Urządzenia Dla Energetyki 5/2012 by Urządzenia dla Energetyki

Urządzenia Energetyki dla

Specjalistyczny magazyn branżowy ISSN 1732-0216 INDEKS 220272

Nr 5/2012 (64)

w tym cena 16 zł ( 8% VAT )

|www.urzadzeniadlaenergetyki.pl| • OPTIMA 145, pierwsza polska rozdzielnica WN w izolacji gazowej – Elektrobudowa SA • Zastąpienie rozłączników bezpiecznikowych wyłącznikami próżniowymi z zabezpieczeniami autonomicznymi na przykładzie rozdzielnic Xiria – EATON • Podsystem rozproszonej telemechaniki Ex-MST2_D – Elkomtech S.A. • Moc bierna w systemie elektroenergetycznym – Taurus-Technic •

urządzenia dla energetyki 5/2012 (64)

od redakcji

Spis treści n WYDARZENIA I INNOWACJE ABB zdobywa w Polsce zamówienie na transformatory o wartości 23 mln dolarów...................................................................6 Fantastyczna ergonomia, świetna jakość i nowatorskie rozwiązania w zakresie komunikacji!..............................................6 GE Hitachi Nuclear Energy i Uniwersytet w Manchesterze podpisały porozumienie o współpracy.........................................8 Ulepszona, pionierska instalacja do pozyskiwania ropy ze słomy powstaje w Polsce.............................................................. 10 Grafen zwiększy szybkość ładowania baterii ............................... 11 SKF wprowadza nową strategię klimatyczną oraz staje się partnerem WWF dla obniżenia poziomu emisji gazów cieplarnianych............................................................. 12 Jak bateria powietrza................................................................................... 14 Doładowanie z buta...................................................................................... 14 666 milionów złotych za oczyszczenie Szczecina...................... 16 Energia z odzysku........................................................................................... 18 Siemens buduje w Dusseldorfie nowoczesną elektrownię gazowo – parową o rekordowych parametrach.................. 20 GAZ-SYSTEM S.A. zintegrował zarządzanie zasobami przedsiębiorstwa i inwestycjami przy pomocy SAP ERP.22 Pięć spółek zawarło umowę w sprawie poszukiwania gazu z łupków............................................................................................ 24 Czysta woda z solarnej torby.................................................................. 26 Węglowe nanorurki zastąpią platynę................................................ 26 Baterie nowej generacji.............................................................................. 27 n technologie, produkty informacje firmowe Zastąpienie rozłączników bezpiecznikowych wyłącznikami próżniowymi z zabezpieczeniami autonomicznymi na przykładzie rozdzielnic Xiria................ 28 Elektroniczne przekaźniki przeciążeniowe firmy Eaton: nowa seria ZEB dla prądów do 175A........................................... 32 Moc bierna w systemie elektroenergetycznym.......................... 34 Małogabarytowe stacje transformatorowe Ormazabal.......... 38 Ergonomia to przyszłość! COPA-DATA przedstawia zenon 7.... 42 Wysokie ciśnienie, rozdzielnice AKPiA............................................... 44 OPTIMA 145, pierwsza polska rozdzielnica WN w izolacji gazowej.................................................................................... 46 Podsystem rozproszonej telemechaniki Ex-MST2_D............... 48 ProMark T-800 – nowa szybsza drukarka termotransferowa firmy Partex........................................................ 52 Bezpieczniki wysokonapięciowe prądu przemiennego........ 56 Żurawie hmf efektywne w energtyce................................................ 58 System automatyki i dystrybucji w jednej obudowie? Orion+. Nowe rozwiązanie firmy Hager..................................... 60 Nowe możliwości badawcze w Polimex-Mostostal S.A.......... 66 System rejestracji i analizy zdarzeń, zakłóceń oraz trendów...... 70 n opinie i komentarze Energetyka polska przed inwestycyjnym boomem.................. 75

Wydawca Dom Wydawniczy LIDAAN Sp. z o.o. Adres redakcji 00-241 Warszawa, ul. Długa 44/50 lok. 109 tel.: 22 812 49 38, fax: 22 810 75 02 e-mail: redakcja@lidaan.com www.lidaan.com

Urządzenia Energetyki dla

Prezes Zarządu Andrzej Kołodziejczyk tel. kom.: 502 548 476, e-mail: andrzej@lidaan.com Dyrektor ds. reklamy i marketingu Dariusz Rjatin tel. kom.: 600 898 082, e-mail: darek@lidaan.com Zespół redakcyjny i współpracownicy Redaktor naczelny: mgr inż. Marek Bielski, tel. kom.: 500 258 433, e-mail: marek.w.bielski@gmail.com Dr inż. Andrzej Maciej Maciejewski, tel. kom.: 601 991 000, e-mail: andrzej.maciejewski3@neostrada.pl Sekretarz redakcji: mgr Marta Olszewska tel. kom.: 531 266 287, e-mail: marta.is.roxy@gmail.com Dr inż. Wojciech Żurowski, doc. dr Valentin Dimov (Bułgaria), Inż. Armand Kehiaian (Francja), prof. dr hab. inż. Andrzej Krawczyk, prof. dr hab. inż. Krzysztof Krawczyk, dr inż. Jerzy Mukosiej, prof. dr hab. inż. Andrew Nafalski (Australia), prof. dr hab. inż. Andrzej Rusek, prof. dr inż. Wiesław Seruga, prof. dr hab. Jacek Sosnowski, mgr inż. Leon Wołos, prof. dr hab. inż. Czesław Waszkiewicz, prof. dr hab. inż. Jerzy Ziółko Redaktor Techniczny Robert Lipski, info@studio2000.pl Fotoreporter: Zbigniew Biel Opracowanie graficzne: Robert Lipski, Piotr Wachowski, www.studio2000.pl Redakcja nie odpowiada za treść ogłoszeń. Redakcja zastrzega sobie prawo przeprowadzania zmian w tekstach, np. adiustowania lub skracania, a także nieodsyłania materiałów nie zakwalifikowanych do druku. Przedruk, a także publikacja w innej formie, np. elektronicznej w internecie, tylko za zgodą wydawcy i właściciela praw autorskich.

Współpraca reklamowa: Mikronika.................................................................................................................................I ZPUE.............................................................................................................................................II kopex..........................................................................................................................................3 Elektrobudowa..................................................................................................................5 eaton..........................................................................................................................................7 belma..........................................................................................................................................9 NKT cables............................................................................................................................ 11 ełktrim................................................................................................................................... 13 relpol..................................................................................................................................... 15 haefley tettex instruments................................................................................... 15 pfisterer................................................................................................................................ 17 technokabel...................................................................................................................... 19 cantoni group.................................................................................................................. 19 jm-tronik.............................................................................................................................. 21 flir............................................................................................................................................. 23 elektromontaż rzeszów.......................................................................................... 25 taurus-technic................................................................................................................. 33 kontratech......................................................................................................................... 37 ormazabal.......................................................................................................................... 39 copa data.............................................................................................................................. 41 entech..................................................................................................................................... 43 partex...................................................................................................................................... 53 enervision............................................................................................................................ 55 siba polska.......................................................................................................................... 57 hager....................................................................................................................................... 63 energetykacieplna.pl.................................................................................................. 64 nexans.................................................................................................................................... 65 energetab............................................................................................................................. 74 energoelektronika.pl................................................................................................. 78 belos-PLP................................................................................................................................ III elkomtech............................................................................................................................. IV

urządzenia dla energetyki 5/2012

wydarzenia i innowacje

ABB zdobywa w Polsce zamówienie na transformatory o wartości 23 mln dolarów Autotransformatory będą wspierać połączenie elektroenergetyczne pomiędzy Polską i Litwą.

BB, wiodący na świecie dostawca technologii energetyki i automatyki, dostarczy siedem autotransformatorów mocy dla PSE Operator S.A., krajowego operatora systemu przesyłowego w Polsce. Transformatory zostaną zainstalowane m.in. w stacjach elektroenergetycznych, które zasilą połączenie elektroenergetyczne pomiędzy Polską i Litwą. Zamówienie o wartości około 23 mln dolarów zostało zaksięgowane w I kwartale tego roku. Umowa przewiduje zaprojektowanie, wyprodukowanie, dostawę, montaż na miejscu oraz udział w uruchomieniu 3 transformatorów 330 MVA, 3 transformatorów 500 MVA oraz jednego transformatora 450 MVA. Transformatory zostaną wyposażone w specjalne ekrany akustyczne, aby zmniejszyć poziom hałasu, a rdzenie z wysokiej jakości blachy ciętej laserowo pomogą w utrzymaniu stałego poziomu strat obciążeniowych. „Te spełniające wysokie wymogi spe-

cyfikacji transformatory są wyjątkowo niezawodne, zaprojektowane, aby zagwarantować maksymalny czas pracy, oszczędność energii oraz zmniejszone koszty cyklu życia produktu” – powiedział Markus Heimbach, dyrektor globalnej jednostki biznesu ABB Transformatory, która jest częścią Dywizji ABB Produkty Energetyki. „Nasze nieustanne zaangażowanie w technologię i innowację, globalna sieć wytwórcza oraz fakt koncentracji na lokalne rynki pozwala na dostarczanie naszym klientom najlepszych rozwiązań”. Połączenie elektroenergetyczne 400-kilowoltową linią energetyczną pomiędzy stacjami Ełk i Olita na Litwie znajduje się w trakcie budowy. Współfinansowane przez Unię Europejską, ma na celu zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego Polski i krajów sąsiednich oraz ewentualne stworzenie Elektroenergetycznego Pierścienia Bałtyckiego, aby zwiększyć pewność dostaw

i wesprzeć rozwijające się rynki energetyczne w regionie Morza Bałtyckiego. Transformatory są integralnymi składnikami sieci elektrycznej, kluczowymi dla wydajnej i bezpiecznej konwersji elektryczności między systemami o różnych poziomach napięcia. Portoflio transformatorów ABB obejmuje transformatory o napięciu do 1200 kV, suche i olejowe transformatory dystrybucyjne, jak również pokrewne urządzenia i usługi. Autotransformator to transformator posiadający pojedyncze uzwojenie z dwoma terminalami wyjściowymi. Jest stosowany w energetyce do łączenia systemów działających na różnych poziomach napięcia. ABB już wcześniej dostarczała podobne autotransformatory dla PSE Operator S.A. w latach 2005, 2007 i 2010. n

Fantastyczna ergonomia, świetna jakość i nowatorskie rozwiązania w zakresie komunikacji! FLIR Systems po raz kolejny wprowadza na rynek rozwiązania w zakresie termowizji, jakich jeszcze nie było. Nowa seria FLIR T400 jest kolejnym dowodem na pionierskie podejście, niedoścignione doświadczenie w zakresie projektowania, produkcji i innowacyjności oferowanych urządzeń detekcji promieniowania podczerwieni. Wielospektralne, dynamiczne zobrazowanie (MSX), to najnowsza (w trakcie procesu patentowego) funkcja kamer termowizyjnych firmy FLIR Systems polegająca na tworzeniu bardziej szczegółowego, ostrzejszego obrazu, co pozwala operatorowi na lepszą identyfikację szczegółów. Funkcja ta polega

na zwiększaniu, w czasie rzeczywistym kontrastu w obrazie termowizyjnym wykorzystując wysokiej rozdzielczości pasmo wizyjne. Dzięki nowej funkcji MSX obrazy wyglądają na ostrzejsze, zawierają więcej informacji, co w efekcie redukuje czas analizy i tworzenia raportów. n

urządzenia dla energetyki 5/2012

wydarzenia i innowacje

GE Hitachi Nuclear Energy i Uniwersytet w Manchesterze

podpisały porozumienie o współpracy GE Hitachi Nuclear Energy otrzymało wsparcie prestiżowego ośrodka akademickiego w projekcie wykorzystania 87 ton brytyjskiego plutonu.

ANCHESTER, WIELKA BRYTANIA — 5 czerwca 2012 r. — GE Hitachi Nuclear Energy (GEH) podpisało porozumienia o współpracy z Uniwersytetem w Manchesterze. Uniwersytet wesprze GEH specjalistyczną wiedzę techniczną oraz weźmie udział w ewentualnym wdrożeniu reaktora PRISM produkcji GEH. Rektor IV generacji PRISM może przyczynić się do rozwiązania problemu rosnących w Wielkiej Brytanii zapasów plutonu, generując jednocześnie 600 MW energii o niskiej emisji dwutlenku węgla. Porozumienie idzie śladem kwietniowej konferencji przemysłu jądrowego, podczas której ogłoszono informację o planowanej współpracy pomiędzy GEH, a National Nuclear Laboratory. Konferencja, która zgromadziła ponad 100 uczestników, odbyła się 4 kwietnia w Zachodniej Kumbrii badając możliwości współpracy GEH z brytyjskimi partnerami przy wdrażaniu technologii PRISM w Sellafield, gdzie przechowywany jest zapas ponad 87 ton plutonu. Uniwersytet w Manchesterze otrzymał niedawno Doroczną Nagrodę Królowej za prowadzenie badań nuklearnych o międzynarodowym znaczeniu oraz rozwijanie umiejętności w dziedzinie przemysłu jądrowego, co uczyniło go idealnym partnerem do współpracy z GEH przy ewentualnym wdrożeniu projektu PRISM. „Chcemy korzystać z wiedzy i doświadczenia brytyjskich akademików w zakresie energetyki jądrowej i cieszymy się z możliwości współpracy z prestiżowym Uniwersytetem w Manchesterze,” powiedział Danny Roderick, wiceprezes ds. nowych projektów w GEH. „Manchester jest ośrodkiem specjalistycznej wiedzy z sektora cywilnej energetyki jądrowej, jesteśmy więc zachwyceni możliwością współpracy z nim przy projekcie PRISM, który naszym zdaniem zapewnia najlepszy sposób efektywnego i bezpiecznego zagospodarowania brytyjskich zapasów plutonu. Reaktor PRISM umożliwia jednocześnie generowanie energii o niskiej emisji dwutlenku węgla.” „Jako jeden z wiodących uniwersytetów

badawczych w Wielkiej Brytanii, cieszymy się, że GE Hitachi Nuclear Energy liczy na wsparcie Dalton Nuclear Institute będącego częścią Uniwersytetu w Manchesterze w obszarze zapewnienia specjalistycznej wiedzy i doświadczenia dla celów ewentualnego wdrożenia projektu PRISM w Wielkiej Brytanii,” powiedział Tim Abram, profesor technologii paliwa jądrowego na Uniwersytecie w Manchesterze. „PRISM może zaoferować atrakcyjne rozwiązanie w zakresie wykorzystania cywilnych zapasów plutonu. Cieszymy się z perspektywy współpracy z GEH w miarę postępu prac nad wykorzystaniem reaktora PRISM w Wielkiej Brytanii.” „Jesteśmy zaszczyceni możliwością rozpoczęcia strategicznej współpracy z GEH przy zaawansowanym reaktorze PRISM oraz jego potencjalnym wykorzystaniu w Wielkiej Brytanii” stwierdził prof. Andrew Sherry, dyrektor Dalton Nuclear Institute Uniwersytetu w Manchesterze. Brytyjska agencja ds. likwidacji obiektów jądrowych powierzyła GEH przeprowadzenie studium wykonalności w kilku kluczowych obszarach, obejmujących proponowaną strukturę handlową, utylizację paliwa, model przeniesienia ryzyka, koszty i możliwość otrzymania koncesji dla potrzeb oferty GEH na reaktor PRISM.

Technologia PRISM

PRISM opiera się na technologii wdrożonej w USA w reaktorze na neutrony prędkie EBR II (Experimental Breeder Reactor), który z powodzeniem działał przez 30 lat. W 2011 roku GEH zakończyło, rozpoczęty w 1981 r. proces komercjalizacji PRISM. Obliczenia potwierdzają, że technologia PRISM może wykorzystać praktycznie wszystkie zapasy plutonu zgromadzone w Sellafield. Jest to podstawowa różnica w stosunku do innych ofert, które obejmują przekształcanie plutonu w paliwo MOX. MOX oznacza przekształcenie plutonu w złożoną formę, która jest wysoce radioaktywna i nie oznacza likwidacji plutonu. Natomiast technologia PRISM oznacza zużycie znacznej części plutonu w formie prawdziwego paliwa reaktorowego.

Uniwersytet w Manchesterze

Uniwersytet w Manchesterze, członek Russell Group, jest największym i jednym z najbardziej znanych uniwersytetów w Wielkiej Brytanii. Obejmuje ponad 20 szkół akademickich oraz setki specjalistycznych grup badawczych podejmujących pionierskie multidyscyplinarne projekty naukowe i badawcze o światowym znaczeniu. Absolwentami Uniwersytetu jest czterech laureatów nagrody Nobla, w tym prof. Andre Geim i prof. Kostya Novoselov, zdobywcy Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki w 2010 roku. http://www.manchester.ac.uk/

GE Hitachi Nuclear Energy

GEH z siedzibą w miejscowości Wilmington w stanie North Carolina, jest czołowym światowym dostawcą zaawansowanych technologii reaktorowych i usług dla energetyki jądrowej. W czerwcu 2007 r. powstał globalny sojusz pomiędzy GE oraz Hitachi, którego celem jest obsługa ogólnoświatowej branży energetyki jądrowej. GEH kieruje się strategią zakładającą budowę szerszej gamy rozwiązań, które umożliwiają pełniejsze wykorzystanie parametrów nowych reaktorów i świadczenie zaawansowanych usług. Sojusz oferuje klientom z całego świata najnowocześniejsze rozwiązania technologiczne, niezbędne, aby skutecznie zwiększać wydajność reaktorów, uzyskiwaną moc i poziom bezpieczeństwa. GE Hitachi Nuclear Energy Michael Tetuan Grayling Poland Wojciech Białożyt n

urządzenia dla energetyki 5/2012

PSZC-4

Bydgoskie Zakłady Elektromechaniczne BELMA S.A. ul. Łochowska 69 86-005 Białe Błota Tel.: +48 52 36 36 201 Fax.: +48 52 36 36 203 e-mail: bze@belma.com.pl

BELMA bezpieczeństwo dla pokoleń / safeness for generations

15%

rab

atu *

TA B

TA R

ER GE

20 1

wp Za aw pra Tar ilo sza ga n ie ch my R, Bie do sto lsk od isk ich wie któ o1 dz re n en od aM ia bę ięd na dą sze zyn się go a wd rod sto ow nia isk yc ch a hE 11 ne -14 rge wr tyc ze zn śn yc ia h 20 12 r. ,

www.belma.com.pl

*j e sk dno o na rzys razo na tan wy szy ia 1 m z ra 5 % sto ba rab isk tu a u w jes t tar pa t ok gow wil aza y o on ie nie o bowi R w gł ąz cz osze uje d as ie nia l o ko tra ub ńc wn a ia same 201 ME g 2 TB o ku r., w EN po aru ER nu n GE rab kiem TA ato B 2 we 01 go 2

PŁK-10 K-10 KS-2

KS-1

wydarzenia i innowacje

Ulepszona, pionierska instalacja do pozyskiwania ropy ze słomy powstaje w Polsce W Leśmierzu pod Ozorkowem, w pobliżu nieczynnej od kilku lat cukrowni, powstaje zakład przetwarzający słomę na olej napędowy. Chociaż do tej pory zbudowano na świecie cztery tego typu instalacje, każda z nich borykała się z problemami, które utrudniały ich efektywne funkcjonowanie. Technologia, która wykorzystywana będzie w naszym kraju, ma przynieść rozwiązanie dotychczasowych trudności.

Olej napędowy, powstający w efekcie tego procesu, jest bardzo wysokiej jakości (99,5 procent czystości), przewyższającej tę, jaką oferują nam dostępne na stacjach benzynowych paliwa. Co więcej, po jego spaleniu w silniku, ilości zanieczyszczeń, jakie przedostają się do atmosfery, są wręcz znikoame. Kolejna dobra wiadomość – pozyskiwany w wyniku procesu KDV olej będzie dużo tańszy niż uzyskiwany tradycyjną metodą. Dziś zakłady pierwszej generacji tego typu działają w niemieckim Eppendorfie, kanadyjskim Barrie, hiszpańskim Bodilli oraz w meksykańskim Monterrey. Autor opracowanej w wyniku prawie

środowiska. Zasoby surowcowe są niemal nieograniczone, a koszty surowca nieznaczne. Naukowiec podkreśla również zalety i przewagę drugiej generacji KDV, która upraszcza cały proces. – Jest mniej elementów, które mogą zawieść. Poprawiła się wydajność. Nowy zakład wykorzystujący ulepszoną KDV ma osiągać wydajność, która pozwoli produkować tysiąc litrów oleju napędowego z trzech i pół tony słomy. Jak mówi Robert Kopaczel, prezes zarządu Ekotrend, spółki budującej zakład w Leśmierzu – Technologia umożliwia przetwarzanie na olej napędowy także innych materiałów, w tym odpadów

komunalnych. Jest to jednak prototyp, dlatego na początku chcemy ograniczyć się tylko do słomy. Z pewnością pewne rzeczy będą jeszcze wymagały dopracowania. Niestety, olej z Leśmierza nie trafi na razie bezpośrednio na stacje benzynowe, lecz zostanie najpierw zmieszany z olejem napędowym z klasycznego procesu przetwarzania ropy naftowej, co podniesie jego jakość i zagwarantuje mniejsze spalanie w silniku samo-

Fot. ekotrend

30-letnich badań metody, niemiecki chemik dr Christian Koch uważa, że – Dzięki KDV świat ma szansę uporać się z problemem drożejącej ropy naftowej. Technologia jest nowatorska. Polega na rozbijaniu struktury materiałów, zawierających węglowodory, a następnie na łączeniu ich w temperaturze 280340 stopni Celsjusza w syntetyczny olej napędowy. Jego pary są destylowane podobnie, jak dzieje się to w rafinerii. Odbywa się to w sposób przyjazny dla

Fot. ekotrend

roces, dzięki któremu ze zwykłych beli słomy otrzymuje się ropę, nosi nazwę katalitycznej depolimeryzacji (KDV). Poddają mu się wszystkie odpady, które zawierają węglowodory, czyli – prócz słomy – np. plastikowe butelki, opony, smary, osady z oczyszczalni ścieków, czy nawet posegregowane śmieci. Katalityczna depolimeryzacja pozwala przetworzyć w olej napędowy 80 procent surowca – reszta jest utylizowana.

chodowym. Jak sądzą eksperci, koncerny naftowe będą oferowały ropę spod Ozorkowa jako składnik szlachetnych paliw, zwykle droższych niż te otrzymywane z ropy naftowej. Dopiero po upowszechnieniu produkcji oleju metodą KDV można oczekiwać znaczącego spadku jego ceny. Cena jednego litra takiego paliwa wyniesie teraz – z akcyzą – ok. 3 zł. Wartość inwestycji w Leśmierzu to ponad 40 mln zł, z czego część pochodzi z funduszy unijnych. Firma Ekotrend planuje już otwieranie kolejnych tego typu zakładów. OM n

urządzenia dla energetyki 5/2012

wydarzenia i innowacje

Grafen zwiększy szybkość ładowania baterii Chociaż najpopularniejsze i najszerzej stosowane są dziś baterie litowo-jonowe, to prócz wysokiej gęstości energetycznej i zdolności przechowywania dużej ilości energii, wykazują one niską gęstość mocy, przez co ich ładowanie trwa zbyt długo, jak na potrzeby wielu procesów, w tym choćby ładowania samochodów elektrycznych. Inżynierowie z Rensselaer Polytechnic Institute znaleźli prawdopodobnie rozwiązanie tej niedogodności, dzięki zastosowaniu grafenowej anody.

tworzona w laboratorium grafenowa anoda wykazuje zdolność dziesięciokrotnie szybszego ładowania i rozładowywania niż współczesne grafitowe anody w bateriach litowo-jonowych. Jak powiedział profesor Nikhil Koratkar, szef zespołu badawczego z Rensselaer Polytechnic Institute – Technologia baterii litowo-jonowych jest wspaniała, ale poważnym problemem jest jej ograniczona gęstość mocy i niemożność szybkiego przyjmowania i uwalniania dużych ilości energii. Dzięki naszemu grafenowemu papierowi zawierającymi celowo wprowadzone niedoskonałości możemy pokonać to ograniczenie. Grafenowy „papier” naukowców z Rensselaer to wykonany z wielu warstw tlenku grafenu materiał o grubości standardowej kartki papieru do drukarki. Po poddaniu tych warstw działaniu lasera lub standardowej lampy błyskowej, w skutek czego impulsy światła gwałtownie wypchnęły tlen z tlenku grafenu, powstały „kartki” z licznymi uszkodzeniami, dziurami, pęknięciami i innymi niedoskonałościami. Ciśnienie wywołane przez uwalniający się tlen spowodowało pięciokrotne zwiększenie grubości „papieru“ i powstanie sporych przestrzeni pomiędzy poszczególnymi warstwami grafenu. Ten właśnie grafenowy „uszkodzony” materiał znakomicie sprawdza się w roli anody, która pracuje dziesięciokrotnie szybciej i wytrzymuje ponad 1000 cykli ładowania/rozładowywania. Liczne pęknięcia w grafenowych warstwach umożliwiły jonom litu szybkie przemieszczanie się, co zwiększyło gęstość mocy baterii. Kolejnym etapem, który pokonać muszą naukowcy jest połączenie nowego materiału anody z wydajnym materiałem katody i stworzenie w pełni działającego akumulatora. OM n

urządzenia dla energetyki 5/2012

wydarzenia i innowacje

SKF wprowadza nową strategię klimatyczną oraz staje się partnerem WWF dla obniżenia poziomu emisji gazów cieplarnianych SKF ogłosił cele swojej nowej strategii klimatycznej oraz stał się partnerem WWF w Programie Ratowania Klimatu. Strategia klimatyczna SKF zakłada intensywną politykę redukcji emisji gazów cieplarnianych przez SKF, jego dostawców i operacji logistycznych przeprowadzanych w ramach Grupy, a także dla rozwiązań SKF proponowanych klientom. W celu wsparcia swoich klientów, SKF zapowiedział również wprowadzenie w ramach programu BeyondZero gamy produktów i usług, które poprawią zarówno poziom zużycia energii jak i będą wspierały przyjazną środowisku jej produkcję. „Wraz z nową strategią klimatyczną, pretendujemy do miana lidera w naszym sektorze w zakresie redukcji emisji w obszarach naszej działalności, ale także w znalezieniu drogi pomocy naszym dostawcom i klientom w redukcji ich własnej emisji” powiedział Tom Johnstone, Prezydent SKF i CEO. „Jesteśmy bardzo dumni, że mogliśmy dołączyć do WWF i jako pierwsza firma z sektora inżynierii przemysłowej zostaliśmy przyjęci do Programu Ratowania Klimatu. Chcemy w przyszłości kontynuować używanie wiedzy inżynierskiej dla tworzenia świata, jako czystszego miejsca dla nas wszystkich”. SKF i WWF zgodziły się, że przed społecznością biznesową stoi wyzwanie bycia motorem w przejściu na gospodarkę niskoemisyjną i zadeklarowały współpracę w ramach Programu Ratowania Klimatu, aby zredukować emisję gazów cieplarnianych przez SKF, ze szczególnym uwzględnieniem dwutlenku węgla. „SKF ma wyjątkową pozycję, jako firma przemysłu inżynieryjnego mają-

ca wpływ na emisję gazów cieplarnianych wielu firm z szerokiej gamy sektora przemysłowego. Przedstawili poziom zobowiązań w zakresie, który wychodzi daleko poza emisję gazów wynikającą z ich bezpośredniej działalności, ale dotyczy również pozytywnych zmian w zakresie całego ich łańcucha dostaw. Szczególnie zachęcił nas sposób, w jaki SKF jest gotów do przyjęcia inicjatywy tworzenia i komunikowania korzyści dla środowiska płynących z ich produktów i rozwiązań,” mówi Hakan Wirten, Sekretarz Generalny WWF w Szwecji. Nowa strategia klimatyczna SKF zakłada osiągnięcie następujących celów: yy Obniżenie zużycia energii w 2016 roku przez Grupę SKF do poziomu o 5% niższego niż w 2006 roku. yy Redukcję zużycia energii używanej w procesie produkcji o 5 % rok do roku w okresie 2012-2016. yy Wymaganie, aby 100% energii u naszych głównych dostawców było certyfikowane wg. Standardów Zarządzania Energią ISO 50001 do końca 2016 roku.

yy Redukcję do 2016 roku emisji CO2 dla całego transportu zarządzanego przez SKF Logistic Service do poziomu o 30% niższego niż w roku 2011. Zwiększenie przychodów ze sprzedaży produktów w ramach programu BeyondZero z 2.5 miliarda koron szwedzkich w 2011 do 10 miliardów w 2016. Program Ratowania Klimatu WWF angażuje wiodące przedsiębiorstwa w działania na rzecz redukcji emisji dwutlenku węgla. Partnerstwo pomiędzy WWF a przedsiębiorstwami ma na celu spowodowanie prawdziwej, możliwej do zmierzenia dodatkowej redukcji w emisji CO2. Wielkość celów musi być znacznie ambitniejsza niż cele poprzednio ogłaszane przez firmę i muszą plasować firmę przed ich konkurencją biorąc po uwagę redukcję gazów cieplarnianych. Realizacja tych celów jest oceniana i weryfikowana przez zewnętrznych ekspertów. www.skf.pl Aneta Głodowska n

urządzenia dla energetyki 5/2012

wydarzenia i innowacje

Jak bateria powietrza

Fot. Ibm

ddychająca bateria i stojąca za nią technologia STAIR (St Andrews Air technology) opracowane zostały w ramach projektu „Battery 500” (taką nazwę nosi nowa bateria IBM) zakładającego zaprojektowanie baterii przeznaczonej dla samochodów elektrycznych, która mogłaby zasilać auto przez 500 mil (ok. 800 km). Mechanizm działania Battery 500 opiera się na pobieraniu przez nią tlenu z powietrza, co możliwe jest dzięki mikroskopijnym przestrzeniom we wnętrzu głównej komory, gdzie w wyniku reakcji z jonami litu na katodzie powstaje nadtlenek litu. Uwalniane przezeń elektrony dostarczają energię niezbędną do pracy silnika. Doładowywanie odbywa się także przy udziale tlenu, który uwalniany jest po jej wyczerpaniu. Naukowcy obliczyli, że jedno ogniwo oddychającej baterii może wyprodukować 10 razy więcej energii niż ogniwo baterii standardowej. Imponujący jest

Fot. Ibm

Na oryginalny pomysł zasilania samochodów elektrycznych wpadli naukowcy zatrudnieni w laboratoriach firmy IBM – stworzyli oni baterię, która wytwarza energię, czerpiąc tlen z powietrza. Ciekawie zapowiadający się projekt to kolejna, niewykluczone, że perspektywicznie dość istotna, próba uniezależnienia się od paliw kopalnych w przemyśle motoryzacyjnym.

również zasięg, jaki mogłoby pokonać auto napędzane za pomocą takiej baterii – wynosi on 700 km, co stanowi wartość nieporównywalną z dotychczasowymi wynikami uzyskiwanymi w samochodach elektrycznych.

Problemem, z jakim zmierzyć muszą się teraz inżynierowie IBM, pozostaje jednak póki co rozmiar baterii. Jej twórcy zakładają, że na rynku mogłaby się pojawić dopiero w okolicach roku 2020. OM n

Wśród wielu praktycznych wynalazków, wykorzystujących do pozyskania energii elektrycznej potencjał zawarty w ludzkim ciele, na uwagę zasługują zwłaszcza genialne w swojej prostocie kenijskie… wkładki do butów. Umożliwiają one ultra tanie i proste naładowanie telefonu komórkowego podczas zwykłej przechadzki.

ynalazek jest dziełem kenijskiego studenta 24-letniego Anthony’ego Mutua, który stworzoną przez siebie technologię zaprezentował podczas Tygodnia Nauki i Innowacji w Nairobi. Rozwiązanie bazuje na nowoopracowanym super cienkim układzie kryształów, który po umieszczeniu w podeszwie buta, produkuje energię elektryczną pod wpływem jego nacisku na podłoże. Energia gromadzi się, gdy nosząca go osoba spaceruje i poprzez cienki kabel dostarczana jest ona z obuwia do kie-

szeni, w której znajduje się telefon. Urządzenie można również ładować natychmiast po spacerze, gdyż kryształki mają zdolność przechowywania prądu. Ten nowatorski patent pozwala oczywiście uporać się z brakiem sieci energetycznej, przynajmniej, jeśli idzie o utrzymanie łączności za pośrednictwem telefonu komórkowego. Koszty obiecującego projektu, w wysokości ponad 6 tysięcy dolarów, finansuje kenijska Krajowa Rada Nauki i Technologii (NCST), która zobowiązała się również do wsparcia masowej produk-

cji układu, z nadzieją dotarcia do większej grupy odbiorców. NCST zamierza wspierać wynalazcę do czasu, aż wkładki zostaną dopracowane na tyle, by można było rozpocząć ich sprzedaż. Instytucja przyznaje też, że w przypadku większości finansowanych przez nią innowacji niezbędne jest zainteresowanie nimi wielkich koncernów, które mogą upowszechnić ich produkcję. Gdy wkładki pojawią się na rynku, przewidywany koszt jednej z nich nie powinien przekroczyć 46 dolarów. OM n

urządzenia dla energetyki 5/2012

Fot. AfricanSpotlight

Doładowanie z buta

wydarzenia i innowacje

666 milionów złotych za oczyszczenie Szczecina Tyle właśnie wyniesie koszt budowy długo wyczekiwanego Zakładu Termicznego Unieszkodliwiania Odpadów dla Szczecińskiego Obszaru Metropolitalnego. 18 lipca br. podpisana została umowa na realizację inwestycji, którego głównym wykonawcą jest Mostostal Warszawa S.A.

ozpoczęcie budowy spalarni śmieci na terenie Ostrowa Grabowskiego to ważny moment dla regionu, którego mieszkańcy odnieść mają zauważalne korzyści w związku z realizacją projektu zapowiadanego jako jedna z największych od dziesięcioleci inwestycji Szczecina. Ze spalarni skorzysta bowiem nie tylko Szczecin, ale także okoliczne tereny. Nowy obiekt, jak zapewniają przedstawiciele spalarni ma być najnowocześniejszy w Europie. Spalarnia, dzięki dwóm liniom technologicznym, przerobi nawet do 150 tys. ton śmieci rocznie. Co więcej, wedle zapewnień inwestorów, obiekt nie będzie uciążliwy dla mieszkańców, wykluczone są też nocne transporty śmieci, a z kominów zamiast szkodliwego dymu wydobywać ma się jedynie para wodna. Najnowsze technologie zastosowane w spalarni zagwarantują też możliwość odzysku energii cieplnej i elektrycznej – ze śmieci utylizowanych w nowym zakładzie pozostanie jedynie popiół i żużel. Ten ostatni będzie mógł być wykorzystany do budowy dróg, zaś popiół w kopalniach soli. Jak mówi Tomasz Lachowicz, prezes ZUO – Spalarnia zaprojektowana zostanie w taki sposób, by zapewnić pracę ciągłą przez 24 godziny na dobę, 7 dni w tygodniu. Andrzej Sitkiewicz, wiceprezes zarządu Mostostalu Warszawa zapewnia natomiast: – Realizacja tej inwestycji to dla nas oczko w głowie. Teraz rozpoczynamy prace projektowe, roboty w terenie powinny rozpocząć za kilka miesięcy. Spalarnia ma zostać oddana do użytku w roku 2016. Kontrakt zrealizowany zostanie w zaledwie 1250 dni, w formule „zaprojektuj i wybuduj”. Zakład Unieszkodliwiania Odpadów to drugie po oczyszczalni ścieków na Pomorzanach tak istotne przedsięwzięcie ekologiczne dla Szczecina. Projekt, dzię-

Wizualizacja ZUO, autor: Mostostal Warszawa

ki temu, że spełniać ma najwyższe normy ochrony środowiska, przyczyni się nie tylko do podniesienia poziomu czystości środowiska, ale też uchroni miasto przed unijnymi karami nałożonymi za jego zanieczyszczanie – podkreślają przedstawiciele Mostostalu Warszawa. Za wykonane prace wykonawca otrzy-

ma 666,2 mln zł. brutto. Inwestycja dofinansowana zostanie z Funduszu Spójności, Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Wartość całkowita projektu to 711 mln zł. OM n

urządzenia dla energetyki 5/2012

PFISTERER Sp. z o.o. ul. Pogodna 10 Piotrkówek Mały 05-850 Ożarów Maz.

u Systemy kompaktowych linii napowietrznych

u Osprzęt liniowy

http://www.pfisterer.pl Tel. +48 22 722 41 68 Fax +48 22 721 27 81 e-mail: info@pfisterer.pl

u Izolatory kompozytowe – odciągowe, wsporcze, osłonowe

u Osprzęt stacyjny – przewodowy, rurowy

Lider innowacji w zakresie linii napowietrznych do 800kV

wydarzenia i innowacje

Energia z odzysku Dobrego przykładu nowoczesnego – maksymalnego i kompleksowego – przykładu wykorzystania odnawialnych źródeł energii na lokalną komercyjną skalę dostarcza coraz więcej instytucji prywatnych i publicznych w różnych zakątkach globu. Pod pewnymi względami pionierskie w tej mierze są położona w oregońskim Portland siłownia i pozornie zwyczajne rzymskie technikum.

ierwsza z nich, „zielona siłownia”, czyli The Green Microgym, znajdująca się w Portland w stanie Oregon, łączy metody nowoczesnego zarządzania i generowania energii ze źródeł odnawialnych z ekologicznymi technikami starej szkoły, jak nieco zapomniane, zdawałoby się, pedałowanie. Rowery, na których ćwiczą klienci siłowni, podłączone są do instalacji gromadzącej prąd i przetwarzającej go na bieżące potrzeby całej infrastruktury. Jest to oczywiście możliwe dzięki przystosowaniu rowerów treningowych do celów magazynowania energii pozyskiwanej z pracy mięśni ćwiczących. Urządzenia te generują energię rzędu nawet 350 W. Inne przyrządy do ćwiczeń, w jakie wyposażone jest The Green Microgym, zasilane konwencjonalną energią elektryczną zużywają natomiast 1/3 część zasobu pochłanianego przez tradycyjne sprzęty tego typu. Prócz tego, siłownia korzysta z paneli słonecznych, a prowadzone na świeżym powietrzu ćwiczenia, wchodzące FOT.: Dan Christensen, The Green Microgym w skład programu treningowego siłowni, służą redukcji zużycia siłowni w przeliczeniu na stopę kwaenergii elektrycznej poprzez elimina- dratową. cję choćby uruchamiania klimatyzacji O proekologicznym nastawieniu świadi oświetlenia. czy też redukcja zużycia wody i rodzaj Jak podaje na swojej stronie interneto- wykorzystywanych w siłowni materiawej The Green Microgym, taki sposób łów składających się na wyposażenie – zarządzania obiegiem energii przynosi podłoga wykonana jest wyłącznie z suniemałe oszczędności – niemal 40 pro- rowców z recyklingu – korka i gumy, zaś cent prądu wykorzystywanego przez papier pochodzi z makulatury. siłownię wytwarzane jest przez nią we Siłownia wprowadziła też program własnym zakresie. Co więcej, zużywa motywujący do oszczędzania energii, go ona o 85 proc. mniej od tradycyjnej w ramach którego klienci za czas spę-

dzony na rowerach treningowych otrzymują punkty wymieniane na pieniądze do wydania w sklepie siłowni. Energia produkowana przez poruszany przez ćwiczącego rower gromadzona i przetwarzana jest również w technikum elektronicznym w Rzymie – tam program wsparcia i zachęt do ekologicznych działań obejmuje uczniów, którzy w specjalnej Sali Energii pedałują na rowerach stacjonarnych, za co zdobywają punkty do wykorzystania w kinach i księgarniach. W Sali ustawionych jest 18 rowerów, przy których znajdują się liczniki. Generowana przez nie energia jest następnie wykorzystywana na terenie szkoły. Uczniowie dostają też dodatkowe punkty za przyjazdy na rowerze do szkoły. Taka siła napędowa przyniosła technikum obok zwycięstwa w konkursie wiedzy ekologicznej także zainteresowanie całych Włoch, co – być może – zaowocuje podobnymi inicjatywami. Jak powiedział dyrektor szkoły Massimo Di Segni: „Oczywiste jest, że tej energii rowerowej jest mało. Nie mamy ambicji, by osiągnąć w ten sposób energetyczną samowystarczalność, ale chcemy mieć swój wkład w rozwój świadomości na temat energii odnawialnej”. OM n

urządzenia dla energetyki 5/2012

wydarzenia i innowacje

Siemens buduje w Dusseldorfie nowoczesną elektrownię gazowo – parową o rekordowych parametrach Siemens zbuduje najbardziej sprawną i przyjazną dla środowiska elektrownię opalaną gazem ziemnym na świecie. Elektrownia zostanie zbudowana w w okolicach portu rzecznego Lausward w Dusseldorfie.

amówienie na gazowo-parową elektrownię z upustem na cele ciepłownicze zostało złożone przez Stadtwerke Dusseldorf AG. Wielkość zamówienia, które obejmuje wybudowanie elektrowni w formule pod klucz oraz długoterminową umowę serwisową opiewa na kwotę ok. 0,5 mld EUR. Nowa elektrownia wyznaczy kolejne światowe trendy zarówno w zakresie sprawności elektrycznej wynoszącej ponad 61% jak i w zakresie, trudnej do pobicia, wielkości dostawy energii cieplnej do miejskiej sieci ciepłowniczej. Współczynnik wykorzystania gazu ziemnego został podniesiony do ok. 85%. Zasadniczym elementem elektrowni jest turbina gazowa Siemensa generacji H, której w lutym przyznano nagrodę - German Industry Innovation Prize. Łącznie z turbiną parową, elektrownia w Dusseldorfie osiągnie moc elektryczną ok. 595 megawatów, czym ustanowi nowy światowy rekord. Uzyskane w procesie ciepło ma zasilić system ciepłowniczy miasta. Nigdy wcześniej nie było możliwe uzyskanie 300 MW termicznych w elektrowni wyposażonej w jedną turbinę gazową. „Projekt elektrowni Lausward jest przykładem ilustrującym udane połączenie niezawodnych dostaw energii, ekonomicznej opłacalności i ochrony klimatu” powiedział Roland Fischer, Dyrektor Generalny Branży Fossil Power Generation w sektorze energetycznym koncernu Siemens. „Potrzebujemy bardziej elastycznych i wysokosprawnych elektrowni, które mogą natychmiast włączyć się do systemu, aby wypełnić lukę powstałą w wyniku mniejszej podaży energii z elektrowni wiatrowych i słonecznych. Ma to ogromne znaczenie dla Niemiec. Nowoczesne układy gazowo-parowe

mają istotny wkład w bezpieczeństwo dostaw energii elektrycznej oraz stabilność sytemu energetycznego. Ich gotowość operacyjna musi być stosownie wynagradzana przez rynek, w przeciwnym razie te niezwykle potrzebne inwestycje nie będą w Niemczech realizowane”, ostrzega Fischer odnosząc się do uwarunkowań politycznych. Elektrownia w Dusseldorfie jest już drugim projektem w Niemczech, w którym będzie wykorzystana nowa turbina gazowa generacji H produkcji Siemensa. Kolejne turbiny tej klasy sprzedano do USA i Korei Południowej. Nowoczesne elektrownie gazowo-parowe Siemensa są bardzo elastyczne ruchowo, co sprawia, że stają się kluczowym elementem zmian zachodzących w systemie energetycznym Niemiec. W elektrowniach podobnych do tej w Dusseldorfie, gorące gazy wylotowe z turbiny gazowej służą do wytwarzania w kotle odzysknicowym pary, która napędza turbinę parową. Obie turbiny przekazują energię kinetyczną do generatora, który produkuje energię elektryczną. Efektywność wykorzystania paliwa, a tym samym ilość uzyskanej energii elektrycznej są znacząco zwiększone, dzięki zastosowaniu kombinowanego układu gazowo-parowego. W elektrowni Lausward ciepło pozostałe po zakończeniu wytwarzania w procesie gazowo-parowym zostanie wykorzystane w miejskim systemie ciepłowniczym (wytwarzanie ciepła w skojarzeniu z energią elektryczną). Wysokosprawne elektrownie gazowo-parowe (CCPP) są częścią oferty Energetyki Przyjaznej Środowisku Siemensa (Siemens Environmental Portfolio). W roku obrotowym 2011, przychody z tego segmentu wyniosły łącznie ok.

30 mld EUR, co uczyniło Siemensa jednym z największych na świecie dostawców technologii przyjaznych środowisku. Rozwiązania firmy pozwoliły ograniczyć emisje dwutlenku węgla o blisko 320 mln ton, czyli ilość odpowiadającą łącznej rocznej emisji CO2 Berlina, Delhi, Hong Kongu, Istambułu, Londynu, Nowego Jorku, Singapuru oraz Tokio. Siemens Sp. z o.o. polska spółka regionalna globalnego koncernu Siemens AG, istniejąca od 1991 roku, jest firmą z branż elektronicznej i elektrotechnicznej. Oferuje na polskim rynku rozwiązania i produkty Siemensa, a także usługi inżynieryjne, doradcze i serwisowe z zakresu automatyki i techniki napędowej dla przemysłu, instalacji i systemów wytwarzania energii oraz jej przesyłu i rozdziału, techniki i aparatury medycznej, transportu szynowego, systemów zarządzania obiektami oraz infrastruktury komunalnej i specjalistycznej. Sektor Energy w Siemens jest czołowym, światowym dostawcą pełnego wachlarza produktów, usług i rozwiązań służących do produkcji, przesyłu i dystrybucji energii elektrycznej oraz do wydobycia, przetwarzania i transportu ropy naftowej i gazu. W roku podatkowym 2010, zakończonym 30 września, Sektor Energy zanotował przychody wynoszące około 25,5 mld euro, otrzymał nowe zamówienia na łączną kwotę ponad 30,1 mld euro i zanotował zysk przekraczający 3,6 mld euro. 30 września 2010 Sektor Energy zatrudniał ponad 88 000 pracowników. Kinga Jabłonowska-Hieronimczuk Maciej Tomaszewski Siemens Sp. z o.o. n

urządzenia dla energetyki 5/2012

wydarzenia i innowacje

GAZ-SYSTEM S.A. zintegrował zarządzanie zasobami przedsiębiorstwa i inwestycjami przy pomocy SAP ERP Firma S&T Services Polska przeprowadziła jedno z największych wdrożeń ERP ostatnich lat w strategicznej spółce Skarbu Państwa Warszawa, 5 lipca 2012 r. — Firmy SAP Polska i S&T Services Polska poinformowały o zakończeniu wdrożenia systemu SAP ERP w firmie Operator Gazociągów Przesyłowych GAZ-SYSTEM S.A., która zarządza transportem paliw gazowych siecią przesyłową na terenie całej Polski. Projekt objął zaprojektowanie, dostarczenie i wdrożenie zintegrowanego systemu wspomagania zarządzania przedsiębiorstwem. Celem wdrożenia było lepsze zarządzanie trwającymi i planowanymi inwestycjami, optymalizacja wykorzystania zasobów przedsiębiorstwa i ujednolicenie informacji zarządczych w rozproszonych terytorialnie jednostkach GAZ-SYSTEM S.A. Wdrożenie systemu SAP w GAZ-SYSTEM S.A. jest jednym z największych i najbardziej kompleksowych projektów ERP w Polsce w ostatnich latach. Obejmowało swoim zakresem zarządzanie inwestycjami i remontami, obsługę zamówień i zakupów (w tym centralny rejestr umów), sprzedaż, gospodarkę magazynową i obsługę klienta, a także całość procesów finansowych i kontrolingowych. Dzięki wykorzystaniu zintegrowanego systemu informatycznego klasy ERP możliwa była optymalizacja procesów biznesowych we wszystkich tych obszarach, a tym samym usprawnienie działalności operacyjnej oraz zwiększenie efektywności zarządzania informacją w GAZ-SYSTEM S.A. „Zintegrowanemu systemowi zarządzania zawdzięczamy jednak znacznie więcej niż lepszą informację zarządczą – przede wszystkim wzmocniliśmy współpracę pomiędzy poszczególnymi jednostkami organizacyjnymi firmy, a także sprawniej realizujemy procesy obejmujące wiele pionów i oddziałów naszej organizacji” – powiedział Grzegorz Stępniak, Dyrektor Pionu

Informatyki w GAZ-SYSTEM S.A. „Zbudowaliśmy system, który jest dopasowany do specyfiki działania naszej firmy, a jednocześnie optymalnie wykorzystuje standardowe procesy SAP.” Operator Gazociągów Przesyłowych GAZ-SYSTEM S.A. wybrał oprogramowanie SAP i usługi wdrożeniowe S&T w wyniku nieograniczonego postępowania o udzielenie zamówienia publicznego. Umowa została podpisana we wrześniu 2010 roku, a start produkcyjny systemu nastąpił w styczniu 2012 roku. Wyzwaniem podczas realizacji wdrożenia był m.in. jego szeroki zakres, wysokie rygory bezpieczeństwa oraz wielooddziałowa struktura GAZ-SYSTEM S.A. Mimo swojej złożoności projekt został zrealizowany w zakładanym czasie 18 miesięcy. Obecnie, w trakcie produkcyjnego wykorzystania systemu SAP, firma S&T świadczy serwis gwarancyjny oraz usługi rozwoju systemu, m.in. w zakresie zarządzania środowiskami testowymi SAP, przygotowania dokumentacji powdrożeniowej i materiałów edukacyjnych dla użytkowników. „Wdrożenie tak złożonego systemu oraz jego integracja z istniejącym środowiskiem w rekordowym czasie 18 miesięcy jest dużym sukcesem obu firm: GAZ-SYSTEM S.A. i S&T Services Polska. Zwykle takie projekty trwają 2, nawet 3 lata. Dobra współpraca naszych zespołów pozwoliła uniknąć przy tym ryzyk projektowych, które stanowią bolączkę innych tego typu wdrożeń. GAZ-SYSTEM S.A. to strategiczna spółka Skarbu Państwa, której zadaniem jest zagwarantowanie bezpieczeństwa dostaw gazu w skali całego kraju. Wdrożony zintegrowany system jest dobrą bazą do dalszego rozwoju firmy, czego gorąco życzymy całemu Zarządowi GAZ-SYSTEM S.A.,”

dodał Maciej Wiśniewski, Prezes Zarządu S&T Services Polska. O firmie GAZ-SYSTEM S.A.: Operator Gazociągów Przesyłowych GAZ-SYSTEM S.A. jest strategiczną spółką należącą w całości do Skarbu Państwa, odpowiedzialną za przesył gazu ziemnego na terenie całej Polski. Firma zarządza aktywami o wartości około 5 miliardów złotych. Na majątek ten składają się elementy systemu przesyłowego, w tym ponad 9,8 tysiąca kilometrów gazociągów wysokiego ciśnienia, 14 tłoczni, 56 węzłów i 970 punktów wyjścia. Firma zatrudnia ponad 2000 osób. GAZ-SYSTEM S.A. jest też właścicielem spółki Polskie LNG S.A. powołanej w celu budowy terminalu skroplonego gazu ziemnego (LNG) w Świnoujściu. Do 2014 r. GAZ-SYSTEM S.A. wybuduje ponad 1000 km nowych gazociągów przesyłowych. Najważniejsze z nich powstaną w północno-zachodniej i środkowej Polsce (Szczecin-Lwówek, Świnoujście-Szczecin, Szczecin-Gdańsk, Rembelszczyzna-Gustorzyn i Gustorzyn-Odolanów). Rozbudowa sieci gazociągów w Polsce może stanowić ważny element Korytarza Gazowego Północ-Południe łączącego terminal LNG w Świnoujściu z planowanym terminalem Adria LNG poprzez infrastrukturę przesyłową krajów Europy Środkowej. Więcej informacji na stronie: http:// www.gaz-system.pl/. Informacje o S&T Services Polska: S&T Services Polska jest polskim oddziałem Grupy S&T AG z centralą w Wiedniu, notowanej na tamtejszej giełdzie, czołowego dostawcy rozwiązań informatycznych w 17 krajach na świecie. Firma oferuje usługi konsultingowe, outsourcing, projektowanie i wdrażanie systemów informatycznych oraz całodobowe wsparcie dla klientów z sektorów: bankowości, administracji

urządzenia dla energetyki 5/2012

K AMERY TERMOWIZ YJNE FLIR T440

FLIR E60 FLIR i7

Termogram standardowy

Termogram z technologią MSX

Wielospektralne, dynamiczne zobrazowanie (MSX), to najnowsza funkcja kamer termowizyjnych firmy FLIR Systems polegająca na tworzeniu bardziej szczegółowego, ostrzejszego obrazu, co pozwala operatorowi na lepszą identyfikację szczegółów. Funkcja ta polega na zwiększaniu w czasie rzeczywistym kontrastu w obrazie termowizyjnym wykorzystując wysokiej rozdzielczości pasmo wizyjne. Dzięki nowej funkcji MSX obrazy wyglądają na ostrzejsze, zawierają więcej informacji, co w efekcie redukuje czas analizy i tworzenia raportów.

SZKOLENIA TERMOWIZ YJNE Zapraszamy na seminarium termowizyjne prowadzone przez specjalistów z wieloletnią praktyką pomiarową w zakresie termowizji. Na seminarium będzie poruszana tematyka badań i pomiarów termowizyjnych w budownictwie, elektroenergetyce, utrzymaniu ruchu i innych dziedzinach. Udział w seminarium jest bezpłatny.

Zarejestruj się już teraz na naszej stronie internetowej.

Październik 2012

15.10 - Szczecin 16.10 - Gorzów Wlkp. 17.10 - Zielona Góra 18.10 - Jelenia Góra 19.10 - Wałbrzych

ŚĆ ILOEJSC

MI NICZO RA

WWW.SEMINARIUM-TERMOWIZYJNE.PL Przedstawicielstwo Handlowe Paweł Rutkowski ul. Rakowiecka 39A/3, 02-521 Warszawa, tel.: +48(22) 849 71 90, fax. +48(22) 849 70 01, e-mail: rutkowski@kameryir.com.pl

w w w. k a m e r y I R . c o m . p l

wydarzenia i innowacje publicznej, handlu detalicznego, przemysłu, telekomunikacji i energetyki. Firma S&T jest ważnym partnerem SAP w Polsce. Co rok branżowe rankingi Computerworld TOP 200 i Teleinfo 500 umieszczają S&T w grupie największych firm świadczących usługi informatyczne w Polsce. W opublikowanym przez IDC CEMA raporcie „Poland SAP ERP Implementations Market 2010–2014 Forecast and 2009 Vendor Shares” S&T znalazło się wśród najważniejszych partnerów SAP, wdrażających rozwiązania SAP. Zespół S&T w Polsce liczy 300 osób, biura znajdują się w 12 miastach, a sieć serwisowa obejmuje cały kraj.

Więcej informacji na stronie: www.snt. pl i www.snt-world.com. Informacje o firmie SAP Jako lider rynku oprogramowania dla przedsiębiorstw, firma SAP pomaga przedsiębiorstwom różnej wielkości i z różnych branż uzyskiwać lepsze wyniki. Rozwiązania firmy SAP pozwalają przedsiębiorstwom i ich pracownikom efektywniej współpracować i lepiej wykorzystywać posiadane informacje biznesowe w celu zdobycia przewagi nad konkurencją, zarówno na zapleczu, jak i na sali spotkań zarządu, w magazynie i w sklepie, z wy-

korzystaniem komputerów stacjonarnych i urządzeń przenośnych. Aplikacje i usługi SAP pomagają ponad 190 tys. klientów (łącznie z klientami przejętej firmy Sybase) stale zwiększać zyski, szybko reagować na potrzeby rynku i rozwijać się w sposób zrównoważony. Więcej informacji można znaleźć pod adresem www.sap.com. n Dominika Krzyżanowska-Kidała, SAP Polska Anna Dziuban, S&T Services Polska

Pięć spółek zawarło umowę w sprawie poszukiwania gazu z łupków PGE Polska Grupa Energetyczna, Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo, KGHM Polska Miedź, Enea oraz Tauron Polska Energia podpisały w dniu 4 lipca 2012 r. umowę w sprawie poszukiwania i wydobycia węglowodorów z łupków. Szacowane nakłady na poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie gazu w ramach pierwszych trzech lokalizacji padów Kochanowo, Częstkowo i Tępcz wyniosą 1,72 mld zł, a pierwszy gaz ze wspólnego projektu może popłynąć w 2016 roku - wynika z umowy.

godnie z umową ramową zawartą pomiędzy spółkami, wspólne prace będą prowadzone na należącej do PGNiG części koncesji Wejherowo na padach: Kochanowo, Częstkowo, Tępcz (projekt KCT), na której wstępne badania potwierdziły występowanie gazu z łupków. Współpraca PGE ze spółkami na koncesji Wejherowo obejmie obszar o powierzchni ok. 160 km². Każdy z inwestorów będzie miał określony procentowo udział w budżecie projektu KCT, a szacowane nakłady na ten budżet wyniosą maksymalnie 1,72 mld złotych. Każda ze spółek będzie miała zapewniony udział w kontroli realizacji projektu poprzez udział w powołanym w tym celu komitecie operacyjnym. Na etapie prac poszukiwawczo-rozpoznawczych operatorem, zgodnie z umową, będzie PGNiG. Przy założeniu, że prace będą wykonywane zgodnie ze wstępnym harmonogramem i zakończą się sukcesem, wydobycie mo-

że ruszyć w ciągu trzech lat. Na etapie eksploatacji złoża operatorem zostanie specjalnie utworzona spółka, która będzie posiadała koncesję eksploatacyjną. - Dywersyfikacja paliw jest jednym z priorytetów PGE Polskiej Grupy Energetycznej S.A. PGE zdecydowało się na udział w tym projekcie, gdyż przeprowadzone do tej pory prace uprawdopodobniają osiągnięcie sukcesu biznesowego. Dostęp do własnego zasobu surowcowego zmniejszy niepewność wynikającą z decyzji podejmowanych w ramach polityki klimatycznej – mówi Krzysztof Kilian, prezes PGE Polska Grupa Energetyczna S.A. Umowa o współpracy między PGE, PGNiG, KGHM, ENEA i Tauron Polska Energia pozwala w przyszłości na poszerzenie jej zasięgu terytorialnego poza pady Kochanowo, Częstkowo i Tępcz. Zasady tej współpracy będą jednak określone na podstawie odrębnej umowy.

*** Koncesja Wejherowo, na której części będzie prowadzona współpraca, jest jedną z 15 koncesji poszukiwawczych gazu z łupków, jakie posiada obecnie PGNiG. Według ekspertów należy do najbardziej perspektywicznych. Potwierdzają to rezultaty prac PGNiG na odwiercie Lubocino 1, gdzie wykonano we wrześniu 2011 roku zabiegi szczelinowania, w wyniku których nastąpił przypływ gazu. Analizy gazu z łupków syluru i ordowiku potwierdziły jego bardzo dobre parametry energetyczne, brak siarkowodoru i niską zawartość azotu. Łukasz Witkowski n rzecznik prasowy PGE Polska Grupa Energetyczna S.A.

urządzenia dla energetyki 5/2012

wydarzenia i innowacje

Czysta woda z solarnej torby Ilość i obszar zastosowań rozwiązań z dziedziny energii odnawialnej powiększają się dziś nieustannie. Jeden z ostatnich wynalazków – torba solarna do oczyszczania wody pitnej – to przykład praktycznego wykorzystania najnowszych, zielonych technologii w ułatwianiu codziennego życia mieszkańcom tych terenów globu, które cierpią na niedostatek czystej, słodkiej wody.

aprojektowana przez Marcusa Triesta i Ryana Lyncha Solar Bag służyć ma, jak chcą jej twórcy, do zminimalizowania gigantycznego problemu braku czystej wody w krajach takich, jak Afryka, gdzie więcej ludzi umiera dziś z powodu chorób wywołanych przez zanieczyszczoną wodę, niż w skutek wojen. Torba solarna oczyszcza bowiem wodę z mikroorganizmów i bakterii w czasie noszenia. Mechanizm działania Solar Bag oparty jest o proces dezynfekcji solarnej o nazwie sodis (Solar Water Disinfection Process). Ta zalecana przez UNICEF metoda stosowana jest obecnie na szeroką skalę w wielu wymagających specjalistycznego sprzętu przedsięwzięciach, gdzie przy użyciu promieni UV usuwa się z wody umieszczonej w butelce wykonanej z tworzywa sztucznego PET wszelkiego rodzaju szkodliwe bakterie i mikroorganizmy. Stworzona przez Marcusa Triesta i Ryana Lyncha torba solarna przystosowana jest do zastosowań indywidualnych, nie wymagających sporych nakładów finansowych i sprzętu i pozwala na oczyszczanie wody podczas dłuższego transportowania.

Solar Bag wykonana została z dwóch warstw polietylenu: przezroczystej warstwy zewnętrznej oraz czarnej warstwy wewnątrz torby. Warstwa przezroczysta pozwala na maksymalny przepływ promieni UV, które już na tym etapie oczyszczają wodę, zaś czarna pochłania ciepło ze słońca, która wodę podgrzewa i tym samym wzmaga proces jej oczyszczania. Torba solarna ma pojemność ok. 9,5 litra. Czas oczyszczania w niej wody to około 6 godzin. Projektanci dodatkowo wyposażyli torbę w filtr oraz pompkę.

Aby zmniejszyć koszty produkcji torby i sprawić, by była ona łatwo dostępna, twórcy chcą, aby była ona produkowana w Afryce, dzięki czemu koszt jednego egzemplarza nie przekroczy 5 dolarów. Na ile wynalazek zaspokoi potrzeby mieszkańców tych krajów, gdzie brakuje dziś wody, okaże się, kiedy ruszy już produkcja i sprzedaż. Szacuje się, że na niedobór wody pitnej cierpi ok. 800 milionów ludzi na całym świecie. OM n

Węglowe nanorurki zastąpią platynę Przynajmniej w ogniwach paliwowych i bateriach. Amerykańskim naukowcom ze Stanford University udało się bowiem znaleźć zastosowanie dla tych popularnych dziś w nauce i przemyśle struktur – tym razem jako tańszej alternatywy drogich katalizatorów platynowych, które używane są w spalających wodór ogniwach obecnie.

d dłuższego już czasu w niezależnych laboratoriach badawczych i instytutach działających przy koncernach motoryzacyjnych usiłowano wprowadzić nanorurki węglowe w ogniwach paliwowych – celem miało być lepsze magazynowanie wo-

doru i obniżenie ceny katalizatorów. Problemem były jednak koszty izolowania wodoru, a także budowa infrastruktury, która zaopatrywałaby weń pojazdy. Teraz jednak badacze ze Stanford University opracowali metodę pozwalają-

cą zastąpić droższe katalizatory stosowane w utlenianiu wodoru na anodzie ogniwa paliwowego. W przeprowadzonym przez zespół naukowców ze Stanfordu badaniu, które opublikowane zostało w „Nature Nanotechnology”, udowodnione

urządzenia dla energetyki 5/2012

wydarzenia i innowacje zostało, że kiedy zewnętrzne ściany wielowarstwowej nanorurki węglowej (MWNT) zostaną częściowo uszkodzone, wewnętrzne zaś nienaruszone, jej zdolność katalityczna poprawia się, natomiast przewodność elektryczna zostaje zachowana. W szczegółach rozwiązanie zaproponowane przez uczonych ze Stanfordu prezentuje się następująco: z węglowych nanorurek, ułożonych po dwie lub trzy koncentrycznie wewnątrz siebie, badacze uszkodzili zewnętrzne struktury specjalnym roztworem tak, że częściowo się one otworzyły, pozostawiając fragmenty swoich ścianek przyczepione do wewnętrznych, nienaruszonych powierzchni. Dodatek pewnych pierwiastków nadał całości nowych własności. Jak mówi prof. Hongjie Dai, wykładowca chemii w Stanford i współautor badania – Zauważyliśmy, że dodanie zanieczyszczeń w postaci żelaza i azotu sprawia, iż zewnętrzne

powierzchnie stają się bardzo aktywne jako chemiczny katalizator. Właściwości takich nanorurek przypominają własności platyny. Z kolei wewnętrzne, nienaruszone rurki stanowią doskonały przewodnik dla elektryczności. Oznacza to, że pojawiła się szansa na nowe, tańsze i bardzo wydajne źródła zasilania rozmaitych urządzeń. Tańszy katalizator utleniający ułatwi bowiem szersze zastosowanie ogniw paliwowych, a także nowego rodzaju baterii metalowo-powietrznych (produkowanych dotychczas również przy użyciu platyny), których wydajność może być nawet dziesięciokrotnie wyższa niż powszechnie dziś stosowanych litowo-jonowych. Jak pisze w komunikacie prasowym prof. Hongjie Dai: „Baterie litowo-powietrzne są fascynujące ze względu na swoją ultra wysoką gęstość energii, która jest 10 razy wyższa od obecnie najlepszej technologii litowo-jonowej.

Jednak istnieje jedna przeszkoda, którą jest brak wysokiej wydajności i taniego katalizatora. Nanorurki węglowe mogłyby stanowić świetną alternatywę dla platyny, palladu i innych obecnie wykorzystywanych katalizatorów z metali szlachetnych.” Ogromnie ciekawy zdaniem badaczy jest potencjał wykorzystania niedoskonałości nanorurek w bateriach metalowo-powietrznych i ten właśnie obszar zamierzają oni dokładnie zbadać. OM n

Baterie nowej generacji – elastyczne i o większej pojemności Naukowcy z Koreańskiego Instytutu Zaawansowanych Nauk i Technologii (Korea Advanced Institute of Science and Technology – KAIST) zaprezentowali nowy rodzaj elastycznych baterii o podwyższonej wydajności. Wygląda no to, że marzenia o elastycznych tabletach są coraz bliższe realizacji.

tworzone przez Koreańczyków pierwsze na świecie elastyczne, cieniutkie akumulatory litowo-jonowe umieszczone na cienkiej warstwie materiału od początku służyć miały do zasilania m.in. takich sprzętów, jak elektroniczny papier, przenośne urządzenia elektryczne, czy urządzenia piezoelektryczne, pobierające energię z ruchu. Problemem były tylko używane do ich produkcji materiały pochodzenia organicznego o niskiej jakości bądź polimery – zbyt grube i ograniczające pojemność baterii. Dlatego właśnie do produkcji nowych, ulepszonych baterii naukowcy z KAIST pod kierownictwem profesora Keona Jae’a Lee użyli cieniutkiej warstewki nieorganicznej substancji, która charakteryzuje się wysoką pojemnością elektryczną. Nadrukowane na sprężysty materiał ogniwa litowo-jonowe to, zdaniem twórców nowej baterii gwarancja tak samo sprawnego działania, jak baterii tradycyjnej. Jak natomiast udowadniają testy, zginanie baterii nie narusza jej struktury. Autorzy projektu przewidują, że może on trafić na rynek komercyjny już w ciągu roku. Póki co trwają prace nad ulepszeniem procesów produkcji baterii, w tym zautomatyzowaniem procesu rozwarstwienia miki (grupy minerałów z gromady krzemianów), co w istotny sposób przyspieszyłoby

urządzenia dla energetyki 5/2012

Baterie użyte do zapalenia diody LED. FOT by Korea Advanced Institute of Science and Technology

proces i umożliwiło masową produkcję elastycznych baterii o większej powierzchni. Naukowcy sądzą, że zwiększenie ilości warstw w baterii pozwoli na zwiększenie wydajności i pojemności. OM n

technologie, produkty – informacje firmowe

Zastąpienie rozłączników bezpiecznikowych wyłącznikami próżniowymi z zabezpieczeniami autonomicznymi na przykładzie rozdzielnic Xiria Zastosowanie wyłączników próżniowych współpracujących z zabezpieczeniami autonomicznymi w miejsce tradycyjnych rozłączników bezpiecznikowych niesie za sobą wiele korzyści ruchowych i eksploatacyjnych. Pozwala między innymi na pełną automatyzację stacji i ograniczenie strat mocy. Brak konieczności ingerencji w obwody pierwotne podczas wymiany wkładki bezpiecznikowej zwiększa także bezpieczeństwo obsługi.

rozdzielnicach SN typu Xiria pola transformatorowe wykonane są w oparciu o wyłączniki próżniowe wyposażone w zasobnikowy sprężynowy mechanizm roboczy współpracujące z autonomicznymi przekaźnikami zabezpieczającymi typu WIC1. Do dyspozycji mamy pola wyłącznikowe o prądzie znamionowym 200A lub 500A. Zdolność wyłączania wynosi 20kA dla napięć do 12kV i 16kA dla napięć do 24kV. Przekaźniki WIC1 realizują dwa stopnie zabezpieczenia nadprądowego (przeciążenie i zwarcie) oraz jeden stopień zabezpieczenia ziemnozwarciowego. Po przekroczeniu nastawionej wartości prądu oraz czasu przekaźnik generuje impuls na niskoenergetyczną cewkę wyzwalającą, która uwalnia energię zasobnikowego mechanizmu roboczego wyłącznika powodując otwarcie jego styków głównych. Pomiar prądów fazowych odbywa się poprzez trzy pierścieniowe przekładniki prądowe zabudowane na żywicznych izolatorach przepustowych (zakresy prądowe 16-56A, 32-112A, 64224A, 128-448A) lub na kablach SN (828A). Prąd ziemnozwarciowy wyliczany jest z sumy prądów w poszczególnych fazach. Przekładniki te służą również do zasilania przekaźnika WIC1. Dzięki temu, podobnie jak rozłącznik bezpiecznikowy, jest to układ samodzielny, który

Rys. 1. Schemat jednokreskowy pola wyłącznikowego z zabezpieczeniem WIC1

nie wymaga doprowadzenia zewnętrznego napięcia pomocniczego. Człon przeciążeniowy pozwala na wybór charakterystyki (niezależna, normalnie zależna, silnie zależna, ekstremalnie zależna, słabo zależna, długoczasowo zależna, bezpiecznikowa). Najniższa wartość nastawy jego prądu wyzwolenia wynosi 0,9 x Is, co przy prądzie znamionowym Is zdefiniowanym jako 8A wynosi 7,2A. Pozwala to na zabezpieczenie przeciążeniowe także jednostek transformatorowych o małej mocy. Należy tu podkreślić wyższość układu wyłącznika z zabezpieczeniem WIC1 nad tradycyjnym rozłącznikiem z bezpiecznikiem wybijakowym. Jak wiadomo wkładkę bezpiecznikową dobiera się uwzględniając prąd załączenia transformatora, który może kilkukrotnie przewyższać jego prąd znamionowy. Powoduje to, że prąd znamionowy wkładki bezpiecznikowej jest ok. 2-2,5 razy większy od prądu znamionowego transformatora. Rozłącznik bezpiecznikowy zabezpiecza transformator tylko przed zwarciem. Nie daje możliwości zabezpieczenia przeciążeniowego. Stosowanie rozłączników bezpiecznikowych jest także ograniczone przez wartość prądu znamionowego transformatorów oraz samych wkładek bezpiecznikowych. W zależności od określonej mocy znamionowej oraz napięcia po stro-

urządzenia dla energetyki 5/2012

technologie, produkty – informacje firmowe

Rys. 2. Przekładniki prądowe zabezpieczające zabudowane na izolatorach przepustowych

nie pierwotnej transformatora konieczne jest zastosowanie wyłączników. Stosowanie pól wyłącznikowych rozdzielnicy Xiria pozwala na pełną unifikację rozwiązań. Zaletą przekaźnika autonomicznego jest także możliwość realizacji zabezpieczenia ziemnozwarciowego. Pierwszym krokiem przy wprowadzaniu nastaw jest odpowiedni wybór prądu znamionowego zabezpieczenia Is. Prąd ten dobieramy w zależności od zakresu przekładników prądowych i powinien on odpowiadać wartości prądu znamionowego płynącego w obwodzie (najczęściej prądowi znamionowemu transformatora). Zgodnie z zasadami wiedzy technicznej w przypadku zadziałania bezpiecznika SN należy wymienić wkładki bezpiecznikowe we wszystkich 3 fazach.

Podczas wymiany konieczna jest ingerencja w obwody pierwotne, co zawsze stanowi pewne ryzyko dla obsługi. W sytuacji, gdy stacja nie jest wyposażona w bezpieczniki rezerwowe pozyskanie nowych wiąże się z dodatkowymi kosztami samych wkładek oraz ich transportu. Często kłopotliwe jest również ustalenie odpowiedniego typu i rozmiarów wkładki. W przypadku szybkiego usunięcia przyczyny zwarcia brak nowych wkładek bezpiecznikowych uniemożliwia podanie napięcia na transformator i zasilanie odbiorców. W polach wyłącznikowych rozdzielnicy Xiria po zadziałaniu zabezpieczenia użytkownik nie musi ingerować w obwody pierwotne. Wszystkie czynności wykonywane są na poziomie obwodów wtórnych w specjalnym przedziale po-

Tab. 1. Dostępne funkcje zabezpieczeniowe i zakresy nastaw przekaźnika WIC1 Wartość nastawiana Zakres nastaw

Dostępne charakterystyki

0,9 – 2,5 x IS

0,04 – 300 s

Niezależna (DEFT) Normalnie zależna (NINV) Silnie zależna (VINV) Eksremalnie zależna (EINV) Mało zależna (RI-INV) Długoczasowo zależna (LI-INV) Bezpiecznikowa (HV-Fuse) Bezpiecznikowa pełnozakresowa (FR-Fuse)

I>>

1 – 20 x IS

t>>

0,04 – 3 s

IE>

0,2 – 2,5 x IS

tE>

0,1 – 20 s

Niezależna (DEFT)

urządzenia dla energetyki 5/2012

Rys. 3. Przekładniki prądowe zabezpieczające do zabudowy na kablach SN

mocniczym. Istnieje możliwość komunikacji z zabezpieczeniem i odczytu parametrów ostatniego zdarzenia, co może pomóc w ustaleniu przyczyny powstania prądu zakłóceniowego. Komunikacja odbywa się za pośrednictwem specjalnego adaptera ze złączem USB lub RS232 oraz oprogramowania WIC-Soft1. Również samo wprowadzanie nastaw można wykonać z wykorzystaniem komputera. W tym celu należy wybrać przekaźnik w wersji WIC1-1PE. W pozostałych wersjach wprowadzanie nastaw odbywa się poprzez odpowiednie ustawienie suwaków (WIC1-2PE, suwaki DIP) lub potencjometrów (WIC1-3PE, potencjometry Hex). Duże znaczenie, głównie wśród spółek dystrybucji energii elektrycznej, mają ograniczenia dotyczące czasu trwania oraz ilości przerw w dostawie energii elektrycznej (wskaźniki SAIDI i SAIFI). Powoduje to, że coraz częściej w sterowanie zdalne wyposaża się także stacje i złącza kablowe pracujące w ciągach liniowych i kablowych SN. W rozdzielnicach Xiria w pełny napęd elektryczny mogą być wyposażone zarówno rozłączniki w polach liniowych jak również wyłączniki próżniowe w polach transformatorowych. Co więcej opcje zdalne takie jak styki pomocnicze, cewka otwierająca czy napęd silnikowy mogą być zabudowane także w późniejszym etapie pracy rozdzielnicy. Pełna automatyzacja stacji (łącznie z polem transformatorowym) powoduje znaczne skrócenie czasu wykonywa-

technologie, produkty – informacje firmowe

Rys. 4. Komunikacja z zabezpieczeniem WIC1

nia wszystkich czynności łączeniowych oraz lepszą kontrolę nad pracą sieci. Jedną z istotnych zalet wyłączników w stosunku do bezpieczników jest ograniczenie strat mocy. Tor prądowy wkładki bezpiecznikowej ma bardzo mały przekrój. Wynikająca z tego duża rezystancja przekłada się na straty mocy wydzielane w postaci ciepła. Szacuje się, że całkowita rezystancja toru prądowego pola wyłącznikowego w rozdzielnicach Xiria (łącznie z rezystancją przejścia styków głównych wyłącznika) jest ok. 100 razy mniejsza od rezystancji wkładki bezpiecznikowej. Moc pobierana przez dedykowany dla zabezpieczenia WIC1 przekładnik prądowy w jednej fazie podczas normalnej pracy ciągłej (prąd płynący w obwodzie równy prądowi znamionowemu) jest pomijalnie mała. Przykładowe straty mocy dla wkładki bezpiecznikowej 40A (rezystancja na zimno Ro= 35mΩ, rezystancja na ciepło dla prądu znamionowego Rn=50mΩ) zabezpieczającej obciążony w 80% transformator 630kVA 15/0,4kV wynoszą ok. 17W. Dla jednego pola transformatorowego będą to więc dodatkowe straty mocy na poziomie 50W. Biorąc pod uwagę cały okres eksploatacji jednego pola transformatorowego (ok. 30 lat) lub straty energii wszystkich pól transformatorowych pracujących na terenie rejonu lub oddziału danej spółki dystrybucji energii elektrycznej w ciągu roku uzyskamy wartość znaczącą. Duża ilość ciepła wydzielana podczas pracy wkładek bezpiecznikowych powoduje, że temperatura wewnątrz małogabarytowych rozdzielnic może wzrosnąć nawet do

Rys. 5. Pulpit sterowniczy pola wyłącznikowego

urządzenia dla energetyki 5/2012

technologie, produkty – informacje firmowe

Rys. 6. Zabudowany przekaźnik WIC1 z widoczną listwą zaciskową

wartości powyżej 100°C, co negatywnie wpływa na elementy konstrukcyjne i izolacyjne wykonane z tworzyw sztucznych. Taki wzrost temperatury jest szczególnie niepożądany w rozdzielnicach zawierających gaz SF6. Odrębnym zagadnieniem jest fakt starzenia się wkładek bezpiecznikowych. Parametry elektryczne wkładek bezpiecznikowych z biegiem czasu ulegają zmianie. Zaleca się sprawdzenie rezystancji wkładek bezpiecznikowych co 10 lat. Niektórzy użytkownicy decydują się nawet na okresową wymianę wkładek. Decyzja ta często poparta jest analizą kosztów awarii wynikających z nieprawidłowego działania wkładki bezpiecznikowej. Problem starzenia nie dotyczy natomiast pól wyłącznikowych. Pola z rozłącznikami bezpiecznikowymi wymagają dwustronnego uziemienia (przed i za bezpiecznikiem). Z uwagi na swój niewielki przekrój i ryzyko przerwania tor prądowy bezpiecznika nie może być wykorzystany dla zapewnienia ciągłości obwodu uziemienia. W rozdzielnicach typu Xiria w polach rozłącznikowych i wyłącznikowych jest tylko jeden komplet ruchomych styków głównych uziemnika (w sumie 3 styki, po jednym dla każdej z faz). Poprzez minimalizację elementów ruchomych uzyskano dużą trwałość i nieza-

Rys. 7. Listwa zaciskowa przekaźnika WIC1

wodność. Dla zwiększenia bezpieczeństwa obsługi zamknięcie toru uziemienia następuje poprzez wyłącznik/ rozłącznik próżniowy (prąd załączalny przy napięciu 24kV wynosi 40kA). Po uziemieniu pole może zostać zablokowane w tej pozycji za pomocą specjalnej blokady kłódkowej. Zastosowanie zabezpieczenia WIC1 wraz z wyłącznikiem próżniowym jest również korzystniejsze z punktu widzenia zapewnienia selektywności. Przekaźnik autonomiczny daje większe możliwości w zakresie wprowadzanych funkcji i nastaw zabezpieczeniowych. Posiada on również wejścia zdalnego wyzwolenia 115V AC i 230V AC, które mogą być wykorzystane np. do połączenia z temperaturowym przekaźnikiem zabezpieczeniowym transformatora. Standardowo każde pole wyłącznikowe rozdzielnicy Xiria wyposażone jest we wskaźnik zadziałania SZ4H umieszczony na pulpicie sterowniczym. W przypadku konieczności zewnętrznej sygnalizacji zadziałania zabezpieczenia możemy wybrać wskaźnik typu SZ5H posiadający dodatkowo styk pomocniczy. Przekaźnik WIC1 nie wymaga czynności konserwacyjnych oraz badań kontrolnych przez cały okres użytkowania. Często jednak okresowe badania kontrolne uwarunkowane są we-

urządzenia dla energetyki 5/2012

wnętrznymi standardami technicznymi użytkownika. W zabezpieczeniach typu WIC1 próby funkcjonalne mogą być wykonane w sposób tradycyjny poprzez wymuszanie przepływu prądu w obwodzie pierwotnym lub z wykorzystaniem specjalnych uzwojeń testowych z poziomu obwodów wtórnych. Drugie rozwiązanie jest szczególnie wygodne w przypadku wykonywania prób okresowych. Nie wymaga ono ingerencji w obwody pierwotne (odłączania głowic SN, wykorzystywania pola sąsiedniego do wymuszenia przepływu prądu w obwodzie itp.). Wszystkie zaciski niezbędne do przeprowadzenia próby funkcjonalnej dostępne są na listwie zaciskowej przekaźnika, który znajduje się w przedziale obwodów wtórnych. Pola wyłącznikowe ze zintegrowanymi zabezpieczeniami autonomicznymi są rozwiązaniem nowoczesnym pozwalającym na znaczne usprawnienie pracy sieci dystrybucyjnej. Liczne korzyści eksploatacyjne oraz związane z nimi oszczędności stanowią techniczne i ekonomiczne uzasadnienie poniesienia większych kosztów inwestycyjnych związanych z wyborem tego rozwiązania. Mariusz Hudyga Eaton Electric Sp. z o.o.

technologie, produkty – informacje firmowe

Elektroniczne przekaźniki przeciążeniowe firmy Eaton: nowa seria ZEB dla prądów do 175A

aton rozszerzył serię elektronicznych przekaźników przeciążeniowych ZEB o serię aparatów dla prądów do 175A. Tak jak wcześniejsze urządzenia, nowe przekaźniki 175A zapewniają ochronę silnika o różnych charakterystykach rozruchowych (klasa 10A, 10, 20 i 30). Dzięki szerokiemu zakresowi elektronicznej ochrony przed przeciążeniem o stosunku 5:1, nowa seria zastępuje kilka standardowych przekaźników bimetalowych. Typ ZEB...-GF elektronicznych przekaźników przeciążeniowych wyposażony jest w dodatkowe zintegro-

wane zabezpieczenie przed prądem ziemnozwarciowym (doziemieniem) i dlatego mogą być one stosowane jako zewnętrzne sumujące przekładniki prądowe bez żadnych dodatkowych akcesoriów. Po wyzwoleniu spowodowanym przeciążeniem można je resetować ręcznie lub automatycznie. Oferują regulowaną czułość na utratę fazy i mogą być używane przy nierównomiernych obciążeniach. Dioda LED zapewnia wizualne ostrzeżenie przed zbliżającym się przeciążeniem.

Warianty serii 175A mogą być bezpośrednio montowane na stycznikach DILM80...DILM170 jak również na nowej serii DILM185A...DILM225A. Zaciski skrzynkowe od strony zasilania i od strony silnika wariantu ZEB.../KK sprawiają, że przekaźniki nadają się do uniwersalnego użytku w przypadku odrębnego montażu (montaż na metalowej płycie). Więcej informacji na stronie: www.moeller.pl Marcin Stachowski n Eaton Electric Sp. z o.o.

urządzenia dla energetyki 5/2012

SERDECZNIE ZAPRASZA NA 25 MIEDZYNARODOWE ENERGETYCZNE TARGI BIELSKIE

technologie, produkty – informacje firmowe R

Moc bierna w systemie elektroenergetycznym

Zapotrzebowanie w mocy biernej w systemie elektroenergetycznym wywołane jest koniecznością wzbudzenia zmiennych pól magnetycznych w urządzeniach takich jak silniki asynchroniczne, transformatory, cewki indukcyjne. Jako zapotrzebowanie mocy biernej rozumie się pobór mocy indukcyjnej – mocy magnesującej.

rządzeniami, które oddają do sieci moc indukcyjną, czyli pobierają moc pojemnościową nazywamy źródłami mocy biernej. Do takich urządzeń możemy zaliczyć: yy generatory synchroniczne, yy kompensatory synchroniczne, yy silniki synchroniczne, yy baterie kondensatorów, yy linie elektroenergetyczne (poprzez własną pojemność).

tycznych. Z tego powodu bardzo ważne staje się przybliżanie źródeł mocy biernej do jej głównych odbiorców. Ze względu na duże zalety takie jak prostota konstrukcji, montażu i eksploatacji powszechnym stało się stosowanie baterii kondensatorów. Na dzień dzisiejszy są one najpowszechniejszymi środkami poprawy współczynnika mocy. Oprócz kompensacji u odbiorców należy nie zapominać o zapotrzebowaniu mocy biernej na magnesowanie transformatorów sieciowych, i straty mocy występujące w liniach i transformatorach. Wymaga to dodatkowej kompensacji w stacjach rozdzielczych. Dodatkowo dla regulacji pracy systemu elektroenergetycznego część źródeł mocy biernej powinna pozostać pod kontrolą zakładów elektroenergetycznych. Baterie kondensatorów zainstalowane w stacjach rozdzielczych, poprawiając pracę układu elektroenergetycznego przez zwiększenie zdolności przepustowej urządzeń i zmniejszenie strat wytwarzania i przesyłu. Instalacja baterii powoduje także podwyższenie napięcia sieci do której jest przyłączona stabilizując tym samym zasilanie układu.

Baterie kondensatorów SN w stacjach rozdzielczych

BKWTx 3Mvar 15,75kV 50Hz

Przesył mocy biernej pociąga za sobą bardzo niekorzystne zjawiska takie jak występowanie strat mocy czynnej, spadki napięć, a przede wszystkim zmniejsza zdolności przesyłowe linii elektroenerge-

Baterie kondensatorów firmy Taurus-Technic w stacjach rozdzielczych stosowane są z reguły do kompensowania mocy biernej po stronie 15kV, 20kV lub 30kV. Obecnie typowa bateria zbudowana jest z zestawu kondensatorów jednofazowych z dwoma izolatorami, połączonych w układ podwójnej gwiazdy. W celu zabezpieczenia kondensatorów przed zwarciami i uszkodzeniami wewnętrznymi stosuje się przekładnik prądowy ulokowany w połączeniu międzygwiazdowym, który w przypadku nieprawidłowej pracy baterii podaje sygnał na zabezpieczenie w polu zasilającym. Rzadziej stosowanym rozwiązaniem jest bateria zbudowana z zestawu kondensato-

rów połączonych w układ pojedynczej gwiazdy. W tym wypadku ochronę baterii realizujemy poprzez zastosowanie przekładników fazowych sprzężonych z urządzeniem zabezpieczającym np. MiCOM P111. Dodatkowo jako za-

BKWTx 600kvar 15,75kV 50Hz

bezpieczanie przed konsekwencjami uszkodzeń (zwarć) wewnętrznych kondensatora można zastosować czujniki ciśnieniowe montowane bezpośrednio w kadzi jednostki kondensatorowej. Baterie kondensatorów firmy Taurus-Technic instalowane w stacjach rozdzielczych muszą być i są zgodne z normą PN-EN 60871 „Kondensatory do równoległej kompensacji mocy biernej w sieciach elektroenergetycznych prądu przemiennego o napięciu znamionowym powyżej 1000 V”. Norma ta stawia na dostawcy urządze-

BKWTx 1200kvar 16,4kV 50Hz

nia wymóg aby bateria kondensatorów po odłączeniu jej od zasilania samoistnie rozładowała się w maksymalnym czasie 600 sekund do napięcia bezpiecznego

urządzenia dla energetyki 5/2012

technologie, produkty – informacje firmowe 75V. Aby następowało rozładowanie należy stosować kondensatory, które posiadają odpowiednio dobrane rezystory wewnętrzne. Dodatkowym, bardzo często stosowanym przez Taurus-Technic sposobem na rozładowanie baterii kondensatorów jest zastosowanie dwóch nieobciążonych przekładników napięciowych włączonych pomiędzy fazami na zasilaniu. Co ważniejsze rozładowanie za pomocą tych przekładników następuje w czasie kilku sekund i czas ten jest niezależny od mocy baterii. Przyjęło się jednoczesne stosowanie kondensatorów, które są wyposażone w rezystory rozładowcze oraz dwa przekładniki napięciowe. Baterie kondensatorów, które instalowane są w stacjach rozdzielczych wykonuje się jako napowietrzne lub wnętrzowe. Baterie w wersji napowietrznej to urządzenia zabudowywane na konstrukcjach z profili stalowych, osynkowanych ogniowo. Baterie wnętrzowe wykonuje się w wersji szafowej lub tak jak to jest w przypadku baterii napowietrznych z konstrukcji wsporczej na której ustawiana jest aparatura.

Baterie kondensatorów BKWTx – optymalne rozwiązanie, zaprojektowane i wdrożone przez Taurus-Technic Sp.j.

Taurus-Technic posiada w swojej ofercie baterie kondensatorów dedykowane do zastosowań w stacjach rozdzielczych. Wieloletnie doświadczenie i ciągle ulepszanie własnych produktów doprowadziło do opracowania optymalnego pod względem konstrukcji, wyposażenia i prostoty montażu baterii kondensatorów średniego napięcia. Podstawowe parametry techniczne Moc znamionowa: Napięcie znamionowe: Częstotliwość znamionowa: Klasa temperaturowa: Dopuszczalne napięcie robocze: Dopuszczalny ciągły prąd roboczy: Dopuszczalne krótkotrwałe przeciążenia prądowe (0,5 okresu):

150 … 10 000kvar 15, 20, 30kV (lub inne) 50 lub 60Hz

BKWTx - 900kvar/15,75kV 50Hz

Ogólna budowa baterii

Bateria kondensatorów SN typu BKWTx zbudowana jest w oparciu o jednofazowe kondensatory połączone w podwójną gwiazdę. Najczęściej bateria składa się z kondensatorów z dwoma izolatorami, a rzadziej z kondensatorów z jednym punktem izolowanym. W połączeniu międzygwiazdowym zainstalowany jest przekładnik prądowy, który w połączeniu z wyłącznikiem w polu zasilającym baterię, tworzy zabezpieczenie od zwarć wewnętrznych i uszkodzeń baterii. Obwody wtórne przekładnika prądowego wyprowadzone są do skrzynki przyłączeniowej IP 65 zamontowanej na konstrukcji baterii. Bateria standardowo wyposażona jest w dwa przekładniki napięciowe w układzie V pracujące jako układ szybkiego rozładowania baterii. Ze względu na instalowanie kondensatorów z rezystorami wewnętrznymi, które pozwalają na samoistne rozładowanie baterii można zrezygnować z tych przekładników, jednak jest to rozwiązanie rzadko stosowane.

Rozwiązanie konstrukcyjne

Taurus-Technic opracował dwa podstawowe rozwiązania konstrukcyjne dla baterii napowietrznych lub wnętrzowych wykonanych z profili stalowych. W zależności od ilości miejsca na stanowisku baterii lub wielkości pomieszczenia, w którym ma zostać zainstalowana bateria kondensatorów proponujemy następujące układy:

Układ poziomy

Układ ten jest najczęściej stosowanym rozwiązaniem. Klient otrzymuje kompletne urządzenie, które musi jedynie ustawić w miejscu docelowym i podłączyć przewody zasilające. Bateria została tak zaprojektowana aby maksymalnie uprościć montaż jej na stanowisku. Do posadowienia baterii nadają się zarówno płyty betonowe jak i słupki, na których zamontowane były stare baterie kondensatorów. Taurus-Technic opracował sposób poziomowania baterii tak by wyeliminować problem nierówności podłoża i innych problemów powstających podczas montażu.

-40°C/D 1,10UN 12h/doba; 1,15UN 0,5h/doba; 1,20UN 5min; 1,3UN 1min; 1,30IN 100 IN

<0,2W/kvar (zależy od Straty mocy czynrodzaju zastosowanych nej kondensatorów: kondensatorów) Rozładowanie ba- max 600sek. do napięterii: cia 75V

Bateria SN typu BKWTx - uproszczony schemat połączeń

urządzenia dla energetyki 5/2012

technologie, produkty – informacje firmowe

BKWTx - układ poziomy

BKWTx - układ pionowy

BKWTx - wersja szafowa

Układ pionowy

Ad.1 Wszystkie elementy baterii w wykonaniu napowietrznym łączone są linkami Cu typu PAS. W przypadku baterii wnętrzowych stosowane są częściej połączenia za pomocą miedzianych szyn.

Ad.7 Niektóre zakłady energetyczne wymagają aby nowo instalowane baterie kondensatorów posiadały dławiki ograniczające prądy łączeniowe. Taurus-Technic w swoich bateriach przewiduje instalację takich dławików.

Wersja szafowa

Ad.2 Izolatory wsporcze pozwalają na prowadzeniu przewodów lub szyn przy zachowaniu dopuszczalnych odległości minimalnych oraz łączenie poszczególnych elementów baterii w sposób nie powodujący dodatkowych naprężeń na wrażliwych elementach urządzeń takich jak ich izolatory.

Zrealizowane zadania

Układ ten jest stosowany wszędzie tam gdzie należy zainstalować baterię dużych mocy na małej powierzchni. Tego typu urządzenia instalowane są głównie na nowych stacjach rozdzielczych. Taurus-Technic posiada w swojej ofercie wnętrzowych baterii BKWTx także urządzenia w wykonaniu szafowym. Firma jest wykonawcą obudów więc w możliwe jest wykonanie ich pod indywidualne życzenie klienta.

Wyposażenie baterii

Baterie BKWTx firmy Taurus-Technic oprócz kondensatorów połączonych w podwójną gwiazdę, przekładnika prądowego w połączeniu międzygwiazdowym i dwóch przekładników napięciowych na zasilaniu baterii wyposażana jest w następujące elementy: 1. Przewody typu PAS lub szyny Cu, 2. Izolator wsporcze, 3. Zaciski do zakładania uziemiaczy przenośnych, 4. Osłony PCV typu BirdCover !!! 5. Skrzynka zaciskowa z wyprowadzonymi zaciskami str. wtórnej przekł. prądowego 6. Ograniczniki przepięć (opcjonalne), 7. Dławiki ograniczające prądy łączeniowe (opcjonalne).

BKWTx - osłona „BIRD COVER”

Ad.3 Ograniczniki przepięć montowane są na zasilaniu baterii kondensatorów BKWTx. Proponowane rozwiązania zakładają instalację ograniczników na konstrukcji baterii. Na życzenie Klienta Taurus-Technic dostarcza je osobno tak by Klient mógł zainstalować je we własnym zakresie poza baterią.

Baterie BKWTx dostarczane są na rynek polski od 2009 roku. Poniższe prezentujemy statystyki związane z dostawami baterii kondensatorów na stacje elektroenergetyczne (dane z dnia 20.12.2011r.): yy Łączna moc baterii jaka została zainstalowana na stacja energetycznych to ponad 250Mvar. yy Do chwili obecnej dostarczonych zostało ponad 90szt. baterii, które pracują bezawaryjnie na obiektach w całej Polsce. yy Dostarczone zostały baterie na napięcie sieci 6kV, 15kV oraz 20kV

Ad.4 Każda bateria BKWTx wyposażona jest w „rożki uziemiające” czyli zaciski do zakładania uziemiaczy przenośnych z własnej produkcji. Łącznie bateria wyposażona jest w 5szt. rożków: 3szt na zasilaniu (po jednym na każdą fazę) i 2szt. na zaciskach pierwotnych przekładnika prądowego. Ad.5 Osłony PCV typu „BirdCover” instalowane są na zaciskach kondensatorów na końcu ich izolatorów. To coraz częściej spotykane rozwiązanie ochrony przed przypadkowym zwarciem spowodowane dotknięciem np. ptaków. Ad.6 Skrzynka zaciskowa o stopniu ochrony IP65 stosowana jest w celu ochrony listwy zaciskowej z wyprowadzonymi zaciskami uzwojenia wtórnego przekładnika prądowego.

BKWTx - 900kvar/15,75kV 50Hz

Baterie pracują na obiektach należących do m.in. ENEA Operator Sp. z o.o., PGE Dystrybucja S.A., Tauron Polska Energia S.A. i wielu innych. Ze zrealizowanych zadań otrzymujemy pozytywne referencje od inwestorów, które dostępne są dla zainteresowanych Klientów. Zapraszamy do współpracy. Taurus-Technic Sp.j.

urządzenia dla energetyki 5/2012

technologie, produkty – informacje firmowe

Małogabarytowe stacje transformatorowe Ormazabal Zastanawiając się nad treścią niniejszego artykułu doszedłem do wniosku, że kiedyś było nam łatwiej pisać ciekawe rzeczy. W latach 90 ubiegłego już wieku, kiedy zaczynałem pracę dla dzisiejszego Ormazabal Anlagentechnik GmbH, wszystko co oferowaliśmy na polskim rynku było nowością. Nowe rozdzielnice kompaktowe, nowe wyłączniki próżniowe, a przede wszystkim nowe małogabarytowe stacje transformatorowe obsługiwane z zewnątrz. Prawie jak pierwsze zegarki z kalkulatorem rodziły wypieki na twarzach samym swoim istnieniem. To one mają być tematem mojej dzisiejszej opowieści o produktach Ormazabal. Stacje nie zegarki!

tacje małogabarytowe za założenia są... małe. Dzięki temu nie zaburzają estetyki otoczenia, w którym są lokalizowane. Są rozwinięciem idei, którą zapoczątkowano już wcześniej, przy produkcji prefabrykowanych stacji z obsługą wewnętrzną, aby stacja transformatorowa była dostarczana do klienta jako kompletny produkt, gdzie maksymalnie ograniczono czynności konieczne do wykonania na miejscu docelowego montażu. Mówimy tu zarówno o kwestiach formalnych jak i technicz-

nych. Gotowy projekt, typowy i powtarzalny, atestowane rozwiązania z zakresu bezpieczeństwa pożarowego i bezpośredniej obsługi, do tego niższe ceny wynikające z efektu skali i prefabrykacji. A całość łatwa do przystosowania do indywidualnych potrzeb Klienta. Możliwość produkcji stacji małogabarytowych pojawiła się wraz z wprowadzeniem na rynek energetyczny urządzeń w izolacji SF6. Urządzenia te mają znacznie mniejsze rozmiary oraz są odporne na czynniki atmosferyczne,

w przeciwieństwie do urządzeń w izolacji powietrznej. Do tego w przypadku małogabarytowych stacji dochodzą jeszcze istotne korzyści ekologiczne w postaci dużo mniejszego zużycia materiałów i energii potrzebnych do ich wytworzenia. Mniejsze obciążenia z tytułu dzierżawy i podatków oraz niewielkie koszty transportu dopełniają obrazu idei doskonałej. Ale czy aby na pewno doskonałej? Naszym zdaniem tak a szczególnie w typowych zastosowaniach.

urządzenia dla energetyki 5/2012

Rozdzielnice gazowe pierwotnego i wtórnego rozdziału energii, transformatory olejowe

do 36 kV

Ormazabal Polska Sp z o.o. ul. A. Struga 23 95-100 Zgierz tel./fax: +48 42 659 36 13 www.ormazabal.com

Posiadamy certyfikaty Instytutu Energetyki i Energopomiaru

technologie, produkty – informacje firmowe Ale spróbujmy przyjrzeć się cechom stacji małogabarytowych wymienianych jako wady. Głównym zarzutem wobec takiego rozwiązania jest konieczność dokonywania całej obsługi z zewnątrz, a osoby zajmujące się obsługą stacji w przeciwieństwie do urządzeń w izolacji sf6 nie mają pełnej odporności na śnieg, deszcz czy palące słońce. Ale czy zarzut ten ma tak istotne znaczenie? Rozdzielnice sześciofluorkowe pracujące w normalnych warunkach nie wymagają corocznych przeglądów. Można więc przyjąć, że stację odwiedzamy tylko na wypadek awarii, a większość specjalistów dokonujących napraw, czy wymiany urządzeń dysponuje szybko montowanym namiotem, który bardzo skutecznie chroni przed złą pogodą. Kolejnym mankamentem w ocenie przeciwników stacji małogabarytowych było rozmieszczenie przepustów kablowych rozdzielnic SN na różnych wysokościach dla różnych faz. Układ taki, stosowany w starszych bardzo wąskich urządzeniach, uniemożliwiał uzgodnienie faz z uwagi na różne długości kabli do poszczególnych przepustów . Przez długi czas rozwiązania małogabarytowe były stosowane wyłącznie w sieci rozdzielczej. Stacje abonenckie z uwagi na konieczność montażu tradycyjnych przekładników pomiarowych, budowane były zwykle z wykorzystaniem rozdzielnic w izolacji powietrznej. To z kolei wymuszało budowę stacji z korytarzem obsługi. Tak było do czasu, kiedy klienci zyskali możliwość rozliczania faktycznych kosztów związanych z transformacją napięcia. Doprowadziło to do upowszechnienia koncepcji układów pomiaru pośredniego nawet dla mniejszych odbiorców. Wiązało się to jednak z koniecznością poniesienia kosztów budowy takich układów przez tychże klientów. Klientów, którzy nie zawsze wydatki na zasilanie swoich obiektów uznawali za najbardziej uzasadnione. Prowadziło to do kuriozalnych wręcz rozwiązań. W ciągu linii kablowej budowano słupową stację transformatorową z założenia przeznaczoną do pracy w liniach napowietrznych. Próbowano też budować stacje moałogabarytowe gdzie nie było pola pomiarowego jako takiego a przekładniki były rozsiane po całej stacji. Aby pogodzić racjonalne koszty i technikę zaproponowaliśmy rozwiązanie z pośrednim układem pomiarowym mieszczące się w małej stacji z obsługą z zewnątrz. Czy porównanie do zegarków było słuszne? Dochodzę do wniosku, że nie do końca. Stacje małogabarytowe nie są jedynie

kolejnym gadżetem który ma potwierdzić że da się zminiaturyzować do granic absurdu absolutnie wszystko. Jest bardzo praktycznym uzupełnieniem oferty i adekwatną odpowiedzią na zapotrzebowanie rynku energetycznego. Nowe stacje małogabarytowe Ormazabal są owszem małe, ale w granicach rozsądku tak aby zapewnić komfort pracy służbom energetycznym. Podziałka pola na poziomie 35cm zapewnia już możliwość ułożenia wszystkich przepustów na jednej wysokości i ewentualna konieczność przełożenia kabli z jednego przepustu na drugi nie stanowi już problemu. Pole pomiarowe do którego można praktycznie wejść do środka a sposób montażu przekładników również nie wymaga zręczności wiewiórki i siły pudziana i to przy zachowaniu wszelkich wymogów bezpieczeństwa jest dziś dostęp-

ne również dla rozwiązań stacji z obsługą zewnętrzną. Pole w którym oprócz standardowego kompletu przekładników prądowych i napięciowych, w jednym przeznaczonym do tego miejscu, zmieści się również i transformator potrzeb własnych a w razie potrzeby również i drugi komplet przekładników dla pomiaru na przykład zielonej energii. To wszystko razem z transformatorem 630kVA, rozdzielnią niskiego napięcia i tablicą licznikową na powierzchni sześciu metrów kwadratowych. Jeśli macie Państwo wątpliwości sprawdźcie jak wygląda rzeczywistość. Rozwiązanie stacji małogabarytowej z pomiarem pośrednim będziemy prezentować na jubileuszowych targach bielskich Energetab 2012. Przemysław Szywała

urządzenia dla energetyki 5/2012

oprogramowanie HMI/SCADA zenon

Zobacz jak...

na ENERGETAB 2012 11-14.09.2012 ZIAD Bielsko-Biała Pawilon: J | Stoisko numer: 28

Przekonaj się jak szybko... zenon dostarcza ergonomię, zyskując jeszcze wiecej korzyści. sales.PL@copadata.com www.copadata.com

technologie, produkty – informacje firmowe

Ergonomia to przyszłość! COPA-DATA przedstawia zenon 7 Ergonomia stacji roboczej zazwyczaj odwołuje się do idealnych warunków pracy i obejmuje wszystkie urządzenia, które dostarczane są użytkownikowi, aby ten mógł osiągnąć optymalny wynik pracy. Celem firmy COPA-DATA jest wprowadzenie ergonomii do przemysłowych procesów produkcyjnych i cyklów roboczych. Z tego właśnie powodu powstał zenon 7 - wszechstronne oprogramowanie dla zintegrowanych i ergonomicznych rozwiązań, obejmujących cały zakres automatyki, od czujników do systemów ERP.

Filozofia zenon – Świat produkcji nie ma tajemnic dla programu zenon. Wersja zenon 7 mająca premierę w marcu bieżącego roku powstała w wyniku podążania w nowym, strategicznym kierunku, prowadzącym do bardziej żróżnicowanej, przejrzystej struktury produktów oferowanych przez firmę COPA-DATA. Dotychczas oprogramowanie HMI/SCADA zenon dostępne było wyłącznie jako produkt centralny. Począwszy od wersji zenon 7, oprogramowanie rozwija się w kierunku rodziny produktów złożonych z indywidualnych, w pełni ze sobą zintegrowanych programów, które oferują ponad 230 nowych funkcji zaspokajających w 100% oczekiwania i potrzeby klientów np. rozbudowane bezpieczeństwo sieci - szyfrowana komunikacja sieciowa.

Dynamiczne Raportowanie Produkcji - zenon Analyzer

Dynamicznym Raportowaniem Produkcji nazywamy generowane na bieżąco raporty, które odzwierciedlają rzeczywiste procesy produkcyjne i dostępne dane. Oprogramowanie zenon Analyzer jest doskonałym narzędziem do przetwarzania i analizowania danych ze wszystkich zautomatyzowanych urządzeń produkcyjnych w zakładzie, jak i z innych źródeł danych. W ten sposób uzyskujemy cenne informacje oraz pełny obraz stanu produkcji. Narzędzie raportujące generuje i prezentuje dane z procesu do systemu ERP, a także udostępnia raporty oraz analizy statystyczne. Ponadto zenon Analyzer dostarcza gotowych do użycia raportów, których treść i układ graficzny

mogą być w łatwy sposób modyfikowane przez użytkownika. Zdefiniowane algorytmy można bezpośrednio zaimplementować tak, aby umożliwić generowanie specyficznych dla firmy wskaźników KPI (Key Performance Indicators), takich jak OEE (Overall Equipment Effectiveness) w wybranym okresie dla poszczególnych maszyn i urządzeń produkcyjnych. Tworzenie raportów może być skonfigurowane według indywidualnych potrzeb i wysyłane automatycznie do wybranych grup odbiorców (dyrektorzy, kierownicy, dział kadr, dział obsługi produkcji), a następnie automatycznie archiwizowane. Oprogramowanie zenon Analyzer jest niezwykle proste w implementacji – wystarczy je podłączyć do wybranych źródeł danych, np. systemów zenon HMI/SCADA lub systemów PLC.

zenon Supervisor – niezależny system SCADA - automatyka na najwyższym poziomie

zenon Supervisor to niezależny system SCADA dostarczający najkorzystniejsze rozwiązania. Jest doskonałym narzędziem umożliwiającym wprowadzenie zasad ergonomii do projektów, począwszy od prac inżynieryjnych, przez środowisko wykonawcze, aż do konserwacji sprzętu. Posiada rozbudowane funkcje sieciowe, prosty dostęp przez przeglądarkę internetową i możliwość podłączenia dowolnego urządzenia. zenon daje możliwość prostego tworzenia projektów dzięki dostępnym szablonom i inteligentnym kreatorom. Dzięki sprawdzonej zasadzie „parametryzacja zamiast programowania” możliwe jest skrócenie czasu prac inżynieryjnych nawet o 80%. Istnieje również możliwość ponownego wykorzystania utworzonych elementów w innych projektach.

zenon Operator - wbudowany system HMI. Efektywniejsza i bezpieczna praca instalacji, dzięki: łatwej i intuicyjnej obsłudze oraz ergonomicznej kontroli

zenon Operator, będąc innowacyjnym oprogramowaniem interfejsu HMI, oferuje pełne wsparcie technologii Multitouch, która zapewnia łatwą i intuicyjną obsługę. Umożliwia proste przełączanie się między językami, jednostkami i układem kolorów w trakcie pracy urządzeń. Dzięki zenon Operator istnieje możliwość nie tylko zdalnego i bezpiecznego sterowania sprzętem, ale także technologii ponownego wczytywania wprowadzanych zmian do projektu, bez konieczności zatrzymywania instalacji w trakcie pracy.

Zintegrowany system PLC - zenon Logic

zenon Logic to platforma oferująca zintegrowany system PLC. Jako wydajne środowisko programowania zgodne z IEC 61131-3, oferuje najpowszechniej wykorzystywane języki programowania (IL, ST, LD, FBD i SFC). zenon Logic wykorzystuje rzeczywisty kod sterowników PLC, aby w trakcie trybu symulacji przetestować wybraną koncepcję i przedstawić aktualne wartości. Można wówczas sprawdzić, jak działa projekt na instalacji i poprawić wszelkie błędy, zanim zostanie on wdrożony.

Podsumowanie

Produkty z rodziny zenon 7 wspierają redukcję kosztów produkcji. Ponadto, dzięki otwartej architekturze integrują się z każdym nowym urządzeniem, linią produkcyjną lub z pracującymi w zakładzie innymi systemami. Jednym słowem zenon pomaga w efektywnym zwiększeniu wydajności. Sprawdź sam… www.copadata.pl n

urządzenia dla energetyki 5/2012

technologie, produkty – informacje firmowe

WYSOKIE CIŚNIENIE Woda produkowana w Stacjach Uzdatniania wprowadzana jest do sieci wodociągowej z zadanym i optymalnym ciśnieniem, z reguły wystarczającym do zapewnienia dostaw wszystkim odbiorcom. Często jednak dość długie i stare odcinki rurociągów o ograniczonej średnicy, powodują notoryczne i znaczące spadki ciśnienia. Niedostateczna wartość ciśnienia i przepływu może także wystąpić przy dużych odległościach i różnicach wysokości pomiędzy ujęciami wody a odbiorcami. W celu skutecznego zabezpieczenia wody dla takich obiektów, niezbędne jest lokalne podwyższanie ciśnienia, poprzez budowę Stacji Podwyższania Ciśnienia (Stacji Hydroforowych), zasilających niewielkie sektory systemu.

ział automatyki koszalińskiej firmy ENTECH, znanej na rynku z produkcji rozdzielnic elektrycznych, zajmuje się również projektowaniem oraz realizacją rozdzielnic AKPiA, przeznaczonych do sterowania Stacji Podwyższania Ciśnienia.

WYMAGANIA

Współczesna Stacja Hydroforowa jest obiektem o ograniczonym zasięgu działania i pozbawionym zwykle stałej obsługi. Kontrola i nadzór techniczny powinien odbywać się poprzez stały monitoring pracy w głównym centrum dyspozytorskim, wypo-

sażonym w komputer PC z zainstalowanym oprogramowaniem wizualizacyjnym systemu SCADA. Z tych względów układy automatyki AKPiA muszą zapewniać bezobsługową i autonomiczną pracę stacji. Sterowanie ma realizować swobodnie programowalny sterownik PLC, umożliwiający odczyt danych pomiarowych z przetworników oraz cyfrową transmisję danych procesowych do centrum dyspozytorskiego poprzez modem GSM. Alternatywnie do zasilania z sieci energetycznej przewiduje się możliwość użycia agregatu prądotwórczego, w celu zapewnienia ciągłości dostawy wo-

dy. Obiekt stacji powinien być wyposażony w urządzenia antywłamaniowe, współpracujące z systemem powiadamiania.

INSTALACJE ELEKTRYCZNE

Instalacje elektryczne Stacji Podnoszenia Ciśnienia składają się z obwodów zasilających i sterowniczych. Obwody zasilające wraz z niezbędnymi zabezpieczeniami umieszczono w rozdzielnicy głównej RG. Układ sterowania pracą stacji znajduje się w rozdzielnicy automatyki RA.

ROZDZIELNICA GŁÓWNA RG

Rozdzielnica zasilająca umożliwia zasilanie stacji z sieci energetycznej lub awaryjnie z agregatu prądotwórczego, załączanego automatycznie przez SZR. Posiada również ochronniki przeciwprzepięciowe, zabezpieczenia nadprądowe i inne niezbędne obwody dostarczające energię do odbiorników. Zastosowano awaryjne wyłączenie zasilania lokalnym przyciskiem przeciwpożarowym lub zdalnie, sygnałem z centrum dyspozytorskiego. Zainstalowany analizator parametrów sieci energetycznej, umożliwia kontrolę parametrów zasilania lokalnie i zdalnie.

ROZDZIELNICA STEROWNICZA RA

Rozdzielnicę automatyki wyposażono w niezawodny sterownik PLC, switch ethernetowy oraz modem GSM firmy WAGO, a także panel operatorski HMI

urządzenia dla energetyki 5/2012

technologie, produkty – informacje firmowe MICRO INNOVATION, falowniki pomp sieciowych serii NXS VACON, oraz redundantne systemy sterowania. Stacja może pracować w trybie ręcznym i automatycznym. Automatyka stacji zapewnia kontrolę napełniania zbiornika retencyjnego, z którego pobierana jest woda przez zestaw hydroforowy oraz sterowanie przetwornicami częstotliwości pomp, zapewniających utrzymanie ciśnienia na podwyższonym poziomie. W zależności od stopnia napełnienia zbiornika retencyjnego (pomiar sondą hydrostatyczną firmy KELLER), możliwe jest sterowanie przepustnicą regulującą dopływ wody, a także zabezpieczenie pomp sieciowych przed ewentualną pracą „na sucho”. Stacja Hydroforowa posiada trzy pompy wirowe GRUNDFOS, współpracujące z przetwornicami częstotliwości. Falowniki wykorzystują wewnętrzne regulatory PI, utrzymując żądane ciśnienie sieci wodociągowej. Ilość pracujących pomp określa wartość uchybu pomiędzy ciśnieniem zadanym i rzeczywistym. Pomiar ciśnienia wyjściowego realizuje przetwornik 0-10 bar firmy KELLER. Parametryzacja oraz niezbędne informacje procesowe dostępne są z panelu operatorskiego lub systemu nadrzędnego w centrum dyspozytorskim. Niezależnie od wyboru lokalizacji, dostępny jest podgląd informacji o wartościach nastaw, a po poprawnym zalogowaniu użytkownika, możliwe są zmiany parametrów sterowania. Panel operatorski ze sterownikiem połączono siecią Ethernet, natomiast komunikacja pomiędzy przetwornikami pomiarowymi, falownikami, analizatorem parametrów sieci w rozdzielnicy RG a sterownikiem odbywa się magistralą RS 485 wg protokołu MODBUS RTU.W wypadku awarii sterownika lub awarii transmisji Modbus, uruchomiony zostanie awaryjny tryb sterowania. Redundantne systemy pomiarowe i sterownicze zapewnią nieprzerwane dostawy wody w/g ustalonych parametrów.

TION, VACON, EATON, FINDER). Wstępne uruchomienie oraz kontrola jakości rozdzielnic dokonana została jeszcze przed montażem obiektowym, w siedzibie firmy ENTECH, zgodnie z normą ISO 9001: 2000.

INNE PRODUKTY

Oprócz produktów znanych na rynku energetycznym, firma ENTECH posiada także doświadczenie w projektowaniu i realizacji sterownic przepompowni dla gospodarki wodno –ściekowej, rozdzielnic do sterowania pracą oczyszczalni ścieków i biogazowni,

szaf baterii kondensatorów do kompensacji mocy biernej, układów SZR, rozdzielnic do pomiaru energii elektrycznej – tradycyjnych oraz z transmisją danych pomiarowo – rozliczeniowych, szaf do sterowania oświetleniem i nagłośnieniem scenicznym, rozdzielnic dla medycyny, a także wielu innych. W celu szczegółowego zapoznania się z ofertą zapraszamy do odwiedzenia naszej strony internetowej: www.entech.pl Tomasz Wilkoszewski

OPROGRAMOWANIE

Oprogramowanie sterownika i panelu operatorskiego wykonane zostało przez programistów firmy ENTECH w środowiskach narzędziowych CoDeSys i Galileo. Zdalne sterowanie pracą stacji możliwe jest dzięki oprogramowaniu InTouch, zainstalowanemu na komputerze PC w centrum dyspozytorskim.

JAKOŚĆ

Rozdzielnice Stacji Hydroforowej wyposażono w elementy renomowanych producentów (WAGO, MICRO INNOVA-

urządzenia dla energetyki 5/2012

technologie, produkty – informacje firmowe

OPTIMA 145 pierwsza polska rozdzielnica WN w izolacji gazowej Rozdzielnice w izolacji gazowej ze względu na nowoczesność i niezawodność zastosowanych rozwiązań są coraz częściej stosowane przez Inwestorów w nowoprojektowanych i modernizowanych stacjach elektroenergetycznych. ELEKTROBUDOWA SA, lider na rynku polskim w produkcji rozdzielnic nN i SN, posiada w swojej ofercie nowoczesną, dwusystemową rozdzielnicę w izolacji gazowej (SF6) przeznaczoną do pracy w sieciach 110 kV o nazwie OPTIMA 145. ELEKTROBUDOWA SA od 1987 roku w swoim zakładzie w Koninie wyprodukowała ponad 30.000 łukoodpornych pól rozdzielnic średnich napięć, przeprowadziła atesty dla 28 typów rozdzielnic SN, 3 typów rozdzielnic nN, oraz 2 typów skrzynek złączy kablowych SN. Teraz przyszedł czas na wyzwanie godne wielkości i kompetencji firmy – przeprowadzenie pełnych prób typu oraz wprowadzenie na rynek polski, europejski i światowy – rozdzielnicy gazowej WN typu Optima 145. Doświadczenie w realizacji dużych obiektów elektroenergetycznych, stacji NN/WN oraz WN/SN; stała współpraca ze wszystkimi spółkami dystrybucyjnymi i przesyłowymi w kraju, przemawiało za rozszerzeniem kompetencji firmy także o część produktową na wysokim i najwyższym napięciu. Za rok ELEKTROBUDOWA SA będzie obchodzić swoje 60-lecie, ale produktowo dzięki Optimie 145 już teraz pokonujemy lata świetlne. Prezentując rozwiązanie obiektów NN/ WN i WN/SN typu GPZ jako kompaktowe (wszystkie urządzenia umieszczone w jednym budynku) w cenie obiektów w technologii tradycyjnej, będziemy wraz z naszymi klientami przechodzić wielką transformację tych stacji w XXI wieku. Takie rozwiązanie, oparte na rozdzielnicy gazowej WN, będzie w perspektywie 40-50 lat eksploatacji dużo bardziej korzystniejsze ekonomicznie niż tradycyjne z rozdzielnicą powietrzną WN. Dla rozwiązania tradycyjnego także musimy postawić budynek (rozdzielnica SN, zdalne sterowanie, potrzeby własne itp.), więc czemu nie zbudo-

wać (lub dobudować) od razu nieco większego budynku i zmieścić w nim całą stację uzyskując w zamian masę udogodnień w najbliższych kilkudziesięciu latach eksploatacji. Dla wielu starych stacji budynki są tak duże, że można w trakcie modernizacji w miejsce wyeksploatowanych urządzeń zmieścić także w środku rozdzielnicę gazową WN. Nie mówimy tutaj tylko i wyłącznie o korzyściach płynących z niższej ceny działki na której ma być zbudowana stacja (w technologii GIS gabaryty stacji będą kilkukrotnie mniejsze). W tej samej cenie otrzymamy także: tańszą eksploatację, mniejszą awaryjność, łatwiejszą obsługę, polski serwis na miejscu, większa estetykę (bez charakterystycznych cech obiektu napowietrznego, z zewnątrz stacja przypomina zwykły budynek), zerowy wpływ warun-

Przedział wyłącznika rozdzielnicy Optima 145 w drodze na próby do instytutu KEMA

dr inż. Adam Gawłowski, Dyrektor Marketingu, Rynek Dystrybucji Energii

ków atmosferycznych na pracę stacji. W związku z powyższym coraz więcej Inwestorów na świecie decyduje się na zastosowanie rozwiązań wnętrzowych rozdzielnic WN z izolacją SF6. Główne zalety rozdzielnicy OPTIMA 145, serca przyszłej nowoczesnej wnętrzowej stacji WN/SN, to: yy Niewielkie gabaryty pozwalające na aplikację rozdzielnicy praktycznie w każdej modernizowanej lub nowobudowanej stacji. yy Modułowa budowa umożliwiająca swobodne projektowanie rozdzielnicy i wybór najkorzystniejszego rozwiązania technicznego i ekonomicznego. yy Wysoka niezawodność potwierdzona wieloma badaniami i próbami. yy Łatwość obsługi i wygoda eksploatacji wynikająca z ergonomicznej konstrukcji rozdzielnicy i napędów. yy Wysokie bezpieczeństwo eksploatacji wynikające z zastosowania szeregu blokad mechanicznych i elektrycznych oraz płytek ciśnieniowych zabezpieczających obudowy przed skutkami nadmiernego wzrostu ciśnienia. yy Bardzo prosty montaż na obiekcie nie wymagający zastosowania drogich suwnic w pomieszczeniu przewidzianym do montażu rozdzielnicy. Rozdzielnica została zbudowana z najwyższej jakości komponentów, które produkowane są przez renomowanych i doświadczonych poddostawców na całym świecie. Produkcja rozdzielnicy odbywa się w zakładzie w Koninie w specjalnej hali montażowej zapewniającej bardzo wysokie standardy czy-

urządzenia dla energetyki 5/2012

technologie, produkty – informacje firmowe stości pomieszczeń oraz najwyższą jakość montażu. Takie podejście do projektowania i produkcji zapewnia dużą elastyczność w tworzeniu nowych wariantów wyposażenia rozdzielnicy a także zapewnia jakość elementów na najwyższym światowym poziomie. Głównym elementem rozdzielnicy jest wyłącznik wysokiego napięcia typu EB-01 – to nowoczesna konstrukcja wyłącznika z komorą samosprężną dorównująca swoimi parametrami współczesnym konstrukcjom wyłączników z izolacją gazową. Optymalizacja konstrukcji oraz zastosowanie bardzo trwałych materiałów stykowych pozwoliły na skonstruowanie aparatu o optymalnych gabarytach z jednoczesnym uwzględnieniem dużej trwałości i żywotności wyłącznika. Takie podejście zapewnia ograniczenie kosztów eksploatacji związanych z okresowymi przeglądami i remontami wyłączników.

Rozdzielnica OPTIMA 145 (przedział szyn zbiorczych) podczas próby nagrzewania prądem 4000A. Zdjęcie z kamery termowizyjnej

Na życzenie Klienta każdy wyłącznik może być wyposażony w bardzo nowoczesny system służący do monitorowania pracy wyłącznika i oceny jego stanu technicznego, który umożliwia m.in:

D-12-2S – najpotężniejsza rozdzielnica na świecie Rozdzielnice D-12-2S służą - jako rozdzielnice główne - do rozdziału energii elektrycznej na poziomie 12 kV w zakładach przemysłowych, kopalniach i innych obiektach. Zgodnie z obowiązującą normą rozdzielnica posiada najwyższe - wyszczególnione w normie PN-EN 62271-200 - klasy, charakteryzujące jakość konMgr inż. Stanisław Wapniarski strukcji: AFLR, LSC2B; PM. – Dyrektor Rozwoju, Rekordowo wysokie parametry techniczne: prąd Rynek Dystrybucji Energii znamionowy ciągły – 4000A; prąd znamionowy krótkotrwały wytrzymywany 72kA; łukoochronność 72kA w czasie pełnej 1 sekundy. Nie znamy innej rozdzielnicy na świecie - jedno- lub dwusystemowej - wytrzymującej tak gigantyczny prąd zwarciowy. Oprócz parametrów prądowych D-12-2S posiada szereg innych nowatorskich rozwiązań: • drzwi przedziału wyłącznikowego - mechanizm zamykający (usytuowany wzdłuż wszystkich 4 półek drzwi) jest dostępny od zewnątrz, bez konieczności otwierania drzwi; • zastosowano ograniczniki zwarcia łukowego, skracające długość łuku elektrycznego; • zastosowano system wewnętrznych kanałów dekompresyjnych, klap bezpieczeństwa, zapadek - w wykonaniu całkowicie zabezpieczającym przedostanie się skutków zwarcia łukowego z uszkodzonego przedziału lub kanału dekompresyjnego do innych przedziałów rozdzielnicy. Rozdzielnica pracuje jako bezobsługowa, w pełni zdalnie sterowana: zastosowano napędy silnikowe odłączników szynowych oraz uziemnika. Rozdzielnice przeszły pozytywnie kompletne i bardzo trudne próby typu w Instytucie Elektrotechniki oraz w laboratorium badawczym KEMY w czeskiej Pradze. Zasadnicza część rozdzielnicy (przedział wyłącznikowy, odłącznikowe, szynowe, obwodów pomocniczych) jest na ogół uzupełniona przedziałem przyłączowo-odłącznikowym wyposażonym m.in. w odłączniki liniowe, dodatkowe komplety przekładników itp. Przedział ten jest instalowany na niższym poziomie budynku rozdzielni. Rozdzielnica o rekordowych parametrach została zainstalowana w KGHM Polska Miedź SA Oddział Huta Miedzi Głogów dla zadania: „Budowa bloków gazowo-parowych”

urządzenia dla energetyki 5/2012

yy Rejestrację ilości cykli łączeniowych, yy Ocenę stanu styków głównych i opalnych, yy Ocenę działania napędu działania napędu wyłącznika (charakterystyki ruchu, prędkości styków) itp., yy Pomiary prądów cewek i silnika zbrojenia napędu, yy Kontrolę ciągłości obwodów sterowania, yy Monitorowanie trendu ubytku gazu w wyłączniku. Napęd wyłącznika wysokiego napięcia typu OPM-01 – klasyczna konstrukcja napędu zasobnikowo - sprężynowego zapewnia niezbędną energię do skutecznego działania wyłącznika. Przejrzysta i przemyślana konstrukcja zawiera minimalną ilość elementów ruchomych i współdziałających. Napęd posiada klasę trwałości mechanicznej M2 (10 tys. cykli) Wysokie parametry techniczne rozdzielnicy OPTIMA 145 zostają potwierdzane szeregiem badań wykonywanych w europejskich instytucjach certyfikujących m.in. w KEMA, co zostanie zakończone raportami z badań typu i certyfikatami. ELEKTROBUDOWA SA realizuje już pierwsze zlecenia na rozdzielnicę typu Optima 145, zarówno dla klientów krajowych jak i zagranicznych. Dostawy planowane są w pierwszej połowie 2013 roku. Dla wygody naszych Klientów uruchomiliśmy serwis rozdzielnicy OPTIMA 145, który działa 24 h na dobę przez 7 dni w tygodniu i przez 365 dni w roku pod numerem telefonu 691 145 145 . Na zgłoszenie serwisowe odpowiadamy natychmiast a w razie potrzeby dojedziemy do każdego Klienta w Polsce w ciągu 8 godzin od chwili zgłoszenia do serwisu. n

technologie, produkty – informacje firmowe

Podsystem rozproszonej telemechaniki Ex-MST2_D W odpowiedzi na zapotrzebowanie rynku i coraz częstsze pytania Klientów o możliwość stworzenia rozproszonego systemu dla dużych obiektów energetycznych, firma ELKOMTECH S.A. opracowała i wdrożyła podsystem rozproszonej telemechaniki Ex-MST2_D. Zalety podsystemu rozproszonego

System Ex-MST2_D został zaprojektowany jako rozwinięcie dla dobrze znanego i sprawdzonego rozwiązania sterownika telemechanik Ex-MST2. Zostały zachowane wszystkie podstawowe funkcje, takie jak obsługa większości standardowych protokołów, obsługa podsystemów pomiarów analogowych czy licznikowych. Nową funkcjonalnością jest natomiast możliwość rozmieszczenia modułów sygnalizacji i sterowań poza sterownikiem. Duża elastyczność konfiguracji sprzętowych dla nowych modułów sygnalizacji i sterowań pozwala na realizację różnych rodzajów rozproszenia. Do najczęściej stosowanych należą rozwiązania, gdzie: yy moduły są instalowane w ramach szafy sterownika. Wówczas moduły sygnalizacji i sterowań pełnią analogiczną funkcję jak kasety w rozwiązaniu klasycznym. Następuje przesunięcie miejsca fizycznego przypięcia obwodów wtórnych do obwodów sterownika. Listwy wyniesionych modułów przejmują funkcję listew krosowych, które nie musza być już instalowane. yy moduły są rozmieszczone po budynku nastawni lub dalej po rozdzielni. Dla zapewnienia łączności z modułami rozproszonymi stosuje się wówczas połączenia światłowodowe (do 50m światłowód polimerowy, do kilku kilometrów światłowód szklany) Bardzo istotny jest fakt, że mimo fizycznego umieszczania modułów poza sterownikiem status danych odczytywanych w sterowniku jest identyczny jak dla danych w strukturze klasycznej (skupionej). Oczywiście możliwe są mieszane struktury, pozwalające na

Rys. 1. Rozproszona struktura podsystemu MST2_D

montowanie listew z modułami zarówno lokalnie jak i w różnej odległości od sterownika (rys.1). Zastosowanie technologii rozproszonej przynosi wymierne korzyści, do których należy zaliczyć: yy uproszczenie obwodów wtórnych stacji elektroenergetycznej, wynikające z braku konieczności prowadzenia kabli sygnalizacyjnych i sterowniczych bezpośrednio do sterownika. Łączność listew ze sterownikami jest zapewniona łączami światłowodowymi. Redukcja układanych kabli przekłada się również na zmniejszenie czasochłonności przy realizacji prac montażowych.

yy optymalizację przestrzeni wewnątrz szafy sterownika w przypadku montażu sterowników lokalnie. Pozwala to na stosowanie szaf o mniejszej głębokości, a przede wszystkim następuje redukcja okablowania wewnętrznego, które w klasycznym rozwiązaniu zapewniało połączenie listew krosowych z obwodami wejściowymi sterownika yy uproszczenie i ułatwienie procesu przeprowadzania testów FAT i SAT, ze względu na prostszą i szybszą technologię podpinania obwodów wtórnych oraz szybką diagnostykę wizualną stanów po-

urządzenia dla energetyki 5/2012

technologie, produkty – informacje firmowe szczególnych wejść / wyjść w modułach yy uproszczenie serwisu podsystemu rozproszonego ze względu na unifikację stosowanych elementów W celu zapewnienia spójności prac konfiguracyjnych i wdrożeniowych założono na etapie projektowania podsytemu rozproszonego konieczność tworzenia konfiguracji sterownika analogiczną do klasycznych rozwiązań MST2. Dzięki temu, z punktu widzenia osoby przygotowującej konfigurację i parametryzację urządzenia, nie ma istotnych różnic wynikających z zastosowanej struktury (skupiona czy rozproszona). I tak: yy w pliku konfiguracji sterownika deklaruje się jedynie kolejne listwy yy ustawiane parametry w konfiguracji są identyczne jak dla telemechaniki skupionej yy moduły w ramach listwy (sygnalizacyjnej lub sterowniczej) nie podlegają konfigurowaniu – system automatyczne przypisuje numer sygnalizacji lub sterowania jako wynik z pozycji modułu na listwie i numeru listwy (analogicznie jak kolejne pakiety w ramach kaset w rozwiązaniu skupionym)

Rys. 2. Użycie opcjonalnego panelu synoptycznego LED_D Rodzaje magistral rozszywających (backplain): yy kaseta 19”x3U yy możliwość podłączenia do 5 listew sygnalizacji i 5 listew sterowniczych (10 kanałów) yy do 1280 sygnalizacji yy do 640 wyjść sterowniczych yy obsługa 256 pomiarów analogowych yy obsługa 512 wejść licznikowych

yy kaseta 19”x6U yy możliwość podłączenia do 8 listew sygnalizacji i 8 listew sterowniczych (16 kanałów) yy do 2048 sygnalizacji yy do 1024 wyjść sterowniczych yy obsługa 256 pomiarów analogowych yy obsługa 512 wejść licznikowych

Dla przyspieszenia prac wdrożeniowych i ułatwienia późniejszej eksploatacji system został wyposażony w liczne elementy diagnostyczne jednoznacznie określające status pracy poszczególnych fragmentów systemu. Do najważniejszych funkcji diagnostycznych należy zaliczyć: yy wskaźniki diagnostyczne (diody LED) dla każdego wejścia / wyjścia bezpośrednio na module, sygnalizujące stany już po podłączeniu kabli do zasilonych listew, bez konieczności łączności z kasetą sterownika yy uniwersalny panel synoptyczny montowany na froncie szafy sterowniczej wizualizujący kopie stanów z modułów yy sygnalizację utraty łączności i błędów transmisji obserwowaną bezpośrednio na modułach yy sygnalizację nieprawidłowego typu lub braku pakietu wejść sygnalizacyjnych lub wyjść sterowniczych w module widzianą z poziomu sterownika yy sygnalizację błędów synchronizacji (w module i sterowniku) yy sygnalizację błędów CRC w odebranym poleceniu sterowniczym

Rys. 3. Pojedynczy pakiet panelu synoptycznego LED_D

urządzenia dla energetyki 5/2012

technologie, produkty – informacje firmowe Budowa podsystemu rozproszonego

Do elementów składających się na podsystem rozproszonej telemechaniki zaliczyć należy kasetę główną 19”. Istnieją dwie wersje wykonania. W zależności od planowanego rozmiaru (ilości wejść i wyjść) systemu telemechaniki można zamówić kasetę o wysokości 3U z magistralą obsługującą do 10 kanałów łączności dla listew rozproszonych lub kasetę o wysokości 6U z magistralą obsługującą do 16 kanałów. W tabeli na poprzedniej stronie zestawiono różnice zasobów systemu telemechaniki w zależności od zastosowanego rodzaju kasety. Sercem podsystemu rozproszonego telemechaniki jest pakiet komputera MST2BIN_D. Odpowiada on za: yy pełnienie funkcji usługowych dla procesora głównego MST2 yy realizację poleceń sterowniczych yy odczyt wejść sygnalizacyjnych yy obsługę kanałów komunikacyjnych dla listew zewnętrznych (10 lub 16 w zależności od wybranej wersji) yy obsługę klasycznego podsystemu analogowego i licznikowego yy realizację funkcji diagnostycznych Do wizualizacji diagnostyki służy panel synoptyczny LED_D. Jest on umieszczany od frontu w szafie sterownika w kasecie 19”x4U. Dzięki temu, w jednym miejscu, można sprawdzić aktualne stany wejść sygnalizacyjnych i wyjść sterowniczych. Panel jest przezroczysty względem komunikacji pomiędzy modułami wykonawczymi i pakietem głównym MST2BIN_D. Ten sam panel jest wykorzystywany dla wizualizacji stanów sygnalizacji i wyjść sterowniczych. W zależności od wykorzystywanych modułów peryferyjnych system automatycznie rozpoznaje rodzaj sygnałów (sygnalizacja lub sterownia) i następuje odwzorowanie na diodach LED w kolorze zielonym dla sygnalizacji lub w kolorze żółtym dla sterowań. W konstrukcji panelu zastosowano dwukrotnie większą gęstość diod sygnalizacyjnych w porównaniu do pakietów używanych w technologii skupionej. Na panelu LED_D umieszczonych zostało 32 dwukolorowych diod LED. W kasecie mieści się 10 pakietów, co pozwala na sumaryczną prezentację 320 sygnalizacji lub sterowań. Panel synoptyczny LED_D jest elementem opcjonalnym i w realizacjach budżetowych może być pominięty (diagnostyka jest dostępna bezpośrednio na

Rys. 4. Widok pojedynczego modułu sygnalizacji od frontu

modułach wykonawczych). Ze względu na bardzo małą głębokość panelu, obszar w szafie za panelem, może być wykorzystany do montażu innych komponentów. Panel może być także montowany w drzwiach szafy. Najistotniejszym elementem systemu rozproszonego są listwy z modułami sterowań lub sygnalizacji. Każda z listew rozpoczyna się modułem komunikacyjno - zasilającym COM_D_EXT. Moduł ten pełni podwójną funkcję – zasila pojedynczą listwę (24V), oraz zapewnia odpowiedni interfejs łączności. Opcjonalnie istnieje możliwość zastosowania w systemie dwuźródłowego zasilania z dwoma niezależnymi odizolowanymi galwanicznie wejściami. W ramach dopasowania interfejsów łączności moduł pozwala na realizację trzech wariantów w których może być wykorzystana: yy skrętka ekranowana STP (łączność lokalna z listwami montowanymi w szafie sterownika) yy czterożyłowy światłowód plastikowy do łączności z listwami wyniesionymi do 50 m yy czterożyłowy światłowód szklany do łączności z listwami wyniesionymi na odległość do kilku kilometrów

Bezpośrednimi elementami wykonawczymi w systemie rozproszonym są moduły sygnalizacji i sterowań. W celu unifikacji wiele elementów zastosowanych do budowy obu modułów jest takich samych. Standardowo do podłączania modułów sygnalizacji stosuje się magistralę rozszywającą MST2_BKPLD posiadającą pojedyncze łączówki do wprowadzania sygnałów sygnalizacyjnych. Dla modułów sterowniczych wykorzystuje się magistralę MST2_ BKPLDCT posiadającą podwójne łączówki (połączone równolegle). Pozwala to na realizację łączenia zacisków przy pomocy mostków (patrz rys. 5). Oczywiście magistrala MST2_BKPLDCT może być również wykorzystywana dla modułów sygnalizacyjnych. Do najważniejszych parametrów charakteryzujących moduł sygnalizacji SGNC_D należy zaliczyć: yy galwaniczny podział obwodów wejściowych na cztery grupy sygnalizacji (8-8-8-8) yy 32 wejścia sygnalizacyjne w module yy możliwość umieszczenia do 8 modułów na listwie yy definiowane napięcie sygnalizacji (24VDC-110VDC-220VDC)

urządzenia dla energetyki 5/2012

technologie, produkty – informacje firmowe yy bezpośrednia sygnalizacja stanu pracy modułu i poszczególnych wyjść za pomocą diod LED (wizualizacja żółtym kolorem)

Serwis i rozbudowa podsystemu rozproszonego

Jak wspomniano wcześniej do zalet stosowania technologii rozproszonej należy łatwość i szybkość serwisowania telemechaniki. Wynika to głównie z faktu, że wymiany uszkodzonych modułów dokonuje się bez konieczności odpinania okablowania obwodów wtórnych i bez konieczności wprowadzania zmian w konfiguracji. Rozbudowana diagnostyka (lokalna na modułach i centralna w sterowniku) pozwala na szybkie identyfikowanie uszkodzeń. Również łatwa skalowalność systemu (zwiększenie ilości sygnalizacji lub sterowań przez szybkie dołożenie kolejnych modułów do listew lub wpięcie nowych listew) pozwala na ograniczenie czasu prac serwisowych na obiekcie.

Rys. 5. Widok pojedynczego modułu sterowań od frontu

yy jednoczesny odczyt stanu wszystkich wejść sygnalizacyjnych z rozdzielczością 1ms yy przesyłanie danych każdego modułu w postaci zabezpieczonej sumą kontrolna CRC yy zaciski śrubowe wyposażone w gniazda testowe (możliwość używania przyrządów kontrolno – pomiarowych bez wypinania kabli obwodów wtórnych) yy opcjonalna możliwość rozłączania pojedynczego zacisku bez konieczności wypinania przewodu (łączówki z wypinaczami) yy pełne możliwości wprowadzania opisów (modułu, zacisków) w postaci wsuwek tekstowych yy bezpośrednia sygnalizacja stanu pracy modułu i poszczególnych wejść za pomocą diod LED (wizualizacja zielonym kolorem) yy zwiększony odstęp pomiędzy zaciskami (łatwość czynności łączeniowych) Dla modułu sterowań CTRLI_D należy podkreślić:

yy zastosowanie standardowych przekaźników wyjść sterowniczych z niezależnie wyprowadzonymi stykami z prądem znamionowym 8A (16 w module, dwie grupy po 8) yy 16 wyjść sterowniczych w module yy możliwość umieszczenia do 8 modułów na listwie yy możliwość grupowania obwodów za pomocą mostków przy wykorzystaniu równoległych złącz w podstawie yy opcjonalna możliwość rozłączania pojedynczego zacisku bez konieczności wypinania przewodu yy zapewnienie możliwości realizacji jednego sterowania w danym momencie (kodowanie 1 z n) yy odświeżanie mapy bitowej sterowań co 1ms yy przesyłanie danych każdego modułu w postaci zabezpieczonej sumą kontrolna CRC yy zaciski śrubowe wyposażone w gniazda testowe yy pełne możliwości wprowadzania opisów (modułu, zacisków) w postaci wsuwek tekstowych

urządzenia dla energetyki 5/2012

Inną bardzo ciekawą funkcją jest możliwość podpięcia modelu pola do obwodów już zainstalowanych na obiekcie. Dokonuje się tego rozpinając obwody wtórne (rozłączając łączówki, bez wypinania przewodów) i wpina się model pola w równoległe łączówki wykorzystywane do łączenia zacisków. Podpinanie modelu pola jest możliwe tylko przy zastosowaniu magistrali rozszywającej MST2_ BKPLDCT, zarówno dla modułów sterowań (standard) jak i dla modułów sygnalizacji.

Podsumowanie

Nowo zaprojektowany podsystem rozproszonej telemechaniki dla dużych obiektów elektroenergetycznych stanowi odpowiedź firmy Elkomtech S.A. na zapotrzebowanie rynku. System został opracowany zgodnie z obowiązującymi standardami, w szczególności spełnia wymagania PSE – Operator S.A. Duża elastyczność i konfigurowalność struktur podsystemu rozproszonego, łatwość serwisowania i znaczne ograniczenie kosztów związanych z pracami montażowymi na obiekcie, zwłaszcza ograniczenie ilości kabli sygnalizacyjnych i sterowniczych pozwala mieć nadzieję na dużą popularność zaproponowanego rozwiązania. Elkomtech S.A. n

technologie, produkty – informacje firmowe

ProMark T-800

– nowa szybsza drukarka termotransferowa firmy Partex ProMark T-800 to najnowsza drukarka termotransferowa firmy Partex Marking Systems specjalizującej się w produkcji systemów znakowania kabli, przewodów oraz urządzeń elektrycznych.

ajnowsza drukarka ProMark T-800 firmy Partex została zaprojektowana na bazie drukarki MK8-PRO-III cieszącej się bardzo dużą popularnością wśród instalatorów oraz producentów rozdzielnic i szaf automatyki. Dzięki ulepszonemu menu wystarczy wybrać odpowiedni oznacznik firmy Partex, a położenie tekstu na profilu oraz głębokość nacięć w drukarce ProMark T-800 zostaną ustawione automatycznie. Dodatkowo wprowadzono możliwość drukowania czcionki polskiej lub rosyjskiej. Model ProMark T-800 został wyposażony w polskojęzyczną wersję programu WinSign, która pozwala na przesyłanie z komputera nieograniczonej ilości tekstu poprzez port USB. Nowy program umożliwia także korzystanie z funkcji „kopiuj i wklej” w celu transferowania danych z MS Excel.

Właściwości

W wyniku rozszerzenia możliwości drukarki, ProMark T-800 posiada wzbogaconą bibliotekę symboli elektrycznych co umożliwia drukowanie na oznacznikach takich symboli jak: Ω, , itp.. Nadruk wykonany przez urządzenie jest trwały, czytelny i odporny na czynniki atmosferyczne, oleje, wodę morską itd. Wśród licznych zalet drukarki ProMark T-800 można wymienić: yy druk o max. szybkości 40 mm/s, yy menu z oznacznikami firmy Partex, yy druk w maksymalnie 3 liniach. Urządzenie jest niewielkie i lekkie (ok. 2 kg). Podświetlany ekran drukarki oraz wbudowana klawiatura QWERTY umożliwiają szybkie wprowadzenie dodatkowych oznaczeń zarówno w biurze jak i w terenie. Biblioteka symboli została rozbudowana o polskie znaki diakrytyczne oraz cyrylicę.

Zastosowanie

Oznaczniki drukowane przez ProMark T-800 spełniają najbardziej surowe międzynarodowe normy. Urządzenie nanosi nadruk o rozdzielczości 300 dpi na profilach wprowadzanych do urządzenia z zewnątrz lub odwijanych z kaset umieszczonych w drukarce. Dzięki zaawansowanym funkcjom pozwala na drukowanie tekstu o wysokości 1.3, 2.0, 3.0 lub 6.0 mm w pionie lub poziomie na oznaczniku o długości zdefiniowanej przez operatora bądź dobranej automatycznie do długości tekstu. Opcja nacinania profilu umożliwia zachowanie kolejności wydrukowanych oznaczników, co przekłada się na krótszy czas aplikacji. Tak jak model MK8-PRO-III nowa termotransferowa drukarka ProMark T-800 posiada opcję drukowania oznaczni-

urządzenia dla energetyki 5/2012

technologie, produkty – informacje firmowe ków bezhalogenowych. Do produktów opisywanych przez urządzenie należą: yy PO – samo gasnący oznacznik wykonany z PVC wolnego od kadmu i silikonu, dostępny w ośmiu rozmiarach, pokrywający zakres średnic przewodów od 1,3 do 5,5 mm (0,25 – 6,0 mm2). Temperatura pracy zadrukowanej tulejki PO mieści się w przedziale od 30 do 60°C. Produkt jest dostępny w wersji bezhalogenowej – POZ; yy PO-068 – spłaszczony profil do znakowania kabli o większych średnicach. Zadrukowany profil można nałożyć na uchwyt POH lub PKH (dostępne w różnych długościach) zapinany na kablu opaskami zaciskowymi PKB; yy PHZ – koszulka termokurczliwa o stosunku obkurczenia 2:1, specjalnie przygotowana pod nadruk termotransferowy, do stosowania w zakresie temperatur od -55 do 125°C. Drukarka ProMark T-800 umożliwia zadrukowanie koszulek o średnicach wewnętrznych 2,4 / 3,4 / 4,8 / 6,4 mm. Zalecana temperatura obkurczania koszulek PHZ to 110°C. Produkt jest dostępny w wykonaniu bezhalogenowym PHZF; yy PL – samoprzylepna taśma o wysokości 6, 9, i 12 mm z tworzywa sztucznego, dobrze sprawdzająca się w identyfikowaniu elementów szaf sterowniczych: lampek, przycisków, styczników itp.; yy PP – plaska taśma z tworzywa sztucznego o wysokości 4,6 lub 9 mm. Po zadrukowaniu profil ten można wsunąć do przezroczystej kieszeni oznacznika PT+ (na przewody o powierzchni przekroju 0,25-70,0 mm2), jego bezhalogenowej odmiany PTZ+ lub oznacznika kablowego PM mocowanego opaskami zaciskowymi PKB. Inne rozmiary PP stosowane są jako oznaczniki na listwy zaciskowe. T-800 jest odpowiedzią na rosnąca złożoność systemów przemysłowych oraz potrzeby współczesnych producentów szaf sterowniczych i wiązek kablowych. Partex Marking Systems Sp. z o.o. ul. Małgorzatowo 1c 87-162 Lubicz tel. (56) 659 08 02, fax (56) 659 08 27 e-mail: office@partex.pl www.partex.pl n

urządzenia dla energetyki 5/2012

EnerVision Sp. J. zaprasza do odwiedzenia stoiska nr 5 w pawilonie E podczas targów ENERGETAB w dn. 11-14 września 2012 r. w Bielsku-Białej

Jesteśmy na rynku polskim wyłącznym przedstawicielem firm: Kompleksowe rozwiązania dla stacji elektroenergetycznych, m.in. uniwersalny system zacisków MFC, osprzęt rurowy

Szeroka gama osprzętu dla napowietrznych linii elektroenergetycznych, w tym systemy tłumienia drgań (tłumiki, odstępniki) firmy DAMP Suzhou Furukawa Power Optic Cable Co. Ltd. Bogata oferta w zakresie przewodów OPGW

www.EnerVision.pl

technologie, produkty – informacje firmowe

Bezpieczniki wysokonapięciowe prądu przemiennego

ezpieczniki wysokonapięciowe ograniczające ogólnego stosowania najczęściej wykorzystywane są do zabezpieczania sieci energetycznych średniego napięcia i transformatorów energetycznych przed skutkami zwarć na zaciskach i w uzwojeniach transformatorów. W przypadku zwarcia w uzwojeniach transformatora niezabezpieczonego bezpiecznikami lub wyłącznikiem może dojść do rozerwania kadzi transformatora, rozlania oleju i pożaru. Bezpiecznikami tego typu zabezpiecza się również baterie kondensatorów. Bezpieczniki wysokonapięciowe o specjalnych charakterystykach służą do zabezpieczania obwodów z silnikami. Inna grupa bezpieczników wysokonapięciowych, na prądy znamionowe zazwyczaj mniejsze niż 1 A, przeznaczona jest do zabezpieczania sieci średniego napięcia przed zwarciami w przekładnikach napięciowych. Zastosowanie bezpieczników pozwala ograniczyć prądy zwarciowe w sieciach średnich napięć i zmniejszyć uszkodzenia spowodowane zwarciami. Istnieje kilka systemów bezpiecznikowych wysokonapięciowych, jednak w Polsce obecnie powszechnie stosowany jest, opracowany w Niemczech, system bezpieczników z wkładkami topikowymi o stykach średnicy 45 mm. Zależnie od napięcia znamionowego i prądu znamionowego wkładki mają różne znormalizowane długości i średnice. Bezpieczniki wysokonapięciowe ograniczające ogólnego stosowania produkowane są w oparciu o wymagania normy EN 60282-1 a bezpieczniki do zabezpieczania obwodów z silnikami wysokonapięciowymi dodatkowo powinny spełniać wymagania normy EN 60644. Firma SIBA będąca jednym z największych europejskich producentów bezpieczników wysokonapięciowych produkuje bezpieczniki wysokonapięciowe w systemach niemieckim (DIN), brytyjskim, francuskim, amerykańskim i wiele specjalnych wykonań do nietypowych zastosowań np. wkładki topikowe przeznaczone do instalowania w kadziach transformatorów olejowych. Innym rodzajem bezpieczników wysokonapięciowych są bezpieczniki gazowydmuchowe, które jednakże nie mają zdolności ograniczania prądów zwarciowych.

Wyzwalacz termiczny – nowa funkcja wybijaka

Wkładki topikowe wysokonapięciowe, za wyjątkiem wkładek do zabezpieczania przekładników napięciowych, wyposażone są we wskaźniki zadziałania lub wybijaki. Badania przeprowadzone w Niemczech wykazały, że przy dopuszczalnym dla transformatora przeciążeniu prądami o wartości od 1,5 do 2,5 prądu znamionowego wkładki topikowej może dojść do nadmiernego nagrzania wkładki topikowej i elementów rozdzielnicy, szczególnie wtedy gdy wkładka topikowa umieszczona jest w rozdzielnicy z SF6 lub w kapsule bezpiecznikowej. W takich przypadkach dochodzi do przekroczenia temperatur dopuszczalnych dla otaczających elementów izolacyjnych z tworzyw sztucznych co prowadzi do ich przyspieszonego starzenia oraz do pogorszenia zestyków w podstawach bezpiecznikowych i rozłącznikach. Biorąc to pod uwagę firma SIBA opracowała nową konstrukcję wybijaka zawierającego wyzwalacz termiczny. Zadziałanie wyzwalacza termicznego wybijaka następuje w przypadku gdy temperatura z jakiejkolwiek przyczyny przekroczy wartość dopuszczalną. W przypadku innych producentów może to być uzależnione od wystąpienia prądu przeciążeniowego. Stosowany przez firmę SIBA ogranicznik temperatury działa dopiero wtedy gdy czas przeciążenia przekroczy 10 minut. Zapobiega to niepotrzebnemu zadziałaniu ogranicznika temperatury przy krótkotrwałych przeciążeniach. Zadziałanie wybijaka w wyniku przetopienia topika lub przekroczenia dopuszczalnej temperatury uruchamia proces otwierania skojarzonego z bezpiecznikami rozłącznika. Tak więc zestawy rozłącznika z bezpiecznikami wyposażonymi w ograniczniki temperatury mogą wyłączać prądy mniejsze niż prąd wyłączalny najmniejszy bezpiecznika i zabezpieczają rozdzielnicę przed przekroczeniem dopuszczalnych temperatur.

Zdolność wyłączania i charakterystyki t-I

Wkładki topikowe wysokonapięciowe ogólnego stosowania są zazwyczaj wkładkami o niepełnej zdolności wyłączania co oznacza, że są one w stanie wyłączać prądy począwszy od pewnej

krotności prądu znamionowego aż do prądu znamionowej zdolności wyłączania. Prąd wyłączalny najmniejszy produkowanych w firmie SIBA bezpieczników wysokonapięciowych ogólnego stosowania jest zazwyczaj mniejszy od trzykrotnej wartości prądu znamionowego. Obszar, w którym wkładki nie zapewniają zdolności wyłączania, na charakterystykach czasowo-prądowych wkładek rysowany jest linią przerywaną. Charakterystyki czasowo-prądowe według normy EN 60282-1 nie powinny mieć tolerancji większej niż ±10% wartości prądu. Firma SIBA deklaruje, że charakterystyki jej wkładek topikowych wysokonapięciowych mieszczą się w granicach ±7%.

Jakość i trwałość niezbędną cechą

Wkładki topikowe wysokonapięciowe montowane są zazwyczaj w ważnych instalacjach, w których praca nie powinna być przerywana z powodu niesprawności zainstalowanej aparatury. Dlatego wkładki topikowe wysokonapięciowe powinny być przystosowane do wieloletniego niezawodnego działania. Produkowane w firmie SIBA bezpieczniki wysokonapięciowe przewidziane są na 30 lat pracy w obwodzie. Osiągnięto to poprzez zapewnienie pełnej szczelności produkowanych wkładek wysokonapięciowych, niezależnie od rodzaju wykonania. W procesie produkcji, na specjalnym stanowisku, sprawdzana jest szczelność każdej wyprodukowanej wkładki wysokonapięciowej. Więcej informacji o bezpiecznikach wysokonapięciowych i innych bezpiecznikach firmy SIBA na www.siba-bezpieczniki.pl n

urządzenia dla energetyki 5/2012

SIBA Polska Sp. z o.o. 05-092 Łomianki, ul. Grzybowa 5G tel. 22 832 14 77, fax. 22 833 91 18 GSM +48 601 241 236 e-mail: siba@sibafuses.pl www.siba-bezpieczniki.pl

Producent bezpieczników topikowych dla elektroniki, energetyki i automatyki oferuje: n bezpieczniki

do ochrony półprzewodników (ultraszybkie) n bezpieczniki przemysłowe trakcyjne n stałoprądowe n bezpieczniki w wykonaniu morskim oraz górnicze n bezpieczniki dla średnich napięć n bezpieczniki w standardach: brytyjskim, amerykańskim, francuskim, europejskim n bezpieczniki do obwodów fotowoltaicznych n bezpieczniki subminiaturowe SMD n bezpieczniki miniaturowe n bezpieczniki PTC n gniazda i podstawy bezpiecznikowe n bezpieczniki

technologie, produkty – informacje firmowe

Żurawie hmf efektywne w energtyce Żurawie HMF z powodzeniem wykorzystywane są w największych grupach energetycznych zajmujących się obrotem i produkcją energii elektrycznej na terenie całego kraju. Zakłady energetyczne obsługujące instalacje elektryczne, poszukują specjalistycznych pojazdów, które zapewnią transport ekip technicznych wraz z całym wyposażeniem do każdego obsługiwanego urządzenia o każdej porze roku. Najbardziej potrzebnym energetykom narzędziem pracy jest podnośnik koszowy, który wykorzystywany jest głównie przy budowie linii energetycznych niskiego i średniego napięcia, w tym również przy remontach i modernizacji już istniejących sieci oraz usuwaniu awarii.

uraw połączony z offrodowym podwoziem tworzy niezwykle funkcjonalną maszynę, która jest nieocenionym pomocnikiem dla ekip energetycznych. Dźwig z zamontowanym aluminiowym koszem ułatwia pracę i zwiększa efektywność brygad wykonawstwa sieciowego czuwających nad bezpieczeństwem energetycznym. Przełączanie między trybem: „żuraw - kosz” odbywa się za pomocą łatwo dostępnemu kluczykowi na pulpicie sterowniczym. Przekręcenie kluczykiem w tryb „kosz” powoduje gotowość do pracy z urządzeniem. Dzięki

szybkozłączu na ostatnim wysięgniku żurawia operacja sprzęgnięcia kosza z ramieniem może dokonać nawet jedna osoba. W przypadku braku zasilania żurawia spowodowanego np. awarią pompy hydraulicznej, system awaryjnego zasilania (agregat elektrohydrauliczny) umożliwi bezpieczne opuszczenie kosza. Każdy żuraw wyposażony w kosz posiada certyfikat CE zgodny z najnowocześniejszymi europejskimi normami EN 280. Ponieważ linie energetyczne zlokalizowane są w bardzo trudno dostępnych miejscach, większość oddziałów utrzy-

Rys. 1. Aluminiowy kosz posiada skrzynkę na narzędzia, antypoślizgową podłogę, specjalny uchwyt na sterowanie radiowe oraz mocowanie na pasy bezpieczeństwa.

mania sieci wybiera samochody o ponadprzeciętnych właściwościach terenowych zarówno do szybkich interwencji jaki i zaplanowanych prac związanych z budową i konserwacją napowietrznych linii energetycznych. Firma HMF dostarcza żurawie na każde, nawet najbardziej wymagające podwozie. W chwili obecnej przedstawiciel duńskiego producenta dla potrzeb jednego z liderów dystrybucji energii zrealizował dostawę żurawia HMF 2020-K3 na podwoziu MB AXOR 4x4 z przyczepą dłużycową oraz wyciągarką hydrauliczną. Żuraw w wersji K3 o całkowitym wysięgu 10,2 m i udźwigu na takim wysięgu 1650 kg zapewnia wysokie tempo pracy przy zachowaniu wszystkich środków bezpieczeństwa. Żuraw współpracuje z przyczepą do dłużycy, która dzięki zamontowanej obrotnicy umożliwia przewóz długich słupów energetycznych i dzięki swoim parametrom zapewnia bezpieczny transport ładunku. Zamontowany świder na ostatnim wysięgniku żurawia o średnicy 600 mm wykonuje odwierty na głębokość ok. 3 m pod słupy, ogrodzenia, fundamenty, drzewa. Sterowanie żurawia odbywa się zdalnie za pomocą pilota z wyświetlaczem ciekłokrystalicznym ,dzięki czemu operator ciągle informowany jest o parametrach pracy całego żurawia. Sterowanie radiowe wpływa na precyzję ruchów żurawia, co jest wyjątkową zaletą przy podnoszeniu długich słupów o rozmiarach sięgających od 8 do 14 m długości. Sprawną i bezpieczną pracę żurawiem zapewnia system HDL (system ciężkiego udźwigu), który współpracuje ze sterowaniem radiowym i umożliwia optymalny dobór prędkości pracy w zależności od wagi podnoszonego ładunku

urządzenia dla energetyki 5/2012

technologie, produkty – informacje firmowe (występują 4 rodzaje prędkości pracy od 100%-20%). Brak kąpieli olejowej w podstawie żurawia oraz technologia złączy spawanych to innowacyjne rozwiązania firmy HMF, które powodują, że duńskie żurawie są średnio lżejsze o 300-400 kg od konkurencyjnych dźwigów oferowanych na rynku. Uzyskana w ten sposób większa ładowność pojazdu jest nieocenioną zaletą podczas transportu długich słupów energetycznych. Specjalistyczna zabudowa przystosowana do przewozu narzędzi, materiałów i sprzętu (specjalne uchwyty na wiertnicę) zapewnia sprawniejszą obsługę podczas interwencji energetycznych. Kompletna maszyna może wjechać w niemal każdy teren, a w razie problemów np. w błocie, operator może wydostać się z opresji dzięki wyciągarce hydraulicznej o uciągu na linie równym 20 t. Nowoczesne samochody to inwestycja na lata, dlatego firma HMF stosuje tylko sprawdzone rozwiązania, które będą niezawodne i zapewnią możliwość szybkiego reagowania w każdych warunkach pracy. Szereg nowoczesnych rozwiązań konstrukcyjnych

Rys. 2. Żuraw HMF 2020-K3 umożliwia sprawny załadunek ciężkich i długich słupów energetycznych.

w żurawiach HMF wpływa na bezpieczeństwo pracy oraz znacznie obniżają koszty eksploatacji urządzenia dzięki czemu produkty HMF są szeroko wykorzystywane również w branży budow-

lanej, komunalnej, złomowej gdzie kluczowymi cechami są niezawodność, wytrzymałość i funkcjonalność konstrukcji. HMF Polska n

Rys. 3. Wciągarka hydrauliczna umieszczona na drugim ramieniu łamania umożliwia podnoszeni słupów w pozycji pionowej co pozwala na swobodne manewrowanie podnoszonym słupem między przewodami energetycznymi.

urządzenia dla energetyki 5/2012

technologie, produkty – informacje firmowe

System automatyki i dystrybucji w jednej obudowie? Orion+ Nowe rozwiązanie firmy Hager Zgodnie z zasadą ciągłego doskonalenia się firma Hager prezentuje całkowicie nową, generalnie zrewolucjonizowaną ofertę obudów naściennych IP65 Orion+. Jako technicznie udoskonalone rozwiązanie Orion+ zastąpił rodzinę obudów metalowych i poliestrowych oferowanych do niedawna pod nazwą Orion.

owa oferta obudów IP65 Orion+ dzieli się na dwie podrodziny: obudowy z blachy stalowej oraz obudowy poliestrowe, z kolei obudowy poliestrowe na dwa podtypy: Box-structure i Panel-structure. Ze względu na solidne wykonanie i wysoki stopień ochrony IP65, Orion+ jest wyjątkowym rozwiązaniem do zabudowy wewnątrz i na zewnątrz pomieszczeń w komercyjnych i przemysłowych aplikacjach. Wariant obudów metalowych wykonanych z blachy stalowej, malowanych warstwowo, odporną, proszkową, epoksy-poliestrową farbą oraz wariant obudów z poliestru wzmacnianego włóknem szklanym, tworzą szeroką ofertę obudów, przeznaczoną do stosowania w ciężkich warunkach, wilgotnych miejscach, w sąsiedztwie pracy ciężkich urządzeń mechanicznych jak i trudnym żrącym, chemicznym środowisku. Orion+ gwarantuje permanentną niezawodność operacyjną urządzeń i aparatów zainstalowanych w środku obudowy nawet

Rys. 0. Obudowa metalowa Orion+ wyposażona w podzespoły systemu C

w bardzo niekorzystnych warunkach atmosferycznych.

Elastyczność: zabudowa wewnętrzna

Innowacyjne rozwiązanie zabudowy wewnętrznej charakteryzuje się szerokim zakresem praktycznych udogodnień znacznie ułatwiających wykonywanie prac montażowych przez instalatorów i elektryków. Na szczegółową uwagę zasługuje kombinowany system zabudowy wewnętrznej: płyty montażowe do aplikacji z zakresu automatyki oraz szyny TS35(DIN) do zabudowy aparatury modułowej dystrybucyjno-zabezpieczającej. Kiedy zaistnieje konieczność dostarczenia obudowy„dystrybucyjnej” (wyposażonej tylko w szyny pod aparaty modułowe), elektromonterzy mają do wyboru dwa typy zabudowy: • System S, podzespół gotowy - prostej konstrukcji ruszt z szynami i maskownicami (pod jednym numerem zamówieniowym);

Rys.1. Montaż aparatury na stole

• System C, podzespoły do indywidualnych zastosowań, pozwalające na łączenie zabudowy płyt montażowych i szyn TS35 w jednej obudowie (konstrukcja kombinowana rys.0). Szczególną cechą systemu C jest fakt, że montaż aparatów modułowych i ich okablowanie odbywa się na zewnątrz obudowy, a przewody można rozprowadzać w każdym kierunku: pionowo, wzdłuż szyn nośnych w specjalnie do tego przystosowanych kanałach grzebieniowych (BA7 Tehalit) oraz poziomo wykorzystując do tego celu klamry do podtrzymania przewodów, w prosty sposób montując je na szynach TS35 (rys. 1,2,3). Takie rozwiązanie przekłada się w szczególności na łatwy i przyjazny instalatorowi sposób montażu urządzeń i aparatów w obudowie. Zabudowa wewnętrzna w Orion+ daje również inne, dodatkowe korzyści elektromonterom. Na przykład dzięki specjalnym nośnikom do podtrzymania kabli zapewnione jest uporządkowanie sposobu prowadzenia przewo-

Rys. 2. Montaż podzespołu z aparatami.

urządzenia dla energetyki 5/2012

technologie, produkty – informacje firmowe

Rys. 3. Zabudowa maskownic w systemie C

dów w rozdzielnicy (rys. 4), co bardzo ułatwia identyfikację kabli i ewentualną ich wymianę podczas eksploatacji.

Funkcjonalność: uszczelnienia piankowe

Kolejnym, dogłębnie rozważonym aspektem funkcjonalności obudów była ilość miejsca potrzebna na podejścia kablowe. W obudowach stalowych Orion+ wprowadzono innowacyjne rozwiązanie całkowicie demontowanych górnych i dolnych płyty osłaniających, co spowodowało, że w porównaniu z dotychczasowym rozwiązaniem, zwiększyła się przestrzeń wprowadzenia kabli zarówno z góry jak i z dołu. Uzyskano w ten sposób również dwie dodatkowe możliwości wprowadzania płyt montażowych od góry lub z dołu zachowując przy tym standardowy, frontalny sposób montażu płyt montażowych z urządzeniami. Podczas wiercenia otworów pod dławiki kablowe, możliwość demontażu górnych/dolnych płyt metalowych także stanowi zadziwiającą korzyść dla użytkownika, mianowicie obudowa może być montowana na ścianie niezależnie od postępu procesu podłączenia przewodów do rozdzielnicy (rys. 5). Jedną

Rys. 7. Ergonomiczne uchwyty w maskownicach

Rys. 4. Prowadzenie przewodów pod aparatami

ze szczególnych praktycznych cech jest fakt, iż płyty te są fabrycznie wyposażone w uszczelki piankowe co zapewnia utrzymanie wysokiego stopnia ochrony IP65 nawet przy wielokrotnym demontażu. Pokrywy maskujące (maskownice z tworzywa sztucznego) zapewniają przejrzystość oraz jednorodny wygląd: wewnętrzne przetłoczenia ułatwiają docinanie skomplikowanych otworów pod fronty niestandardowych aparatów i urządzeń (rys. 6), natomiast ergonomiczne uchwyty maskownic pozwalają łatwo i bezpiecznie trzymać oraz montować maskownice w obudowie (rys. 7). Podobnie jak górne i dolne pokrywy, również drzwi posiadają standardowe piankowe uszczelnienia. Zawiasy skonstruowano w ten sposób, że pozwalają na szybką zmianę drzwi prawe/lewe oraz dodatkowo umożliwiają ich otwarcie do 140° w obu przypadkach (rys. 8). Dostępne są zarówno drzwi pełne jak i przezroczyste – te ostatnie szczególnie zalecane do instalacji z przyciskami i lampkami sterującymi.

Rys. 5. Demontowalne płyty górne i dolne w obudowach metalowych Orion+

Rys. 6. Maskownica pełna z fabrycznymi przetłoczeniami

Łatwy i prosty sposób montażu naściennego jest dogodniejszy przy

wykorzystaniu czterech specjalnie do tego celu wyprofilowanych fabrycznie uchwytów montażowych (rys. 9). Co więcej, producent również oferuje metalowe cokoły do umieszczenia obudowy na podłodze umożliwiając w ten sposób zabudowę przyścienną. Obudowy stalowe mogą być również w łatwy sposób montowane piętrowo, zachowując przy tym wysoki stopień ochrony IP65 przy użyciu dodatkowej, specjalnej uszczelki zabezpieczającej. Jest to niewątpliwe udogodnienie w przypadku wystąpienia konieczności doposażenia obudowy

Rys. 8. Szybka zamiana drzwi lewe/prawe

Rys. 9. Uchwyty montażowe naścienne do obudowy metalowej Orion+

Prostota: montaż naścienny

urządzenia dla energetyki 5/2012

technologie, produkty – informacje firmowe

Rys. 10. Przykład wyposażenia obudowy Orion+ (poliestrowej) w szyny zbiorcze pionowe

w dodatkowe urządzenia lub rozbudowę aplikacji podczas eksploatacji.

Do każdej - nawet nietypowej, aplikacji

Orion+ jest dostępny w różnych typach (metalowe i poliestrowe) i rozmiarach, poczynając od wielkości 250 x 200 x 160 mm (obudowa metalowa) a kończąc na 2050 x 1100 x 300 mm (obudowa z cokołem, dwusekcyjna, poliestrowa). Wersja poliestrowa jest wykonana w drugiej klasie izolacji (II kl.), podczas gdy obudowy stalowe posiadają uziemienie wszystkich metalowych elementów obudowy i wykonane są w pierwszej klasie izolacji. W ten sposób Orion+ obejmuje wszystkie możliwe typy aplikacji: instalacje przemysłowe (w pomieszczeniach i na zewnątrz obiektów) w zanieczyszczonych środowiskach, trudnych warunkach atmosfePodstawowe dane techniczne: Montaż: Stopień ochrony/odporność uderzeniowa: Wymiary: Klasa izolacji: Materiał:

Kolor: System zabudowy wewnętrznej: • prąd znamionowy max: • napięcie znamionowe: • napięcie znamionowe izolacji: • napięcie impulsowe: • prąd zwarciowy max.

Rys. 11. Przykład wyposażenia obudowy Orion+ (poliestrowej) w drzwi wewnętrzne i lampki sygnalizacyjne

rycznych czy też w krytycznym otoczeniu pracy mechanicznych urządzeń. Jedną z najważniejszych cech rodziny Orion+ są parametry elektryczne zatwierdzone dla wyposażenia wewnętrznego obudów. Obudowy Orion+ są certyfikowane i sprawdzone pod względem prądu zwarciowego Icc, który dla aparatów i wyposażenia wewnętrznego może wynieść maksymalnie 35kA. W obudowach poliestrowych (Panel-structure) można zamontować bezpośrednio na tylnich ścianach obudowy miedziane szyny zbiorcze (pionowe lub poziome), bez konieczności stosowania specjalnych izolatorów (rys. 10). Takie rozwiązanie jest szczególnie korzystne w przypadkach nietypowych, skomplikowanych czy też racjonalizatorskich instalacji. Zarówno obudowy stalowe jak i poliestrowe można wyposażyć w drzwi we-

wnętrzne z możliwością zamiany kierunku otwierania (rys. 11). Wysoka odporność uderzeniowa jest zapewniona w obu przypadkach tzn. bez względu na to czy drzwi zewnętrzne są przezroczyste czy pełne, odporność ta wynosi 20 dżuli (IK10), czyli jest to poziom maksymalny (zgodnie z normą EN50102). Wraz z nowym typem obudów w ofercie firmy poszerzono znacznie zakres akcesoriów do regulacji/chłodzenia i utrzymywania temperatury wewnątrz obudowy. W zależności od potrzeb można stosować grzałki, wentylatory, kratki, termostaty oraz filtry konieczne z punktu widzenia utrzymywania odpowiednich warunków cieplnych wewnątrz obudowy. Maksymilian Grabowski Hager Polo Sp. z o.o.

montaż natynkowy (lub przyścienny - na cokole) IP65 / IK10 od 250 x 200 x 160 mm do 2050 x 1100 x 300 mm I kl. izol. – obudowy z blachy stalowej II kl. izol. – obudowy poliestrowe blacha stalowa lub poliester wzmacniany włóknem szklanym jasnoszary, RAL 7035 In max. – 630A Un – 400V, 50/60 Hz Ui – 690V Uimp. – 8 kV Icc – 35 kA

urządzenia dla energetyki 5/2012

at the core of performance

Because so much of your performance runs through caBles Kable i systemy kablowe Nexans są obecne w każdym miejscu naszego codziennego życia. Tworzą infrastrukturę energetyczną i telekomunikacyjną, występują w przemyśle, budownictwie, statkach, farmach wiatrowych, pociągach, samochodach, samolotach, … Prawdopodobnie nawet o tym nie wiesz, bo nie widzisz ich na co dzień. Nasze kable i systemy kablowe otwierają drzwi do światowego postępu. Nexans Polska sp. z o.o. · ul. Wiejska 18, 47-400 Racibórz marcom.info@nexans.com · www.nexans.pl

Światowy ekspert w dziedzinie kabli i systemów kablowych

technologie, produkty – informacje firmowe

Zakład ZREW Oddział Transformatory w Łodzi

NOWE MOŻLIWOŚCI BADAWCZE W POLIMEX-MOSTOSTAL S.A.

Zakład ZREW Oddział Transformatory w ŁODZI

UDAROWE POLE PROBIERCZE Z GENERATOREM napięciowym HAEFELY SGDA 1.2MV/120kJ Historia Zakładu ZREW Oddział Transformatory znajdującego się w Łodzi, przy ul. Rokicińskiej 144 rozpoczęła się w roku 1952, gdy Minister Energetyki decyzją nr 40/52 polecił budowę „Warsztatu Wielkich Transformatorów” w Janowie koło Łodzi.

oczątkowa nazwa firmy „Warsztat Wielkich Transformatorów” szybko została zmieniona w 1954 roku na „Baza Remontowa Transformatorów”, ponieważ nowy zakład i pracująca stacja elektroenergetyczna 220kV„Janów” dzieliła tylko ściana działowa, klienci z energetyki szybko nadali „Bazie Remontowej Transformatorów” skrót „Baza-Janów” W roku 1963r. powstał ZREW – Zakłady Remontowe Energetyki Warszawa, w skład których wszedł Oddział Trans-

formatory, w roku 1994 spółka została sprywatyzowana. W roku 1997 zadebiutowała na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie, w roku 2007 nastąpiło połączenie ZREW z Polimex - Mostostal S.A. Pierwsze zamówienie zrealizowano w czerwcu 1956 roku. W 1961r. Baza Remontowa Transformatorów jako pierwsza w Polsce rozpoczęła wykonanie uzwojeń 220 kV do transformatorów energetycznych.

Fot. 1. Rok 1958, remont transformatora jednofazowego 220kV firmy ASEA

urządzenia dla energetyki 5/2012

technologie, produkty – informacje firmowe

Fot. 2. Rok 1962 montaż autotransformatora produkcji ZSRR 220 kV o mocy 66,7MVA, po modernizacji w Bazie Janów

Od tego czasu Zakład wyremontował kilka tysięcy transformatorów dużej i średniej mocy dla zakładów energetycznych, elektrowni, elektrociepłowni jak i dla przemysłu krajowego. Wieloletnie doświadczenie, bogate zaplecze techniczno-technologiczne oraz wysoko kwalifikowana kadra inżynieryjna pozwoliła obok działalności remontowej na uruchomienie w latach 90-tych produkcji nowych transformatorów. W strategii rozwoju naszej firmy kluczowe znaczenie ma utrzymanie najwyższej jakości świadczonych usług. Firma jako jedna z pierwszych w branży transformatorowej, wprowadziła 6 czerwca 1997r. certyfikowany System Jakości ISO 90001, w zakresie remon-

Fot. 3. Stanowisko do analizy DGA oleju elektroizolacyjnego

Fot. 4. Maszynownia stacji prób - generatory do wykonania prób odbiorczych

Fot. 5. Transformator probierczy 500kV firmy VEB na polu probierczym AC

urządzenia dla energetyki 5/2012

Fot. 6. Widok nowego pola probierczego z dostarczonym generatorem SGDA 1.2MV, 120kJ firmy Haefely Test AG (jeszcze w skrzyniach)

technologie, produkty – informacje firmowe

Fot. 7. Montaż ostatniego stopnia generatora SGDA 1,2MV/120kJ firmy Haefely Fot. 8. Próby napięciem piorunowym transformatora 16 MVA, 115/16,5kV nowym generatorem SGDA 1.2MV/120kJ.

tów i modernizacji transformatorów: mocy, rozdzielczych, suchych oraz transportu ładunków ponadgabarytowych, także w projektowaniu i produkcji transformatorów energetycznych, prostownikowych i piecowych. Zakres produkcji obejmuje cała gamę transformatorów energetycznych , w tym sieciowych, blokowych i specjalnych na napięcie do 123 kV. Wszystkie parametry oferowanych transformatorów oraz ich wyposażenie dostosowane są do indywidualnych potrzeb naszych klientów. Zwiększona produkcja nowych transformatorów spowodowała konieczność sprawnej organizacji badań i pomiarów podczas prób odbiorczych. Pociąga to za sobą konieczność stosowania najskuteczniejszych metod oceny stanu technicznego transformatorów podczas ich produkcji. W tym celu w naszym zakładzie przy współpracy z firmą Haefely Service Consulting z Warszawy powstało nowe pole probiercze do badań napięciem piorunowym nowo wyprodukowanych jak również wyremontowanych jednostek. Polimex - ZREW zakupił w firmie Haefely Test AG generator udarowy o napięciu max. udaru LI 1.2MV i energii 120kJ. Generator wyposażony jest w programowalny sterownik typu GC223, miernik i analizator udarów typu HiAS 743, ładownicę LGR100kV i udarowy dzielnik napięcia typu CR1200-700. Dostarczony został też zestaw rezystorów do kształtowania udaru SI. Wydzielono z hali produkcyjnej odpowiednią powierzchnię, odizolowano system grzejny, wykonano głęboki uziom dla pola probierczego. Sieć zasilającą odcięto od sieci Zakładu transformatorem izolującym. Działania te miały na celu zabezpieczenie obsługi pola probierczego, systemów komputerowych i sterujących Zakładu przed przepięciami pojawiającymi się w „ziemi” udarowego systemu probierczego w chwili wytworzenia udaru, a zwłaszcza jego ucięcia. Podłogę udarowego pola probierczego wykonano ze zbojonego betonu pokrytego masą żywiczną. Wykonano też przestronną sterownię w której umieszczono system sterujący typu GC223 generatora udarowego oraz miernik i analizator przebiegów udarowych typu HiAS 743 wraz z drukarką. Pole probiercze zabezpieczane jest na czas prób transformatorów przesuwalną siatką metalową. Wejścia na pole probiercze zabezpieczone są syste-

urządzenia dla energetyki 5/2012

technologie, produkty – informacje firmowe

Fot. 9. Udarowe pole probiercze ZREW. Od lewej dzielnik napięcia CR1200-700, ładownica LGR100, generator udarowy SGDA 1.2MV/120kJ. W głębi duża, wygodna sterownia

mem powodującym natychmiastowe wyłączenie WN i uziemienie generatora w chwili wtargnięcia na pole w czasie próby. Montaż generatora w marcu 2012r. przebiegł sprawnie i bez najmniej-

Fot. 10. Pulpit sterowniczy GC223 wraz z systemem HiAS 743 do pomiaru i analizy przebiegów napięć i prądów udarowych

szych trudności, co było wynikiem starannego przygotowania i fachowości monterów z Haefely Test AG raz Załogi ZREW. Polimex – ZREW otrzymał nowe, potężne narzędzie do badania rozwiązań

modelowych i gotowych transformatorów. Ryszard Kozak, POLIMEX - ZREW Jerzy Wierzbicki, HAEFELY SERVICE CONSULTING

Fot. 11. Przykładowe wyniki badań transformatora 50MVA, 115/30kV. Z lewej seria pełnych przebiegów udarowych przy napięciu 450kV dla fazy „U”, zgodnie z PN-EN 60076-3, z prawej przebiegi wymuszonego prądu dla tej fazy.

urządzenia dla energetyki 5/2012

technologie, produkty – informacje firmowe

System rejestracji i analizy zdarzeń, zakłóceń oraz trendów W referacie przedstawiono koncepcję centralnego systemu rejestracji i analizy zdarzeń, zakłóceń oraz trendów w układach elektroenergetycznych obiektów takich, jak elektrownie i elektrociepłownie, duże zakłady przemysłowe, stacje przesyłowe i rozdzielcze KSE. Rozwiązanie opracowane w Energoteście umożliwia zbieranie w sposób ujednorodniony zapisów z wielu źródeł, zarówno z autonomicznych rejestratorów, jak i modułów rejestracji w urządzeniach automatyki elektroenergetycznej (AEE) i urządzenich i układach enegoelektronicznych (EE) do odpowiednio ustrukturyzowanej bazy danych. Dysponując takim wieloźródłowym zasobem zarejestrowanych zdarzeń, zakłóceń, wielkości pomiarowych oraz obliczeniowych, możliwe jest ich analizowanie w dowolnym miejscu na obiekcie lub poza nim.

Wprowadzenie

Zachodzące zmiany własnościowe i organizacyjne w elektroenergetyce zawodowej oraz w przemyśle rodzą nowe potrzeby w obszarze rejestracji i analizy procesów i parametrów pracy urządzeń. Zaspokajanie tych potrzeb staje się możliwe dzięki rozwojowi mikroprocesorowych urządzeń i narzędzi informatycznych. Cele i oczekiwania stawiane przed systemami rejestracji i analiz na obiektach są zróżnicowane. Zwyczajowo system rejestracji i analiz zdarzeń oraz zakłóceń kojarzy się z jednym celem, czyli identyfikacją przyczyn pojawiających się stanów zakłóceniowych i awaryjnych. Centralny system, o jakim mowa w referacie, może być wykorzystywany do bardzo wielu różnych celów, między innymi do: • szybkiego i precyzyjnego analizowania i ustalania przyczyn awarii rozległych, • tworzenia wiarygodnych dokumentów poawaryjnych, np. dla celów ubezpieczeniowych, • statystycznej analizy stanów awaryjnych i zakłóceniowych dla celów diagnostyki i profilaktyki, • oceny pracy urządzeń automatyki elektroenergetycznej i energoelektroniki, • oceny zmiany stanu technicznego urządzeń podstawowych, • monitorowania rozruch urządzeń, • automatyzacji raportowania. Na każdym obiekcie występują, ponadto charakterystyczne potrzeby związa-

ne z jego specyfiką technologiczną, stąd system centralnej rejestracji i analizy zdarzeń, zakłóceń oraz trendów projektuje się z uwzglednieniem indywidualnych oczekiwań i uwarunkowań obiektu.

Podstawowe uwarunkowania i problemy

Uwarunkowania Podstawowe uwarunkowania, ograniczające możliwości systemu, związane są ze sposobem rejestracji. W rejestratorach analogowych, które ciągle jeszcze funkcjonują, w szczególności w przemyśle, podstawowym ograniczeniem jest: • mała dokładność rejestracji, • niska jakość zapisów, • brak możliwości automatycznego obliczania innych wielkości w oparciu o wielkości mierzone • brak możliwości precyzyjnego porównywania przebiegów z różnych rejestratorów. W urządzeniach mikroprocesorowych, najpoważniejszym wyzwaniem, jest optymalne zarządzanie dużą ilością danych. Zarejestrowane przebiegi, zdarzenia oraz wielkości pomiarowe i wyliczone nie są dostępne w jednym spójnym systemie, aby je pozyskać operator/specjalista jest często zmuszony do sięgania do wielu źródeł. Aby to zrobić musi korzystać z różnych firmowych oprogramowań producentów urządzeń AEE i EE. Dostęp do tych danych jest skomplikowany i długotrwały. Pozy-

skane zapisy zazwyczaj nie są synchronizowane w czasie. W przypadku analizy przyczyn awarii, w stresującej sytuacji, operator podejmuje decyzje ukierunkowane na ograniczenie jej skutków na podstawie niepełnych, niezbyt szczegółowych informacji o jej przyczynach. Nie ma możliwości, z powodu czasochłonnego pozyskiwania informacji z wielu urządzeń oraz ich zróżnicowanej, jakości (dokładności, synchroniczności), ustalić w sposób pewny przyczyn awarii. Kolejnym uwarunkowaniem, wynikającym z ukierunkowania spółek energetycznych na maksymalizowanie zysku jest ograniczanie liczebności personelu różnych służb technicznych. Zmniejszanie kadry inżynierskiej z obszaru eksploatacji i utrzymania ruchu skutkuje, między innymi, brakiem czasu na szkolenia, w tym na poznawanie nowych urządzeń czy programów. Ilość i różnorodność informacji Na dużych obiektach w systemach rejestracji i analizy są zbierane i przetwarzane olbrzymie ilości danych. Postęp w dziedzinie przesyłu informacji, zarówno w sieciach lokalnych, jak i rozległych sprawia, że ilości dostępnych danych rośnie w postępie geometrycznym. Równocześnie rośnie zapotrzebowanie na informacje wynikające z konieczności doskonalenia procesów technologicznych, nowymi możliwościami oceny stanu urządzeń dla celów diagnostyki i profilaktyki, wdrażania no-

urządzenia dla energetyki 5/2012

technologie, produkty – informacje firmowe wych modeli zarządzania. Oznacza to konieczność posiadania coraz bardziej dokładnych i wieloźródłowych danych (zdarzeń, przebiegów wielkości szybko i wolno zmiennych) do prowadzenia analiz, statystyk, prognoza, itp. Do konkretnych celów wykorzystujemy różnego rodzaju informacje: zdarzenia, zakłócenia, trendy. Mają one odmienną charakterystykę oraz źródło pochodzenia. Poniżej krótko je scharakteryzowano. Zdarzenia to oznakowane czasem informacje o zaistnieniu zjawiska, przykładowo: działaniu układów automatyki, zmianie stanu łączników, przekroczeniu dopuszczalnej wartości parametrów, awarii, itp. Źródłem zdarzeń mogą być: rejestratory autonomiczne, sterowniki programowalne, urządzenia (AEE), takie jak: zabezpieczenia układy przełączania zasilań, regulacji napięcia, synchronizacji, itp. oraz urządzeniach i układach (EE), takie jak: układy wzbudzenia i regulacji napięcia generatorów, przekształtniki, układy kompensacji mocy bierne, itp. Każde z tych źródeł rejestruje od kilkudziesięciu do kilkaset różnego typu zdarzeń. Pojedyncze zdarzenie jest informacją „krótką” (kilka bajtów) powstającą jedynie przy zmianach stanu układu lub w czasie awarii (relatywnie rzadko). Zakłócenia to sygnały mierzone z dużą częstotliwością (kilka kHz) w ograniczonym czasie (kilku sekund) i przechowywane najczęściej w postaci plikowej. Źródłem sygnałów o zakłóceniach są dedykowane rejestratory lub moduły rejestracji zakłóceń w urządzeniach AEE i EE. Pojedyncze zakłócenie jest informacją „długą” (kilka megabajtów), powstającą w stanach zakłóceniowych lub awaryjnych pracy układu (relatywnie rzadko). Trendy to mierzone w sposób ciągły z małą częstotliwością (co kilka sekund, minut) wielkości elektryczne, fizyczne oraz wielkości wyliczane dostępne w postaci uzupełnianego na bieżąco ciągu próbek. Źródłem trendów mogą być dowolne urządzenia dostarczające dane pomiarowe i wielkości wyliczone. Proces rejestracji trendów (w tym znakowanie czasem) następuje w urządzeniach lokalnych, bądź w systemie. Dane dla wyznaczania trendów napływają w sposób ciągły, a o ich ilości decyduje wyłącznie sposób archiwizacji i algorytm kompresji. Cechy te decydują o rozmiarach rejestracji trendów. Z zasady są to największe zasoby informacji podlegające archiwizacji.

Rys. 1. Przykładowa struktura systemu ET dla elektrowni

Koncepcja systemu centralnej rejestracji i analizy zdarzeń, zakłóceń oraz trendów

Istotą koncepcji systemu opracowanego w Energoteście (system ET) jest zebranie, w uporządkowany sposób, wszystkich koniecznych informacji z różnych źródeł rejestracji w jednej lub kilku bazach danych, a co najważniejsze zsynchronizowanie ich podstawy czasowej. Opracowane narzędzia informatyczne, z jednej strony zapewniają dogodną obsługę systemu poprzez ujednolicenie sposobu prezentacji danych z różnych urządzeń, z drugiej strony pozwalają na zaawansowane sposoby filtracji zebranych informacji zazwyczaj niedostępne w programach dedykowanych. W systemie ET informacja o zdarzeniach związana jest z obiektem, a nie z urządzeniem AEE generującym dane. Innymi słowy informacją jest, np. otwarcie konkretnego wyłącznika,

urządzenia dla energetyki 5/2012

a nie zmiana sygnału dwustanowego na wejściu zainstalowanego na nim urządzenia AEE. Urządzenie to jest tylko źródłem informacji, system zaś: • identyfikuje informacje z obiektem, • odpowiednią je klasyfikuje i archiwizuje, • umożliwia prezentację, w spójny sposób, informacji pochodzących z wielu źródeł. System ET ma budowę hierarchiczną, co oznacza, że system centralny, np. w elektrowni oparty jest o podsystemy stworzone na poszczególnych blokach. System na bloku umożliwia zebranie i „ujednorodnienie” zapisów z autonomicznych rejestratorów oraz modułów rejestracji w blokowych układach i urządzeniach AEE, takich jak: zabezpieczeń w układzie wyprowadzenia mocy bloku i potrzeb własnych, przełączania zasilań, analizatorów parametrów w rozdzielniach, wzbudzenia i regula-

technologie, produkty – informacje firmowe

Rys. 3. Struktura systemu ET dla zakładu przemysłowego

Rys. 2. Przykładowa struktura systemu ET dla sieci przesyłowych i rozdzielczych

cji napięcia generatora, synchronizacji, regulatorów napięcia transformatorów, itp. System ET dla elektrowni integruje informacje z podsysytemów blokowych, potrzeb ogólnych elektrowni oraz przyelektrownianej stacji KSE. Tym sposobem tworzony jest „rozproszony rejestrator” umożliwający kompleksowe nadzorowanego obiektu. W zakresie analizy stanów zakłóceniowych i awaryjnych system ET w istotny sposób ułatwia i przyśpiesza przeprowadzenie analizy. Operator/dyżurny elektryk bezpośrednio po awarii lub wystąpieniu stanu zakłóceniowego uzyskuje w sposób szybki i wygodny, dokładnie te informacje, które są mu potrzebne dla interpretowania zaistniałej sytuacji. Na etapie opracowywania systemu ET należy: • określić cele jakim ma służyć, • zdefiniować rodzaje danych, które będą konieczne do realizacji zdefiniowanych celów, • określić źródła danych – przy założeniu dodania nowych, dedykowanych rejestratorów i wykorzystaniu istniejacych urządzeń AEE i EE. System ET może być opracowany przez Energotest i wdrożony na obiekcie

w trakcie realizacji systemu sterowania i nadzoru bądź, jak autonomiczny , niezależny system rejestracji i analiz.

Rozwiązania informatyczne w ramach systemu ET

Oprogramowanie wchodzące w skład systemu ET jest tworzone i doskonalone od wielu lat. W skład wchodzą specjalizowane pakiety odpowiedzialne za, między innymi: • komunikację z autonomicznymi rejestratorami i modułami rejestracji w różnych urządzeniach AEE i EE, • składowanie rejestracji w bazie danych SQL oraz synchronizowanie ich podstawy czasowej, • synchronizowanie powiązanych ze sobą baz danych, • analizowanie zakłóceń, • analizowanie zdarzeń, • analizowanie trendów. Oprogramowanie systemu ET wyróżnia się bardzo efektywnym i nowatorskim sposobem obróbki i przechowywania i analizy informacji. Do jego najważniejszych funkcjonalności system można zaliczyć: • automatyczne gromadzenie rejestracji ze wszystkich zdefiniowanych źródeł,

• efektywny sposób kompresji plików rejestracji i synchronizacji baz danych, • import i eksport przebiegów do plików w formacie Comtrade, • tworzenie hierarchicznej struktury baz danych, • stosowanie zaawansowanych metod filtracji przebiegów, pozwalających szybko wyszukać przebiegi spełniające ściśle określone kryteria, • przeglądanie, na wspólnym wykresie czasowym, przebiegów pochodzących z różnych rejestratorów o różnych częstotliwościach próbkowania, • łączenie rejestracji pochodzących z różnych rejestratorów w sekwencje, tj. grupy rejestracji pokrywających się lub zachodzących na siebie w czasie. Dzięki temu jednoczesne lub prawie jednoczesne zadziałanie kilku rejestratorów przedstawiane jest w liście rejestracji, jako jedna sekwencja, • bogaty zestaw funkcji matematycznych, • generacja plików PDF i przesyłanie ich pocztą e-mailową. Istnieje również, zależna od lokalnych możliwości, możliwość powiadamiania poprzez SMS.

urządzenia dla energetyki 5/2012

technologie, produkty – informacje firmowe

Rys. 4. Struktura powiązań składników oprogramowania wchodzących w skład systemu ET

Rejestrator zdarzeń i zakłóceń RZ-40

Optymalnym rozwiązaniem jest tworzenie systemu ET na bazie niezależnych, wysokiej klasy, rejestratorów zakłóceń i zdarzeń. Takim urządzeniem jest niewątpliwie rejestrator RZ-40. Energotest od wielu lat zajmuje się problematyką systemów sterowania i nadzoru, w tym rejestracją zdarzeń i zakłóceń w układach elektroenergetycznych. W wyniku prowadzonych prac badawczo-konstrukcyjnych w roku 1999 powstał pierwszy rejestrator mikroprocesorowy RZ-30. Prace nad doskonaleniem rozwiązań prowadzone są ustawicznie, czego wyrazem jest kolejna wersji rejestratora o symbolu RZ-40. Do jego zalet, wyróżniających go na rynku należą: • brak jakichkolwiek części mechanicznych ruchomych (wentylatory, dyski), • niski pobór mocy (<20W), • błąd oznaczania czasu do 30 microsekund, • częstość próbkowania do 16 kHz • bezpośrednie podłączenie do sieci Ethernet, • możliwość autonomicznej pracy (bez jednostki centralnej) • wewnętrzny dysk CF na ok. 1000 rejestracji, • dostęp do zarejestrowanych plików COMTRADE przez FTP, • możliwość pełnego sterowania urządzeniem poprzez panel czołowy, • duża elastyczność w zakresie definiowania kryteriów wyzwoleń rejestracji (niezależne wyzwolenie dla rejestratora szybkozmiennego i wolnozmiennego). Rejestrator RZ-40 przeszedł z pozytywnym wynikiem procedurę aprobacyjną PSE – Operator i został zakwalifikowany do stosowania na wszystkich typach stacji KSE. Procedura aprobacyjna została ustalona w 2007 roku przez Departament In-

Rys. 5 Widok rejestratora RZ-40

frastruktury Sieciowej (obecnie Departament Eksploatacji) PSE Operator SA. Pierwszy etap polegał na „oficjalnym” zadeklarowaniu danych technicznych zgłaszanego do aprobaty systemu rejestracji w formie „Zestawienie danych gwarantowanych”. Po pozytywnej weryfikacji zadeklarowanych danych gwarantowanych, w drugim etapie procedury, systemy były poddane sprawdzeniu parametrów podstawowych. Pozytywny wynik z tych badań „był przepustką” do pełnych badań szczegółowym, zgodnie z metodologią opracowaną w Instytucie Energetyki. Do badań zgłosiło się 11 producentów (6 krajowych i 5 zagranicznych), do trzeciego etapu przeszły już tylko urządzenia 5 producentów (3 krajowych i 2 zagraniczny). Pozytywną aprobatę uzyskały rozwiązania 3 krajowych producentów. W sumie w elektroenergetyce i przemyśle pracuje już kilkaset naszych rejestratorów.

Podsumowanie i wnioski

System ET jest innowacyjnym rozwiązaniem umożliwiającym zbieranie i „ujednorodnienie” zapisów z autonomicznych rejestratorów i modułów rejestracji w układach i urządzeniach AEE i EE, takich jak: zabezpieczenia, przełączanie zasilań, analizatory parametrów w rozdzielniach, wzbudzenia i regulacja napięcia generatora, przekształtniki, synchronizacji, regulatorów napięcia transformatorów. Instalując w ramach wdrażania systemu ET, dodatkowe rejestratory na najważniejszych, najbardziej newralgicznych urządzeniach i układach elektroenergetycznych obiektu zapewniamy, tak potrzebną szczególnie w stanach awaryjnych, możliwość redundantnej rejestracji w stosunku do rejestracji realizowanej w urządzeniach i układach AEE i EE. Dysponując pełnym zasobem zarejestrowanych synchronizowanych w cza-

urządzenia dla energetyki 5/2012

sie wielkości pomiarowych szybko i wolno zmiennych, wielkości wyliczonych oraz zdarzeń, możliwe jest: • szybkie i precyzyjne analizowanie stanów awaryjnych i zakłóceniowych, w szczególności o rozległym charakterze, • prowadzenie zaawansowanych analiz technicznych i zarządczych związanych z doskonaleniem procesów technologicznych, pogłębioną oceną stanu układów i urządzeń dla celów diagnostyki i profilaktyki oraz wdrażaniem nowych modeli zarządzania. Dla zagwarantowania zewnętrznego wsparcia inżynierskiego dla służb eksploatacyjnych i utrzymania ruchu obiektu, system ET zapewnia udostępnianie wszelkich danych w trybie offline i online. Zbigniew Kochel, Tadeusz Melecki, Mariusz Talaga, Michał Kaźmierczak, Energotest sp. z o. o.

LITERATURA • PSE Operator S.A.: Wymagania dla cyfrowych rejestratorów zakłóceń, systemów rejestracji zakłóceń, programów do analizy zakłóceń. Warszawa, czerwiec 2010. • Kuran Z., Skrodzki S., Kubiak G.: Badania jakościowe rejestratorów zakłóceń. Instytut Energetyki. Konferencja „Zabezpieczenia Przekaźnikowe w Energetyce”. Poznań, 2009. • Melecki T.: Archiwizacja i udostępnianie danych z systemów sterowania i nadzoru • Instrukcja użytkowania rejestratora RZ40. Energotest. 2009.

opinie i komentarze

Energetyka polska przed inwestycyjnym boomem Problem miarodajnej oceny polskich programów energetycznych ma kluczowe znaczenie dla powodzenia naszej gospodarki. Słuchając zarówno ekspertów, jaki i polityków, nikt nie ma chyba cienia wątpliwości, że stopień efektywności energetyki i jej rzeczywista kondycja techniczno-ekonomiczna w istotny sposób determinuje rozwój całej gospodarki. Wszyscy w branży energetycznej mają świadomość, że należy niezwłocznie zacząć przebudowywać całą energetykę krajową. Inny słowy: wiemy co, ale czy na pewno wiemy jak? Apetyt na energetyczne inwestycje

Gdybyśmy na przestrzeni ostatnich lat chcieli mierzyć siłę polskiej energetyki wyłącznie buńczucznymi zapowiedziami prezesów energetycznych koncernów o nowych inwestycjach krajowa elektroenergetyka od dawna byłaby i bardzo nowoczesna i wysoce efektywna. Niestety słowa nie zastąpią inwestycji. Terminy ich rozpoczęcia wciąż są przesuwane w czasie. Czy rozwój energetyki w Polsce ma się zatem ograniczyć tylko do efektownych oracji polityków i menadżerów, podczas gdy coraz bardziej będzie się pogłębiać luka technologiczna pomiędzy elektrowniami w Polsce, a elektrowniami w Europie zwłaszcza za naszą zachodnią granicą? Większość ekspertów jest zgodna co do prognoz. Już za trzy lata w Polsce mogą być kłopoty ze zbilansowaniem popytu na energię elektryczną, tymczasem inwestycje koncernów energetycznych się opóźniają.

Rozciągliwy czas

Do tej pory nie udało się – niestety - rozpocząć żadnej nowej dużej inwestycji energetycznej w terminie wcześniej zakładanym i podawanym do publicznej wiadomości. Jasne jest, że w tym stanie rzeczy nie uda się ich także skończyć w planowanym czasie. Przyjrzyjmy się więc bliżej inwestycyjnym apetytom strategicznego sektora, jakim jest energetyka. I spróbujmy odpowiedzieć, na ile one są realne, a na ile wirtualne. Podstawą energetyki krajowej są teraz bloki 200 MW. W większości czas ich eksploatacji dobiega kresu, a nawet w wielu przypadkach został bardzo znacznie przekroczony w stosun-

ku do założeń projektowych . Dlatego przebudowa oznacza, ni plus ni moins, ale budowę nowych dużych elektrowni. Obok budowy dużych bloków na parametry nadkrytyczne równoległym kierunkiem rozwoju naszej energetyki powinna być rozbudowa skojarzonych układów wytwarzania energii cieplnej i elektrycznej. Począwszy od małych do dużych jednostek wytwórczych. Ich niezaprzeczalnym atutem jest osiąganie bardzo wysokiej sprawności (w granicach 80%) oraz obok wytwarzania prądu elektrycznego, także produkcja energii cieplnej. I to są priorytety na dziś, niezależnie od krajowych sukcesów w rozwoju energetyki wiatrowej, czerpiącej obecnie większe dochody z mechanizmów jej wsparcia publicznymi pieniędzmi, niż sensu stricte z produkcji energii elektrycznej.

Mega optymizm

Właśnie on się najbardziej rzuca w oczy, poza widoczną chęcią bicia rekordów mocy. Na tym etapie projektów nic, a raczej niewiele taka strategia kosztuje. Największy blok energetyczny w Polsce Bełchatów II o mocy 858 MW ma zostać zdetronizowany, jeśli nie przez inwestycje w Brzeziu k/Opolu, to w Swierżach Górnych k/ Kozienic.. PGE Elektrownia Opole w listopadzie minionego roku wybrała ofertę konsorcjum Rafako, Polimeksu-Mostostal i Mostostalu Warszawa o wartości 11,56 mld zł jako najkorzystniejszą w przetargu na wybór generalnego wykonawcy dwóch bloków na parametry nadkrytyczne, o mocy 900 MW każdy, opalanych węglem kamiennym. Czas oczekiwania na pozytywną decyzję o tzw. pozwoleń środowiskowych - co uniemożliwia rozpoczęcie budowy –

urządzenia dla energetyki 5/2012

wyniósł …dwa lata. Ponadto inwestor nie ma na razie drugiego partnera, – a o co zabiega - który współfinansowałby inwestycje!). Bloki nr 5 i 6 o mają zostać zbudowane w formule EPC (Engineering, Procurement, Construction – projektowanie, dostawa, budowa, rozruch, przekazanie do eksploatacji, serwis w okresie gwarancyjnym). Zgodnie z warunkami umowy, Konsorcjum zobowiązało się zrealizować zamówienie w terminie 54 miesięcy od daty wystawienia polecenia rozpoczęcia prac (blok nr 5) oraz 62 miesięcy od daty wystawienia polecenia rozpoczęcia prac (blok nr 6). Sprawność netto bloku: min. 45,5 proc. Może dziwić ten nieposkromiony apetyt na inwestycje. Skoro ten sam inwestor w 2018 r. kiedy finalizowałby dwa bloki w Opolu, znajdowałby się jednocześnie na finiszu największej budowy energetycznej w Polsce, jaką miałaby być elektrownia jądrowa, a nawet , jak się planuje – dwóch takich siłowni, a ponadto realizuje w tym samym czasie wiele inwestycji OZE. Czy jest to realne?

Miliardowy zawrót głowy

Gdyby ograniczyć się do oficjalnie przedstawionych założeń Programu Inwestycyjnego na stronie internetowej PGE Relacje Inwestorskie to –wynika z nich, iż na lata 2009-2012 zaplanowano program inwestycyjny o wartości 38,9 mld PLN (Sic!): yy ok. 8,2 mld PLN na budowę nowych elektrowni konwencjonalnych opalanych paliwami kopalnymi – jak np. prace nad budową nowego bloku w Bełchatowie oraz dalsze działania w ramach projektów w Opolu, Turowie czy Rzeszowie.

opinie i komentarze yy ok. 8,9 mld PLN na budowę odnawialnych źródeł energii – głównie lądowych i morskich elektrowni wiatrowych, instalacji biogazowych oraz małych elektrowni wodnych. yy ok. 9,5 mld PLN przeznaczymy na modernizację istniejących aktywów wydobywczych i wytwórczych. yy ok. 2 mld PLN chcemy przeznaczyć na inwestycje związane z pracami przygotowawczymi do budowy elektrowni jądrowych w Polsce oraz na inwestycje w nowe technologie wytwarzania energii, w szczególności na rozwój technologii CCS (wychwytywania i składowania dwutlenku węgla) oraz IGCC (zgazowywania węgla). Chcąc być precyzyjnym należy zauważyć, iż po pierwsze, wprowadza się zainteresowanych w błąd pisząc: „ na lata 2009-2012 zaplanowano program inwestycyjny o wartości 38,9 mld PLN”. Takie stwierdzenie jednoznacznie sugeruje, że na podane trzy lata zaplanowano realizacje programu o wartości 38,9 mld PLN. Tymczasem tak nie jest. Podając powyższe sumy na oficjalnej stronie internetowej założenia programu inwestycyjnego Grupy PGE, jednocześnie wyjaśnia się że, „z uwagi na specyfikę procesów inwestycyjnych w sektorze elektroenergetycznym Grupa PGE planuje znaczące nakłady inwestycyjne w okresach sięgających kilkunastu lat. Specyfika procesów inwestycyjnych w sektorze elektroenergetycznym, jak również wieloletnie okresy ich przygotowania i realizacji, a także zmienne w czasie uwarunkowania ekonomiczne i prawne sprawiają jednak, że nie wszystkie rozważane i przygotowywane projekty inwestycyjne Grupa PGE będzie kierować do realizacji. Podczas gdy chodzi, jak widać z tej dodatkowej informacji, że w latach 2009 -2012 sformułowano bardzo ogólnikowe założenia programu inwestycyjnego, a podając je do publicznej wiadomości miano na względzie przede wszystkim ich pozytywny wydźwięk … promocyjny. O czym zresztą Autorzy ( już trudniej czytelnym drukiem) także informują na stronie, tym samym dopełniając jednoznacznie wymowę zawartych informacji i jednocześnie asekurują się od strony formalno-prawnej. Informuje się też, iż: Ponadto, w programie inwestycyjnym na lata 2009-2012 planujemy przeznaczenie dodatkowej kwoty do 4,8 mld PLN na przejęcia wybranych przedsiębiorstw oraz projekty Wspólnych Wdrożeń oraz Mechanizmu

Czystego Rozwoju i inwestycje w obszarze obrotu hurtowego i detalicznego.

„Kozienice” naj…?

W maju br. rozstrzygnięto przetarg na budowę bloku energetycznego o mocy do 1000 MW na parametry nadkrytyczne dla Elektrowni „Kozienice” .Wygrało Konsorcjum Polimex-Mostostal i Hitachi Power Europe. Przegranym jest konsorcjum China National Electric Engineering Co. Ltd. wraz z China Overseas Engineering Group Co. Ltd. Umowa jest warta 6,3 mld zł. A blok ten ma być ‘krajowym rekordzista mocy. Realizacja inwestycji – jak zapowiadano - ruszy jeszcze w tym roku, acz tak naprawdę ograniczy się do … wypłat zaliczkowych dla konsorcjantów. Nowy blok ma zostać podłączony do sieci w 2017 r. Pojawią się jednak opinie, że realizacja inwestycji może się opóźniać z uwagi na nienajlepszą obecnie kondycję finansową Polimeksu-Mostostalu. Spółka właśnie zawarła porozumienie z wierzycielami o odsunięciu płatności o cztery miesiące. Ponoć także Hitachi Power Europe boryka się z kłopotami przy realizacji inwestycji na rynku niemieckim.

Tauron aktywny

Tauron i KGHM w kwietniu 2009 r. podpisały list intencyjny w sprawie budowy źródła wytwarzania energii elektrycznej na terenie Elektrowni Blachownia należącej firmy Tauron Wytwarzanie. Rok później ustalono zasady współpracy przy inwestycji. W kwietniu ub.r. zdecydowano, że będzie to „opcja gazowa”. Komisja Europejska wydała 23 lipca br. zgodę na koncentrację kapitału na utworzeniu wspólnego przedsiębiorcy celem budowy bloku gazowo-parowego. Każda z firm będzie miała w spółce po 50 % udziałów. - Długo oczekiwana zgoda pozwala podjąć działania na rzecz utworzenia spółki celowej do budowy elektrowni. Tuż po jej założeniu i rejestracji rozpoczną się prace zmierzające do rozpoczęcia budowy bloku gazowo parowego o mocy rzędu 850 MW na terenie Elektrowni Blachownia – informuje Dariusz Lubera, prezes zarządu TAURON Polska Energia. Mając zasobnego partnera w postaci KGHM można liczyć, że ta inwestycja zostanie zrealizowana. Prezes Lubera tłumaczy, że przesunięcia w harmonogramie budowy nowych bloków wynikają między innymi z procedury przetargowej, którą trzeba stosować w przypadku zamówień publicznych. Jak wynika z jego wypowiedzi, z tego powodu blok o mocy 910 MW w Jaworznie zostanie uruchomio-

ny rok później niż zakładano – 2018 r. Jednocześnie szef Taurona podkreśla, że do 2016 r. grupa wyłączy bloki mocy o 1300 MW, a przyłączy do sieci 1500 MW, więc ostateczny w jej przypadku bilans wyjdzie na plus. Dodatni bilans wyniesie 200 MW. A inne zamierzenia Tauronu? Ponadto analizy wykonane wspólnie z PGNiG potwierdzają opłacalność inwestycji w Stalowej Wali i co do tej inwestycji, jak i bloku w Elektrociepłowni Katowice, nie będzie zmiany planów. – konstatuje Dariusz Lubera.

Duże, średnie, małe

Energa chce zrealizować budowę dwóch dużych jednostek opalanych gazem ziemnym: bloku o mocy ok. 950 w Grudziądzu oraz bloku ok. 450 MW w Gdańsku. Kogeneracyjne źródła gazowe planuje również PGNiG Termika, spółka powstała po przejęciu przez PGNiG od koncernu Vattenfall Elektrociepłowni Warszawskich. W EC Żerań ma powstać blok gazowy o mocy ok. 400 MW, który zostanie oddany w 2017/2018 r. Fortum we Wrocławiu ma w planach budowę elektrociepłowni gazowej o mocy 400 MWe i 290 MWt. Uruchomienie jednostki planowane jest w roku 2016. Blok gazowy we Włocławku, o mocy 450-600 MWe, ma budować PKN Orlen. 20 jednostek kogeneracji gazowej małej mocy chce instalować Dalkia Polska. Wśród zainteresowanych budową bloku energetycznego o mocy 400-500 MW wymienia się takie firmy jak Siemens, Mitsubishi, czy konsorcjum General Electric z SNC-Lavalin Polska. Które z tych inwestycji wyjdą poza biurowy segregator. O to jest pytanie!

Strategia - co znaczy to pojęcie?

Jak mamy traktować poważnie zapowiedź menadżerów sektora energetycznego w Polsce, kiedy na przestrzeni kilku miesięcy, a nawet tygodni, treść informacji dotycząca konkretnych inwestycji przez kolejne wypowiedzi jest podważana. W opinii ministra skarbu Mikołaja Budzanowskiego z lutego br. programy inwestycyjne spółek energetycznych, w tym spółek Skarbu Państwa nie są spójne: „Widać pewną niekonsekwencję, a nawet projekty wykluczające się wzajemnie”. Minister skarbu skonstatował, że „jest potrzeba stworzenia bardzo konkretnego, racjonalnego i harmonijnego programu inwestycyjnego polskiej energetyki”. Ponadto zaznaczył, że „niektóre procesy inwestycyjne toczą się zbyt wolno. Z punktu widzenia MSP absolutnym priorytetem jest wykreślenie słowa

urządzenia dla energetyki 5/2012

opinie i komentarze „opóźnienie” z języka inwestycyjnego. .A większość inwestycji, niestety, jest opóźniona, z różnych przyczyn: braku decyzji czy też źle opracowanej dokumentacji”. Podkreślił też, że trzeba absolutnie wyjaśnić, ile projektów musi być zakończonych w 2016 r., ile w 2020 r., żeby nie doszło do sytuacji, gdy część mocy nie będzie wykorzystywana”. Są to słowa słuszne. Jak im jednak nadać moc sprawczą? Strategia i programy, które są tak dalece elastyczne budzą najwyższe zdumienie. A dotyczy to bez mała wszystkich większych podmiotów w sektorze wytwarzania energii elektrycznej. Czy kryje się za tym niekompetencja kierownictwa koncernów, a może – skoro konkurencyjna walka na rynku energetycznym się zaostrza - jest to próba wprowadzenie konkurencji w błąd, co do zamiarów inwestycyjnych? Odpowiedź jest dużo bardziej prozaiczna – chodzi po prostu o… pieniądze. Z enuncjacji menadżerów z PGE, Taurona, czy Enei wynika to jednoznacznie. Zainteresowanie określonymi technologiami i chęć budowy w oparciu o nie elektrowni jest pochodną skali wsparcia inwestycji przez publiczne pieniądze. Jasno określił swoje stanowisku Dariusz Lubera, prezes Tauronu, zwracając uwagę, że finalne zapisy ustawy o OZE mogą wpłynąć na strategię Tauronu powiedział: Nasze cele będą modyfikowane w zależności od poziomów wsparcia dla wybranych technologii. Zdecydowanie skupimy się na wyborze tych najbardziej opłacalnych”. Wiedza o tym politycy i min. Mikołaj Budzanowski konstatuje: „Dziś inwestorzy nie mają jasności, jakie regulacje będą obowiązywać. Dotyczy to przede wszystkim wdrożenia pakietu energetyczno-klimatycznego czy projektów prawa, energetycznego i o OZE”. Ostateczne decyzje inwestycyjne podjęto zostaną po wejściu w życie nowych przepisów o OZE, kogeneracji gazowej, certyfikatach, wyjaśnieniu kwestii handlu emisjami etc.etc. A jeśli nowe przepisy nie usatysfakcjonują to i nowych inwestycji nie będzie. Czy można dziwić się, że w takiej sytuacji prawnej PGE, Tauron i Enea i inni nie wykluczają ani budowy elektrowni węglowych ( ze współspalaniem biomasy), gazowych, wiatrowych, czy nawet fotowoltaicznych. Do głównego inwestora w dziedzinie energetyki jądrowej PGE chcą też dołączyć się inne polskie podmioty z branży energetycznej. Ocenia się, że w ciągu najbliższych dwudziestu lat na inwestycje w energetyce

trzeba będzie wydatkować ok. 200 miliardów PLN. Będą to inwestycje w nowe bloki energetyczne, modernizacje i remonty, sanacja i rozbudowa sieci. A jaka jest kondycja spółek energetycznych? Ocenia się, że na przykład Enea ma minimalne lub zerowe zadłużenie, a z kolei Tauron, PGE czy Energia Gdańska mają duże możliwości kredytowo-finansowe. Od tego, czy energetyce uda się pozyskać partnerów finansowych, wynegocjować kredyty na optymalnych dla inwestycji warunkach, w dużym stopniu zależy powodzenie ambitnego programu inwestycyjnego. Jest jeszcze jedna szansa na swoiste dofinansowanie inwestycji energetycznych. Otóż Polska w latach 2013 – 2020 może pozyskać z UE z tytułu uprawnień do emisji CO2 kwotę 27 mld PLN.. Można ja przeznaczyć na doraźne potrzeby państwa( czyli „łatać dziurawy budżet), albo skierować na modernizacje energetyki. Niech pieniądze wrócą do energetyków.

Recepta na udaną inwestycję

Philipp Castanet, prezes EDF Polska udzielając mnie ongiś wywiadu stwierdził: że będąc inwestorem przemysłowym w sektorze elektroenergetycznym trzeba mieć długoterminową wizję funkcjonowania na tym rynku. Sukces mają szanse osiągnąć tylko ci, którzy wpisują się w długookresową perspektywę, a nie ci, którzy nabywają określone aktywa, a następnie koniunkturalnie pozbywają się ich równie szybko, jak je zdobyli. Prawdą powszechnie znaną jest fakt, iż elektrownie konwencjonalne w Polsce są już mocno wyeksploatowane i podjęcie głębokiego procesu modernizacji jest konieczne. EDF wierzy w polski węgiel. (Na swoje potrzeby w Polsce Grupa EDF kupuje 7 mln ton węgla rocznie, co plasuje ją wśród największych kontrahentów polskich kopalń - p.m.) A najlepszym dowodem na to jest nasz projekt odtworzenia mocy w Elektrowni Rybnik, nad którym aktualnie pracujemy. Niektóre bloki rybnickiej elektrowni z racji wyeksploatowania dobiegają kresu swojej żywotności. Również z uwagi na europejskie normy środowiskowe będą musiały być zamknięte. Chcemy wydatnie podnieść sprawność elektrowni, która poprawi się o ponad 20 procent, gdyż będzie to blok węglowy o parametrach nadkrytycznych. Warto skonfrontować te słowa z realną rzeczywistością. Czy taka strategia może okazać się podstawową przesłankę sukcesu? Z jednej strony, mieć na uwadze rozliczne uwarunkowania i nie ignorować praw rynku, z drugiej precy-

urządzenia dla energetyki 5/2012

zyjny szczegółowy program inwestycyjny opierać konsekwentnie na długoterminowa wizji rozwoju? Przekonajmy się na przykładzie Elektrowni Rybnik.

Od słów do czynów

Rozpoczęła się już aktualnie największa inwestycja w Polsce związana z przemysłem energetycznym. Praca wre, budowane są drogi dojazdowe, prowadzi się prace niwelacyjne, powstaje bocznica kolejowa, rurociągi wody, prowadzi się kable elektryczne. Budowa samego bloku w sąsiedztwie obecnej elektrowni ruszy już wiosną 2013 roku. To obecnie największa inwestycja w sektorze energetycznym w Polsce - z dumą stwierdza Adam Fudali ,prezydent Rybnika. Chodzi oczywiście o Projekt Ruda, czyli rozbudowę elektrowni Rybnik. Na budowie zatrudnionych będzie ok. 2 tys. pracowników. Inwestycja szacowana na kwotę 1,8 mld euro. Przez siedem lat jej realizacji - podkreśla prezydent - miasto na pewno na tym skorzysta. A późniejsze korzyści z eksploatacji nowoczesnej elektrowni w Rybniku też nie są bez znaczenia dla mieszkańców. Gerard Roth, wiceprezes EDF ds. Europy Kontynentalnej, podkreśla w rozmowie, że zarówno podczas realizacji inwestycji, a potem eksploatacji elektrowni, Grupa EDF postawiła sobie za cel korzystanie ze swoich najlepszych doświadczeń technologicznych. Ośrodek Badawczo-Rozwojowy EDF w Krakowie będzie wspierał poczynania techników i inżynierów w Rybniku. Aktualnie EDF zatrudnił na potrzeby nowej inwestycji rybnickiej kilkudziesięciu młodych absolwentów polskich uczelni technicznych, inżynierów różnych specjalności. Ten duży projekt inwestycyjny polega na zastąpieniu czterech najstarszych bloków jedną efektywniejszą jednostką. Szefem projektu Ruda został wybitny specjalista z dziedziny inwestycji energetycznych, Thierry Doucerain, który pracuje w EDF od 1978 roku i kierował budowami elektrowni m.in. we Francji, Chinach, Egipcie, Wietnamie. Mając okazję długo z nim rozmawiać przekonałem się, że jego wieloletnie, bogate doświadczenie w realizacji inwestycji, o których tak ciekawie potrafi opowiadać, a zdobyte na budowach w wielu krajach świata, gwarantuje sprawną realizację całego przedsięwzięcia. Zaletą technologii na parametry nadkrytyczne jest uzyskanie jednej z najwyższych sprawności wytwarzania: 45 proc. Dodatkową zaletą bloku rybnickiego będzie współspalanie biomasy z węglem, co pozwoli wytworzyć do 10 proc. energii zielonej i zmniejszyć

opinie i komentarze emisję CO2 o 30 proc. w porównaniu do tradycyjnych bloków węglowych. Technologia na parametry nadkrytyczne w elektrowni w Rybniku pozwoli zatem produkować bardziej konkurencyjną energię z lokalnego węgla i zmniejszyć ponadto emisje CO2 Grupy EDF w Polsce o milion ton rocznie dla tej samej wielkości produkcji. Dostawcą urządzeń elektrowni (kotła i maszynowni) będzie Alstom. To tak naprawdę będzie właściwie całkiem nowa elektrownia o mocy 900 MW. Włączenie jej do krajowej sieci elektroenergetycznej ma nastąpić w pierwszym kwartale 2018 roku. Dwa lata później najstarsze bloki Elektrowni Rybnik będą wygaszone. Obecnie elektrownia zatrudnia ponad 800 pracowników. Większość z nich w przyszłości przejdzie do pracy do nowocześniejszej części zakładu. Elektrownia w Rybniku rozpoczęła zatem proces przebudowy i budowy zarazem. Warto przyglądać się inwestycyjnym poczynaniom w Rybniku.

Obok starej jest budowana na tym samym terenie nowa elektrownia. Zadanie na pewno niełatwe, wymagające niekonwencjonalnych rozwiązań i bardzo dobrej organizacji robót.

Potrzeba realizmu

Całą polską energetykę czeka proces modernizacji. Aż strach pomyśleć, gdyby proces modernizacji energetyki w skali kraju się opóźniał. A jeśli tak się stanie? Czeka nas XX stopień zasilania, a nawet black-out, ewentualnie kupowanie energii z elektrowni jądrowej w … Kaliningradzie. To co w dyskusji o energetyce zawiera się właśnie po między verbum, a realem , to obszar bardzo istotny. To zdanie sobie sprawy z niedowładu organizacyjno-prawnego, niemożności skonstruowania dobrego programu z zakresu inżynierii finansowej etc.etc. Niezależnie od już prowadzonych prac legislacyjnych i uporania się z tzw. ustawa przesyłową, warto się też zastanowić, czy nie po-

trzebna jest jak najszybciej ustawa, którą Krzysztof Kilian, prezes PGE nazwał ustawą inwestycyjną, która umożliwiałaby prowadzenie właśnie w energetyce takich długoterminowych inwestycji, jak np. energetyka jądrowa, czy wydobycie gazu łupkowego. Perspektywa - w przypadku tak skomplikowanych i złożonych prawnie, finansowo i technicznie, jak ww. inwestycje - wymaga nie czteroletniej politycznej perspektywy, ale wieloletniej, zbudowanej na merytorycznie słusznych przesłankach. I takie kwestie muszą koniecznie i jak najszybciej znaleźć racjonalne rozwiązanie dla dobra gospodarki i prawidłowego, to jest skutecznego i terminowego prowadzenia procesów inwestycyjnych energetyce. Marek Bielski n

Regionalne Seminaria / Szkolenia dla Służb Utrzymania Ruchu

03.10.2012 – Szczecin 24.10.2012 – Katowice 05.12.2012 – Poznań

Jeżeli jesteś zainteresowany uczestnictwem w Seminarium, zaprezentowaniem produktu

c js ie a m zon ść nic Ilo gra o 78

lub nowego rozwiązania napisz do nas: marketing@energoelektronika.pl Energoelektronika.pl tel. (+48) 22 70 35 291 Partnerzy:

urządzenia dla energetyki 5/2012