Urządzenia Dla Energetyki nr 5/2016 by Urządzenia dla Energetyki

Specjalistyczny magazyn branżowy ISSN 1732-0216 INDEKS 220272

Nr 5/2016 (96)

w tym cena 16 zł ( 8% VAT )

| www.urzadzeniadlaenergetyki.pl | • Bezpieczeństwo w rozproszonym systemie elektroenergetycznym – MIKRONIKA • Wykorzystanie badań diagnostycznych w eksploatacji transformatorów TAURON Dystrybucja S.A. • O projekcie systemu rejestracji zakłóceń elektrycznych, czyli klient nasz pan (część 2) – TRONIA • • EDS – Nowoczesne narzędzie do projektowania rozdzielnic i urządzeń elektrycznych w środowisku 3D – EMITER • Nowatorskie spojrzenie na projektowanie oraz eksploatację systemów zasilania gwarantowanego oraz potrzeb własnych stacji elektroenergetycznych – ELTEK POLSKA •

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016 (96)

OD REDAKCJI

Spis treści

Wydawca Dom Wydawniczy LIDAAN Sp. z o.o.

n WYDARZENIA I INNOWACJE GE od 25 lat konsekwentnie wspiera rozwój energetyki w Polsce ...............................................................................6 Pierwszy kontrakt ABB z Amec Foster Wheeler w Polsce.................8 Fluke wprowadza serię testerów instalacji z innowacyjną funkcją ochrony urządzeń.................................................................................12 Na fali..............................................................................................................................14

Adres redakcji 00-241 Warszawa, ul. Długa 44/50 lok. 109 tel./fax: 22 760 31 65 e-mail: redakcja@lidaan.com www.lidaan.com Prezes Zarządu Andrzej Kołodziejczyk, tel. kom.: 502 548 476, e-mail: andrzej@lidaan.com Dyrektor ds. reklamy i marketingu Dariusz Rjatin, tel. kom.: 600 898 082, e-mail: darek@lidaan.com Zespół redakcyjny i współpracownicy Redaktor naczelny: mgr inż. Marek Bielski, tel. kom.: 500 258 433, e-mail: marek.w.bielski@gmail.com Dr inż. Andrzej Maciej Maciejewski, tel. kom.: 601 991 000, e-mail: andrzej.maciejewski3@neostrada.pl

n NOWOŚCI SMART PANEL – zarządzanie energią nigdy nie było tak proste.......10 Produkt z najwyższej półki – Szynoprzewody nN w ofercie ZPUE .... 15

Sekretarz redakcji: mgr Marta Olszewska tel. kom.: 531 266 287, e-mail: marta.is.roxy@gmail.com

nej i pracy silników: Fluke 438-II....................................................................18

Dr inż. Wojciech Żurowski, doc. dr Valentin Dimov (Bułgaria), Inż. Armand Kehiaian (Francja), prof. dr hab. inż. Andrzej Krawczyk, prof. dr hab. inż. Krzysztof Krawczyk, dr inż. Jerzy Mukosiej, prof. dr hab. inż. Andrew Nafalski (Australia), prof. dr hab. inż. Andrzej Rusek, prof. dr inż. Wiesław Seruga, prof. dr hab. Jacek Sosnowski, prof. dr hab. inż. Czesław Waszkiewicz, prof. dr hab. inż. Jerzy Ziółko, mgr Anna Bielska

Nowy wymiennik ciepła powietrze/woda firmy Rittal....................20

Redaktor ds. wydawniczych: Dr hab. inż. Gabriel Borowski

Nowości firmy DACPOL......................................................................................16 Fluke wprowadza na rynek analizator jakości energii elektrycz-

Redaktor Techniczny: Robert Lipski, info@studio2000.pl

n TECHNOLOGIE, PRODUKTY, INFORMACJE FIRMOWE

Pomiar prądu roboczego wyłącznika przy zastosowaniu magnetooptycznego przekładnika prądowego.................................22 O projekcie systemu rejestracji zakłóceń elektrycznych, czyli klient nasz pan (część 2)..........................................................................26 EDS – Nowoczesne narzędzie do projektowania rozdzielnic i urządzeń elektrycznych w środowisku 3D.................30 Wykorzystanie badań diagnostycznych w eksploatacji transformatorów TAURON Dystrybucja S.A............................................36

Fotoreporter: Zbigniew Biel Opracowanie graficzne: www.studio2000.pl Redakcja nie odpowiada za treść ogłoszeń. Redakcja zastrzega sobie prawo przeprowadzania zmian w tekstach, np. adiustowania lub skracania, a także nieodsyłania materiałów nie zakwalifikowanych do druku. Przedruk, a także publikacja w innej formie, np. elektronicznej w internecie, tylko za zgodą wydawcy i właściciela praw autorskich. Prenumerata realizowana przez RUCH S.A: Zamówienia na prenumeratę w wersji papierowej i na e-wydania można składać bezpośrednio na stronie www.prenumerata.ruch.com.pl Ewentualne pytania prosimy kierować na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl lub kontaktując się z Telefonicznym Biurem Obsługi Klienta pod numerem: 801 800 803 lub 22 717 59 59 – czynne w godzinach 7.00 – 18.00. Koszt połączenia wg taryfy operatora.

COPA-DATA prezentuje: Innowacyjny Command Sequencer w systemie zenon Energy Edition................................................................42 Bezpieczeństwo w rozproszonym systemie elektroenergetycznym........................................................................................44 Moduł MSU-103 Systemu MASTER 100....................................................47 Testery wiązek kablowych firmy CAMI Research................................48 ®

Nowa generacja urządzeń SPRECON -E-P DS..6..................................50 Nowatorskie spojrzenie na projektowanie oraz eksploatację systemów zasilania gwarantowanego oraz potrzeb własnych stacji elektroenergetycznych...........................................................................56 Fotowoltaika od BELOS-PLP.............................................................................58 Innowacyjne i wysokowydajne wentylatory filtrujące STEGO.......60 Danfoss Drives – VLT i VACON w ramach jednej oferty...................64 Jednostka o napędzie elektrycznym – pytania i odpowiedzi.....66 n EKSPLOATACJA I REMONTY Innowacyjne wiertło SDS plus-5X Bosch nie niszczy się podczas wiercenia w betonie zbrojonym...............................................70

Zapraszamy do odwiedzenia naszego stoiska nr 34 w pawilonie R na targach ENERGETAB Redakcja Urządzeń dla Energetyki

Współpraca reklamowa: ELEKTROBUDOWA.......................................................................................................................I OKŁADKA ZPUE.................................................................................................................................................II OKŁADKA MIKRONIKA.................................................................................................................................. III OKŁADKA EATON............................................................................................................................................ IV OKŁADKA AS ELEKTROTECHNIK....................................................................................................................................69 BAKS.....................................................................................................................................................................41 BELOS-PLP.........................................................................................................................................................59 CENTRUM BADAŃ I DOZORU GÓRNICTWA PODZIEMNEGO.......................................................16 COPA-DATA.......................................................................................................................................................43 ELTEK...................................................................................................................................................................55 EMITER................................................................................................................................................................35 ENERGETAB.......................................................................................................................................................54 ENERGETICS......................................................................................................................................................68 ENERGOELEKTRONIKA.PL...........................................................................................................................70 ENERGOPOMIAR ELEKTRYKA....................................................................................................................39 FLIR.......................................................................................................................................................................19 FLUKE..................................................................................................................................................................69 HOPPECKE........................................................................................................................................................... 3 IASE......................................................................................................................................................................47 INSTYTUT ELEKTROTECHNIKI...................................................................................................................25 INTROL.................................................................................................................................................................. 7 MERSEN..............................................................................................................................................................21 PCE POLSKA......................................................................................................................................................19 AS ELEKTROTECHNIK....................................................................................................................................69 SCHNEIDER ELECTRIC..................................................................................................................................... 5 SEMICON............................................................................................................................................................49 SILTEC..................................................................................................................................................................63 STEGO.................................................................................................................................................................61 TAURUS-TECHNIC...........................................................................................................................................11 TRONIA...............................................................................................................................................................29 ZENEX.................................................................................................................................................................... 9 ZWARPOL...........................................................................................................................................................17

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

WYDARZENIA I INNOWACJE

GE od 25 lat konsekwentnie wspiera rozwój energetyki w Polsce Wrocławski oddział GE Power jest generalnym projektantem, a fabryka kluczowym dostawcą maszyn elektrycznych dla bloków energetycznych nr 5 i 6 w Elektrowni Opole. Właśnie linię produkcyjną GE Power we Wrocławiu opuścił generator 50WT25E-158, który zasili blok nr 5 w Opolu.

d 25 lat GE bierze czynny udział w rozwoju i modernizacji energetyki w Polsce. Firma wykorzystuje swoje zaawansowane technologie, by wychodzić naprzeciw stale rosnącemu zapotrzebowaniu na energię elektryczną i na innowacyjne technologie w sektorze energetycznym. Dostarczając pełen wachlarz rozwiązań takich jak instalacje, turbiny, urządzenia sterujące, czy mechanizmy zarządzania siecią ma istotny wkład zarówno w inwestycje sektora OZE czy gazu, jak również elektrownie węglowe. Jesteśmy dumni z tego, że możemy brać udział w modernizowaniu polskiej energetyki. W tym także elektrowni węglowych. – mówi Beata Stelmach, prezes zarządu i dyrektor generalna GE na Polskę i kraje bałtyckie. – Dzięki naszym innowacyjnym technologiom mogą one podnosić nie tylko swoją wydajność, ale także obniżać emisję CO2. Elektrownia w Opolu to doskonały przykład takiej współpracy.

GE Power dostarcza dla Elektrowni Opole generator 50WT25E-158, który jest innowacyjnym urządzeniem o mocy czynnej 958 MW. Masa całkowita stojana wynosi 426 t., zaś wymiary 13, 92 x 4,20 x 4,28 m. Całkowita waga użytej do produkcji blachy magnetycznej wyniosła aż 300 ton zaś długość użytych przewodów miedzianych to aż 123 km. Każdy z generatorów przeznaczonych na potrzeby budowanych bloków energetycznych 5 i 6 w Elektrowni Opole pokryłby zapotrzebowanie energetyczne Macedonii. Generatory, które dostarczamy dla Elektrowni Opole to największe urządzenia zastosowane w polskiej energetyce – mówi Marek Chmura, dyrektor fabryki GE Power we Wrocławiu. Zostały one opracowane specjalnie na potrzeby tej inwestycji tak, aby spełniała ona najwyższe standardy technologiczne. Budowa bloków energetycznych nr 5 i 6 w Elektrowni Opole jest flagową inwestycją PGE Polskiej Grupy Energetycznej SA i największą inwestycją

w Polsce po 1989 roku. Nowe bloki produkować będą do 12,5 TWh energii elektrycznej rocznie. Zastosowanie najnowocześniejszych technologii pozwoli osiągnąć najwyższą dla elektrowni węglowych efektywność wytwarzania energii elektrycznej (tzw. sprawność netto bloków wyniesie co najmniej 45,5 proc.) co oznacza ok. 20 proc. niższą emisję CO2 w porównaniu do funkcjonujących w Polsce elektrowni starszej generacji. Realizowana inwestycja w znaczący sposób przyczynia się do rozwoju krajowej gospodarki. Ponad 80% złożonych dotychczas zamówień realizowanych jest przez polskie przedsiębiorstwa, a z każdej złotówki wydanej na inwestycję aż 70 groszy zostaje w kraju. Po oddaniu nowych jednostek Elektrownia Opole zaspokajać będzie 8% obecnego krajowego zapotrzebowania na energię elektryczną i będzie trzecią co do wielkości polską elektrownią. Dzięki efektowi skali i zabezpieczonym dostawom polskiego węgla, dwa nowe bloki energetyczne po-

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

WYDARZENIA I INNOWACJE zwolą Grupie budować przewagę konkurencyjną i umacniać pozycję lidera rynku – mówi Henryk Baranowski, prezes PGE Polskiej Grupy Energetycznej. Wkład w rozwój i modernizację polskiej energetyki jest istotnym filarem działalności GE w Polsce. Firma obecna jest na rynku polskim od 1992 roku i obecnie zatrudnia ponad 12 tysięcy pracowników, z czego 6,5 tysiąca w sektorze przemysłowym – m. in. w 8 zakładach produkcyjnych (energetyka, lotnictwo, sprzęt elektryczny) oraz centrum projektowym EDC (Engineering Design Center). Jest to możliwe dzięki dobrym warunkom rozwoju, jakie stwarza polski sektor przemysłowy oraz świetnie przygotowanym pracownikom. Fabryka GE Power we Wrocławiu zaczynała od produkcji małych maszyn elektrycznych o mocy mniejszej niż 1 MVA, a aktualnie największy wyprodukowany generator miał moc 1400 MVA. Fabryka odgrywa ważną rolę w budowaniu nowoczesnej infrastruktury energetycznej w Polsce i jest jednym z większych producentów maszyn do elektrowni konwencjonalnych na świecie. W 2015 r. wyprodukowano generatory o łącznej mocy 13 000 MVA, co stanowi równowartość ponad 1/3 mocy zainstalowanej w Polsce. Dzięki wysoko

wykwalifikowanej kadrze zakład produkuje najnowocześniejsze rozwiązania energetyczne. Ponadto jest właścicielem wielu patentów, służących do konstrukcji generatorów na całym świecie, 45 % produkcji to projekty prototypowe. Transporty generatorów odbywają się drogą morską, lądową lub powietrzną. W ciągu ostatnich 10 lat zakład GE Power we Wrocławiu wyprodukował ponad 230 generatorów, które zostały wysłane do lokalizacji na całym świecie - Szwecji, Arabii Saudyjskiej, Wielkiej Brytanii, Malezji, Indii i Tajlandii. –––

Informacje o GE

GE to wiodąca firma ery przemysłu cyfrowego. Firma przekształca przemysł w oparciu o maszyny i rozwiązania wykorzystujące inteligentne oprogramowanie, które umożliwia lepszą, szybszą i bardziej niezawodną komunikację. GE funkcjonuje w oparciu o ideę „GE Store” – globalnego ośrodka wymiany wiedzy, dzięki któremu wszystkie działy firmy zyskują wzajemny dostęp do swoich technologii, rynków, struktur i doświadczenia. Każda innowacja tworzy kolejne zastosowania w każdym z naszych przemysłowych

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

sektorów. Dzięki naszym pracownikom, usługom, technologiom i oddziaływaniu skali, GE mówi językiem przemysłu i dostarcza swoim klientom najlepsze rozwiązania. Więcej informacji na stronie www.ge.com/pl oraz na Twitterze @GE_Polska.

Informacje o GE Power

GE Power jest światowym liderem w produkcji energii elektrycznej wspierającym klientów swoją specjalistyczną wiedzą w obszarze wytwarzania energii elektrycznej z szerokiego zakresu paliw. Przeobrażamy sektor produkcji energii elektrycznej oferując elektrownię cyfrową, największą i najsprawniejszą turbinę gazową na świecie, pełen zakres rozwiązań w obszarze technologii energetycznych, w tym ich modernizację i serwisowanie, a także oprogramowanie pozwalające na wykorzystanie potencjału danych. Dzięki naszym innowacyjnym technologiom i ofercie rozwiązań cyfrowych energia elektryczna jest coraz tańsza, bardziej niezawodna, dostępna i zrównoważona. Więcej informacji na stronie www.gepower.com. Śledź GE Power na Twitterze @GE_Power i LinkedIn. GE n

WYDARZENIA I INNOWACJE

Pierwszy kontrakt ABB z Amec Foster Wheeler w Polsce ABB dostarczy energooszczędne przemienniki częstotliwości oraz silniki niskiego napięcia, które posłużą do zasilenia wentylatorów powietrza i spalin, a także pompy wody zasilającej w powstającej w Zabrzu nowej elektrociepłowni Fortum.

owa elektrociepłownia, która ma znajdować się obok historycznej EC Zabrze, zostanie oddana do użytku w 2018 roku. Inwestorem jest fińskie Fortum, dla którego Amec Foster Wheeler dostarczy technologie kotłowe. Firma podpisała z ABB umowę na dostawę 6 sztuk przemienników częstotliwości typu ACS880 na napięcie 690V, 4 sztuk silników typu AMI i 2 silników M3BP o mocach nawet do 3,7 MW. Silniki wraz z najnowocześniejszymi na rynku przemiennikami częstotliwości posłużą do zasilenia wentylatorów powietrza i spalin, a także pompy wody zasilającej w nowym zakładzie, który docelowo ma zaopatrywać w ciepło sieciowe 70 tysięcy gospodarstw domowych w Zabrzu i Bytomiu. Nowa elektrociepłownia Fortum będzie produkować rocznie około 730 gigawatogodzin (GWh) ciepła i 550 GWh energii elektrycznej. Całkowita wartość inwestycji wyniesie około 870 milionów złotych. Kontrakt ABB z Amec Foster Wheeler przewiduje dostawy urządzeń w połowie 2017 roku, a uruchomienie całej instalacji planowane jest na listopad 2018. – To jest czas, który pozwala na solidne przygotowanie projektu i dokumentacji. Nie oznacza to jednak, że zabraknie wyzwań. W tym okresie

będziemy regularnie raportować do Amec Foster Wheeler stan zaawansowania produkcji według harmonogramu zamawiającego – dodał Stanisław Wilusz z Lokalnej Jednostki Biznesu Silników i Generatorów ABB. Pozyskanie kontraktu wiązało się ze spełnieniem wielu wymagań klienta, m.in. zapewnieniem niezawodności zasilania i dostępności wentylatora głównego na poziomie 98 proc. w ciągu roku. – Główny wentylator spalin (ID FAN) to bardzo wrażliwa instalacja, od której zależy praca całej elektrociepłowni, dlatego zaproponowaliśmy sprawdzone i znane na rynku urządzenia. O sukcesie zadecydował też atrakcyjny pakiet napędów o du-

żych mocach zasilanych napięciem 690 VAC. W tym zakresie dysponujemy bogatym portfolio i doświadczeniem. Podobne projekty realizowaliśmy m.in. dla spalarni odpadów w Poznaniu oraz w Elektrociepłowni JSW KOKS S.A. na terenie Koksowni Przyjaźń w Dąbrowie Górniczej – powiedział Andrzej Olszenko, kierownik obszaru sprzedaży w Lokalnej Jednostce Sprzedaży Napędów i Sterowania w ABB. ABB jest wiodącym globalnym dostawcą napędów oraz powiązanych narzędzi oprogramowania dla wszystkich aplikacji i sektorów przemysłu. Biznes napędów ABB zatrudnia 6000 osób w 80 krajach. ABB n

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

ć ś o w o N

Składana obudowa modułowa System Zenergy OM

Odwracalne

Symetryczna

Drzwi

Obudowa

Wiele

Łączenie

2150 550 Wysokości

Obudowy

Wyłącznik

Łatwy

Szer.400 Max 800A

Montaż

...na skraju jutra! Zapraszamy na 21 Energetyczne Targi Bielskie ENERGETAB 13-15 września

Pawilon E, Stoisko 19

NOWOŚCI

SMART PANEL – zarządzanie energią nigdy nie było tak proste Dostępność danych energetycznych jest pierwszym krokiem do energooszczędnego budynku. Rozdzielnice zbudowane w oparciu o ideę Smart Panel dostarczają przejrzystych informacji o miejscach i czasie zużycia energii. Informacje te są podstawą pełnej kontroli nad wykorzystaniem energii i mogą docierać do właściwych osób we właściwym czasie — by pomóc im w podejmowaniu trafnych decyzji.

ozdzielnice Smart Panel to tylko trzy proste kroki do rzeczywistej oszczędności energii:

1. zmierz → 2. połącz → 3. oszczędzaj Rozwiązanie Smart Panel: yy w czasie rzeczywistym dostarcza informacji przydatnych przy podejmowaniu decyzji; yy automatyzuje odczyty liczników mediów u źródła, aby wyeliminować konieczność spisywania ręcznego; yy tworzy przejrzysty i wieloaspektowy obraz zużycia zasobów w budynku: gdzie, kiedy i jak zużywana jest energia z podziałem na typy i strefy; yy skutecznie realizuje funkcje zabezpieczające i sterujące w oparciu o innowacyjne wyłączniki powietrzne, kompaktowe i instalacyjne oraz moduły sterujące montowane na szynie DIN.

Od tradycyjnego do nowoczesnego pomiaru

Proste mierniki tablicowe pokazują tylko podstawowe parametry elektryczne sieci. Obecnie, rozwiązania te przestały być wystarczające. W dobie rozwoju nowoczesnych rozwiązań pomiarowych oczekuje się bardziej zaawansowanych funkcjonalności. Dzięki zastosowaniu rozwiązań Smart Panel analiza jest dostępna także w trybie online za pomocą wbudowanego web serwera. Dane dotyczące zużycia energii, stanów zabezpieczeń oraz pracy urządzeń są gromadzone w każdej rozdzielnicy wyposażonej w urządzenia z serii Enerlin’X. Postęp technologiczny sprawia, że coraz więcej urządzeń w naszym otoczeniu podłączonych jest do Internetu. Codziennie korzystamy z telefonów, urządzeń AGD a nawet samochodów podłączonych do sieci. Taki sam trend widać w wielu branżach – kwestią czasu jest kiedy urządzenia elektryczne dołączą do Internetu Rzeczy. Smart Panel to

niezawodne „inteligentne rozdzielnice”, z prostymi w instalacji i obsłudze wyświetlaczami, bramkami oraz interfejsami Modbus i Ethernet w cyfrowym systemie Enerlin’X. Informacje wymieniane przez rozdzielnice są przesyłane za pośrednictwem sieci: yy Modbus SL - wewnątrz rozdzielnic, pomiędzy poszczególnymi urządzeniami. yy Ethernet - wewnątrz budynków łącząc rozdzielnice i komputery - pozwala na powiązanie ze sobą rozdzielnic, komputerów i urządzeń komunikacyjnych wewnątrz budynku. yy Ethernet, z wykorzystaniem technologii DSL lub GPRS w celu uzyskania dostępu do bazy online usług Schneider Electric. Sieć Ethernet jest najlepiej przystosowanym medium służącym do transmisji znacznych ilości danych pomiędzy systemami dystrybucji energii elektrycznej. Dane dostępne są na lokalnych ekranach dotykowych i zdalnych serwerach internetowych. Aparaty z komunikacją Ethernet stały się kluczowym czynnikiem w rozwoju zarządzania energią elektryczną.

Wbudowany monitoring w czasie rzeczywistym

Na ekranie dotykowym poprzez Ethernet yy Wyświetla główne informacje i alarmy yy Umożliwia sterowanie (otwórz, zamknij, reset) Dotykowy ekran pozwala na dostęp do danych i sterowanie bezpośrednio z elewacji rozdzielnicy. Przez komputer PC z przeglądarką stron WWW yy Wyświetla strony WWW wbudowane w urządzenia, yy Zdarzenia alarmowe generują e-maile, powiadomienia, yy Umożliwia sterowanie (otwórz, zamknij, reset). Dane są wyświetlane graficznie lub zapisywane w pliku

Proste i sprawdzone rozwiązania

Architektura systemów zbudowanych w oparciu o urządzenia Enerlin’X jest bardzo prosta i intuicyjna. Ilustrowane przewodniki krok po kroku prezentują dobór i sposób połączenia urządzeń. W laboratoriach Schneider Electric przeprowadzono testy przykładowych architektur, których dokumentacja jest dostępna jako wzorzec dla projektowania nowych układów.

Szybki zwrot inwestycji z systemów monitorowania energii

Przy stosunkowo małej inwestycji w rozwiązania energetyczne i zarządzanie budynkiem, można uzyskać szybki zwrot z inwestycji w postaci: yy Redukcji kosztów za energię, yy Poprawa funkcjonalności pracy systemu, yy Zademonstrowania zaangażowania w ochronę środowiska, yy Zwiększenie komfortu użytkowników. Systemy Smart Panel są dedykowane zarówno dla nowych jak i istniejących budynków takich jak biura, lokale handlowe, hotele i budynki użyteczności publicznej. Szymon Hochół n

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

ROZDZIAŁ ENERGII KOMPENSACJA MOCY BIERNEJ FILTRACJA WYŻSZYCH HARMONICZNYCH Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom swoich Klientów Taurus-Technic Sp. z o.o. na 29 Międzynarodowych Targach Energetycznych Targach Bielskich ENERGETAB 2016 przedstawia: bateria kondensatorów typu X-WIND dedykowana dla farm wiatrowych oraz w pełni inteligentna rozdzielnica SIEMENS typu Sivacon S8.

Bateria kondensatorów X-WIND

Bateria kondensatorów typu X-WIND prod. Taurus-Technic Sp. z o.o. to kompaktowe, zintegrowane urządzenie przeznaczone do kompensacji mocy biernej indukcyjnej na napięcie znamionowe pracy do 36kV wszędzie tam gdzie wymaga się maksymalnego bezpieczeństwa pracy. Konstrukcja została zaprojektowana specjalnie z myślą o farmach wiatrowych może być stosowana także jako układ kompensacyjny z mocą znamionową do 16MVAr także w obszarze GPZ. R Obudowa baterii zapewnia ochronę każdego elementu składowego co eliminuje potrzebę budowania kosztownych stanowisk a możliwości konfiguracji urządzenia zapewniają optymalne dopasowanie się do indywidualnych potrzeb każdego Klienta. Zapraszamy bo bliższego zapoznania się z naszą ofertą.

Rozdzielnica SIVACON S8 prezentowana i produkowana przez firmę TAURUS-TECHNIC Sp. z o.o. w oparciu o licencję firmy SIEMENS to najwyższy stopień bezpieczeństwa połączony z nowoczesnym wzornictwem. To nowa generacja rozdzielnic do pewnej i prostej dystrybucji mocy aż do 7000A w przemyśle oraz budynkach użyteczności publicznej. Jej liczne zalety i funkcje to m..in. maksymalne bezpieczeństwo systemu dzięki standardowym modułom poddanym weryfikacji typu, kombinacje różnych systemów instalacji w jednej celce, elastyczne dopasowywanie formy wewnętrznej separacji do różnych wymagań, wydajny system wentylacji i wiele innych. W trakcie targów prezentować będziemy pełne możliwości k o m u n i k a c j i , w i z u a l i z a c j i i f u n k c j o n a l n o ś c i r o z d z i e l n i c y. Zapraszamy na prezentacje i bliższe zapoznanie się z produktem. Rozdzielnica SIVACON S8

WYDARZENIA I INNOWACJE

Fluke wprowadza serię testerów instalacji z innowacyjną funkcją ochrony urządzeń Testery z nowej serii 1660 - na czele z modelem 1664 FC - zapewniają użytkownikowi większe możliwości: umożliwiają szybkie i sprawne przeprowadzanie badań i pomiarów według głównych norm krajowych, zapewniają ochronę urządzeń, które mogą być przypadkowo podłączone do testowanej instalacji, oraz pozwalają na łatwe przesyłanie wyników testów na smartfona. Opatentowana funkcja Insulation PreTest ostrzega użytkownika i przerywa test, jeśli jakieś urządzenie jest przyłączone do instalacji.

irma Fluke Corporation ogłosiła wprowadzenie na rynek nowych testerów instalacji z serii 1660, które zapobiegają przypadkowemu uszkodzeniu przyłączonych urządzeń. Nową serię tworzą 3 debiutujące modele: Fluke 1662, 1663 i 1664 FC. Przyrządy z nowej serii 1660 umożliwiają weryfikację poziomu bezpieczeństwa instalacji domowych, komercyjnych i przemysłowych. Umożliwiają one sprawdzenie tego czy naprawione okablowanie zostało zainstalowane w bezpieczny sposób i zgodnie z wymaganiami normy IEC 60364, HD 384 oraz wszystkimi od-

powiednimi normami krajowymi. nowe testery serii 1600 są przeznaczone do badania i pomiarów rezystancji izolacji, impedancji pętli, rezystancji od uziomu do ziemi, rezystancji uziemienia, prawidłowego działania wyłączników różnicowoprądowych (RCD) w sieciach o układzie TT i TN, kolejności faz oraz impedancji pętli/fazy, jak również badania wyłączników różnicowoprądowych (RCD) w sieciach o układzie IT. Tester Fluke 1664 FC to jedyny tester izolacji, który zabezpiecza przed uszkodzeniem urządzenia podłączone do układu testowanego na poprawności

izolacji - jest wyposażony w chronioną patentem funkcję Insulation PreTest™, która wykrywa urządzenia przyłączone do testowanej instalacji. Test jest wówczas przerywany i pojawia się wizualne ostrzeżenie. Funkcja Insulation PreTest pozwala uniknąć przypadkowego, kosztownego uszkodzenia przyłączonych urządzeń. Nowością w modelu 1664 FC jest także funkcja testu automatycznego (Auto Test), która umożliwia wykonanie 5 wymaganych testów instalacji pod rząd, w tym wybranego automatycznego testu typu A, typu AC lub RCD, co za-

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

WYDARZENIA I INNOWACJE Najważniejsze cechy testera 1664 FC: yy Przeznaczony do badania i pomiarów rezystancji izolacji, impedancji pętli, rezystancji od uziomu do ziemi, rezystancji uziemienia, prawidłowego działania wyłączników różnicowoprądowych (RCD) w sieciach o układzie TT i TN, kolejności faz oraz impedancji pętli/fazy oraz badania wyłączników różnicowoprądowych (RCD) w sieciach o układzie IT. yy Test wstępny izolacji – tester 1664 FC jest jedynym testerem wyposażonym w funkcję wstępnego testowania izolacji, która pozwala uniknąć kosztownych pomyłek (w przypadku wykrycia urządzeń podłączonych do testowanego układu, proces testowania izolacji zostaje przerwany i generowane jest ostrzeżenie wizualne i dźwiękowe). pewnia zgodność z krajowymi przepisami dotyczącymi instalacji elektrycznych. Tester zmniejsza liczbę ręcznie wykonywanych połączeń, ogranicza możliwości pomyłki oraz skraca czas testu aż do 40% w porównaniu z poprzednimi modelami Fluke. Model 1664 FC należy do rodziny przyrządów Fluke Connect® — bezprzewodowych narzędzi diagnostycznych komunikujących się za pośrednictwem aplikacji Fluke Connect. Pomiary wykonane testerem mogą być bezprzewodowo przesyłane do aplikacji Fluke Connect w smartfonach lub tabletach i automatycznie zapisywane w chmurze FlukeCloud™, co eliminuje możliwość pomyłek podczas odczytywania

i zapisywania wskazań. Technicy mogą ze sobą współpracować w czasie rzeczywistym dzięki połączeniom wideo ShareLive™, co zwiększa wydajność prac w terenie. Pomiary wykonane testerem 1664 FC można łączyć z danymi pomiarowymi z innych przyrządów obsługujących technologię Fluke Connect w celu tworzenia szczegółowych raportów i ich udostępniania z miejsca pracy za pośrednictwem poczty elektronicznej. Aplikacja mobilna Fluke Connect jest dostępna dla systemu Android oraz systemu iOS i współpracuje z 30 różnymi produktami firmy Fluke stanowiąc największy na świecie system połączonych przyrządów pomiarowych. yy Funkcja Auto Test (testu automatycznego) – umożliwia wykonanie 5 wymaganych testów instalacji pod rząd, w tym wybranego automatycznego testu typu A, typu AC lub RCD, co zapewnia zgodność z krajowymi przepisami dotyczącymi instalacji elektrycznych. Tester zmniejsza liczbę ręcznie wykonywanych połączeń, ogranicza możliwości pomyłki i skraca czas testu nawet do 40 procent w porównaniu z poprzednimi modelami Fluke. yy Zgodność z systemem Fluke Connect – co umożliwia m.in. udostępnianie danych oraz wyszukiwanie zapisanych wyników pomiarów z dowolnego miejsca na świecie. Więcej informacji dotyczących wielofunkcyjnych testerów instalacji Fluke z serii 1660 można znaleźć na stronie internetowej: www.fluke.pl . n

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

WYDARZENIA I INNOWACJE

Na fali Prof. dr hab. inż. Bolesław Kuźniewski z Akademii Morskiej w Szczecinie opracował nowatorską metodę pozyskiwania energii elektrycznej z fal morskich i oceanicznych. Zaprojektowany przez niego zespół prądotwórczy zapewniać ma w prosty i tani sposób dostawy energii dla miejscowości nadmorskich, stoczni, portów, platform morskich, a nawet firm produkujących rzeczne i morskie urządzenia nawigacyjne.

owy system prądotwórczy, umieszczony na platformie przymocowanej do dna morskiego w pewnej odległości od brzegu, w warstwie falującej wody, złożony jest z silnika, generatora elektrycznego i przekładni mechanicznej. Wirnik silnika wyposażony został w zespoły napędzające, które bezpośrednio z falującej wody pobierają energię do napędu generatora elektrycznego, dzięki czemu energia fal morskich przetwarzana jest na energię elektryczną. Co istotne, na wale silnika można zainstalować wiele zespołów napędzających, kiedy więc zmienia się kierunek ruchu falującej wody, skrzydła przechodzą z pozycji aktywnej do pozycji pasywnej i na odwrót, a wirnik obraca się w niezmienionym kierunku. Funkcję napędową mogą pełnić nie tylko fale morskie i pływy, ale także nurt rzek.

– Fale, które uderzają w specjalistyczne ruchome łopatki, niezależnie od ich kierunku, powodują ruch wału głównego napędowego. Co ważne, jest to przetworzenie bezpośrednie energii. Nie ma żadnych ubytków czy strat energii – informuje doktor Leszek Chybowski z Akademii Morskiej w Szczecinie. To nowe rozwiązanie jest znacznie prostsze, a także tańsze i bardziej sprawne w porównaniu do typowych elektrowni produkujących energię elektryczną z fal morskich. Pracuje wielomodułowo, w układzie poziomym lub pionowym, więc jest prostsze w instalacji. Można je stosować w układach stałych i mobilnych, pływających lub półzanurzalnych. Dodat-

kowo szczeciński wynalazek prezentuje się na wodzie bardziej estetycznie niż powszechnie spotykane układy wielopływakowe. Zdaniem prof. Kuźniewskiego, potencjał fal morskich, rzecznych i oceanicznych, jako ekologicznych, tanich źródeł odnawialnej energii jest ogromny, a konwersja tej energii na elektryczną nie przysparza najmniejszych problemów. Jedynym wyzwaniem pozostaje co najwyżej infrastruktura nowego typu elektrowni wodnej oraz zmienna wysokość fal. Niedogodnością aktualnie rozwijanych koncepcji jest skomplikowana konstrukcja wymagająca zastosowania kosztownych pośrednich układów elektromagnetycznych, hydraulicznych lub pneumatycznych. W literaturze naukowej przyjmuje się, że w monoharmonicznej fali cząsteczki wody poruszają się ruchem okrężnym w płaszczyznach pionowych, równoległych do kierunku propagacji (rozprzestrzeniania się) fal. W praktyce fale wodne są poliharmoniczne, tj. charakteryzują się bardziej złożonym przebiegiem falowania. Dotychczas stosuje się dwa rozwiązania do produkcji energii elektrycznej z fal morskich, ale dopiero Polacy wymyślili jak omijać zmienność fal.

Choć dziś koszty produkcji energii elektrycznej z fal morskich są wciąż wysokie, to zgodnie z prognozami spadną one wraz z udoskonaleniem stosowanych obecnie technologii, tak jak stało się to przykładowo z energetyką wiatrową. Prototyp maszyny ma być testowany na morzu, a uczeni zakładają, że na początku będzie on wytwarzał około 40 kW mocy. Tego typu instalację można podłączyć do sieci niskiego napięcia, która jest doprowadzona do każdego gospodarstwa domowego. Na razie działa tylko prototyp, na dalsze testy trzeba jeszcze około miliona złotych, ale naukowcy już zgłosili swoje urządzenie do Urzędu Patentowego. Projekt o nazwie „Zespół prądotwórczy oraz sposób posadowienia w morskiej toni wodnej” został wyróżniony w głosowaniu internautów w konkursie „Eureka! DGP” organizowanym przez „Dziennik Gazetę Prawną” i promującym najbardziej innowacyjne i rozwojowe polskie technologie. OM n Fot. materiały prasowe

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

NOWOŚCI

Produkt z najwyższej półki NOWOŚĆ! Szynoprzewody nN już w ofercie ZPUE W świecie pełnym nowych technologii i dynamicznych zmian konieczne jest wykorzystywanie i stosowanie innowacyjnych rozwiązań. Z tych powodów do oferty produktowej ZPUE S.A. dołączyły szynoprzewody niskiego napięcia.

artnerem firmy ZPUE w rozszerzaniu oferty stał się włoski gigant – korporacja DKC, która na chwilę obecną zatrudnia blisko trzy tysiące pracowników w kilkunastu krajach. Na podstawie podpisanej umowy ZPUE stało się wyłącznym dystrybutorem szynoprzewodów tej marki na polskim rynku. Wybierając kooperanta stawiano w pierwszej kolejności na wiedzę i doświadczenie - kadra techniczna DKC jest w branży od kilkudziesięciu lat. To jedni z pionierów wprowadzenia systemu przewodów szynowych na rynek europejski w latach 70-tych. Ich osiągnięcia znacząco przyczyniły się do ewolucji produktu, jakim jest szynoprzewód obecnie. Flagowe w ofercie są szynoprzewody dużej mocy typu POWERTECH™ wykonane w technologii kanapkowej. Posłużą one do zasilania oraz sprzęglania rozdzielnic grupy ZPUE S.A. oraz do dystrybucji energii, jako główne linie zasilania w sektorach przemysłowych, komercyjnych oraz usługowych. Szynoprzewody POWERTECH™ zostały wykonane zgod-

Szynoprzewody, przekrój

Schemat połączenia transformatora z rozdzielnicą nN za pośrednictwem szynoprzewodów

nie z nową normą IEC 61439-6. Produkt z przewodnikami aluminiowymi dostępny jest od 800A do 5000A, natomiast w wersji miedzianej od 1000A do 6400A. Wkrótce ZPUE ma wprowadzić na rynek również szynoprzewody średniej mocy od 100A do 630A.

Przewaga nad innymi

Szynoprzewód POWERTECH 2000A zasilający rozdzielnicę ZR-W produkcji ZPUE S.A.

– Nasz nowy produkt wyróżnia się aluminiową obudową, zapewniając znaczną redukcję wagi oraz bardzo dobrą wymianą ciepła w stosunku do obudowy ze stali galwanizowanej. Standardowo posiada stopień ochrony IP55, na życzenie może być również w wersji IP65. Nominalne natężenie prądu jest stałe, niezależnie od tego czy szynoprzewód jest ułożony poziomo czy pionowo. Powyższe cechy sprawiają, że oferowany produkt znajduję się w czołówce segmentu – mówi Łukasz Bartczak, Kierownik Sekcji Systemy Energetyczne ZPUE S.A.

Pierwsze realizacje

Głowica do transformatora szynoprzewodu POWERTECH 2000A (Electropoli, Nowa Sól)

Bardzo dobra jakość oraz wysokie parametry techniczne szybko zdobyły zaufanie wśród kontrahentów. Od momentu wprowadzenia na rynek (połowa kwietnia 2016 r.) ZPUE zrealizowało po-

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

ważne inwestycje skupione głównie w sektorze przemysłowym. Są to m.in. Bolsius – holenderski producent świec, który powiększył swój zakład o nową halę produkcyjną w Zalesiu Małym oraz Electropoli w Nowej Soli zajmujący się galwanotechniką. Warto podkreślić, że wymienione inwestycje zostały dodatkowo wyposażone w rozdzielnice SN oraz nN produkcji ZPUE S.A. Po raz kolejny firma wyszła naprzeciw oczekiwaniom rynku i w kompleksowy sposób zapewniła obiektom niezawodny system zasilania oraz dystrybucji energii elektrycznej. – W najbliższym czasie zamierzamy skupić się na przemyśle, gdzie główne linie dystrybucji zasilania bardzo często są projektowane, jako szynoprzewody oraz na wykorzystaniu produktu w naszych stacjach kontenerowych, gdzie szynoprzewody mogą zastąpić tradycyjne instalacje składające się z niezaizolowanych płaskowników łączących transformatory o mocy powyżej 1000 kVA z rozdzielnicami nN – dodaje Łukasz Bartczak. Łukasz Bartczak n Kierownik Sekcji Systemy Energetyczne email: lukasz.bartczak@zpue.pl

NOWOŚCI

Nowości firmy DACPOL Cęgowe miernik pętli prądowej Pomiar sygnałów mA DC stosowanych w urządzeniach automatyki przemysłowej, PLC, nadajnikach, kontrolerach procesów i analogowych systemach I/0 bez przerywania pętli. KEW 2500 jest idealny do pomiaru sygnałów w pętli sterowania 4-20 mA. Bardzo przydatne do utrzymania i rozwiązywania problemów w automatyce, bez przerywania pętli.

Model KEW 2500

yy Pomiar prądu pętli DC 4-20mA bez rozłączania. yy Cęgi pomiarowe o małych gabarytach umożliwiające pomiary w trudno dostępnych lokalizacjach. yy Dokładność bazowa: 0,2%. yy Rozdzielczość: 0,01mA. yy Podwójny , podświetlany LCD odczytujący wartość mA jak i poziom % pętli 4-20mA. yy Średnica przewodu do Ø6mm. yy Zakres pomiarowy od 0,01mA do 120mA. yy Latarka LED. yy Zgodny z IEC61010-1 CA T II 300V . yy Wyjście analogowe do podłączenia rejestratora.

Iskrobezpieczne ograniczniki przepięć do linii sygnałowych Iskrobezpieczna seria ograniczników przepięć IS-CSL została zaprojektowana specjalnie do ochrony analogowych i cyfrowych interfejsów (do 250mA) przed skutkami oddziaływań przepięć atmosferycznych i łączeniowych w strefie Ex. Typ IS-CSL występuje w różnych wariantach napięć do ochrony analogowych i cyfrowych interfejsów i protokołów takich jak RS-485, Profibus, RTD etc. Dodatkowo występują wersje dla częstotliwości granicznych do 20 MHz. 2-, względnie 3-stopniowe zabezpieczenie serii IS-CSL bazuje zawsze na iskierniku gazowym w kombinacji z warystorem (układem warystorów) lub z diodą (układem diod). Montaż i uziemienie następuje poprzez szynę montażową TH35. Dzięki 2 rodzajom podstaw uziemienie może być realizowane poprzez szynę montażową (jako bezpośrednie) lub poprzez iskiernik (pośrednie). Dla aplikacji gdzie wsytępują wyższe prądy (do 6A) firma CITEL oferuje wykonanie IS-CSSP6A. Ogranicznik przepięć składa się z podstawy (2 różne wykonania) oraz z modułu wymiennego na określone napięcie. Elementy należy zamawiać oddzielnie. www.dacpol.eu

Centrum Badań i Dozoru Górnictwa Podziemnego Sp. z o.o. Zaprasza do odwiedzenia swojego stoiska podczas 29. Międzynarodowych Energetycznych Targów Bielskich ENERGETAB, Bielsko-Biała, 13-15 września 2016

Stoisko R 21 Zachęcamy do spotkania z naszymi specjalistami w zakresie: Badań, pomiarów, ocen stanu technicznego - urządzeń elektroenergetycznych - sprzętu ochronnego - przyrządów pomiarowych - urządzeń budowy przeciwwybuchowej oraz kompleksowych analiz olejów elektroizolacyjnych

www.cbidgp.pl 16

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

NOWOŚCI

Fluke wprowadza na rynek analizator jakości energii elektrycznej i pracy silników: Fluke 438-II Fluke 438-II oferuje analizę jakości energii elektrycznej oraz elektrycznych i mechanicznych parametrów pracy silników w celu wydłużenia czasu ich eksploatacji. Przyrząd pozwala szybko i łatwo mierzyć oraz analizować kluczowe parametry elektryczne i mechaniczne, takie jak moc, harmoniczne, asymetria, prędkość obrotowa, moment obrotowy czy moc mechaniczna, bez konieczności stosowania czujników mechanicznych.

omiar obciążenia mechanicznego silników zazwyczaj wymaga stosowania czujników obciążenia, które mogą być kosztowne lub fizycznie niedostępne. Nowy analizator jakości energii elektrycznej i silników Fluke 438-II wykorzystuje innowacyjne algorytmy umożliwiające analizę jakości zasilania trójfazowego, a także momentu obrotowego, sprawności oraz prędkości obrotowej w celu oceny warunków pracy silnika oraz wykrywania przeciążeń, dzięki czemu nie ma potrzeby stosowania czujników obciążenia silnika. Analizator Fluke 438-II upraszcza proces diagnostyki silnika, zapewniając dane do analizy zarówno elektrycznych, jak i mechanicznych parametrów silnika

podczas jego pracy. Dzięki zastosowaniu opatentowanych algorytmów analizator 438-II mierzy trójfazowe przebiegi prądu oraz napięcia, a następnie porównuje je względem wartości znamionowych i oblicza parametry mechaniczne silnika. Wyniki analizy przedstawione są w formie prostych wskazań, co ułatwia interpretację stanu pracy i pozwala określić konieczność wprowadzenia zmian przed powstaniem awarii powodujących przestoje w pracy. Analizator umożliwia również pomiary pozwalające określić sprawność silnika (tj. konwersji energii elektrycznej na mechaniczną) oraz moc mechaniczną podczas pracy pod obciążeniem roboczym. Pomiary te umożliwiają tech-

nikom utrzymania ruchu porównanie mocy roboczej silnika podczas pracy do jego mocy znamionowej, co pozwala określić, czy silnik pracuje w warunkach przeciążenia lub czy jego moc jest zbyt duża dla danego zastosowania, przez co może dochodzić do strat energii oraz zwiększenia kosztów operacyjnych. Model 438-II jest jednym z serii trójfazowych analizatorów jakości energii elektrycznej Fluke 430, które umożliwiają wyszukiwanie i usuwanie awarii w miejscu ich wystąpienia oraz długoterminowe śledzenie parametrów pracy w celu utrzymania bezawaryjnej pracy urządzeń. Zapraszamy na www.fluke.pl

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

PCE POLSKA SP. Z O. O. UL. ZIELONA 12 58-200 DZIERŻONIÓW I POLSKA I TEL +48 74 831 76 00 I FAX +48 74 831 17 00 I pce@pce.pl I www.pce.pl I

KAMERY w AKCJI! Najlepiej sprawdzić każdy produkt własnoręcznie. Zapraszamy wszystkich zainteresowanych na targi

ENERGETAB 2016 które odbędą się w dniach: 13-15 września 2016 roku w Bielsku-Białej

T 27

Hala T, Stoisko 27

Kamery termowizyjne dla elektryków Nie ma dwóch takich samych instalacji elektrycznych. Tak samo nie ma dwóch takich samych użytkowników. To, czy dane urządzenie spełni oczekiwania użytkownika, zależy od konkretnego zastosowania i doświadczenia w obsłudze kamer termowizyjnych. Przedstawicielstwo Handlowe Paweł Rutkowski ul. Rakowiecka 39A/3, 02-521 Warszawa tel.: +48(22) 849 71 90, fax. +48(22) 849 70 01 e-mail: rutkowski@kameryir.com.pl

w w w. k a m e r y I R . c o m . p l

NOWOŚCI

Nowy wymiennik ciepła powietrze/woda firmy Rittal Klimatyzacja zgodna z wymogami higieny Linie produkcyjne w przemyśle spożywczym i farmaceutycznym muszą realizować wymagania higieny – to dotyczy także technologii szaf sterowniczych. Rittal oferuje nowe wymienniki ciepła powietrze/woda w wersji Hygienic Design, standardowe rozwiązanie efektywnej klimatyzacji szaf sterowniczych do zastosowań wymagających zachowania higieny. Dzięki klasie ochrony IP69K urządzenia te można czyścić myjkami ciśnieniowymi i spełniają one najwyższe wymagania.

przemyśle spożywczym oraz w branży farmaceutycznej nieodzowna jest higiena. Urządzenia i komponenty stosowane w takich obszarach muszą spełniać specjalne wymagania – Hygienic Design. Rittal oferuje więc nowe wymienniki ciepła powietrze/woda do klimatyzacji szaf sterowniczych. Konstrukcja nowych wymienników ciepła powietrze-woda, które zostały opracowane jako urządzenia do zabudowy naściennej, spełnia zasady Hygienic Design. Na przykład dach nachylo-

Rittal oferuje nowe wymienniki ciepła powietrze/woda w wersji Hygienic Design, standardowe rozwiązanie efektywnej klimatyzacji szaf sterowniczych do zastosowań wymagających zachowania higieny.

ny pod kątem 30° uniemożliwia stawianie na obudowie przedmiotów. Poza tym dzięki nachyleniu natychmiast spływają z niego ciecze. Zewnętrzna uszczelka silikonowa spełnia wymagania FDA 21 CFR 177.2600. Uniemożliwia ona osadzanie się zanieczyszczeń między obudową wymiennika ciepła a szafą sterowniczą. Urządzenie ma obudowę ze stali nierdzewnej 1.4301, której powierzchnia charakteryzuje się szlifem prostym (ziarno 400) i chropowatością < 0,8 µm. Dzięki temu powierzchnia jest bardzo

łatwa do czyszczenia. Obudowa o klasie ochrony IP69K (wg DIN 40 050-9) jest odporna na wysokie ciśnienie podczas płukania. Codzienne czyszczenie myjką parową nie stanowi więc problemu. Wymienniki ciepła powietrze/woda jako urządzenia do zabudowy naściennej mogą być montowane na boku lub tylnej ścianie szafy sterowniczej. Dostępne są dwie wersje o mocach chłodniczych 700 W lub 1300 W. Rittal Sp. z o.o. n

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE

Pomiar prądu roboczego wyłącznika przy zastosowaniu magnetooptycznego przekładnika prądowego Streszczenie: W artykule przedstawiono wyniki porównawcze badań z zastosowaniem czujnika magnetooptycznego do pomiaru prądu roboczego w torach prądowych wyłącznika SN. Badania wykonano przy zastosowaniu dwóch czujników światłowodowych przeznaczonych do współpracy z długościami fali świetlnej: 635 nm i 1550 nm. Przedstawiono analizę przetwarzania czujników. WPROWADZENIE Jednym z przykładów zastosowań czujników optycznych do pomiaru prądu jest przemysł metalurgiczny. Produkcja aluminium, manganu, miedzi, cynku wymaga zasilania w energię elektryczną prądu stałego o natężeniu do 500 kA przy napięciu 1 kV. Przy takich parametrach zasilania zachodzi konieczność pomiaru prądu stałego o natężeniu setek tysięcy amperów. Aby skutecznie były kontrolowane procesy, urządzenia pomiarowe muszą zapewniać pomiar prądu z dokładnością rzędu 0,1 %. Wymóg takiej dokładności pomiaru wynika z faktu, że przy parametrach zasilania 500 kA i 1 kV niedokładność pomiaru na poziomie 0,1 % powoduje różnicę 0,5 MW mocy, która mogłaby zapewnić energię elektryczną dla tysiąca gospodarstw domowych. Tradycyjne przetworniki pomiarowe – do 500 kA – wykorzystujące efekt Halla, charakteryzują się skomplikowaną budową, dużymi gabarytami oraz masą. Te o najwyższych zakresach pomiarowych, mogą ważyć 2000 kg i pobierać do 10 kW mocy.

Rys 1. Obwód probierczy zasilany z baterii kondensatorów (Imax = 16 kA): TP – transformator podwyższający, Pr – prostownik, R1 – rezystor ograniczający prąd ładowania baterii kondensatorów, BK – bateria kondensatorów (CBK = 4,711 mF), R1, R2, R3, R4 – dzielniki do pomiaru napięcia na baterii kondensatorów, WP – pomocniczy wyłącznik próżniowy, L – dławik, R5 – rezystor w układzie regulacji stromości napięcia powrotnego, C1 – kondensator w układzie regulacji stromości napięcia powrotnego (C1 = 0,23µF), BP – bocznik pomiarowy 40 kA/ 2 V, CS – czujnik światłowodowy pola magnetycznego, DP – dzielnik pomiarowy, ZS – źródło światła (laser), FD – fotodetektor, RW – rejestrator wielokanałowy, PC – komputer.

Zastosowanie światłowodowego czujnika prądu umożliwia na znaczne uproszczenie systemu pomiarowego [1, 2]. Z analizy literatury oraz innych źródeł informacji wynika, że zastosowań światłowodowych czujników prądu pełniących rolę przekładników prądowych najwięcej jest w elektroenergetyce oraz w tych gałęziach przemysłu, które wymagają zasilania w energię elektryczną dużej mocy [3, 4, 5]. Powszechne zainteresowanie zastosowaniem światłowodów do pomiaru silnych prądów w środowisku średnich i wysokich napięć wynika z ich własności [6]. Niewielkie wymiary czujnika światłowodowego przekładają się na niższe koszty materiałów i zużycia energii podczas ich produkcji, a także łatwiejszy transport i montaż. Przekładniki do pomiaru prądu i napięcia są kluczowymi elementami w systemie wytwarzania, przesyłu, rozdziału i dystrybucji energii elektrycznej. Przewiduje się, że w przyszłości konwencjonalne przekładniki transformatorowe zostaną zastąpione przez przekładniki światłowodowe. W artykule przedstawiono wyniki porównawcze badań z zastosowaniem czujnika magnetooptycznego do pomiaru prądu roboczego w torach prądowych wyłącznika SN. Taki czujnik pozwala na integrację z wyłącznikiem, co prowadzi do zmniejszenia zajmowanej powierzchni rozdzielni w porównaniu z układem zawierającym konwencjonalne przekładniki prądowe. Niewielkie wymiary czujników umożliwiają zastosowanie rezerwowego systemu pomiarowego na torze prądowym (redundancja). W kontekście przewidywanego dostosowania urządzeń i aparatów elektroenergetycznych w sieci dystrybucyjnej i przesyłowej do standardu IEC61850, przedmiot badań pozwala na łatwiejsze dostosowanie się do wymogów poprzez zintegrowanie czujnika optycznego z urządzeniem Merging Unit [7]. Połączenie między czujnikiem, a urządzeniami elektroenergetycznej automatyki zabezpieczeniowej może być zrealizowane za pomocą sieci Ethernet.

Stanowisko Badawcze Pomiary prądów roboczych przy zastosowaniu metody magnetooptycznej przeprowadzono w układzie przedstawionym na rys. 1. Badania wykonano z zastosowaniem dwóch źródeł światła o długościach fali λ1 = 635 nm (czujnik świa-

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE tłowodowy S635 o średnicy zewnętrznej 0,9 mm (z warstwą zewnętrzną), nawinięty w kształcie cewki o liczbie zwojów z1 = 9) i λ2 = 1550 nm (czujnik światłowodowy S1550 z domieszką erbu (Er) i glinu (Al), o średnicy zewnętrznej 0,2 mm, nawinięty w kształcie cewki o liczbie zwojów z2 = 34). Źródłem prądu była bateria kondensatorów energetycznych (energia baterii 0,555 MJ) umożliwiająca uzyskiwanie prądu Imax = 16 kA przy częstotliwości 60 Hz (rys 1). Czujniki optyczne zostały zainstalowane w otoczeniu toru prądowego na wyjściu z bieguna modelowego wyłącznika próżniowego.

WYNIKI BADAŃ Wyniki pomiarów prądów roboczych stanowią oscylogramy z pomiarów napięć przy zastosowaniu oscyloskopu i boczników pomiarowych. Poniżej, na rysunkach 2 do 6 przedstawiono wybrane wyniki pomiarów. W celu porównania wyników pomiarów prądu, wykonano pomiary pola magnetycznego w otoczeniu toru prądowego na wejściu układu stykowego w rozbieralnej komorze próżniowej. Pomiarów dokonano przy użyciu miernika pola magnetycznego z sondą Halla. Sondę ustawiono w odległości x = 3 mm od powierzchni przewodnika. Na rys. 6 przedstawiono wybrany wynik pomiarów pola magnetycznego przy zastosowaniu miernika pola z sondą Halla, zaś na

Rys. 4. Wynik pomiaru prądu I oraz napięcia Ud z zastosowaniem czujnika S635 przy Imax = 11,00 kA: a) wykres i(t) prądu łączeniowego, b) wykres u(t) napięcia wyjściowego.

Rys. 5. Wynik pomiaru prądu I oraz napięcia Ud z zastosowaniem czujnika S1550 przy Imax = 11,20 kA: a) wykres i(t) prądu łączeniowego, b) wykres u(t) napięcia wyjściowego.

Rys. 2. Wynik pomiaru prądu I oraz napięcia Ud z zastosowaniem czujnika S635 przy Imax = 6,20 kA: a) wykres i(t) prądu łączeniowego, b) wykres u(t) napięcia wyjściowego. Rys. 6. Wynik pomiaru pola magnetycznego generowanego przy przepływie prądu o wartości maksymalnej Imax = 10,87 kA.

Rys. 3. Wynik pomiaru prądu I oraz napięcia Ud z zastosowaniem czujnika S1550 przy Imax = 6,26 kA: a) wykres i(t) prądu łączeniowego, b) wykres u(t) napięcia wyjściowego.

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

Rys. 7. Wynik analizy numerycznej rozkładu pola magnetycznego w układzie stykowym unipolarnym wyłącznika.

Rys. 7. Wynik analizy numerycznej rozkładu pola

TECHNOLOGIE, PRODUKTY INFORMACJE FIRMOWE magnetycznego w układzie stykowym – unipolarnym wyłącznika.

rys. 74.przedstawiono wybrany wynik analizy numerycznej ANALIZA WYNIKÓW BADAŃ

rozkładu magnetycznego w układzie Rys. 7. Wynik pola analizy numerycznej rozkładu polastykowym uniNaw rysunkach 2 do 5 przedstawiono wyniki magnetycznego układzie stykowym przeprowadzono unipolarnym polarnym. Analizę numeryczną przy użypomiarów prądu I oraz napięcia Ud z zastosowaniem wyłącznika. ciu programu Maxwell 3D.

Tabela 1. Wartości współczynnika kz dla m = 1 półokresu przebiegu prądu k1 [V/zwój] k2 [V/zwój] Czujnik/współczynnik ki 0,0164 0,0277 S635prądu (z1 = 9) I oraz zmiany wartości Rys. 9. Czujnik Przebiegi (I = 6,20 kA) (I = 11,00 kA) współczynnika kz dla m-tego półokresu wyznaczone dla 0,0179 0,0313 czujnikówCzujnik S635 i S1550 S1550 = 34)Imax = 11,20 kA. (z2przy (I = 6,26 kA) (I = 11,20 kA)

czujników S635 i S1550. W celu porównania odpowiedzi obu czujników, mających różną liczbę ANALIZA WYNIKÓW BADAŃ ANALIZA BADAŃ zwojów,WYNIKÓW wprowadzono współczynnik kz: Na rysunkach 2 do 5 przedstawiono wyniki U dm wyniki pomiarów prądu Na rysunkach 2 do 5 przedstawiono pomiarów prądu I oraz napięcia Z przeprowadzonej analizy wynika, że czujnik [V/zwój] (1) kUdz zastosowaniem 9. Przebiegi prądu I oraz analizy zmiany wynika, wartościże czujnik S635 (z = 9, λ czujników i S1550. W z celuzi porównania I orazS635 napięcia Ud z zastosowaniem czujników S635Rys. i S1550. Z(zprzeprowadzonej S635 1 1 1 = 9, λ1 = 635 nm) charakteryzuje się bardzo dla m-tego półokresu wyznaczone dla zbliżonymi wartościami współczynnika kz= 635 odpowiedzi czujników,odpowiedzi mających różną liczbę W celuobu porównania obu czujników, mających zbliżonymi nm) charakteryzuje się bardzo wartościami współczynnika k jak dla z czujników S635 i S1550 przy Imax = 11,20 kA. zwojów, wprowadzono kz: szczytowa różną liczbę zwojów, współczynnik kz: współczynnika kz 34, jak dla czujnika S1550Należy (z2 = 34, λ2 = 1550 – wprowadzono wartość napięcia gdzie: Udmwspółczynnik czujnika S1550 (z2 = λ2 = 1550 nm). nm). Należy zaznaczyć, że czujnik S1550 w swojej strukturze wyjściowego fotodetektora dla m-tego półokresu zaznaczyć, że czujnik S1550 w swojej strukturze U dm Z przeprowadzonej analizy wynika, czujnik zawierał domieszki erbu i glinu Poprzez domieszprzebiegu kprądu, zi [V/zwój] – liczba zwojów (1) światłowodu zawierał domieszki erbu (Er) że i(Er) glinu (Al).(Al). Poprzez z  zi czujnika S635, i = 2 dla czujnika S635 (z1 = domieszkowanie 9, λ1kowanie = 635 nm) charakteryzuje bardzo pierwiastkami, np.sięgranatem gadolinem, kadmem, czujnika (i = 1 dla pierwiastkami, np. granatem zbliżonymi wartościami współczynnika kz jakerbem dlawpływania S1550). kadmem, terbem, istnieje na właściwogdzie: Udm – wartość szczytowa napięcia wyjściowego foto- gadolinem, terbem, erbem istnieje możliwość szczytowa napięcia gdzie: detektora Udm –dla wartość czujnika S1550 (zmetrologiczne 34, λ2 = 1550 nm). Należy 2 =wpływania możliwość na właściwości metrologiczne m-tego półokresu przebiegu prądu, z – liczba ści światłowodów [8, 9]. i W tabeli 1 przedstawiono wartości współczynnika wyjściowego fotodetektora dla m-tego zaznaczyć, że czujnik S1550 światłowodów [8, 9]. w swojej strukturze zwojów światłowodu (i =przebiegu 1półokresu dla czujnika 1 czujnika półokresu prądu.S635, Na i = 2domieszki erbu (Er) i glinu (Al). Poprzez kprądu, z dla zm– =liczba przebiegu zwojów światłowodu zawierał i WWcelu porównania odpowiedzi czujników S635 i i S1550, madla czujnika S1550). celu porównania odpowiedzi czujników S635 8 S635, i 9 i =przedstawiono czujnika (i rysunkach = 1 dla czujnika 2 dla czujnika wartości domieszkowanie pierwiastkami, np. zwojów, granatem S1550, mających różną liczbę uwzględniono jących różną liczbę zwojów, uwzględniono czułość czujniS1550). współczynnika kz dla m = 1...12 półokresu przebiegu kadmem, terbem, erbem istnieje kc: W tabeli przedstawiono wartości współczynnikagadolinem, kz dla m czułość ka kczujnika :c prądu1dla badanych czujników. możliwość wpływania na właściwości metrologiczne W tabeli 1 przedstawiono wartości współczynnika = 1 półokresu przebiegu prądu. Na rysunkach 8 i 9 przedU światłowodów [8, 9]. (2) kc  dm [mV/A] kz dlastawiono m Tab. = 1wartości przebiegu prądu. Na współczynnika kz dlakm 1...12 1.półokresu Wartości współczynnika dla m półokresu = W 1 celu porównania odpowiedzi z = S635 i Iczujników m rysunkach 8 prądu i przebiegu 9 dlaprzedstawiono wartości przebiegu badanych półokresu prądu czujników. S1550, mających różną liczbę zwojów, uwzględniono współczynnika kz dla m = 1...12 półokresu przebiegu czułość czujnikagdzie: kc: Udm – wartość szczytowa napięcia wyjściowego fotoprądu dla badanych czujników. detektora dla m-tego półokresu przebiegu prądu, I – war4.

Tab. 1. Wartości współczynnika kz dla m = 1 półokresu przebiegu prądu

Rys. 8. Przebiegi prądu I oraz zmiany wartości współczynnika kz dla m-tego półokresu wyznaczone dla czujników S635 i S1550 przy Imax = 6,20 kA.

Rys. 9. Przebiegi prądu I oraz zmiany wartości współczynnika kz dla m-tego półokresu wyznaczone dla czujników S635 i S1550 przy Imax = 11,20 kA.

U tość prądu łączeniowego (2) dla m-tego półokresu kc szczytowa  dm [mV/A] przebiegu. Im

Rys. 10. Przebiegi zmian wartości czułości czujników S635 i S1550 dla wartości prądów Imax = 6,20 kA i Imax = 11,20 kA.

Rys. 11. Schemat ideowy pomiaru prądu w torze wyłącznika 7,2 kV/25 kA za pomocą magnetooptycznego czujnika światłowodowego.

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE Na rys. 10 przedstawiono przebiegi zmian wartości czułości czujników S635 i S1550 dla wartości prądu szczytowego Imax = 6,20 kA i Imax = 11,20 kA. Analizując dane zawarte na rys. 10 można stwierdzić, że czujnik S635 (z1 = 9, λ1 = 635 nm) charakteryzuje się znacznie większą stabilnością wartości czułości w porównaniu do czujnika S1550 (z2 = 34, λ2 = 1550 nm).

W oparciu o przeprowadzone badania planowane jest opracowanie i wykonanie magnetooptycznego systemu pomiaru prądu w trzech fazach wyłącznika próżniowego. Schemat ideowy pomiaru prądu w torze wyłącz-

nika za pomocą magnetooptycznego czujnika światłowodowego przedstawiono na rys. 11.

PODSUMOWANIE Czujnik światłowodowy S635 charakteryzuje się większą stabilnością czułości i może być zastosowany do pomiaru prądu w torach prądowych wyłącznika SN. Tomasz Błażejczyk, Krzysztof Krasuski, n Instytut Elektrotechniki, Zakład Wielkich Mocy t.blazejczyk@iel.waw.pl, k.krasuski@iel.waw.pl

LITERATURA 1. Bohnert K., Gabus P., Brändle H., et. al., Fiber-Optic Current Sensor for the Electro-Chemical Industry, Sensoren und Messsysteme, (2006), [Technical Digest 103-106]

2. Bohnert K., Brändle H., Brunzel M. G., Gabus P., Guggenbach P., Highly Accurate Fiber-Optic DC Current Sensor for the Electrowinning Industry, IEEE Trans. Industry Applic., Vol. 43, No 1, (2007), 180-187 3. Błażejczyk T., Sibilski H., Krasuski K.: Measurements of Current in Bus Bar Using Fiber Optic Sensors, International Conference on High Voltage Engineering and Application, 2014, http://ieeexplore.ieee.org/stamp/stamp.jsp?tp=&arnumber=7035495. 4. Rogers A. J., Optical-fibre current measurement, Int. J. Optoelectronics, 3 (1988), 391–407 5. Bosselmann T., Magneto- and electro-optic transformers meet expectations of power industry, Proc. OFS’12, (1997), 111–114 6. Błażejczyk T., Using The Faraday Effect in Investigations of Magnetic Fields, Proceedings of Electrotechnical Institute, Issue 246 (2010), 13-33 7. Gontarz K., Kowali R., Rasolomampionona D.D., Januszewski M.: Konstrukcja i działanie przykładowego urządzenia Merging Unit, Acta Energetica 1/18, 2014, str. 51-58. 8. Mihailovic P., Petricevic S., Stojkovic Z., Radunovic J. B., Development of a Portable Fiber-Optic Current Sensor for Power System Monitoring, IEEE Trans. Instrum. Meas., Vol. 53, No. 1, (2004), 24-30 9. Ni X., Huang M., Faraday effect optical Current/magnetic field sensors based on cerium-substituted yttrium iron garnet single crystal, Power & Energy Engineering Conference APPEEC 2010, Asia-Pacific, (2010), 1-4

Instytut Elektrotechniki Electrotechnical Institute

Laboratorium Badawcze Aparatury Rozdzielczej

Laboratorium Badawcze i Wzorcujące

Laboratorium badawcze akredytowane przez PCA, Nr AB 074

Laboratorium badawcze akredytowane przez PCA, Nr AB 022 Laboratorium wzorcujące akredytowane przez PCA, Nr AP 102

AB 074: Badania aparatury łączeniowej, rozdzielczej i sterowniczej wysokiego, średniego i niskiego napięcia prądu przemiennego i stałego: napięciowe, obciążalności zwarciowej, zdolności łączeniowej, łukoochronności, przyrostów temperatury, klimatyczne, IP, IK oraz badania: transformatorów, izolatorów, ograniczników przepięć, bezpieczników, wyłączników nadprądowych i różnicowoprądowych, listew zaciskowych, złączek i zacisków, sprzętu ochronnego i narzędzi do prac pod napięciem.

Dziedziny badań AB 022: akustyka, elektryka, mechanika, drgania, fotometria, funkcjonalność, bezpieczeństwo użytkowania, odporność ogniowa, właściwości palne, odporność na narażenia mechaniczne i klimatyczne.

Laboratorium Badawcze Aparatury Rozdzielczej telefon: +48 22 11 25 300, 301 +48 693 590 090 fax: +48 22 11 25 444, 445 email: zwarcia@iel.waw.pl

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

Dziedziny wzorcowań AP 102: wielkości elektryczne DC i m. cz., wielkości optyczne.

Laboratorium Badawcze i Wzorcujące telefon: +48 22 11 25 290 +48 601 960 244 fax: +48 22 11 25 444, 445 email: badania@iel.waw.pl

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE

O projekcie systemu rejestracji zakłóceń elektrycznych, czyli klient nasz pan (część 2)

Praca dla pana była dla mnie wyzwaniem, Praca z panem była dla mnie przyjemnością Projektant płytek drukowanych

pierwszej części opisałem, jak Miły Starszy Pan zaproponował naszej firmie udział w pewnym projekcie. Początkowo banalnie prosty, w miarę uściślania założeń przez rozmówcę ulegał kolejnym modyfikacjom, aż na koniec stał się największym zamówieniem, jakie przyszło nam jednorazowo zrealizować. Okazało się jednak, że nie był to koniec życzeń Miłego Starszego Pana. To, czego zażądał, wymagało nie tylko modyfikacji sprzętowej i programowej, ale zmusiło nas do skonstruowania w zasadzie nowego rejestratora zakłóceń elektrycznych SZARM, opartego na innej bazie elementowej i technologii, niż dotąd produkowane przez nas rejestratory SRZ-AMP. Szybko okazało się, że z nową konstrukcją związanych jest wiele problemów, które trzeba było rozwiązywać w zasadzie „na bieżąco”, bo terminy były mocno napięte. W tej części opiszę niektóre z nich. Pozostanę przy pierwszej osobie liczby pojedynczej, choć oczywiście w projekcie uczestniczyło wiele osób zarówno z firmy TRONIA, jak i spoza niej. I tak ja, który w SMS-ach wielkimi literami potrafię pisać tylko cyfry, zbudzony o świcie musiałem decydować, czy chcę, żeby pady były halowane czy złocone i analizować konsekwencje faktu, że każdy if przerywa potok… Zimą grzałem się przy lutownicy, latem mroził mnie stan firmowej kasy…

Ale po kolei… Najtrudniejszym zadaniem było uzyskanie częstotliwości próbkowania 100 000 (sto tysięcy) próbek na sekundę (100 kS/s). Tego stanowczo zażądał Miły Starszy Pan. Obecnie produkowane przez nas rejestratory taktują z maksymalną szybkością 3200 S/s i według niektórych użytkowników jest to aż nadto. Czasem konfigurują na 1000 S/s, żeby mieć mniejsze pliki rejestracji i żeby koncentrator mógł szybciej ściągać dane z rejestratora, zwalniając miejsce dla następnych zdarzeń. Ktoś mógłby zapytać, jaki to problem zrobić rejestrator na 100 kS/s. Są przecież oscyloskopy, rejestrujące przebiegi z częstotliwościami gigabitowymi. Prawda, ale oscyloskopy mają za zadanie jedynie zarejestrować pewną liczbę próbek, a potem pokazują je długo na ekranie aż do następnego odświeżenia obrazu. Program rejestratora musi pobrać każdą próbkę, przetworzyć (np. wyliczyć wartość bezwzględną), porównać z dolną i górną wartością progową, zapisać w określonym miejscu w pamięci, a jednocześnie robić również wiele innych rzeczy, jak na przykład obsługiwać porty szeregowe i równoległe, odmierzać czas itp. Przy 100 kS/s, na przetworzenie jednej próbki, złożonej np. z 8 wartości, pobranych z przetwornika A/C, jest dokład-

nie 10 mikrosekund. Taktowanie procesora powinno być więc odpowiednio szybkie, żeby jak najwięcej instrukcji dało się wykonać w tak krótkim czasie. Po przeglądzie dostępnych rozwiązań, wybrałem mikrokontroler typu ARM jako najbardziej perspektywiczny: jest produkowany przez wielu producentów w wielu odmianach przy tej samej strukturze wewnętrznej, co ułatwia dostosowanie programu w przypadku konieczności przejścia na inną wersję procesora. Od strony sprzętowej ułatwiłem taką wymianę, przewidując specjalną, wielowarstwową płytkę drukowaną z procesorem, łączoną z resztą modułu wielostykowym złączem. Poprawiło to również ekonomię modułu: koszt wykonania całego modułu na płytce wielowarstwowej byłby koszmarnie wysoki, w dodatku bez technicznego uzasadnienia. Oczywiście przetwornik powinien być 8-kanałowy i wszystkie kanały musi próbkować jednocześnie, a nie jeden po drugim. Miły Starszy Pan wyjaśnił, że wartość sygnału, choć istotna, nie jest dla niego aż tak ważna, jak jego pochodna. I tu pojawił się kolejny problem. Próbkowanie przebiegu 50 Hz z częstotliwością 100kS/s daje w przypadku przetwornika o niskiej rozdzielczości (10 – 12 bitów) płaską pochodną: większość próbek się powtarza i tylko jedna na kilka-kilkanaście różni się o jeden bit. Dopiero przy rozdzielczości rzędu 16 bitów i wyższej

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE można mówić o sensownej pochodnej. To narzuciło kolejny warunek na przetwornik A/C.

kowanego algorytmu do odtworzenia wartości sygnału i procesor nie zdążyłby w ciągu 10 mikrosekund z robotą.

Żebym nie cieszył się za szybko, Miły Starszy Pan nadmienił, że sygnał ma dość dużą dynamikę: mierzony prąd zwykle mieści się w zakresie znamionowym, ale najbardziej interesujące są stany zwarciowe lub zbliżone do zwarciowych, co przekłada się na prąd np. 10 – 15 razy większy od znamionowego. Miałem więc sprzeczność: przy tak dużym zakresie pomiaru prądu, na zakres znamionowy przypada niewiele bitów, a zatem nawet przy rozdzielczości 16-bitowej pochodna może być słabo reprezentowana. Rozdzielczość pomiaru pochodnej może być nieprzyzwoicie mała.

Czujniki Halla z definicji mają dużą bezwładność i rozstrajają się z upływem czasu.

specjalnie rozgrzewać. Żeby uzyskać odpowiednią dynamikę, wybrałem element o mocy 5 watów. Oczywiście po nim postawiłem separator, zasilany izolowaną przetwornicą, żeby odseparować źródło sygnału od rejestratora, ale to są sprawy oczywiste…

W końcu sięgnąłem do podstaw i zdecydowałem się na… rezystor, z pomijalną indukcyjnością i pojemnością. Niewrażliwy na zmiany częstotliwości sygnału, nie przesuwa fazy, a w dodatku nie zajmuje dużo miejsca. Poza tym przenosi równie dobrze sygnały przemienne jak i stałe. Z wyliczeń wyszło, że przy prądzie znamionowym 1A optymalną wartością rezystancji będzie 10 mΩ, z czym wiąże się moc 10 mW. Nie powinna go

Mniej oczywiste okazało się odpowiednie dołączenie rezystora do układu pomiarowego. Ponieważ okazało się, że optymalną wartością rezystora jest 10 mΩ, lutowanie nie wchodziło w grę. Po dłuższym szukaniu różnych rozwiązań, postanowiłem użyć złącz zaciskowych typu cage clamp ze zwartymi wejściami i wyprowadzeniami do druku. Rezystor zacisnąłem w górnych wejściach dwóch złącz, do dolnych wejść dopro-

Po paru nieprzespanych nocach stwierdziłem, że mogę przecież mierzyć prąd dwoma wejściami, przy czym jedno (o wzmocnieniu 1) będzie mierzyło sygnał w całym zakresie, pokazując jego dynamikę i pochodną w stanie zwarciowym, a drugie (powiedzmy o wzmocnieniu 5) pokaże go dokładnie w zakresie znamionowym. Rozwiązanie było tym łatwiejsze, że wcześniej już znalazłem układ scalony, który działa jak filtr ósmego rzędu, przy czym wzmocnienie i częstotliwość odcięcia można mu ustawiać przy użyciu sygnałów cyfrowych. Żeby nie było za łatwo, poziomy napięć sygnałów są +5V i -5V. O ile z pierwszym nie ma problemów, to przełączanie do -5V nie jest już trywialne. Można to zrobić tranzystorami, ale wydało mi się to mało estetycznym rozwiązaniem. Po kilku podejściach do tematu postanowiłem zastosować transoptory. Wyszło zgodnie z zasadą: jedna funkcja - jeden element. Przy tak dużych częstotliwościach próbkowania, cały tor pomiarowy musi być dostosowany do przepuszczania sygnałów o częstotliwości sięgającej przynajmniej połowy częstotliwości próbkowania. W tym przypadku 50 kHz powinno przechodzić swobodnie przez wejścia analogowe, filtry, aż do przetwornika. Od razu odpadły przekładniki transformatorowe, które zniekształcają sygnał od ok. 10 kHz, choć niektórzy uważają, że lepiej ich nie używać powyżej 5 kHz. Cewki Rogowskiego, mierzące pochodną sygnału, wymagają skompli-

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE wadziłem kable, a do płytki drukowanej przekazałem potencjały z obu złącz, czyli z obu końców rezystora. W efekcie cały tor prądowy od listwy sygnałowej do rezystora został wykonany połączeniami zaciskowymi. O ile z wejściami dwustanowymi nie było problemów – wystarczyło popracować nad drukiem, żeby z modułu o wspólnym minusie zrobić moduł z rozdzielonymi minusami – to na chwilę zatrzymałem się na wyjściach dwustanowych, których zażyczył sobie Miły Starszy Pan w celu uruchamiania róznych sygnalizatorów. Przekaźniki pobierają w stanie aktywnym kilkanaście, a często nawet kilkadziesiąt mA. Jeśli z warunków roboczych rejestratora wyniknie, że trzeba włączyć wszystkie przekaźniki, zasilacze mogą okazać się za słabe. Problem rozwiązał się sam, kiedy zauważyłem reklamę przekaźników dwustabilnych. Taki przekaźnik nie pobiera prądu ani w jednym stanie ani w drugim, a w chwili przełączania tylko kilka mA. Czasem problemy rozwiązują się same i to w sposób najmniej spodziewany. Szukałem odpowiednich przetwornic, żeby ograniczyć grzanie i zwiększyć sprawność energetyczną, ale wszystko było albo duże albo drogie, albo i takie i takie. Pewnego dnia ktoś zadzwonił z pytaniem, czy nie potrzebuję przetwornic. Okazało się, że jego są i małe i w dodatku dość tanie, więc po sprawdzeniu próbek zamówiłem resztę. W ten sposób rozwiązałem większość problemów sprzętowych, wynikających z uwag Miłego Starszego Pana. Potem to już rutyna. Prototypy na „pająka”, pomiary, projekty druku, zamówienie wykonania 1-2 płytek, zakup elementów, montaż powierzchniowy lub przewlekany, poprawki w druku po sprawdzeniu prototypów, ponowne zamówienie wykonania poprawionych płytek, montaż całej serii, równolegle opracowanie i wykonanie testerów, a na koniec testy funkcjonalne. W międzyczasie trzeba było zaprojektować kilka detali mechanicznych i kabelków. Kiedy już byłem gotowy ze sprzętem, Miły Starszy Pan postanowił ponownie uściślić temat. – To prawda, że interesuje mnie wartość prądu, a zwłaszcza jego pochodna, ale w rzeczywistości chodzi o sumę

prądów, przy czym o ile kilka prądów składowych jest dostępnych w pobliżu rejestratora, to pozostałe są od niego oddalone. Nawet o kilkaset metrów. Zaniemówiłem. Przez kilka tygodni łamałem sobie głowę, jak uporać się z tą kolejną już kłodą, rzucaną mi pod nogi, kiedy wydawało się, że już wychodzę na prostą. Wymyśliłem kilka koncepcji. 1. Sprowadzić oddalone prądy do rejestratora tak, żeby monitorował wszystkie jednocześnie. Oczywiście chodziło mi o wtórne prądy z przekładników prądowych. Na ciągnięcie kiloamperów nikt by się nie zgodził. Po analizie okazało się, że musiałbym użyć kilkadziesiąt przewodów o przekroju 10 mm2 i naraziłbym sygnały na zakłócenia (po drodze mijałyby zakładową linię kolejową…). 2. Zamieniać prądy na postać cyfrową, przesyłać paczkami np. co 1ms i w danym rejestratorze łączyć z rejestrowanymi lokalnie. Ładnie i nowocześnie. Przy uważniejszym przyjrzeniu się tematowi okazało się, że szybkość transmisji musiałaby być przynajmniej rzędu 1GB/s, co już stanowiło problem, ale przede wszystkim nikt mi nie gwarantował, że w ciągu 1ms uda się przygotować w jednym rejestratorze odpowiednią paczkę danych, przesłać (załóżmy że obeszło by się bez wzmacniaków) do drugiego rejestratora, odebrać w nim i przetworzyć wraz z innymi próbkami. O skomplikowaniu programu rejestratora nie mówię, bo samo rzuca się do oczu… 3. Wprowadzić instytucję Komputera Centralnego, do którego wszystkie rejestratory będą przesyłały swoje rejestracje. Każdy rejestrator monitoruje najbliższe sygnały, a dopiero Komputer Centralny wylicza odpowiednie sumy i pochodne. Ostatnia koncepcja wydała mi się najbardziej perspektywiczna, o czym powiadomiłem Miłego Starszego Pana. Po przemyśleniu tematu, zadał jedno z tych powalających na ziemię, choć tak niewinnie wyglądających pytań: – To znaczy, że kiedy zostanie pobudzony jeden rejestrator, musi pobudzić wszystkie pozostałe, żeby Komputer Centralny zawsze otrzymywał komplet rejestracji. Czy Komputer Centralny będzie umiał automatycznie zsynchroni-

zować wszystkie rejestracje, likwidując wszelkie różnice czasowe między nimi? No cóż, problem nie jest trywialny. Jeśli mamy analizować sumę prądów rejestrowanych przez różne rejestratory, musimy zapewnić ich maksymalną synchronizację. Oparcie się na przejściach przez zero nie musi być poprawne, bo impedancje obciążeń mogą wpływać na fazy prądów i to w sposób zmienny. Dystrybucja czasu siecią Ethernet nie jest doskonała i po przejściu przez kilka switchy otrzymujemy opóźnienia liczone w milisekundach. W dodatku niemal przy każdej transmisji opóźnienie może być inne – zależnie od obciążenia łącza, wyboru trasy i paru innych czynników. Wymyśliłem więc impuls synchronizujący. W momencie wykrycia zdarzenia, pobudzony rejestrator wysyła impuls, który trwa 2 okresy próbkowania, czyli przy 100 kS/s jest to ok. 20 us. Magistrala impulsu jest monitorowana przez wszystkie rejestratory, które natychmiast rozpoczynają rejestracje, jak tylko wykryją przednie zbocze impulsu. Ponadto, impulsy są rejestrowane przez wszystkie rejestratory jako sygnały dwustanowe. Zatem impulsy są we wszystkich rejestracjach i można względem nich synchronizować wszystkie zapisy. Pozostało wymyślić sposób przesłania impulsu synchronizującego między rejestratorami oddalonymi jeden od drugiego o kilkaset metrów lub kilka kilometrów. Oczywiście światłowody i media-konwertery same garną się pod ołówek. Kiedy jednak zacząłem szukać konkretnego typu, okazało się, że na rynku jest mnóstwo urządzeń tanich, ale skomplikowanych, które odbierają dane, analizują je, ewentualnie poprawiają i dopiero po pewnym czasie wysyłają dalej. Negocjowanie lub wykrywanie prędkości transmisji, generowanie i sprawdzanie sum kontrolnych i wiele innych operacji okazało się w tym przypadku zawadą, a nie pomocą. Chciałem wysyłać prosty impuls, a nie pakiet danych z preambułą i rodowodami nadawcy i odbiorcy. Wiele czasu minęło, zanim znalazłem firmę, która zgodziła się skonstruować dla mnie urządzenie, które zamieniałoby sygnał TTL na światło, a z drugiej strony włókna wykonywałoby operację przeciwną. Przy czym urządzenie musi być dostosowane do

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE konkretnego włókna: jednomodowego, 9/125 µm. Firma postawiła dwa warunki: cenę i minimalną wielkość zamówienia. Jak to często bywa, minimalne nie znaczy małe, ale na tym ta gra polega… Tym razem nie czekałem na Starszego Miłego Pana z nadzieją, że nic więcej już nie wymyśli. Po tylu zawodach nauczyłem się, że raczej czeka mnie nowa porcja uściśleń, które otworzą przede mną nowe obszary eksploracji. W ten sposób przecież musiałem zmierzyć się z procesorami ARM, montażem powierzchniowym mikroskopijnych komponentów, techniką światłowodową, Ethernetem, przetwornicami i izolatorami sygnałów, drukami wielowarstwowymi itp..

Kiedy więc zadzwonił, spokojnie wziąłem ołówek do ręki i przysunąłem sobie plik czystych kartek. – Oczywiście pracuje pan równolegle nad oprogramowaniem rejestratora? Czy chciałby pan porozmawiać na ten temat? Ołówek wypadł mi z dłoni z cichym klapnięciem. Tak, tego aspektu jeszcze nie poruszaliśmy w naszych rozmowach… Oprogramowanie rejestratora ma kilka poziomów: swój program realizuje procesor rejestratora, inny program jest w koncentratorze systemu, a cało-

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

ścią będzie zarządzał program Komputera Centralnego. Oczywiście, w miarę kompletowania sprzętu powstawało oprogramowanie dla niego. Wciąż jednak pozostawało tu wiele tematów do omówienia i zrobienia. Programowanie, to ocean możliwości. Pełen szans i pięknych widoków, ale również raf, sztormów, podwodnych prądów i długich godzin wpatrywania się w błękitny ekran. Za rok napiszę, czy udało mi się dopłynąć do zaplanowanego portu, czy utonąłem po drodze (w tym drugim przypadku trzeciej części nie będzie…). Janusz Proniewicz n 3 sierpnia 2016 r.

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE

EDS – Nowoczesne narzędzie do projektowania rozdzielnic i urządzeń elektrycznych w środowisku 3D Wprowadzenie w świat projektowania:

Obecnie projektanci urządzeń elektrycznych mają szeroki wybór aplikacji i narzędzi wspomagających projektowanie. Wybór programu może być uzależniony od preferencji, ceny, wygody lub możliwości samego narzędzia. Czasy, w których wystarczała kartka, ołówek, kalkulator i ogromne ilości katalogów i szczegółowych wytycznych z pewnością minęły. Zaprojektowanie rozdzielnicy, mnogość rozwiązań i elementów dodatkowych oraz konfiguracja aparatury wymusza na projektancie skorzystanie z kompletnego oprogramowania. Funkcjonalności jakie ofe-

Ekran powitalny

Okno-projektanta

rują obecnie takie programy znacznie zautomatyzowały, ułatwiły i przyspieszyły pracę podnosząc jednocześnie jakość oferowanych usług. Dobór odpowiedniej aplikacji jednak często nie jest łatwy. Program, który jest intuicyjny w obsłudze, posiada oczekiwane funkcjonalności, obszerną bibliotekę obudów, aparatów i urządzeń elektrycznych jest zazwyczaj zbyt drogi lub praca na nim jest uciążliwa. Dobre narzędzie do projektowania rozdzielnic i urządzeń elektrycznych musi zapewnić kompleksowość procesu projektowego, podnieść efektywność pracy poprzez intuicyjne przeprowadzenie projektanta przez wszystkie

etapy projektowania: od wprowadzenia danych, wybór obudowy, akcesoriów dodatkowych, aparatury przez wykonanie szczegółowego schematu elektrycznego oraz druku kompletnej dokumentacji. Wszystkie te pożądane cechy posiada właśnie program EDS2. Jest to autorska aplikacja firmy Emiter (www.emiter.com) , oferująca całej branży dostęp do zaawansowanego narzędzia 3D wspomagającego pracę przy projektowaniu. W programie zaprojektujesz i znajdziesz: karty katalogowe standardów technicznych (Tauron Dystrybucja S.A., Energa Operator, PGE Dystrybucja S.A., Enea S.A., RWE) oraz rozwiązania techniczne: yy złącza, szafy kablowe; yy złącza kablowo-pomiarowe; yy złącza pomiarowe; yy złącza pomiaru półśredniego; yy szafy oświetlenia ulicznego; yy rozdzielnice stacyjne słupowe; yy rozdzielnice wnętrzowe; yy maskownice złącz; yy itd. EDS czyli Emiter Design Studio to niezawodne, bezpłatne i jednocześnie rozbudowane narzędzie do projektowania. Posiada możliwości, którymi nie powstydziłoby się niejedno bardzo drogie oprogramowanie obecnie dostępne na rynku. Umożliwia wygodną pracę w środowisku 3D, a do tego pozwala na korzystanie z ogromnej bazy gotowych rozwiązań, akcesoriów i wyposażenia elektrycznego różnych producentów. Poza tym, dzięki automatycznej aktualizacji, baza ta jest nieustannie poszerzana. EDS2 (drugie już wydanie) został zaprojektowany z naciskiem na jak największą ergonomię i wygodę użytkowania. Proces projektowania rozdzielnicy czy urządzenia elektrycznego jest już i tak

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE skomplikowany, dlatego należy dołożyć wszelkich starań, aby narzędzie wspomagające tę pracę było przyjazne w obsłudze. Ten sposób podejścia poskutkował bardzo intuicyjnym interfejsem. Ciągła współpraca programistów firmy Emiter z projektantami owocuje systematycznym rozwojem funkcjonalności samego programu oraz obszernej bazy bibliotek. Odświeżona szata graficzna oraz minimalistyczny interfejs sprawia, iż praca z programem jest po prostu wygodna. Emiter Design Studio przeznaczony jest nie tylko dla polskich użytkowników. Firma Emiter sukcesywnie rozszerza krąg odbiorców przez implementację kolejnych wersji językowych. W tym momencie aplikacja obsługuje pięć języków: yy język polski yy język niemiecki yy język angielski yy język rosyjski yy język chorwacki Użytkownik oczywiście w każdej chwili może to zmienić. Wystarczy wejść do menu „Narzędzia” -> „Ustawienia”, a następnie w oknie ustawień „Interfejs” znajdują sie opcje do wyboru.

Aktualizacje programu i bibliotek również zostały podzielone na dwie gałęzie: testową i stabilną. Domyślnie po instalacji są pobierane tylko wersje stabilne. Wersje testowe programu są wypuszczane o wiele częściej, dzięki czemu ich użytkownicy mają dostęp do najnowszych funkcjonalności. W każdym momencie użytkownik może zmienić wersję. Aby włączyć wersje testowe, należy wybrać opcję „Narzędzia -> Ustawienia”, a następnie, w oknie ustawień „System” -> „Aktualizacja” zaznaczyć odpowiednią opcję.

Program EDS2 aktualizuje się automatycznie bez konieczności fatygowania w tym celu samego użytkownika. Wszystkie te cechy wyróżniają tą aplikację pośród dostępnych na rynku. Instalacja programu przebiega w kilka minut szybko i sprawnie. Proces jest szybki i nieskomplikowany.

Pomimo tego, iż program EDS posiada tak wiele możliwości i funkcjonalności jego wymagania odnośnie sprzętu i konfiguracji oprogramowania są naprawdę minimalne: yy Procesor: Intel lub AMD, 1.3 GHz lub więcej (zalecane: 2x2GHz) yy Pamięć RAM: 1GB (zalecane: 2GB) yy Karta graficzna ze wsparciem OpenGL yy Dysk: 1GB na instalację yy System operacyjny: Windows XP lub nowszy yy Aktualne sterowniki karty graficznej W chwili obecnej program dostępny jest dla systemów operacyjnych z rodziny Windows. Trwają jednak prace nad dostosowaniem aplikacji EDS2 do platformy typu UNIX. Jeśli jesteś zainteresowany taką wersją wystarczy napisać wiadomość na podany wcześniej adres mailowy ( eds@emiter.com) aby uzyskać więcej informacji.

Interfejs Menu główne – z tego poziomu dostępne są wszystkie operacje, które są możliwe do wywołania w programie. Operacje są pogrupowane w logicznej strukturze, a większość z nich jest do-

Dostępność i instalacja

Emiter Design Studio dostępny na załączonej płycie DVD możesz również pobrać ze strony producenta oprogramowania. Firma Emiter udostępnia program poprzez własna stronę internetową www.emiter.com lub eds.emiter.com. Na płycie DVD znajdą Państwo również bieżąca ofertę firmy Emiter: katalogi produktowe i gotowe rozwiązania techniczne przydatne podczas projektowania. Istnieje możliwość zamówienia płyty DVD z instalatorem programu oraz informacjami dodatkowymi (wszystkie dostępne również na tej stronie www). Wystarczy przesłać wiadomość e-mail na adres: eds@emiter.com, w treści wpisując ilość kopii oraz adres, na który mają zostać przesłane. Dodatkowo pobierając ze strony eds. emiter.com masz możliwość wyboru wersji oprogramowania: yy aktualną stabilną wersję programu yy najświeższą wersję testową

Menu główne

Pasek skrótów

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE datkowo dostępna w menu kontekstowym lub w panelu narzędziowym. Ponadto każde polecenie może zostać umieszczone jako przycisk na pasku skrótów, oraz do każdego można ustawić indywidualny skrót klawiszowy. Pasek skrótów – tutaj umieszczone są najczęściej wykorzystywane funkcje programu. Paski narzędzi mogą być dowolnie rozmieszczane i ukrywane. Układ można w łatwy sposób spersonalizować.

Widoki – okna projektanta Okno programu Emiter Design Studio zostało podzielone na kilka przejrzystych części. Najważniejsza i największa z nich to okno projektanta. W tym miejscu dochodzi do właściwego przygotowania projektu, poprzez wywoływanie odpowiednich operacji, w tym m.in. dodawanie kompozycji, przenoszenia ich i zmiany ich właściwości. W oknie projektanta dostępny jest aktualny widok projektu, który można przełączać w zależności od typu, wybierając pomiędzy widokiem:

Karta katalogowa

yy yy yy yy

3D schematem elektrycznym arkuszem wydruku tabelą

Projektowanie zaczynamy od „widoku 3D”. Tutaj wybieramy obudowę, dobieramy aparaty, akcesoria, elementy

mocujące i w łatwy sposób układamy je w obudowie. Wszystkie elementy przyciągają się. Projektant nie musi zastanawiać się nad właściwym zamocowaniem elementów - robi to za niego sam program (w przeciwieństwie do innych aplikacji tego typu ). Można korzystać z gotowych kreatorów doboru obudowy lub wybierać samemu z menu „Biblioteki”. Na podstawie elementów wybranych w widoku 3D w zakładce „schemat elektryczny” pojawiają się wszystkie symbole elektryczne, które teraz wystarczy ze sobą połączyć.

Okno projektanta

Schemat elektryczny

W zakładce „ arkusz” otrzymujemy gotową dokumentacje projektu: rzuty 3D, informacje techniczne, które możemy dowolnie modyfikować. Istnieje możliwość dodania plików graficznych spoza programu. W tym miejscu można również wymiarować, zmieniać widoki, edytować dane itd. Zaś gotowy arkusz – kartę katalogową wyeksportujemy do znanych formatów: PDF, DXF, PNG, JPG, PostScript. Taką przykładową kartę katalogową widać na rysunku powyżej. Widok „tabeli” to swoisty spis wszystkich obudów, urządzeń, akcesoriów użytych w projekcie. Każdy projekt składa się z co najmniej dwóch widoków – 3D i schematu elektrycznego. Maksymalna ilość projektantów nie jest ograniczona. Całość jest przejrzysta i wygodna w użytkowaniu, a przygotowanie projektu sprowadza się tylko do wywoływania odpowiednich operacji.

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE Biblioteki główne Tuż obok, po lewej stronie, znajduje się inne ważne okno – drzewko bibliotek. Drzewko bibliotek – to komponent zawierający wszystkie dostępne wraz z programem elementy, które mogą zostać użyte w projektach. Pogrupowane zostały tam wszystkie elementy, jakie można wykorzystać w programie. Dostępne są tutaj gotowe rozwiązania z trzech kategorii: yy akcesoria

miejscu. To bardzo przydatne okno, które ułatwia proces projektowania. Wyszukiwarka Bardzo użyteczna jest także prosta w użyciu wyszukiwarka, która pozwala błyskawicznie przeglądać zasoby bibliotek. Aby przenieść kursor bezpośrednio do okna wyszukiwarki, wystarczy użyć skrótu Ctrl+F (lub innego, jeśli został zmieniony).Wpisywanie tekstu w oknie wyszukiwarki spowoduje automatyczne przefiltrowanie bibliotek i wyświetlenie tylko pasujących elementów.

Hasła wprowadzane do wyszukiwarki mogą być jedynie fragmentami fraz. Kolejne frazy są oddzielane znakami spacji.

Biblioteki prywatne Wygodna obsługa programu oraz wysoka intuicyjność interfejsu to jednak nie wszystkie zalety programu EDS2. Przede wszystkim warto podkreślić jego ogromną użyteczność w samym procesie projektowania. Każdy projektant doceni niezwykle bogatą bazę gotowych rozwiązań.

yy obudowy yy wyposażenie elektryczne Razem z programem dostarczonych jest kilka bibliotek zaprojektowanych i wspieranych przez firmę EMITER. Są to m.in. „Obudowy”, „Elementy elektryczne”, „Akcesoria”, itp. Każda biblioteka jest reprezentowana jako osobna zakładka. W obrębie każdej biblioteki elementy są dodatkowo pogrupowane w kategorie, widoczne jako gałęzie drzewka. Elementami końcowymi są kompozycje, które można umieszczać w projektach. Aby dodać kompozycję do projektu należy przeciągnąć i upuścić wybrany element do okna projektanta. Wszystkie elementy można łatwo umieszczać w projekcie, przeciągając je do okna. Projekt Tuż pod strukturą bibliotek znajduje się okno z drzewkiem projektu. Tutaj z kolei wyświetlane są wszystkie elementy, które zostały umieszczone w danym projekcie. Łatwo zauważyć, że składniki w tym oknie zmieniają się w zależności od tego, jaki typ projektanta został włączony, tj. przy włączonym „widoku 3D” widok drzewka projektu będzie nieco inny, niż w przypadku widoku” arkusza wydruku”. Elementy mogą być zaznaczane naprzemiennie przy pomocy okna projektanta i drzewka projektu. Podobnie, wszystkie operacje i menu kontekstowe są dostępne dla tego drzewka. Panel narzędziowy To miejsce, w którym, w zależności od kontekstu (czyli zaznaczonych kompozycji i/lub wybranej operacji) wyświetlane są właściwości (kompozycji lub operacji) lub dostępne dodatkowe opcje i operacje. Po wywołaniu każdej operacji jej właściwości zostaną wyświetlone w tym

Drzewo bibliotek

Drzewo projektu

Okno narzędzia

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE Korzystanie z niej jest bardzo łatwe – wystarczy tylko otworzyć element, który nas interesuje, a potem odpowiednio go edytować. Dołożono starań, żeby zaimplementować jak najwięcej rozwiązań technicznych różnych producentów. To sprawia, że program EDS2 ma nie tylko ogromne możliwości, ale jest także uniwersalny i pozwala tworzyć zaawansowane projekty rozdzielnic i urządzeń elektrycznych różnej klasy, na potrzeby różnych klientów. Należy też podkreślić, że biblioteka elementów i rozwiązań jest systematycznie poszerzana wraz z kolejnymi aktualizacjami programu. Możliwości EDS2 rozszerza biblioteka prywatna W niej użytkownik programu może przechowywać własne kompozycje i elementy, których nie ma w opisanej wyżej oficjalnej bibliotece EDS2, a które są często wykorzystywane przez projektanta. Biblioteka prywatna (użytkownika) służy do gromadzenia gotowych zestawów / kompozycji, które: yy nie istnieją w oficjalnej bibliotece programu, yy są rozwiązaniem niestandardowym, jednak często używanym przez użytkownika, yy z dowolnych innych względów są potrzebne do szybkiego dostępu Niezależnie od powodów, biblioteka prywatna to zbiór kompozycji, posegregowanych w kategorie wybrane przez użytkownika (w przeciwieństwie do bibliotek oficjalnych, których rozmieszczenie elementów jest zdefiniowane fabrycznie). Do biblioteki prywatnej można dodać dowolny element niebiblioteczny, czyli wczytany z pliku lub utworzony przez użytkownika. Biblioteka prywatna może być traktowana jako podręczny „schowek” z elementami. To znacznie ułatwia i przyspiesza pracę, ponieważ nie trzeba za każdym razem ponownie wczytywać niestandardowych elementów z pliku lub tworzyć ich wraz z każdym nowym projektem.

Gotowe rozwiązania i wsparcie Sama aplikacja to jedno, ale pomimo jej ogromnej i stale rosnącej funkcjonalności niemniej istotnym aspektem jest to, co użytkownik otrzymuje oprócz samego programu: szeroko rozumiane wsparcie.

Przykładowe zrzuty ekranu

Po pierwsze, baza gotowych rozwiązań. Są to gotowe do pobrania projekty, które można przeglądać zarów-

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE

Pomoc

Wyszukiwarka

no z poziomu samego programu jak i dedykowanej strony eds.emiter.com. Wystarczy wybrać filtry lub skorzystać z wyszukiwarki, a otwarty projekt dostosować do własnych potrzeb (np. zmieniając wybrane aparaty lub ich parametry). W przeważającej większości przypadków wielokrotnie skraca to czas pracy projektanta. Po drugie: pomoc. Czy to poprzez forum, e-mail czy telefonicznie. Pomoc techniczna dostępna jest w każdy dzień roboczy, ponadto dzięki artyku-

łom i nagranym samouczkom opanujesz obsługę programu w ciągu kilku chwil. I wreszcie po trzecie – ciągły rozwój. Biblioteki i rozwiązania są nieustannie rozwijane. Twórcy programu EDS2 sukcesywnie wzbogacają program o nowe komponenty, w szczególności te, które w pierwszej kolejności są potrzebne użytkownikom. Poprawki i nowe funkcjonalności są dodawane w każdym tygodniu.

Program EDS2 wyznacza nową jakość projektowania .Jest to narzędzie, które maksymalnie upraszcza pracę projektanta, a przy tym znacznie ją przyspiesza. Dzięki eksportowi do wielu uniwersalnych formatów, automatycznego generowania kart katalogowych, przygotowania gotowego schematu elektrycznego, nowoczesne biuro projektowe może nie tylko szybko wykonać zamówienie klienta, lecz również zrobi to na najwyższym oczekiwanym poziomie. Więcej informacji oraz instalator do pobrania z oficjalnej strony producenta: http://eds.emiter.com/ n

Producent programu do projektowania rozdzielnic i urzadzeń el.

EMITER DESIGN STUDIO

Dzielimy energię

OBUDOWY I ROZDZIELNICE NN

Mnożymy rozwiązania.. Obudowy poliestrowe

• • • • •

Obudowy i szafy metalowe

wykonane z kompozytu SMC (poliester+włókno szklane) klasa ochronności: II stopień ochrony: IP44, IP54, IP65, IP66 kategoria planości: V0 odporność na uderzenia: IK10

w wURZĄDZENIA w . eDLA mENERGETYKI i t e r 5/2016 .com

• • • •

rozdzielnice el.

wykonane z blachy stalowej, aluminiowej, alucynkowanej, nierdzewnej lub kwasoodpornej klasa ochronności: I stopień ochrony: IP31 - IP65 odporność na uderzenia: IK10

ul. Skrudlak 3, 34-600 Limanowa, +48 (18) 337 00 90

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE

Wykorzystanie badań diagnostycznych w eksploatacji transformatorów TAURON Dystrybucja S.A. W sieciach elektroenergetycznych zarządzanych przez Operatorów Systemu Dystrybucyjnego szczególną rolę pełnią transformatory 110 kV/SN. Ich stan techniczny bezpośrednio wpływa na niezawodność zasilania, poziom wskaźników przerw w dostawach energii oraz koszty eksploatacji. Oczekiwany długi okres użytkowania jest dla tych jednostek określany na 30-35 lat. Powoduje to konieczność wdrożenia skutecznych metod okresowej kontroli ich stanu technicznego umożliwiających podejmowanie optymalnych, uzasadnionych technicznie i ekonomicznie decyzji, dotyczących przedłużenia czasu eksploatacji transformatora, jego remontu lub modernizacji oraz właściwego zarządzania ryzykiem awarii [1, 2]. Ograniczanie kosztów utrzymania sieci, redukcja zatrudnienia i dążenie do ujednolicenia nowych, oszczędnych procedur i stosowanych rozwiązań technicznych, z jednej strony powoduje potrzebę zmiany perspektywy zarządzania transformatorami WN/SN i przeniesienia jej z poziomu pojedynczych jednostek na całą populację, z drugiej natomiast wymagane są mechanizmy dostosowujące zakres działań eksploatacyjnych do rzeczywistego ich stanu technicznego. Konieczne staje się wówczas zastosowanie bardziej zaawansowanych, nowych metod badań diagnostycznych, gdyż dotychczasowe nie zawsze dają zadowalający rezultat.

1. Transformatory WN/SN pracujące w TAURON Dystrybucja S.A.

W TAURON Dystrybucja S.A. eksploatowanych jest ponad 1 000 transformatorów WN/SN i SN/SN. Średni wiek wszystkich jednostek wynosi około 31 lat, a dla 77 sztuk okres użytkowania przekracza 50 lat. Zgodnie z wewnętrznymi normatywami w Spółce przyjmuje się dla nowych transformatorów WN/SN i SN/SN Ekonomiczny Okres Użyteczności (EOU) = 40 lat. Oznacza to, że 22% transformatorów pracujących i 46% rezerwowych użytkowanych jest nadal, pomimo przekroczenia tego okresu. Ze względu na postępujące procesy starzeniowe i wzrost ryzyka awarii konieczne jest rozpoznanie ich rzeczywistego stanu technicznego, uzasadniającego albo

dalszą eksploatację w określonym horyzoncie czasowym, albo wykonanie w stosownym czasie odpowiednich działań zapobiegawczych. Obecnie stosowane metody kontroli i oceny stanu technicznego transformatorów oparte są na następujących działaniach: yy oględzinach okresowych jednostek i ich stanowisk, yy analizie obciążeń i zdarzeń eksploatacyjnych, yy okresowych przeglądach po wyłączeniu napięcia, w tym również podobciążeniowych przełączników zaczepów, yy okresowo prowadzonej diagnostyce technicznej. Dotychczasowe doświadczenia prowadzą do wniosku, że próby określania stanu technicznego transformatorów WN/SN wyłącznie w oparciu o zalecane pomiary i badania eksploatacyjne nie dają miarodajnych wyników. Problemem jest zarówno dwustanowy charakter oceny wyników (spełnia – nie spełnia), nie dający podstaw do porów-

nywania stanu technicznego różnych transformatorów, jak i zmiany w konstrukcji wprowadzane przez producentów na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat. Zwłaszcza w ostatnim okresie, gdy rynek dostawców transformatorów stał się konkurencyjny, pojawiły się silne bodźce do obniżania kosztów ich produkcji. Równocześnie systematycznie rosły wymagania użytkowników transformatorów w odniesieniu do ich jakości oraz takich parametrów, jak poziom strat, hałasu, wyładowań niezupełnych i innych. Poniżej przedstawiono porównanie strat jałowych i obciążeniowych w transformatorach 110/20 kV; 16 MVA, wyprodukowanych w różnych latach. Oba te czynniki spowodowały wprowadzenie istotnych zmian w konstrukcjach transformatorów WN/SN. Za nimi nie nadążały jednak przyjęte wcześniej wytyczne, zasady i instrukcje eksploatacji w zakresie oceny ich stanu technicznego. Poniżej pokazano zdjęcia ilustrujące zmiany konstrukcji transformatorów produkowanych w latach 60. i 70. oraz obecnie.

Rys. 1. Struktura wiekowa transformatorów WN/SN w TAURON Dystrybucja S.A.

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE Tabela 1. Porównanie poziomu strat w transformatorach WN/SN instalowanych przez TAURON Dystrybucja S.A. w różnych latach Lp.

Producent

Rok produkcji

Straty jałowe [kW]

Straty obciążeniowe [kW]

TR 16000/110

Typ

ELTA Łódź

1966

24,6

108,3

TORb 16000/110

ELTA Łódź

1975

15,12

92,3

TNORD 16000/110 PNP

ABB Łódź

1995

10,5

82,6

ER29M-7

ETD Pilzno

2014

8,2

69,1

Rodzaj chłodzenia

ON-AN

zentację korelacji stanu technicznego transformatora z oceną jego ważności w sieci oraz ułatwić planowaną na przyszłość budowę systemu informatycznego, wspomagającego podejmowanie decyzji w zakresie zarządzania populacją transformatorów. Poniżej przedstawiono podstawowe założenia przyjęte do realizacji programu:

Rys. 2. Część aktywna transformatora TNORC 16000/110 z 1963 r.

Rys. 3. Część aktywna transformatora ER 31 M-7 25 MVA z 2014 r.

2. Badania diagnostyczne transformatorów w TAURON Dystrybucja S.A.

Program badań diagnostycznych transformatorów WN/SN realizowany jest w TAURON Dystrybucja S.A. od 2014 r. w ramach projektu „Wdrożenie i monitorowanie diagnostyki sieciowej”. Jest on kontynuacją wcześniejszych działań i prac koncepcyjnych, które doprowadziły do powstania własnego mobilnego laboratorium dla potrzeb kompleksowego badania transformatorów WN/SN. Pierwszym

krokiem było opracowanie koncepcji programu określającego planowane do osiągnięcia cele i korzyści, zakres badań, sposób dokumentowania oraz harmonogram realizacji. Następnie opracowano kryteria oceny stanu technicznego transformatorów oraz wzorce raportów z przeprowadzonych pomiarów diagnostycznych. Przyjęta metodyka badań, zgodnie z którą ocena stanu technicznego będzie prezentowana w postaci punktowej, miała w założeniu umożliwić stworzenie rankingu urządzeń, pre-

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

Cele w aspekcie biznesowym yy Uzyskanie kompleksowej oceny stanu technicznego transformatorów WN/SN i SN/SN [2]. yy Optymalizacja okresu użytkowania sieci poprzez wspomaganie procedury decyzyjnej: „naprawa – modernizacja – wymiana” [3]. yy Uzyskanie danych pozwalających zarządzać ryzykiem awarii transformatorów, poprzez powiązanie ich stanu technicznego z oceną ważności w systemie. yy Zmniejszenie wskaźnika awaryjności transformatorów WN/SN i SN/SN poprzez wydłużenie okresu bezawaryjnej eksploatacji oraz wspomaganie decyzji o wycofaniu z eksploatacji jednostek o najgorszym stanie technicznym. yy Optymalizacja poziomu oraz efektywności inwestycji poprzez stosowne wymagania dotyczące jakości [3]. yy Oddziaływanie prewencyjne na wykonawców (podnoszenie świadomości kontroli jakości). Spodziewane korzyści w aspekcie technicznym yy Ujednolicenie zasad oceny stanu technicznego transformatorów WN/SN i SN/SN we wszystkich jednostkach organizacyjnych TAURON Dystrybucja S.A [4]. yy Możliwość wyznaczenia trendów pogarszania się parametrów eksploatacyjnych transformatorów. Identyfikacja możliwych zagrożeń. yy Poprawa efektywności prowadzonych zabiegów eksploatacyjnych poprzez optymalizację okresów międzyobsługowych oraz właściwy dobór zakresu działań eksploatacyjnych.

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE Diagram procesu decyzyjnego

Rys. 4. Macierz decyzyjna dla transformatorów WN/SN.

Rys. 5. Diagram procesu podejmowania decyzji w oparciu o diagnostykę transformatora.

2.1. Wyniki badań diagnostycznych

W roku 2014 na obszarze działania TAURON Dystrybucja S.A. wykonano ogółem 286 badań diagnostycznych transformatorów WN/SN, z czego 136 siłami własnymi i 150 przez wykonawców zewnętrznych. We wszystkich przypadkach stosowano te same metody i zakres badań oraz identyczną, bądź podobną aparaturę badawczą. Przyjęte kryteria oceny oparte były na zaleceniach i wskazówkach przedstawionych w literaturze [1-7]. Ze względu na brak jednoznacznych kryteriów oraz wcześniejszych doświadczeń zdecydowano się na stosunkowo wysokie ustawienie progu oceny „średni” – „zły”, w wyniku czego żaden z transformatorów nie uzyskał oceny „zły” (kolor czerwony). W 28 przypadkach z różnych względów nie było możliwe wyznaczenie punktowej oceny stanu technicznego. Transformatory te otrzymały flagę „szarą”.

Rys. 7. Prezentacja graficzna stanu technicznego przebadanych transformatorów WN/SN w odniesieniu do ich ważności w sieci.

Rys. 6. Ocena flagowa przebadanej populacji transformatorów WN/SN.

Rys. 8. Selekcja zaleceń zawartych w raportach diagnostycznych.

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE Uzyskane wyniki badań pozwoliły na utworzenie rankingu kondycji stanu technicznego przebadanych transformatorów. Powiązanie przyjętej oceny punktowej tego stanu z oceną ważności transformatora w sieci, umożliwiło wyznaczenie tzw. macierzy decyzyjnej, przydatnej do zarządzania ich eksploatacją i podejmowania odpowiednich działań. Poprawność podjętych decyzji została zweryfikowana przez powołany zespół specjalistów, dokonujący wstępnej analizy zaleceń zawartych w raportach diagnostycznych pod kątem uzasadnienia techniczno-ekonomicznego oraz spodziewanych efektów ich wdrożenia. Na podstawie szczegółowej analizy wyników badań i zaleceń podjęto decyzję o dalszej eksploatacji oraz horyzoncie czasowym, w którym należy wykonać prace eksploatacyjne i remontowe, a w niektórych przypadkach podjąć decyzję o przyspieszeniu likwidacji i wymianie transformatorów na nowe.

2.2. Ocena przydatności wyników badań diagnostycznych do określenia stanu technicznego transformatorów WN/SN

Na podstawie analizy wyników badań ok. 300 transformatorów, nasuwa się szereg uwag dotyczących zarówno programu badań, stosowanych metod badawczych, jak również wartości kryterialnych. Ocena programu badań Porównując uzyskane wartości liczbowe niektórych wielkości charakteryzujących stan transformatora, można oszacować ich przydatność do określania rzeczywistego stanu technicznego badanych jednostek. Pomimo zachęcających rezultatów pierwszego etapu badań diagnostycznych, szczegółowa ich analiza wykazała szereg problemów i ograniczeń, takich jak: yy niejednoznaczność uzyskiwanych wyników badań niektórych wskaźników diagnostycznych, yy niespójność rezultatów wybranych badań wykonywanych różnymi metodami oraz brak korelacji z pomiarami innych parametrów transformatora (np. badanie zawartości wody w oleju oraz ocena zawilgocenia izolacji metodą FDS), yy rozbieżności w wynikach pomiarów tych samych parametrów realizowanych przy pomocy różnej aparatury i/lub przez różne brygady oraz wpływ kolejności wykonywania poszczególnych pomiarów na otrzymane rezultaty badań,

yy wpływ warunków atmosferycznych na wyniki pomiarów, yy niejednolity sposób pomiaru temperatury lub nie uwzględnianie jej przy analizie wyników. Problemy te uznano za istotne na tyle, że w roku 2015 wstrzymano realizację kolejnego etapu badań diagnostycznych i podjęto działania zmierzające do zidentyfikowania źródeł rozbieżności i ich wyeliminowania lub ograniczenia. W tym celu TAURON Dystrybucja zlecił Politechnice Opolskiej [4] opracowanie wytycznych prowadzenia badań diagnostycznych, zawierających wskazówki i wymagania odnośnie do wykonywania pomiarów, interpretacji i oceny wyników oraz organizacji prac. Dokument został opracowany przy ścisłej współpracy z wykonawcami ww. badań. Przeanalizowano szeroki zakres aspektów, mających wpływ na wyniki i końcową ocenę stanu technicznego transformatorów: yy warunki atmosferyczne, w tym szczególnie wilgotność i niskie temperatury w okresie jesienno-zimowym, w którym wykonywano badania, yy organizację i procedury prowadzenia pomiarów, w tym także dopuszczenia brygad pomiarowych oraz zalecane terminy wykonywania badań diagnostycznych, yy zakres oględzin zewnętrznych badanego transformatora, yy sposób pobierania, przechowywania i transportu próbek oleju do badań fizykochemicznych i chromatograficznych, yy metodykę wykonywanych badań poszczególnych parametrów, yy zakres merytoryczny protokołu pomiarowego, yy procedury odbioru wyników badań i zatwierdzania protokołów pomiarowych. Jesienią 2015 r. wykonano badania weryfikacyjne na wybranych transformatorach, dla których wcześniej wystąpiły duże rozbieżności i niespójności wyników. Pomiary te przeprowadzone przez różnych wykonawców, zgodnie z wytycznymi zawartymi w opracowanej instrukcji, wykazały dużą powtarzalność. Poprawiła się jakość uzyskiwanych wyników pomiarowych i opracowanych przez wykonawców protokołów. Ocena wartości kryterialnych Analiza wyników badań diagnostycznych wykazała, że w przypadku niektórych pomiarów, w oparciu o przyjęte wartości kryterialne, trudno jest ocenić

jednoznacznie stan techniczny transformatora. Brak norm opisujących niektóre z metod badań diagnostycznych, w istotny sposób utrudnia ocenę poprawności wyników oraz płynących z nich wniosków. Aktualna Ramowa Instrukcja Eksploatacji Transformatorów również nie daje w tym zakresie wystarczających wskazówek. Szczególne problemy i rozbieżności stwierdzono w przypadku następujących badań: 1. Ocena zawilgocenia izolacji stałej transformatorów. – Wykonanie poprawne pomiaru np. metodą FDS wymaga wprowadzenia do programu udziału użytych materiałów izolacyjnych, takich jak: olej, tuleje izolacyjne i kliny. – Interpretacja wyników bez wprowadzenia właściwych proporcji materiałów izolacyjnych może prowadzić do błędnego określenia zawilgocenia układu izolacyjnego transformatora. Uwaga: W przypadku transformatorów 20-30 letnich i starszych informacje te są niedostępne. 2. Badania porównawcze stanu mechanicznego uzwojeń wykonane metodą SFRA, mogą wskazywać na deformacje rdzenia lub uzwojeń, ale określenie na ich podstawie stopnia pogorszenia się stanu technicznego jest bardzo trudne (np. brak wcześniejszych danych). 3. Określenie stopnia zużycia izolacji papierowej poprzez analizę ilości furanów w oleju, przy niskich wartościach nie jest możliwe do jednoznacznej interpretacji. 4. Niektóre przyjęte wartości kryterialne (np. Riz i tg delta) są bardzo tolerancyjne. Wykonane pomiary wskazują, że nawet w przypadku jednostek o długim okresie eksploatacji, uzyskane wartości z dużym zapasem spełniają obowiązujące wymagania. Ocena przyjętego systemu wyznaczania stanu technicznego badanych transformatorów Analiza raportów z przeprowadzonych badań diagnostycznych wykazała, że przyjęty w programie sposób wyznaczania oceny stanu technicznego w postaci punktowej, prowadził w niektórych przypadkach do problemów interpretacyjnych. Wystąpiły one zarówno przy porównaniu jednostek, które uzyskały ten sam lub podobny wynik, jak i przy wyznaczaniu oceny na etapie przydzielania punktów i wag poszczególnym

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE wynikom badań i pomiarów. Porównanie zaleceń i perspektyw eksploatacyjnych różnych jednostek o podobnej ocenie punktowej, w niektórych przypadkach wykazało, że ich stan techniczny różni się w istotny sposób. Z tego względu podjęto decyzję o modyfikacji metodyki oceny wyników. Nowe podejście przewiduje analizę kilku grup parametrów pod kątem oceny: yy aktualnego stanu technicznego, yy perspektyw dalszej eksploatacji, yy możliwych działań inwestycyjnych. Ograniczenie roli oceny punktowej i skupienie się na perspektywach eksploatacji, przy zachowaniu oceny flagowej, pozwoli na podejmowanie bardziej trafnych decyzji biznesowych.

ceń z punktu widzenia ekonomicznej opłacalności oraz stosowanych w przedsiębiorstwie zasad odtwarzania majątku sieciowego wspomaga decyzje w zakresie zarządzania transformatorami. 3. Kierunkiem rozwoju diagnostyki w celu wykorzystania jej potencjału w ww. zakresie jest opracowanie algorytmów umożliwiających stworzenie informatycznych systemów eksperckich. 4. Aktualnie wykorzystywane instrukcje i obowiązujące normy wymagają nowelizacji w zakresie kryteriów i wartości granicznych wyników niektórych badań diagnostycznych i ich jednoznacznej interpretacji.

3. Podsumowanie

[1] Ramowa Instrukcja Eksploatacji Transformatorów (RIET), ZPBE Energopomiar-Elektryka, Gliwice 2012. [2] Kazimierski M. Olech W.: Diagnostyka techniczna i monitoring transformatorów, ZPBE Energopomiar-Elektryka, Gliwice 2014. [3] Broszura CIGRE Nr 227: Guide for Life Management Techniques for Power Transformers.

1. Diagnostyka transformatorów WN/SN przy odpowiednio dobranym zakresie badań jest skutecznym narzędziem pozwalającym na określenie ich stanu technicznego. 2. Wyniki badań diagnostycznych pozwalają na formułowanie zaleceń i wskazówek dotyczących ich dalszej eksploatacji. Analiza tych zale-

Literatura

[4] Borucki S., Cichoń A.: Wytyczne przeprowadzania badań diagnostycznych transformatorów zainstalowanych w TAURON Dystrybucja S.A., Politechnika Opolska, Opole 2015. [5] Broszura CIGRE nr 248: Guide on Economics of Transformer Management. [6] Buchacz T., Olech W., Olejniczak H.: Wykorzystanie nowego programu badań oleju w diagnostyce transformatorów. Materiały konferencyjne. Kazimierz Dolny, 2003. [7] Broszura CIGRE nr 409: Report on Gas Monitors for Oil-Filled Electrical Equipment.

Jerzy Frymus n TAURON Dystrybucja S.A.

Profesjonalne Systemy Tras Kablowych E-90 wg DIN 4102-12

NOWOŚCI

BAKS

Korytka I Drabinki I Korytka Siatkowe I Ceowniki z połączeniem zatrzaskowym KLIK E-90 KF... E-90

DF... E-90

Za g Tar nasz pras 13 dzie gó eg zam -15 za wr prezENE w w o sto y do ze en RG BIE is od śn tu E LS ka wie ia, jem TA K po dz HA y B 2 U-B dc enia LA na 01 IAŁ zas EJ G, sze 6, ST no . N wo R 3 śc 0 i,

KDSZ... E-90

CMF...

27 000 Produktów I Nieograniczone Konfiguracje I Najwyższa Jakość POŁĄCZENIE ZATRZASKOWE KLIK KILKAKROTNIE ZWIĘKSZA WYDAJNOŚĆ UKŁADANIA TRAS KABLOWYCH PROSTE I SZYBKIE POŁĄCZENIE, A DO TEGO DOKŁADNE I STABILNE, WYSTARCZY ZATRZASNĄĆ „KLIK” CIĄGŁOŚĆ ELEKTRYCZNA POTWIERDZONA przez VDE PRÜF – UND ZERTIFIZIERUNGSINSTITUT GMBH

(certyfikat nr 5018795-5430-0001/219753)

URZĄDZENIA DLA BAKS, ENERGETYKI 5/2016 WWW.BAKS.COM.PL 05-480 Karczew, ul. Jagodne 5, tel.: +48 22 710 81 00, fax: +48 22 710 81 01, e-mail: baks@baks.com.pl

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE

COPA-DATA prezentuje: Innowacyjny Command Sequencer w systemie zenon Energy Edition Firma COPA-DATA to lider w produkcji oprogramowania działający na rynku od prawie 30-stu lat. Produktem, który sprawił, że COPA-DATA jest znana inżynierom z branży energetycznej jest wielokrotnie nagradzany m.in. na targach ENERGETAB – zenon Energy Edition. Co roku modernizowany o kolejne niezbędne dla energetyków funkcjonalności, zyskał obecnie nową postać dzięki ,,Command Sequencer’’. Wstęp

Branża energetyczna rządzi się swoimi prawami i oczekuje niezawodnych rozwiązań. Przedstawiciele COPA-DATA wiedzą o tym i na podstawie ponad 20 letnich badań stworzyli i wprowadzili w 2006 roku na rynek, oprogramowanie zenon Energy Edition będący zasadniczą częścią opartego na standardzie IEC 61850 systemu automatyki podstacji energetycznej. Zapewnia on operatorowi interfejs do monitorowania i sterowania podstawowego wyposażenia i dlatego ma znaczenie krytyczne z punktu widzenia bezpieczeństwa nieprzerwanego działania podstacji. Dzięki sterownikom IEC 60870 i DNP3 oprogramowanie zenon szybko stało się czołowym produktem a pozytywna certyfikacja sterownika IEC 61850 przez TÜV tylko umocniła pozycję zenon jako lidera wśród systemów dla automatyki elektrowni i podstacji, technologii kontroli sieci oraz zarządzania farmami wiatrowymi, elektrowniami fotowoltaicznymi i Smart Grids.

wali. Poza tym ta wersja oprogramowania zapewnia bezpieczną i otwartą komunikację z możliwością użycia całej gamy charakterystycznych dla branży energetycznej protokołów od GOOSE po IEC 60870. Ponadto; blokady topologiczne i procesowe, alarmy graficzne,wszechstronne raportowanie, automatyczne kolorowanie linii, Command Sequencer, World View, Project Simulation, Multitouch, Cloud MS AZURE interface i wiele, wiele innych. Jednym słowem zenon Energy Edition to nagrodzony wieloma nagrodami system do nadzoru i automatyzacji instalacji energetycznych (EAS – Energy Automation System).

„Command Sequencer’’ to bezpieczne przełączenia i automatyzacja wykonywanych poleceń

W celu zapewnienia bezpiecznych przełączeń w systemach klasy SCADA,

oprogramowanie zenon Energy Edition oferuje dedykowany moduł Command Processing, który służy do bezpiecznych przełączeń wartości zmiennych w energetyce. Pojęcie „bezpieczne przełączenie” oznacza w tym przypadku, że system automatycznie sprawdza czy operacja przełączenia jest dozwolona – zgodnie ze skonfigurowanymi przez użytkownika blokadami i na podstawie aktualnego, dynamicznie odświeżanego stanu topologii sieci. W najnowszych wersjach oprogramowania zenon możliwości dla obsługi poleceń/komend są cały czas rozwijane. Żmudne i wielokrotne powtarzanie czynności przez operatora może zwiększać ryzyko popełnienia przez niego błędu, a co za tym idzie – wpływać pośrednio lub bezpośrednio na bezpieczeństwo systemu. Dlatego też oprogramowanie zenon udostępnia moduł Command Sequencer pozwalający na automatyzację wykonywanych

Recepta na sukces? Różnorodna funkcjonalność niezbędna w branży energetycznej

To specyficzne funkcjonalności niespotykane w innych rozwiązaniach sprawiają, że zenon Energy Edition działa zupełnie inaczej. Nasze rozwiązanie opiera się na zasadzie:,,parametryzowanie zamiast programowania’’ co skraca czas integracji projektu. Ponadto zenon jest całkowicie niezależny. Tylko od klientów zależy na sprzęcie jakiego typu i jakiego producenta będą go uży-

Rys. Schemat możliwości modułu Command processing

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE poleceń/komend w systemie (Command Processing). Moduł Command Sequencer sprawdza się wszędzie, gdzie pojawia się potrzeba wykonywania: yy regularnych, cyklicznych przełączeń, yy skomplikowanych sekwencji przełączeń yy żmudnych dla operatora operacji Zasada działania Command Sequencer jest prosta i polega na przygotowaniu poleceń przełączeń na podstawie których tworzona jest sekwencja kolejnych przełączeń wykonywanych w systemie. Taką sekwencję samodzielnie może przygotować operator aplikacji. Do tego celu udostępniony jest dla niego specjalny ergonomiczny edytor. Operator może tworzyć warunki przechodzenia do kolejnych etapów sekwencji, wykonywać wiele przełączeń równolegle itd. Po uruchomieniu utworzonej sekwencji może natomiast obserwować krok po kroku, które aktualnie przełączenia są wykonywane i w razie potrzeby, potwierdzić wykonanie niektórych z nich, jeżeli system został zaprojektowany w taki sposób, aby każde przełączenie wymagało dodatkowego potwierdzenia. Moduł Command Sequencer składa się z następujących części: yy Środowiska inżynierskiego w edytorze zenon Energy Edition yy Edytora Command Sequencer dla runtime zenon Energy Edition Za pomocą edytora sekwencje rozkazów mogą być tworzone bezpośrednio w zenon Runtime – czyli w działającej aplikacji. Skonfigurowane polecenia w module Command Processing są bazą dla sekwencji rozkazów. W trakcie trwania procesu, odpowiednie statusy rozkazów są wyświetlane w edytorze dla sekwencji komend. Zaletą stosowania tego typu rozwiązań jest uniezależnienie się od stosowanych urządzeń ponieważ nie ma konieczności dokonywania w nich modyfikacji, gdyż cały proces projektuje się za pomocą modułu Command Sequencer i to właśnie ten moduł dba o logikę wykonywanych operacji, ich kolejności czy sprawdzanie warunków przejścia do kolejnych kroków zaprojektowanej sekwencji. W takiej sytuacji oprogramowanie SCADA komunikuje się z urządzeniami energetyki poprzez dostępne drivery zenon EE (np. IEC 60870-101/104, IEC 61850, DNP3 itd.) nie ingerując w to, co dokładnie dzieje się w programie takiego urządzenia. Z każdą kolejną wersją zenon w Command Sequencer pojawiają się dodat-

kowe funkcje, zwiększające ergonomię pracy – zarówno konfiguracji modułu jak i jego użytkowania. Rozszerzane są także możliwości pracy tego modułu takie jak: wsparcie redundancji, uruchamianie na żądanie – poprzez funkcje zenon, rozszerzenie o zarządzanie użytkownikami przez co zwiększa się bezpieczeństwo zastosowania takiego rozwiązania, export/import stworzonych sekwencji poleceń czy też odczyt informacji systemowych na temat przebiegu działania sekwencji. Aby ułatwić pracę użytkownikowi, zaimplementowany został mechanizm „uczenia” („Teaching”). Korzystający z modułu ma teraz dwie możliwości. A mianowicie: może samodzielnie za pomocą wbudowanego edytora, wybierać z listy dostępne (wcześniej przygotowane) rozkazy i budować za ich pomocą cała sekwencję kolejnych przełączeń. Drugą możliwością jest skorzystanie z funkcji „uczenia”. W tym przypadku, system przełącza się w tryb symulacji i użytkownik wykonuje przełączenia bezpośrednio („ręcznie”), w takiej kolejności, w jakiej ma to robić później automatycznie moduł Command Sequencer. Moduł ten, w tle – automatycznie zapisuje kolejne kroki wykonywane przez operatora. Dzięki temu, użytkownik systemu niejako „uczy” moduł poprzez wykonywanie przełączeń, w jaki sposób ma się zachowywać. Tak przygotowaną sekwencję operator może zapisać i uruchomić w późniejszym czasie już poza trybem symulacji.

zenon

Energy Edition Wydajność, integracja, ergonomia w produkcji i dystrybucji energii

Podsumowanie

Platformy informatyczne oparte o systemy SCADA wykorzystywane w branży energeycznej stały się w ostatnich latach znacznie sprawniejsze i istnieje stała tendencja do integracji niektórych bardzo szybkich funkcji automatyki, takich jak blokowanie wsteczne lub schematy ograniczenia w dostarczaniu i poborze energii elektrycznej w tych platformach, w celu zmniejszenia ilości urządzeń i ich kosztów. Nagromadzenie takich funkcji skutecznie konwertuje system SCADA na zaawansowaną platformę automatyki, która jednak musi spełniać wymagania dotyczące czasu rzeczywistego i bezpieczeństwa. Szukając idealnego rozwiązania spełniającego powyższe wymagania nie sposób nie zarekomendować opisywanego w artykule zenon Energy Edition. n

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

Tomasz Papaj(COPA-DATA Polska), Piotr Dąbrowski(COPA-DATA Polska), Jürgen Resch( Ing.Punzenberger COPA-DATA GmbH)

www.copadata.com/energy

zenon na targach ENERGETAB 2016 13.09.-15.09.2016. ZIAD Bielsko-Biała Hala: A | Stoisko numer: 30

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE

Bezpieczeństwo w rozproszonym systemie elektroenergetycznym Postępująca w energetyce integracja źródeł odnawialnych i wprowadzanie technologii Smart Grid wymaga implementacji standardów obejmujących nie tylko bezpieczeństwo eksploatacji i dostaw energii, ale także ochronę informacji i obronę systemu przed ewentualnym atakiem. Podstawową rolę w tym zakresie pełnią odpowiednio zabezpieczone urządzenia i protokoły komunikacyjne. Bezpieczeństwo w energetyce

Do niedawna powyższym pojęciem obejmowano aspekty związane z pewnością funkcjonowania systemów przesyłowych i dystrybucyjnych energii elektrycznej oraz ograniczaniem ilości i niebezpieczeństwa porażeń. Aby w jakiś sposób mierzyć stopień pewności dostaw energii wprowadzono i nadal rozbudowuje się różnorodne wskaźniki, które mają wręcz wymusić na spółkach dystrybucyjnych dbałość o stan infrastruktury. Bezpieczeństwo użytkowania sprzętu i minimalizację zagrożeń porażeniami zapewniają normy, wg których urządzenia są konstruowane i eksploatowane. Bardzo istotną rolę pełnią także specyfikacje techniczne, drobiazgowo określające parametry techniczne sprzętu i instalacji oraz wymagania funkcjonalne. Wdrażane są coraz bardziej zaawansowane systemy monitorowania sprzętu pierwotnego pracującego na stacjach energetycznych, a także linii przesyłowych. Przykładem mogą być systemy monitoringu transformatorów mocy, systemy DOL badające możliwość dynamicznego obciążania linii, systemy monitoringu wyłączników próżniowych. Powyższe środki techniczne mają ograniczyć ilość niespodziewanych awarii, wspomóc racjonalne zarządzanie majątkiem, a tym samym zwiększyć bezpieczeństwo. Bardzo istotne jest unikanie zagrożeń dla bezpieczeństwa, wynikających z niepoprawnego funkcjonowania sprzętu lub błędu ludzkiego. Przeciwdziałać takim zdarzeniom mają rozbudowane procedury sterowania w trybie „select before operation” (wybór przed sterowaniem) oraz stosowanie blokad technologicznych (interlocking), uniemożliwiających wykonanie niedozwolonej sekwencji sterującej. Z kolei rozbudowane i zestandaryzowane protokoły komunikacyjne mają zapewnić pewne i bezbłędne odczytanie stanów

urządzeń, wszelkich pomiarów oraz wysłanie komend sterujących. Powyżej przedstawione zagadnienia zawierają się w angielskim określeniu „safety”, czyli bezpieczeństwo rozumiane w kontekście bezpiecznego użytkowania, pewności, niezawodności, przewidywalności.

Zmiany strukturalne

Obecnie dynamicznie rozwija się energetyka odnawialna. Integracja w systemie elektroenergetycznym farm wiatrowych, parków fotowoltaicznych, biogazowni, tworzenie „wirtualnych elektrowni”, wymaga nowych rozwiązań i głębokich zmian w strukturze systemu energetycznego [1]. Wiąże się z tym konieczność instalacji zdalnie sterowanych rozłączników, reklozerów, stacji wnętrzowych i przebudowy istniejących stacji energetycznych. Działania operatorów systemu elektroenergetycznego zmierzają również do poprawy parametrów jakości energii elektrycznej, na przykład poprzez instalację

układów kompensacji mocy biernej i układów regulacji napięcia. Drugi obszar rozwoju to infrastruktura i technologia „Smart Grid”, która docelowo ma tworzyć inteligentny system elektoenergetyczny. Taki system będzie się składał z automatycznych, bezobsługowych stacji przesyłowych i dystrybucyjnych, obsługujących różnorodne źródła wytwarzania energii, systemów monitoringu z funkcjami diagnostyki oraz centrów nadzoru, które będą nadzorować parametry systemu. W rezultacie powstanie rozproszony system elektroenergetyczny, nie tylko pod względem wytwarzania energii elektrycznej, ale także urządzeń IED i komunikacji. Zarządzanie taką strukturą będzie wymagało struktur typu „chmura” z urządzeniami wyposażonymi w zaawansowane funkcje automatyki i zabezpieczeń, pracującymi w głębi sieci energetycznej. W powyższych zagadnieniach podstawowe wyzwanie to sprawna i wydajna komunikacja. W tym zakresie korzy-

Rys. 1. Przykładowa architektura rozproszonego systemu

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE sta się obecnie z korporacyjnych sieci ethernetowych oraz tanich rozwiązań bezprzewodowych, opartych o ogólnie dostępne sieci bezprzewodowe, pracujące w standardzie GPRS/UMTS/ LTE. W przykładowym systemie, pokazanym na rysunku 1, systemy SCADA 1 i SCADA 2 komunikują się poprzez routery z siecią bezprzewodową GSM z wydzielonym dostępem APN (ang. Access Point Number). Do sieci GSM podłączone są urządzenia obiektowe IDE1…IDEn. Systemy SCADA są uzupełnione o serwery centralnego zarzadzania (DM), serwery centralnej autentykacji poleceń RADIUS, TACACS+ oraz serwer walidacji certyfikatów bezpieczeństwa. Całość systemu dopełniają niezależne serwery NTP1 i NTP2, przeznaczone do synchronizacji czasu serwerów i urządzeń obiektowych. Oprogramowanie konfiguracyjne pConfig dla urządzeń IED, obsługiwane poprzez interfejs sieciowy, może być stosowane lokalnie lub zdalnie. Pojawia się zatem konieczność „obrony” tak rozproszonego systemu energetycznego przed nieuprawnionym dostępem i potencjalnymi działaniami przestępczymi w stosunku nie tylko do danych, ale także do parametrów, konfiguracji, a także wewnętrznego oprogramowania urządzeń IED, takich jak sterowniki polowe, zabezpieczenia, koncentratory danych i inne [2]. Zaniechanie tych działań może wprowadzić zagrożenia dla innych urządzeń, a nawet całej stacji energetycznej. Zagrożone mogą być dowolne elementu systemu energetycznego i jego stabilność, z uwagi na komunikację realizowaną poprzez zintegrowane połączenia sieciowe. Powyższą tematykę, omówioną dokładniej w dalszej części artykułu, można określić angielskim słowem „security”, czyli bezpieczeństwem rozumianym w kontekście tajności, praw dostępu do danych i procedur, szyfrowania informacji.

Bezpieczne urządzenia IED

Skuteczne przeciwdziałanie powyżej zasygnalizowanym zagrożeniom wymaga nowych funkcjonalności i mechanizmów w urządzeniach IED, zapewniających wysoki poziom bezpieczeństwa typu „security”. Rekomendacje dla tych zagadnień można znaleźć w opracowaniach takich instytucji jak ENISA[3], NIST[4], BDEW[5]. Implementacja mechanizmów bezpieczeństwa powinna być zgodna ze standardami IEC 62351[6], IEEE P1686[7], BDEW White Paper „Requirement for Secure Control and Telecommunication Systems”[5].

Rys. 2. Wielowarstwowa struktura bezpieczeństwa (Defence in Depth)

Praktyczna implementacja powyższych funkcjonalności, wdrożona już w naszym kraju na przykład w systemie SO52v21 firmy Mikronika, może polegać na wprowadzeniu chronionych obszarów pamięci i kolejnych warstw obronnych, określanych pojęciem „defence in depth”, jak zilustrowano to na rysunku 2. Warstwy te mają zapewnić ochronę wrażliwych danych, zdalnego i lokalnego dostępu do urządzenia oraz ochronę komunikacji. Ochrona danych wrażliwych. Centralny obszar na rysunku 2, to tak zwany „sejf” – czyli dedykowana, szyfrowana przestrzeń pamięci, w której są przechowywane „wrażliwe dane”. Generalnie, dostęp do nich musi być bezpieczny i ograniczony do minimum. Do danych wrażliwych możemy zaliczyć: yy klucze prywatne w kryptografii asymetrycznej, stosowanej w protokołach TLS, IPSEC, HTTPS, yy lokalną bazę użytkowników i haseł, yy klucze do uwierzytelniania komunikacji w protokołach DNP3.0, IEC 60870-5-104 i innych, yy niektóre pliki konfiguracyjne. Pliki konfiguracyjne korzystają z szyfrowanej partycji plików dm_crypt, a pozostałe dane przechowywane są w postaci plików - zaszyfrowanych silnymi algorytmami kryptograficznymi o ograniczonym do minimum poziomie dostępu. Kontrola dostępu. Komunikacja urządzenia ze światem zewnętrznym podzielona jest na dwa obszary, pokazane na rysunku 2. Pierwszy obszar dotyczy zarządzania samym urządzeniem, na przykład poprzez oprogramowanie konfiguracyjne pConfig firmy Mikronika. Drugi obszar, to część operacyjna obejmująca protokoły DNP3.0, IEC 60870-104 i inne, wynikająca z funkcji danego IED w systemie elektroenergetycznym. Interfejsy do

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

obu obszarów są fizycznie i logicznie odseparowane. Usługi uruchamiane w poszczególnych interfejsach są elementem konfiguracji urządzenia, w której można zezwolić lub zabronić lokalnego lub zdalnego zarządzania tym urządzeniem. Dostęp zdalny i lokalny do IED możliwy jest tylko po poprawnym uwierzytelnieniu użytkownika. Baza kont oparta została o mechanizm kontroli dostępu RBAC (ang. Role Based Access Control) zgodnie z normą IEC 62351-8. Zdefiniowane role mają przydzielone stosowne uprawnienia. Użytkownik może mieć przypisaną więcej niż jedną rolę i w zależności od skojarzonych z nimi uprawnieniami może wykonywać określone operacje. Dostęp do sterownika może być również zrealizowany z wykorzystaniem centralnej autentykacji. Polega ona na tym, że baza użytkowników, haseł i przypisanych im ról, nie jest przechowywana w urządzeniu, ale na dedykowanych centralnych serwerach RADIUS/TACACS+. W celu uwierzytelnienia logującego się klienta, sterownik komunikuje się z serwerem autentykacji i w odpowiedzi otrzymuje pozwolenie lub odmowę dostępu. Monitorowanie aktywności użytkowników. Dla zapewnienia bezpieczeństwa „security” istotne jest rejestrowanie w logach systemowych nie tylko zdarzeń związanych z działaniem IED, realizowanymi sterowaniami, przekroczeniami wartości zadanych, ale także zdarzeń związanych z zarządzaniem bezpieczeństwem. Każde takie zdarzenie zawiera czas wystąpienia, jego przyczynę lub źródło oraz opis. Do logów zapisywane są standardowo poniższe zdarzenia: yy Poprawne lub błędne, zdalne lub lokalne logowanie użytkownika yy Wylogowanie ręczne lub po zdefiniowanym czasie yy Zmiana lub wymuszanie wartości pomiarowych lub stanów yy Zmiana lub jedynie pobranie konfiguracji yy Wymiana oprogramowania yy Dodanie, usunięcie, zmiana uprawnień użytkowników lub kont yy Przeglądanie logów yy Zmiana daty i czasu yy Alarmy bezpieczeństwa Zdarzenia mogą być też przesyłane do zewnętrznego serwera logów, na przykład za pomocą protokołu syslog. Mogą one być niezależnie analizowane w celu wykrycia przyczyn naruszeń zasad bezpieczeństwa i modyfikacji procedur ochronnych.

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE Bezpieczeństwo komunikacji

W systemach rozproszonych, które ilustruje rysunek 1, najbardziej newralgiczna jest komunikacja – także w zakresie bezpieczeństwa „security” [2]. W zależności od wymagań, możliwe jest wykorzystanie wszystkich lub jedynie kilku poniżej przedstawionych mechanizmów bezpieczeństwa chroniących komunikację z systemami zewnętrznymi oraz dostęp do danych, zapisanych w urządzeniu. Hardening. Dla ograniczenia ekspozycji IED na zagrożenia, są one poddawane procesowi hardeningu. Polega to na usunięciu wszystkich kont, usług, interfejsów, modułów programowych, które w danej konfiguracji nie są wykorzystywane oraz wyłączeniu tych funkcjonalności , które mogą być potrzebne, ale w standardowym trybie pracy nie są używane. Restart urządzenia nie może powodować ponownego uruchomienia dezaktywowanych komponentów. IEEE 802.1X. Jest to standard umożliwiający uwierzytelnianie urządzenia dołączonego do portu sieci lokalnej. Uwierzytelnianie 802.1X eliminuje niebezpieczeństwo nieautoryzowanego dostępu do sieci już na poziomie warstwy dostępu. Firewall. Standardowa konfiguracja powinna blokować cały ruch przychodzący i wychodzący, z wyjątkiem wprost dopuszczonego. Dozwolony ruch powinien wynikać z wymaganej polityki bezpieczeństwa, a konfiguracja powinna umożliwić odblokowanie usług i protokołów komunikacyjnych w odpowiednich interfejsach sieciowych. Tunelowanie. IED powinno także posiadać możliwość zestawienia kilku tuneli VPN IPsec, czyli wirtualnych kanałów komunikacyjnych dla dowolnych interfejsów sieciowych. IPsec powinien pracować w trybie tunelowania i wykorzystywać protokół IKEv2 do negocjacji sesji. Szyfrowanie. Komunikacja z systemami SCADA, realizowana standardowo w protokołach DNP3.0 oraz IEC 608705-104 może być dodatkowo szyfrowana. Oba protokoły umożliwiają załączenie szyfrowania w protokole TLS, zgodnie ze standardem IEC 62351-3. Predefiniowane klucze oraz certyfikaty, używane do szyfrowania komunikacji, są umieszczane w IED w procesie produkcji. Uprawniony użytkownik ma możliwość zmiany zarówno kluczy jak i certyfikatów za pomocą oprogramowania narzędziowego. IED powinien także posiadać mechanizm walidacji certyfikatów za pomocą protokołu OCSP (ang. Online Certificate Status Protocol ). Uwierzytelnianie. Uwierzytelnianie ma na celu potwierdzenie uprawnienia

do wykonania konkretnych, krytycznych operacji takich jak np. komendy sterownicze. Uwierzytelnianie jest realizowane w standardzie IEC 62351-5 i dotyczy protokołów DNP3.0 oraz IEC 60870-5-104 [8].

Zarządzanie konfiguracją

Zachowanie bezpieczeństwa wymaga nie tylko wdrożenia właściwych struktur i mechanizmów „security” w urządzeniach ale również wprowadzenia adekwatnych mechanizmów zarzadzania konfiguracjami urządzeń IED, tak aby uniemożliwić ich nieautoryzowaną zmianę lub zniszczenie [9]. Do zarządzania konfiguracją na ogół wykorzystywane jest dedykowane oprogramowanie konfiguracyjne. Połączenie między IED, a tym oprogramowaniem musi być szyfrowane. Oprócz podstawowej funkcjonalności, jaką jest zmiana konfiguracji, oprogramowanie zarządzające powinno umożliwiać również bezpieczną wymianę firmware’u, czyli wewnętrznego oprogramowania urządzenia. Firmware powinien być przez producenta „podpisany” elektronicznie w celu weryfikacji jego autentyczności. Urządzenie musi również umożliwić wymianę predefiniowanych kluczy, kluczy szyfrujących oraz certyfikatów, chociażby z powodu ich przeterminowania lub co gorsze – „skompromitowania” (tak w literaturze fachowej określa się ujawnienie klucza).

Co dalej?

Wydaje się, że wprowadzanie procedur bezpieczeństwa „security” stanie się obligatoryjne w najbliższej przyszłości. Specyfikacje techniczne dla sprzętu IED instalowanego w energetyce w Europie zachodniej już bardzo dokładnie te procedury precyzują. Od niedawna także w naszym kraju takie wymagania się pojawiają. Oczywiście sprzyja tej tendencji realne zagrożenie atakiem terrorystycznym, który mógłby wywołać black-out, czyli awarię systemu elektroenergetycznego i zanik zasilania na dużym obszarze. Wdrażanie technologii „security” będzie powodowało większe koszty urządzeń IED. Wynika to z potrzeby stosowania dużo większych zasobów pamięci i procesorów o większej wydajności. Większe koszty będą także wynikać z konieczności zapewnienia właściwego zarządzania infrastrukturą bezpieczeństwa, czyli kluczami kodowania, hasłami, prawami dostępu. Utrudnione będzie także serwisowanie urządzeń i to nie tylko zdalne ale i lokalne. Wiąże się to z ograniczeniem, a niekiedy wręcz z zakazem realizacji zdalnego dostępu do IED. W przypadku dostępu lokalnego, utrudnienia mogą

wynikać z procedur hardeningu. W tym zakresie z pewnością należy poszukiwać rozwiązań zapewniających bezpieczeństwo, ale także biorących pod uwagę ekonomikę eksploatacji urządzeń. Bardzo ważne jest utrzymanie i stosowanie znormalizowanych rozwiązań w zakresie bezpieczeństwa. Zgoda na wprowadzenie jakichkolwiek dedykowanych rozwiązań fabrycznych będzie eliminowała kompatybilność i wymienność urządzeń, co w dłuższej perspektywie doprowadziłoby do praktyk monopolistycznych producentów sprzętu i oprogramowania. Obserwując obecny rozwój zagadnień „cyber security” można stwierdzić, że upowszechnienie tych technologii będzie kolejnym przełomem w konstrukcji urządzeń IED i systemów informatycznych w energetyce, podobnym do przełomu jaki spowodowało powszechne wprowadzenie komunikacji światłowodowej i internetu.

Literatura

[1] W.Lubicki, M.Przygodzki, G.Tomasik “New methodology of transmission system planning in Poland based on economic and market approach”, CIGRE paper C1-308, Paris 2014 [2] G.Dondossola, R.Terrrany “Security of communicatios in voltage control for grids connecting DER: impact analysis and anomaleous behaviours”, CIGRE paper D2-203, Paris 2014 [3] ENISA European Network and Information Security Agency “Algorithms, key size and parameters report” 2014, 2014 [4] NIST (National Institute of Standards and Technology) “Recommendation for Key Management”, Special Publication 800-57 part 1 Rev. 3, July 2012 [5] BDEW Bundesverband der Energie- und Wasserwirtschaft e.V. “Requirements for Secure Control and Telecommunication Systems v.01”, 2008 (English) [6] IEC 62351 parts 1-8, “Power systems management and associated information exchange – Data and communications security” [7] IEEE 1686 “Standard for Intelligent Electronic Devices (IEDs). Cyber Security Capabilities” [8] IEC 60870-5-7 “Telecontrol equipment and systems: Transmission protocols - Security extensions to IEC 60870-5-101 and IEC 60870-5-104 protocols (applying IEC 62351)” [9] P.Sitbon, C.Poirer, J.Zerbst “Security in remote services used by EPUs” CIGRE paper, Paris 2014 Wiesław Gil, Marek Sztraube n MIKRONIKA

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

Moduł MSU-103 Systemu MASTER 100 System MASTER jako jedyny polski system automatyki, służący kontroli, sterowaniu i wizualizacji urządzeń wytwarzania, przesyłu i rozdziału energii elektrycznej jest oparty całkowicie na polskiej myśli technicznej. Ponad 40-letnie doświadczenia inżynierów Instytutu zebrane podczas realizacji przez IASE szeregu inwestycji w energetyce polskiej i światowej, posłużyły i nadal służą doskonaleniu systemu zgodnie ze światowymi tendencjami rozwojowymi w technologii i informatyce. Stały rozwój systemu umożliwia jego dostosowanie do wszelkich nowości technicznych pojawiających się na rynku. Wchodzące w skład systemu moduły ulegają również stałemu rozwojowi na zasadzie pełnej zgodności standardów starszej i nowszej generacji elementów systemu. System MASTER 100 jest systemem sterowniczym realizującym za pośrednictwem wejść/wyjść złożone algorytmy automatyki. Struktura systemu składa się z modułu sterowniczo uniwersalnego oraz uniwersalnych modułów rozszerzeń. Moduły te łączą się ze sterownikiem poprzez separowana sieć RS-485 dzięki czemu MASTER-100 może pracować jako system rozproszony.

Moduł MSU-103 jest nowatorskim połączeniem sterownika programowalnego serii MASTER 100 z regulatorem zaworu proporcjonalnego dla turbin parowych większych mocy. Doskonale także się sprawdza w roli sterownika sprzęgła dla pomp wody zasilającej. Tak szerokie zastosowanie możliwe jest dzięki możliwości swobodnego programowania m.in. częstotliwości przebiegu w zakresie 1-10kHz. Moduł jest 32-bitowym sterownikiem mikroprocesorowym przeznaczonym do pracy w „ogniwach” (poziom kontaktu z obiektem) systemu MASTER 100. Posiada on poza standardowymi portami wejść/wyjść dwa wyjścia PWM o dopuszczalnym prądzie 3A. Zbudowany jest w oparciu o nowoczesny mikrokontroler z rdzeniem ARM. Stosowany jest gównie do sterowanie zaworem proporcjonalnym. Może pracować jako pojedynczy moduł lub jako jednostka centralna kontrolująca pracę wielu modułów w systemie MASTER 100. Komunikacja z modułami rozszerzeń odbywa się poprzez kanał RS-485 w standardzie MODBUS z prędkością do 1Mb/s.

Główne cechy modułu: yy Modułowa budowa pozwalająca na tworzenie zarówno układów zcentralizowanych jak i rozproszonych. yy Wyświetlacz z panelem dotykowym, który jest elementem przyjaznego interfejsu użytkownika. yy Obsługa oraz programowanie MSU-103 jest identyczne jak każdego innego elementu systemu MASTER 100 oraz jest tożsame z dobrze znanym i cenionym systemem MASTER3SE. yy Duża koncentracja portów IO (wejścia/wyjścia) oraz interfejsów komunikacyjnych. Moduł otrzymał następujące wyróżnienia: yy Złoty Medal z Wyróżnieniem i Medal Stowarzyszenia Wynalazców i Producentów Francuskich na Międzynarodowych Targach Wynalazczości Badań Naukowych i Nowych Technologii na BARCELONA INNOVA w Barcelonie, V.2016 r. yy Medal Stowarzyszenia Wynalazców i Producentów Francuskich na 115 Międzynarodowych Targach Wynalazczości CONCOURS LEPINE 2016 r. w Paryżu, V.2016 yy Dyplom i medal na XIX Międzynarodowych Targach Energetyki i Elektro-techniki ENEX 2016 – Kielce, III.2016 r.

INSTYTUT AUTOMATYKI SYSTEMÓW ENERGETYCZNYCH Sp. z o.o.

Rok założenia 1949

Centrum Badawczo-Rozwojowe 51-618 Wrocław 12, ul. Wystawowa 1 www.iase.wroc.pl tel 71 348 42 21

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE

Testery wiązek kablowych firmy CAMI Research Produkcja wiązek kablowych wymaga testowania gotowych wyrobów pod kątem bezpieczeństwa, ciągłości przewodów oraz funkcjonalności. Najlepszym przykładem tego typu wyrobów są przede wszystkim wiązki kablowe wykorzystywane w branży motoryzacyjnej, które mogą składać się z setek przewodów, odpowiedniej liczby złączy i coraz częściej z wbudowanych podzespołów elektronicznych, takich jak przekaźniki czy diody. Nawet najlepsza kontrola jakości zaciskania elementów połączeniowych złączy, z mechanicznymi testami obciążeniowymi włącznie oraz wszelkimi testami przedprodukcyjnymi oraz poprodukcyjnymi, nie jest w stanie zagwarantować, że każdy element jest prawidłowo zaciśnięty, żaden fragment izolacji nie uległ uszkodzeniu i każdy przewód znajduje się we właściwym położeniu.

oziom izolacji, połączenia oraz przerwy w obwodach mogą być weryfikowane na etapie testów niskonapięciowych, wysokonapięciowych oraz silnoprądowych. Pozornie prosty do wykonania pomiar ciągłości przewodu może być wykonywany za pomocą prostych urządzeń sprawdzających przejście sygnału, aż do najbardziej skomplikowanych urządzeń zapewniających precyzyjny pomiar rezystancji przewodu. W przypadku sie-

ciowych przewodów zasilających oraz wiązek stosowanych w urządzeniach RTV/AGD wymagane są testy wysokonapięciowe sprawdzające integralność pełnej linii zasilania, linii neutralnej oraz linii ochronnej (przewód PE). W tego typu wiązkach wykonywane są często testy silnoprądowe sprawdzające poprawność pracy danej wiązki w warunkach rzeczywistego obciążenia. Testery okablowania mogą być projektowane jako urządzenia samodzielne,

Tabela 1. Skrócona specyfikacja techniczna testerów CableEye Testery niskonapięciowe Model

Liczba punktów pomiarowych Rozszerzona liczba punktów pomiarowych

M2U-B

M2U

128

64,128,152 Przełącznik

NIE

TAK

M3U

M3UH

64,128,152 Przełącznik M3U do 2560 pkt. TAK M3UH do 1024 pkt. 0,2 s- 1 przejście 0,2 s- 2 przejście

systemy mikroprocesorowe oraz systemy wykorzystujące zewnętrzny lub wbudowany komputer PC. Podstawową zaletą systemów mikroprocesorowych jest wysoka niezawodność i prosta obsługa. Systemy wykorzystujące komputer PC posiadają z kolei dużo większą elastyczność, lepszą możliwość obrazowania i tworzenia skomplikowanych procedur testowych. Najważniejszą zaletą tego typu systemów jest regularnie aktualizowane oprogramowanie. Testery wysokonapięciowe Model 1500 Vdc 2100 Vdc HVX HVX-21 1000 Vac 1200 Vac 64,128,152 Przełącznik (dla LV test) 64,128 Przełącznik (dla HV test) Tak, do 1024 pkt. Zależnie od napięcia, czasu narastania napięcia i wybranego algorytmu testowania

Czas pomiaru

0,2s

Interfejs USB

USB 1.1

46 kΩ, stała

M3U: 0,3Ω do 10MΩ M3UH: 0,1Ω do 5MΩ

–

1% od 100Ω do 1 MΩ

10V

0,3mA

M3U: 1,0 mA M3UH: 3,3 mA

Taki sam jak M3U powyżej 1 MΩ. 5% 1 MΩ do 100 MΩ. 10- 1500 Vdc lub 10- 2100 Vdc lub 10- 1000 Vacrms 10- 1200 Vacrms w krokach co 1 V w krokach co 1 V LV: 3,3 mA HV: Regulowane 25 µA – 1,5 mA

Niewymagana

Zalecana co roku

Graniczna rezystancja przejścia Dokładność pomiaru rezystancji Napięcie testowe Maksymalne natężenie prądu pomiarowego Kalibracja Złącza połączeniowe Zasilanie Masa Gwarancja

USB 1.1, 2-porty 0,1Ω do 1GΩ

0,1Ω do 5GΩ

Dwurzędowe 64-pinowe gniazda raster 2,54 mm. Dwa na 128- pinowy moduł. 9Vdc 300mA (maks.) 3W.

18 Vdc 500mA (maks.) 9W.

100-250 Vac, 130 W (maks.), standard IEC uniwersalny wtyk C14

1,1 kg

1,2 kg

9,5 kg

Roczna na części i płytki, z darmowym wsparciem technicznych i aktualizacją oprogramowania. Możliwość odnowienia gwarancji.

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE Testery przewodów oraz wiązek kablowych amerykańskiej firmy CAMI Research są w stanie zidentyfikować uszkodzone lub nieprawidłowo podłączone przewody w wiązce, zapobiegając uszkodzeniu urządzeń oraz oszczędzając czas kadry inżynierskiej na poszukiwanie usterek w wiązce. Testery CableEye oferują unikalną, opatentowaną metodę graficznej prezentacji wyników do wizualizacji problemów pojawiających się po wykryciu błędów okablowania, zapewniając praktycznie natychmiastową ocenę wiązki kablowej w warunkach produkcyjnych. Testery w szybki sposób identyfikują wszystkie przerwane połączenia w wiązce kablowej obsługując ponad 2 000 punktów pomiarowych w przewodach o długości przekraczającej 1 km. W przykładowym modelu testera M3U istnieje możliwość ustawienia dwóch progów pomiarowych do pomiaru rezystancji połączenia oraz pomiaru rezystancji pomiędzy przewodami. Tester ten jest w stanie pomierzyć wszystkie wbudowane elementy rezystancyjne, sieci rezystorowe, sprawdzić kierunek polaryzacji oraz napięcie włączenia diod. Testery poza wykrywaniem połączeń, oferowanym przez wielu innych producentów, umożliwiają zobrazowanie całej struktury wiązek kablowych na ekranie komputera. Każdy z testerów ma budowę modułową, umożliwiającą dostosowanie rozmiarów urządzenia do potrzeb użytkownika. Ważnym elementem układowym testerów firmy CAMI Research jest możliwość pomiaru rezystancji metodą 4-przewodową zapewniająca dokładność na poziomie 1 mΩ. Wyjątkową zaletą testerów jest przejrzysty, dopracowany po wielu latach rozwoju tego typu urządzeń graficzny interfejs użytkownika, prosty język automatyzacji procesów pomiarowych oraz bogaty wachlarz systemów raportowania wyników. Do nowości z całą pewnością zaliczyć należy identyfikację żył w przewodach skręcanych oraz precyzyjny pomiar bardzo krótkich przewodów do 50-60 cm. Dedykowane oprogramowanie dołączone do każdego testera umożliwia łatwe i szybkie tworzenie dokumentacji technicznej, wizualizację struktury połączeń poszczególnych wiązek, jak również drukowanie raportów. Nabywca testerów firmy CAMI Research może wybierać z szerokiej gamy gotowych płyt z zamontowanymi złączami do testowania większości przewodów standardowych, ale może też korzystać

z rozwiązań dedykowanych, jeżeli standardowe moduły testowania okażą się niewystarczające dla potrzeb danej aplikacji. Do testowania przewodów bez złączy, płyt typu backplane oraz płytek drukowanych można wykorzystać dedykowaną sondę pomiarową. Oprogramowanie testera można docelowo dostosować do takiego poziomu, gdzie operator naciskając przycisk testowania wyzwala pełną sekwencję pomiarową, a wyniki są zapisywane na odpowiednio wskazanym nośniku danych do dalszej analizy i tworzenia raportów. W ofercie producenta dostępne są także testery wysokonapięciowe przeznaczone do analizy rezystancji izolacji oraz wytrzymałości materiałów dielektrycznych zgodnie z wytycznymi standardu dotyczącego testowania tego typu wiązek kablowych (A620B). Po wstępnej analizie ciągłości przewodów, zwarć, nieprawidłowych połączeń oraz wartości granicznych rezystancji moduł wysokonapięciowy przykłada wybrane przez użytkownika napięcie testujące od 10 V do 2,1 kVdc lub 1,2 kVac do każdej grupy połączeń w wiązce kablowej. Na podstawie upływności przewodów w wiązce kablowej można mierzyć rezystancję izolacji do 5 GΩ. Wszelkie upływności przewodów przy teście wysokonapięciowym wskazują na obecność wilgoci, topnika lub innych zanieczyszczeń w procesie montażu wiązki kablowej. Najlepszą rekomendacją dla testerów firmy CAMI Reserach, która jest z całą pewnością w ścisłej światowej czołówce producentów tego typu urządzeń, są zamieszczone na stronie internetowej producenta rekomendacje użytkowników zaliczanych z kolei do liderów w swoich branżach produkcyjnych (Robert Bosch LLC, Onanon, Teledyne Tekmar, Hewlett-Packard, Phillips Communications i wielu innych). Autoryzowanym przedstawicielem firmy CAMI Research na polskim rynku jest Semicon Sp. z o.o. Zachęcamy Państwa do współpracy zarówno w zakresie oferowanych rozwiązań standardowych oraz urządzeń dedykowanych firmy CAMI Research, a przy okazji do zapoznania się ze znacznie szerszą ofertą naszej firmy w zakresie sprzedaży i usług produkcyjnych. W tabeli nr 1, na poprzedniej stronie, przedstawiono skróconą specyfikację techniczną testerów oferowanych przez CAMI Research.

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

Mariusz Sochacki, Semicon Sp. z o.o. n

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE

Nowa generacja urządzeń ® SPRECON -E-P DS..6 Wielofunkcyjne urządzenie typu one-box. Zabezpieczenie nadprądowe/ziemnozwarciowe zwłoczne ze sterownikiem pola i komunikacją PRP i HSR.

precher Automation oferuje sprawdzoną, innowacyjną, doskonałą technologicznie, zaawansowaną platformę SPRECON o modułowej budowie, do automatyki i zabezpieczania urządzeń stacyjnych na wszystkich poziomach napięć. Do rodziny urządzeń SPRECON, oprócz systemu do wizualizacji procesów, należą również: yy SPRECON-E-C: wielofunkcyjne urządzenia automatyki yy SPRECON-E-P: zabezpieczenia i wielofunkcyjne urządzenia zabezpieczające i sterownicze yy SPRECON-E-EDIR: kierunkowy sygnalizator zwarć yy SPRECON-E-T3: kompaktowe moduły sterownicze Seria SPRECON-E-P obejmuje m.in. zabezpieczenia, wielofunkcyjne zabezpieczenia ze sterownikami polowymi i koncentratory zabezpieczeń. Wszystkie urządzenia bazują na ujednoliconej, standardowej strukturze sprzętowej i programowej. Modułowe rozwiązania typu SPRECON-E-P posiadają większe możliwości zastosowania niż zabezpieczenia z funkcją sterowania, które mają ograniczoną ilość wejść/wyjść. Oprócz zapisu zdarzeń i wartości mierzonych mogą także sterować określona liczbą łączników. Dzięki modułowej budowie rozwiązania typu SPRECON-E-P mogą być rozbudowywane o różne funkcje zabezpieczeniowe, pomiarowe, sterownicze i nadzoru systemów zasilania. W urządzeniach SPRECON-E-P można oddzielić funkcje sterownicze i zabezpieczeniowe, dzięki czemu funkcje te mogą być użyte oddzielnie lub w powiązaniu ze sobą. W zabezpieczeniach ze sterownikiem pola SPRECON-E-P DS funkcję głównego zabezpieczenia spełnia zabezpieczenie nadprądowe/ziemnozwarciowe. Seria składa się z urządzeń: yy SPRECON-E-P DS..6-1 (Zabezpieczenia z funkcją sterowania wyłącznikiem)

Rys. 1. Zobrazowanie rozdzielenia funkcji zabezpieczenia i sterownika

yy SPRECON-E-P DS..6-2 (Zabezpieczenie z pełnym sterownikiem pola) Nową generację tych wielofunkcyjnych urządzeń charakteryzują m.in.: yy oddzielne modele danych, yy możliwość stosowania oddzielnego firmware’u dla sterownika i zabezpieczenia, yy możliwość stosowania oddzielnej konfiguracji dla sterownika i zabezpieczenia, yy oddzielne hasła, yy przy wymianie firmware’u lub przy zmianie nastaw nie jest wymagane powtórne testowanie funkcji zabezpieczeniowych, yy rozbudowane funkcje sieciowe, szyfrowanie, cyber security, VPN, logowanie, yy wbudowany WEB serwer, yy nowe funkcje zabezpieczeniowe, yy stos PLC do tworzenia nowych funkcji, yy możliwość zastosowania dwóch zasilaczy,

yy możliwość zastosowania dwóch kart procesora, yy karty do realizacji redundancji komunikacji w protokołach PRP (Parallel Redundancy Protocol) i HSR (High-availability Seamless Redundancy).

Zakres funkcji

Ze względu na dużą funkcjonalność oraz optymalizację wykonania, urządzenia te umożliwiają realizację skomplikowanych funkcji z uwzględnieniem efektu ekonomicznego, przy jednoczesnym zachowaniu najwyższej niezawodności. W nowej wersji można zastosować dużą obudowę, która ma aż 15 wolnych slotów na karty wejść/ wyjść. Umożliwia to rozbudowę sterownika z zabezpieczeniem do bardzo dużych aplikacji, np. 120 wejść sygnalizacyjnych i 80 sterowań. Dodatkowo, zabezpieczenie może być wyposażone w karty do odczytu temperatur lub karty z wejściami 0(4)-20mA.

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE Norma FUNKCJE

Typ zabezpieczenia DS6 3 x IL , 1 x IE

DSE6 3 x IL , 1 x IE , 1x UNE

PIOC, PTOC

87N

PDIF

50, 50N

PIOC

PHAR

IEEE C37.2

IEC 61850-7-4

50, 51

PIOC, PTOC

DSR6 DSRE6 DSREY6 3 x IL , 3 x IL , 3 x IL , 3 x U 1 x IE , 1 x IE , 3xU 4xU

Zabezpieczenie nadprądowe IL> DT/IDMT, Zabezpieczenie fazowe nadprądowe 4 stopnie Zabezpieczenie fazowe nadprądowe z blokowaniem od IL > DT/IDMT IE> DT/IDMT, Zabezpieczenie nadprądowe ziemnozwarciowe, czułe, 4 stopnie 50N, 51N, 51Ns Zabezpieczenie ziemnozwarciowe różnicowe IE > DT/IDMT Skrócenie czasu zadziałania w przypadku załączenia na zwarcie (SOTF, SOP): IP, IF, Ineg Blokowanie od harmonicznych przy załączeniu Zabezpieczenie fazowe nadprądowe, kierunkowe

PDOC, RDIR

Zabezpieczenie nadprądowe, ziemnozwarciowe kierunkowe

67N

PTOC

Zabezpieczenie ziemnozwarciowe kierunkowe

PHIZ

67Ns

PTOC

67Ns (21N)

PTOC

Kierunkowe wykrywanie zwarć doziemnych Zabezpieczenie admitancyjne A/K/S Zadziałanie na podstawie sygnału zewnętrznego o kierunku zwarcia

(PTEF, PSDE)

SPZ (AR)

RREC

3 fazy

Telezabezpieczenie (TP)

PSCH

(x)

59, 59N

PTOV

UNE>

Zabezpieczenie nadnapięciowe (U>, UNE>), każde 2 stopnie Zabezpieczenie podnapięciowe (U<), 2 stopnie

PTUV

Częstotliwościowe (f< 4 stopnie, f> 2 stopnie)

PTUF, PTOF

Zabezpieczenie kierunkowe mocowe (P, Q), każde 2 stopnie

PDOP, (PDUP)

Biernomocowe Q podnapięciowe (Q-U<) Kierunkowe czynnomocowe samoczynne częstotliwościowe odciążenie SCO (FLS) Asymetria prądowa i napięciowa Ineg> Zabezpieczenie przeciążeniowe Zabezpieczenie temperaturowe

PTUF, PDOP 46

PTOC

49/49N

PTTR

STMP

Opcja

49R, 66, 48, 51LR

PMRI, PMSS

Utrata obciążenia, podobciążeniowe (zabezpieczenie silnika)

PTUC

Zabezpieczenie przed ponownym załączeniem

PMRI

50BF

PTOC, RBRF

RSYN

Zabezpieczenie przeciążeniowe cieplne, ograniczenie liczby rozruchów, wydłużony rozruch, zablokowany wirnik (zabezpieczenie silnika)

Lokalna rezerwa wyłącznikowa (CBF) Kontrola synchronizmu Dodatkowe stopnie nadprądowe i ziemnozwarciowe (2x IL>an, 2x IE>an) Wyłączenie z zewnątrz poprzez wejście binarne Lokalizator zwarć (FL)

(PTRC) 21FL

RFLO

Zmiana wirowania systemu Zabezpieczenie nadnapięciowe składowej przeciwnej

x 47

(PPBV)

Banki nastaw

Programowalne wejścia – logika i czas

Wirtualne wejścia binarne/sterownicze

15/15

Programowanie impulsu wyłączającego Kontrola obwodów wyłączających

74TC

Programowalne wyjścia sterownicze - logika i czas Kontrola pomiarów z raportem odchyleń

RDRE

RADR, RBDR

Statystyki zabezpieczeniowe i kontrolne

Kontrola obwodów pomiarowych, autotest

Funkcje testów i symulacja protokołu

Lista zdarzeń, alarmów, diagnostyka kart Rejestrator zakłóceń

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE yy WYMIARY I WAGA −− wymiary: 131/212/436 x 176 x 257 mm (SxWxG) z łączami −− waga: < 6 kg yy FUNKCJE PODSTAWOWE −− zdalna/lokalna obsługa i konfiguracja −− synchronizacja czasu poprzez DCF77, GPS, NTP, system stacyjny lub zdalne centrum nadzoru yy KOMUNIKACJA −− IEC60870-5-101/-103/-104, IEC61850, MODBUS RTU, DNP3.0 −− RS232, RS422/485, porty OPTO, 10/100BASE-Tx, 100 BASE-Fx −− dwa dodatkowe interfejsy optyczne Ethernet’owe dla redundantnego ringu optycznego −− połączenie modemowe −− łącze bezprzewodowe poprzez modem GSM −− urządzenie umożliwia odczyt poprzez wbudowane porty innych urządzeń zainstalowanych w polu, np. IEC60870-5-103 czy Modbus RTU oraz konwersję do protokołu stacyjnego, np. IEC61850 −− wydzielone łącza inżynierskie – możliwe na każdym porcie yy DODATKOWE FUNKCJE ZABEZPIECZENIOWE −− definiowane kryteria rozruchowe −− preferencja fazowa przy podwójnych zwarciach doziemnych −− możliwość modelowania sygnału sterowania −− oddzielenie nastaw zabezpieczeniowych od sterowniczych i kontrolnych −− prosty wybór prądu przekładnika (1/5 A) poprzez wymienne zaciski −− sterowanie i konfiguracja poprzez panel sterowniczy lub komputer PC, lokalnie lub zdalnie

yy FUNKCJE STEROWNICZE −− sterowanie, odwzorowanie i monitoring łączników pola oraz innych urządzeń wchodzących w skład pola −− przekaźniki sterujące o zwiększonej obciążalności −− sterowanie obwodami wykonawczymi bezpośrednio lub SBO (wybór i potwierdzenie przed sterowaniem) −− sterowanie przełącznikiem zaczepów lub cewką Petersena −− konfigurowalne funkcje automatyk −− konfigurowalne logiki i edytor PLC −− blokady stacyjne i polowe, również GOOSE −− grupowanie i blokowanie sygnałów na podstawie dowolnych wielkości pomiarowych i binarnych −− monitorowanie granic pomiarowych −− kalkulowanie wielkości zadanych, liczniki operacji −− kalkulowanie wielkości średnich, maksymalnych −− konfigurowalny tryb transmisji mierzonych wielkości −− rejestracja mierzonych wielkości −− kalkulacja czasu sterowań, zliczanie liczby sterowań −− rejestracja zdarzeń, rejestracja zakłóceń yy FUNKCJE STEROWNICZE −− wbudowany web serwer −− szyfrowanie danych −− możliwość stosowania dwóch zasilaczy −− możliwość stosowania dużych obudów i podwójnych kart procesora −− redundancja sieciowa −− stos PLC do tworzenia własnych automatyk −− predefiniowane konfiguracje

Rys. 2. Dostępne rodzaje kaset i paneli sterowniczych zabezpieczenia SPRECON-E-P DS

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE Zastosowanie

W związku z dużym zakresem zastosowanych funkcji zabezpieczeniowych i sterowniczych, SPRECON-E-P DS..6 może być wykorzystywany do wielu różnych aplikacji. Może być zatem zastosowany we wszystkich rodzajach i typach pól jako zabezpieczenie podstawowe dla rozdzielni średniego napięcia i jako rezerwowe dla pól 110/220/400kV. W prostszych wykonaniach jako zabezpieczenie w rozdzielnicach przemysłowych. Rozmiar urządzenia odnośnie wejść/ wyjść można dopasować w zależności od wymagań klienta. Zaimplementowane funkcje zabezpieczeń pozwalają na selektywną ochronę linii energetycznych zasilanych jedno i dwustronnie (napowietrznych i kablowych), transformatorów, pól pomiaru napięcia i silników, dla wszystkich sposobów uziemienia punktu gwiazdowego. Funkcje uzupełnia zabezpieczenie silnika. W urządzeniach zastosowano najnowsze technologie, które chronią funkcje przed wzajemnym oddziaływaniem i zapewniają niezależność wykonywania poszczególnych zadań. Urządzenia serii SPRECON-E-P są urządzeniami wieloprocesorowymi, w których zadania są podzielone. Konstrukcja umożliwia awaryjne zadziałanie zabezpieczenia nawet w przypadku uszkodzenia głównego procesora.

Konfiguracja

Obsługa i konfiguracja urządzeń są bardzo proste przede wszystkim dzięki możliwości wprowadzania poszczególnych funkcji osobno. Zależnie od zastosowanej aplikacji możliwe są: oddzielna konfiguracja funkcji sterowniczych i zabezpieczeniowych, rozbudowa i modyfikacje istniejących nastaw czy grupowanie, ukrywanie i aktywowanie poszczególnych funkcji zabezpieczeniowych i sterowniczych. Konfiguracje wszystkich pól są przechowywane w bazie danych według typu. Dzięki temu mogą być kopiowane i używane ponownie, a także w prosty sposób edytowane, co znacznie ułatwia konfigurację dużych systemów.

Sterowanie i obsługa

W celu spełnienia wymogów sprawnej obsługi urządzeń, wszystkie operacje mogą być wykonane poprzez odłączany panel HMI. Ponadto, konfiguracja zabezpieczeń może być przeprowadzana lokalnie, jak również poprzez oprogramowanie konfiguracyjne “COMM3“. Pełnograficzny kolorowy wyświetlacz LCD obrazuje niezbędne informacje o zabezpieczanym obiekcie i sterowanych urządzeniach. Dodatkowo, dowolnie konfigurowalne 24 diody LED umożliwiają wizualizację i sygnalizację zdarzeń i alarmów. Do wyboru mamy 10 ekranów LCD dowolnie programowalnych, ekrany diagnostyczne, ekran

Rys. 3. Nowy moduł komunikacyjny realizujący komunikację w protokołach PRP i HSR (porty światłowodowe i elektryczne)

z listą zdarzeń, oddzielny ekran z listą alarmów oraz wbudowaną pomoc graficzną. Każdy sygnał może być dowolnie zdefiniowany przez użytkownika. Wydzielone przyciski funkcyjne służą do łatwej obsługi i sterowań, dając również dostęp do wielostronicowego menu. Pozwalają na łatwą konfigurację funkcji zabezpieczeniowych i sterowniczych. Sprecher Automation n

Rys. 4. Przykładowy ekran z edytorem PLC

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

29 13-15.09.2016

ENERGETAB

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE

Nowatorskie spojrzenie na projektowanie oraz eksploatację systemów zasilania gwarantowanego oraz potrzeb własnych stacji elektroenergetycznych

irma Eltek Polska Sp. z o.o., której działalność obejmuje między innymi produkcję, montaż, dystrybucję oraz serwis systemów zasilania gwarantowanego, opracowała system zasilania potrzeb własnych stacji elektroenergetycznych o nazwie Wiking. System oparty jest na nowoczesnych urządzeniach zasilających własnej produkcji, które rzucają nowe światło na problem niezawodności oraz dostępności systemów zasilania gwarantowanego. Wszystkie urządzenia zasilające produkcji Eltek posiadają budowę modułową. Zapewnia to elastyczność w projektowaniu systemów zasilania oraz łatwość ich roz-

Prostownik IBF AC-DC

budowy. Tworzenie układów redundantnych na poziomie samych urządzeń zasilających jest bardzo proste i wymaga jedynie dołożenia w kasecie dodatkowych modułów mocy. Dzięki takiej konstrukcji, uzyskujemy w stosunku do rozwiązań konwencjonalnych znacznie większą dostępność systemu, a co za tym idzie niezawodność zasilania newralgicznych punktów stacji elektroenergetycznej. Możliwość wymiany modułów pod napięciem (bezprzerwowo podczas pracy urządzenia) jest również niezmiernie ważna w przypadku serwisowania i konserwacji systemu. Ułatwia ona pracę służbom eksploatacyjnym oraz serwisowym, jak również przyczynia się do znacznego skrócenia czasu usunięcia awarii oraz bezprzerwowej

pracy systemu z punktu widzenia odbiorów. Nie bez znaczenia jest również możliwość ograniczenia liczby części zapasowych, ze względu na stosowanie jednakowych modułów mocy dla poszczególnych poziomów napięć, bez względu na moc wyjściową urządzenia. Stosowane w systemie zasilania potrzeb własnych Wiking moduły prostownikowe serii Flatpack 2 HE, posiadają wysoką sprawność (typowo >95%) dla szerokiego zakresu obciążenia. Umożliwia to nie tylko ograniczenie zużycia energii podczas pracy systemu, ale również ogranicza straty ciepła - a co za tym idzie - pozwala na zmniejszenie wymaganej wydajności wentylacji bądź klimatyzacji pomieszczenia. Niewątpliwą zaletą modułów Flatpack 2 jest możliwość ich zasilania z napięcia DC. Pozwala ona na budowanie układów wielonapięciowych, zasilanych rezerwowo z jednej baterii centralnej. Dzięki tej funkcjonalności, zmiana koncepcji zasilania urządzenia w trackie tworzenia projektu, nie wymusza zmiany typu zastosowanych urządzeń.

Moduł prostownikowy Flatpack2 HE 220/2000W

Oferowane przez firmę Eltek sterowniki, moduły mocy oraz moduły rozszerzeń komunikują się między sobą przez magistralę CAN. Zapewnia to dużą niezawodność elementów systemu oraz daje możliwość odczytu dużej ilości danych – zarówno lokalnie jak i zdalnie. Dzięki temu mamy pełną kontrolę oraz możliwość analizy pracy systemu zasilania, wykrywa-

nia stanów niepożądanych czy przekroczenia zadanych wartości krytycznych. Komunikacja zdalna odbywa się zarówno poprzez dedykowane oprogramowanie PowerSuite, jak również przez zaimplementowany w sterowniku WebServer. Ten drugi wariant – dzięki najnowszej wersji oprogramowania sterownika – znacznie ułatwia konfigurację i odczyt danych na różnych rodzajach urządzeń. Responsywne menu ułatwia korzystanie z oprogramowania w urządzeniach mobilne, takich jak smartphone czy tablet.

WebSerwer - widok ekranu głównego

Elementy składowe systemu zasilania potrzeb własnych Wiking, dzięki którym zapewnione jest zasilanie kluczowych odbiorników stacji elektroenergetycznej zarówno podczas pracy normalnej jak i autonomicznej, stanowią: yy rozdzielnica główna potrzeb własnych 230/400VAC z układem SZR, yy rozdzielnica prądu stałego 220VDC (110VDC) z zasilaczem buforowym, yy rozdzielnica prądu stałego 48VDC (24VDC) z siłownią DC lub przetwornicą DC/DC, yy rozdzielnica napięcia gwarantowanego 230VAC z inwerterem DC/AC, yy bateria akumulatorów 220V (110V), yy kontroler nadzoru WiNet. Każdy system projektowany jest indywidulanie na potrzeby danej stacji elektroenergetycznej, dzięki czemu unika-

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE my ponoszenia kosztów przewymiarowania urządzeń. Jednak dzięki budowie modułowej urządzeń Eltek, rozbudowa mocy systemu w przyszłości przy niewielkim nakładzie finansowym nie stanowi problemu. Nad pracą poszczególnych urządzeń/ rozdzielnic czuwa inteligentny sterownik Smartpack 2, kontrolujący napięcia od 24 do 380 VDC. Jest on standardowym wyposażeniem systemu zasilania potrzeb własnych Wiking. Zapewnia zarówno kompleksową obsługę urządzeń (monitorowanie, raportowanie, diagnostykę), jak również umożliwia nadzór nad aparaturą rozdzielnicy poprzez dodatkowe wejścia stykowe. Sterownik pozwala na rozbudowę systemu, dzięki dostępności aż 8 modułów o różnej funkcjonalności. Do najczęściej wykorzystywanych modułów dodatkowych należą: moduł pomiaru parametrów zasilania AC Monitor, moduł wejść/wyjść I/O Monitor2, moduł pomiaru parametrów baterii Monitor Baterii, moduł pomiaru parametrów zabezpieczeń odbiorów Monitor Odbiorów.

Wyświetlacz sterownika Smartpack 2

Wszystkie elementy systemu - prostowniki i przetwornice Flatpack2 - komunikują się ze sterownikiem poprzez cyfrową magistralę CAN. Najbardziej wszechstronny moduł rozszerzający – FlexiMonitor umożliwia m.in. pomiary temperatury, napięć symetrii każdego bloku baterii, pomiary prądów, obsługę sygnałów cyfrowych i analogowych 4–20mA, zliczanie impulsów oraz nadzór zabezpieczeń. Sterownik wyposażony jest w kolorowy wyświetlacz 3,2”, port Ethernet/RS485 z obsługą przez stronę WWW oraz protokoły SNMP/ Modbus.

Schemat blokowy: system potrzeb własnych stacji elektroenergetycznych WIKING

2 posiada możliwość rozbudowy o 98 modułów CAN jednocześnie, 678 uniwersalnych wejść pomiarowych napięć, prądów, temperatury, NO/NC oraz 242 wyjść przekaźnikowych. ELTEK n

Moduł Fleximonitor

Wbudowany Webserwer, posiada opcję wysyłania wiadomości e-mail, sms z informacją o stanie systemu. Smartpack

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE

Fotowoltaika od BELOS-PLP Firma Belos-PLP S.A. od zawsze związana jest z branżą energetyczną i podążając za jej rozwojem poszerzyła swój asortyment o urządzenia i osprzęt związany z fotowoltaiką. W naszej ofercie można znaleźć: yy Systemy montażowe, yy Inwetery On-Grid i Off-Grid, yy Microinwertery, yy Regulatory ładowania, yy Panele fotowoltaiczne mono i poli krystaliczne, yy Zestawy fotowoltaiczne Sunshine z inwerterami On-Grid (plug-in), yy Różnego rodzaju złączki, itp.

Zestawy fotowoltaiczne Sunshine

Jeszcze nigdy produkcja prądu ze słońca na własne potrzeby nie była tak prosta i dostępna. Proponowane zestawy to gotowa elektrownia słoneczna, którą można zamontować na każdym dachu, a energia z niej

Mikroinwertery SUN250G i SUN500G

Mikroinwertery SUN250G i SUN500G to najbardziej zaawansowane urządzenia w swojej klasie. Zaletą Mikroinwerterów jest to że z każdego moduł (PV) osiąga się jego maksymalną moc gdyż Mikroinwerter indywidualnie śledzi moc szczytową (MPPT) każdego moduł (PV). Zastosowanie Mikroinwerterów maksymalizuje produkcję energii w porównaniu z zastosowanie falowników centralnych lub „stingowych”

wyprodukowana bezpośrednio trafi do naszej wewnętrznej sieci. Urządzenia pracujące w ciągu dnia takie jak grzałka wody, lodówka, telewizor, pralka itp. będą pracowały „za darmo”

Serdecznie zapraszamy do odwiedzenia naszej strony www. oraz kontaktu. Belos-PLP S.A. 43-301 Bielsko-Biała, ul. Gen. J. Kustronia 74, Poland tel. +48 (33) 814-50-21, solary@belos-plp.com.pl, www.belos-plp.com.pl

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

MIÊDZYNARODOWE ENERGETYCZNE TARGI BIELSKIE

ENERGETAB 2016 Serdecznie zapraszamy Państwa do odwiedzenia naszego stoiska podczas Targów ENERGETAB, które odbywać się będą w dniach 13-15 września 2016 w Bielsku-Białej. Czekamy na Państwa w hali A na stoisku nr 15.

We would like to kindly invite you to visit our stand during the Fair ENERGETAB which will be held on 13-15 September 2016 in Bielsko-Biała. We are waiting for you in Hall A at booth No. 15.

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE

Innowacyjne i wysokowydajne wentylatory filtrujące STEGO Wysoka temperatura ma bardzo niekorzystny wpływ na aparaty elektryczne i podzespoły elektroniczne pracujące w szafach sterowniczych czy rozdzielczych. Zbyt wysoka temperatura może powodować zakłócenia w pracy układów, w wielu przypadkach może także dojść do zatrzymania procesu produkcyjnego. Firma STEGO od lat produkuje i rozwija szeroką gamę wentylatorów z filtrami. Najnowszym produktem jest innowacyjna seria FFP (FilterFan PLUS)

owe wentylatory z filtrem serii Plus produkcji STEGO oferują nowe, interesujące możliwości. Dodaliśmy „Plus” do nazwy produktu, ponieważ ten „Plus” to lepszy przepływ powietrza i większe bezpieczeństwo.

Dwa systemy - FPI i FPO, i klapy grawitacyjne Istnieją dwie różne strategie chłodzenia stosowane zależnie od rodzaju aplikacji u klienta. Jedna z nich polega na wtłoczeniu chłodniejszego powietrza zewnętrznego do obudowy szafy sterowniczej, natomiast druga - na aktywnym usuwaniu z niej ciepłego powietrza. Te strategie stanowią podstawę dwóch systemów zastosowanych w naszych rozwiązaniach wentylatorów z filtrami Plus: FPI, który aktywnie wprowadza świeże powietrze do obudowy szafy sterowniczej (I = IN) i FPO, który aktywnie usuwa z niej ciepłe powietrze (O = OUT).

Każdy system FPI (I = IN) i FPO (O = OUT) składa się z wentylatora i odpowiedniego filtra (na wylocie lub na wlocie). Powietrze wchodzi do szafy sterowniczej przechodząc w każdym przypadku przez komponent zawierający matę filtracyjną, niezależnie od tego czy wlot powietrza jest aktywny (tj. wentylator nadmuchowy) czy pasywny (filtr wejściowy).

Wylot powietrza jest zawsze wyposażony w nowe rozwiązanie tj. klapy grawitacyjne, które zostało zgłoszone do opatentowania. W efekcie, niezależnie od systemu, używana jest tylko jedna mata filtracyjna. Ta nowa technologia powoduje, że nie ma potrzeby stosowania więcej niż jednej maty filtracyjnej, a powietrze może bez przeszkód przepływać. Zwiększenie strumienia przepływu powietrza w systemach FPI i FPO wpływa na polepszenie cyrkulacji w porównaniu do instalacji, w których zastosowano 2 maty filtracyjne. W efekcie chłodzenie aplikacji jest skuteczniejsze. Na poprawę cyrkulacji powietrza w wentylatorach z filtrem Plus ma wpływ nie tylko udoskonalony wylot z wentylatora, ale również kształt klap grawitacyjnych, który wspomaga natężenie przepływu powietrza. Klapy nie są płaskie, lecz mają kształt idealnej krzywizny, co powoduje, że reagują nawet na niewielki przepływ powietrza optymalnym otwarciem. Dzięki temu opory przepływu powietrza są minimalne. Przy stosowaniu wentylatorów z filtrem Plus do chłodzenia, przepływ powietrza do szafy sterowniczej jest „blokowany” na wlocie jedynie przez jedną matę filtracyjną. Ma to korzystny wpływ na częstotliwość prowadzenia konserwacji systemu

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE FPO, w którym wentylator wraz z klapami grawitacyjnymi znajduje się w górnej części. Dlaczego? Powietrze jest wciągane do szafy sterowniczej przez całą powierzchnię maty filtracyjnej znajdującej się w filtrze na wlocie FPO 118. W związku z tym, wszystkie pyły i zanieczyszczenie są zatrzymywane na całej powierzchni maty. Gdy wentylator połączony z matą filtracyjną (np. FPI 018) zostanie zabudowany po stronie wlotu powietrza, piasta wentylatora osiowego blokuje środek

a ramy wentylatora - naroża maty. Powoduje to, że ok. 40% powierzchni maty może pozostać nieaktywne i nie uczestniczyć w wymianie powietrza. Cząstki pyłu wyłapane przez filtr pokrywają jedynie obszar okrągłego pierścienia (patrz rysunek). Powoduje to szybsze zanieczysz-

czenie maty i konieczność jej wcześniejszej wymiany. W czasie gdy nie ma potrzeby chłodzenia systemu, klapy grawitacyjne zostają całkowicie zamknięte i zatrzymują resztkowe ciepło lub ciepło wytworzone przez element grzewczy wewnątrz szafy sterowniczej. Maty filtracyjne, ze względu na swoją porowatą strukturę są z reguły źródłem

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

nieszczelności w szafie sterowniczej. Nawet jeśli wentylator nie pracuje, maty filtracyjne umożliwiają przepływ powietrza, co powoduje niepożądany odpływ ciepła z szafy sterowniczej. Technologia klap grawitacyjnych jest bardzo innowacyjna. Na rynku nie ma innych, porównywalnych systemów używających tylko jednej maty filtracyjnej. STEGO jest pionierem w tej dziedzinie.

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE Zapadkowy mechanizm montażowy Wentylator z filtrem Plus może być zamontowany w wycięciu ściany szafy sterowniczej bez użycia żadnych narzędzi. Do mocowania służą 4 klamry z mechanizmem zapadkowym zgłoszonym do opatentowania. Klamry są umieszczone po jednej w każdym narożu wentylatora z filtrem i zapewniają dobrą stabilność. Są obsługiwane od zewnątrz i po naciśnięciu blokują się w pozycji montażowej wytwarzając dźwięk „kliknięcia”, który potwierdza, że wentylator z filtrem został pewnie zainstalowany. Stanowi to dodatkową pomoc dla montera, który uzyskuje potwierdzenie, że każda z klamer została prawidłowo zablokowana w położeniu i że wentylator z filtrem jest osadzony mocno i stabilnie. Klamry zapadki pozwalają na montaż wentylatora z filtrem Plus w szafach sterowniczych o grubościach ścian od 1 do 4 mm. Naciskając mechanizm zapadki, wbudowana uszczelka jest dociskana do ściany szafy i zapewnia jednolite uszczelnienie wentylatora z filtrem dające wysoki stopień hermetyczności oraz pewną i stabilną instalację. W razie potrzeby, klamry zapadki można otworzyć za pomocą narzędzia (np. wąskiego śrubokręta).

Objętość powietrza chłodzącego Pierwszym kryterium branym zazwyczaj pod uwagę przy doborze wentylatora z filtrem jest objętość powietrza, w szczególności objętość powietrza przy swobodnym przepływie tzn. w przypadku samego wentylatora niepołączonego z filtrem na wyjściu. Porównując wartości swobodnego przepływu obu systemów wentylatorów z filtrem Plus można zauważyć, że system FPO 018 wykazuje zawsze lepsze wartości niż system FPI 018. Wynika to z faktu, że w FPO 018 zainstalowano nową technologię klap grawitacyjnych na aktywnym wylocie. Dla poszczegól-

nych wielkości wentylatorów są to wartości: 24, 97, 263, 536 i 727 m3/h.

Wielkość wycięć w szafie sterowniczej Oprócz objętości powietrza, wielkość wycięcia w szafie sterowniczej jest innym bardzo ważnym kryterium doboru wentylatora z filtrem. Aby dopasować naszą nową ofertę do wymiarów określanych jako standardy rynkowe, ważnym zadaniem dla nas było zaoferowanie wentylatorów z filtrem Plus dostosowanych do popularnych wymiarów rynkowych.

Stopień ochrony IP i rodzaj ochrony środowiskowej UL (zgodny z NEMA) Testy w zakresie stopnia ochrony i ochrony środowiska (IP i UL) dla naszych wentylatorów z filtrem Plus zostały wykonane przez akredytowane, niezależne instytucje badawcze (VDE i UL). Przeprowadzenie takich testów przez akredytowane instytucje nie stanowi bezwzględnego wymagania rynkowego. Nasze doświadczenia z ostatnich lat wskazują, że te testy często są wykonywane przez laboratoria zakła-

dowe. STEGO zleciło wykonanie tych testów niezależnym instytucjom celem zapewnienia weryfikowalnych danych klientom. Wszystkie 5 wielkości wentylatorów z 3 różnymi elementami filtracyjnymi (klapy grawitacyjne, maty G3 i G4) poddano ocenie pod względem stopnia ochrony. Stopień ochrony (IP) zgodny z DIN EN 60529 wynosi IP54 (klapy grawitacyjne, maty G3 i G4). Ocena środowiskowa (NEMA / typ UL): 12 (klapy grawitacyjne, maty G3 i G4).

Podsumowanie Nowa rodzina wentylatorów z filtrami PLUS to bardzo nowoczesne i innowacyjne produkty. Dwa systemy FPI i FPO pozwalają na swobodny wybór techniki wentylacji, w zależności od potrzeb i konstrukcji szafy. Zastosowane nowe technologie i rozwiązania chronione patentami czynią z nich systemy, które swoją pewnością działania, skutecznością, wydajnością i bezpieczeństwem są bardzo pożądane w aplikacjach narażonych na przegrzanie. n Piotr Żurek STEGO Polska sp. z o.o. www.stego.pl www.filterfan-plus.com

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

działa na rynku polskim nieprzerwanie od 1982 roku.

Zajmujemy się w szczególności: • Sprzedażą nowych systemów rezerwowego i gwarantowanego zasilania – agregaty prądotwórcze, zasilacze UPS; • Serwisem gwarancyjnym i pogwarancyjnym systemów zasilania; • Projektowaniem systemów zasilania, doborem urządzeń, rozwiązań itp.; • Kompleksową realizacją inwestycji z dostawą sprzętu (agregaty, UPS’y), pracami budowlanymi, elektrycznymi, dostawą rozdzielni itp. W ofercie mamy: • Agregaty prądotwórcze w mocach od 10-2500kVA marki FG Wilson, produkowane w fabryce Caterpillar w Wielkiej Brytanii. • Zasilacze UPS w mocach od 1 do 3MW firm: −− UPSy firmy −− UPSy firmy • • • • •

−− UPSy firmy −− UPSy firmy Systemy monitoringu; Projektowanie systemów; Kompleksowe wykonywanie („pod klucz”) systemów zasilania obiektów; Modyfikacja funkcjonujących systemów; Dostawy i instalacje sprzętu, nadzór obsługi i serwis. Zapraszamy do kontaktu Ul. E. Orzeszkowej 5 02-374 Warszawa tel. + 48 22 572 18 00 fax + 48 22 823 66 46 e. mail: energetyka@siltec.pl www.siltec.pl

Zapraszamy na nasze stoisko – Pawilon L8; stoisko 1 Podczas targów Energetab w Bielsku-Białej 13-15 września 2016

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE

Danfoss Drives – VLT i VACON w ramach jednej oferty Firma Danfoss po przejęciu firmy Vacon skupiła się na ujednoliceniu aktywów oraz połączeniu technologii obu firm. Skutkiem tej synergii jest stworzenie nowej, choć znanej już historycznie jednostki Danfoss Drives (Dział Napędów Elektrycznych Danfoss). Przesłanie tej fuzji od samego początku to połączenie najlepszych cech Danfoss oraz Vacon wynikających z jednej wspólnej i wielkiej pasji do projektowania, produkcji oraz dystrybucji najlepszych przetwornic częstotliwości na rynku, z wykorzystaniem tego, co najlepsze w każdej z firm.

ział napędów elektrycznych Danfoss w Polsce jako jeden z pierwszych na świecie dokonał pełnego połączenia. W praktyce od początku 2016 roku obie grupy produktowe są obsługiwane z jednej lokalizacji - jednego biura przez jeden zespół w Danfoss Poland sp. z o.o. w Grodzisku Mazowieckim. Można śmiało stwierdzić że proces łączenia w Polsce jest praktycznie zakończony. Rozpoznano strategiczne role w zakresie zarządzania, określone zostały działania dotyczące obsługi klientów, marketingu, sprzedaży oraz serwisu. W ten sposób dział Napędów Elektrycznych(Danfoss Drives) w Polsce rozpoczął rok 2016 z ujednoliconym oraz zintegrowanym zestawem działań, produktów i kadr. Każdy region, ma określony geograficzny obszar sprzedaży oraz doprecyzowany zakres i proces dostarczania usług. Lokalna sieć dystrybutorów oraz partnerów serwisowych została skonsolidowana aby dalej dostarczać jak najlepszą ofertę VLT i VACON. Jeśli dodamy

do tego, że w tym roku firma Danfoss będzie obchodzić 25-lecie działalności w Polsce, czyni to rok 2016 naprawdę szczególnym i owocnym w wydarzenia. Jak wspomniano już wcześniej Danfoss i Vacon od początku połączenia współpracowały nad stworzeniem jednej z najbardziej efektywnych i innowacyjnych organizacji na świecie. Danfoss Drives otworzył rok 2016 z udziałem w rynku, który czyni go w praktyce drugim dostawcą przetwornic częstotliwości AC niskiego napięcia na świecie. Firma skupia się na rozwoju i zbliżeniu się do pozycji absolutnego lidera, oferującego konkurencyjne korzyści w najbardziej zróżnicowanych aplikacjach, we wszystkich obszarach, w których wymagane jest zastosowanie systemów sterowania silnikiem opartych o przetwornice częstotliwości oraz inne rozwiązania energoelektroniczne. Danfoss Drives pracuje nad dwoma obszarami jednocześnie. Pierwszy z nich to rozwój innowacyjnych, wysoce energooszczędnych rozwiązań technologicz-

nych. Drugi obszar to rozszerzenie łańcucha dostaw, tak aby oferować kompleksowe wsparcie dla wszystkich klientów na całym świecie, z ukierunkowaną obsługą przed oraz posprzedażową. Klienci wyraźnie dostrzegli korzyści i możliwości płynące z połączenia tak silnych i znanych producentów, stąd fuzja oraz połączona oferta obu marek produktowych, na rynku odebrane zostały bardzo dobrze. Od początku bardzo istotne w całym procesie było właśnie to, żeby nie utracić żadnego z zasobów wyjściowych i atutów obu firm. Dlatego też zostały one umieszczone w obszarach najważniejszych potrzeb. W wyniku tej strategii handlowej obie jednostki zostały wręcz wzmocnione, podobnie jak portfel produktów i cała oferta. Firma Danfoss dzięki połączeniu obu marek VLT i VACON, jest w stanie zaoferować rynkowi szeroką i pełną gamę rozwiązań napędowych AC, zaspokajając zapotrzebowanie na napędy niskiego napięcia w przedziale od 0,18 kW do 5,3 MW.

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE DANFOSS DRIVES globalnie w liczbach

DANFOSS DRIVES globalnie w liczbach Obceność w ponad

Ekspertów od napędów i aplikacji

Zakres mocy od

Ponad

0.18kW do 5.3MW

100% ..

5000

krajach

Skoncentrowani na napędach i sterowaniu, niezależni silnikowo

18.5M

Dostarczonych napędów

organizacji sprzedażowych

9 Centrów Doskonalenia 4 Centra Rozwoju Aplikacji

Pierwszy masowy producent

1968r 12

Fabryk oraz centrów badawczo‐rozwojowych

Wspomniana szeroka oferta to rozwiązania dedykowane aplikacyjnie, serwonapędy, urządzenia łagodnego rozruchu typu softstart, a także dostosowane i zindywidualizowane do potrzeb klienta rozwiązania napędowe i sterowania. Właśnie te atuty klienci docenili najbardziej, doświadczając dodatkowo wszelkich korzyści zapewnianych przez Danfoss Drives takich jak: integracja technologiczna, kompleksowe wsparcie regionalne i lokalne oraz poszerzenie katalogu produktów i usług. W oparciu o własne zasoby oraz w wyniku współpracy z lokalnymi autoryzowanymi partnerami serwisowymi i dystrybutorami, Danfoss Drives oferuje pełne wsparcie. Dotyczy ono zarówno etapu przedsprzedażowego jak i posprzedażowego. Jednym słowem z klientem jesteśmy od momentu planowania (obejmującego wsparcie przy projektowaniu i koncepcji), poprzez wsparcie aplikacyjne i infolinię, rozruch, do ewentualnych napraw, sprzedaży części zamiennych, szkoleń, okresowych przeglądów oraz zaplanowanych działań konserwacyjnych. W przypadku złożonych aplikacji i wymagających zastosowań oferujemy również wsparcie w tworzeniu niestandardowego i dopasowanego oprogramowania oraz analizy problemów związanych z określonymi obszarami wskazanymi przez klienta czy użytkownika. Bardzo istotnym aspektem jest również to, że na etapie łączenia nie zapomniano o rynku, rozwoju produktów i aplikacjach. Tak duże przedwzięcie jak połączenie obu firm wpłynęło jedynie pozytywnie na ofertę i na jakość obsługi. W praktyce Danfoss Drives zaprezentował szereg nowości i rozszerzeń produktowych. Jednym z nich jest rozszerzenie gamy produktów VACON® 100. Odnosi się ona do rodziny produktów VACON® 100 Industry dla zastosowań

stało-momentowych oraz VACON® 100 FLOW dla zastosowań zmienno-momentowych. Dla tych dwóch rodzin, które do tej pory obejmowały zakres zasilania 200 V oraz 500 V i moce do 160 kW, wprowadzono produkty szafowe o mocy do 630 kW(500V),oraz nową gamę zasilaną 690V o mocach od 5,5 kW do 800 kW. Kolejny nowy produkt to VLT® Midi Drive FC 280 .Stanowi on ewolucje i następcę VLT® 2800. Przetwornice częstotliwości VLT® Midi Drive FC 280 stanowią właściwe połączenie cech w zakresie sterowania, zintegrowanego bezpieczeństwa oraz komunikacji, co czyni go idealnym dla wszelkich wymogów aplikacyjnych w wielu branżach. Bardzo ważną informacją jest również to, że Danfoss Drives jest w trakcie przygotowań do wprowadzenia na rynek produktów dla zasilania średnim napięciem. Firma przeznacza znaczny procent dochodu na badania i rozwój. Dysponuje tysiącem inżynierów pracujących w działach badań i rozwoju na całym świecie. Dzięki temu kontynuuje opracowywanie i wprowadzanie innowacji oraz rozwój oferty produktowej. W kolejce czekają już kolejne nowości i rozwiązania, które zostaną przedstawione w 2017 roku. Danfoss Drives szczyci się doskonałością w swojej branży ze względu na jakość, zaawansowanie technologiczne, zaawansowanie prac badawczo-rozwojowych (R&D) oraz obsługę. Wszystko to oparte jest na doświadczeniu

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

zdobywanym od 1968 roku oraz zespole 5000 specjalistów w dziedzinie sterowania oraz przetwornic częstotliwości i rozwiązań napędowych. Powszechność stosowania przetwornic częstotliwości, w chwili obecnej najbardziej efektywnego rozwiązania pozwalającego szybko i w istotny sposób zredukować zużycie energii, sprawia, że napędy te używane są już praktycznie wszędzie tam gdzie jest silnik AC. Obszary takie jak przemysł spożywczy, chemiczny, okrętowy, gospodarka wodno-ściekowa, chłodnictwo, automatyka budynkowa(HVAC), przemysł wydobywczy i maszynowy to tylko niektóre z wielu przykładów. W praktyce coraz trudniej sobie wyobrazić nowoczesną instalację, aplikacje czy maszynę z silnikiem elektrycznym AC nie sterowanym przez przetwornicę częstotliwości. Danfoss Drives stawia sobie tylko ambitne cele ale przede wszystkim zawsze ma na uwadze cele klientów i ich potrzeby. Stara się zapewnić najwyższą możliwą wydajność instalacji oraz spełniać wszelkie wymagania aplikacji. Osiąga to, opracowując nowatorskie produkty i stosując naszą obszerną wiedzę w celu optymalizacji efektywności, podwyższania użyteczności i zmniejszania złożoności urządzeń. Danfoss Drives stara się, aby oferowane napędy były drogą do lepszego jutra. www.danfoss.pl/napedy

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE

Jednostka o napędzie elektrycznym – pytania i odpowiedzi Rzecznik prasowy: Oscar Rivella, kierownik ds. marketingu sektora okrętowego i instalacji morskich – dział elektryczny Eaton na Europę, Bliski Wschód i Afrykę Nad jakimi projektami pracuje obecnie Eaton? Eaton jest „dostawcą dostawców”. Aktualnie jesteśmy zaangażowani w kilka projektów, w ramach których dostarczane przez nas rozwiązania pomagają dostawcom wyposażenia okrętowego oraz integratorom systemów w zarządzaniu i kontroli zasilania statków o napędzie elektrycznym. Oferujemy klientom wsparcie już od etapu wstępnego projektowania, ułatwiając im uzyskanie zgodności z przepisami towarzystw klasyfikacyjnych oraz osiągnięcie wyższej wydajności poprzez współpracę z naszą kadrą wyspecjalizowaną w różnych obszarach, takich jak wysokie napięcie, prąd stały, przetworniki częstotliwości, automatyzacja czy oświetlenie.

Czy napęd elektryczny można zastosować również w mniejszych statkach (np. holownikach)? Technologia napędu elektrycznego może trafić do dowolnej jednostki pływającej, a w porównaniu z napędem konwencjonalnym zapewnia kilka niezaprzeczalnych korzyści. Brak rozbudowanych wałów napędowych

umożliwia lepsze wykorzystanie przestrzeni na pokładzie, a połączenie napędu i sterowania w jednym układzie zwiększa zdolności manewrowe statku. W przypadku holowników i jednostek obsługujących kotwice instalacji morskich napęd elektryczny pozwala osiągnąć wyraźne korzyści w zakresie ograniczenia zużycia paliwa oraz zmniejszenia pozostawianego przez nie negatywnego wypływu na środowisko naturalne. Wynika to z charakterystyki eksploatacji tego typu jednostek. Przez większość czasu pozostają one w gotowości, często w trybie dynamicznego pozycjonowania statku, i zwykle wypływają na krótko, wykonując określone zadania. Zapotrzebowanie na energię elektryczną można dodatkowo obniżyć poprzez zastosowanie oświetlenia LED i montaż akumulatorów, by w wymagających tego sytuacjach wykorzystać zgromadzoną w nich energię.

Jak w pełni elektryczny napęd przekłada się na projekt statku? Jakie czynniki należy wziąć pod uwagę? Jednymi z najsilniejszych trendów, jakie obserwujemy obecnie w branży okrętowej, są całkowicie elektryczny napęd

oraz nieustannie postępująca automatyzacja. Nowy rodzaj napędu wymusza radykalną zmianę w podejściu projektantów, zmniejszając w znacznym stopniu wymiary maszynowni. Poza tym bezstopniowy napęd może zostać umieszczony bliżej punktu odbioru mocy, co eliminuje konieczność stosowania wałów mechanicznych.

Jak w pełni elektryczny napęd wpływa na zapotrzebowanie jednostki na moc? Czy całkowicie elektryczny statek będzie rzeczywiście bardziej przyjazny środowisku? Statki napędzane wyłącznie silnikami elektrycznymi charakteryzują się łączną

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

TECHNOLOGIE, PRODUKTY – INFORMACJE FIRMOWE mocą około 100 MW. Oczywiście mogą być bardziej ekologiczne ze względu na niższe zużycie paliwa i związane z tym ograniczenie emisji dwutlenku węgla będące następstwem zastosowania przetwornic częstotliwości dla pomp, wentylatorów, kompresorów i pędników. Wszystkie te kwestie zostały uregulowane w treści międzynarodowej konwencji o zapobieganiu zanieczyszczaniu mórz przez statki, znanej jako MARPOL.

Jakie wyzwania związane z oczekiwaniami odbiorców stoją dziś przed projektantami jednostek pływających?

alnie obowiązującymi normami. Eaton nieustannie się rozwija, wprowadzając na rynek rozwiązania zaspokajające te wymagania.

W jaki sposób Eaton pomaga klientom w spełnieniu wymogu zapewnienia „bezpiecznego powrotu do portu”? Rozporządzenie to dotyczy obowiązkowej zdolności systemów pokładowych do awaryjnego utrzymania pra-

Eaton oferuje odbiorcom z branży okrętowej rozwiązania z zakresu elektryki, hydrauliki i układów filtrujących. W sytuacji gdy rozwiązania te stają się elementami podstawowych systemów pokładowych (jak sterowanie czy napęd), muszą otrzymać atest morski. Choć w przypadku statków wycieczkowych dla większości zastosowań atest morski nie jest wymagany, zapotrzebowanie na dostępność części zamiennych, wymogi szkoleniowe i oczekiwania co do wydajności związanej z za-

Branża okrętowa stoi dziś przed dwoma wyzwaniami: bezpieczeństwem i troską o środowisko. Dostawcy starają się uzyskać maksymalną wydajność oferowanych przez siebie rozwiązań, by sprostać oczekiwaniom klientów. Obecnie ponad 80% wyposażenia pokładowego wymaga zasilania elektrycznego, przez co stocznie muszą opierać się na dokładnych analizach i opracowaniach prowadzących do zapewnienia jak najwyższego stopnia dostępności zasilania w każdych warunkach, szczególnie w sytuacjach awaryjnych, kiedy działanie najważniejszych układów zależy od nieprzerwanego zasilania. Poza tym na etapie wstępnego projektowania stocznie muszą zwracać szczególną uwagę na rozplanowanie zasilania, tak by objęło ono znaczną liczbę urządzeń elektrycznych i elektronicznych, które zostaną zainstalowane na pokładzie. W tego typu procesach integracyjnych biorą udział producenci wyposażenia tacy jak Eaton.

Jakie oczekiwania mają obecnie odbiorcy technologii Eaton? Eaton obsługuje bardzo różnych klientów – od stoczni, przez integratorów systemów, po producentów OEM. Obecnie klienci oczekują niezawodności, wydajności i ciągłości zasilania elektrycznego wszystkich instalacji pokładowych. Bezpieczeństwo pasażerów, załogi oraz samego statku stanowi oczywiście najwyższy priorytet. Dlatego tak ważny jest wybór doświadczonego dostawcy, który będzie w stanie sprostać wspomnianym oczekiwaniom. Dostawca powinien mieć udokumentowane doświadczenie w zakresie obsługi systemów rozdziału mocy, a także ściśle współpracować z najważniejszymi towarzystwami klasyfikacyjnymi, co gwarantuje zgodność z aktu-

cy podstawowych układów, takich jak sterowanie czy napęd. Wymogi tego rozporządzenia istotnie wpływają na projekt statku, jego wyposażenie oraz sposób prowadzenia instalacji. Podstawowym elementem staje się zatem układ awaryjnego zasilania bezprzerwowego, którego zadaniem jest zapewnienie jednostce zdolności do bezpiecznego powrotu do portu bez konieczności ewakuacji pasażerów.

URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI 5/2016

rządzaniem eksploatacją sprawiają, że rynek coraz bardziej skupia swoją uwagę na produktach z atestem morskim. Wszystkie produkty marki Eaton przeznaczone dla branży okrętowej otrzymały atest morski potwierdzający ich całkowitą zgodność z surowymi wymogami. Klienci mogą też polegać na całodobowej pomocy serwisowej. www.eaton.pl n

Zbadaj pracę silnika, bez czujników mechanicznych.

NOWY!

Fluke 438-II

Więcej informacji na stronie www.fluke.pl

ENERGETAB 2016 stoisko 42 pawilon W

NOWOŚCI

Innowacyjne wiertło SDS plus-5X Bosch nie niszczy się podczas wiercenia w betonie zbrojonym Bosch wprowadził na rynek innowacyjne czteroostrzowe wiertło SDS plus-5X, które nie niszczy się, gdy trafia na zbrojenie. Wyjątkowa, asymetryczna konstrukcja głowicy zapewnia bardzo skuteczne odprowadzanie pyłu i spowalnia zużycie wiertła. niają bardzo skuteczne odprowadzanie pyłu, przyspieszając tempo wiercenia i spowalniając zużycie wiertła. Wierło z pewnością docenią profesjonaliści, którym zależy na szybkiej pracy bez zbędnych przestojów spowodowanych uszkodzeniami osprzętu. Bosch zachęca do wzięcia udziału w akcji promocyjnej, w której można otrzymać wierło SDS plus-5x. Szczegóły znaleźć można nastronie: https:// www.bosch-pt.com/legendary5x/pl/ pl/#section-5 Akcja trwa do wyczerpania zapasów. n

Fot. Bosch

fektywne wiercenie w zbrojonym betonie to duże wyzwanie. Napotykając na zbrojenie wiertła często zakleszczają się i niszczą, nawet jeśli staramy się je szybko wycofać. Głowica wiertła SDS plus-5X wyposażona w cztery ostrza nie blokuje się w elementach zbrojeniowych, co zapobiega jej pęknięciu. Ostrza wykonane z węglika spiekanego wysokiej jakości zostały mocno osadzone w stalowej części głowicy, co gwarantuje ich trwałość i żywotność. Wyjątkowa, asymetryczna konstrukcja głowicy oraz jego cztery zwoje zapew-

DRUKOWANY BIULETYN BRANŻOWY

QR CODE

Wygenerowano na www.qr-online.pl

WORTAL

KONFERENCJE 2016

Darmo wy wpis p o d s t aw ow y

21.01.2016 - Łódź - edycja 40 25.02.2016 - Warszawa - edycja 41 16.03.2016 - Częstochowa - edycja 42 20-21.04.2016 - Zabrze (kopalnia)

- edycja V

18.05.2016 - Trójmiasto - edycja 43 09.06.2016 - Augustów - edycja 44 22.09.2016 - Sandomierz - edycja 45 - nowości z branży - porady specjalistów - przegląd prasy branżowej - katalogi firm i producentów - opisy urządzeń i podzespołów - kalendarium ważnych wydarzeń - słownik techniczny angielsko-polski i polsko-angielski

13.10.2016 - Szczecin - edycja 46

NEWSLETTER (11.000 ODBIORCÓW)

03.11.2016 - Nowy Sącz - edycja 47 24.11.2016 - Włocławek

- edycja VI

08.12.2016 - Lublin - edycja 48

Energoelektronika.pl tel. (+48) 22 70 35 290/291, fax (+48) 22 70 35 101 URZĄDZENIA DLA ENERGETYKI marketing@energoelektronika.pl, www.energoelektronika.pl

5/2016