darmo każdemu bez wyjątku – również swoim największym konkurentom. Jak zdradził Musk, ma to na celu pobudzić całą branżę aut elektrycznych, a tym samym innowacje w tej dziedzinie. Dodał też, że od chwili obecnej Tesla nie będzie traktować innych producentów samochodów elektrycznych jak konkurencji, skoro wszyscy oni wspólnie walczyć muszą o nabywców z autami na paliwa tradycyjne . Takie postępowanie przyniosło już

pierwsze rezultaty – siedziby firmy Tesla Motors odwiedzili m.in. przedstawiciele BMW, współpracą zainteresowany jest też Nissan. Rozmowy z BMW dotyczyły głównie używanych przez Teslę ładowarek Superchargers, które są dużo szybsze i sprawniejsze pod wzglę-

dem technicznym niż produkty konkurencji, lecz niestety niekompatybilne z autami innych producentów. Gdy jednak wszyscy producenci połączą siły, może to ulec zmianie, a niezbędna infrastruktura (stacje ładowania) rozwinie się bardzo szybko. Pozostaje tylko pytanie, czy firmie z wizją jak Tesla uda się przezwyciężyć wszystkie przeszkody jakie będzie stwarzał na pewno potężny przemysł naftowy. Obecnie Tesla posiada 97 stacji ładowania strategicznie rozmieszczonych w USA. Są też 22 stacje w Europie i zaledwie 3 w Azji. FOT.: Tesla Motors Rozkład stacji Tesli w Europie. OM n

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

WYDARZENIA I INNOWACJE

Pracowite lato polskiego dozoru jądrowego Polscy eksperci we Francji

rzedstawiciele PAA odbyli w lipcu br. kilkudniową wizytę studyjną we Francji. Podczas wizyty rozmawiali z reprezentantami francuskiego dozoru jądrowego ASN (Autorité de sûreté nucléaire) oraz IRSN (Institut de radioprotection et sûreté nucléaire), a także odwiedzili teren budowy trzeciego bloku elektrowni jądrowej we Flamanville – reaktora EPR – jednego z dwóch powstających w Europie w technologii III+. Według wymogów Prawa atomowego pierwsza polska elektrownia jądrowa powinna zostać zbudowana w technologii generacji III lub III+. Podczas rozmów uzgodniono zakres i terminy szkolenia pracowników PAA w ASN w ramach tzw. on the job trainings. W ciągu najbliższych kilku lat francuski dozór jądrowy przeszkoli u siebie specjalistów polskich. Eksperci PAA będą mogli - między innnymi - brać udział

www.zrew-transformatory.pl

Dwa już pracujące bloki EJ w Flamanville, obok (po prawej stronie zdjęcia) trwa budowa bloku nr 3. ( fot.: M. Bielski)

jako obserwatorzy w kontrolach budowy elektrowni jądrowej we Flamanville. Fakt, że eksperci Państwowej Agencji Atomistyki będą brali aktywny udział w kontrolach budowy elektrowni jądrowej we Flamanville, niewątpliwie

pozwoli na poszerzenie skali doświadczeń praktycznych, co na pewno pozytywnie zaowocuje w procesie nadzoru PAA podczas budowy elektrowni atomowej w Polsce. (ab/mb) n

ZO JUBILEUS

KONFERENCJA NAUKOWO-TECHNICZNA

TEMATYKA KONFERENCJI Tematyka konferencji obejmuje zagadnienia z zakresu transformatorów energetycznych i specjalnych, a w szczególności: – problemy eksploatacyjne, – diagnostyka, próby i badania, – nowoczesne metody obliczeniowe i projektowanie, – remonty i modernizacje, – aktualne trendy rozwojowe.

TRANSFORMATORY ENERGETYCZNE I SPECJALNE Nowoczesne konstrukcje, niezawodna eksploatacja

W ramach konferencji zostaną zaprezentowane referaty wiodących ośrodków naukowych, przedsiębiorstw reprezentujących energetykę zawodową, placówek naukowo-badawczych oraz firm współpracujących z energetyką.

KONTAKT Małgorzata Siedlarek – Sekretarz Organizacyjny ZREW Transformatory Sp. z o.o., 92-412 Łódź, ul. Rokicińska 144, tel. 42 671 86 15; fax 42 671 86 16 e-mail: konferencja@zrew-tr.pl Więcej informacji i formularz zgłoszeniowy na www.zrew-transformatory.pl

Konferencja organizowana przy współudziale: PFISTERER Sp. z o.o.

MIEJSCE KONFERENCJI Hotel Król Kazimierz

KAZIMIERZ DOLNY 8-10 października 2014

XURZĄDZENIA Konferencja Naukowo-Techniczna towarzyszy II Kongresowi Elektryki Polskiej 7 DLA ENERGETYKI 4/2014

WYDARZENIA I INNOWACJE

Ziemia i energia w przyszłej dekadzie O stworzenie symulacji panujących na naszej planecie warunków życia związanych z rozwojem technologii, przemysłu i energetyki, także odnawialnej, pokusili się analitycy z firmy Thomson Reuters. Wyniki, przedstawione przez nich w raporcie „The World in 2025: 10 Predictions of Innovation”, wskazują, że przyszłość należy do zielonych, przyjaznych środowisku naturalnemu źródeł zasilania i przetwarzania energii.

ksperci, bazując na wszechstronnych informacjach z różnych dziedzin wiedzy z uwzględnieniem trendów panujących w kulturze masowej wskazali 10 najważniejszych innowacji, które mają szansę pojawić się na Ziemi w przeciągu kilkunastu lat. Jak nietrudno się domyślić, zważywszy stosunkowo szybki rozwój technologii związanych z energią odnawialną, przyszłość energetyki należy będzie właśnie do tej dziedziny, na co wskazuje choćby stopień zaawansowania OZE w USA, czy Niemczech, które już w 50 procentach czerpią zasilanie ze źródeł odnawialnych. Analitycy wskazują również, że coraz więcej urządzeń, z których korzystamy na co dzień, będzie się łączyło w sieć, co ma naturalnie znacznie ułatwić i przyspieszyć wymianę ważnych informacji. Rozwój technologii sieciowych doprowadzić ma do wprowadzenia standardu komunikacji 5G i budowy nowych, wydajniejszych, wszechstronniejszych,

a także lżejszych urządzeń zaopatrzonych w dłużej działające baterie. Stanie się to możliwe dzięki m.in. badaniom nad półprzewodnikami czy nanorurkowymi kondensatorami. Do lamusa odejdzie także niebawem przekonanie, że zjawisko teleportacji należy do prognoz z dziedziny fantastyki. Do momentu, kiedy teleportacja stanie się sprawą osiągalną w uzgodnionej rzeczywistości zbliżają nas niedawne odkrycia w świecie fizyki, zwłaszcza związane z bozonem Higgsa. Postęp w komunikacji lotniczej, który zaowocuje powstaniem nowych, napędzanych energią odnawialną samolotów, jak choćby Solar Impulse 2 napędzany energią słoneczną, jest również coraz bliższy w perspektywie czasowej. Wszystko to jednak brzmiałoby pięknie, a nawet dosyć wiarygodnie, gdyby nie inna jeszcze prognoza, dotycząca metod radzenia sobie z głodem i sposobów wytwarzania żywności. Tu eksperci zachłysnęli się bowiem bez-

krytycznie kontrowersyjnymi i czyniącymi już teraz więcej szkody niż pożytku technologiami uprawy i modyfikacji genetycznych – niebezpiecznymi, jak wiadomo, dla wyjaławianej przez agresywne modyfikowane organizmy gleby, narażającymi na straty niezależnych rolników, chwytanych przymusowo w sieć zysków korporacji produkujących m.in. nasiona i nawozy i powodującymi trudne dziś jeszcze w pełni do oszacowania szkody w organizmach konsumentów, którym w dodatku nie pozostawia się wyboru. Niepomni wszystkich tych faktów specjaliści od futurologii na usługach wielkich firm produkujących pogarszające jakość życia i zdrowia produkty reklamowane jako zbawienie dla ludzkości wieszczą koniec głodu na świecie. Powszechna wolność i równość w nowym wspaniałym świecie opanowanym przez Monsanto?... FOT.: Thomson Reuters OM n

Słońce w ławce

dyby ktoś nie wiedział, do czego jeszcze poza standardowymi już zastosowaniami wykorzystać można energię słoneczną, spieszymy z podpowiedzią – do zasilania ławki. No, może nie zupełnie samej ławki, bo do tego, żeby służyła jako siedzisko, póki co nie trzeba prądu, ile raczej urządzeń, które do takiego siedziska będzie można podłączyć. Zmodernizowana, czy też rozbudowana ławka, która dzięki zgromadzonemu promieniowaniu słonecznemu zaopatrywać będzie w prąd smartfony i różnego rodzaju sprzęty elektroniki przenośnej trafia już powoli do użytku. W tego rodzaju meble powszechnej

użyteczności instalowane w przestrzeni publicznej zaopatrują Boston władze miasta we współpracy z założoną przez MIT Media Lab firmą Changing Enviroments. Nowoczesne ławki (do każdej podłączyć można równocześnie dwa smartfony) nazywają się Soofas i pobierają energię ze słońca również po to, zbierać informacje o natężeniu hałasu i zanieczyszczeniach powietrza. Jak powiedział burmistrz Bostonu, Marty Walsh – Skoro telefon komórkowy służy nie tylko do prowadzenia rozmów, dlaczego ławki miałyby służyć tylko do siedzenia? Mamy w Bostonie utalentowanych przedsiębiorców, któ-

rzy kreatywnie myślą nad ułatwieniami dla przyszłych pokoleń. Pierwsze ławki Soofas stanęły już na chętnie odwiedzanych przez turystów i mieszkańców Bostonu skwerach, a także w m.in. kampusie MIT-u i Babson Collega. Pojedyncza Soofa kosztuje około 3000 USD i jest objęta 25-letnią gwarancją producenta. OM n

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

WYDARZENIA I INNOWACJE

15-letni Angelo Casimiro z Filipin zaprojektował wkładki do butów, które generują energię elektryczną z każdym krokiem jaki stawiamy. Utalentowany nastolatek za swój wynalazek wyróżniony został zaproszeniem do konkursu Google Science Fair 2014.

atent Casimira opiera się na prostej zasadzie działania – we wkładce umieszczony został generator piezoelektryczny, który pod wpływem nacisku na powierzchnię wkładki generuje ładunki elektryczne. Te ostatnie trafiają zaś do zamontowanej w bucie baterii. I choć nie jest to może rozwiązanie idealne, przykładowo bowiem dwie godziny gry w koszykówkę wystarczy na zasilenie telefonu na około 10 minut rozmowy, to i tak cieszyć może fakt, że zaopatrzeni w sytuacji, gdy koniecznie potrzebujemy zadzwonić, a bateria uległa wyczerpaniu, nie jesteśmy skazani na całkowite odcięcie od świata – jeśli oczywiście posiadamy rzeczone wkładki. Co wię-

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

cej, gdy pomyśleć o innych, pochłaniających mniej prądu urządzeniach, jak smartwatche czy płytka Arduino okaże się, że „wychodzona” energia w zupełności wystarczy do ich zasilenia. Nie wiadomo czy Angelowi Casimiro uda się ze swoim wynalazkiem przejść przez krajowe kwalifikacje Google Science Fair (ich zwycięzcy ogłoszeni zostaną 26 czerwca, a globalnych finalistów poznamy 6 sierpnia), bo podobny projekt został ostatnio ufundowany na Kickstarterze. Niemniej biorąc pod uwagę młody wiek Angelo - nawet jeśli nie uda mu się przebić w konkursie Google, jesteśmy pewni, że i tak chłopiec sobie doskonale poradzi. OM n

FOT.: Google Science Fair

Energia z buta

WYDARZENIA I INNOWACJE

Systemy napędu i sterowania w pogłębiarce Kraken W Polsce pogłębiarki są budowane sporadycznie. Dlatego specjaliści firmy Bosch Rexroth z dużym zainteresowaniem podjęli się zadania zaprojektowania i dostarczenia systemów napędu hydraulicznego i sterowania elektrycznego urządzeń pokładowych dla budowanej w Gdańskiej Stoczni Remontowej pogłębiarki przeznaczonej dla polskiego armatora - Przedsiębiorstwa Robót Czerpalnych i Podwodnych. Budowana pogłębiarka to jednostka typu koparkowego z usytuowaną na dziobie pontonu pogłębiarki koparką łyżkową firmy Liebherr. Pogłębiarka ma długość 35 m, szerokość 14 m, wysokość boczną 2,75 m i zanurzenie 1,38 m. Może ona wykonywać prace na głębokości od 2,5 do 15 metrów od linii wodnej. Załoga jednostki liczy 6 osób.

szystkie napędzane hydraulicznie urządzenia na jednostce połączone są z centralnym otwartym układem hydraulicznym, zasilanym przez agregat hydrauliczny z dwoma pompami A10VSO71 DFLR z regulatorem mocy napędzanym silnikami elektrycznymi. Zastosowany hydrauliczny układ otwarty zasilania typu load sensing optymalizuje zużycie energii na jednostce i umożliwia jednoczesną pracę kilku urządzeń pokładowych. Pogłębiarka wyposażona jest w system trzech opuszczanych nóg, które pozwalają na jej oparcie o dno i stabilizację podczas pracy. Podnoszenie i opuszczanie każdej z nóg pogłębiarki realizowane jest przy pomocy wciągarki linowej. Za

pomocą silnika hydraulicznego A2FE90 z nabudowanym blokiem zaworowym napędzany jest bęben wciągarki. Przemieszczanie pogłębiarki wzdłuż pogłębianego toru wodnego realizowane jest także poprzez system hydrauliczny - jedna z nóg ma możliwość przesuwu, wzdłuż osi pontonu, cylindrem hydraulicznym o skoku około 4 m. Umożliwia to, przy podniesionych pozostałych dwóch nogach, przesunięcie kadłuba pogłębiarki o żądaną wartość, wynikającą z technologii pracy. Manewrowanie pozycją pogłębiarki, względem nabrzeża lub szalandy odbierającej urobek koparki, wykonywane jest przy pomocy 4 wciągarek manewrowych. Każda z wciągarek jest napędzana silnikiem A2FE45 z nabudowanym blokiem zaworowym.

Bosch Rexroth Sp. z o.o. jest wiodącym specjalistą w zakresie napędów i sterowań. Pod marką Rexroth firma oferuje ponad 500.000 klientom kompleksowe rozwiązania obejmujące napędy i sterowania. Bosch Rexroth jest partnerem w aplikacjach do maszyn samojezdnych i przemysłowych oraz urządzeń wykorzystujących odnawialne źródła energii. Bosch Rexroth jako The Drive & Control Company opracowuje, produkuje i sprzedaje swoje komponenty i systemy w ponad 80 krajach. Przedsiębiorstwo należące do Grupy Bosch zatrudniające 38 400 pracowników osiągnęło w roku 2011 przychody w wysokości około 6,4 mld euro. n Więcej informacji na stronie: www.boschrexroth.pl

Wciągarka podnoszenia pala

Blok sterujący 10M4-12

Pulpit operatora – stacjonarny

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

ZAPRASZAMY

do odwiedzenia naszego stoiska na targach ENERGETAB 2014 Plener L1, stoisko 14

WYDARZENIA I INNOWACJE

Turbiny dla farmy wiatrowej Alstom dostarczy i uruchomi turbiny dla farmy wiatrowej Lotnisko 90 MW w Kopaniewie, którą zbuduje PGE Energia Odnawialna SA.

GE Energia Odnawialna SA oraz konsorcjum firm Alstom Power Sp. z o.o. i Alstom Renovables Espana S.L. podpisały kontrakt o wartości ok. 81 mln euro netto na dostawę turbin wiatrowych o łącznej mocy 90 MW dla farmy wiatrowej Lotnisko w Kopaniewie. Będzie to jeden z największych projektów w polskiej energetyce wiatrowej i pierwszy zrealizowany przez Alstom. Zakres kontraktu obejmuje dostawę, montaż i uruchomienie 30 turbin wiatrowych o mocy 3 MW typu Alstom ECO110, wyposażonych w wirnik o średnicy 110 m, stalową wieżę o wysokości 90 m oraz system zdalnego sterowania SCADA. Alstom będzie świadczył usługi serwisu i eksploatacji turbin przez okres 2 lat. Realizacja projektu wraz z oddaniem farmy wiatrowej do eksploatacji będzie trwała około 1,5 roku od momentu wejścia kontraktu w życie. Farma wiatrowa Lotnisko jest największą inwestycją w sektorze odnawialnych źródeł energii (OZE), realizowaną

w ramach niedawno ogłoszonej strategii GK PGE, zakładającej pozyskanie co najmniej 234 MW nowych mocy w elektrowniach wiatrowych do 2016 roku. Umowa na dostawę 30 turbin wiatrowych otwiera nowy obszar w wieloletniej współpracy pomiędzy naszymi firmami. Jesteśmy przekonani, że kompetencje jakie Alstom posiada w Polsce, w energetyce konwencjonalnej, w połączeniu ze sprawdzoną technologią jaką reprezentuje turbina Eco 110, przełożą się na sprawną realizację kontraktu i zapewnią udany debiut tego dostawcy na polskim rynku wiatrowym - stwierdził Krzysztof Műller, Dyrektor Departamentu Energetyki Wiatrowej w PGE Energia Odnawialna SA. Projekt budowy farmy wiatrowej Lotnisko 90MW w Kopaniewie to jeden z największych projektów w polskiej energetyce wiatrowej. Cieszymy się, że będziemy mogli wspólnie z PGE realizować tak ważną inwestycję, otwierając nowy obszar współpracy pomiędzy naszymi firmami. Oferowane przez nas spraw-

dzone, sprawne i niezawodne rozwiązanie oparte na bazie turbiny 3MW ECO 110 bardzo dobrze wpisuje się w lokalne uwarunkowania – zarówno środowiskowe jak i wietrzne. Jestem przekonany, że wykorzystując nasz lokalny potencjał oraz wieloletnie doświadczenie organizacji Alstom w Polsce, spełnimy oczekiwania naszego kluczowego klienta związane z realizacją tego projektu – powiedział Mirosław Kowalik, Dyrektor Sprzedaży i Marketingu Sektorów Thermal Power i Renewable Alstom w Polsce. Alstom realizuje globalne projekty w zakresie energetyki wiatrowej, dostarczył ponad 2600 turbin pracujących lub właśnie instalowanych w ponad 200 farmach wiatrowych, o łącznej mocy przekraczającej 5000 MW. Alstom projektuje i produkuje turbiny wiatrowe w zakresie mocy od 1,67 MW do 6 MW, zapewniając rozwiązania dla wszystkich warunków geograficznych i klimatycznych. PGE Energia Odnawialna SA, ALSTOM n

Innowacyjność: wspólny cel czterech polskich koncernów energetycznych ENEA, ENERGA, PGE Polska Grupa Energetyczna oraz Tauron Polska Energia rozpoczynają współpracę w obszarze badań, innowacji i podnoszenia konkurencyjności. Prezesi zarządów czterech największych polskich przedsiębiorstw energetycznych podpisali list intencyjny w sprawie kooperacji w projektach badawczo-rozwojowych. To kolejna płaszczyzna współpracy największych polskich grup energetycznych.

łównym celem jest intensywne poszukiwanie rozwiązań technologicznych odpowiadających kluczowym wyzwaniom stojącym przed polskim sektorem energetycznym. Wyselekcjonowane projekty badawcze koncentrować się będą m.in. na reduk-

cji emisyjności w procesie wytwarzania energii elektrycznej oraz zwiększeniu efektywności dystrybucji i wykorzystania energii. Istotne jest także rozwijanie inteligentnych sieci dystrybucyjnych i przesyłowych, które pomogą w realizacji projektów takich jak „inteligentny dom” czy magazynowania energii elektrycznej. Skoordynowany proces prac badawczych dostarczy nie tylko wartość dodaną w postaci efektu skali i synergii technologicznej. Przyczyni się on również do pełniejszego wykorzystania polskiego potencjału naukowo-badawczego, co będzie stanowić istotny impuls rozwojowy dla regionalnych ośrodków akademickich, partnerów biznesowych i dla całej gospodarki.

Połączenie wysiłków partnerów porozumienia na płaszczyźnie projektów badawczo-rozwojowych, pozwoli także na efektywniejsze wykorzystanie funduszy na innowacyjność z Unii Europejskiej, które są dostępne w latach 2014-2020 oraz na łatwiejsze i bardziej elastyczne pozyskiwanie dodatkowego kapitału zewnętrznego. W kolejnym etapie współpracy sygnatariusze listu planują wypracowanie optymalnych mechanizmów realizacji przedsięwzięć badawczo-rozwojowych, adekwatnych do wymagań regulacyjnych, formalno-prawnych oraz biznesowych. PGE Polska Grupa Energetyczna n

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

ZAPRASZAMY na nasze stoiska N18 i L2/18 podczas Targ贸w

ENERGETAB 2014

WYDARZENIA I INNOWACJE

Efektywność energetyczna kluczowym składnikiem miksu energetycznego dla Polski W niedawnym raporcie przedstawionym przez Kancelarię Premiera na temat miksu energetycznego dla Polski wynika, że do 2060 roku dużo miejsca w miksie będzie zajmować węgiel. Jego znaczna obecność została uwzględniona w każdym z wariantów przedstawionych w raporcie. Z kolei zbyt mało uwagi poświęcono efektywności energetycznej, która jako gotowe rozwiązanie pomoże polskiej gospodarce osiągnąć zakładane cele klimatyczne. Brak wyboru odpowiedniej ścieżki pokazuje, że wciąż jesteśmy daleko od wyboru konkretnych rozwiązań, które wprowadzą polską energetykę w nową erę i pozwolą zabezpieczyć przyszłość energetyczną.

onieczność wyboru odpowiedniej ścieżki to dziś kluczowe wyzwanie, przed którym stoi polska gospodarka. Wpływ mają na to koszty polityki klimatycznej, które odgrywają tu istotną rolę. W swoich założeniach Komisja Europejska proponuje 40% redukcję emisji gazów cieplarnianych do roku 2030 w stosunku do poziomu z lat 90. Obecny cel zakłada redukcję 20% do roku 2020, co oznacza, że kolejne 20% będziemy musieli zredukować w 3 razy krótszym czasie. Realizacja takiego celu zapewne nie może odbyć się bez negatywnego wpływu na energetykę, przemysł i w konsekwencji na konkurencyjność całej gospodarki. Bez względu na to, czy mówimy o celach polityki klimatycznej, bezpieczeństwie energetycznym, czy zrównoważonym rozwoju gospodarki, w osiągnięciu tych celów

może nam pomóc poprawa efektywności energetycznej, czyli zmniejszenie wykorzystania i zużycia energii – mówi Michał Ajchel Wiceprezes Rynku Energii, Schneider Electric Polska.

Podczas niedawnej konferencji w Ministerstwie Gospodarki na temat energetyki i gospodarki niskoemisyjnej eksperci mówili o tym, jak efektywność energetyczna może pomóc polskiej gospodarce w zmniejszeniu kosztów polityki klimatycznej. Wnioski, które wypłynęły, pokazują, że można to zrobić nie tylko na poziomie ogólnopaństwowym, lecz także biznesowym i konsumenckim. Podkreślono, że dzisiejsze technologie dają nam szeroki wachlarz narzędzi znajdujących zastosowanie w procesie produkcji, przesyłu, dystrybucji i użytkowania energii. Koszty związane z wprowadzeniem efektywności są zdecydowanie mniejsze nisz koszty polityki klimatycznej. Inwestycje w różne sposoby wytwarzania energii to klucz do zabezpieczenia nas przed niedoborami energii, które nastąpią już w 2015 roku i zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego. Najnowsze technologie dla tradycyjnych elektrowni węglowych pozwalają podnieść ich efektywność nawet do

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

WYDARZENIA I INNOWACJE 45%. Jest to sprawność obecnie nowo budowanych bloków w Polsce. Patrząc na bloki energetyczne, które już funkcjonują i których efektywność wynosi od 30% do 35%, widać, że jest to ogromny skok technologiczny. Alternatywę dla tego rodzaju generacji stanowi OZE – generacja praktycznie bez emisyjna. Zwiększanie udziału tych źródeł w produkcji energii elektrycznej to kolejny zdecydowany krok ograniczania emisji. W uzupełnieniu do tego miksu warto wspomnieć o negawatach, czyli o energii, której nie musimy produkować dzięki odpowiedniemu zarządzaniu zapotrzebowania na energię z gospodarki. W ten sposób możemy ograniczyć ilość energii wprowadzanej do sieci elektrycznej, co powoduje, że część energii możemy magazynować. Sposób ten doskonale sprawdził się we Francji, gdzie agregator Energy Pool dysponuje już ponad 1GW energii dostarczanej operatorowi systemu według jego wymagań.

Ważnym ogniwem w podnoszeniu efektywności energetycznej i ograniczaniu emisji jest także efektywny przesył i dystrybucja energii, gdzie tracimy dzisiaj od 6% do 10%. Modernizacja infrastruktury sieciowej i instalacja odpowiednich systemów zarządzania jest tutaj kluczowa. Utrzymanie optymalnego rozpływu mocy w systemie pozwala na zaoszczędzenie nawet 4% energii rocznie. Zostało to potwierdzone we Włoszech, gdzie stosując system ADMS Schneider Electric, osiągnięto oszczędności energii na poziomie 144 GWh i redukcję emisji CO2 o 75000 ton. Niewątpliwie najszybciej i najtaniej poprawę efektywności energetycznej można uzyskać po stronie odbiorców. Poprawa tej efektywności bezpośrednio przekłada się na wielkość produkcji i emisję CO2. W przypadku tradycyjnej produkcji zmniejszenie konsumpcji energii w domu czy zakładzie przemysłowym o jedną jednostkę odpowiada zaoszczędzeniu trzech jednostek w elektrowni. Najwięk-

szy potencjał mamy w budownictwie i w przemyśle. Poprawą efektywności powinien być jednak zainteresowany każdy, bo przekłada się ona na nasze koszty w niemal każdym aspekcie naszego życia i działalności biznesowej. Szczególną uwagę należy zwrócić na przemysł, gdzie energia elektryczna stanowi znaczący składniki kosztów produkcji. Obniżenie tego składnika o kilka procent może przynieść ogromne korzyści w uzyskaniu lepszej konkurencyjności i pozycji na rynku – dodaje Michał Ajchel, Wiceprezes Rynku Energii, Schneider Electric Polska Bez względu jednak na ostateczną wartość stawianych celów efektywność energetyczna jest kierunkiem, który należy brać pod uwagę i natychmiast rozpocząć jego wdrażanie. Więcej informacji znajduje się również w komentarzu: https://www.youtube. com/watch?v=Vvm9mXWiNzk www.schneider-electric.com n

Regionalne Seminaria / Szkolenia dla Służb Utrzymania Ruchu QR CODE

Wygenerowano na www.qr-online.pl

06.02.2014 - Bielsko-Biała 13.03.2014 - Legnica 24.04.2014 - Ełk 22.05.2014 - Mielec 26.06.2014 - Zamość 02.10.2014 - Szczecin 20.11.2014 - Włocławek 11.12.2014 - Konin

Jeżeli jesteś zainteresowany uczestnictwem w Seminarium, zaprezentowaniem produktu

c js ie a m zon ść nic Ilo ra

nowego rozwiązania napisz do nas: marketing@energoelektronika.pl Jeżelilub jesteś zainteresowany uczestnictwem w Seminarium, zaprezentowaniem produktu lub nowego rozwiązania napisz do nas: marketing@energoelektronika.pl Energoelektronika.pl tel. (+48) 22 70 35 291 Energoelektronika.pl tel. (+48) 22 70 35 291

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

Partnerzy:

WYDARZENIA I INNOWACJE

Powietrze czyli zdrowe, tanie i uniwersalne paliwo Zdaniem brytyjskich naukowców każda rzecz zasilana obecnie paliwem będzie mogła w niedalekiej przyszłości czerpać niezbędną do działania energię z powietrza. Technologię zamiany powietrza w prąd testuje firma Highview Power Storage, która zbudowała do tego celu stację w niedalekiej odległości od elektrowni w Slough.

echanizm zamiany to proces naprzemiennego schładzania i podgrzewania powietrza. Kiedy bowiem schłodzić je do temperatury, w której gaz przejdzie w ciecz, a następnie podgrzać w bardzo szybkim tempie, otrzymując ponownie gaz, a zarazem generując tym samym wysokie ciśnienie, można zasilić nim silnik tłokowy lub produkować energię elektryczną w turbinie. Gdy w elektrowni maleje zapotrzebowanie na energię, powietrze zamieniane jest w ciecz i magazynowane w specjalnym zbiorniku. W odwrotnej sytuacji nadwyżka energii zwracana jest do sieci energetycznej. Około 120 ton ciekłego powietrza jest w stanie zasilić 12 tysięcy domów w ciągu jednej godziny, zaś sama metoda stanowi alternatywę dla baterii, które sprawdzają się wyłącznie w urządzeniach o wielkości standardowego laptopa. Zdaniem Garetha Bretta, dyrektora generalnego Highview Power Storage ta technologia mogłaby poprawić wydajność turbin wiatrowych, które mogłyby gromadzić nadmiar energii przy wietrznej pogodzie, a uwalniać ją ponownie w bezwietrznych warunkach. Nad silnikiem na ciekłe powietrze pracuje natomiast firma Ricardo w oparciu o projekt wynalazcy Petera Dearmana, który wykorzystał pustą beczkę po piwie jako zbiornik na ciekłe powietrze oraz kilka cynkowych rur kupionych w pobliskim sklepie, by zasilić swoje auto – Vauxhall Nova. – Jechałem nim 35 mil na

godzinę. Prawdopodobnie można szybciej, ale nie jechałem na otwartej drodze publicznej i miałem ograniczoną przestrzeń – komentuje Dearman, który uważa, iż pojazdy napędzane powietrzem rozwiążą problemy, jakie pojawiają się dziś w związku z produkcją i eksploatacją elektrycznych aut – drogich i wymagających do produkcji instalowanych w nich baterii rzadkich surowców, a także

nieustannego ładowania. Pojazd napędzany ciekłym powietrzem zaopatrzony w silnik benzynowy można by było zasilić w mgnieniu oka wlewając po prostu ciecz do zbiornika. FOT.: Highview Power Storage

OM n

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

Connection to the future Mamy zaszczyt zaprosić Państwa do odwiedzenia stoiska firmowego podczas tegorocznych XXVII Międzynarodowych Energetycznych Targach Bielskich ENERGETAB 2014 16- 18 września 2014 ZIAD Bielsko-Biała SA al. Armii Krajowej 220 43-316 Bielsko-Biała Numer stoiska: 25, Hala G

PCE POLSKA SP. Z O. O. UL. ZIELONA 12 58-200 DZIERŻONIÓW I POLSKA

TEL +48 74 831 76 00 I FAX +48 74 831 17 00 I pce@pce.pl I www.pce.pl I

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

MIÊDZYNARODOWE ENERGETYCZNE TARGI BIELSKIE BIELSKO-BIA£A INTERNATIONAL POWER INDUSTRY FAIR

ENERGETAB

16 - 18 wrzeœnia / September 2014

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE

Zabezpieczenia jednostek wytwórczych małej mocy i przykłady realizacji w oparciu o urządzenia zabezpieczeniowe firmy JM-TRONIK 1. Wstęp

W ostatnich latach zauważalny jest szybki rozwój energetyki rozproszonej. Dużą część generacji tego typu stanowią jednostki wytwórcze o mocy kilku lub kilkunastu megawatów z generatorami synchronicznymi napędzanymi turbinami parowymi, wodnymi lub gazowymi. Źródła tego typu mogą pracować w autonomicznych zakładach, np. w elektrociepłowniach miejskich lub małych elektrowniach wodnych. Często jednostki wytwórcze małej mocy pracują jako wewnętrzne źródła energii elektrycznej w zakładach przemysłowych takich jak: huty, cukrownie, papiernie, zakłady chemiczne i inne. Układy wytwórcze tego typu wymagają wyposażenia w układ zabezpieczeń elektrycznych, zapewniający monitoring stanu jednostki wytwórczej oraz szybkie i selektywne wyłączenie zakłóceń jakie mogą wystąpić w trakcie jej pracy. W artykule zostaną krótko przedstawione sposoby wyposażania jednostek wytwórczych małej mocy w zabezpieczenia elektryczne oraz przykładowe realizacje takich układów przygotowane w oparciu o urządzenia zabezpieczeniowe firmy JM-TRONIK.

2. Układy pracy konwencjonalnych jednostek wytwórczych małej mocy

W zależności od mocy jednostki wytwórczej, może ona pracować w różnej konfiguracji obwodów pierwotnych. Moc determinuje również miejsce włączenia źródła rozproszonego do sieci przemysłowej lub rozdzielczej. Generatory o mocy rzędu pojedynczych megawatów pracują zwykle przyłączone poprzez szyny lub kabel, oraz wyłącznik do pola rozdzielni nn lub SN (zwykle 6 kV). Rozwiązanie takie stosowane jest głównie w sieciach przemysłowych. Pokazane ono zostało w uproszczony sposób na Rys. 1a. Generatory o większej mocy (rzędu kilkunastu megawatów) pracują zwykle w układzie blokowym (Rys. 1b). Generator synchroniczny jest w nim włączony do sieci poprzez transformator blokowy, podwyższający napięcie generatora (zwykle 6 kV) do poziomu napięcia sieci, na którą ma on pracować. Strona górnego napięcia transformatora blokowego jest w takim układzie przyłączona poprzez szyny lub kabel, oraz wyłącznik do pola rozdzielni SN (zwykle o napięciu 10, 15, 20 lub 30 kV). Takie rozwiązanie stosuje się w przypadku autonomicznych źródeł energii, np. małe elektrownie wodne (niekiedy również w przypadku źródeł o mocy kilku megawatów) oraz w zakładach przemysłowych. Jednostki wytwórcze o mocy rzędu kilkunastu megawatów pracujące w układzie blokowym mogą być dodatkowo wyposażone w transformator odczepowy (Rys. 1c) lub dławik (Rys. 1d), poprzez które zasilane są potrzeby własne jednostki wytwórczej. Układy z transformatorem blokowym i transformatorem odczepowym lub dławikiem mogą posiadać dodatkowy wy-

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

łącznik na poziomie napięcia generatora (wyłącznik generatorowy), pozwalający na zasilenie potrzeb własnych bloku z sieci poprzez transformator blokowy (Rys. 1e). Wyłącznik generatorowy zwiększa też bezpieczeństwo pracy bloku przez szybsze wyłączanie zwarć, zasilanych przez prądy resztkowe awaryjnie odwzbudzonego generatora.

3. Zabezpieczenia elektryczne jednostek wytwórczych małej mocy

Zabezpieczenia jednostek wytwórczych realizowane są obecnie przez terminale mikroprocesorowe, zwykle podzielone na dwa niezależne systemy zapewniające pewien stopień redundancji funkcji zabezpieczeniowych oraz analogowych i dwustanowych obwodów wejściowych i sterowań awaryjnych. W terminalach zaimplementowane są funkcje zabezpieczeniowe chroniące źródło przez skutkami stanów zakłóceniowych takich jak: zwarcia, przeciążenia oraz awarie elementów jednostki wytwórczej i sieci. Moc oraz struktura obwodów pierwotnych jednostki wytwórczej narzuca sposób realizacji jej układu zabezpieczeń elektrycznych oraz wymagania jakie układ ten musi spełnić. Od struktury obwodów pierwotnych źródła zależeć będzie zastosowany zestaw funkcji zabezpieczeniowych realizowanych przez układ zabezpieczeń, logiki działania oraz przyjęty sposób sterowania awaryjnego jednostką wytwórczą. Jednostki wytwórcze o mocy rzędu kilku lub kilkunastu megawatów przyłączone bezpośrednio do sieci (Rys. 1a) powinny być wyposażone w następujące zabezpieczenia: yy różnicowo-prądowa generatora (87G): funkcja wykrywa zwarcia międzyfazowe w uzwojeniach stojana generatora i w kablu lub szynach łączących go z polem rozdzielni porównując prądy w punkcie neutralnym generatora z prądami w polu. Funkcja oblicza prąd różnicowy i hamujący, na podstawie których podejmowana jest decyzja o jej działaniu zgodnie z charakterystyką stabilizacji (np. rys. 3.). Stabilizacja zapewnia czułe i selektywne działanie funkcji, w przypadku zwarć wewnętrznych oraz niedziałanie w czasie zwarć poza zabezpieczaną strefą określaną

Rys. 1. Typowe układy pracy konwencjonalnych jednostek wytwórczych małej mocy

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE

yy yy

przez miejsca pomiaru. Działanie funkcji powinno powodować wyłączenie generatora (otwarcie wyłącznika w polu i odwzbudzenie generatora); impedancyjna (21): funkcja wykrywa zwarcia międzyfazowe w stojanie generatora, oraz w sieci zewnętrznej. Stanowi rezerwę zabezpieczenia 87G oraz innych zabezpieczeń rozdzielni, do której przyłączony jest generator. Funkcja mierzy trójfazowy prąd w punkcie neutralnym generatora oraz napięcie na jego zaciskach. Na ich podstawie wyznacza impedancję widzianą z zacisków generatora. Zwykle funkcja działa z kołową charakterystyką rozruchową (np. rys. 4.) o zasięgu wykraczającym poza szyny rozdzielni do której przyłączony jest generator, powodując wyłączenie generatora. Aby zachować selektywność działania, funkcja musi działać z opóźnieniem; od skutków utraty wzbudzenia generatora (40): funkcja wykrywa utratę wzbudzenia lub niedostateczne wzbudzenie generatora zwykle na podstawie pomiaru impedancji widzianej na jego zaciskach. Działa ona zwykle z kołową charakterystyką podimpedancyjną przesuniętą o wektor reaktancji (np. rys. 5.). Działanie funkcji powinno być opóźnione i powodować wyłączenie generatora; od skutków asymetrii obciążenia generatora (46): funkcja wykrywa nadmierną asymetrię obciążenia na podstawie składowej przeciwnej prądu w punkcie neutralnym generatora. Działa ona zwykle dwustopniowo. Stopień pierwszy jest funkcją nadprądową zwłoczną, niezależną czasowo. Jego zadaniem jest sygnalizacja przekroczenia poziomu dopuszczalnej trwale asymetrii obciążenia. Drugi stopień realizowany jest jako funkcja nadprądowa, zależna czasowo. Jego zadaniem jest wyłączenie generatora z czasem zależnym od poziomu asymetrii obciążenia; od skutków przepływu mocy zwrotnej (32R): funkcja wykrywa pracę silnikową generatora, wynikającą np. z niewystarczającego momentu napędowego na wale, na podstawie pomiaru mocy czynnej przepływającej od sieci do generatora. Funkcja realizowana jest jako nadmocowa, kierunkowa, zwłoczna, mierząca prąd w punkcie neutralnym i napięcie na zaciskach generatora. Działanie funkcji powinno powodować wyłączenie generatora i jego napędu (otwarcie wyłącznika w polu i odwzbudzenie generatora i odcięcie dopływu czynnika napędzającego np. turbinę); przeciążeniowa generatora (51G): funkcja sygnalizuje przeciążenie generatora na podstawie pomiaru prądu w jego punkcie neutralnym. Jej działanie jest zwłoczne; zwarciowoprądowa od skutków zwarć wewnętrznych (50): funkcja wykrywa zwarcia międzyfazowe w stojanie generatora i w kablu lub szynach łączących go z polem rozdzielni. Funkcja realizowana jest jako nadprądowa bezzwłoczna, odstrojona prądowo od prądu zwarciowego generatora. Dzięki temu funkcja może szybko wyłączać zwarcia, które są zasilane przez sieć oraz nie działać nieselektywnie przy zwarciach zewnętrznych, zasilanych przez generator (tę funkcję pełni, z zachowaniem selektywności, zabezpieczenie 21). Działanie funkcji 50 powinno wyłączać generator; pod- i nadnapięciowa (27 i 59): funkcje wykrywają wahania napięcia w punkcie przyłączenia generatora do sieci. Wzrost napięcia może świadczyć o awarii regulatora napięcia generatora i stanowi zagrożenie dla jego izolacji. Obniżenie się napięcia może świadczyć o deficycie mocy biernej w sieci. Działanie funkcji powinno być opóźnione i powinno wyłączać generator; pod- i nadczęstotliwościowa (81L i 81H): funkcje wykrywają wahania częstotliwości w punkcie przyłączenia ge-

neratora do sieci. Wzrost częstotliwości może świadczyć o awarii regulatora turbiny napędzającej generator. Obniżenie się częstotliwości może świadczyć o deficycie mocy czynnej w sieci. Działanie funkcji powinno być zwłoczne i powinno wyłączać generator; zerowonapięciowa ziemnozwarciowa stojana generatora (59N): funkcja wykrywa małoprądowe jednofazowe zwarcia doziemne w stojanie generatora oraz w sieci, na którą on pracuje. Funkcja realizowana jest jako nadnapięciowa zwłoczna, mierząca składową zerową napięcia na zaciskach generatora lub w jego punkcie neutralnym. Jej działanie powinno powodować wyłączenie generatora; zerowoprądowa ziemnozwarciowa stojana generatora (51N): funkcja wykrywa małoprądowe jednofazowe zwarcia doziemne w stojanie generatora na podstawie pomiaru prądu zerowego w punkcie przyłączenia generatora do sieci. Funkcja realizowana jest jako nadprądowa zwłoczna. Jej działanie powinno wyłączać generator; od skutków przypadkowego załączenia niewzbudzonego generatora do sieci (50/27): funkcja wykrywa przypadkowe włączenie niedowzbudzonego generatora do sieci poprzez logikę pobudzeń członu podnapięciowego i nadprądowego. Jeśli pobudzony jest człon podnapięciowy i dojdzie do jednoczesnego pojawienia się prądu generatora będzie to świadczyć o włączeniu go do sieci przy wyłączonym lub niewystarczającym wzbudzeniu. Funkcja mierzy prąd w punkcie neutralnym i napięcie na zaciskach generatora. Jej działanie powinno wyłączać generator. Jednostki wytwórcze pracujące w układzie blokowym bez odczepu w obwodach napięcia generatora (Rys. 1b) powinny być dodatkowo wyposażone w następujące zabezpieczenia: różnicowo-prądowa bloku (87B): funkcja wykrywa zwarcia międzyfazowe w uzwojeniach stojana generatora i w uzwojeniach transformatora blokowego porównując prądy w punkcie neutralnym generatora z prądami w polu. Charakterystyka działania jest analogiczna jak dla zabezpieczenia różnicowego generatora (87G). Zabezpieczenie realizujące funkcję 87B musi zapewnić dopasowanie amplitudy i fazy prądów po obu stronach zabezpieczanego bloku odpowiadające przekładni i grupie połączeń transformatora blokowego oraz różnym przekładniom przekładników. Działanie funkcji powinno wyłączać blok (otwarcie wyłącznika w polu i odwzbudzenie generatora); zerowo napięciowa, ziemnozwarciowa obwodów górnego napięcia bloku (59NGN): funkcja wykrywa małoprądowe jednofazowe zwarcia doziemne w obwodach górnego napięcia bloku oraz w sieci na którą on pracuje. Funkcja realizowana jest jako nadnapięciowa zwłoczna, mierząca składową zerową napięcia w polu blokowym. Działanie funkcji powinno wyłączać blok; od skutków przewzbudzenia transformatora blokowego (24): funkcja mierzy napięcie po stronie dolnego napięcia transformatora blokowego (np. na zaciskach generatora) i określa stosunek jego amplitudy do częstotliwości U/f, będący miarą przewzbudzenia transformatora. Funkcja działa zwykle dwustopniowo: stopień pierwszy zwłocznie sygnalizuje niewielkie przewzbudzenie transformatora, a stopień drugi działa z charakterystyką zależną czasowo na wyłączenie bloku.

Ponadto funkcja impedancyjna (21) może mieć dodatkową strefę rozruchową, obejmującą uzwojenia generatora i część uzwojeń transformatora blokowego. Działanie funkcji może być szybsze niż strefy podstawowej zabezpieczenia 21.

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE Jednostki wytwórcze małej mocy pracujące w układzie blokowym z transformatorem odczepowym lub dławikiem (Rys. 1c i d) powinny zawierać powyższe funkcje zabezpieczeniowe wymienione dla układu bez odczepu (Rys. 1b), oraz być dodatkowo wyposażone w następujące zabezpieczenia: yy różnicowo-prądowa transformatora odczepowego (87TO): funkcja wykrywa zwarcia międzyfazowe w uzwojeniach transformatora odczepowego porównując prądy po stronie górnego i dolnego napięcia. Działa analogicznie jak zabezpieczenie różnicowe bloku (87B). Działanie funkcji powinno powodować wyłączenie bloku (otwarcie wyłącznika w polu blokowym i po stronie dolnego napięcia transformatora odczepowego oraz odwzbudzenie generatora); yy zwarciowa (50TO, 50D), przetężeniowa (51TO, 51D) i przeciążeniowa (51pTO, 51pD) transformatora odczepowego lub dławika: zestaw funkcji nadprądowych mierzy prąd po stronie górnego napięcia transformatora odczepowego lub na początku dławika. Funkcja nadprądowa zwarciowa działa bezzwłocznie powodując wyłączenie bloku podczas zwarcia; yy międzyfazowych w transformatorze (rezerwuje dzięki temu zabezpieczenie 87TO) lub dławiku. Funkcja nadprądowa przetężeniowa działa zwłocznie na wyłączenie bloku podczas zwarć międzyfazowych w transformatorze odczepowym lub dławiku oraz w sieci potrzeb własnych bloku, jako rezerwa znajdujących się tam zabezpieczeń. Funkcja przeciążeniowa sygnalizuje zwłocznie przeciążenie transformatora odczepowego lub dławika. W przypadku bloków wytwórczych wyposażonych w wyłącznik generatorowy (Rys. 1e) układ zabezpieczeń musi dodatkowo zostać wyposażony w zabezpieczenie ziemnozwarciowe zerowonapięciowe obwodów dolnego napięcia bloku (59NDN), przewidziane na wypadek zasilania potrzeb własnych bloku z sieci. Funkcja 59NDN powinna mierzyć napięcie zerowe pomiędzy wyłącznikiem generatorowym i zaciskami strony dolnego napięcia bloku. Działanie funkcji powinno być dwustopniowe: pierwszy stopień powinien zwłocznie wyłączać generator (otwierać wyłącznik generatora i powodować jego odwzbudzenie), a drugi, z kolejnym stopniem czasowym, powinien wyłączać cały blok. Po wyposażeniu bloku w wyłącznik generatorowy działanie funkcji zabezpieczeniowych 87G, 40 i 32R może powodować wyłączenie generatora z pozostawieniem potrzeb własnych bloku zasilanych z sieci. Działanie pozostałych funkcji zabezpieczeniowych powinno dodatkowo powodować otwarcie wyłącznika generatorowego. Funkcja 87G powinna w takim układzie mierzyć prądy na zaciskach i w punkcie neutralnym generatora.

4. Oferta urządzeń zabezpieczeniowych firmy JM-TRONIK

Zdając sobie sprawę z istniejących potrzeb rozwijającego się rynku rozproszonych źródeł energii, firma JM-TRONIK wzbogaciła swoją ofertę o kompleksowe rozwiązanie zabezpieczenia bloków wytwórczych w postaci szafy automatyki zabezpieczeniowej – MUZGEN (fot.1.). Zespół zabezpieczeń MUZGEN dla małych jednostek wytwórczych jest kompleksowym zabezpieczeniem układów wytwórczych, napędzanych turbinami parowymi i wodnymi. Jest to interesujące rozwiązanie dla rozwijającej się energetyki małej i średniej mocy, zarówno dla układów pracujących bezpośrednio na szyny SN lub poprzez transformator blokowy. MUZGEN w postaci kompleksowej obsługi jest do-

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

skonałą ofertą dla przedsiębiorstw, które pragną zajmować się rynkiem rozproszonym źródeł energii oraz zapewnić jej należytą ochronę. Szafa z ramą uchylną o wymiarach 800x600x2000mm, zawiera urządzenia automatyki zabezpieczeniowej, realizujące funkcjonalność zabezpieczeń generatora i transformatora blokowego. Przewidziano, że MUZGEN w swojej podstawowej wersji będzie wyposażony w trzy urządzenia automatyki zabezpieczeniowej: yy megaMUZ-2 GR pełniący funkcję zespołu zabezpieczeń generatorowych yy megaMUZ-2 TRR pełniący funkcję zespołu zabezpieczeń transformatora blokowego yy megaMUZ-2 pełniący rolę niezależnego sterownika polowego z kompletem funkcji zabezpieczeniowych z aktywną funkcją lokalnej rezerwy wyłącznikowej LRW. megaMUZ-2 GR to sterownik polowy, opracowany na bazie sprawdzonej konstrukcji megaMUZ-2 (duży wyświetlacz LCD 5.7’’ wraz z interfejsem graficznym, uniwersalna - modułowa budowa, elastyczna platforma sprzętowa, duża konfigurowalność logik działania i diod sygnalizacyjnych, wyjścia sterujące, odłączany panel, różne sposoby montażu), co zapewni kompatybilność z innymi urządzeniami w polu oraz upraszcza eksploatacje. Urządzenie zostało zaprojektowane do pełnienia funkcji zabezpieczenia turbo lub hydrozespołu i umożliwia pomiar 7 prądów oraz 4 napięć. Przykładowy schemat pomiaru pokazano na rys. 2. Ze względu na warunki pracy generatora takie jak: konieczność działania na wyłącznik sieciowy lub generatorowy, współpraca z układem wzbudzenia oraz zaworami regulującymi i odcinającymi czynnik napędzający turbinę. Szczególnie ważna jest możliwość wykorzystania wielu wyjść oraz wejść dwustanowych, w tym również blokad funkcji, a także logiki programowalnej. Poza podstawową funkcjonalnością, sterownik wyposażono w blokady funkcji nadprądowych zawartością drugiej harmonicznej prądu, a także w dodatkowe funkcje związane z zabezpieczeniem generatorowym, takie jak: yy zabezpieczenie różnicowe generatora stabilizowane , (87G) yy zabezpieczenie impedancyjne (o charakterystyce pełnoimpedancyjnej), (21) yy zabezpieczenie od zaniku wzbudzenia dwustopniowe (40), yy zabezpieczenie zwrotnomocowe, (32P) yy zabezpieczenie od przewzbudzenia dwustopniowe z blokadą, (24) yy 2 stopniowe zabezpieczenie od asymetrii obciążenia, (46) yy Częstotliwościowe (81H, 81L)

fot.1.

Funkcję zabezpieczenia różnicowego generatora wyposażono w próg zadziałania bezwzględnego (ozn. Ir>>), czyli wartość prądu

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE

Rysunek 3.

Rysunek 2.

różnicowego powyżej której, niezależenie od wartości prądu hamowania (charakterystyki stabilizacji), zabezpieczenie działa. Dodatkowo w charakterystyce różnicowej uwzględniono strefę zwarć zewnętrznych, umożliwiającą zwiększenie selektywności działania przy silnych zwarciach zewnętrznych. Gdy punkt pracy znajduje się w strefie zwarć zewnętrznych uruchamiany jest licznik czasu blokady, który zmniejszany jest po opuszczeniu strefy. Chwilowe (na czas krótszy niż czas nastawy licznika) przejście punktu pracy ze strefy zwarć zewnętrznych do strefy działania nie powoduje zadziałania zabezpieczenia. Charakterystykę różnicową przedstawiono na (rys. 3.). Zabezpieczenie impedancyjne, może pełnić funkcje zabezpieczenia rezerwowego (jest ono stosowane zamiast zabezpieczenia nadprądowego zwłocznego z blokadą napięcia), (rys. 4.) reaguje ona na zwarcia międzyfazowe w stojanie. Posiada kołową pełnoimpedancyjną charakterystykę rozruchową o jednej strefie działania. Zabezpieczenie umożliwia również odstrojenie się od zbędnego pobudzenia poprzez uwzględnienie wartości prądu granicznego, który musi być przekroczony aby zapewnić działanie funkcji Z<. Pobudzone zabezpieczenie mierzy także czas działania (t) w trakcie przejść wektora impedancji do strefy działania i poza nią, jeśli przerwy między nimi są krótsze niż czas todp. Zabezpiecze-

Rysunek 4.

nie posiada możliwość blokady od wejścia dwustanowego. Zabezpieczenie od utraty wzbudzenia, (możliwość działania 2-stopniowego) pełni rolę ochrony od uszkodzenia regulatora napięcia oraz obwodu wzbudzenia maszyny synchronicznej. Mierzy ona impedancje uwzględniając rezystancje i reaktancje wartość rezystancji, co pozwala zdiagnozować pobór mocy indukcyjnej z sieci w trakcie pracy generatora niedowzbudzonego (zmiana położenia wektora impedancji). Posiada ona kołową charakterystykę (rys. 5.) przesuniętą o reaktancję (Xa) powiązaną z reaktancją wzdłużna generatora, co pozwala reagować w czwartej ćwiartce (pracy asynchronicznej). Pobudzone zabezpieczenie odmierza czas działania (t) monitorując w ten sposób dynamiczne przejścia wektora impedancji do strefy działania i poza nią, jeśli przerwy między nimi są krótsze niż czas todp. Funkcję można blokować od wejścia dwustanowego. Zabezpieczenie od przewzbudzenia związane z przekroczeniem indukcji V/f, umożliwia kontrolę ilorazu napięcia U12 względem częstotliwości f, jest to szczególnie istotne dla bloków wytwórczych od 2MW, ze statycznym układem wzbudzenia. Funkcja działa w zakresie częstotliwości 30-60Hz, posiada 2 stopnie działania oraz możliwość blokowania pojawieniem się sygnału dwustanowego. Zabezpieczenia częstotliwościowe (3 stopnie f< oraz 2 stopnie f>) posiadają możliwość działania statycznego (zarówno pod jak i nad-częstotliwościowego) lub w określonym trybie dynamicznym (z własnym progiem i czasem zwłoki) działania : przyrostowy (Df/Dt) oraz reagujący na prędkie zmiany czę-

Rysunek 5.

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE stotliwości (pochodna) df/dt. Zabezpieczenie posiada możliwość nastawienia progu minimalnego napięcia rozruchowego, co pozwala eliminować zbędne działanie przy rozruchu generatora. megaMUZ-2 TRR jest sterownikiem polowym, przewidzianym do pełnienia funkcji zabezpieczenia transformatorowego. Oprócz podstawowej funkcjonalności megaMUZa-2 (w tym wyposażenie blokady funkcji nadprądowych zawartością drugiej harmonicznej prądu) oraz jego wyposażenia i budowy, urządzenie posiada rozbudowaną funkcję zabezpieczenia różnicowego stabilizowanego. Funkcja różnicowa zrealizowana jest jako zabezpieczenie transformatora, umożliwiające wyliczenie prądu różnicowego z prądów fazowych strony pierwotnej i wtórnej transformatora. Realizowane to jest poprzez pomiar do 10 prądów i 4 napięć natomiast przykładowy schemat połączeń przedstawiono na (rys. 6.). W wyliczeniu uwzględniana jest przekładnia napięciowa transformatora, przekładnie przekładników prądowych, a także grupa połączeń transformatora. Na podstawie nastaw wprowadzane są odpowiednie współczynniki korekcyjne eliminują-

Rysunek 6.

Rysunek 7.

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

ce różnice przekładni i przesunięcie kątowe wprowadzane przez grupę połączeń transformatora, co umożliwia poprawne obliczenie prądu różnicowego. Zabezpieczenie różnicowe pozwala na bardzo precyzyjne wykrywanie zwarć poprzez odstrojenie się od zwarć zewnętrznych. Zabezpieczenie różnicowe pozwala na blokowanie zadziałania od przekroczenia wartości progowej przez drugą i piątą harmoniczną prądu, które występują przy załączaniu transformatora i zwarciach zewnętrznych. Dodatkowo w algorytmie zabezpieczenia zastosowano eliminację wpływu składowej zerowej na pomiar prądu różnicowego, która może pojawiać się podczas zewnętrznych zwarć doziemnych. Zwiększenie precyzji i selektywności wykrywania zwarć wewnętrznych przez zabezpieczenie różnicowe pozwala na bezzwłoczną likwidację zwarć wewnętrznych, co znacznie zwiększa poziom ochrony transformatora. Przekaźnik TRR zawiera również zabezpieczenie od zwarć i przeciążeń w postaci funkcji nadprądowych oraz modelu cieplnego, które mogą działać zwłocznie lub bezzwłocznie, na wyłączenie lub na sygnalizację. Oba nowe przekaźniki posiadają certyfikaty (rys. 7.) wydane przez Instytut Energetyki IEN w Warszawie, co potwierdza prawidłowe działanie oraz możliwość współpracy ze układami pracy stosowanymi w eksploatacjami. Urządzenie megaMUZ-2 zalecane do współpracy w zespole MUZGEN pełni rolę niezależnego sterownika polowego z kompletem funkcji zabezpieczeniowych. Zawiera on pełną gamę zabezpieczeń, co zapewnia prawidłową współpracę pola wraz z automatyką stacyjną oraz zabezpieczeniami rozdzielni. Stanowi to rezerwę lokalną działania dla pozostałych urządzeń zainstalowanych w polu/szafie. Można w nim na przykład aktywować zabezpieczenie łukowe, chroniące dodatkowo cały ciąg szynoprzewodów pola bloku wytwórczego. Przykładowy schemat synoptyczny ekranu megaMuz-2 pokazano na (rys. 8.)

5. Przykłady realizacji zabezpieczeń jednostek wytwórczych małej mocy w oparciu o urządzenia zabezpieczeniowe firmy JM-TRONIK

W ostatnim czasie firma JM-TRONIK podjęła realizacje rozwiązania kompleksowego zabezpieczenia układu wytwórczego w jednej z polskich elektrowni wodnych o mocy zainstalowanej 7.5MVA. Próby rozruchowe wykazały, że zespół zabezpieczeń MUZGEN przeznaczony do ochrony generatora o mocy 3.7MVA napędzanego turbiną wodną oraz transformatora blokowego o mocy 4MVA spełnia swoją rolę. Funkcje zabezpieczeniowe zostały podzielone na dwie grupy dotyczące obu obiektów i zawierają między innymi zabezpieczenie od utraty wzbudzenia, mocy zwrotnej, asymetrii obciążenia, impedancyjne bloku, przewzbudzenia, ziemnozwarciowego stojana generatora, pod i nad częstotliwościowe w tym od szybkości zmian częstotliwości oraz oczywiście różnicowego generatora i bloku wytwórczego. Dodatkowo są zaimplementowane również zabezpieczenia dwustanowe oraz technologiczne, które współpracują z automatyką regulacyjną procesu wytwórczego oraz z zabezpieczeniami hydromechanicznymi. Dodatkowo trzecie zabezpieczenie polowe w wyposażeniu standardowym megaMuz-2 może pełnić rolę sterownika prowadzenia prac ruchowych punktu wytwórczego, np. przyłączeń do pracy na jeden z dwóch systemów, a także pełnić rolę lokalnej rezerwy wyłącznikowej w tym m.in. zabezpieczenie ziemnozwarciowe strony sieci SN.

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE

Rysunek 8.

Kolejne zlecenie w trakcie realizacji obejmuje modernizacje rozdzielni elektrowni, w skład której wchodzi zespół trzech generatorów pracujących, w układzie bezpośrednim na sieć 10.5kV, o łącznej mocy zainstalowanej 3.5MVA. Realizacja obejmuje urządzenia zabezpieczeniowe produkcji JM-TRONIK, wraz z kompleksowym rozwiązaniem rozdzielnicy 14-polowej typu MutliCell 1S.

6. Podsumowanie

Artykuł przedstawia dotyka tematyki możliwości rozwoju krajowego rynku energii elektrycznej, głównie dla podmiotów zajmujących się energetyką średnich napięć. Jest to rynek rozwijający się w polskim systemie elektroenergetycznym, głównie ze względu na zwiększoną generacje z wykorzystaniem rozproszonych źródeł energii. Przedstawione układy przyłączenia do sieci i wymagane oraz najczęściej stosowane funkcje zabezpieczeniowe są spełniane dzięki nowym produktom firmy JM-TRONIK. Spełnione zostały także wysokie wymagania dotyczące testowania funkcjonalnego urządzeń przez certyfikujące jednostki takie jak Instytut Energetyki w Warszawie. Dzięki temu, kompleksowe rozwiązanie MUZGEN może być wykorzystywane w wielu instalacjach, gdzie wykorzystujemy turbiny parowe, wodne oraz gazowe zarówno dla energetyki zawodowej jak i energetyki przemysłowej.

7. Literatura

[1] Dokumentacja Techniczno-Ruchowa, Zabezpieczenie Generatorowe, megaMuz-2 JM Tronik, Warszawa 2014 [2] Dokumentacja Techniczno-Ruchowa, Zabezpieczenie Transformatorowe megaMuz-2 JM Tronik, Warszawa 2014 [3] JM Tronik : Dokumentacja Techniczno-Ruchowa, Sterownik Polowy megaMuz-2, Warszawa 2013 [4] Winkler W. Wiszniewski A.: Automatyka zabezpieczeniowa w systemach elektroenergetycznych, Warszawa wyd.2 WNT 2013 JM-Tronik n Marcin Lizer – rozdział 1-3 Piotr Demiańczuk – rozdział 4-6

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE

Danfoss Drives – Przetwornice częstotliwości VLT® – 45 lat ciągłego rozwoju Jesienią w 2013 roku minęło 45 lat od momentu gdy została sprzedana pierwsza na świecie seryjnie produkowana przetwornica częstotliwości. Była to przetwornica VLT® wyprodukowana przez Danfoss.

d tego czasu nastąpił ogromny postęp technologiczny. Wraz z globalnym rozpowszechnieniem się technik sterowania i automatyzacji procesami produkcyjnymi znacząco zwiększyła się różnorodność zastosowań dla napędów elektrycznych. W przedsiębiorstwach, w sposób ciągły rośnie liczba zamontowanych silników, udział procentowy tych z regulacją prędkości obrotowej. W konsekwencji liczba wytwarzanych na świecie przetwornic częstotliwości wręcz eksplodowała. Rozwój Danfoss Drives od samego początku to nie tylko wzrost zgodny z naturalnym wzrostem rynku, ale także konsekwentne powiększanie swoich udziałów w globalnej sprzedaży regulowanych napędów. Produkując co roku, od 45 lat, coraz to większą liczbę przetwornic częstotliwości, sprzedaż napędów Danfoss wzrosła wielokrotnie, sprzedanych zostało kilkanaście milionów urządzeń. W koncernie Danfoss, rozwój w kierunku zastosowań przetwornic częstotliwości stał się możliwy wraz z przejęciem w 1959 roku małego, lokalnego przedsiębiorstwa produkującego zespoły prostownikowe. W 1962 roku powstał oddział Danfoss Electronics, który rozwinął produkcję w zakresie zespołów prostownikowych dużych mocy o obciążalności nawet do 10000 A. Rentowność działalności nie była za-

dowalająca i w roku 1965 oddział został zamknięty. Jednakże wiedza techniczna w zakresie zastosowań elektroniki pozostała w firmie w ramach jednostki rozwojowej – Technical Reserch – i tam właśnie powstała pierwsza przetwornica częstotliwości VLT®. W 1966 roku dwóch inżynierów wynalazców z Danfoss , Arne Riisager oraz Arne Jansen uczestniczyło w kongresie IFAC (International Federation of Automatic Control – Międzynarodowa Federacja Automatyki Sterowania) w Londynie. Tematy, które szczególnie ich zainteresowały były tranzystory mocy oraz możliwości sterowania trójfazowymi silnikami AC. Relacjonując IFAC swoim szefom, zwrócili uwagę na wystąpienia związane z regulacją prędkości i twierdzeniami, że nie jest możliwe sterowanie standardowymi, masowo produkowanymi silnikami. Inżynierowie Danfoss uświadomili sobie nie odkrytą dotąd możliwość sterowania standardowymi silnikami AC poprzez zmianę parametrów zasilania.

silnikiem AC. Specjalistyczna wiedza była już w Danfoss, a brakujący sprzęt został stworzony przez zaangażowanych pionierów techniki. Idea została przetestowana i wdrożona dzięki pomysłowości i ogromnej ilości doświadczeń laboratoryjnych. Kreatywność zespołu badawczego można zobrazować 14 aplikacjami patentowymi, które zostały zgłoszone w ciągu roku prac badawczych. W rezultacie, w 1967 powstał pierwszy laboratoryjny prototyp pierwszej przetwornicy częstotliwości VLT®. Jeszcze w tym samym roku przygotowano wersję prototypu gotową do produkcji i w połowie 1968 roku pierwszych 10 egzemplarzy VLT® zostało dostarczonych Klientom do testów aplikacyjnych. Urządzenia wróciły z testów bardzo szybko z pozytywna oceną. Pierwsze seryjnie wyprodukowane VLT® 5 zostały sprzedane jesienią 1968 roku – tylko 2 lata po tym jak odbył się Kongres IFAC.

Rozwiązanie gotowe w ciągu 2 lat Od samego początku założeniem projektu było stworzenie rozwiązania umożliwiającego sterowanie standardowym, masowo produkowanym

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE Wiodący duński dostawca energoelektroniki W roku 1972, w swoją 25 rocznicę Danfoss był już liderem wśród dostawców sprzętu energo-elektronicznego w Danii i kontynuował dalszy rozwój. Projektowany cykl życia urządzeń automatyki stale maleje na przestrzeni lat. VLT® 5 była przetwornicą projektowaną na długie lata. Urządzenia nowszych generacji dalej projektowane są na okres cyklu życia 10 lat mimo, że faktycznie eksploatowane są przez użytkowników zwykle nie dłużej 4-5 lat. Zapas w konstrukcji to pewność pracy i niezawodność, to zaufanie do produktu. Z drugiej strony tendencja skracania okresu eksploatacji to ciągły wyścig innowacyjności i opracowywania nowych rozwiązań napędowych. Danfoss Drives korzysta na tym, że był pierwszym w świecie producentem przetwornic częstotliwości, firmą, która stworzyła VLT® – The Real Drive – markę będącą synonimem jakości i kompetencji.

Platforma nowej technologii Kontynuując rozwój produktów projektanci Danfoss doszli do wniosku, że ogromna różnorodność rozwiązań oferowanych przez najnowsze technologie informatyczne kreuje nowe potrzeby użytkowników, definiujących coraz to nowe funkcje i cechy produktów unikalne dla specyficznych aplikacji.

Aktualnie Danfoss oferuje także filtry aktywne AAF oraz napęd LHD, które są dalszym krokiem w kierunku precyzyjnej redukcji wyższych harmonicznych generowanych przez przetwornice częstotliwości do sieci zasilającej. Danfoss bierze odpowiedzialność za każdy element w produkcji. Fakt, że sami rozwijamy i produkujemy hardware, software, moduły mocy, płytki drukowane elektroniki i akcesoria, daje klientom, użytkownikom gwarancję, że otrzymują najwyższej jakości, niezawodny produkt. ce częstotliwości VLT® HVAC Drive, VLT® AQUA Drive oraz VLT® Refrigeration Drive dedykowane aplikacyjnie odpowiednio dla wentylacji i klimatyzacji, dla gospodarki wodno-ściekowej oraz zastosowań w układach chłodniczych.

Kompletny zakres oferty Obecnie Danfoss Drives oferuje napędy o mocy do 1,4 MW. Danfoss wprowadzając na rynek napędy dużych mocy zadbał jednocześnie o ich właściwą współpracę z siecią zasilającą, ograniczając do minimum negatywne oddziaływanie napędów na inne odbiorniki energii elektrycznej. Rozwiązania filtracji pasywnej, ograniczające emisję wyższych harmonicznych do sieci zasilającej, zawsze uzupełniały ofertę napędów dużych mocy firmy Danfoss.

Danfoss Drives, dzięki globalnej organizacji sprzedaży i serwisu jest obecny i oferuje swoje produkty oraz usługi w ponad 100 krajach. Napędy VLT® pracują w aplikacjach na całym świecie, a eksperci Danfoss Drives kończą swoją pracę tylko wtedy, kiedy problemy klientów zostają rozwiązane. Jeśli zmieniasz zastosowanie napędu, oprogramowanie i opcje sprzętowe napędy VLT® mogą zostać skonfigurowane do Twoich potrzeb. Szczegółowe informacje dotyczące przetwornic częstotliwości VLT® i innych produktów oferty napędowej Danfoss można znaleźć na stronach internetowych: www.danfoss.pl/napedy Danfoss n

Aby sprostać oczekiwaniom rynku projektanci Danfoss wyodrębnili w standardowym napędzie bloki funkcjonalne i oparli nową architekturę na wewnętrznej magistrali komunikacyjnej. Dzięki temu różne podzespoły funkcjonalne mogą być wykorzystane w różnych modelach przetwornic częstotliwości, dedykowanych do różnych rozwiązań układów sterowania i różnych aplikacji napędowych. Koszt i czas realizacji projektu wdrożenia nowych modeli przetwornic został znacząco skrócony. Danfoss Drives wypuścił na rynek pierwsze modele przetwornic częstotliwości VLT® AutomationDrive oparte o nową technologię - platformę o modułowej konstrukcji. W 2006 roku koncepcja Danfoss Drives została nagrodzona przez Frost & Sullivan - Award for Product Innovation ( Nagroda za Inowację i Nowoczesność). W oparciu o tę samą platformę, z wykorzystaniem tych samych podzespołów Danfoss Drives oferuje przetworni-

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE

Nowe słupy i maszty oświetleniowe firmy Elektromontaż Rzeszów Dobiega końca realizacja nowej linii produkcyjnej słupów i masztów stalowych wykonywanych w technologii cięcia i spawania laserowego, obecnie trwają prace rozruchowe w drugiej części linii realizującej sam proces spawania laserowego, pierwsza część linii rozkroju i formowania słupów pracuje już od 6 miesięcy.

oczątkowo nowa oferta słupów i masztów będzie obejmowała słupy o wysokościach od 3m do 12m o kształtach: yy stożek okrągły, yy stożek sześciokątny, yy stożek ośmiokątny, oraz maszty o wysokości od 12m do 20m o kształtach: yy stożek okrągły, yy stożek ośmiokątny. Jest to wstępny program produkcji, który ma być rozszerzony i dostosowany do wymagań klientów firmy.

Wykonanie słupów i masztów

Słupy i maszty wykonywane będą z blachy stalowej klasy S235, S275 lub S355 o grubości od 3mm do 4mm (zależnie od potrzeb wytrzymałościowych), ugiętej na profil o przekroju wielokąta lub kołowy o stałej zbieżności. Wyprofilowane blachy łączone będą metodą spawania laserowego, co w znacznym stopniu poprawi estetykę konstrukcji (brak widocznych połączeń zewnętrznych). Posadowienie słupów nie zostanie zmodyfikowane. Konstrukcje zostaną dostosowane do

istniejących typów fundamentów prefabrykowanych.

Wykonanie stopy do słupów i masztów (płyta mocująca)

Słupy oraz maszty oświetleniowe będą posiadały trwale przymocowaną stopę (płytę mocującą), dzięki czemu mogą być ustawione na fundamentach betonowych lub innym odpowiednio stabilnym podłożu. Mocowanie następuje za pomocą śrub lub śrub kotwiących. Słupy oświetlenia ulicznego o wysokościach od 3 m do 12 m będą wyposażone w zaczep zawiasowy ułatwiający ustawianie słupa. Stopy do słupów i masztów posadowionych na fundamencie prefabrykowanym wytłaczane będą z blachy i odpowiednio użebrowane, konstrukcja węzła mocującego całkowicie ukryta Grubość stali w mm ≥1,5 do <3 ≥3 do <6 ≥6

jest w dolnej części stopy. Również śruby mocujące stopę oraz zawias ukryte będą w jej dolnej części, co zabezpiecza złącze śrubowe od działania szkodliwych czynników zewnętrznych. Otwory rewizyjne śrub zakryte będą zaślepkami po przykręceniu stopy słupa (masztu) do fundamentu. Rozwiązanie stopy gwarantuje wysoką estetykę i umożliwia spełnienia wymagań normy EN 12767 dotyczącej bezpieczeństwa biernego słupów oświetleniowych. Rozwiązanie konstrukcyjne jest chronione w U.P.RP. Stopy do masztów posadowionych na fundamentach prefabrykowanych lub monolitycznych wykonane będą z blachy o grubości od 18mm do 25mm z odpowiednim użebrowaniem zwiększającym sztywność połączenia maszt – fundament.

Powłoka cynkowa (z jednej strony) Lokalna grubość powłoki (wartość minimalna)

Uśredniona grubość powłoki (wartość minimalna)

45mm (315g/mkw) 55mm (385g/mkw ) 70mm (485g/mkw )

55mm (385g/mkw) 70mm (485g/mkw ) 85mm (585g/mkw )

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE Zabezpieczenie ochronne powierzchni

Powierzchnia zewnętrzna i wewnętrzna będzie zabezpieczona antykorozyjnie przez cynkowanie zanurzeniowemu (ogniowemu), które zapewnia powłokę cynkową o grubości jak w załączonej tablicy. Trwałość takiego zabezpieczenia gwarantuje bezobsługowe użytkowanie słupów i masztów od kilkunastu do kilkudziesięciu lat, w zależności od rodzaju atmosfery (przemysłowa, miejska, nadmorska, wiejska). Dla stref o dużej agresywności atmosfery (dwutlenek siarki, tlenki azotu, związki soli), zalecamy pokrywanie słupów powłokami malarskimi. Na życzenie słupy i maszty pokrywa się dodatkowymi powłokami malarskimi w dowolnej palecie kolorystycznej, łącznie z malowaniem farbami specjalnymi: nie przyjmujące brudu, fluorescencyjne, fotoluminescencyjne, efekt Kameleon i wiele innych. Dzięki temu trwałość może być odpowiednio przedłużona. Grubość powłok cynkowych na częściach, nie poddanych odwirowaniu (wg tablicy 2 normy EN ISO 1461)

Wnęka słupowa

Każdy słup oświetleniowy będzie wyposażony w drzwiczki, które zapewniają dostęp i zabezpieczają wyposażenie elektryczne słupa. Jest to pokrywa mocowana do słupa za pomocą zamka śrubowego na klucz trzpieniowy sześciokątny (imbus). Zapewnia ona ochronę wnęki w stopniu IP 43. Wnęka słupowa umożliwia instalowanie tabliczki bezpiecznikowej, której wymiary (szer. x głęb. x wys.) wynoszą nie więcej niż: yy dla słupów parkowych i ulicznych H 7m: 85 x 85 x 400 mm yy dla słupów ulicznych H>7m: 90 x 110 x 400 mm yy dla masztów: 110 x 150 x 400 mm Maszty oświetleniowe będą posiadać dwie wnęki pozwalające na wygodny montaż wyposażenia elektrycznego. We wnękach znajduje się zaczep uziemiający z otworem na śrubę M 10.

Wysięgniki

Dla słupów wykonywanych w nowej technologii spawania laserowego został opracowany wysięgnik o długościach 0,5m, 1,0m, 1,5m, 2,0m, 2,5m, przy założeniu zastosowania maksimum 4 ramion wysięgnika. Jego konstrukcja przystosowana będzie do mocowania większości typów opraw oświetleniowych występujących na rynku. Dla masztów, rozwiązanie ich zakończenia będzie pozwalało zamocować wszystkie dotychczasowe konstrukcje będące w produkcji Elektromontaż Rzeszów S.A. n

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE

Zastosowanie nowoczesnych metod diagnozowania układu izolacyjnego w eksploatacji transformatorów i generatorów

ykrywanie na wczesnym etapie uszkodzeń w układach izolacyjnych jest podstawową intencją w tworzeniu procedur dla działań eksploatacyjnych. Na podstawie typowych badań dla transformatorów jak również generatorów i silników WN dysponujemy dużą wiedzą na temat stanu tych urządzeń. Dynamika rozwoju uszkodzeń wewnętrznych pozostaje jednak dla nas wielkością mało znaną ze względu choćby na ich nieliniowy przyrost. W transformatorach energetycznych bardzo dużo informacji możemy wyczytać na podstawie badania oleju. Analiza chromatograficzna oleju transformatorowego jeśli jest wykonywana cyklicznie, może określić w dość precyzyjny sposób stan transformatora. W przypadku wystąpienia wzrostu koncentracji gazów, takich jak: H2, C2H2, C2H4, CO, C2H6, CH4, w stosunku do poziomu normalnego, należy zwiększyć częstotliwość badań, ustalić rodzaj defektu oraz szybkość jego rozwoju. Zastosowanie systemów monitorujących zmiany koncentracji gazów kluczowych daje nam informacje o poprawnej pracy transformatora lub o pojawiających się w nim uszkodzeniach. Niezbędnym dla poprawności interpretacji wyników badań on-line jest niewątpliwie „odcisk palca”. Dla właściwej oceny stanu urządzenia dopiero połączenie systemów on-line i off-line poszerza naszą wiedzę o dynamicznych zmianach w układach izolacyjnych.

Rys.1. [4]

Rys.2 [4]

Tabela 1 [4] Air-Cooled Machines with 80pF Capacitive Sensor - Qm Values (mV) Level % Title 2-4 kV 6-8 kV 10-12 kV 13-15 kV 16-18 kV Negligible < 25th 6 12 34 36 36 Low < 50th 40 35 77 95 72 Typical < 75th 136 143 188 220 260 Moderate < 90th 262 267 414 477 2090 High < 95th 389 339 665 760 2796 Very High > 95th 389 339 665 760 2796 Avg 182 137 287 310 515 Max 3200 1626 3079 3200 3200

Zastosowanie technologii monitoringu on-line wyładowań niezupełnych (PD) w generatorach i silnikach WN w analogiczny sposób jak badanie oleju w transformatorach, niesie nam informacje wyprzedzające uszkodzenie urządzenia. Ocenia się, że 20-50% awarii generatorów jest spowodowane uszkodzeniami stojana. Częstą przyczyna są zwarcia spowodowane wadami wykonawczymi izolacji, uszkodzeniami izolacji pod wpływem ciepła lub też uszkodzeniami mechanicznymi jak przetarcie izolacji – luźne zwoje lub też zbyt małe odstępy pomiędzy zwojami. Zastosowano trzy podstawowe metody porównywania i analizy wyładowań niezupełnych (PD): yy analiza na podstawie czasu (dwukrotne pogorszenie się stanu uzwojenia w danym roku), yy porównanie wyników badań z identycznym urządzeniem w bazie danych (72 000 testów PD), yy porównanie wykresów z podobnymi urządzeniami w elektrowni (stojan z największym PD jest w najgorszym stanie technicznym ). Porównanie pomiarów wyładowań niezupełnych w trybie on-line oraz off-line nie jest możliwe i wynika to z całkowicie innej metody pomiarowej. Podstawową cechą metody (PD) on-line jest oddzielenie zakłóceń elektrycznych od wyładowań niezupełnych. (rys.1) Dzięki temu dokonujemy pomiarów PD w warunkach rzeczywistych pod obciążeniem w typowych dla maszyn temperaturach. Zaletami stałego monitoringu wyładowań niezupełnych są: yy testy nie wymagają przestoju maszyn, co nie powoduje zakłóceń w produkcji, yy możliwość wykrycia wielu uszko-

dzeń we wczesnych fazach, yy niezależność analizy wyników i planów remontowych, yy dokładniejsze analizy na podstawie większych ilości pomiarów.

Wnioski:

yy metody badań on-line układów izolacyjnych w eksploatacji transformatorów, generatorów i maszyn WN staje się coraz cenniejszym narzędziem dla użytkowników. Należy oczekiwać intensywnego rozwoju systemów eksperckich z wykorzystaniem sieci bayesowskich. yy dzięki większej ilości informacji na temat stanu urządzenia, podjęcie we właściwym czasie prac konserwacyjno-remontowych umożliwia zmniejszenie liczby nieprzewidzianych przerw w pracy, yy zastosowanie szeregu zabiegów pielęgnacyjnych umożliwia wydłużenie czasu życia eksploatowanych urządzeń.

Bibliografia:

1. J. Słowikowski, M. Słowikowska, J. Łosiewicz, J. Wasilukowa „ Rola monitoringu on-line i pomiarów w systemie off-line w zarządzaniu eksploatacją transformatorów dużej mocy na tle dotychczasowych doświadczeń diagnostycznych” Energetyka Styczeń 2004, 2. M. Borecki „Kontrola jakości izolacji elementarnych” ZPBE Energoponiar-Elektryka Gliwice, 3. „PD Pattern Anelysis During Induced Test of Large Power Transformers” E. Gulski, M. Burger, G. Vaillancount, R. Brooks JEEEV07 nr 1 February 2000, 4. “Technical Overview” IRIS Power Ingineering. ZUT Energoaudyt n

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE

Innowacyjne koryta kablowe firmy OBO Bettermann Większa szybkość. Wyższa nośność. Większe bezpieczeństwo. Najwyższej jakości systemy tras kablowych OBO Bettermann dedykowane są do prowadzenia, mocowania różnych typów przewodów i kabli, w tym także o odporności ogniowej (systemy E30/E90). Od wielu lat stosowane są one z powodzeniem jako nieodzowny element składowy instalacji zasilających, sterujących oraz teleinformatycznych. Profesjonaliści na całym świecie docenili jakość i rozwiązania zapewniające znaczne oszczędności czasu podczas montażu. Koryta RKS-Magic® z opatentowanym systemem połączeń wzdłużnych Najnowsze koryta kablowe typu RKS-Magic® dzięki innowacyjnemu systemowi połączeń wzdłużnych łączą w sobie prędkość montażu z wysoką nośnością i wyższym bezpieczeństwem. Dwa koryta należy po prostu zbliżyć do siebie, zatrzasnąć – i gotowe. Wyraźne kliknięcie informuje instalatora o prawidłowym wykonaniu po-

łączenia . Opatentowane przez firmę OBO rozwiązanie pozwala na znaczną oszczędność czasu i pieniędzy, poprzez ograniczenie ilości śrub, łączników i innych elementów wyposażenia, po prostu zwiększa ono możliwości montażowe o 100%. Element sprężynowy złącza zatrzaskowego jest na stałe połączony z korytkiem, więc nie może ulec zagubieniu, jednak przy połączeniu koryt RKS-Magic® z innymi typami koryt (np. RKS) lub kształtkami np. łukami, trójnikami i czwórnikami można go także

dość łatwo zdemontować w celu wykonania połączenia typowym łącznikiem śrubowym (skręcanym).

Korytka siatkowe GR-Magic® z opatentowanym system połączeń wzdłużnych Idealnym uzupełnieniem oferty tradycyjnych koryt kablowych są korytka siatkowe wykonane z drutu. Dzięki opatentowanej technologii również bez użycia narzędzi oraz dodatkowych elementów

Rys. 1. Przykładowe instalacje tras kablowych z zastosowaniem systemów OBO Bettermann

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE mal każdych warunkach. Dodatkowo korytka siatkowe GR-Magic® produkuje się w wersji „Titan-Look”, to atrakcyjna wizualnie wersja koryt w ocynku galwanicznym, do zastosowań wewnątrz budynków, posiadająca wygląd zbliżony do stali nierdzewnej. Koryta kablowe OBO jako nieliczne produkty tego typu dostępne na naszym rynku, zostały przebadane również pod kątem kompatybilności elektromagnetycznej tzn. ograniczania wpływu zewnętrznego pola elektromagnetycznego na przewody umieszczone wewnątrz koryt.

Rys. 2. Opatentowany system połączeń wzdłużnych koryt RKS-Magic®

łączących, szybko i łatwo buduje się trwałe, stabilne trasy, w których poszczególne odcinki są zatrzaskiwanie między sobą, co w żaden sposób nie ogranicza ich nośności, a pozwala za to na znaczne zmniejszenie kosztów związanych ze stosowaniem i magazynowaniem łączników śrubowych, czy szybkozłączy.

Większe bezpieczeństwo mechaniczne, elektryczne i pożarowe Nawet przy maksymalnym obciążeniu zapewniona jest pełna ochrona kabli w miejscu połączenia koryt pomiędzy sobą, nie są one łączone ze sobą stykowo, lecz jedno zachodzi na drugie. Wszystkie elementy systemu posiadają deklaracje zgodności z polską normą PN 61537:2007, dotyczącą prowadzenia przewodów na korytach kablowych. Złącza zatrzaskowe gwarantują, że wykonane połączenia wzdłużne są także bardziej odporne na wstrząsy i wibracje. Dzięki temu systemowi łączenia koryt możliwe jest także zachowanie ciągłości elektrycznej całej trasy, bez zastosowania dodatkowych elementów takich jak np. mostki, czy dodatkowe połączenia wyrównawcze, co potwierdzają specjalne raporty z badań przeprowadzone przez niezależne laboratoria. W celu zabezpieczenia koryt kablowych przed korozją wykonuje się je w kilku rodzajach powłok cynkowych t.j.: ocynk Sendzimira, ocynk ogniowo-zanurzeniowy oraz w wersjach ze stali nierdzewnej 304 i kwasoodpornej 316, dodatkowo istnieje możliwość pomalowania tras na kolory z palety RAL, co pozwala na zastosowanie systemu w nie-

Firma OBO Betterman posiada Certyfikat Zgodności CNBOP nr 2807/2012 oraz Świadectwo Dopuszczenia CNBOP Nr 1253/2012 spełniając wszystkie wymagania dla tras kablowych służących prowadzeniu kabli i przewodów z podtrzymaniem funkcji E30/E90. Świadectwo Dopuszczenia CNBOP na zamocowania przewodów i kabli elektrycznych oraz światłowodowych, stosowanych do zasilania i sterowania urządzeniami służącymi ochronie przeciwpożarowej jest dokumentem niezbędnym do odbioru tego typu instalacji na budowie przez inspektora. Nowe rozwiązania zawarte w najnowszej Aprobacie Technicznej CNBOP, stanowiącej odniesienie do Certyfikatu i Świadectwa Dopuszczenia, poszerzają możliwości stosowania tras OBO, oprócz instalacji standardowych również w wymagających instalacjach z podtrzymaniem funkcji E30/ E90 wg normy DIN 4102-12.

Rys. 3. Opatentowany system połączeń wzdłużnych koryt siatkowych GR-Magic®

Podsumowanie Wszystkie elementy Kablowych Systemów Nośnych posiadają Deklaracje Zgodności CE, potwierdzającą zgodność produktów z normą PN-EN 61537 oraz zharmonizowaną dyrektywą niskonapięciową LVD. Przeszły również w niezależnym laboratorium: yy testy ciągłości elektrycznej yy testy kompatybilności elektromagnetycznej EMC yy testy obciążeniowe yy testy powłok (w komorze solnej) które to potwierdzają ich najwyższą jakość i znakomite parametry techniczne. n

Rys. 4. Aprobata Techniczna, Certyfikat Zgodności oraz Świadectwo Dopuszczenia CNBOP – dokumenty niezbędne dla inspektora przy odbiorze tras o klasyfikacji ogniowej E30/E90.

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

technologicznego do operatorów procesu jest określenie maksymalnej ilości informacji, którą może technologicznego do operatorów procesu jest określenie maksymalnej ilości informacji, którą może technologicznego do operatorów procesu jest określenie maksymalnej ilości informacji, którą może zaobserwować operator w czasie rzeczywistym. Rozważenie tego problemu wymaga obliczenia ilości zaobserwować operator w czasie rzeczywistym. Rozważenie tego problemu wymaga obliczenia ilości zaobserwować operator w czasie rzeczywistym. Rozważenie tego problemu wymaga obliczenia ilości informacji naniesionej przez obrazy generowane w centralnym systemie sterowania. Ilość informacji TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE informacji naniesionej przez obrazy generowane w centralnym systemie sterowania. Ilość informacji informacji naniesionej przez obrazy generowane w centralnym systemie sterowania. Ilość informacji obliczana jest zgodnie z twierdzeniem Shannona jako: obliczana jest zgodnie z twierdzeniem Shannona jako: obliczana jest zgodnie z twierdzeniem Shannona jako: � � � ��

Optymalizacja wizualizacji informacji o procesie technologicznym �

gdzie �� to prawdopodobieństwo przyjmowania przez poszczególne parametry możliwych wielkości. gdzie �� to prawdopodobieństwo przyjmowania przez poszczególne parametry możliwych wielkości. gdzie � Wyróżniamy tu pięć rodzajów parametrów: � to prawdopodobieństwo przyjmowania przez poszczególne parametry możliwych wielkości. Wyróżniamy tu pięć rodzajów parametrów: Wyróżniamy tu pięć rodzajów parametrów:  wielkości fizyczne ciągłe;  wielkości fizyczne ciągłe; cja wizualizacji informacji o procesie technologicznym (na przykładzie Podstawowym zagadnieniem dotyczącym zarządzania informacją przekazywaną wielkości fizyczne ciągłe;  stany alarmowe wielkości fizycznej 2‐stanowe;  stany alarmowe wielkości fizycznej 2‐stanowe; S bloku energetycznego) z procesu technologicznego do operatorów procesu jest określenie maksymalnej  stany alarmowe wielkości fizycznej 2‐stanowe; stany urządzeń technologicznych 4‐stanowe;  stany urządzeń technologicznych 4‐stanowe; ilości możeinformacją zaobserwować operator w czasie rzeczywistym.  informacji, stany urządzeń technologicznych 4‐stanowe; położenie zawieradeł i innych organów regulacji – ciągłe; m zagadnieniem dotyczącym którą zarządzania przekazywaną z procesu  położenie zawieradeł i innych organów regulacji – ciągłe;  położenie zawieradeł i innych organów regulacji – ciągłe; położenie zawieradeł odcinających 4‐stanowe. ego do operatorów procesu jest określenie maksymalnej ilości  położenie zawieradeł odcinających 4‐stanowe. informacji, którą może ozważenie tego problemu wymaga obliczenia ilości in- yy stany urządzeń technologicznych 4-stanowe;  położenie zawieradeł odcinających 4‐stanowe. ć operator w czasie rzeczywistym. Rozważenie tego problemu wymaga obliczenia ilości i innych będą organów regulacji – ciągłe; formacji naniesionej przez obrazy generowane cen- yy położenie fizycznych i w położenia organów zawieradeł regulacyjnych określone Wielkości �� dla wielkości wielkości Ilość fizycznych i położenia yy położenie organów zawieradeł regulacyjnych będą 4-stanowe. określone Wielkości �� dla sterowania. niesionej przez obrazy generowane w centralnym systemie sterowania. Ilość informacji odcinających tralnym systemie informacji obliczana Wielkości �� dla wielkości fizycznych i położenia organów regulacyjnych będą określone z uwzględnieniem funkcji gęstości prawdopodobieństw, różnych dla wielkości i położeń, takich jak: jest zgodnie z twierdzeniem Shannona jako: z uwzględnieniem funkcji gęstości prawdopodobieństw, różnych dla wielkości i położeń, takich jak: zgodnie z twierdzeniem Shannona jako: z uwzględnieniem funkcji gęstości prawdopodobieństw, różnych dla wielkości i położeń, takich jak: Wielkości pi dla wielkości fizycznych i położenia organów re rozkład Cauchy’ego; gulacyjnych będą określone z uwzględnieniem funkcji gę rozkład Cauchy’ego; � � � � ��1�� stości prawdopodobieństw, różnych dla wielkości i położeń, � � rozkład Cauchy’ego;  rozkład Pascala;  rozkład Pascala; takich jak: �  rozkład Pascala; rozkład Gaussa‐Laplace; yy rozkład Cauchy’ego;  rozkład Gaussa‐Laplace; prawdopodobieństwo przyjmowania przez po- yy rozkład Pascala; gdziepi torozkład Gaussa‐Laplace; awdopodobieństwo przyjmowania przez poszczególne parametry możliwych wielkości. rozkład wykładniczy;  rozkład wykładniczy; szczególne parametry możliwych wielkości. Wyróżniamy tu yy rozkład Gaussa-Laplace;  rozkład wykładniczy; u pięć rodzajów parametrów: rozkład trójkątny Simpsona; pięć rodzajów parametrów: yy rozkład wykładniczy;  rozkład trójkątny Simpsona; yy wielkości fizyczne ciągłe; yy rozkład trójkątny Simpsona;  rozkład trójkątny Simpsona; rozkład Weibulla.  alarmowe rozkład Weibulla. yy stany wielkości fizycznej 2-stanowe; yy rozkład Weibulla. ości fizyczne ciągłe;  rozkład Weibulla. Rozkład Cauchy’ego alarmowe wielkości fizycznej 2‐stanowe; Rozkład Cauchy’ego Rozkład Cauchy’ego urządzeń technologicznych 4‐stanowe; � 1� � � � �� 1� � � � �� enie zawieradeł i innych organów regulacji – ciągłe; � � � 1�� 1� �� 1�� enie zawieradeł odcinających 4‐stanowe. 1�� dla wielkości fizycznych i położenia organów regulacyjnych będą określone Rozkład Pascala Rozkład Pascala iem funkcji gęstości prawdopodobieństw, różnych dla wielkości i położeń, takich jak: Rozkład Pascala |��| 1 1� � � � 1 |��| 1 �� 1� � � � 1 � � |��| d Cauchy’ego; � 1�� 1 � 1 �� 1� � �� 1�� 1�� d Pascala; �� d Gaussa‐Laplace; Rozkład wykładniczy � ��|��| 0 � � � 100 Rozkład wykładniczy d wykładniczy; � Rozkład wykładniczy 0,� � � � � 2 d trójkątny Simpsona; � ��|��| 1 0 � � � 100 1 � d Weibulla. 0,� � � � � 1 2 hy’ego Rozkład trójkątny Simpsona � 1� � � � �� 0 � � � 100 1�� |� � � � �| Rozkład trójkątny Simpsona � �� |� � �| � � � 1 � � � 20 �� |� � �| � � 0 � � � 100 � � |�0 � �| la |� � �| � � � 1 � � � 20 �� |� � �| � � 0 1 �rozkład Gaussa‐Laplace 1� � � � 1 |��| � � 1�� 2� � 0 � � � 100 rozkład Gaussa‐Laplace �� 1 �� — odległość standardowa � �� √2� dniczy � 100 10 01�� 1 �� — odległość standardowa � �� |��| ��√2� � � � � 1�� 1 � � � 10 � �� 2 rozkład Weibulla

(na przykładzie systemu DCS bloku energetycznego)

rozkład Weibulla

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

�, � � 0

0 � � � 100 �� 0 �— odległość standardowa ��0 1 � � � 10

�

�� 1 �� √2� 0

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE

Sumaryczna ilość informacji generowanej przez dany obraz podzielona przez zdolność przepustową rozkład Weibulla operatora (�� ) da nam czas rzeczywisty, po którym operator zaabsorbuje tą ilość �, � � 0 informacji. ��0 �� 0 � 0efektywnego działania w stanach Zbyt duży czas powodować będzie niezdolność operatora �do awaryjnych bloku energetycznego.

Sumaryczna ilość informacji generowanej przez dany ob- Zbyt duży czas powodować będzie niezdolność operatora raz podzielonailość przez zdolnośćgenerowanej przepustową przez operatora do efektywnego działania stanach awaryjnych bloku enerinformacji dany obraz podzielona przez w zdolność przepustową Sumaryczna bit (z ≤ 5 / ) da nam czas rzeczywisty, po którym operator getycznego. s max operatora tą (�ilość � � ��) da nam czas rzeczywisty, po którym operator zaabsorbuje tą ilość zaabsorbuje �� informacji.

Pomiary wielkości fizycznych – temperatura, ciśnienie, przepływ, poziom, obroty, inne informacji.

Pomiary wielkości fizycznych – temperatura, ciśnienie, przepływ, poziom, obroty, inne Pomiary położenia zawieradeł. Zbyt duży czas powodować będzie niezdolność operatora do efektywnego działania w stanach Pomiary położenia zawieradeł. awaryjnych bloku energetycznego. Maksymalna ilość informacji dla stanów ustalonych. Maksymalna ilość informacji dla stanów ustalonych. – rozkład Gaussa; ��

Pomiary wielkości fizycznych – temperatura, ciśnienie, przepływ, poziom, obroty, inne � � 〈�� , �� 〉 Pomiary położenia zawieradeł.

�� 10�

� � 1, �, �

Maksymalna ilość informacji dla stanów ustalonych. �� dokładność ��10 , 10�� , 10�� – rozkład Gaussa; ��

�� 10� � �

〉 �� 〈�� , �� Ilość odczytów ��

��

�� 10� �� 1, 2, � �� , 10�� , 10�� dokładność ��10 � � �� 10��

��

�

��

�

��

�� 1 �� 1 � � � ��

��

�

� ��

�

Alarmy Alarmy

�

�� Ilość odczytów

1 � �� 1 � � ��

� � ��

�� 1 � � ��

� � �� 1 � ��1 � �� 1 � �

� � �� 1 � ��1 � ��

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

Urządzenia, zasuwy

Zał/Wył

Załączanie/Wyłączanie

1 � �� 1 � ��

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

Efektywność, Potencjał, Kreatywność Niekwestionowany lider usług projektowo-inżynierskich

www.epk.com.pl

� � � �� 1 � �

� � �� 1 � ��1 � ��

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE

Urządzenia, zasuwy

Zał/Wył

Załączanie/Wyłączanie

Otw/Zam

Otwarta/Zamknięta

� � ��

Przykładowo ��

Parametry pomiarów wielkości fizycznych i stanów urządzeń i zawieradeł Nr pom., urz., zaw. 1÷6, 9, 10 7, 8 11, 12 13 14 15, 16, 17 18 19, 20

Zakres

Średni „....”

120–350°C 120–660°C 120–660°C 100–150°C 0–30°C 20–80°C 50–150°C 80–200°C

280°C 540°C 560°C 125°C 15°C 50°C 120°C 160°C െήെ 22 MPa 20 MPa 4 MPa 0,5 MPa 0,03 MPa 0,8 MPa 1,6 MPa െήെ 75% 0% 0% 95% 0% 60% െήെ pompy

21, 22 23, 24 25, 26 27, 28, 29 30, 32 31 33, 34

2–28 MPa 2–28 MPa 1–6 MPa 0,1–1 MPa 0,01–0,05 MPa 0,2–1,2 MPa 0,1–2,5 MPa

35, 36, 37 38, 39 40, 41 42, 43, 44, 45 46, 47 48

0–100% 0–100% 0–100% 0–100% 0–100% 20–80%

49, 50 51, 52 53, 54 55, 56 57, 58 59, 60

Jedna pracuje Jedna rezerwuje

ܲሺܼܽÏሻ ൌ Ͳǡͻ ܲሺܹ‫ݕ‬Ïሻ ൌ Ͳǡͺͻ

Parametry rozkładu

Rozkład

10°C 20°C 15°C 2°C 2°C 4°C 4°C 5°C

Gaussa Gaussa Gaussa Gaussa Gaussa Gaussa Gaussa Gaussa

1 MPa 0,8 MPa 0,3 MPa 0,07 MPa 0,002 MPa 0,05 MPa 0,4 MPa

Gaussa Gaussa Gaussa Gaussa Gaussa Gaussa Gaussa

3% m=0, b=100 m=0, b=80 ߪ=1% m=0, b=100 ߪ=3%

Gaussa Weibulla Weibulla Gaussa Weibulla Gaussa

ܲሺܹ‫ݕ‬Ïሻ ൌ ͲǡͲͻ ܲሺܹ‫ݕ‬Ïሻ ൌ Ͳǡͳ ܲሺܼܽÏ¦ܿ‫݁݅݊ܽݖ‬ሻ ൌ ܲሺܹ‫ݕ‬Ï¦ܿ‫݁݅݊ܽݖ‬ሻ ൌ ͲǡͲͲͷ

n Dr inż. Andrzej Kowalski Prezes ENERGOPROJEKTU-KATOWICE SA

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE

Metrologia pól elektromagnetycznych na stacjach elektroenergetycznych wysokich napięć w ujęciu prawnym i technicznym Stacje elektroenergetyczne wysokich napięć są obiektami energetycznymi, które można rozpatrywać z punktu widzenia przepisów jako obiekt będący źródłem pól elektromagnetycznych w środowisku pracy (BHP) i w środowisku ogólnie dostępnym dla ludzi (poza terenem stacji). Z uwagi na wartości pól występujące na terenie stacji szczególnie istotne staje się właściwe oszacowanie wartości maksymalnych pól w środowisku pracy. Problem wyznaczenia ekspozycji pracowników związany jest ściśle z właściwie wykonanym pomiarem, ale i ze sposobem przeliczeń na wartości maksymalne, co jest coraz częściej pomijane. Wstęp

Stacje elektroenergetyczne wysokich napięć w Polsce w przeważającej większości pracują w sieciach dystrybucyjnych o napięciach 110 kV oraz w sieciach przesyłowych 220, 400 i 750 kV. Niezależnie od napięcia i rodzaju sieci podlegają one pod te same przepisy dotyczące środowiska pracy [1] i środowiska ogólnie dostępnego [2]. Z uwagi na występujące wartości pola elektromagnetycznego szczególnie istotne jest wyznaczenie wartości pól na terenie stacji w środowisku pracy. Metodykę wykonywania pomiarów podaje Polska Norma PN-T-06580-3:2002 [3], natomiast nie podaje ona sposobów przeliczania na wartości maksymalne. Niestety z uwagi na nie dość precyzyjne zapisy zawarte w normie [3], wyniki są często interpretowane na niekorzyść pracownika.

Stanowisko pracy

Znaczna część stacji energetycznych pracujących w sieciach dystrybucyjnych w Polsce jest obecnie bezobsługowa i taka tendencja jest także widoczna w sieciach przesyłowych najwyższych napięć. Wobec tego faktu na stacjach bezobsługowych nie ma stałych stanowisk pracownika. Jednak z uwagi na konieczność wykonywania prac związanych z konserwacją, eksploatacją czy diagnostyką urządzeń stacji można mówić o zmiennym stanowisku pracownika. W przypadku stacji obsługowych pomieszczenie stałej pracy zgodnie z rozporządzeniem [5] to nastawnia, bowiem czas przebywania pracownika w ciągu doby przekracza 4 godziny. W przepisach [5] stanowisko pracy zdefiniowane jest jako przestrzeń pracy, wraz z wyposażeniem w środki i przedmioty pracy, w której pracownik lub zespół pracowników wykonuje pracę.

Powyższe definicje dotyczą zarówno pracowników właściciela stacji jak i innych osób wykonujących prace na terenie stacji energetycznych.

Pomiary pól na terenie stacji elektroenergetycznych

W przypadku stacji elektroenergetycznych wykonuje się pomiary składowej elektrycznej (natężenie pola elektrycznego) i składowej magnetycznej (natężenie pola magnetycznego) pola elektromagnetycznego o częstotliwości 50 Hz. Dla tej częstotliwości obydwie składowe należy rozpatrywać oddzielnie z uwagi na właściwości pola elektromagnetycznego i brak możliwości przeliczania jednej składowej na drugą. Z uwagi na ocenę narażenia pracownika przebywającego na terenie stacji bierze się pod uwagę pole elektryczne i magnetyczne. Wymagania i sposób pomiaru precyzyjnie opisuje norma PN-T-06580-3:2002 [3], natomiast definicje zawiera norma PN-T-06580-1:2002 [4]. Celem pomiarów na stacji jest oprócz

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

wyznaczenia konkretnych wartości pól elektromagnetycznych określenie także obszarów stref ochronnych (jeśli występują) i wskaźnika ekspozycji W. Dalszym postępowaniem jest ocena ekspozycji pracownika na pola. Pomiary powinny być wykonywane w czasie normalnej eksploatacji urządzeń będących źródłami pól, w których występują maksymalne natężenia pól z używanych w czasie normalnej eksploatacji źródeł znajdujących się w obszarze pomiarowym (np. w czasie równoczesnej pracy sąsiadujących ze sobą urządzeń). Dopuszczalne są inne warunki pomiarów, ale do oceny należy przyjąć wyniki pomiarów powiększone o współczynniki korekcyjne wyznaczone z pomiarów porównawczych lub obliczone na podstawie parametrów technicznych urządzeń energetycznych. W wielu przypadkach wartości pól występujące w czasie pomiarów znacznie odbiegają od normalnej pracy i przyjmowanie za normalne wyników pomiarów bez współczynni-

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE ków korygujących jest mylące, szczególnie w przypadku pól magnetycznych. Przyjęcie do przeliczeń obciążeń maksymalnych z okresu zimowego lub letniego (zakładając że obciążenia maksymalne wynikające z parametrów technicznych urządzeń nie są pracą normalną) jest już znacznie lepszym rozwiązaniem niż podanie nieskorygowanych wyników pomiarów. Niestety brak przeliczeń zgodnie z powyższą procedurą jest ostatnio powszechną praktyką stosowaną przez laboratoria akredytowane przez Polskie Centrum Akredytacji (PCA) wykonujące takie pomiary. W wyniku tego raporty z badań są w wielu przypadkach dotyczą stanu w trakcie badań, a nie spełniają wymagań normy.

Pomiar natężenia pola elektrycznego na stacjach energetycznych jest stosunkowo prosty, zakładając że wykonuje je osoba mająca świadomość charakteru pól wolnozmiennych i prawidłowo zlokalizuje źródła pola. Zachowanie właściwej odległości miernika od źródła pola ma kluczowe znaczenie dla dokładności pomiaru zgodnie z normą PN-IEC 833:1997 [6]. Stosunkowo nieduży wpływ ma różnica między wartością maksymalną napięcia na rozdzielni a rzeczywistą w trakcie pomiarów, bowiem ta jest zwykle do niej zbliżona. Nie zachowanie odległości sondy od źródła oraz wysokości nad poziomem terenu (wg rozporządzenia [1] i normy [3] do 2 m nad poziomem ziemi) może spowodować znaczące różnice w zasięgach stref ochronnych, dużo większe niż nie przeliczenie wartości zmierzonej na normalną. Kolejne czynniki istotne dla wyników pomiarów pola elektrycznego to wilgotność względna powietrza oraz wysokość trawy (im wyższa tym większe zniekształcenia pola).

Pomiar pola magnetycznego na stacjach energetycznych związany jest z obciążeniem stacji i jej zmiennością w czasie. Czynnikiem mierzonym jest zazwyczaj indukcja magnetyczna z uwagi na sposób wykonania mierników pola. Najczęściej mamy do czynienia z sondami kierunkowymi, które mierzą jedną składową pola magnetycznego, bądź też z sondami izotropowymi, które jednak zwykle rejestrują kolejne składowe pola po kolei, a nie jednocześnie. Jak z tego widać samo określenie wartości modułu mierzonego parametru nastręcza tu pewne trudności, choć z uwagi na konstrukcję miernika pomiar sondą izotropową jest bardziej wiarygodny. Kluczowym problemem jest jednak obciążenie, które zwykle odbiega od normalnego (znamionowego). I w tym wypadku przyjęcie wartości zmierzonej jako maksymalnej jest błędem podstawowym. Z uwagi na fakt, że zmienność warunków pracy jest dość duża, należałoby dokonać analizy typowych obciążeń dla danego pola w okresie dłuższym i przyjąć je dla wyznaczenia współczynnika korekcyjnego np. z okresu zimowego czy letniego. Ten błąd jest powszechnie popełniany i może on spowodować co najmniej kilkukrotne zaniżenie pola magnetycznego w danym miejscu stacji. Wobec tego zasięgi stref ochronnych z uwagi na pole magnetyczne zostaną wyznaczone błędnie, na niekorzyść pracownika lub właściciela stacji.

Wnioski

Pomiary pól elektromagnetycznych dla celów BHP wykonywane są coraz częściej przez laboratoria i osoby posiadające uprawnienia do tego celu nadane przez Polskie Centrum Akredytacji. Nie wiąże się to jednak z praktyczną wiedzą na temat metrologii i energetyki, a zwykle związane jest ze spełnieniem kryteriów określonych przez PCA i normę PN-EN ISO/IEC 17025:2005 [7]. Najpoważniejszym błędem jest niewłaściwe wyznaczenie obszarów stref ochronnych, wartości maksymalnych, a co za tym idzie określenie ekspozycji i narażenia pracowników na stacji. Wykonanie pomiarów w kilkuset pionach pomiarowych, najczęściej wyznaczonych umownie, nie jest w żadnym wypadku równoważne ze znalezieniem miejsc występowania najwyższych wartości pól i poprawnym wyznaczeniem zasięgów stref ochronnych. Kolejnym aspektem wykonania prawidłowych pomiarów jest czasokres ich wykonywania – zaniżenie wartości powoduje, że zgodnie z przepisami pomia-

ry na danym obiekcie już nie muszą być powtórzone albo uznaje się, że zagrożenia z tytułu pól elektromagnetycznych już nie ma. W obydwu przypadkach zysk ma jedynie właściciel obiektu. Oszczędzając na pomiarach i mając pozytywne wyniki pomiarów z laboratorium akredytowanego jest w korzystnej sytuacji w przypadku wszelkich roszczeń zdrowotnych pracowników. Podsumowując pomiary na stacjach elektroenergetycznych powinny być wykonywane przez osoby mające długoletnie doświadczenie w energetyce zawodowej, a z uwagi na miejsce pomiarów także uprawnienia energetyczne. Akredytacja PCA jest potwierdzeniem kompetencji technicznych, ale nie długoletniej praktyki, wiedzy kierunkowej i doświadczenia.

Literatura

1. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. nr 217, poz. 1833) z późniejszymi zmianami 2. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. nr 192, poz. 1883) 3. PN-T-06580-3:2002 Ochrona pracy w polach i promieniowaniu elektromagnetycznym o częstotliwości od 0 Hz do 300 GHz. Część 3: Metody pomiaru i oceny pola na stanowisku pracy 4. PN-T-06580-1:2002 Ochrona pracy w polach i promieniowaniu elektromagnetycznym o częstotliwości od 0 Hz do 300 GHz. Część 1: Terminologia 5. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 26 września 1997r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. 2003, nr 169, poz. 1650 ze zmianami) 6. PN-IEC 833:1997 Pomiar pól elektrycznych częstotliwości przemysłowej 7. PN-EN ISO/IEC 17025:2005 Ogólne wymagania dotyczące kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcujących n Piotr PAPLIŃSKI, Hubert ŚMIETANKA piotr.paplinski@ien.com.pl; hubert.smietanka@ien.com.pl Instytut Energetyki, Pracownia Oddziaływań Środowiskowych i Ochrony Przepięciowej 01-330 Warszawa, ul. Mory 8

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE

Fluke Ti90/95 – kamery termowizyjne na każdą kieszeń Nowe, przemysłowe kamery termowizyjne Fluke Ti 90 i 95 zapewniają wysoką jakość pomiarów w bardzo przystępnej cenie. Oba modele współpracują z systemem Fluke Connect™ umożliwiającym łączność bezprzewodową ze smartfonami, przechowywanie danych w chmurze oraz współpracę całego zespołu techników bez względu na dzielące ich odległości.

irma Fluke wprowadza na rynek dwie ekonomiczne kamery termowizyjne do zastosowań przemysłowych – Fluke Ti90 i Ti95. Nowe modele wyróżnia najwyższy w swojej klasie cenowej współczynnik rozdzielczości przestrzennej oraz pola widzenia, a także 3,5 calowy wyświetlacz LCD. Możliwość wykonywania zdjęć cyfrowych dzięki wbudowanemu aparatowi ułatwia prowadzenie dokumentacji oraz osadzenie zdjęć termowizyjnych w przestrzeni. Funkcję łączenia obrazów termowizyjnych z widzialnymi zapewnia

dostępna w programie SmartView funkcja IR Fusion z trybem Autoblend™. Model Ti95 umożliwia ponadto zapis obrazu w obrazie (PictureInPicture). Kamery Ti95 i Ti90 są w pełni kompatybilne z aplikacją Fluke Connect™ wspomagającą pracę zespołu dzięki m.in.: połączeniom wideo ShareLive™ czy dostępowi do danych przechowywanych w chmurze (Fluke Cloud™). Kamery Ti90 i Ti95 przeznaczone są do diagnostyki przemysłowej, elektrycznej, HVAC. Znajdą zastosowania

w budynkach komercyjnych, a także w utrzymaniu ruchu. Najważniejsze właściwości: yy Rozdzielczość przestrzenna (IFOV) 5,6 mRad yy Pole widzenia: 26° x26° (Ti95) i 19,5° x26° (Ti90) yy Rozdzielczość: 80x60 (Ti90) i 80x80 (Ti95) yy Czułość termiczna: 150 mK (Ti90) i 100 mK (Ti95) yy Aparat cyfrowy 2 megapiksele yy 3,5 calowy, pionowy wyświetlacz yy Wymienna karta pamięci SD 8GB yy Odporność na upadki z 2 m oraz klasa szczelności IP54

Nowe możliwości serii Ti(R)1XX

Oprócz wprowadzenia na rynek nowych kamer, firma Fluke rozszerza też możliwości kamer z serii Ti(R)1XX. Po dodaniu bezprzewodowej karty SD będą one mogły w pełni współpracować z systemem Fluke Connect™. Dodatkowo, dzięki upgrade’owi oprogramowania, kamery Fluke Ti105, Ti110 i Ti125 będą mogły pracować w trybie TiR zwiększającym czułość termiczną. Rozszerzy to ich spektrum możliwości o diagnostykę budowlaną. Fluke Ti90

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

Fluke Ti95

Więcej informacji na www.fluke.pl

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE

Kamery termowizyjne firmy VIGO Kamery termowizyjne znajdują zastosowanie wielu dziedzinach, są wykorzystywane do kontroli stanu urządzeń, przeglądów okresowych czy badań prewencyjnych. W szczególności stosowane są powszechnie w energetyce.

odstawowym zadaniem kamer termowizyjnych jest okresowe badanie stanu urządzeń i linii kablowych. W zależności od rodzaju badanych obiektów należy dobrać odpowiedni obiektyw i zakres temperatury. I tak w przypadku rozdzielni, czy szaf rozdzielczych

konieczny jest obiektyw o szerokim kącie widzenia. Najczęściej miejsca na wykonanie pomiarów jest mało i obiektyw o długiej ogniskowej będzie miał za małe pole widzenia, żeby objąć np. całą sekcję. Na zdjęciu nr 1 (z lewej) przedstawiono przykład sekcji zmierzonej za po-

Fot. 1. Przykład sekcji zmierzonej za pomocą obiektywu F18 o kącie widzenia 30°x23°

Fot. 2. Podwyższona temperatura środkowej szyny

mocą obiektywu F18 o kącie widzenia 30°x23°. Odległość pomiędzy sekcją a kamerą wynosiła ok 1m. Temperatura poszczególnych szyn wynosi ok. 20°C co oznacza, że są one minimalnie obciążone i ew. nieprawidłowości nie będą widoczne. W tym celu układ musi być obciążony przynajmniej w 60%. Na zdjęciu nr 2 widać sekcję z podwyższoną temperaturą na środkowej szynie. Wykres rozkładu temperatury wzdłuż linii zaznaczonej na zdjęciu pokazuje, że najwyższa temperatura: 94,4 °C występuje w miejscu mocowania (na śrubie). Należy oczyścić złącze aby uniknąć dalszego wzrostu temperatury, który w konsekwencji może doprowadzić do pożaru w rozdzielni. Podobnie jest w przypadku transformatorów. Szerokokątny obiektyw umożliwia wykonanie zdjęcia całego obiektu z niedużej odległości. Na zdjęciu nr 3 przedstawiono transformator – zdjęcie wykonano obiektywem F18 o kącie widzenia 30°x23°. Inaczej wygląda sytuacja jeśli mierzymy linie kablowe. Wtedy konieczny jest obiektyw o długiej ogniskowej ponieważ ma on znacznie lepszą rozdzielczość, inaczej mówiąc „widzi” obiekty o mniejszych wymiarach niż obiektyw szerokokątny. Dla porównania posłużymy się wskaźnikiem EFOV – elementarne pole widzenia czyli to co widzi jeden piksel. Dla obiektywu szerokokątnego F18 o kącie widzenia 30°x23°i matrycy 384x288px z odległości 20m wartość ta wynosi 28mm. Dla teleobiektywu F60 o kącie widzenia 9°x7° przy tych samych parametrach ta wartość wynosi 8,3mm. Oznacza to, że np. kabel o średnicy 2cm nie będzie poprawnie zmierzony za pomocą obiektywu szerokokątnego. To porównanie pokazuje, że wykonując pomiary kabli i złącz napowietrznych trzeba pamiętać o zmianie obiektywu. Z odległości 50m te wartości różnią się jeszcze bardziej: jest to 69mm dla obiektywu szerokokątnego i 21mm dla teleobiektywu. W takim przypad-

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE

Rozkład temperatury na środkowej szynie ku pomiar wspomnianego kabla i złącza na nim będzie obarczony zbyt dużym błędem. A co zrobić w przypadku pomiaru na linii energetycznej? Słupy mogą mieć wysokość nawet rzędu 70m. Oczywiście obiektyw o długiej ogniskowej rozwiąże problem rozdzielczości ale nie położenia i kąta obserwacji. Widzimy złącza z dołu i to pod dość ostrym kątem. Jeśli linia przebiega przez tereny trudno dostępne (bagniste, leśne lub górskie) dochodzi jeszcze problem dotarcia do miejsca pomiaru. Oczywiście można użyć samolotu lub helikoptera ale jest to rozwiązanie bardzo kosztowne – godzina lotu to koszt kilku tysięcy złotych. Ponadto samolot nie może się zatrzymać w miejscu jeśli chcemy dokładniej przyjrzeć się badanemu obiektowi. Helikopter to potrafi, ale z uwagi na przepisy nie może podlecieć zbyt blisko linii.

Fot. 3. Różnica temperatur pomiędzy górną a dolną częścią transformatora wynosi ok. 16°C i może świadczyć o niezbyt dobrym obiegu czynnika chłodzącego, biorąc pod uwagę, że zdjęcie wykonano w temperaturze otoczenia 9°C.

Problemy te eliminuje latająca kamera – kamera termowizyjna zainstalowana na pokładzie bezzałogowego pojazdu UAV. W tym rozwiązaniu wszystkie w/w ograniczenia zostają wyeliminowane. UAV może lecieć z różną prędkością, zatrzymać się w miejscu, wykonać manewr oblotu i co najważniejsze – nie naraża życia pilota ani pasażera. Może lecieć po zaprogramowanej trasie lub być sterowany ręcznie. Loty zaprogramowane można wykonywać w nocy, kiedy warunki pomiarowe są znacznie lepsze a zagrożenia kolizji znacznie mniejsze niż w dzień. Transmisja obrazu na ziemię do stanowiska operatora umożliwia dokładne manewrowanie pojazdem. I wreszcie nawet jeśli nastąpi awaria czy kolizja z obiektem to uszkodzeniu ulega urządzenie a życie ludzkie nie jest zagrożone. Dodatkowo ponieważ kamera pokazuje również otoczenie słupa można

GPZ – złącza

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

kontrolować trasę linii energetycznej. Jest to istotne np. w lesie – czy słup nie jest zagrożony przez pochylone lub grożące zawaleniem drzewa. Podsumowując kamery termowizyjne to bardzo przydatne narzędzia w energetyce – zarówno do wykrywania usterek jak i w profilaktyce. Wybierając kamerę należy zwrócić uwagę na możliwość wymiany obiektywów aby możliwe było użycie kamery do różnych celów. Ważny jest także na rozmiar matrycy – im mniejsza matryca tym mniej informacji. Przykładowo matryca o rozmiarach 384x288 px ma ok. 110592 punkty pomiarowe a matryca 160x120px – tylko 19200 a więc prawie 6 razy mniej! n

Słup energetyczny – widok z góry w palecie odcieni szarości. Ciemniejsze odcienie oznaczają niższe temperatury.

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE

Bezprzewodowa transmisja danych w systemach przemysłowych Komunikacja bezprzewodowa idealnie wpisuje się w potrzeby nowoczesnych zdecentralizowanych systemów automatyki. Silnie widoczne są zmiany i nowe trendy w systemach obsługi, monitoringu i zarządzania zarówno systemami automatyki, jak i towarzyszącymi systemami transmisji danych. Rozwiązania bezprzewodowe zyskują na popularności również dzięki rozwojowi technologii zwiększającej poziom bezpieczeństwa, a do ich niezawodności przekonują się również sceptycy. W artykule pokazujemy trendy rozwojowe w administrowaniu sieciami bezprzewodowymi oraz najnowsze rozwiązania sprzętowe.

lanując sieć bezprzewodową mamy do wyboru możliwość korzystania z infrastruktury operatora czyli sieci GSM/3G/ LTE oraz CDMA (dedykowane dla transmisji danych tzn. niezależne od połączeń głosowych) lub stworzenie własnej infrastruktury w oparciu o radiomodemy. W przypadku własnej infrastruktury, w zależności od wykorzystywanego pasma częstotliwości i mocy wypromieniowanej – aplikacja może wymagać uzyskania licencji na wykorzystanie określonego pasma. Informacje o aktualnych przepisach można znaleźć na stronie UKE, które jest odpowiedzialne za udzielanie licencji i przydział pasm częstotliwości. Obecnie najpopularniejsze pasma nie wymagające licencji to pasma z obszaru 869 MHz, 2,4 GHz,5 GHz. Należy pamiętać, że korzystanie z wymienionych częstotliwości zgodnie z prawem narzuca na nas dodatkowe ograniczenia zwykle związane z poziomem mocy wypromieniowanej, ale również np. z aktywnością nadajnika (869 MHz), zaimplementowaniem specjalnych

Rys. 1. Conel LR77

funkcji nasłuchiwania (5 GHz). Najczęściej wykorzystywane pasma licencjonowane plasują się w zakresie 380-520 MHz. Wykorzystanie wymienionych pasm nie wymagających licencji pozwala na komunikację na dystansach od kilkuset metrów do kilku km, w zależności od wybranego pasma. Zastosowanie pasma licencjonowanego z przedziału 380– 520 MHz z odpowiednio dużą mocą umożliwia osiągniecie dystansów sięgających kilkunastu, a nawet kilkudziesięciu km. Oczywiście zarówno wśród pasm licencjonowanych, jak i tych nie wymagających licencji jest przynajmniej kilka innych, które jednak rzadziej wykorzystywane są w aplikacjach o charakterze przemysłowym. Dobrym przykładem są pasma z zakresu wysokich częstotliwości (powyżej 7 GHz), które wykorzystywane są przez szybkie radiolinie. Wykorzystanie infrastruktury operatora w stosunku do tworzenia własnej ma oczywiście zarówno wady jak i zalety. Podstawowa zaleta infrastruktury własnej – to pełna kontrola i nieza-

leżność od operatora, dla niewielkich aplikacji – niższy koszt eksploatacji, zwykle też – mniejsze i bardziej przewidywalne opóźnienia transmisji . W przypadku infrastruktury operatora oczywistą zaletą jest fakt, że nie mamy kosztów i obowiązków związanych z utrzymywaniem i konserwowaniem instalacji, oczywistą wadą w przypadku aplikacji o znaczeniu krytycznym – nie mamy gwarancji dostępności, więc wymagana będzie redundancja – najlepiej w postaci innej technologii. W zależności od wyboru technologii będziemy mieć inne uwarunkowania związane z opóźnieniem, przepustowością łącza, dostępnością na danym terenie, bezpieczeństwem, możliwością zarządzania/ monitorowania sieci. W niniejszym artykule nie mamy miejsca, żeby poruszyć wszystkie aspekty warte przemyślenia zanim zdecydujemy się na jakieś rozwiązanie, ale zapraszamy do kontaktu i dyskusji: techniczny@tekniska.pl, poniżej przedstawiamy kilka rozwiązań sprzętowych oraz narzędzi do zarządzania, integracji i monitorowania sieci bezprzewodowych.

Rys. 2. Bivias v2

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE ROZWIĄZANIA SPRZĘTOWE

Producenci radiomodemów jak i routerów GSM/3G/LTE/CDMA umożliwiają wykorzystanie i przesyłane danych właściwie z dowolnego interfejsu (RS-232, RS-422/485, Ethernet, M-bus czy też bezpośrednio stanów we/wy analogowo-cyfrowych). Większość urządzeń może pracować w trybie przezroczystym (niezależnym od transmitowanego protokołu) lub np. jako brama najczęściej Modbus TCP/RTU. Dobrym przykładem jest router Conel LR77(GSM/3G/LTE) lub UCR11 (GSM/3G/CDMA). Dzięki zastosowaniu modularnej budowy możemy wyposażyć urządzenie dodatkowo w interfejsy RS-232,RS-485/ RS-422, MBUS lub I/ O (CNT) co pozwala na szersze zastosowanie tego routera w sieciach przemysłowych. Przykładem rozwiązania komponującego wiele funkcji i dedykowanego dla pracy w sektorze energetycznym jest RADiFlow 3180 czyli router przemysłowy, który w zależności od konfiguracji posiada porty Ethernet, SFP, RS-232, modem GSM. Często router GSM/3G łączony jest z funkcjonalnością AP Wi-Fi , jak np. w rozwiązaniu CalAmp Vanguard 3000 MultiCarrier dedykowanym dla zastosowania na pojazdach. Podobnie w przypadku radiomodemów – znajdziemy rozwiązania umożliwiające transmisję kanałóws zeregowych, Ethernet i we/wy (w przypadku 245UE Elpro można to realizować równolegle) lub modemy transmitujące stany we/wy umożliwiające realizację prostej logiki i tworzenie sieci radiowej typu „mesh” tj. topologii bez pojedynczego punktu awarii, jak np. 915U2 firmy Elpro. Radiomodemy występują w wersjach o bardzo niskim poborze mocy, transmisją zdarzeniową oraz funkcjami oszczędzania energii (np. tryb „sleep mode”) co umożliwia ich zastosowanie do przekazywania informacji o określonych zdarzeniach/alarmach nawet z obiektów, na których nie ma klasycznego systemu zasilania.

WYBRANE NARZĘDZIA DO ZARZĄDZANIA I MONITOROWANIA SIECI BEZPRZEWODOWYCH Smart Cluster jest rozwiązaniem, które w prosty sposób umożliwia budowanie sieci VPN w oparciu o protokół OpenVPN. Dzięki wykorzystaniu tego rozwiązania zaimplementowanego między innymi w routerach fir-

Rys. 3. RADiFlow 3180

Rys. 4. Elpro 915U-2

Rys. 5. CalAmp Vanguard 3000

my CONEL możemy w bardzo szybki sposób zapewnić sobie bezpieczną komunikację pomiędzy urządzeniami zainstalowanymi w różnych miejscach. Dzięki zastosowania tunelu VPN uzyskujemy niezawodną komunikację (w przypadku zastosowania routera z dwoma interfejsami WAN/ GSM) i możliwość wykorzystania różnych technologii (2G/3G/UMTS/LTE/ CDMA) oraz różnych operatorów GSM. W efekcie czego można zmniejszyć koszty utrzymania infrastruktury sieciowej. R-SEENET to autorska aplikacja firmy CONEL służąca do monitorowania sieci opartej o routery GSM tego samego producenta. Charakteryzuje się bardzo szerokimi możliwościami monitorowania transmisji danych GSM/3G/LTE oraz CDMA, która jest bardzo istotna z punktu wi-

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

dzenia ciągłości i niezawodności działania. Istotnymi parametrami jest moc sygnału, stosunek sygnału do szumu, zachowanie się tych parametrów w czasie. Aplikacja R-SeeNet dzięki działaniu przy wykorzystaniu protokołu SNMP również potrafi zinwentaryzować urządzenia sieciowe po numerach seryjnych, IMEI, MAC. Dzięki zastosowaniu modułów GPS w routerach możemy również wizualizować routery na mapie co ułatwia nam określenie aktualnej pozycji gdy urządzenie jest zainstalowane w pojeździe. iSIM (RADiflow) jest aplikacją integrującą w sobie zarządzanie i monitorowanie urządzeń firmy RADiFlow dzięki czemu uzyskujemy pełną kontrolę End-to-End z jednego miejsca nad wszystkimi elementami sieciowymi. Aplikacja umożliwia dodatko-

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE

Rys. 6.

wo monitorowanie urządzeń, ich stanu, informacji o powstałych alarmach w sieci. Znacząco zwiększa to jej możliwości z punktu widzenia zarządzania całą siecią i incydentami w niej występującymi. iNMS (Elpro) – aplikacja służąca do monitorowania infrastruktury IT oparta o popularne i bogate funkcjonalnie, cenione przez profesjonalistów rozwiązanie NAGIOS w wersji komercyjnej, rozbudowane o wsparcie dla urządzeń firmy Elpro (specjalny protokół umożliwiający monitorowanie zarówno urządzeń z Eth jak i modemów szeregowych oraz transmitujących I/O). Dzięki zaimplementowaniu autorskiego protokołu monitorowania firmy Elpro uzyskujemy dodatkowe funkcjonalności takie jak automatyczne rozpoznawanie i dodawanie urządzeń sieciowych firmy Elpro, obniżenie poziomu przesyłania danych w ramach monitorowania urządzeń, które może mieć znaczenie przy niskich przepustowościach torów radiowych. Wykorzystanie komercyjnej wersji Nagiosa pozwala na monitorowanie również z jednego miejsca całej infrastruktury sieciowej i serwerowej, które jest kluczowe dla zachowania ciągłości procesów biznesowych w każdej firmie. n Zuzanna Wieczorek, Kierownik Działu Techniczno-Projektowego Łukasz Kruszyński, Inżynier Sieciowy

Tekniska Polska Sp. z o.o. ul. Łabędzka 9, 44-121 Gliwice tel. 32 331 11 06–08 handlowy@tekniska.pl www.tekniska.pl

Rys. 7.

Rys. 8.

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

EKSPLOATACJA I REMONTY

Lato 2014 - akcja promocyjna HITACHI Firma Hitachi Power Tools Polska Sp. z o.o. zorganizowała letnią promocję na ponad 40 wybranych produktów marki Hitachi, w tym nowe rozwiązania z wykorzystaniem (silników bezszczotkowych, baterii litowo-jonowych o dużej pojemności 5 Ah.) Szczegóły akcji promocyjnej na stronie www.hitachi-elektronarzedzia.pl oraz na specjalnie przygotowanej ulotce.

WH14DBAL2 UDAROWA ZAKRĘTARKA BATERYJNA

WR18DBAL2 KLUCZ UDAROWY BATERYJNY

yy Wkręcanie/wykręcanie/zakręcanie z udarem yy Bardzo duży moment obrotowy 160Nm yy Silnik bezszczotkowy yy Wytrzymała aluminiowa obudowa yy Precyzyjny dobór parametrów pracy dzięki zarówno elektronicznemu spustowi bezstopniowo dozującemu obroty jak również czterostopniowej możliwości wyboru parametrów pracy yy Perfekcyjnie wyprofilowana rękojeść wykonana w technice Soft Touch yy Baterie BSL1440 Li-ion (4,0Ah) z potrójną ochroną obwodów MPC yy Słupkowy przełącznik, zapewniający precyzyjną i szybką zmianę kierunku obrotów yy Duża odporność urządzenia na kurz oraz wodę/wilgoć dzięki bardzo wysokiej klasie ochrony IP56 yy Ergonomiczna walizka transportowa z dużą ilością miejsca na osprzęt

yy yy yy yy

yy yy yy yy yy

yy yy yy yy

yy yy yy yy yy

G18DSL SZLIFIERKA KĄTOWA BATERYJNA „LI-ION”

Wkręcanie/zakręcanie z udarem Duży moment obrotowy 165Nm Silnik bezszczotkowy Wytrzymała aluminiowa obudowa Precyzyjny dobór parametrów pracy dzięki zarówno elektronicznemu spustowi bezstopniowo dozującemu obroty jak również czterostopniowej możliwości wyboru parametrów pracy Perfekcyjnie wyprofilowana rękojeść wykonana w technice Soft Touch Baterie BSL1840 Li-ion (4,0Ah) z potrójną ochroną obwodów MPC Słupkowy przełącznik, zapewniający precyzyjną i szybką zmianę kierunku obrotów Duża odporność urządzenia na kurz oraz wodę/wilgoć dzięki bardzo wysokiej klasie ochrony IP56 Ergonomiczna walizka transportowa z dużą ilością miejsca na osprzęt

Wskaźnik poziomu naładowania baterii Elektryczny hamulec Zaczep dodatkowy w kształcie haka Oświetlenie miejsca pracy (LED)

Dane techniczne Max moment obrotowy: 160 Nm Śruba: M5-M14 mm Śruba o wysokiej wytrzymałości: M5-M12 mm Wkręt maszynowy: 4-8 mm Prędkość obrotowa (1/min): 0-900/1500/2200/2800 Liczba udarów (1/min): 0-3200 Dane fizyczne Napięcie akumulatora: 14,4 V Długość całkowita: 138 mm Waga: 1,4 kg Uchwyt roboczy (mm/cale): 6,35 (1/4”) sześciokąt Wyposażenie Bateria 2 szt., ładowarka, walizka transportowa, hak, światło led, obroty prawo/lewo, obudowa soft grip. Wskaźnik poziomu naładowania baterii Elektryczny hamulec Zaczep dodatkowy w kształcie haka Oświetlenie miejsca pracy (LED)

Dane techniczne Max moment obrotowy: 165 Nm Śruba:M6-M16 mm Śruba o wysokiej wytrzymałości: M6-M12 mm Prędkość obrotowa (1/min): 0-900/1500/2200/2900 Liczba udarów (1/min): 0-3200 Dane fizyczne Napięcie akumulatora: 18 V Długość całkowita: 145 mm Waga: 1,5 kg Uchwyt roboczy (mm/cale): 12,7 (1/2”) kwadrat Wyposażenie Bateria 2 szt., ładowarka, walizka transportowa, hak, światło led, obroty prawo/lewo, obudowa soft grip.

yy Doskonała ergonomia średnica tylko 182mm yy Baterie BSL1840 Li-ion (4,0Ah) lub BSL 1850 Li-ion (5,0Ah) w zależności od specyfikacji z potrójną ochroną obwodów MPC yy Blokada wrzeciona ułatwiająca wymianę traczy yy Rękojeść anty-poślizgowa Soft Touch yy Silnik nowej generacji z wymiennymi szczotkami yy W skład zestawu wchodzi: ładowarka, 2 baterie, rękojeść boczna, klucz, walizka transportowa lub walizka systemowa HIT-SYSTEM yy Gwint wrzeciona M14 *spec. TW baterie 4Ah *spec. TU baterie 5Ah + HIT-SYSTEM, tarcza 125 mm

Dane techniczne Wymiar tarczy: 115 mm Otwór: 22 mm Moment obrotowy: 1,25 Nm Prędkość obrotowa bez obciążenia (1/min): 0-9300 Dane fizyczne Napięcie akumulatora: 18 V Długość całkowita: 296 mm Waga: 1,8 kg Wyposażenie Bateria: 2 szt., ładowarka, walizka transportowa, obudowa soft grip.

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

EKSPLOATACJA I REMONTY

Akumulatory litowo-jonowe Bosch o pojemności 5,0 Ah

Nowe akumulatory litowo-jonowe firmy Bosch są najmniejszymi i najlżejszymi akumulatorami o pojemności 5,0 Ah na rynku. Dzięki zastosowanemu w nich systemowi Bosch Flexible Power mogą współpracować ze wszystkim narzędziami 18 V Bosch z linii niebieskiej.

„Fot. Bosch”

osch rozszerza ofertę akumulatorów w klasie 18 V. Nowe akumulatory 5,0 Ah zapewniają czas pracy dłuższy o 25% w porównaniu do akumulatorów 4,0 Ah. Ich wymiary to 11,5 x 7,5 x 5,5 cm, a waga wynosi zaledwie 620 g, więc są najmniejszymi dostępnymi na rynku akumulatorami 5,0 Ah dla narzędzi 18 V (mają rozmiary i wagę taką jak akumulator Bosch 18 V o pojemności 4,0 Ah).

Dostęp do pełnej pojemności akumulatora, dzięki zastosowaniu obudowy CoolPack

– Największą zaletą akumulatorów 5,0 Ah jest możliwość wykorzystania ich pełnej pojemności, także w przypadku intensywnej pracy – mówi Paweł Ciszkiewicz, Brand Manager linii Bosch Niebieski.

Podstawą jest zastosowana obudowa CoolPack

– Im dłużej używamy akumulatora i im bardziej go obciążamy, tym bardziej ogniwa się nagrzewają. Przy temperaturze powyżej 70 stopni Celsjusza akumulatorów litowo-jonowych nie wolno używać. Dzięki specjalnej obudowie CoolPack z ożebrowaniem chłodzącym temperatura ogniw jest efektywnie ob-

niżana poprzez odprowadzanie ciepła na zewnątrz i w rezultacie akumulator firmy Bosch jest wyraźnie chłodniejszy od konwencjonalnych akumulatorów. Można go używać aż do wyczerpania energii w akumulatorze. System odprowadzania ciepła wpływa korzystnie na żywotność akumulatora, wydłużając ją dwukrotnie w porównaniu do akumulatora bez obudowy CoolPack. W przypadku nagłego, silnego wzrostu temperatury, na przykład przy zablokowaniu osprzętu w materiale, pomocny jest także system elektronicznej ochrony ogniw ECP (Electronic Cell Protection). Skutecznie chroni on akumulator nie tylko przed przegrzaniem, lecz także przed przeciążeniem i całkowitym rozładowaniem ogniw – wyjaśnia Paweł Ciszkiewicz.

Kompatybilność z 18 V

Kupując akumulator firmy Bosch, użytkownik może od razu użyć go bez konieczności zastanawiania się, czy będzie pasował do narzędzi. System Bosch Flexible Power gwarantuje kompatybilność akumulatorów ze wszystkimi narzędziami i ładowarkami w obrębie tej samej kategorii napięcia. Tak samo jest w przypadku akumulatora 5,0 Ah dla narzędzi klasy 18 V.

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

– To, co nam wydaje się oczywistością, nie jest często spotykane w przypadku innych systemów akumulatorowych na rynku. Nasze akumulatory oferują użytkownikom profesjonalnym bezpieczeństwo planowania i kosztów – mówi Paweł Ciszkiewicz.

Gwarancja na narzędzia litowojonowe oraz akumulatory i ładowarki

Przy zakupie narzędzia akumulatorowego Li-Ion, akumulatora litowo-jonowego i ładowarki Li-Ion firma Bosch oferuje profesjonalistom poza standardową gwarancją, także dwuletnią gwarancję serwisową na akumulatory Li-Ion i ładowarki oraz trzyletnią na narzędzia. Wystarczy zarejestrować narzędzie, akumulator i ładowarkę na stronie http://www.bosch-professional.com/pl/pl/serwis/gwarancja/gwarancja.html. Sugerowana cena detaliczna brutto: – 18 V 5,0 Ah – 798,27 zł n Robert Bosch Sp. z o.o. www.bosch.pl

EKSPLOATACJA I REMONTY

Wiha TriCut – potrójna skuteczność Firma Wiha Werkzeuge GmbH zaprezentowała w tym roku, podczas Międzynarodowych Targów Metalowych w Koln, nowe szczypce dla elektrotechników. Narzędzie to jest absolutną nowością w swojej grupie. Spełnia wszelkie wymogi funkcjonalności, bezpieczeństwa oraz budzi uznanie użytkowników samą konstrukcją. Mimo, iż firma Wiha produkuje szczypce od krótkiego czasu, dowiodła wielokrotnie, że nie interesuje jej kopiowanie rozwiązań innych producentów lecz tworzenie standardów które wyznaczają kierunek dla innych. Przykładami takich działań jest stworzenie szczypiec serii INOMIC, opracowanie przegubu Dynamic Joint, oraz wdrożenie profilu szczęk OptiGrip. Do grona narzędzi „innych jak wszystkie” dołączają teraz szczypce TriCut.

roces tworzenia rozpoczął się jak zwykle od konsultacji z elektrotechnikami. Charakter ich wymaga używania wielu narzędzi do obróbki przewodów. Muszą mieć je stale przy sobie a przecież bardzo często pracują na wysokości. Kolejny problem stanowił ograniczony dostęp do obrabianych przewodów np. w puszkach podłączeniowych. Biorąc pod uwagę wszystkie te czynniki konstruktorzy z firmy Wiha skupili się na ich rozwiązaniu i tak powstały nowe szczypce nazwane TriCut. Konstrukcja ich pozwala na wykonywanie trzech podstawowych czynności związanych z obróbka przewodów:

Po pierwsze, można nimi łatwo przecinać przewody elektryczne typu NYM 3x1,52 oraz 5x2,52. Szczęki wykonane są ze stali C70 i dodatkowo hartowane indukcyjnie do twardości 64 HRC. Dzięki temu bez problemu można ciąć również twarde druty sprężynowe o średnicy do 1,6 mm, przykładając siłę nawet rzędu 1800 N/mm². Dodatkowo, wykorzystanie tego rodzaju materiału znacznie przedłuża trwałość samych szczypiec. Po drugie, specjalnie ukształtowana końcówka szczypiec pozwala na łatwe zdejmowanie płaszcza zewnętrznego z okrągłych przewodów bez ryzyka uszkodzenia żył w środku. Chwytamy przewód, zaciskamy szczypce i bez trudu zsuwamy izolacje ochronną. Odgięcie główki pod odpowiednim kątem umożliwia wykonanie tej pracy wzdłuż przewodu co znacznie ją ułatwia jeżeli pracujemy w ciasnej przestrzeni np. puszki rozdzielającej.

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

EKSPLOATACJA I REMONTY

Po trzecie, można również usunąć izolację z poszczególnych żył przewodu. Służą do tego specjalne, precyzyjne gniazda dostosowane do średnic 1,5 i 2,5 mm. Umiejscowienie ich od czoła szczypiec znacznie ułatwia pracę w trudno dostępnych miejscach. Odizolowanie przewodu jest dokładne, równe i szybkie, bez ryzyka uszkodzenia samego rdzenia. Podsumowując, szczypce TriCut zastępują trzy niezbędne w pracy narzędzia – szczypce tnące, narzędzie do zdejmowania płaszcza zewnętrznego oraz przyrząd do zdejmowania izolacji. W konsekwencji użytkownik dostał jedno, niewielkie, poręczne urządzenie którym może zastąpić dotychczas używane narzędzia. Elektrotechnik może mieć pewność, że ma przy sobie wszystko co potrzebuje do obróbki przewodów instalacyjnych i że niczego nie zapomniał zabrać ze sobą np. na prace na wysokości. Dodatkowo ukształtowanie główki szczypiec oraz sposób rozmieszczenia poszczególnych gniazd gwarantuje dużo lepszy dostęp do obrabianych elementów niż wcześniej używane oddzielne narzędzia. Dodatkowym atutem tego rozwiązania są argumenty ekonomiczne. Cena szczypiec TriCut jest znacznie niższa niż suma trzech używanych wcześniej narzędzi. Szczypce TriCut dostępne są w dwóch wersjach: Wiha Professional Electric oraz Wiha Classic. Pierwsze maja rękojeści wykonane z izolacji ochronnej do 1000 V i posiadają wszelkie niezbędne atesty VDE. Drugie maja cienkie rękojeści PCV wykonywane zanurzeniowo i można je wykorzystywać tylko do obróbki kabli w miejscach gdzie nie ma podłączonego napięcia. n Wiha Polska Sp. z o.o. Wojciech Gradowski Koordynator Sprzedaży

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

MAGAZYN ENERGETYKI JĄDROWEJ - PROATOM

Nowe drogi nauki Właściwie każdą historię, jaką się relacjonuje powinno się zacząć od osoby będącej spirytus movens opowiadanych wydarzeń. W blisko 40-letniej i pełnej interesujących zdarzeń historii Sylwester Kaliski Instytutu Fizyki Plazmy i Laserowej Mikrosytezy w Warszawie nie można nie rozpocząć narracji od osoby inicjatora i założyciela, a teraz patrona tego instytutu. Mamy na myśli oczywiście profesora Sylwestra Damazego Kaliskiego.

yscyplina naukowa, którą profesor Kaliski uprawiał była tak dalece nowatorska, iż za Jego życia niewiele o niej wiedziala tzw. szeroka opinia publiczna. Dlaczego problematyka fizyki plazmy - tak mocno absorbująca uwagę fizyków - nie była wtedy przedmiotem przystępnych opracowań popularno-naukowych, czy zwykłych informacji medialnych? Można się skłaniać do sformułowania poglądu, że prawdopodobnie ten stan rzeczy zaistniał z dwóch głównie powodów. Po

pierwsze, fizyka plazmy była dyscypliną naukową wymagającą od tych , którzy chcieliby bliżej się z nią zapoznać posiadania wiedzy bardzo specjalistycznej (i nadal taką pozostaje). A także - co bez wątpienia nie pozostaje bez wpływu na stopień upowszechnienia o niej wiedzy - że była zazwyczaj kojarzona wyłącznie z tym obszarem fizyki technicznej, który ma silny związek z badaniami naukowymi pozostającymi w orbicie zainteresowania wojska, zatem nie podawana do publicznej wiadomości.

Ten niedobór informacyjny przyczynił się nawet do powstania sensacyjnych pogłosek o próbach stworzenia w latach 70. minionego wieku w Polsce... bomby termojądrowej. Jeszcze na początku drugiej dekady XXI stulecia podczas audycji radiowej w I Programie Polskiego Radia zarówno redaktor Dorota Truszczak prowadząca program, jaki i radiosłuchacze pytali obecnego w studio dyrektora IFPiLM, prof. Andrzeja Gałkowskiego, będące-

Instytut Fizyki Plazmy i Laserowej Mikrosyntezy im. Sylwestra Kaliskiego w Warszawie

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

MAGAZYN ENERGETYKI JĄDROWEJ - PROATOM go asystentem prof. S.Kaliskiego na ile pogłoski o próbie stworzenia polskiej bomby termojądrowej są prawdziwe. Prof. Andrzej Gałkowski oczywiście zdementował te pogłoski i racjonalnie wyjaśnił co faktycznie było przedmiotem ówczesnych badań z dziedziny fizyki plazmy w Polsce i jaki im przyświecał cel naukowy. Informacji na ten temat fizyki plazmy nie dostarczały w II polowie ubiegłego wieku encyklopedie wydawane w Polsce. Teraz możemy być zdziwieni, iż w „Wielkiej Encyklopedii Powszechnej PWN”, której ostatni trzynasty tom wydrukowano w roku 1970 nie zamieszczono hasła: fizyka plazmy. Na próżno tego hasła szukać też w czterotomowej „Encyklopedii Powszechnej PWN” z roku 1974 i nie ma go nawet w suplemencie do tejże encyklopedii, który ukazał się w roku 1988. Na pojawienie się encyklopedycznego hasła: fizyka plazmy cierpliwy czytelnik polskich encyklopedii musiał czekać, aż do... grudnia 1999 roku. Wtedy redakcja wydawnictwa „Nowa Encyklopedia Powszechna PWN” - i to dopiero w suplemencie oznaczonym jako siódmy tom encyklopedii - przygotowała na stronie 217 hasło pod nazwą: fizyka plazmy. Sformułowano w nim czym jest fizyka plazmy i co jest głównym zadaniem tego działu nauki. Zaznaczono, że „podstawy f.p. zostały sformułowane w l.20 XX w. podczas badań wyładowań elektryczych w gazach pod obniżonym ciśnieniem; natomiast szybki rozwój f.p. datuje się od lat 60.XX w. w związku z badaniami termojądrowymi”. Zwrócono uwagę, że głównym zadaniem fizyki plazmy jest wytwarzanie, badanie i opis właściwości plazmy oraz „stworzenie warunkow do kontrolowanego wyzwolenia energii jadrowej”, a podstawowymi problemami stojącymi przed tą dziedziną fizyki są: „niestabilności makroskopowe ( magnetohydrodynamiczne) i mikroskopowe ( kinetyczne, procesy transportu, metody nagrzewania plazmy oraz utrzymania (ograniczania) gorącej plazmy, a także rozchodzenie się fal elektromagnetycznych w plazmie”. Wyjaśniono też, że do badań plazmy wykorzystywane są „różne metody fizyki jądrowej, spektroskopii optycznej i rentgenowskiej, techniki mikrofalowe itp.” stwierdzono, że fizyka plazmy „jest silnie związana z fizyką jądrową, magnetohydrodymaniką, optyką i optoelektroniką oraz techniką wysokich napięć i technologii wysokiej próżni”. Podkreślono również, iż „W ostatnich

Fragment stałej wystawy w IFPiLM

latach (tj. 60.XX wieku -p.m) rozwinęły się głównie badania gorącej plazmy w pułapkach magnetycznych, w których plazma jest utrzymywania w toroidalnej komorze z silnym polem magnetycznym, wytwarzanym przez cewki rozmieszczone na obwodzie tej komory, jak również badania plazmy w układach wykorzystujących intensywne wiązki laserowe lub jonowe”. I nie można w tym encyklopedycznym haśle pominąć ważnej początkowej konstatacji: „Fizyka plazmy, dział fizyki zajmujący się zimną lub gorącą plazmą, powstałą przez jonizację gazów oraz zimną plazmą elektronowo-fotonową występującą w półprzewodnikach”. Natomiast – na szczęście - nie pominięto w ww. encyklopediach osoby tego naukowca, który przyczynił się do skokowego wręcz rozwoju fizyki plazmy w Polsce. Mamy na myśli oczywiście prof. Sylwestra Damazego Kaliskiego. Poniżej podajemy pierwszą encyklopedyczną notę dotyczącą tego naukowca. I przypomnijmy, iż po raz pierwszy na karty polskiej encyklopedii profesor Kaliski trafił mając zaledwie 45 lat. „Sylwester Kaliski, urodzony 19. IX. października 1925 roku w Toruniu, inżynier, specjalista w zakresie fizyki technicznej, gen. brygady: od 1951 w WAT, od 1958 profesor; od 1967 komendant WAT; od 1959 redaktor „Problemów Drgań” w Instytucie Podstawowych Problemów Techniki PAN; autor ponad 250 naukowych z zakresu mecha-

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

niki, akustyki i teorii pól sprzężnych ; twórca teorii ci ągłego wzmacniania ultra – i hiperdźwięków w kryształach półprzewodnikowych na podstawie której zbudowano w WAT model fasera;organizator pierwszego w Polsce kierunku fizyki technicznej ( w WAT); laureat nagrody państwowej I stopnia (1964)”. (Wielka Encyklopedia Powszechna PWN. Suplement., t.13, Państwowe Wydawnictwo Naukowe Warszawa, 1970, s. 208). Z kolei drugi tom Encyklopedii Powszechnej PWN z roku 1974 na stronie 389 przynosi o prof. S.Kaliskim m.in. informację: „uzyskał za pomocą impulsu laserowego temperaturę plazmy rzędu kilkudziesięciu milionów kelvinów, czyli temperaturę przy której zachodzi mikorosynteza termojądrowa z wydzielaniem się neutronów syntezy”. Nie pomijano prof. Sylwestra Kaliskiego oraz Jego dokonań w kolejnych wydaniach polskich encyklopedii tak w epoce PRL, jak i w czasach nam współczesnych. Podkreślano, że był autorem prac z mechaniki, akustyki i teorii pól sprzężonych, podał teorię ciągłego wzmacniania ultra – i hiperdźwięków w kryształach półprzewodnikowych oraz był incjatorem polskich badań nad syntezą termojądrową. Początkowo zajmował się teorią płyt, a następnie zagadnieniami dynamicznej i udarowej stateczności oraz problemami brzegowymi dynamicznej teorii sprężystości. W latach 1957 - 61 badał rozprzestrzenianie się fal pla-

MAGAZYN ENERGETYKI JĄDROWEJ - PROATOM stycznych i uderzeniowych w ciałach stałych oraz oddziaływania ich na przegrody. Od 1959 r. prowadził prace w zakresie teorii połączonych pól mechano - elektro - magnetycznych. W wyniku tych prac zespoł prof. Kaliskiego m.in. skonstruował tzw. faser. Urządzenie w pewnej mierze analogiczne do lasera, ale dotyczące wzmacniania nie fal świetlnych, a akustyczno - elektrycznych. Znajduje on zastosowanie w elektronice, automatyce. Prof. Kaliskiego interesowało rozprzestrzenianie się fal sprężystych, plastycznych i elektromagnetycznych w polach magnetycznych, a zwłaszcza problematyka termomagnetosprężystości oraz rozprzestrzeniania się fal mechanomagnetycznych

Maksymilian Huber. Jeszcze jako student został asystentem. Własną działalność naukową rozpoczął już pod koniec lat czterdziestych. Początkowo zajmował się teorią płyt, a następnie zagadnieniami dynamicznej i udarowej stateczności oraz problemami brzegowymi dynamicznej teorii sprężystości. Zaledwie sześć lat mu wystarczyło, aby obronić rozprawę doktorską, a następnie przygotować się do habilitacji. Od roku 1959 zaczynają się pojawiać prace S. Kaliskiego świadczące o ewolucji jego zainteresowań w kierunku fizyki. W 1959 r. już jako profesor w ramach Wydziału Chemii WAT, organizuje Katedrę Podstaw Mechaniki i Fizyki i zatrudnia najzdolniejszych pracowników, wykazujących predys-

Urządzenia w Oddziale Plazmy Wytwarzanej Laserem w IFPiLM

w ośrodkach złożonych typu piezoelektryków, ferrytów, czy ferromagnetyków. Osiągnięcia naukowe stawiały Sylwestra Kaliskiego w rzędzie najwybitniejszych polskich uczonych ówczesnej doby.

Talent naukowy czystej próby W roku 1945 Sylwester Damazy Kaliski eksternistycznie zdał maturę i rozpoczął studia na Wydziale Inżynierii Lądowo - Wodnej Politechniki Gdańskie. Czas studiów akademickich Sylwestera Kaliskiego przypadł na bardzo trudny powojenny okres. Jedyną rekompenstą bylo to, że wśród wykladowców byli uczeni tej miary jak Tytus

pozycje do pracy naukowej. Inspirującą rolę w pracy naukowej prof. Sylwestra. Kaliskiego odegrały koncepcje fizyka z Instytutu Fizyki im. Lebedieva Akademii Nauk (IFAN)laureata Nagrody Nobla z roku 1964, prof. Nikołaja G. Basowa (1922-2001).W roku 1962 N. G. Basow (wraz z O. H. Krohinem) wyrazili pogląd na temat możliwości przeprowadzenia termojądrowej syntezy przez nagrzewanie tarczy promieniowaniem laserowym w bardzo krótkim czasie. Niebawem można już było mówić o powstaniu nowego obszaru badań, któremu nadano nazwę laserowej syntezy termojądrowej.W 1970 r. w w laboratorium N. G. Basowa po raz pierwszy dokonano tzw. mikrosyn-

tezy. Prof.S. Kaliski wspólpracował z Instytutem Fizyki im. Lebiediewa oraz z Instytutem Energii Atomowej im. Kurczatowa. Idea N. G. Basowa laserowego nagrzewania i otrzymywania plazmy od początku zafascynowała Sylwestra Kaliskiego. Od 1968 r. zaczął interesować się współdziałaniem silnych skomprymowanych pól z materią, rozwijając tematykę wytwarzania plazmy za pomocą skoncentrowanych impulsów laserowych. W roku 1970 r. prof. S. Kaliski zaczął prowadzić wraz z zespołem badania fizyki plazmy, których celem było opracowanie metody przeprowadzenia kontrolowanej fuzji termojądrowej. W 1972 r. gości w WAT prof. N. G. Basow i zostaje uhonorowany przez senat uczelni tytułem doktora honoris causa. Na You Tube można obejrzeć krótką migawkę z filmu, w której gen. Wojciech Jaruzelski wspomina swoją rozmowę z prof. Nikołajem G. Basowem, w której zwrócił się do Laureata Nagrody Nobla: - Wy poszukujecie, Amerykanie poszukują, wielkie kraje i wielkie potencjały, wielkie możliwości, wielkie pieniądze; my jesteśmy, niestety, w innej sytuacji. Na co profesor N.G.Basow odrzekł: - Nie. Nie jesteście w innej sytuacji, bo wy macie prof. Kaliskiego. N. G. Basow bardzo wysoko cenił prof. S. Kaliskiego i był jego wielkim przyjacielem. W roku 1971 skonstruowano w Instytucie Fizyki Lebiediewa IFAN pierwszy wielokanałowy system laserowy oparty na szkle neodymowym, A już w czerwcu 1973 r. zespół pod kierunkiem prof. Sylwestra Kaliskiego, przeprowadził eksperyment w układzie laser – target. Jego wyniki potwierdziły możliwość uzyskania generacji strumienia neutronów, świadczących o aktach syntezy jąder deuteru, poprzez użycie skoncentrowanej energii laserów. Na podkreślenie zasługuje fakt, że polski eksperyment z roku 1973 był siódmą z kolei, zakończoną powodzeniem próbą tego typu na świecie. Oprócz Związku Radzieckiego, gdzie w 1970 r. prof. Nikołaj Basow w moskiewskim Instytucie Fizyki im. Lebiediewa jako pierwszy dokonał takiego eksperymentu, udało się doprowadzić do laserowej mikrosyntezy termojądrowej tylko w USA, Francji, Wielkiej Brytanii, RFN i Japonii. Prof. S. Kaliski kontynuował badania kompresji laserowej w układzie laser – target poprzedzając ją koncentryczną eksplozją mate-

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

MAGAZYN ENERGETYKI JĄDROWEJ - PROATOM riałów wybuchowych. Prace z tego zakresu przyniosły w 1974 r. Sylwestrowi Kaliskiemu i jego zespołowi Nagrodę Państwową I stopnia. Doświadczenia wskazały jednak na konieczność stosowania laserów o znacznie większych mocach. Efektem czego było m. in. uruchomienie w roku 1978 w IFPiLM czterokanałowego lasera dużej mocy na szkle neodymowym. Tarcze, oświetlane symetrycznie czterema zogniskowanymi wiązkami laserowymi, stanowiły mikrobalony kwarcowe o średnicach 100 – 200 µm wypełnione deuterem lub innym gazem. Prof. S.Kaliski zaproponował zastosowanie laserów do dalszego nagrzania i kompresji plazmy, wstępnie już ściśniętej w polu magnetycznym i rozwinął prace badawcze nad wytwarzaniem plazmy termojądrowej w układach kombinowanych typu „laser – plasma –focus”, gdzie plazma wytwarzana była w urządzeniu „plasma – focus” z dodatkowym jej dogrzewaniem przy użyciu lasera C02. W 1977 r. za zasługi dla rozwoju nauki i postępu Sylwestrowi Kaliskiemu przyznano tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Moskiewskiego im. M. W. Łomonosowa. Niebawem naukowcy z Massachusetts Institute of Technology (MIT) poinformowali, iż na posiedzeniu Narodowej Akademii Nauk będą chcieli przedstawić kandydaturę prof. S. Kaliskiego na członka zagranicznego Akademii. Niestety dnia 5 sierpnia 1978 r. koło miejscowości Wyszewo pod Koszalinem prof. Sylwester Kaliski uległ tragicznemu w skutkach wypadkowi samochodowemu. W pogrzebie 19 września 1978 roku na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie wziął udział m. in. przewodniczący Rady Państwa prof. Henryk Jabłoński, prezes Rady Ministrów Piotr Jaroszewicz oraz minister Obrony Narodowej gen. armii Wojciech Jaruzelski. Prof. Witold Nowacki w mowie pożegnalnej powiedział: Był talentem naukowym czystej próby, który pojawia się niezmiernie rzadko, a co jeszcze rzadziej bywa wspierany wielką pracowitością, dociekliwością, uporem zmierzającego do celu badacza. Prof. Sylwester Kaliski cieszył się szacunkiem zarówno polskiego, jak i międzynarodowego środowiska naukowego. Był jednym z najwybitniejszych światowych uczonych w zakresie fizyki plazmy i laserowej mikrosyntezy.

Pierwsi w świecie Fizyka uważana za matkę wszechnauk zawsze rozpalała wyobraźnię młodych, zdolnych ludzi. Nie można nie zaznaczyć, iż prof. Kaliski bardzo dbał o rozwój naukowy młodych fizyków. Był inicjatorem utworzenia nowego kierunku studiów w Polsce, a mianowicie fizyki technicznej. Studia magisterskie na tym elitarnym kierunku w WAT były szczególnie trudne: trwały sześć, a nie pięć lat, wymagały zdania prawie 60 egzaminów semestralnych. Wykłady i ćwiczenia trwały zwykle osiem lub więcej godzin dziennie, od poniedziałku do soboty włącznie. Grupa studentów na danym roczniku liczyła zwykle tylko od 15 do 20 słuchaczy.

w tej metodzie była miniaturyzacja ładunku eksperymentalnego. Zastosowaniu odpowiedniego uprofilowania materiału wybuchowego umożliwiało super kompresję plazmy w wyniku zaprogramowanego przebiegu procesu wybuchowego. Generacja neutronów syntezy termojądrowej za pomocą profilowanego, koncentrycznego wybuchu o niezwykle wysokiej symetrii zbieżności fal uderzeniowych była pierwszym osiągniętym, udokumentowanym i opublikowanym tego typu rezultatem w literaturze światowej. Zapoczątkowana przed trzydziestu ośmiu laty działaność naukowo-badawcza IFPiLM z zakresu fizyki plazmy, fizyki i technologii laserów oraz tech-

Uczniowie na wycieczce w IFPiLM

Najzdolniejsi z absolwentów tego kierunku na WAT zostali zaproszeni przez prof. Sylwestra Kaliskiego do pracy badawczej w założonym z Jego inicjatywy Instytucie Fizyki Plazmy i Laserowej Mikrosyntezy (IFPiLM). Został on założony w roku 1976 i zlokalizowany na obrzeżach Warszawy, w odległości 10 km na zachód od centrum stolicy. Podstawowa działalność Instytutu dotyczyła badań nad fizyką plazmy i kontrolowaną fuzją jądrową jako źródłem energii. Koniecznie należy odnotować, iż kwietniu i sierpniu 1977 roku Sylwester Kaliski wraz z zespołem swych współpracowników w Instytucie Fizyki Plazmy i Laserowej Mikrosyntezy uzyskał bez użycia laserów, efekt syntezy termojądrowej za pomocą samej tylko profilowanej eksplozji klasycznych materiałów wybuchowych - eksplozji o niezwykle wysokiej zbieżności fal uderzeniowych. Istotna

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

nologii dużych mocy jest nadal bardzo intensywnie prowadzona i rozwijana w ścislej współpracy z wieloma instytutami na świecie, przyczyniając się do postępu i rozwoju wiedzy z zakresu fizyki. Dlatego mając na uwadze współczesne osiągnięcia naukowo-badawcze IFPiLM warto pamiętać, iż u źródeł aktualnych sukcesów były podejmowane w Instytucie w latach 70. minionego wieku eksperymenty prof. Sylwestra Kaliskiego i jego zespołu. Dyscyplina wiedzy, jaka jest fizyka plazmy służy celom pokojowym i może przyczynić się w niedalekiej przyszłości do stworzenia energetyki termojądrowej, która oddali na zawsze przed ludzkością widmo kryzysu energetycznego. Dlatego tak ważne są badania z tej dziedziny nauki. Marek Bielski n Fot.: Kasia Guzik

TARGI

Expopower 2014 zakończone. Zapraszamy za rok! 26 - 28 maja 2015 - zapisz tę datę w kalendarzu! Już dziś zapraszamy wszystkich Państwa za rok na kolejną edycję bloku targów energetycznych.

Poznaniu zakończyła się kolejna edycja targów Expopower i Greenpower. Partnera w biznesie można było znaleźć nie tylko wśród ponad 200 firm uczestniczących w targach, z takich krajów jak: Austria, Belgia, Chiny, Czechy, Holandia, Litwa, Niemcy, Polska, Szwecja, Tajwan, Ukraina, Włochy. Również odwiedzający targi Expopower i Greenpower goście byli przedstawicielami tak znaczących firm jak: Enea Operator, Energia Operator, Tauron, PGE, PSE, Eneos, KGHM, PGNiG, Dalkia, Tyssenkrupp Energostal, UW Poznań, Viessmann czy Rehau. Zwiedzający przyjechali nie tylko z Polski, ale również z Niemiec, Chin, Belgii, Danii, Szwecji, Holandii, Ukrainy oraz Rosji. Do Poznania zawitali przedstawiciele takich branż, jak: energetyka, przedsiębiorstwa energetyki cieplnej, przesył energii, gazu, pozyskiwanie energii z odnawialnych źródeł energii: elektrownie wiatrowe i wodne, technika solarna, produkcja sprzętu oświetleniowego, technika świetlna, hurtownicy elektrotechniczni, dystrybutorzy wyposażenia elektrycznego, instalatorzy elektrotechniczni, budownictwo energetyczne i elektrotechniczne. Szczególe gratulacje należą się wystawcom, którzy uzyskali zaszczytny tytuł Złotego Medalisty targów Expopower 2014. Wyróżnienie to otrzymało aż siedem produktów prezentowanych na targach, a są nimi: Rozdzielnica w izolacji gazowej ELK -04, 145 kV - ABB, Zintegrowany zespół do kompensacji prądów ziemnozwarciowych BS KKZ BEZPOL sp. z o.o., Seria UPS EVER POWERLINE GREEN 33 - EVER sp. z o.o., Rozłącznik SN RN III 24/4-C-AI z izolatorami kompozytowymi - Przedsiębiorstwo Produkcyjno Usługowo Handlowe CHIMET Zbigniew Joachimiak, Sterownik automatyki SO-52v11-eMSZR – Badawczo – Rozwojowa Spółdzielnia Pracy Mikroprocesorowych Systemów Automatyki MIKRONIKA, System Stacjonarnych Monitorów Promieniowania SMP - RELPOL S.A. oraz Automatyczny wyłącznik napowietrzny „Reklozer” RC -27 - ZPUE S.A.

Tłumy odwiedzających targi przyciągnęły również ciekawe tematy konferencji. Szereg z nich traktował o zmianach w technologii oraz nowościach w oświetleniu. Na V Konferencji Naukowo-Technicznej z cyklu Energooszczędność w oświetleniu nt. Technika Świetlna 2014, specjaliści z Politechniki Poznańskiej i Warszawskiej mówili o wpływie światła na oczy i oświetleniu LED. Natomiast eksperci firm OSRAM czy PHILIPS, liderów rynku oświetleniowego, swoje wystąpienie poświęcili tematyce energooszczędności.

Tematykę oświetlenia ale w innym wymiarze pojęła również Akademia LED wydawnictwa Publikatech, która we współpracy z MTP organizowała konferencję pt.: „LEDyfikacja miast i wsi. Oświetlenie drogowe.”. Natomiast partner strategiczny targów ITM SA postawił na tematykę: „LED, świetlówka, lampa żarowa. Co ma znaczenie, a co jest wyłącznie marketingiem?”. Również druga konferencja firmy TIM SA poświęcona była tematyce bardziej przystępnej dla użytkowników, czyli: „Jak mniej płacić za prąd? Sposoby

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

TARGI Izbę Inżynierów Budownictwa oraz firmę ABB.

A jak wystawcy oceniają tegoroczną edycję Expopower?

oszczędzania energii elektrycznej w życiu codziennym.”. Specjaliści zainteresowani instalacjami elektrycznymi niskiego, średniego i wysokiego napięcia, również naleźli

coś dla siebie na XII Konferencji Naukowo-Technicznej: „ROZDZIELNICE W IZOLACJI GAZOWEJ 110 i 400 kV” organizowanej przez Poznański oddział SEP, Wielkopolską Okręgową

„…Nasza współpraca z MTP to nie tylko partnerstwo w zakresie targów Expopower. Chcemy być tutaj. Chcemy być na Międzynarodowych Targach Poznańskich, i właśnie tutaj omawiać najważniejsze sprawy dla naszej grupy, a także najważniejsze sprawy dla polskiej energetyki…” – mówił podczas targów Expopower Rzecznik Prasowy ENEA S.A., Pan Sławomir Frenczyk. Warto podkreślić też, że Grupa ENEA jest partnerem strategicznym targów Expopower 2014, podczas targów organizowała spotkanie dla top 300 menadżerów grupy. „Jest to dla nas bardzo dobra okazja, zarówno do pozyskiwania nowych kontaktów, czyli jakby ten cel sprzedażowy, który myślę, że każdej firmie która funkcjonuje w biznesie jednak przyświeca, ale również ten element wizerunkowy. Nasza firma troszeczkę zaczyna się odróżniać od branży, jesteśmy firmą która wchodzi w ciekawe nowe technologie, która jest firmą innowacyjną. Uruchamiamy nowe kanały sprzedaży, takie jak Internet i na pewno targi są dla nas bardzo dobrym miejscem, gdzie możemy zarówno porozmawiać z klientami o ofercie, ale również jako firma nowoczesna, innowacyjna, która wyznacza nowe standardy w branży, a nie która podąża za innymi. W tym roku przyjęliśmy sobie nieco inną formułę pokazania się na targach, niż w roku ubiegłym…” - Mówiła Barbara Matkowska, Dyrektor Działu Marketingu TIM SA. To już drugi rok współpracy TIM SA z Targami Poznańskimi jako partner strategiczny targów Expopower. „Na targach ludzie poznają wyroby bardziej. Przybliża się to im dzięki temu, że mają możliwość dotknąć wyrobów czego nie są w stanie przez Internet zrobić. Internet jest obecnie głównym źródłem informacji. Na targach jest to też zaznajomienie się z wyrobami, poznanie ludzi i nawiązanie współpracy.” – mówił Dyrektor Zakładu Instytutu Energetyki – Instytut Badawczy Zakład Doświadczalny w Białymstoku, mgr inż. Krzysztof Kobyliński. Zapraszamy w przyszłym roku na Expopower i Greenpower: 26 - 28 maja 2015 ! Już niedługo dokładne informacje o nowościach i zmianach jakie planujemy na przyszłoroczną edycję. n

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

TARGI

Lista produktów nagrodzonych Złotym Medalem MTP na targach EXPOPOWER 2014 Rozdzielnica w izolacji gazowej ELK -04, 145 kV ABB, Niemcy Zgłaszający: ABB sp. z o.o., Warszawa Rozdzielnice w izolacji gazowej ELK-04 z udoskonalonym napędem wyłącznika typu HMB łączącym w sobie niezawodność napędów sprężynowych i funkcjonalności napędów hydraulicznych. GIS produkcji ABB to idealne rozwiązanie niezawodnego i przyjaznego środowisku układu zasilania energią elektryczną dla napięć znamionowych do 170 kV, znamionowych prądów roboczych do 4000 A i znamionowych prądów zwarciowych do 63kA. Rozdzielnica ELK-04 – decyzja, która sprawdza się w przyszłości.

Zintegrowany zespół do kompensacji prądów ziemnozwarciowych BS KKZ BEZPOL sp. z o.o., Myszków Zintegrowany zespół BS KKZ jest to pojedyncze urządzenie o budowie modułowej umożliwiające automatyczną kompensację prądów ziemnozwarciowych w sieciach średniego napięcia. Urządzenie zawiera w sobie wszystkie elementy niezbędne do pomiaru parametrów i automatycznej regulacji dławika gaszącego. Zastosowana metoda pomiarów ( metoda Lorenca) umożliwia precyzyjne i bezpieczne diagnozowanie sieci bez jej wyłączania. W oparciu o pomiar dławik gaszący jest dostrajany automatycznie.

Seria UPS EVER POWERLINE GREEN 33 EVER sp. z o.o., Swarzędz UPS EVER z serii POWERLINE GREEN 33 to zasilacz klasy ON-LINE (VFI), przeznaczony do współpracy z wrażliwymi urządzeniami zasilanymi z trójfazowej sieci elektroenergetycznej. Najważniejszymi innowacyjnymi cechami produktu są: możliwość kompensacji mocy biernej, tryb pracy hybrydowej oraz dynamiczny algorytm sterowania chłodzeniem. Racjonalność gospodarowania energią przez UPS pozwala na osiągnięcie znacznych oszczędności finansowych, związanych z eksploatacją zasilacza oraz urządzeń odbiorczych.

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

TARGI

Rozłącznik SN RN III 24/4-C-AI z izolatorami kompozytowymi Przedsiębiorstwo Produkcyjno Usługowo Handlowe CHIMET Zbigniew Joachimiak Ostrów Wielkopolski Nowatorskie rozwiązanie na polskim rynku w branży energetycznej. Łączniki SN aluminiowe z izolatorami kompozytowymi. Zaletą produktu jest trwałość, lekkość konstrukcji, niezawodność eksploatacyjna, brak elementów stalowych.

Sterownik automatyki SO-52v11-eMSZR Badawczo –Rozwojowa Spółdzielnia Pracy Mikroprocesorowych Systemów Automatyki MIKRONIKA, Poznań Zgłaszający: Przedsiębiorstwo Techniczno-Handlowe „EUROTRONIC” sp. z o.o., Poznań Sterownik Automatyki SO-52v11-eMSZR produkcji MIKRONIKI służy do przełączeń (SZR, SPP, PPZ) obwodów zasilających w rozdzielniach SN jak i nnw układach 2, 3, 4 i 5–wyłącznikowych.Jest przystosowany do pracy w obiektach, wymagających złożonych algorytmów i wysokiej niezawodności działania, takich jak rozdzielnie: – potrzeb własnych elektrowni i elektrociepłowni; – zasilające urządzenia szpitalne; – zasilające linie technologiczne. Sterownik posiada wielokanałowy rejestrator zakłóceń. System Stacjonarnych Monitorów Promieniowania SMP RELPOL S.A., Żary Systemy Stacjonarnych Monitorów Promieniowania SMP są przeznaczone do wykrywania materiałów radioaktywnych i nuklearnych w obiektach przemieszczających się przez strefę kontrolną. Monitory SMP mogą być zainstalowane wewnątrz, jak i na zewnątrz pomieszczeń. Obszar zastosowania obejmuje wszelkiego rodzaju punkty graniczne, punkty kontrolne w przemyśle jądrowym, zakładach skupu i przerobu złomu metali oraz w zakładach przetwarzania odpadów komunalnych.

Automatyczny wyłącznik napowietrzny „Reklozer” RC -27 ZPUE S.A., Włoszczowa Zastosowanie wyniesionych w głąb sieci wyłączników z pełną automatyką zabezpieczeniową mimo generowania większych kosztów startowych inwestycji w opinii użytkowników pozwala na sprawniejsze zarządzanie liniami dystrybucyjnymi i stanowi przeciwwagę dla standardowych- ekonomicznych rozwiązań wykorzystujących wyłącznik w GPZ i rozłączniki sekcjonujące odcinki sieci. Ma to również znaczący wpływ na poprawę wartości współczynników oraz MAI F1(dotyczący przerw krótkich. Ważna jest kompleksowość oferty, która pozwala na dobór optymalnego rozwiązania dla konkretnej lokalizacji na podstawie rozwiązań i doświadczeń producenta systemowo podchodzącego do zagadnienia.

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

KONFERENCJE I SEMINARIA

Marketing i PR w energetyce W dniach 10-11 czerwca 2014 r. w Kołobrzegu, odbyła się już XVII edycja Konferencji „Marketing i PR w energetyce” pod tytułem „Inteligentne liczniki – inteligentna komunikacja”. W konferencji wzięli udział przedstawicieli Urzędu Regulacji Energetyki, wszystkich Operatorów Systemu Dystrybucyjnego, Operatora Systemu Przesyłowego, przedsiębiorstw obrotu oraz firm współpracujących z energetyką zawodową.

onferencja „Marketing i PR w energetyce” ma najdłuższą historię spośród wszystkich imprez organizowanych przez PTPiREE – odbywa się cyklicznie (z jedną przerwą), już od 1997 roku. Jej podstawowym celem jest wymiana doświadczeń specjalistów ds. marketingu i PR z przedsiębiorstw energetycznych, oraz poznanie nowych światowych trendów w tych dziedzinach. Tytuł konferencji został podyktowany trwającym obecnie w polskiej energetyce wdrożeniem inteligentnego opomiarowania. Polska, zgodnie z dyrektywami Unii Europejskiej, zobowiązała się do wdrożenia AMI u odbiorców energii elektrycznej do roku 2020. Najbardziej zaawansowana we wdrażaniu AMI jest w Polsce ENERGA. Do tej chwili na jej terenie zainstalowano już 400 tys. inteligentnych liczników, głównie na dwóch obszarach: na Helu oraz w Kaliszu. Jednak pozostali Operatorzy także uruchomili już na swoim terenie projekty pilotażowe i po zebraniu doświadczeń startują obecnie z instalacją inteligentnego opomiarowania na dużą skalę. Tak masowe wdrożenie w Polsce AMI spowodowało konieczność dyskusji nad jego wykorzystaniem przez samych konsumentów energii elektrycznej, ale także OSD w celu udostępnienia odbiorcom całego szeregu usług dostępnych dzięki wprowadzeniu nowej technologii. Niestety, sama instalacja inteligentnego licznika, umożliwiającego zdalny odczyt ilości zużytej przez konsumenta energii, niewiele zmienia w relacji pomiędzy konsumentem a OSD. Aby poprawić pozycję odbiorcy w stosunku do OSD konieczne jest przygotowanie rozbudowanego systemu informatycznego, pozwalającego konsumentowi na zapoznanie się z odpowiednio przygotowanymi danymi dotyczącymi jego zużycia energii. Dopiero taka wiedza, rozbudowana o podstawowe informacje dotyczące: rodzajów taryf (jedno i dwustrefowe),

Uczestnicy XVII Konferencji Marketing i PR w energetyce

funkcjonowania rynku energii elektrycznej (możliwość zmiany sprzedawcy energii elektrycznej) czy sposobów metod zarządzania własnym popytem, pozwoli konsumentowi na realny wpływ na wysokość rachunków za energię elektryczną. Jednocześnie te same elementy pozwolą OSD bardziej aktywnie wpływać na zachowanie konsumenta, poprzez kierowanie do ściśle zdefiniowanych grup odbiorców dedykowanych dla nich ofert. Jednak aby rzeczywiście tak się stało, niezbędne jest zaoferowanie przez przedsiębiorstwa obrotu taryf wielostrefowych. Zysk z ich wprowadzeniu odniosłyby obie strony: konsumenci, mogący jeszcze aktywniej wpływać na wysokość rachunku za energię elektryczną, ale także Operatorzy, mogący aktywniej wpływać na zachowania odbiorców, a tym samym na koszty i bezpieczeństwo funkcjonowania systemu energetycznego. Oprócz szerokiej dyskusji na temat: otoczenia prawnego wdrażanego w Polsce inteligentnego opomiarowania, zmian w oczekiwaniach konsumenta energii elektrycznej, sposobów komunikowania o AMI, w drugim dniu kon-

ferencji zaprezentowano działania Zespołu V powołanego w ramach Warsztatów Rynku Energetycznego oraz efekty realizacji przez PTPiREE projektu, dofinansowanego przez NFOŚiGW, „Inteligentne Sieci Energetyczne”. Następnie poszczególni Operatorzy Systemu Dystrybucyjnego przedstawili, w ogólnych zarysach, plan wdrażania w ich spółkach inteligentnego opomiarowania oraz budowanych wokół niego kampanii informacyjnych dla konsumentów energii elektrycznej. Podsumowaniem konferencji była prezentacja przedstawicieli ENERGA-OBRÓT SA na temat nowych funkcjonalności, udostępnionych konsumentom energii elektrycznej wyposażonym w inteligentne układy pomiarowe. Dyskusja pomiędzy prelegentami a uczestnikami konferencji oraz konieczność wydłużenie praktycznie wszystkich sesji, świadczą o pozytywnym odbiorze tegorocznej edycji konferencji. Już teraz chcielibyśmy Państwa zaprosić do udziału w XVIII edycji konferencji „Marketing i PR w energetyce”, którą planujemy w terminie 10-11 czerwca 2015 r. n

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

16 - 18 września ENERGETAB 2014

Hala A, Stoisko 18

KONFERENCJE I SEMINARIA

Nowoczesne rozwiązania techniczne stosowane w sektorze energetycznym W dniach 28-30 maja 2014 odbyła się kolejna konferencja naukowo-techniczna firmy ELKOMTECH S.A. W tym roku tematem konferencji były „Nowoczesne rozwiązania techniczne stosowane w sektorze energetycznym”.

onferencja rozpoczęła się od przedstawienia nowej sytuacji własnościowej firmy ELKOMTECH S.A. Od dnia 1 kwietnia 2014 firma ELKOMTECH S.A. wchodzi w skład Grupy Kapitałowej Apator. Połączenie kompetencji Apator S.A. i ELKOMTECH S.A. ma zagwarantować kompleksową obsługę Klientów w obszarach wdrożeń zintegrowanych systemów informatycznych, ukierunkowanych na systemy sterowania i nadzoru siecią elektroenergetyczną, systemy obsługi inteligentnych liczników, sterowników, koncentratorów i zabezpieczeń cyfrowych. Plan integracji w perspektywie krótkookresowej zakłada, że ELKOMTECH S.A. stanie się centrum kompetencji w segmencie automatyzacji sieci, zaś w perspektywie długookresowej pozwoli na stworzenie zintegrowanego modułowego systemu opartego na otwartych technologiach, ze szczególnym uwzględnieniem segmentu pomiarowego (PRIME, IDIS, OSGP). Zaznaczony został również dalszy autonomiczny rozwój firmy Elkomtech S.A., w ramach którego będzie zachowana istniejąca linia produktowa, zarówno w segmencie urządzeń, jak i w segmencie oprogramowania. Zachowane będzie pełne wsparcie dla dotychczasowych Klientów (obsługa serwisowa, umowy utrzymaniowe,

szkolenia). Do głównych kierunków planowanego rozwoju należy zaliczyć: yy systemy informatyczne (ZMS, SCADA, AM), yy zintegrowany system pomiarowo – odczytowy (AMI), yy automatyzacja pracy sieci nN (pomiary, wyłączenia, ograniczenia mocy), yy rozwój i standaryzacja interfejsów pomiędzy systemami, yy spójne rozwiązania informatyczne pokrywające całość problemów zarządzania siecią energetyczną – jedno rozwiązanie oferowane przez firmy w ramach grupy kapitałowej, yy rozwiązania dla odnawialnych źródeł energii (GR/OZE). Pozostałe prezentacje merytoryczne zostały podzielone na cztery bloki. Pierwszy z nich dotyczył rozwiązań „Smart Grid” dla obiektów SN i nN. Zaprezentowane zostały kompletne systemy nadzoru dla stacji transformatorowo – rozdzielczych SN/nN, systemy wykrywania i eliminacji zwarć w sieciach SN wraz z systemem automatycznej izolacji zwarć i automatycznego przywracania zasilania w głębi sieci SN. Przedstawiono również zrealizowany wspólnie z firmą Apator S.A., system nadzoru nad wkładkami bezpiecznikowymi do rozłączników ARS, pozwalający na pracę

autonomiczną z lokalną synoptyką lub na współpracę z modułem nadzoru niskiego napięcia w Systemie WindEx. W pełni funkcjonalny zestaw pokazowy dostępny był w sali prezentacji sprzętów, gdzie można było dodatkowo porozmawiać z konstruktorami systemu. Drugi blok związany był z zasygnalizowaniem kierunków rozwoju i przedstawieniem nowych funkcjonalności w Systemie WindEx (SCADA). Do najważniejszych z nich należy zaliczyć nowe możliwości wizualizacji w module WindEx GEO (prezentacja na podkładach geograficznych), prezentacja kierunku przepływu mocy na schematach oraz wyznaczanie i prezentacja miejsca zwarcia. Oddzielny fragment stanowiła prezentacja Elektronicznego Dziennika Dyspozytorskiego (EDZOP) i jego mobilnej wersji (mDZOP), pozwalającej na zapewnienie komunikacji pomiędzy dyspozytorem a brygadami w terenie. Całość została uzupełniona prezentacją wniosków z wdrożeń systemu opartego o normę CIM, ze szczególnym uwzględnieniem procesu migracji z poprzedniej wersji systemu oraz ukazaniem możliwości integracyjnych wynikających ze stosowania wspólnego modelu danych (CIM). Blok trzeci związany był z integracją Systemu WindEx z systemami zarządzania

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

KONFERENCJE I SEMINARIA majątkiem sieciowym. Omówiono i zaprezentowano model centralnego interfejsu do wymiany danych o awaryjności i stanie uszkodzenia elementów sieci elektroenergetycznej oraz system automatycznego wyliczania i prezentacji wskaźników dotyczących przerw w dostarczaniu energii (SAIDI/SAIFI). W ostatnim czwartym bloku znalazły się zagadnienia związane z automatyką zabezpieczeniową i telemechaniką. Zaprezentowano rozwiązania pozwalające na obsługę kanału inżynierskiego z wykorzystaniem sieci Ethernet wraz z zaimplementowanymi funkcjami autentykacji poleceń (bezpieczeństwo dostępu). Przedstawiono również nowe podejście w konfigurowaniu i parametryzowaniu zabezpieczeń z rodziny Ex-BEL (mapy procesowe). Oddzielnym tematem była prezentacja metod realizacji łączności w standardzie TETRA dla zapewnienia nadzoru nad urządzeniami telemechaniki. Tradycyjnie już merytoryczna część konferencji była wspierana prezentacjami zaproszonych do udziału firm współpracujących z ELKOMTECH S.A. W tym roku mogliśmy wysłuchać następujących prezentacji: yy Wykorzystanie infrastruktury meteorologicznej dla potrzeb energetyki (współpraca z detektorem wyładowań atmosferycznych) – Adam Skowroński, ECOCLIMA SERWIS; yy Monitorowanie i prognozowanie dopuszczalnego obciążenia linii napowietrznych 110 kV - Adam Babś, Instytut Energetyki O. Gdańsk; yy Obliczenia w sieciach SN przy pomocy programu PlansSN - Zbigniew Zdun, PLANS; yy Monitory LCD w systemach obrazowania procesów technologicznych - Wojciech Kosek, NEC Display Solutions; yy Bezpieczeństwo i odporność na uszkodzenia systemów TETRA, pod względem integracji z systemami SCADA i innymi systemami informatycznymi spółek energetycznych - Tomasz Piktel, Motorola Solutions Polska. Wzorem lat ubiegłych, oprócz prezentacji merytorycznych, w oddzielnych salach zostały zaprezentowane rozwiązania sprzętowe i programowe. Przy stoiskach z prezentowanymi urządzeniami można było porozmawiać z konstruktorami lub projektantami oprogramowania. Taka forma wymiany uwag i doświadczeń cieszy się dużą popularnością na konferencji firmy ELKOMTECH S.A. n

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

KONFERENCJE I SEMINARIA

Zarządzanie eksploatacją transformatorów W dniach 7–9 maja 2014 r. w Ośrodku Szkoleniowo-Konferencyjnym „STOK” w Wiśle-Jaworniku odbyła się kolejna, dziewiąta już konferencja pt. „Zarządzanie eksploatacją transformatorów”. Jej organizatorem był ZPBE ENERGOPOMIAR-ELEKTRYKA Gliwice przy współudziale następujących firm: • ABB Spółka z o.o. Łódź • Schneider Electric Energy Poland Spółka z o.o. • TurboCare Poland S.A. Lubliniec • Fabryka Transformatorów w Żychlinie Spółka z o.o. Patronat nad konferencją sprawowali: • TAURON Dystrybucja S.A. • Polski Komitet Wielkich Sieci Elektrycznych • Stowarzyszenie Elektryków Polskich • Towarzystwo Konsultantów Polskich.

egoroczna tematyka konferencji obejmowała nie tylko szeroko pojęte zagadnienia związane z zarządzaniem eksploatacją transformatorów, ale także po raz pierwszy poruszyła problemy o charakterze technicznym, dotyczącym przekładników prądowych i napięciowych. Zagadnieniom ich eksploatacji poświęcono specjalną sesję. Obrady konferencji dotyczyły głównie: yy nowych konstrukcji transformatorów oraz przekładników prądowych i napięciowych, yy technicznych, organizacyjnych i ekonomicznych aspektów eksplo-

atacji tych urządzeń oraz komputerowego wspomagania procesów zarządzania, a w szczególności: – kierunków oraz ekonomicznych przesłanek modernizacji, napraw i remontów, – zagrożeń występujących podczas eksploatacji – kompleksowej diagnostyce technicznej transformatorów i przekładników, która jest podstawowym narzędziem zarządzania. W obradach konferencji uczestniczyły 264 osoby, rekrutujące się głównie z kręgu energetyki zawodowej i prze-

mysłowej, zakładów remontowych oraz firm zaplecza technicznego energetyki, producentów transformatorów i przekładników, uczelni wyższych oraz instytutów naukowo–badawczych. Niezależnie, w spotkaniu udział wzięło 25 gości zagranicznych z Belgii, Bułgarii, Chin, Chorwacji, Czech, Francji, Hiszpanii, Litwy, Niemiec, Norwegii, Słowacji i Szwajcarii, których referaty przetłumaczone na język polski zamieszczono w materiałach konferencyjnych. Konferencji towarzyszyła wystawa 19 firm produkcyjnych i usługowych, oferujących swoje wyroby, wspomagające

Biuro konferencji

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

KONFERENCJE I SEMINARIA

Sala obrad

Goście zagraniczni

eksploatację i badania transformatorów. Obrady konferencji otworzył Prezes ZPBE ENERGOPOMIAR-ELEKTRYKA Sp. z o.o. inż. Daniel Pawłowski, witając wszystkich uczestników, w tym szczególnie patronów konferencji, jak również przedstawicieli zakładów i firm współorganizatorów oraz członków Komitetu Honorowego, z wyróżnieniem przewodniczącego prof. dr hab. inż. Kazimierza Zakrzewskiego. Następnie, w krótkim wystąpieniu omówił on wiodące zagadnienia rozpoczynającej się konferencji, związane ze współczesną techniką transformatorową, obejmujące optymalizację czynności eksploatacyjnych, proce-

dury działań profilaktycznych, badania diagnostyczne oraz uzasadnione technicznie i ekonomicznie prace remontowe oraz modernizacyjne. Prócz tego podane zostały przyczyny wprowadzenia pod obrady konferencji zagadnień związanych z zarządzaniem eksploatacją przekładników prądowych i napięciowych. W kolejnym wystąpieniu zabrał głos prof. dr hab. inż. Kazimierz Zakrzewski, który podkreślił rolę tego spotkania, będącego stałym już miejscem prezentacji dorobku naukowo-technicznego elektroenergetyków, jak i wymiany doświadczeń wysokiej rangi specjalistów oraz praktyków. Następnie, zgodnie z ustaloną proce-

Prezes ZPBE ENERGOPOMIAR-ELEKTRYKA inż. Daniel Pawłowski

Sala wystawowa

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

KONFERENCJE I SEMINARIA

Przewodniczący Komitetu Honorowego Konferencji prof. dr hab. inż. Kazimierz Zakrzewski Politechnika Łódzka.

durą sprawozdanie z przebiegu realizacji wniosków podjętych na poprzedniej konferencji przedstawił mgr inż. Waldemar Olech. Do jego treści nie wniesiono uwag. Obrady prowadzone były w pięciu sesjach tematycznych. Przewodniczyli im kolejno: yy inż. Daniel Pawłowski – ZPBE ENERGOPOMIAR-ELEKTRYKA Sp. z o.o, yy mgr inż. Andrzej Szumiński – ABB Łódź, yy prof. dr hab. inż. Jerzy Skubis – Politechnika Opolska, yy mgr inż. Robert Wańkowicz – TAURON Dystrybucja, yy dr inż. Ryszard Sobocki – Towarzystwo Konsultantów Polskich, yy mgr inż. Henryk Spierewka – PSE Południe, yy prof. dr hab. inż. Tadeusz Glinka – Politechnika Śląska Gliwice,

Przewodniczące Komitetu Naukowo-Programowego Konferencji mgr inż. Waldemar Olech ZPBE ENERGOPOMIAR-ELEKTRYKA Gliwice

yy dr hab. inż. Jozef Kovacik – VUJE a.s. Trnava, yy mgr inż. Kazimierz Staszewski – KGHM Polska Miedź. Referaty pierwszej sesji, dotyczące nowych rozwiązań w konstrukcji transformatorów i ich wpływu na eksploatację, wzbudziły duże zainteresowanie słuchaczy, zwłaszcza związanych z produkcją i zapleczem usługowo-remontowym energetyki. Wiele uwagi poświęcono również problemom transformatorów rozdzielczych. W tematyce kolejnych sesji dominowały zagadnienia diagnostyki technicznej, z wyróżnieniem metod „on-line” oraz występującej w oleju siarki korozyjnej, która stwarza zagrożenie dla układu izolacyjnego transformatorów, a także metod jej eliminacji i działań renowacyjnych, mających na celu wydłużenie żywotności izolacji tych urządzeń.

Przewodniczący pierwsze sesji obrad: inż. Daniel Pawłowski ZPBE ENERGOPOMIAR – ELEKTRYKA Gliwice oraz mgr inż. Andrzej Szumiński ABB Łódź

W przerwie pomiędzy obradami odbyła się sesja posterowa, prowadzona przez dr inż. Ryszarda Sobockiego. Z siedmiu prezentacji szczególną uwagę wzbudziły te, które dotyczyły metod renowacji izolacji transformatorów, stosowanej aparatury i osiąganych rezultatów potwierdzonych wynikami badań. Po zakończeniu pierwszego dnia obrad organizatorzy konferencji, w imieniu Komitetu Naukowo-Programowego, wręczyli okolicznościowe dyplomy i wyróżnienia osobom, które w ostatnim okresie wniosły znaczący wkład w rozwój krajowej techniki transformatorowej. Przyjemnym akcentem tej uroczystości było przyznanie po raz pierwszy wyróżnień dwóm paniom, pełniącym odpowiedzialne funkcje prezesów w: yy Fabryce Transformatorów w Żychlinie – mgr Jadwiga Pawęzka,

Przewodniczący czwartej sesji obrad: prof. dr hab. inż. Tadeusz Glinka Politechnika Śląska oraz dr hab. inż. Jozef Kovacik VUJE Trnava Słowacja

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

KONFERENCJE I SEMINARIA

Przewodniczący sesji posterowej dr inż. Ryszard Sobocki

Sesja posterowa

oraz yy Schneider Electric Energy Poland Sp. z o.o. – Mikołów – mgr Ewa Krain-Dudek. Prócz tego pamiątkowe dyplomy otrzymali: yy mgr inż. Jerzy Broda – TAURON Wytwarzanie S.A. yy dr hab. inż. Jozef Kovacik – VUJE a.s. Trnava yy mgr inż. Jan Mańka – TurboCare Poland S.A. Lubliniec, oraz

Dr inż. Teresa Buchacz ZPBE ENERGOPOMIAR-ELEKTRYKA Gliwice

Prof. dr hab. inż. Jerzy Skubis Politechnika Opolska

yy mgr inż. Robert Wańkowicz, który reprezentował firmę TAURON Dystrybucja S.A. pełniącą rolę jednego z patronów konferencji.

prowadzonej przez inż. Daniela Pawłowskiego wystąpiło dziesięciu referentów krajowych i zagranicznych. Po jej zakończeniu dr inż. Marceli Kaźmierski, przewodniczący 11-osobowej Komisji Wnioskowej wybranej przez uczestników konferencji, przedstawił propozycje uchwalonych wniosków i dezyderaty.

O uatrakcyjnienie uczestnikom pobytu zadbał kierownik organizacyjny konferencji mgr Jarosław Bober, który w dniu przyjazdu zaprosił wszystkich na regionalną biesiadę, a po zakończeniu pierwszego dnia obrad na występ artystów Śląskiej Operetki Kameralnej oraz Zespołu Maes-Trio pod dyrekcją pani Marzeny Mikuły-Drabek, którzy wzbudzili podziw i radość słuchaczy oraz dostarczyli wielu wzruszeń. W kolejnym dniu odbyła się ostatnia część obrad oraz sesja marketingowa, podczas której prelegenci przedstawili swoje oferty dotyczące produktów i usług z dziedziny techniki transformatorowej. W sesji

Kierownik Organizacyjny konferencji mgr Jarosław Bober ZPBE ENERGOPOMIAR-ELEKTRYKA Gliwice

mgr Jadwiga Pawęzka Fabryka Transformatorów w Żychlinie

mgr inż. Jerzy Broda TAURON Wytwarzanie

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014

Przewodniczący Komisji Wnioskowej dr inż. Marceli Kaźmierski

KONFERENCJE I SEMINARIA

Występ artystów Śląskiej Operetki Kameralnej oraz Zespołu Maes-Trio

Po ich formalnym przyjęciu, podsumowania obrad dokonał Przewodniczący Komitetu Honorowego prof. dr hab. inż. Kazimierz Zakrzewski. W słowie końcowym podkreślił cenną, merytoryczną treść zaprezentowanych referatów oraz głosów w dyskusji, które wyczerpały założoną tematykę konferencji. Następnie Prezes ZPBE ENERGOPOMIAR-ELEKTRYKA Sp. z o.o. inż. Daniel Pawłowski podziękował uczestnikom spotkania za liczne przybycie oraz czynny udział w obradach.

Spis wygłoszonych referatów:

1. Grzegorz Drygała – „Transformatory mocy z dodatkowym uzwojeniem niskiego napięcia przeznaczonym do zasilania układów potrzeb własnych stacji energetycznych” 2. Michał Mnich, Maciej Wilk – „Nowoczesne rozwiązania techniczne i ich wpływ na wybrane parametry transformatorów blokowych wyprodukowanych w TurboCare Poland S.A. Lubliniec w ramach projektu Phoenix” 3. Przemysław Pawlak, Janusz Ostrowski, Rafał Szadkowski – „Transformatory mocy o obniżonych stratach w wykonaniu energetycznym i specjalnym” 4. Piotr Mański – „Przesuwnik fazowy-wybrane zagadnienia techniczne w kontekście regulacji przepływu mocy między systemami elektroenergetycznymi” 5. Paweł Warczyński, Marceli Kaźmierski – „Aktualne zagadnienia transformatorowe w CIGRE - komitet studiów A2 „TRANSFORMATORY”, a energetyka krajowa” 6. Janusz Sobota – „Transformatory rozdzielcze z regulacją napięcia pod obciążeniem”

7. Kazimierz Jagieła, Marek Gała, Janusz Rak, Marian Kępiński – „Wybrane zagadnienia eksploatacji słupowych stacji transformatorowych średniego napięcia” 8. Jacek Dziura – „Wpływ właściwego zabezpieczenia transformatorów na ich bezawaryjną eksploatację” 9. Michał Kozupa, Grzegorz Kmita – „Wybrane aspekty hałasu w transformatorach energetycznych” 10. Tadeusz Glinka, Waldemar Olech, Artur Polak, Andrzej Sikora – „Wpływ zwarć sieciowych na niezawodną pracę transformatora (studium przypadku)” 11. Halina Olejniczak, Teresa Buchacz, Bożena Bednarska, Paweł Warczyński – „Regeneracja oleju mineralnego w eksploatowanych transformatorach dla przywrócenia odpowiednich właściwości, jako alternatywa dla jego wymiany” 12. Andrzej Cichoń, Sebastian Borucki, Jerzy Skubis – „Ocena stopnia zużycia styków podobciążeniowego przełącznika zaczepów metodą akustyczną” 13. Marek Figura, Grzegorz Dybka, Andrzej Zimka – „Analiza DGA – narzędzie identyfikacji defektów w izolacji papierowo-olejowej przepustów transformatorowych i przekładników” 14. Piotr Mański – „Transformator sieciowy – wymiana vs. modernizacja. Optymalizacja wyboru decyzji” 15. Marek Andrzejewski, Wiesław Gil, Ryszard Sobocki – „Aktualne tendencje w budowie i integracji systemów monitoringu on-line na stacjach energetycznych” 16. Jerzy Skubis, Sebastian Borucki, Andrzej Cichoń – „Możliwości i ograniczenia oceny wyładowań niezu-

pełnych w transformatorach metodą emisji akustycznej” 17. Jozef Kováčik a kol. – „Przepust transformatorowy – ocena zagrożenia dla pracy transformatora, w oparciu o wyniki diagnostyki” 18. Mirosław Owczarek, Michał Lasota – „Redukcja poziomu zawilgocenia izolacji stałej jako metoda spowolnienia procesów starzeniowych transformatora w świetle doświadczeń ABB” 19. Adolfo Ibero, Jacek Turkowski – „Zachowanie się izolacji przekładników w stanach przejściowych o wysokim napięciu (HV) i wysokiej częstotliwości (HF)” 20. Jerzy Wrzosek – „Kierunki nowelizacji Ramowej Instrukcji Eksploatacji Przekładników prądowych i napięciowych” 21. Zbigniew Wesołowski – „Wpływ członu prądowego na napięciowy w przekładnikach kombinowanych WN, a dokładność pomiarowa” 22. Paweł Kłys, Witold Sobczak, Przemysław Szczepanik – „Problemy zmienności napięcia w sieciach SN spowodowane integracją rozproszonych, odnawialnych źródeł energii oraz sposoby ich rozwiązywania” 23. Boris Bojanic – „Diagnostyka techniczna przekładników”

Spis prezentacji sesji posterowej:

24. M. Zając - Innowacyjne urządzenia wspomagające zrównoważoną gospodarkę olejami transformatorowymi 25. Ł. Woźniak - Aktualny przegląd technologii transformatorów nadprzewodnikowych 26. J. Buchacz, P. Warczyński - Diagnostyka „on-line” transformatorów energetycznych 27. J. Buchacz, P. Warczyński - Zagrożenia izolatorów przepustowych IWN. Diagnostyka i sposoby zapobiegania 28. T. Buchacz - Transformatory wypełnione olejem zawierającym siarkę korozyjną 29. S. Borucki - Wykorzystanie zmodyfikowanej metody wibroakustycznej do diagnostyki rdzeni transformatorów mocy znajdujących się w normalnej eksploatacji 30. S. Filip - Uzdatnianie zawilgoconej izolacji transformatorów w miejscu zainstalowania Materiały konferencyjne dostępne są na stronie internetowej: www.elektryka.com.pl n

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 4/2014