Urzadzenia Dla Energetyki 7/2011 by Urządzenia dla Energetyki

Urządzenia Energetyki dla

Specjalistyczny magazyn branżowy ISSN 1732-0216 INDEKS 220272

Nr 7/2011 (58)

w tym cena 16 zł ( 8% VAT )

|www.urzadzeniadlaenergetyki.pl| • Optymalne rozwiązania dla elektroenergetyki w ofercie Elektrobudowy S.A. • • Metody zdalnego dostępu do liczników energii – Elkomtech S.A. • System Smart-Load – Enegrotest • • Poprawa jakości energii elektrycznej poprzez zastosowanie automatyki SZR... – Mikronika •

urządzenia dla energetyki 7/2011 (58)

l l l l l l l l l l

Protektel sp.j.

ul. Piłsudskiego 92 06-300 Przasnysz Poland

ograniczniki przepięć SN i WN ograniczniki przepięć do systemów AC i DC przekładniki SN napowietrzne i wnętrzowe przekładniki WN izolatory przekaźniki aparatura łączeniowa liczniki zadziałań do ograniczników produkty do poprawy jakości zasilania doradztwo techniczne

tel./fax.+48 29 752 57 84 www.protektel.pl e-mail: protektel@protektel.pl

Rozdzielnice gazowe pierwotnego i wtórnego rozdziału energii, transformatory olejowe

do 36 kV

Ormazabal Polska Sp z o.o. 95-100 Zgierz ul. Dąbrowskiego 6/8 tel./fax: +48 42 659 36 13 www.ormazabal.com

Posiadamy certyfikaty Instytutu Energetyki i Energopomiaru

w numerze

Spis treści n WYDARZENIA I INNOWACJE OPTIMA 145 ............................................................................................. 6 Po raz pierwszy COPA-DATA publicznie prezentuje rozwiązanie zenon Analyzer......................................... 7 Współpraca elektryków z medykami . ........................................... 8 Śmieci pod kontrolą............................................................................... 8 Metalowe wskaźniki diodowe Ø 22mm NEK22M........................ 9 Nagroda FNP za badania nad magazynowaniem i konwersją energii.................................................................................. 9 Polski silnik Halla – Kryptonowy silnik plazmowy dla sond kosmicznych......................................................................... 10 Most, który tworzy prąd.......................................................................11 Elektromontaż Poznań S.A. wykona kompleksowe instalacje elektryczne w ramach budowy hali widowiskowo-sportowej w Toruniu.........................................11 Wycisnąć z wiatru jak najwięcej.......................................................12 Paliwo z cytrusów..................................................................................12 Inteligentne sieci energetyczne w Polsce wspiera Japonia...13 EVlink firmy Schneider Electric Pierwsza na świecie technologia ładowania pojazdów nagrodzona certyfikatem ZE Ready przez Renault................. 14 Słoneczne doładowanie w samochodzie......................................15 Operator Driven Reliability – jak zredukować ilość nieplanowanych przestojów....................................................15 W Polsce jest coraz lepszy klimat do rozwoju energetyki odnawialnej ......................................................................16 Uroczyste otwarcie bloku 858 MW.................................................17 Technologie wykorzystywane w rezonansie magnetycznym podniosą wydajność turbin wiatrowych . ....18 RENEXPO® Poland 2011 odniosło sukces....................................19 Test w ekstremalnych warunkach.................................................. 20

n wywiad Jesteśmy światowym liderem innowacji w zakresie produkcji oprogramowania HMI/SCADA.....................................22

n technologie, produkty informacje firmowe Nowe słupy i maszty oświetleniowe firmy Elektromontaż Rzeszów.........................................................26 Wykorzystanie odpadowych gazów procesowych do produkcji „czystej” energii...........................................................28 Tworzenie zbilansowanych wysp jako sposób na ograniczenie skutków awarii systemowych. System Smart-Load............................................................................. 30 Wkład firmy COPA-DATA w energię odnawialną.................... 34 MURABET Świątkowski Wojciech – farma wiatrowa jako zabezpieczenie na przyszłość............................................... 36 Rozłączniki SASILplus do rozdzielnic niskiego napięcia.......38 Transformatory, jakich nie znacie...................................................40 Przewody, kable oraz systemy osłonowe dla systemów automatyzacji w górnictwie................................ 44 Nowe mierniki rezystancji izolacji produkcji Sonel S.A.......... 46 Optymalne rozwiązania dla elektroenergetyki w ofercie Elektrobudowy S.A.......................................................... 50 Metody zdalnego dostępu do liczników energii.......................52 Poprawa jakości energii elektrycznej poprzez zastosowanie automatyki SZR na przykładzie Sterownika Automatyki SO-52v11-eMSZR produkcji Mikroniki............................................58

n targi Rekordowa edycja targów energetycznych ENERGETAB 2011................................................................................. 64 Kontron East Europe na targach TRAKO 2011.......................... 68

n konferencje i seminaria Zabezpieczenia Przekaźnikowe w Energetyce 2011............... 70

Wydawca Dom Wydawniczy LIDAAN Sp. z o.o. Adres redakcji 00-241 Warszawa, ul. Długa 44/50 lok. 109 tel.: 22 812 49 38, fax: 22 810 75 02 e-mail: redakcja@lidaan.com www.lidaan.com

Urządzenia Energetyki dla

Prezes Zarządu Andrzej Kołodziejczyk tel. kom.: 502 548 476, e-mail: andrzej@lidaan.com Dyr. ds. reklamy i marketingu Dariusz Rjatin tel. kom.: 600 898 082, e-mail: darek@lidaan.com Zespół redakcyjny i współpracownicy Redaktor naczelny: mgr inż. Marek Bielski, tel. kom.: 500 258 433, e-mail: marek.w.bielski@gmail.com Sekretarz redakcji: mgr Marta Olszewska tel. kom.: 531 266 287, e-mail: marta.is.roxy@gmail.com Dr inż. Mariusz Andrzejczak, doc. dr Valentin Dimov (Bułgaria), Inż. Armand Kehiaian (Francja), prof. dr hab. inż. Andrzej Krawczyk, prof. dr hab. inż. Krzysztof Krawczyk, dr inż. Jerzy Mukosiej, prof. dr hab. inż. Andrew Nafalski (Australia), mgr Marta Olszewska, prof. dr hab. inż. Andrzej Rusek, prof. dr inż. Wiesław Seruga, prof. dr hab. Jacek Sosnowski, mgr inż. Leon Wołos, prof. dr hab. inż. Czesław Waszkiewicz, prof. dr hab. inż. Jerzy Ziółko

Redaktor Techniczny Robert Lipski, info@studio2000.pl Fotoreporter: Zbigniew Biel Projekt szaty graficznej: Piotr Wachowski Opracowanie graficzne: Robert Lipski, Piotr Wachowski, www.studio2000.pl Redakcja nie odpowiada za treść ogłoszeń. Redakcja zastrzega sobie prawo przeprowadzania zmian w tekstach, np. adiustowania lub skracania, a także nieodsyłania materiałów nie zakwalifikowanych do druku. Przedruk, a także publikacja w innej formie, np. elektronicznej w internecie, tylko za zgodą wydawcy i właściciela praw autorskich.

Współpraca reklamowa: elektrobudowa sa...................................................................................... I PROTEKTEL.......................................................................................................... II ORMAZABAL....................................................................................................... III Hoppecke............................................................................................................ 5 nexans................................................................................................................25 danfoss.............................................................................................................33 jean mÜller...................................................................................................39 elektromontaż RZESZÓW................................................................... 43 helukabel....................................................................................................... 45 sonel...................................................................................................................47 energoelektronika.pl..........................................................................57 mikronika..........................................................................................................61 energetics......................................................................................................63 energetyka.xtech.pl...............................................................................67 PKO Bank Polski........................................................................................... III BANK BGŻ........................................................................................................... IV

urządzenia dla energetyki 7/2011

wydarzenia i innowacje

OPTIMA 145 września 2011 o godzinie 1.45 podczas pierwszego dnia Międzynarodowych Tarów Energetycznych ENERGETAB na stoisku ELEKTROBUDOWY miała miejsce uroczysta prezentacja rozdzielnicy wysokich napięć w izolacji gazowej OPTIMA 145 przeznaczonych do pracy w sieciach rozdzielczych energii elektrycznej o częstotliwości 50 Hz i napięciach znamionowych do 145 kV. Rozdzielnica OPTIMA 145 jest uzupełnieniem szerokiej oferty produktowej ELEKTROBUDOWY o rozwiązania w zakresie wysokiego napięcia. Powstała ona jako odpowiedź na rosnące wymagania dotyczące rozdzielnic wysokiego napięcia 110kV w zakresie niezawodności zasilania, wymagań bhp i ochrony środowiska oraz konieczność redukcji kosztów eksploatacji. Klienci coraz częściej decydują się na instalację rozdzielnicy gazowej zarówno w obiektach podlegających przebudowie jaki i nowobudowanych stacjach elektroenergetycznych. Do głównych zalet rozdzielnicy OPTIMA 145 to należą niewątpliwie: niewielkie gabaryty, modułowa budowa , doskonała jakość elementów i komponentów z których została zbudowana, łatwość obsługi i wygoda eksploatacji, wysokie bezpieczeństwo eksploatacji, bardzo prosty montaż na obiekcie.

urządzenia dla energetyki 7/2011

wydarzenia i innowacje

Premiera produktu na targach SPS/IPC/DRIVES w Norymberdze:

Po raz pierwszy COPA-DATA publicznie prezentuje rozwiązanie zenon Analyzer Międzynarodowa firma COPA-DATA, działająca w branży automatyki, na targach SPS/IPC/DRIVERS 2011 po raz pierwszy zaprezentuje swój nowy produkt do dynamicznego raportowania – zenon Analyzer. Oprogramowanie zostało zaprojektowane do wyświetlania w postaci przejrzystego zestawienia lub w formie graficznej wszystkich ważnych informacji o procesie produkcyjnym lub zarządzaniu energią, dzięki czemu możliwe jest przeprowadzenie wszechstronnych ocen efektywności eksploatacyjnej. Oprogramowanie zenon Analyzer jest użytecznym narzędziem dla kierowników produkcji i kierowników zakładów, a także dla kontrolerów finansowych i dyrektorów zarządzających. ahające się ceny surowców i urządzeń, zmienne zapotrzebowanie oraz znaczna presja na redukcję kosztów na rynkach globalnych zmuszają firmy do szybkiego dostosowywania się, aby reagować na sytuację rynkową, spełniać związane z tym oczekiwania oraz ciągle poprawiać wydajność i efektywność. „Jako czołowy dostawca rozwiązań HMI/ SCADA, firma COPA-DATA ma wiele lat doświadczenia w automatyzacji przemysłowej i posiada wiedzę o wymaganiach różnych sektorów i branż. Wraz z oprogramowaniem zenon Analyzer oferujemy innowacyjne rozwiązanie do dynamicznego raportowania produkcji (Dynamic Production Reporting), które optymalnie wspiera naszych klientów na polu monitorowania ich procesów produkcyjnych. Ujawnia także wszystkie potencjalne obszary optymalizacji konsumpcji i produkcji” wyjaśnia dyrektor wykonawczy COPA-DATA, Thomas Punzenberger.

Dynamiczne raportowanie z zenon Analyzer Dynamiczne raportowanie produkcji analizuje wszystkie istotne dane pobierane w czasie trwania procesu produkcyjnego. Generowane raporty zapewniają osobom odpowiedzialnym za produkcję i zarządzanie wszechstronny i przejrzysty przegląd wcześniejszej aktywności, jak również bieżącej sytuacji produkcyjnej. Raporty te stosują do analizy zarówno dane czasu rzeczywistego, jak i dane histo-

manual data input

other databases 3rd party scada systems

sql databases

opc ua

directly from machines

zenon runtime 5.50 and higher hmi or scada

(PLCs)

zenon analyzer excel files

dynamic production reporting

Oprogramowanie zenon Analyzer umożliwia wykorzystywanie do ocen zarówno dane czasu rzeczywistego, jak i dane historyczne z wielu różnych źródeł.

ryczne. Użytkownicy mogą korzystać ze standaryzowanych, fabrycznie zdefiniowanych szablonów, aby szybko i wydajnie zbudować własne narzędzie. Istnieje także możliwość zaadaptowania wcześniej zdefiniowanych raportów lub zdefiniowania indywidualnych protokołów, aby precyzyjnie odwzorować wymagania specyficzne dla danej firmy. Raporty mogą być także używane jako podstawa dla kontroli jakości oraz kontroli przestrzegania wymagań zgodności z normami.

Maksimum wydajności, maksimum elastyczności Firmy mogą wdrażać oprogramowanie zenon Analyzer albo jako niezależną i swobodnie konfigurowalną aplikację, albo jako składową środowiska zenon platformy HMI/SCADA. Oprogramowanie łatwo zintegruje się z istniejącymi rozwiązaniami automatyzacji i infrastrukturą IT – bez adaptacji lub zmian koniecznych do wykonania w odniesieniu do istniejących maszyn lub osprzętu. Oprogramowanie zenon Analyzer kompiluje w sposób ciągły dane z różnych maszyn, etapów produkcji i osprzętu, a także dostarcza wszystkie istotne informacje szybko i w przejrzystej formie. Dzięki temu użytkownicy mogą podglądać wartości wskaźników KPI i OEE, takich jak zużycie materiałów, czasy przestojów czy zużycie energii. Dzięki zarządzaniu profilami użytkowników możliwe jest także, by różni użytkownicy lub grupy użytkowników odbierały jedynie analizy i oceny, które ich dotyczą.

urządzenia dla energetyki 7/2011

3rd party hmi zenon runtime 6.51 and higher hmi or scada

zenon Analyzer – przegląd możliwości i korzyści • Rozwiązanie oparte na sieci Web do dynamicznej oceny danych produkcyjnych • Kompilowanie i przygotowywanie informacji z różnych źródeł danych (maszyn, linii produkcyjnych itd.) • Ocena na podstawie danych czasu rzeczywistego i danych historycznych • Korzystanie z raportów standaryzowanych lub raportów definiowanych przez użytkownika • Tworzenie raportów we wcześniej określonych momentach (np. na koniec zmiany) • Możliwość wykorzystania w formie samodzielnego rozwiązania, jak i w połączeniu z oprogramowaniem zenon HMI/SCADA • Łatwa integracja z istniejącą infrastrukturą • Elastyczny dostęp z dowolnego miejsca pracy • Wszechstronne funkcje filtrowania (wg maszyn, osprzętu, czasu, artykułu, zamówienia, partii produkcyjnej itd.) oraz uszczegółowiane raporty • Zintegrowany Microsoft SQL Server 2008 R2 Oprogramowanie zenon Analyzer będzie oficjalnie dostępne na targach SPS/ IPC/DRIVERS 2011. COPA-DATA Polska Sp. z o.o.

wydarzenia i innowacje

Współpraca elektryków z medykami siedzibie Zarządu Głównego Stowarzyszenia Elektryków Polskich w Domu Technika w Warszawie podpisano list intencyjny w sprawie podjęcia współpracy pomiędzy Polskim Towarzystwem Zastosowania Elektromagnetyzmu, Sekcją Zastosowania Laserów i Pól Magnetycznych w Medycynie Polskiego Towarzystwa Lekarskiego i Stowarzyszeniem Elektryków Polskich. Podpisy pod dokumentem złożyli: w imieniu SEP- prof. Jerzy Barglik, PTZE- prof. Andrzej Krawczyk, SZLiPE - prof. Aleksander Sieroń. Z tej okazji odbyło się seminarium dotyczące zastosowań innowacyjnych rozwiązań technicznych w medycynie. Wykład na temat zastosowań pól magnetycznych w leczeniu m.in. osteoporozy oraz oparzeń wygłosił prof. dr hab. med. Aleksander Sieroń. W dyskusji zabrali głos pracownicy Politechnik: Warszawskiej, Śląskiej, Łódzkiej i Lubelskiej, a także Wojskowego Instytutu Higieny i Epidemiologii, podkreślając m. in. ważną rolę towarzystw naukowo-technicznych w integrowaniu akademickich środowisk i inspirowaniu wspólnych badań w obszarach interdyscyplinarnych, na styku medycyny, biologii i nauk inżynierskich, a w tym konkretnym przypadku elektrotechniki, elektroniki i informatyki. (ab)

pod lewej : prof.prof.Aleksander Sieroń, Jerzy Barglik, Andrzej Krawczyk autor zdjecia: M.Bielski

Śmieci pod kontrolą Wszystko wskazuje na to, że w związku ze zmianami przepisów prawnych, czeka nas mała rewolucja w gospodarowaniu śmieciami. Wkrótce wejdzie bowiem w życie tzw. ustawa śmieciowa, tj. nowelizacja przepisu o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Nakłada ona na gminy obowiązek gospodarowania śmieciami. znacza to jednocześnie, że mieszkańcy zobowiązani będą do segregowania śmieci. Dokument zaowocować ma tym samym zwiększeniem przychodów firm recyklingowych, które otworzyć się będą musiały na większy napływ surowca. Jak przewidują analitycy rynku, w ślad za tym idzie konieczność konsolidacji przedsiębiorstw zajmujących się przerobem odpadów.

Zygmunt Lula, prezes Recykling Centrum uważa, że strumień odpadów istotnie będzie większy, co jednak nie musi oznaczać podniesienia jakości zbieranego surowca. Szkło np. powinno trafiać do firm recyklingowych już posegregowane. W takim przypadku koszty firm automatycznie będą rosły. Zdaniem przedstawicieli branży, ustawa ma też pewne minusy. Gminy będą bo-

wiem musiały wybierać w przetargach firmy do odbioru odpadów. Oznacza to, że małe rodzinne przedsiębiorstwa mogą mieć problem z wygrywaniem postępowań i może dojść do ich przejmowania przez większe firmy. (OM)

urządzenia dla energetyki 7/2011

wydarzenia i innowacje

Metalowe wskaźniki diodowe Ø 22mm NEK22M SN PROMET poszerza swoją ofertę o metalowe wskaźniki diodowe serii NEK22M.

skaźniki sygnalizacyjne stanowią szczególną odmianę lampek sygnalizacyjnych. Podobnie jak w lampkach elementami świecącymi są diody LED, które charakteryzują się dużą trwałością, niewielkim zużyciem energii ok. 0,5 W oraz światłością 1000 mcd. Zastosowanie kilku lub kilkunastu diód, zaświecanych grupami, umożliwiło stworzenie określonych symboli, które są przyjęte w elektrotechnice i automatyce do sygnalizacji określonych stanów.

Zastosowanie uniwersalnego modułu zasilającego układ diód powoduje, że wskaźniki mogą być podłączone w zakresie napięcia od 24 do 230V prądu przemiennego lub stałego. Wskaźniki NEK22M mają budowę członową i składają się z: – metalowej części nadpulpitowej o IP65 – części podpulpitowej zawierającej korpus pośredni i elementy świecące o IP20 Przyłącza śrubowe w części podpulpi-

towej umożliwiają podłączenie przewodów o przekroju 1÷1,5 mm2 Cechą charakterystyczną tej serii jest metalowy korpus zakończony ozdobną, niklowaną nakrętką, wewnątrz której umieszcza się następujące symbole – uziemienia, położenia, położenia styków wyłącznika i obecności faz. Wskaźniki przeznaczone są do wbudowania w znormalizowane otwory Ø 22,5 mm wykonane pulpitach sterowniczych, szafach sygnalizacyjnych lub tablicach synoptycznych. SN PROMET

Nagroda FNP

za badania nad magazynowaniem i konwersją energii Prof. dr hab. Elżbieta Frąckowiak została uhonorowana Nagrodą Fundacji na rzecz Nauki Polskiej w 2011 roku za badania nad nowymi materiałami i kompozytami węglowymi i ich wykorzystanie do elektrochemicznego magazynowania i konwersji energii. Uczona należy do światowej czołówki elektrochemików zajmujących się nanomateriałami wykorzystywanymi do magazynowania i konwersji energii w superkondensatorach, ogniwach litowo-jonowych oraz ogniwach paliwowych. Prowadzi badania w dziedzinie elektrochemii w Zakładzie Elektrochemii Stosowanej Politechniki Poznańskiej. W latach 1993-2001 współpracowała z francuskim ośrodkiem badawczym CNRS w Orleanie. Była też stypendystką DAAD na Uniwersytecie w Duisburgu (2001). Od 2007 roku jest profesorem. W latach 1999-2005 koordynowała program badawczy NATO Nauka dla Pokoju w dziedzinie materiałów węglowych stosowanych do elektrochemicznego magazynowania energii. Inicjator i organizator wielu konferencji naukowych. Od 2009 roku jest przewodniczącą sekcji Electrochemi-

cal Energy Conversion and Storage Międzynarodowego Towarzystwa Elektrochemicznego i redaktorem naczelnym „The Open Electrochemistry Journal”. Członek komitetów doradczych czasopism „Energy & Environmental Science” oraz „Electrochimica Acta”. Autorka 150 artykułów i rozdziałów w książkach oraz 13 patentów i zgłoszeń patentowych. Wypromowała 7 doktorów i jest opiekunem 3 rozpraw doktorskich w przygotowaniu. Materiały węglowe opracowywane przez laureatkę Nagrody FNP to w szczególności nanorurki węglowe i ich nanokompozyty z polimerami przewodzącymi i tlenkami, nanoteksturalne węgle oraz kompozyty węglowe wzbogacane azotem, tlenem i jodem. Są one podstawą technologii stosowanej w superkondensatorach. Superkondensatory to urządzenia o dużej pojemności elektrycznej, potrafiące w szybki sposób pobierać i oddawać duże wartości mocy. Znajdują one zastosowanie m.in. w przemyśle motoryzacyjnym (samochody hybrydowe i elektryczne), energetycznym (układy zasilania rezerwowego stabilizujące pracę sieci) i w branżach produkujących

urządzenia dla energetyki 7/2011

urządzenia przenośne. Dzięki swoim właściwościom mogą stanowić częściową alternatywę dla paliw odpowiedzialnych za wysoką emisję dwutlenku węgla. Umożliwiają także magazynowanie i transfer energii wytworzonej ze źródeł odnawialnych - wiatru, słońca, źródeł geotermalnych. Są więc istotnym elementem procesu poszukiwania rozwiązań dla problemów niedoboru energii i zanieczyszczania środowiska. (MB)

wydarzenia i innowacje

Polski silnik Halla Kryptonowy silnik plazmowy dla sond kosmicznych Elektryczne napędy plazmowe typu Halla to przyszłość astronautyki. Już dziś stanowią poważną konkurencję dla klasycznych silników rakietowych, zwłaszcza jako napędy manewrowe do zmian orientacji satelitów i ich orbit oraz jako marszowe w sondach dalekiego zasięgu. Silniki te mają jednak istotną wadę: gazem roboczym jest w nich trudno dostępny i drogi ksenon. Korzystając z doświadczeń z akceleratorami ciągłych strumieni plazmy, zespół naukowców i inżynierów z Instytutu Fizyki Plazmy i Laserowej Mikrosyntezy w Warszawie zbudował silnik typu Halla zoptymalizowany do pracy ze znacznie tańszym gazem szlachetnym: kryptonem. akietowe silniki chemiczne są niezastąpione przy wynoszeniu ładunków w kosmos. Mają wielką siłę ciągu, lecz wykorzystują wyłącznie energię zgromadzoną w paliwie i działają zaledwie kilkadziesiąt sekund. W przestrzeni kosmicznej, gdzie opory ruchu są zaniedbywalnie małe, użyteczne stają się inne silniki, o znacznie mniejszym ciągu, za to działające dłużej – miesiącami lub nawet latami. Do urządzeń tego typu należą napędy plazmowe, w których gazem roboczym zazwyczaj jest ksenon. W Instytucie Fizyki Plazmy i Laserowej Mikrosyntezy (IFPiLM) w Warszawie powstał napęd plazmowy typu Halla zaprojektowany do pracy z kryptonem, gazem szlachetnym nawet dziesięciokrotnie tańszym od ksenonu. Silniki plazmowe typu Halla to jedna z odmian elektrycznych napędów kosmicznych. Stosowane od lat 70 ubiegłego wieku w bezzałogowych lotach kosmicznych, umożliwiają prowadzanie precyzyjnych manewrów i korekt orbit satelitów. Ostatnio coraz częściej montuje się je jako napędy marszowe w sondach kosmicznych dalekiego zasięgu. Do przekształcenia gazu roboczego w plazmę i wytworzenia siły ciągu, silniki typu Halla wykorzystują zewnętrzne źródło zasilania, np. baterie słoneczne. Cząsteczki plazmy (jony i elektrony) są obdarzone ładunkiem elektrycznym, mogą więc być przyspieszane w polu elektrostatycznym do dużych prędkości, sięgających w silnikach Halla od 15 do 30 km/s i więcej (prędkość gazów odrzutowych w silnikach chemicznych nie przekracza 4 km/s). Silnik plazmowy wytwarza słaby ciąg (od kilku do 1000 miliniutonów, w zależności od mocy), ale może działać długo i zmienić prędkość sondy nawet o kilka kilometrów na sekundę.

„Generatory strumieni plazmy są jednym z kierunków badawczych od lat rozwijanych w Instytucie Fizyki Plazmy i Laserowej Mikrosyntezy. Korzystając ze zgromadzonych doświadczeń, w maju 2008 roku nasz zespół przystąpił do budowy silnika plazmowego typu Halla z kryptonem jako gazem roboczym”, mówi odpowiedzialny za projekt dr Jacek Kurzyna z IFPiLM. Obecnie gazem roboczym używanym w silnikach plazmowych typu Halla jest ksenon, pierwiastek drogi i trudno dostępny. Pozyskanie kryptonu, innego gazu szlachetnego, jest nawet do dziesięciu razy tańsze. Co prawda wytwarzanie jonów kryptonu wymaga nieco większych energii niż w przypadku ksenonu, są one jednak lżejsze od ksenonowych i można je przyspieszać do tej samej prędkości za pomocą niższego napięcia. „Nasz silnik był od początku rozwijany i optymalizowany do pracy z kryptonem. Musieliśmy odpowiednio zaprojektować konfigurację pola magnetycznego i odpowiadający jej obwód magnetyczny. Część elementów trzeba było wykonać w taki sposób, aby wytrzymały zwiększone obciążenia cieplne”, wyjaśnia doktorant Dariusz Daniłko z IFPiLM. Nowy silnik jest napędem średniej wielkości, przeznaczonym do pracy ciągłej. Ważące niecałe pięć kilogramów urządzenie ma moc ok. pół kilowata. „Sonda SMART-1, którą Europejska Agencja Kosmiczna (ESA) wysłała ku Księżycowi, dysponowała silnikiem ksenonowym o mocy poniżej 2 kW. Przyspieszył on sondę o 3,6 km/s. Zatem w małych próbnikach kosmicznych również nasz napęd mógłby pełnić rolę silnika marszowego”, mówi dr Serge Barral z IFPiLM. Zbudowany egzemplarz silnika typu Halla to prototypowe urządzenie, obecnie przygotowywane do testów w warunkach próżniowych. „Jeśli testy wy-

padną pomyślnie, czeka nas jeszcze optymalizacja silnika i cała seria badań kwalifikacyjnych. Zgłoszenie projektu do ESA w ramach II konkursu PECS, czyli Porozumienia o Europejskim Państwie Współpracującym, zawartego między Polską a ESA, zaowocowało pozytywną oceną. W przypadku realizacji projektu pozwoli to rozpocząć procedurę kwalifikacyjną”, wyjaśnia dr Kurzyna. Wyniki badań nad kryptonowym silnikiem plazmowym znajdą zastosowanie także poza astronautyką. Akceleratory ciągłych strumieni plazmy są bowiem chętnie wykorzystywane w wielu procesach technologicznych, m.in. do czyszczenia powierzchni materiałów, jej uszlachetniania oraz nakładania cienkich warstw, np. węglowych o wytrzymałości diamentu. Zespół naukowców z IFPiLM opracował m.in. koncepcję nakładania cienkich warstw tlenkowych do zastosowań w ogniwach fotowoltaicznych. Istniejący od 1976 roku Instytut Fizyki Plazmy i Laserowej Mikrosyntezy (IFPiLM) w Warszawie prowadzi badania podstawowe i prace aplikacyjne w zakresie fuzji jądrowej, fizyki plazmy wytwarzanej laserami impulsowymi i w układach z magnetycznym utrzymaniem plazmy, a także impulsowych technologii wielkich mocy. Większość prac badawczych i technologicznych jest realizowana w ramach współpracy międzynarodowej objętej projektami i programami europejskimi, w tym fuzyjnymi programami Wspólnoty Euratom i konsorcjum HiPER. IFPiLM koordynuje prace trzynastu polskich ośrodków w zakresie fuzji jądrowej w ramach programu Asocjacji Euratom-IFPiLM. Projekt i budowa elektrycznego silnika plazmowego typu Halla zostały w całości sfinansowane przez Instytut Fizyki Plazmy i Laserowej Mikrosyntezy. (MB)

urządzenia dla energetyki 7/2011

wydarzenia i innowacje

Most, który tworzy prąd Trzej włoscy projektanci: Francesco Colarossi, Giovanni Saracino i Luis Saracino stworzyli Solar Wind – czyli most o niezwykłym, fantastycznym wyglądzie, który produkuje prąd.

est to jedna z najciekawszych koncepcji – przynajmniej pod względem estetycznym – w dziedzinie ekologicznego pozyskiwania energii. Prądotwórczy most jest inspirującym sposobem na modernizację i wykorzystanie wolnej przestrzeni pod wiaduktem komunikacyjnym, pełniącym odtąd również rolę generatora czystej energii. Znajdujący się we Włoszech most, będący dotąd swoista autostradą miał być rozebrany – zamiast tego lokalne władze, chcąc zaoszczędzić w rozsądny sposób na kosztach rozbiórki (która kosztowałaby ok. 55 milionów dolarów), zadecydowały o jego – tańszej – modernizacji.

Projekt Solar-Wind zakłada nietypowe dla tego typu obiektów wyzyskanie wolnej przestrzeni pod mostem. Umieszczenie tam 26 zaprojektowanych z rozmachem i wyczuciem estetyki turbin wiatrowych, a także, dodatkowo, paneli słonecznych ma przynieść aż 40 milionów kWh rocznie. Na tym jednak nie koniec. Projektanci przewidzieli również budowę na środku mostu Solar Parku, w którym mogliby zatrzymywać się przyjezdni pragnący podziwiać krajobraz. We Włoszech znajduje się stary most pełniący rolę swoistej autostrady. Tamtejsze władze chcąc zaoszczędzić

na rozbiórce obiektu, która kosztowałaby około 55 milionów dolarów zdecydowała się przeprowadzić (tańszą) modernizację. Solar Wind to projekt mający w założeniu wykorzystanie wolnej przestrzeni pod mostem do instalacji 26 stylowych turbin wiatrowych. Dodatkowo na całej długości zostaną zainstalowane panele słoneczne. Łącznie, urządzenia mają być zdolne do produkcji 40 milionów kWh rocznie. (OM)

Elektromontaż Poznań S.A.

wykona kompleksowe instalacje elektryczne w ramach budowy hali widowiskowo-sportowej w Toruniu We wrześniu 2011 r. Elektromontaż Poznań podpisał kontrakt na realizację prac związanych z budową hali widowiskowo-sportowej w Toruniu. Zleceniodawcą jest generalny wykonawca zadania – spółka Hydrobudowa Polska S.A., a zakres umowy obejmuje instalacje: silnoprądowe, teletechniczne oraz automatykę i BMS.

ala na ponad 160 m długości, prawie 100 m szerokości i 20 m wysokości będzie posiadała pięć kondygnacji oraz podziemny garaż. Najważniejszą częścią obiektu poza boiskami wielofunkcyjnymi będzie sala główna z lekkoatletyczną bieżnią o długości 200 m. Obiekt pomieści w sumie

6 552 widzów, z wydzielonymi strefami VIP i stanowiskami dla dziennikarzy, komentatorów oraz z możliwością dostawienia składanych trybun. Hala powstanie obok obiektów Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji (lodowisko Tor-Tor, Stadion Miejski, boiska do piłki nożnej i hokeja na trawie). Uzupeł-

urządzenia dla energetyki 7/2011

ni tym samym istniejącą bazę tworząc wielofunkcyjne, miejskie centrum sportowo-rekreacyjne. Łączna wartość prac wykonywanych przez Elektromontaż Poznań wyniesie ponad 18 mln PLN. Katarzyna Komodzińska

wydarzenia i innowacje

Wycisnąć z wiatru jak najwięcej Zespół naukowców z California Institute of Technology z profesorem Dabiri na czele prowadzi badania nad zwiększeniem wydajności turbin stosowanych dziś do produkcji czystej ekologicznie energii z wiatru. Efekty ich eksperymentów mają pozwolić zwiększyć efektywność takiej metody zasilania blisko dziesięciokrotnie. rof. Daribi uważa, że powstające obecnie farmy wiatrowe stosują turbiny HAWT, które nie są pozbawione istotnych, redukujących efektywność procesu pozyskiwania energii wad. Problem polega na tym, że turbiny muszą stać w dużej odległości jedna od drugiej, aby ich skrzydła nie zahaczały o siebie, a ruch wirnika nie zakłócał przepływu powietrza i pracy ustawionej obok turbiny. Tego rodzaju marnotrawstwu przestrzeni i energii zapobiegać ma konstruowanie wysokich turbin, które wykorzystywać mogą wiatr o większej mocy. Niestety, takie udoskonalenia zwiększają koszty inwestycji. Jak wyliczył profesor Dabiri, wyłapywanie wiatru na wysokości 10 m pozwoliłoby zapobiec stratom energii. Badacz, specjalista ds. aeronautyki i bioinżynierii, uznał – na podstawie obserwacji ławicy ryb – że, aby zoptymalizować cały

proces, turbiny należy umieszczać bliżej siebie, a sąsiadujące ze sobą urządzenia powinny obracać się w przeciwnych kierunkach. Idealnie do tego celu nadawać się mają turbiny VAWT. Zespół naukowców postanowił sprawdzić ich wydajność i prędkość obrotową na eksperymentalnej 1-hektarowej farmie wiatrowej w pobliżu Los Angeles. W miejscu, gdzie prowadzono badania terenowe, umieszczono 24 wiatraki o wysokości 10 metrów każdy. Na użytek eksperymentu 6 turbin ustawionych zostało w różnych konfiguracjach – 5 turbin było przestawianych, a tylko jedna miała ustaloną pozycję. Wyniki testów okazały się pomyślne. Umieszczenie turbin o 4 średnice wirnika od siebie pozwoliło wyeliminować interferencje aerodynamiczne. W przypadku turbin HAWT odległość ta musiała wynosić aż 20 średnic.

Dzięki turbinom VAWT osiągnięto także wyższą moc – uzyskano z nich bowiem 21-47 Watów na każdy metr kwadratowy. Oznacza to sporą przewagę nad wydajnością turbin HAWT, które mogą wyprodukować jedynie 2-3 Waty. Zespół profesora Dabiri kontynuuje badania nad turbinami. Ich celem jest udoskonalenie turbin do poziomu, który pozwoli zwiększyć wydajność aż dziesięciokrotnie. FOTO: John Dabiri/Caltech (OM)

Paliwo z cytrusów W czasach, gdy energia odnawialna stała się jednym z priorytetów nowoczesnego planowania i gospodarowania zasobami, nawet skórka pomarańczowa okazać się może cennym źródłem zasilania. Nowy projekt o nazwie OPEC (Orange Peel Exploitation Company) ma zadanie zbadać możliwości wykorzystania tego surowca dla potrzeb energetyki. hociaż szeroko promowane przez rządy (swego czasu zwłaszcza nasz rząd) biopaliwa wydają się dobrą, ekologiczną alternatywą dla paliw kopalnych, sensowność ich zastosowania okazuje się, po rozważeniu wszystkich za i przeciw, pod pewnymi przynajmniej względami dosyć wątpliwa. Jak bowiem dowodzą ekolodzy, proces przetwarzania takich roślin spożywczych, jak np. kukurydza – na etanol, spowodować może w procesie konwersji takie zużycie energii, które przewyższy zyski, czyli ilość energii wytworzonej. Kolejny minus to fakt, że uprawy roślin na paliwa pochłaniają cenną przestrzeń, która mogłaby być wykorzystywana pod hodowlę żywności, co ma szczególne znaczenie w czasach globalnego kryzysu. Naturalną koleją rzeczy pojawia się więc pytanie, dlaczego nie skorzystać z natu-

ralnych odpadów, jak np. skórki pomarańczowe, które mogą być użyte jako surowiec do produkcji biopaliw i innych produktów ropopochodnych. Wstępne opracowanie technologii, którą można wykorzystać do tego celu, przygotował już prof. James Clark, chemik z University of York w Wielkiej Brytanii. Jego odkrycie polega na wynalezieniu sposobu wychwytywania ze skórek owoców za pomocą mikrofal o dużej mocy gazu, który następnie przekształcić można w wiele użytecznych produktów, od plastiku po etanol właśnie. Alma Mater prof. Clarka zareagowała na ten sukces błyskawicznie, powołując nową inicjatywę o nazwie „Przedsiębiorstwo eksploatacji skórki pomarańczowej” (wspomniane Orange Peel Exploitation Company). Jest to partnerskie przedsięwzięcie badawcze University of York i uniwersytetów z krajów,

gdzie przemył owocowy stanowi ważną część rynku, czyli Hiszpanii i Brazylii. Celem nadrzędnym OPEC będzie zbadanie sposobów wykorzystania odpadów z owoców. Jak wynika z analiz prowadzonych przez profesora Clarka, brazylijski przemysł produkcji soku pomarańczowego wytwarza dziś rocznie aż 3 mln ton skórek pomarańczowych. Surowiec ten nie jest w żaden sposób wykorzystywany, ulegając rozkładowi, który nie przyczynia się do poprawy funkcjonowania ekosystemu. Ten problem ekonomiczny i społeczny, jakim jest marnotrawstwo cennego surowca rozwiązać można również poprzez próbę uzyskania super wytrzymałego tworzywa sztucznego z cytrusów. (OM)

urządzenia dla energetyki 7/2011

wydarzenia i innowacje

Inteligentne sieci energetyczne w Polsce wspiera Japonia Jesienią doszło do podpisania ważnego – z punktu widzenia przyszłości inteligentnych sieci energetycznych w naszym kraju – dokumentu. Spółka Energa-Operator zawarła bowiem z japońskim koncernem The Chugoku Electric Power Co. Inc. umowę o współpracy w zakresie wdrażania innowacyjnych technologii i rozwoju inteligentnych sieci.

awarte 19 września br. w siedzibie Energi w Gdańsku porozumienie pozwoli zyskać polskiemu partnerowi wiedzę w dziedzinie wykorzystania najnowocześniejszych technologii, stronie japońskiej zaś otworzy realne możliwości wdrożenia mechanizmów Protokołu z Kioto lub umowy bilateralnej między naszymi krajami. Umowę o współpracy podpisali Shuichi Shirahige, Doradca Zarządu i Pełnomocnik Prezesa Chugoku Electric Power Co., Inc oraz Leszek Nowak, Prezes Energi-Operatora. Jej zasadniczym przedmiotem jest wsparcie eksperckie w procesie rozwoju technologii Smart Grid, którego Enerdze udzieli japoński partner. Dokument stanowi konkretny efekt współpracy, jaka nawiązana została pomiędzy polskim Ministerstwem Środowiska i japońską rządową organizacją New Energy and Industrial Technology Development Organization (NEDO). Dzięki niej polskie Ministerstwo Środowiska wspólnie z japońską agencją NEDO aranżować może bowiem spotkania potencjalnych partnerów biznesowych w zakresie wspólnego wdrażania nowoczesnych technologii w Polsce. NEDO realizuje indywidualne projekty demonstracyjne w wybranych państwach partnerskich wspierając w ten sposób badania i promując rozwój technologii w dziedzinie energetyki, ochrony środowiska i technologii przemysłowych. Współpraca z Polską przewiduje rozwój technologii pozyskiwania czystej energii, podnoszenia wydajności energetycznej oraz inteligentnych sieci elektroenergetycznych i inteligentnych społeczności (Smart Community). NEDO w stosunkowo krótkim czasie zleciła koncernowi Chugoku i Mizuho Corporate Bank realizację podjętego porozumienia. Do współpracy włączone zostały również Central Research

Institute of Electric Power Industry oraz Hitachi Ltd. Polscy partnerzy to, poza Energą, także PSE Operator i Instytut Energetyki Oddział Gdańsk. Na mocy podpisanej we wrześniu umowy japońscy eksperci z Chugoku EPCo, Mizuho Corporate Bank (jednego z największych banków na świecie), Hitachi Ltd. (jednego z największych producentów instalacji energetycznych i urządzeń elektrycznych) oraz naukowcy z Central Research Institute of Electric Power Industry (CRIEPI; jednego z najpoważniejszych instytutów badań nad energetyką na świecie) przygotują analizę wykonalności wprowadzenia zwiększonego wolumenu mocy wyprodukowanej przez elektrownie wiatrowe do sieci Energi. Stanowi to element „Badawczego programu walki z globalnym ociepleniem w Polsce z wykorzystaniem technologii inteligentnych sieci”. Ta inicjatywa, powołana w imieniu rządu Japonii, pozwolić ma na ocenę bieżącej sytuacji rozwoju OZE w północnej Polsce. Badania prowadzone przez japońskich

urządzenia dla energetyki 7/2011

ekspertów umożliwić mają skorzystanie z mechanizmów Protokołu Kioto lub porozumienia bilateralnego pomiędzy Polską a Japonią. Raporty dostarczone przez konsorcjum pozwolą na przygotowane zaleceń dotyczących wykorzystania konkretnych technologii Smart Grid. W analizie określone zostaną również możliwości przyłączenia dodatkowych farm wiatrowych na obszarze północnej Polski. Zainicjowana właśnie współpraca ekspercka jest istotnym elementem strategii rozwoju Energi-Operatora na lata 2009-2015. Zakłada ona bowiem m.in. uczestnictwo w tworzeniu światowej Inteligentnej Energetyki. Partnerstwo z Japonią to kolejna inicjatywa Energi dotycząca technologii inteligentnych sieci, które zapewnić mają spółce niezawodność systemu elektroenergetycznego i optymalizację zarządzania siecią, a także integrację zasobów. (OM)

wydarzenia i innowacje

EVlink firmy Schneider Electric

Pierwsza na świecie technologia ładowania pojazdów nagrodzona certyfikatem ZE Ready przez Renault Jest to wielki krok naprzód na drodze do pojedynczej procedury gwarantującej kontrolę i kompatybilność na każdym odcinku łańcucha ładowania samochodów elektrycznych. Schneider Electric wspiera kontrahentów i firmy instalujące osprzęt elektryczny, aby doprowadzić do rozpowszechnienia infrastruktury ładującej na szeroką skalę. chneider Electric jest pierwszym na świecie producentem który uzyskał certyfikację ZE Ready od Renault dla swojej linii infrastruktury ładującej pojazdy elektryczne EVlink. Certyfikat przyznano podczas ceremonii, która odbyła się w siedzibie głównej Schneider Electric w Rueil-Malmaison we Francji, 29 sierpnia 2011 roku. ZE Ready to wszechstronny protokół testowania kompatybilności stworzony, by zagwarantować spójne wdrażanie przyjętych międzynarodowych standardów w pojazdach elektrycznych i infrastrukturze ładującej. Korzystając z istniejących regulacji i czerpiąc z aktualnych standardów, ZE Ready ma zapewnić kontrolę nad całym łańcuchem ładowania, począwszy od projektowania i instalacji stacji ładujących, przez szkolenie instalatorów i wstępne audyty, aż po wszystkie niezbędne działania związane z kontrolą zgodności i konsultacjami. - Istnieją trzy główne powody, dla których nasza branża powinna przyjąć standardy protokołu ZE Ready Renault: ograniczenie ilości koniecznych testów, szybsze pozyskiwanie i wymiana informacji zwrotnych dotyczących kompatybilności oraz zagwarantowanie użytkownikom tego, że wszystkie zainstalowane systemy będą działać – mówi Jaroslav Zlabek, Prezes Schneider Electric Polska. - ZE Ready to zasadniczy krok na drodze do ustanowienia protokołu przyjętego przez wszystkich producentów aut i wytwórców sprzętu elektrycznego. Poza interfejsem technicznym opracowanym razem z Renault, Schneider Electric współpracował z kontrahentami i instalatorami osprzętu elektrycznego nad określeniem konkretnego procesu instalacji wymaganego do otrzymania certyfikatu ZE Ready. Schneider Electric stworzył rozległą sieć certyfikowanych instalatorów na całym obszarze Francji, aby zaspokoić potrzeby konsumentów, a także klientów instytucjonalnych. Prawie 700 kontrahentów otrzymało już certyfikaty pozwalające na instala-

Od lewej: Nicolas Descazeaud, dyrektor programu pojazdów elektrycznych w Schneider Electric; Philippe Dupuy, menadżer projektu infrastruktury ładującej EV w Renault; Claude Ricaud, wiceprezes do spraw innowacji sektora zasilania w Schneider Electric; Thomas Orsini, dyrektor do spraw rozwoju pojazdów elektrycznych w Renault; Vincent Brunel, dyrektor do spraw rozwoju pojazdów elektrycznych w Schneider Electric France.

cję stacji ładujących w domach mieszkalnych. Kontakt z klientem lokalnym odgrywa tutaj kluczową rolę, więc ilość kontrahentów wzrośnie wraz z przyspieszeniem tempa sprzedaży pojazdów elektrycznych. Korzyści płynące dla kontrahentów z przystąpienia do programu Couleur Pro Label VE Schneider Electric, to specjalistyczne szkolenia oraz znalezienie się na liście partnerskiej znajdującej się na francuskiej stronie firmy www. schneider-electric.fr, dostępnej również w całej sieci dilerów Renault; Prawie 150 firm instalujących sprzęt elektryczny współpracuje z klientami biznesowymi i społecznościami lokalnymi nad wyposażeniem parkingów w stacje ładujące wyposażone w funkcje zarządzania energią. Ładowarki zainstalowano już w ponad 350 punktach sprzedaży Renault w ciągu ostatnich kilku tygodni. Aby umożliwić szkolenia

dotyczące praktycznych aspektów instalacji infrastruktury ładującej, a także aby umożliwić zagwarantowanie wysokich kompetencji firmom i władzom lokalnym, przed końcem tego roku Schneider Electric rozpocznie program szkoleniowy prowadzący do uzyskania przez partnerskie firmy instalatorskie tytułu EcoXpert. Szkolenia te skupią się na wymaganiach certyfikatu ZE Ready i standardu IEC 61851. Pierwsze produkty i rozwiązania dla infrastruktury ładującej produkcji Schneider Electric opatrzone certyfikatem ZE Ready są już dostępne na rynku. Są to produkty i rozwiązania zgodne ze standardem EV Ready®, ogłoszonym przez firmy Renault-Nissan, PSA Peugeot Citroën oraz Mitsubishi Motors 3 października 2011, opartym na ZE Ready. www.schneider-electric.pl

urządzenia dla energetyki 7/2011

wydarzenia i innowacje

Słoneczne doładowanie w samochodzie hoć przyszłość motoryzacji wydaje się należeć do aut elektrycznych, które w ilości setek tysięcy zalać mają rynek w ciągu paru najbliższych lat, to problemem nadal pozostaje sposób i efektywność ich zasilania. Wyzwaniem okazują się nie tylko wciąż niedoskonałe baterie, ale też infrastruktura, umożliwiająca ich ładowanie. Odpowiedzią, przynajmniej częściową, może być ładowarka oferowana przez SolarCity, która działa na energię słoneczną i jest kompatybilna ze wszystkimi pojazdami elektrycznymi.

Dzięki zakupowi i instalacji modułu nowej ładowarki – do których technologii dostarcza ClipperCreek – kierowcy będą mogli korzystać z naprawdę ekologicznej energii, nie zaś, jak dotąd, tej pochodzącej z sieci, czyli de facto wytwarzanej w elektrowniach węglowych. Cena tego 240-woltowego, zmieniającego charakter przemysłu samochodowego urządzenia to dziś 1500 dolarów. (OM)

Operator Driven Reliability

– jak zredukować ilość nieplanowanych przestojów Producent papieru w Finlandii ograniczył liczbę awarii poprzez wdrożenie programu ODR. Koszty implementacji programu zwróciły się już po pierwszym miesiącu jego funkcjonowania. SKF pełnił zarówno funkcję konsultanta jak i dostawcy podstawowych narzędzi.

rogram ODR (Operator Driven Reliability) daje możliwość większego zaangażowania operatorów maszyn poprzez przydzielenie im zadań, dotychczas przypisanych pracownikom służb utrzymania ruchu. Jest to m.in. dokonywanie obchodów, w czasie których operator dokonuje oględzin maszyny i zbiera dane o jej pracy. Umożliwia to przenośne urządzenie do zbierania danych SKF Marlin. Zebranie danych, takich jak poziom drgań i temperatura zajmuje zaledwie minutę. Następnie dane są przenoszone do systemu monitorowania stanu maszyn SKF @ptitude Analyst. Wszelkie nieprawidłowości mogą być wówczas przeanalizowane przez specjalistów utrzymania ruchu. Podejmują oni decyzję o dalszym działaniu (takim, jak np. przeprowadzenie dalszych badań lub zlecenie naprawy). Dane z poszczególnych pomiarów jak również ich analiza są gromadzone w systemie, dzięki czemu możliwe jest bieżące śledzenie zmian. Przy zastosowaniu takich rozwiązań pracownicy utrzymania ruchu mogą zaoszczędzić czas, przeznaczony dotychczas na inspekcje i skoncentrować się na dokonywaniu analizy przyczyn awarii. W przypadku fińskiego producenta papieru w ciągu pierwszych 6 miesięcy działania programu ODR udało się zapobiec 20 awariom.

Więcej informacji na temat rozwiązań dla służb utrzymania ruchu, oferowanych przez SKF na stronie www.skf.pl SKF Polska S.A.

urządzenia dla energetyki 7/2011

wydarzenia i innowacje

W Polsce jest coraz lepszy klimat do rozwoju energetyki odnawialnej Eksperci Ernst & Young opracowali miarę atrakcyjności krajów dla rozwoju energetyki odnawialnej. W światowym rankingu Polska zajęła 12. miejsce. Wyprzedzamy między innymi Koreę Południową, Holandię, Danię i Norwegię. Miejsca na podium rankingu zajęły kolejno Chiny, USA i Niemcy. śród atutów Polski wymienia się bardzo dobre warunki naturalne do rozwoju energetyki wiatrowej, szczególnie na lądzie, oraz ambitne plany rządu zakładające, że do 2020 roku 15% energii wytwarzanej w kraju będzie pochodziło ze źródeł odnawialnych. Pochodną tych planów jest fakt, że inwestorzy w Polsce mogą liczyć na atrakcyjne warunki rządowego wsparcia projektów budowy elektrowni opartych na Odnawialnych Źródłach Energii. - Dzięki funduszom UE inwestorzy mogą w Polsce korzystać z dofinansowania na projekty dotyczące wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych. Co istotne budżet dla inwestorów przekraczał 1,5 miliarda PLN, dzięki czemu wiele z tych kapitałochłonnych przedsięwzięć mogło uzyskać wsparcie finansowe i przeistoczyć się z projektów w realne instalacje – mówi Paweł Tynel, Dyrektor w Dziale Dotacji i Ulg Inwestycyjnych Ernst & Young. Atrakcyjność Polski dla rozwoju energetyki wiatrowej potwierdzają statystyki. W 2010 roku w naszym kraju dzięki elektrowniom wiatrowym powstało 382 MW nowych mocy wytwórczych – ponad dwukrotnie więcej niż w roku 2009. Łączna moc zainstalowana elektrowni wiatrowych wyniosła na koniec minionego roku 1,1 GW, co plasuje Polskę wśród czołówce 8 krajów w UE pod względem mocy zainstalowanej w elektrowniach wiatrowych. - Po bardzo istotnym wzroście mocy z elektrowni wiatrowych w roku 2010, dane rynkowe mówią o kolejnych 300 MW projektów w fazie zaawansowanej. Do tego zakładając kolejne 8 GW w fazie tak zwanego developmentu daje realne szanse na osiągniecie mocy w granicach 13 GW do końca roku 2020 – mówi Przemysław Krysicki, Dyrektor

w Grupie Energetycznej w Dziale Doradztwa Biznesowego Ernst & Young. Zdecydowany minus Polski jako kierunku inwestycji w energetykę odnawialną to natomiast przestarzała i słabo rozwinięta sieć energetyczna. Jest to jedna z przyczyn braku inwestycji w energetykę wiatrową typu offshore – czyli farmy wiatrowe na morzu. Drugi powód, dla którego te inwestycje są dopiero w planach to ograniczenia ekologiczne i bariery administracyjne. – Rozwój farm typu offshore był w Polsce ograniczony ze względu na brak precyzyjnych przepisów administracyjnych regulujących możliwość budowy tego typu instalacji na morzu. Niedawna nowelizacja ustawy o obszarach morskich wypełniła tę lukę, ale jednocześnie przyniosła niespodziewane ograniczenia dla inwestycji offshore. Co więcej takie inwestycje są istotnie droższe od tradycyjnych farm wiatrowych ze względu na konieczność stosowania innych technologii. Dodatkowo, pomimo ograniczeń zakazu budowy farm w odległości mniejszej niż 12 mil morskich od brzegu, można się spodziewać aktywnego uczestnictwa organizacji ekologicznych w ramach konsultacji społecz-

nych – komentuje Przemysław Krysicki. Polska została również sklasyfikowana na 26. miejscu (na 35 sklasyfikowanych krajów) w rankingu dotyczącym atrakcyjności państw do rozwoju energetyki słonecznej. O indeksie atrakcyjności krajów dla rozwoju energetyki odnawialnej Wpływ na punktację w rankingu atrakcyjności krajów dla rozwoju energetyki odnawialnej mają takie czynniki jak: krajowe regulacje w sektorze energii, poziom rozwoju sieci i jej dostosowanie do wymagań energetyki odnawialnej, dostępność kapitału, ulgi i dotacje na rozwój energetyki odnawialnej, perspektywa rozwoju rynku, klimat podatkowy, obecna infrastruktura oparta o OZE, jakość zasobów naturalnych, skala realizowanych projektów inwestycyjnych. Każdy z krajów mógł zdobyć 100 punktów. Chiny, które znalazły się na pierwszym miejscu, zdobyły ich 71. Polsce przyznano 47. W rankingu zostały wzięte pod uwagę warunki dla rozwoju inwestycji opartych o takie źródła odnawialne jak: wiatr, słońce, źródła geotermalne i biomasa. Anna Pawliszewska Public Relations

urządzenia dla energetyki 7/2011

wydarzenia i innowacje

Uroczyste otwarcie bloku 858 MW 28 września, na terenie Elektrowni Bełchatów, wchodzącej w skład grupy PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna, odbyło się uroczyste przekazanie do eksploatacji nowego bloku węglowego na parametry nadkrytyczne pary o mocy 858 MW. Jest to największy i najnowocześniejszy obiekt tego typu w Polsce.

- Był to największy kontrakt w historii RAFAKO. Jest on ważny dla naszej firmy nie tylko ze względu na skalę inwestycji i rozmiar wykonanych tu przez nas prac, ale także dlatego, że rozpoczął nowy etap w historii przedsiębiorstwa. Dla RAFAKO był to bardzo istotny krok w kierunku przejścia z pozycji dostawcy elementów kotłowych do roli samodzielnego realizatora całych obiektów energetycznych – mówi Wiesław Różacki, prezes zarządu i dyrektor generalny RAFAKO S.A., które w konsorcjum z firmą Alstom Power zrealizowało inwestycję. - Mamy się czym pochwalić. RAFAKO zaprojektowało i wykonało „pod klucz” instalację odsiarczania spalin i dostarczyło kocioł ważący 2400 ton, największy, jaki do tej pory wyprodukowaliśmy. Jest to nasz poważny wkład w jeden z największych i najnowocześniejszych bloków energetycznych w Europie - mówi Krzysztof Burek, wiceprezes zarządu ds handlu w RAFAKO S.A. Z okazji uroczystego oddania do użytku nowego bloku energetycznego do Bełchatowa przybył premier Donald Tusk, który zwiedził obiekt i spotkał się z pracownikami elektrowni. - To bardzo ważny dzień dla całej polskiej elektroenergetyki i polskiej gospodarki. Wszystkie inwestycje w tym sektorze wpisują się nie tylko w nasze bezpieczeństwo energetyczne, ale także w bezpieczeństwo energetyczne całej Europy – powiedział Aleksander Grad, minister Skarbu Państwa, gratulując PGE pomyślnego ukończenia inwestycji. W uroczystości, obok przedstawicieli wykonawców i podwykonawców, wzięli udział także m.in. minister sprawiedliwości Krzysztof Kwiatkowski oraz Elżbieta Radziszewska, pełnomocnik rządu do spraw równego traktowania, posłowie regionu bełchatowskiego. Oddany do użytku w Bełchatowie blok energetyczny w całości opalany jest węglem brunatnym. Jego sprawność wynosi 42 proc. netto. Dzięki zastosowa-

niu zaawansowanej technologii jest dużo bardziej wydajny, a co za tym idzie, ekonomiczny w eksploatacji. To wiąże się także z niższym poziomem emisji do atmosfery szkodliwych gazów, m.in. dwutlenku węgla i tlenków siarki. Obiekt przystosowany jest do współpracy z instalacją wychwytywania, transportu i składowania CO2 (CCS). RAFAKO S.A. wspólnie w konsorcjum z firmą Alstom

urządzenia dla energetyki 7/2011

Power było odpowiedzialne za wykonanie całej, kompletnej wyspy kotłowej, czyli kotłowni z kotłem nadkrytycznym, elektrofiltru oraz instalacji odsiarczania spalin. www.rafako.com.pl Aleksandra Dik Adventure Media s.c. Agencja Public Relations

wydarzenia i innowacje

Technologie wykorzystywane w rezonansie magnetycznym podniosą wydajność turbin wiatrowych Wraz z rosnącym zainteresowaniem branży energetyki wiatrowej większymi turbinami wiatrowymi, GE Global Reserch – dział GE (kod NYSE: GE) odpowiedzialny za rozwój nowych technologii – coraz intensywniej pracuje nad stworzeniem turbin o mocy niemal dwukrotnie wyższej niż obecnie eksploatowanych. Nowe turbiny będą wynikiem połączenia niemal 30-letnich doświadczeń zdobytych podczas badań nad magnesami nadprzewodnikowymi dla urządzeń obrazowania medycznego z technologiami ekologicznymi. Dzięki tej synergii megawaty czystej, ekologicznej energii staną się tańsze dla amerykańskich odbiorców. ajwiększym wyzwaniem będzie dostarczenie rozwiązań, które osiągną odpowiednią skalę, a zarazem zapewnią odpowiedni poziom kosztów. Nasze ponad 30-letnie doświadczenia w dziedzinie magnesów nadprzewodnikowych stosowanych w medycznych systemach obrazowania metodą rezonansu magnetycznego pozwoliły nam opracować nowatorską i zupełnie nową technologię generatorów energii o zwiększonej mocy, które pomogą w ograniczaniu kosztów pozyskiwania energii wiatrowej. Powiedział Keith Longtin, Wind Technology Leader, GE Global Research W systemach obrazowania metodą rezonansu magnetycznego stosowane są magnesy nadprzewodnikowe, dzięki którym można budować urządzenia tańsze, a zarazem zapewniające wyższą jakość obrazu. W przypadku turbin wiatrowych GE chce zastosować tę samą technologię do wytwarzania większej energii z siły wiatru oraz do obniżenia kosztów energii elektrycznej. Dziedzina zastosowania jest zupełnie inna, lecz technologia pozostaje w zasadzie ta sama. Właśnie dlatego koncepcja wykorzystania technologii magnesów z urządzeń MRI produkowanych przez GE do budowy turbin wiatrowych nowej generacji jest tak nowatorska. Projekt stara się odpowiedzieć na kluczowe wyzwanie sektora energetyki wiatrowej: jak zwiększyć wydajność turbiny wiatrowej bez zwiększania wymagań utrzymaniowych i bez stosowania pierwiastków ziem rzadkich1? Odpowiedź na to pytanie wymagało ponownego przemyślenia koncepcji generatora energii elektrycznej, który przekształca energię wirujących łopat wiatraka w elektryczność. W większości turbin wiatrowych generatory współpra1 rodzina 17 pierwiastków chemicznych, w skład której wchodzą lantan, 14 lantanowców (cer, prazeodym, neodym, promet, samar, europ, gadolin, terb, dysproz, holm, erb, tul, iterb i lutet) oraz skand i itr

Zastosowanie technologii rezonansu magnetycznego do konstrukcji bardziej wydajnych turbin wiatrowych.

* Generator nadprzewodnikowy typu Direct-Drive

cują z przekładniami, które – podobnie jak w przypadku przekładni rowerowej – umożliwiają dostosowanie parametrów pracy turbiny do siły wiatru w celu wytworzenia odpowiedniego momentu obrotowego. Rozwiązanie to sprawdza się dobrze w turbinach o mocy do 2,5 megawata (MW), jednak w momencie, gdy moc turbin wzrasta do zakresu 10-15 MW, przekładnie muszą być coraz cięższe i zaczynają wymagać coraz większych nakładów utrzymaniowych. Te dwa czynniki sprawiają, że produkcja energii w urządzeniach tego typu staje się droższa. Rozwiązanie GE polega na zastosowaniu materiałów nadprzewodnikowych podobnych do tych, które stosowane są w systemach obrazowania medycznego metodą rezonansu magnetycznego, co pozwala całkowicie wyeliminować przekładnię i poprawić wydajność generato-

ra. Podejście to zmniejsza wymagania związane z ilością ciężkich elementów metalowych, które należy zastosować w generatorze, jak również zapotrzebowanie na elementy z pierwiastków ziem rzadkich niezbędne do budowy magnesów nadprzewodnikowych. Maszyny te wykorzystują technologie chłodzenia kriogenicznego, pozwalające na obniżenie temperatur do poziomu zera bezwzględnego. „Wyzwania związane z zastosowaniem technologii w turbinach wiatrowych przeznaczonych do instalacji na morzu, wiele kilometrów od linii brzegowej, są naprawdę poważne”, powiedział Ruben Fair, technolog GE, który od 17 lat zajmuje się systemami magnesów nadprzewodnikowych i instalacjami kriogenicznymi. „Ponieważ urządzenia pracujące na morskich farmach wiatrowych są dostępne tak naprawdę raz w roku, o ile po-

urządzenia dla energetyki 7/2011

wydarzenia i innowacje zwala na to pogoda, to urządzenia tego typu muszą cechować się niezwykle wysoką niezawodnością”, dodał Fair. Pierwsza faza inwestycji obejmuje opracowanie oraz ocenę projektu. W drugiej fazie ocenie poddane zostaną jego aspekty komercyjne. Turbiny generujące więcej energii elektrycznej pozwolą na lepsze wykorzystanie farm wiatrowych oraz na ograniczenie kosztów energii. Stanowią one również doskonały przykład tego, w jaki sposób innowacje z dziedzin tak odległych od siebie, jak medycyna i energetyka wiatrowa, mogą przyczynić się do opracowywania nowych rozwiązań. Oprócz projektu turbin wiatrowych nowej generacji badacze GE opracowują

obecnie także inne kluczowe technologie, które umożliwią zwiększenie skali pozyskiwania energii wiatrowej bez konieczności ponoszenia znacznie wyższych kosztów. Najważniejsze projekty, nad którymi obecnie pracują eksperci GE, obejmują m.in.: • stosowanie lżejszych i bardziej zaawansowanych materiałów kompozytowych umożliwiających budowanie dłuższych łopat turbin, które lepiej wykorzystają energię wiatru bez zwiększania ciężaru wiatraków (co zwiększyłoby koszt pozyskiwania energii); • dostarczanie bardziej zaawansowanych układów sterowania, czujników i algorytmów monitorujących wa-

runki pracy turbin, umożliwiających znaczne zmniejszenie kosztów eksploatacyjnych; oraz • rozwijanie szerokiej gamy technologii integracyjnych dla sieci, które umożliwią bezproblemowe podłączanie elektrowni wiatrowych o większych mocach do sieci energetycznych; technologie te skoncentrowane są na zapewnianiu zgodności turbin wiatrowych z instrukcjami ruchowo-eksploatacyjnymi sieci oraz na zapewnianiu nowych, łatwo współpracujących z sieciami funkcji, które pomogą zakładom energetycznym pewniej zarządzać dużymi mocami pozyskiwanymi ze źródeł wiatrowych. Grayling

RENEXPO® Poland 2011 odniosło sukces „Idea RENEXPO znalazła w Polsce podatny grunt” mówi prezes Grupy REECO Johann Georg Röhm, który zaszczycił swoją obecnością Ceremonie Otwarcia RENEXPO Poland. To jest bardzo trafne spostrzeżenie, ponieważ targi te są czymś nowym, dotąd niespotykanym na rynku polskim. To nie jest tylko wystawa, to także szereg konferencji, które uzupełniają wystawę. Po pierwszej edycji można stwierdzić, ze targi już należą do największych w Polsce. a tych targach każdy znalazł cos dla siebie. I właśnie o to nam chodziło – mówi Marek Schinke, Project Manager Poland. Tak też było, obok specjalistów z branży było tam miejsce dla hobbystów a także i osoba prywatna mogła znaleźć cos dla siebie, ponieważ były również prelekcje przeznaczone dla osób prywatnych. Konferencje przyciągnęły stosunkowo dużą liczbę słuchaczy. Dużą popularnością cieszyła się konferencja Fotowoltaika - Polska na tle krajów sąsiadujących, którą REECO Poland sp.z o.o organizowała we współpracy z Polskim Towarzystwem Fotowoltaiki. Sytuacja tego sektora w Polsce została pokazana na tle innych krajów europejskich, przedstawiono pozytywne doświadczenia niemieckie. Omówiony został cały proces inwestycyjny, od pozyskania pozwoleń po przyłączenie do sieci. Wręcz oblegane było Forum Energetyki Odnawialnej, które przy współpracy z organizatorem targów przygotował nowopowstały Związek Pracodawców Forum Energetyki Odnawialnej, Impreza przyciągnęła reprezentantów wszystkich sektorów OZE, ponieważ głównym jej tematem była nowa ustawa, która ma uregulować sytuacje na polskim rynku energetyki odnawialnej. Celem było stworzenie listy barier i pokazanie, co i jak należy uregulować, aby nowa ustawa rzeczywiście spełniła swój cel i była swego rodzaju lekiem na bolączkę polskiego sektora OZE. Konferencja Biogaz w Polsce - poten-

cjał, ryzyko inwestycyjne i perspektywy rozwoju do roku 2020 również cieszyła sie dużą popularnością. Biorąc pod uwagę trudna sytuacje na rynku, starano się pokazać, ze przy tak dużym potencjale, jaki posiada Polska, warto a wręcz należy inwestować w biogaz rolniczy. Dziś i jutro energetyki wodnej w Polsce i w Unii Europejskiej - konferencja i spotkanie projektu STREAMMAP były miejscem wymiany doświadczeń miedzy polskimi a zagranicznymi fachowcami. Konferencje zaszczycili swoim udziałem przedstawiciele sektora energetyki wodnej z Czech i Słowacji. Obecny był także D. Smith z Międzynarodowej Organizacji Energetyki Wodnej. Polskie Towarzystwo Energetyki Wodnej jako współorganizator okazało sie niezastąpione. Klaster Green Cars włączył sie merytorycznie do przygotowania konferencji Rynek pojazdów elektrycznych w Polsce – niezależność energetyczna. Zaproszenie przyjęli i pojawili sie najważniejsi w branży samochodów elektrycznych. Pojazdy elektryczne były głównym, ale nie jedynym tematem konferencji, poruszona była także tematyka inteligentnej energetyki i inteligentnego miasta. Konferencja - Biomasa w Polsce - rozwój i perspektywy dla inwestorów była przygotowane we współpracy z Polska Izba Biomasy. Omówiono obecna sytuacje w polskim sektorze biomasy i perspektywy z nim związane. Workshop “Pompy ciepła - nowe technologie, oszczędność energii, analiza

urządzenia dla energetyki 7/2011

rynku i plany rządowe” zgromadził najważniejszych producentów pomp ciepła w Polsce, którzy również brali czynny udział w targach i prezentowali swoje produkty i usługi. Workshop od strony technicznej przedstawił zasady działania pomp ciepła i ich rodzaje. Omówiono perspektywy rozwoju tego sektora a dla zainteresowanych był tzw. stolik doradców. Budownictwo pasywne i remonty z użyciem komponentów budynku pasywnego to była wyjątkowa konferencja, organizatorowi udało sie zebrać najważniejszych fachowców z branży i wspólnie zaprezentowali oni cały pakiet wiedzy o budownictwie pasywnym i remontach z użyciem jego komponentów. Była i teoria i praktyka. Przedstawiono teoretyczne założenia domu pasywnego i pokazano jak należy je realizować w praktyce. Dzień Samorządowca i Dzień Rolnictwa to były inicjatywy niekomercyjne, których celem było przedstawienie możliwości i korzyści jakie niesie ze sobą energetyka odnawialna. Fundacja Promocji Gmin Polskich wręczyła statuetki Lidera Zielonej Energii najbardziej zaangażowanym samorządom w Polsce. RENEXPO Poland 2011 okazało się strzałem w dziesiątkę! Widzimy się za rok na kolejnej edycji RENEXPO Poland Małgorzata Bartkowski REECO Poland Sp. z o.o.

wydarzenia i innowacje

Test w ekstremalnych warunkach Wykorzystanie młota GBH 18 V-LI Professional podczas wyprawy eksploracyjno-wspinaczkowej do północnego Mozambiku

W trakcie wspinaczki młot GBH 18 V-LI Professional służył między innymi do wiercenia otworów pod instalację kotwy. Fot. Bosch.

Gdzie znajduje się wytyczona przez Was droga? Droga, którą nazwaliśmy „Mechaniczną Pomarańczą” znajduje się w górach Serra Inago, około 8 km na południe od miasteczka o nazwie Malema. Wybraliśmy ją spośród ośmiu innych ścian, które potencjalnie mogły nadawać się do wspinaczki wielkościanowej, lecz przy bliższym sprawdzeniu okazało się inaczej. Ściana na północno-wschodniej turni Serra Inago od razu urzekła nas swoim widokiem – imponujące zacięcie i głęboki, pomarańczowy kolor kontrastowały z otoczeniem. Wiedzieliśmy jednak, że pokonanie jej nie będzie proste, stąd, aby odebrać jej trochę uroku i nadać powagi dodaliśmy przymiotnik „mechaniczna”.

Jakie trudności napotkaliście w trakcie wspinaczki? Od początku niepokoiła nas jakość skały – bardzo lita w dolnej części i krucha w górnej. Dlatego między innymi zdecydowaliśmy się na wytyczanie drogi od dołu, co oznaczało, że instalowaliśmy stałe punkty asekuracyjne

i stanowiskowe prowadząc i hacząc drogę z dolną asekuracją. Ten sposób obijania dróg w górach i niektórych skałach różni się od ich prowadzenia z góry, kiedy to autor zjeżdża ze szczytu i wisząc na linie instaluje asekurację. Tak najczęściej wytycza się drogi na skałach Jury Krakowsko – Częstochowskiej. Obijanie z dołu, na które się zdecydowaliśmy, wiązało się z większą dozą niepewności – nie wiedzieliśmy co nas czeka parę metrów wyżej, a także z większym ryzykiem – punkty instalowane były często przez prowadzącego, który stał w niestabilnej pozycji, jedną ręką trzymając się chwytu a drugą wiercąc otwór pod kotwę lub hacząc, czyli jednym słowem aktywnie używając do poruszania się w górę całego sprzętu wspinaczkowego. W takiej sytuacji każdy metr zdobytego terenu wiązał się z mniejszym lub większym wysiłkiem fizycznym i z dużym obciążeniem psychicznym. Napotkane trudności spowodowały, że pomimo całodziennej wspinaczki i rezygnacji z odpoczynku (m.in. trzy noce spędziliśmy na ścianie), zdobywaliśmy teren bardzo wolno.

W jaki sposób młot GBH 18 V-LI Professional pomógł Wam zdobyć ścianę? W ścianie zostawiliśmy ok. 200 stałych punktów asekuracyjnych. Stosowaliśmy kotwy (10 cm długości, 10 mm średnicy, nierdzewne) z plakietkami do ich instalacji. Żeby to się udało musieliśmy mieć sprzęt do wiercenia odpowiednich otworów w bardzo twardym materiale – granicie. Tutaj młot GBH 18 V-LI Professional był strzałem w dziesiątkę. Mieliśmy wyłącznie jeden incydent, kiedy moc młota wydawała się być za mała – pierwszego dnia obijania drogi natrafiliśmy na odcinek skały, w którym nie dawaliśmy rady wywiercić odpowiednio głębokich otworów. Pomimo zmiany wiertła, akumulatora a nawet osoby wiercącej, otworom które powstawały brakowało ok. 0,5 cm głębokości do prawidłowego zainstalowania kotwy. Nie miało to jednak większego znaczenia, ponieważ w toku naszej dalszej pracy z GBH 18 V-LI nie mieliśmy już żadnych zastrzeżeń, a wręcz wydaje nam się, że sprzęt był użytkowany daleko od granicy swojej wytrzymałości. Szczególnie, że wykorzystywaliśmy go niecałkowicie zgodnie z zaleceniami instrukcji obsługi.

urządzenia dla energetyki 7/2011

wydarzenia i innowacje Wspinaczka polega na przezwyciężaniu siły grawitacji, dlatego główną zaletą GBH 18 V-LI dla uczestników wyprawy był mały ciężar urządzenia (2,6 kg). Miało to szczególnie duże znaczenie w sytuacjach, kiedy otwory pod kotwy wiercone były powyżej, w zasięgu ramienia. Fot. Bosch.

Uczestnicy wyprawy Mozam-Big-Wall do północnego Mozambiku – od lewej Artur Magiera, Paweł Wyciślik, Ireneusz Waluga. Fot. Bosch.

Młot GBH 18 V-LI Professional bardzo dobrze sprawdził się podczas wiercenia otworów w granicie. Fot. Bosch.

Jakie parametry GBH 18 V-LI były dla Was najważniejsze? We wspinaniu, które polega na przezwyciężaniu siły grawitacji, każdy dodatkowy gram jest ważny. Dlatego główną zaletą GBH 18 V-LI był dla nas mały ciężar (2,6 kg). Dzięki temu wspinaliśmy się z nim i mieliśmy go zawsze pod ręką (był przy uprzęży). Miało to też szczególnie duże znaczenie w sytuacjach, kiedy to wisząc na linie, staraliśmy się wywiercić otwór powyżej, w zasięgu ramienia. Moc GBH 18 V-LI, w połączeniu z wiertłami X5L i pojemnymi akumulatorami litowo-jonowymi 3,0 Ah, była wystarczająca dla naszych celów.

W jaki sposób transportowaliście urządzenie? Na potrzeby wypraw zazwyczaj redukujemy ciężar bagażu do minimum, ograniczając się do rzeczy niezbędnych. Tym razem zdecydowaliśmy się jednak zabrać skrzynię systemową L-BOXX, która podczas samej wspinaczki bardzo dobrze chroniła baterie słoneczne. To właśnie one i dokupiony na miejscu akumulator samochodowy były jedynymi możliwymi źródłami energii do ładowania

akumulatorów GBH 18 V-LI, kiedy przez kilka dni nie schodziliśmy ze ściany.

a uczestniczy w odkrywaniu nowych jaskiń w Tatrach, ale to na razie tajemnica.

Są już plany nowych zadań związanych z wykorzystaniem GBH 18 V-LI? Plany nowych wypraw już powstają. Obecnie sprzęt nie kurzy się w kącie,

Robert Bosch Sp. z o.o. On Board Public Relations Sp. z o.o. Łukasz Kałucki Agata Radlak-Piechowicz

Dane techniczne Napięcie akumulatora Pojemność akumulatora Maks. energia udaru zgodnie z procedurą EPTA Nominalna prędkość obrotowa Optymalny zakres wiercenia wiertłami do młotów w betonie

GBH 18 V-LI Compact Professional 18 V 1,5 Ah 1,0 J 0 – 1050 min-1 4 – 8 mm

Maks. średnica wiercenia wiertłami do młotów w betonie

12 mm

Maks. średnica wiercenia w drewnie

16 mm

Maks. średnica wiercenia w stali

8 mm

Maks. średnica wkrętów

6 mm

Wymiary (długość x wysokość x szerokość) Ciężar z akumulatorem

urządzenia dla energetyki 7/2011

278 x 202 x 76 mm 1,9 kg

wywiad

Jesteśmy światowym liderem innowacji w zakresie produkcji oprogramowania HMI/SCADA system zenon nadzoruje przebieg procesów produkcyjnych. Umożliwia automatyzację, sterowanie i wizualizację procesów, w przedsiębiorstwach działających w najróżniejszych branżach, takich jak: energetyczna, spożywcza, samochodowa. Decyzja o utworzeniu w Polsce oddziału wynikała przede wszystkim z obecności tutaj naszego oprogramowania zenon oraz firm będących integratorami systemów, które poznały nasze produkty w trakcie realizacji projektów dla zagranicznych zleceniodawców i teraz proponują(z dużym sukcesem)ten system również polskim Klientom końcowym. Aby zatem sprostać ich oczekiwaniom i zapewnić najwyższą jakość obsługi, naturalnym wydawało się założyć oddział w Polsce. Oczywiście dużo wcześniej bo już w 2005 roku wykonaliśmy dokładną analizą rynkową sektora HMI/SCADA. Okazało się wtedy, że Polska to wartościowy i cechujący się dużymi możliwościami rozwoju rynek. Również lokalizacja kraju nie jest bez znaczenia, gdyż potencjalni odbiorcy nie znajdują się tak blisko Austrii i Niemiec, jak ma to miejsce w przypadku choćby Czech, a jednocześnie w przyszłości Polska może stanowić doskonałą bazę do obsługi rynków na wschodzie – np. ukraińskiego. 8 Czy polski rynek różni się od pozostałych jeśli chodzi o model funkcjonowania lokalnego biura i współpracę z kontrahentami i integratorami systemów?

Wywiad z Alexandrem Punzenberger, dyrektorem zarządzającym firmy COPA-DATA Polska Sp. z o.o. 8 Copa-Data od dość dawna prężnie działa na wielu rynkach, w Polsce obecni jesteście od paru lat – dlaczego zdecydowaliście się na utworzenie odddziału firmy również w naszym kraju? To prawda, COPA-DATA nie jest nową firmą – aktywnie działamy na rynku od

1987 roku. Jesteśmy światowym liderem innowacji w zakresie produkcji oprogramowania HMI/SCADA. Obecnie posiadamy 10 oddziałów firmy, m.in. w: Niemczech, Włoszech, Francji, Skandynawi,Portugalii, Wielkiej Brytanii, USA czy Korei. Ponadto do Klientów docieramy poprzez międzynarodową sieć dystrybutorów. Proponowany przez nas

Firma COPA-DATA posiada jedną wspólną filozofię i politykę według,której pracują wszystkie lokalne biura firmy. Model biznesowy jaki przyjęliśmy, niezależnie czy dotyczy to oddziału w Anglii, USA czy w Polsce, bazuje na stworzeniu niewielkiego biura odpowiadającego za lokalne działania na rynku. W jego ramach pracują osoby odpowiedzialne m.in. za marketing, komunikację z Klientami oraz naturalnie za sprzedaż i wsparcie techniczne, które jest kluczowe, aby w tej branży odnosić sukcesy. Oferujemy również szkolenia i pomagamy w rozwiązywaniu problemów aplikacyjnych. Za współpracę z integratorami systemów i firmami zewnętrznymi, które działają w różnych branżach również odpowiada biuro lokalne. W Polsce tworzy się obecnie kompletne rozwiązania – to różnica w stosunku do stanu

urządzenia dla energetyki 7/2011

wywiad sprzed kilkunastu lat, gdy wytwarzane były one np. w Niemczech i jako gotowe przywożone do kraju. W tym czasie znacząco wzrosła również jakość pracy integratorów systemów działających na rynku, co również zapewnia nam potencjał rozwojowy na przyszłość. Oprogramowanie przemysłowe musi być zresztą wdrażane lokalnie, tak aby móc optymalnie dopasować je do potrzeb odbiorców. Z tych właśnie powodów w Polsce stawiamy na współpracę z tutejszymi firmami wdrożeniowymi. 8 Flagowym produktem Waszej firmy jest oprogramowanie automatyki o nazwie zenon – chętnie podkreślacie, że jego atutem jest niezależność, jaką oferuje. Jak realizuje się ta cecha oprogramowania w branży energetycznej i jakie są jego inne zalety, które sprawiają, że różni się ono od typowych systemów SCADA? Chociaż Polakom nazwa zenon kojarzy się bardzo żartobliwie, tak naprawdę to bardzo zaawansowany system przeznaczony do pracy pod kontrolą oprogramowania Windows. Już na początku naszej działalności postanowiliśmy postawić na kompatybilność z produktami Microsoftu i okazało się to być strzałem w dziesiątkę. Wspieramy obecnie dowolną wersję tego systemu. Jako pierwsi na świecie otrzymaliśmy certyfikat zgodności i bezpieczeństwa z Ms Windows 7. Architektura zenona bazuje na kompaktowym jądrze, które może być uruchamiane na niewielkich komputerach – np. urządzeniach przenośnych pracujących pod kontrolą systemu Windows CE. Na początku lat 90-tych ubiegłego wieku współpracowaliśmy również z jedną z firm z branży energetycznej, czego owocem były istotne zmiany w źródle programu i możliwość zaoferowania produktu innego, niż typowe systemy SCADA. Pomimo niewielkiego jądra oprogramowanie zapewnia zawsze redundancję fail-safe, przez co nie występują jakiekolwiek straty danych podczas pracy. Drugą ważną cechą jest możliwość jego pracy na bardzo różnych platformach – od małych HMI do dużych systemów z IPC. Skalowalność ta związana jest z wykorzystaniem niewielkiego jądra oraz różnych modułów do systemu. Dzięki temu zapewnić można dużą szybkość pracy w przypadku wykorzystania w systemie embedded, zaś w przypadku użycia większego komputera – zwiększenie funkcjonalności o moduły typu historian oraz służące do analizy danych i raportowania. Nie bez znaczenia jeśli chodzi o branżę energetyczną jest również fakt, że możemy zaoferować specjalnie opracowany sterownik ,,Client Driver’’, który zapewnia doskonałą komunikację ze standardem IEC 61850.

CD-Polska Management: Tomasz Papaj, Alexander Punzenberger, Urszula Bizoń-Żaba

Nawiązując bezpośrednio do Pańskiego pytania, zenon to znacznie więcej niż typowe oprogramowanie SCADA/ HMI. Oprogramowanie zenon zawiera sterowniki i protokoły do ponad 300 różnych systemów i urządzeń. W części przypadków jest to nawet coś więcej, gdyż oferujemy pełną integrację z urządzeniami – przykładowo wspieramy integrację z bazą danych Step 7 firmy Siemens. System zenon może również łatwo wymieniać dane z oprogramowaniem SAP. Podczas gdy większość dostawców oprogramowania stara się unikać konieczności współpracy z tym ostatnim, w naszym przypadku jest ona łatwa do stworzenia z wykorzystaniem wbudowanego kreatora. Podsumowując – możliwości komunikacyjne i otwartość na inne systemy traktujemy bardzo poważnie, gdyż obecnie cechy te są w naszej branży jednymi z kluczowych. System oferowany przez Nas można wykorzystywać „na górze” jako interfejs operatora, ale też łączyć z innymi systemami SCADA działającymi w danej instalacji technologicznej. Nie trzeba przy tym tworzyć dużego projektu, lecz możliwa jest rozbudowa krok po kroku. Również nie wymaga się aktualizacji oprogramowania lub rekominisjonowania działających systemów w przypadku ich uruchamiania w nowej wersji oprogramowania. To bardzo duża różnica w stosunku do innych systemów SCADA dostępnych na rynku. 8 zenon, o czym pisał Pan w jednym z ostatnich numerów „Urządzeń dla Energetyki”, znajduje szerokie zastosowanie w dziedzinie inteligentnych sieci energetycznych. Jakie konkret-

urządzenia dla energetyki 7/2011

nie moduły i cechy oprogramowania decydują o jego przydatności w tym zakresie? Wszystkie cechy i oferowane moduły zenona wspierają implementacje Smart Grid. Ale najważniejsze z nich to: niezależność i otwartość dzięki naszym 300 protokołom oraz niezawodna i bezpieczna komunikacja dzięki modułowi zenon Process Gateway. Ponadto możliwośc łatwej integracji środowiska zenon z każdym rodzajem urządzeń oraz prosta komunikacja z innymi działającymi systemami i protokołami. 8 W zakresie produkcji i dystrybucji energii Copa-Data oferuje zenon Energy Edition – na czym polega nowatorstwo tego produktu? Wersja oprogramowania zenon Energy Edition została opracowana w 2010 roku w odpowiedzi na specyficzne potrzeby tej właśnie branży. zenon Energy Edition to system (HMI\SCADA) dedykowany do automatyzacji instalacji energetycznych tzw. EAS (Energy Automation System). To system pozwalający wizualizować,monitorować i nadzorować procesy produkcji i przesyłu energii. Wspiera redundancję (100% bezpieczeństwa danych), komunikację, tworzenie analiz i raportowanie oraz dodatkowo dostępne są różne funkcje przeznaczone dla projektantów systemów energetycznych. Obejmują one m.in.: automatyczne kolorowanie połączeń topologicznych i sprawdzanie ich poprawności, specyficzne funkcje sieciowe oraz przetwarzanie poleceń zgodnie z normą IEC61850. Ten pakiet stosowany mo-

wywiad że być w sektorze produkcji energii, lecz większość jego aplikacji dotyczy obecnie rynku dystrybucji energii, w szczególności związanych z automatyzacją podstacji energetycznych. Możliwości te mogą być również wykorzystywane w przypadku dystrybucji innych mediów. Należy dodać, że omawiana funkcjonalność nie jest „nakładką” na standardowy system SCADA, ale jest z nim w pełni zintegrowana. To właśnie między innymi wszystkie powyższe cechy stanowią o tym, że produkt jest wysoce innowacyjny, co dostrzegają nie tylko użytkownicy, ale również niezależne gremia, również w Polsce. Innowacyjność zenona dostała doceniona i uhonorowana m.in.w konkusie ENERGETAB, gdzie zenon otrzymał tytuł: ,,Szczególnie wyróżniajacego się Produktu targów ENERGETAB 2011’’.

użytkownicy potrzebują odpowiedniego sterownika.Uzyskany niedawno certyfikat dla sterownika,,Client Driver’’opracowanego przez przez specjalistów COPA-DATA potwierdza jego doskonałą komunikację ze standardem IEC 61850, a tym samym idealne współdziałanie ze wszystkimi dostępnymi serwerami w ramach projektu sterowania podstacjami zenon. W aktualnych przetargach w obszarze automatyzacji podstacji często wymagany jest certyfikat sterownika jako kryterium decydujące o wyborze oprogramowania. Do tej pory tylko nieliczne firmy na świecie mogły się nim pochwalić. Tym bardziej cieszy nas fakt, że również i COPA-DATA może już teraz spełnić to kryterium. 8 Jakie obecnie największe wyzwania i szanse upatrujecie w swojej działalności na naszym rynku?

8 Dla wielu branż dostarczacie produkty, które mają realizować hasło „do it your way” – co to oznacza w praktyce dla sektora energetycznego – poza wspomnianymi wyżej zastosowaniami w sieciach energetycznych? ,,Do it Your way’’ to: przede wszystkim NIEZALEŻNOŚĆ dla producenta i dystrybutora energii! Nie ma bowiem znaczenia, które specyfikacje i normy oraz w którym kraju powinny zostać spełniane. zenon doskonale sprawdza się zarówno w Bahn Deutsche Energie, Vatenfall czy też u austriackich, polskich czy bułgarskich dostawców elektryczności. Posiada on bowiem standardowy mechanizm: dla przetwarzania poleceń, przetwarzania stanu, blokad topologicznych itd, … co pozwala realizować wszystkie stawiane systemowi wymagania w prosty i oczekiwany sposób.Kolejna ogromna zaleta naszego oprogramowania pozwlalająca zaoszczędzić mnóstwo czasu inżynierowi to systemów to: parametryzowanie zamiast programowania. 8 Copa-Data spore fundusze przeznacza na działalność badawczo-rozwojową. Jakie są jej wymierne efekty jeśli chodzi o kierunek rozwoju i ulepszanie produktów? Czy zwiększacie w rezultacie np. inwestycje w oprogramowanie dla sektora energetyki odnawialnej? To prawda. COPA-DATA corocznie przeznacza ok. 25% obrotu na badania i rozwój. Jest jednak niezwykle trudno zdefiniować jaki konkretnie procent tych funduszy jest przeznaczony akurat na energetyke odnawialną. Niemniej jednak ważniejszy od liczb niech będzie fakt,że w COPA-DATA oferujemy prekursorskie rozwiązania, które są odpowiedzią na oczekiwania i wymagania jakie dopiero pojawią się w przyszłości. Współpracujemy bardzo blisko z rynkiem energii odnawialnej i wciąż poszerzamy kontakty

z osobami i instytucjami zarządzającymi tym właśnie sektorem. Jestem bardzo dumny, mogąc powiedzieć, że właśnie wdrożyliśmy z sukcesem protokół IEC 61400, który jest dedykowany właśnie dla elektrowni wiatrowych. Pragnę również podkreślić,że cały czas pracujemy nad coraz nowszymi i przełomowymi technologiami jutra, ale już nic więcej nie mogę teraz na ten temat powiedzieć. 8 Sterownik „Client Driver” do obowiązującego w energetyce standardu IEC 61850 uzyskał niedawno certyfikat międzynarodowego instytutu KEMA – na czym polega innowacyjność tego produktu? Aby system automatyzacji, taki jak zenon, używany w technice sterowania podstacjami, mógł komunikować się z różnymi protokołami i standardami,

Mimo kolejnej fali kryzysu jesteśmy optymistami i widzimy ogromną szansę jeśli chodzi o nowe inwestycje w branży energetycznej realizowane w Polsce. Wiadomo przecież, że polski sektor energetyczny musi wypełnić wymagania Unii Europejskiej, co związane jest z kolejnymi modernizacjami zakładów produkujących i dystrybuujących energię. Nadal będziemy również umacniać naszą pozycję w branży spożywczej ponieważ w Polsce nasz zenon znany jest głównie jako system, który został dostarczony wraz kompletnymi liniami produkcyjnymi i maszynami – pracującymi np. w sektorze spożywczym i napojowym, m.in. Krones, Siegel,a przecież system, który oferujemy to kompletna i zaawansowana platforma systemowa. Ponadto w niedalekiej przyszłości chcielibyśmy poszerzyć bazę naszych odbiorców w Polsce o przemysł: farmaceutyczny ,chemiczny oraz przetwarzania paliw i gazów. Będziemy również szukali integratorów systemów działających w tych właśnie obszarach rynku. W naszych planach znajduję sie również wprowadzenie na rynek Polski nowego produktu,który zadebiutuje w listopadzie na targach w Norymberdze. Jest to oprogramowanie do dynamicznego raportowania – zenon Analyzer. Zostało ono zaprojektowane do wyświetlania wszystkich ważnych informacji o procesie produkcyjnym lub zarządzaniu energią w postaci przejrzystych zestawień lub wykresów, dzięki czemu możliwe jest przeprowadzenie wszechstronnych ocen efektywności eksploatacyjnej. Już teraz zapraszamy do współpracy kierowników zakładów, kierowników produkcji a także dla kontrolerów finansowych i menedżerów zarządzających,dla których z pewnością zenon Analayzer stanie się niezbędnym narzędziem pracy. Rozmawiała Marta Olszewska

urządzenia dla energetyki 7/2011

at the core of at performance the core of performance at the core of performance

Because so much of your performance Because so much of your performance runs through caBles runs caBles Kable i systemythrough kablowe Nexans są obecne w każdym miejscu naszego coBecause so much of your performance dziennego życia. Tworzą infrastrukturę energetyczną i telekomunikacyjną, Kable i systemy kablowe Nexans są obecne w każdym miejscu naszego cowystępują w przemyśle, budownictwie,caBles statkach, farmach wiatrowych, poruns through dziennego życia. Tworzą infrastrukturę energetyczną i telekomunikacyjną, ciągach, samochodach, samolotach, … Prawdopodobnie nawet o tym nie występują w przemyśle, budownictwie, statkach, farmach wiatrowych, poKable systemy kablowe Nexans są obecne każdym miejscu naszego cowiesz, ibo nie widzisz ich na co dzień. Nasze w kable i systemy kablowe otwieciągach, samochodach, samolotach, … Prawdopodobnie nawet o tym nie dziennego życia. Tworzą postępu. infrastrukturę energetyczną i telekomunikacyjną, rają drzwi do światowego wiesz, bo nie widzisz ich na co dzień. Nasze kable i systemy kablowe otwiewystępują w przemyśle, budownictwie, statkach, farmach wiatrowych, porają drzwi do światowego postępu. ciągach, samochodach, samolotach, … Prawdopodobnie nawet o tym nie Nexans Polska z o.o. · ul. 47-400 Racibórz wiesz, bo niesp.widzisz ichWiejska na co 18, dzień. Nasze kable i systemy kablowe otwiemarcom.info@nexans.com · www.nexans.pl rają drzwi postępu. Nexans Polskado sp.światowego z o.o. · ul. Wiejska 18, 47-400 Racibórz marcom.info@nexans.com · www.nexans.pl

NEX_Performance_235x297_PL_okt11.indd 1

Nexans Polska sp. z o.o. · ul. Wiejska 18, 47-400 Racibórz marcom.info@nexans.com · www.nexans.pl

NEX_Performance_235x297_PL_okt11.indd 1

Światowy ekspert w dziedzinie kabli i systemów kablowych Światowy ekspert w dziedzinie kabli i systemów kablowych 05.10.11 Światowy ekspert w dziedzinie kabli i systemów kablowych 05.10.11

11:47:18 U

05.10.11 11:47:18 U

technologie, produkty – informacje firmowe

Nowe słupy i maszty oświetleniowe firmy Elektromontaż Rzeszów ELEKTROMONTAŻ RZESZÓW SA w trzecim kwartale 2012 roku planuje wprowadzenie do produkcji słupy i maszty stalowe wykonane w technologii cięcia i spawania laserowego.

Początkowo nowa oferta będzie obejmowała słupy: 8 o wysokościach od 3m do 12m o kształtach: 8 stożek okrągły, 8 stożek sześciokątny,

8 stożek ośmiokątny, oraz maszty o wysokości od 12m do 20m o kształtach: 8 stożek okrągły, 8 stożek ośmiokątny. Jest to wstępny program produkcji, któ-

ry ma być rozszerzony i dostosowany do wymagań klientów firmy.

Wykonanie słupów i masztów Słupy i maszty wykonywane będą z blachy stalowej klasy S235, S275 lub S355

Grubość ochronnej powłoki cynkowej słupów i masztów

Grubość stali w mm

Powłoka cynkowa (z jednej strony) Lokalna grubość powłoki Uśredniona grubość powłoki (wartość minimalna) (wartość minimalna)

≥1,5 do <3

45mm (315g/mkw)

55mm (385g/mkw)

≥3 do <6

55mm (385g/mkw )

70mm (485g/mkw )

≥6

70mm (485g/mkw )

85mm (585g/mkw )

urządzenia dla energetyki 7/2011

technologie, produkty – informacje firmowe

o grubości od 3mm do 4mm (zależnie od potrzeb wytrzymałościowych), ugiętej na profil o przekroju wielokąta lub kołowy o stałej zbieżności. Wyprofilowane blachy łączone będą metodą spawania laserowego, co w znacznym stopniu poprawi estetykę konstrukcji (brak widocznych połączeń zewnętrznych). Posadowienie słupów nie zostanie zmodyfikowane. Konstrukcje zostaną dostosowane do istniejących typów fundamentów prefabrykowanych.

Wykonanie stopy do słupów i masztów (płyta mocująca) Słupy oraz maszty oświetleniowe będą posiadały trwale przymocowaną stopę (płytę mocującą), dzięki czemu mogą być ustawione na fundamentach betonowych lub innym odpowiednio stabilnym podłożu. Mocowanie następuje za pomocą śrub lub śrub kotwiących. Słupy oświetlenia ulicznego o wysokościach od 3 m do 12 m będą wyposażone w zaczep zawiasowy ułatwiający ustawianie słupa. Stopy do słupów i masztów posadowionych na fundamencie prefabrykowanym wytłaczane będą z blachy i odpowiednio użebrowane, konstrukcja węzła mocującego całkowicie ukryta jest w dolnej części stopy. Również śruby mocujące stopę oraz zawias ukryte będą w jej dolnej części, co zabezpiecza złącze śrubowe od działania szkodliwych czynników zewnętrznych. Otwory rewizyjne śrub zakryte będą zaślepkami po przykręceniu stopy słupa (masztu) do fundamentu. Rozwiązanie stopy gwarantuje wysoką estetykę i umożliwia spełnienia wyma-

gań normy EN 12767 dotyczącej bezpieczeństwa biernego słupów oświetleniowych. Rozwiązanie konstrukcyjne jest chronione w U.P.RP. Stopy do masztów posadowionych na fundamentach prefabrykowanych lub monolitycznych wykonane będą z blachy o grubości od 18mm do 25mm z odpowiednim użebrowaniem zwiększającym sztywność połączenia maszt – fundament.

Zabezpieczenie ochronne powierzchni Powierzchnia zewnętrzna i wewnętrzna będzie zabezpieczona antykorozyjnie przez cynkowanie zanurzeniowemu (ogniowemu), które zapewnia powłokę cynkową o grubości jak w załączonej tabeli. Trwałość takiego zabezpieczenia gwarantuje bezobsługowe użytkowanie słupów i masztów od kilkunastu do kilkudziesięciu lat, w zależności od rodzaju atmosfery (przemysłowa, miejska, nadmorska, wiejska). Dla stref o dużej agresywności atmosfery (dwutlenek siarki, tlenki azotu, związki soli), zalecamy pokrywanie słupów powłokami malarskimi. Na życzenie słupy i maszty pokrywa się dodatkowymi powłokami malarskimi w dowolnej palecie kolorystycznej, łącznie z malowaniem farbami specjalnymi: nie przyjmujące brudu, fluorescencyjne, fotoluminescencyjne, efekt Kameleon i wiele innych. Dzięki temu trwałość może być odpowiednio przedłużona. Grubość powłok cynkowych na częściach, nie poddanych odwirowaniu (wg tablicy 2 normy EN ISO 1461)

urządzenia dla energetyki 7/2011

Wnęka słupowa Każdy słup oświetleniowy będzie wyposażony w drzwiczki, które zapewniają dostęp i zabezpieczają wyposażenie elektryczne słupa. Jest to pokrywa mocowana do słupa za pomocą zamka śrubowego na klucz trzpieniowy sześciokątny (imbus). Zapewnia ona ochronę wnęki w stopniu IP 43. Wnęka słupowa umożliwia instalowanie tabliczki bezpiecznikowej, której wymiary (szer. x głęb. x wys.) wynoszą nie więcej niż: 8 dla słupów parkowych i ulicznych H 7m: 85 x 85 x 400 mm 8 dla słupów ulicznych H>7m: 90 x 110 x 400 mm 8 dla masztów: 110 x 150 x 400 mm. Maszty oświetleniowe będą posiadać dwie wnęki pozwalające na wygodny montaż wyposażenia elektrycznego. We wnękach znajduje się zaczep uziemiający z otworem na śrubę M 10.

Wysięgniki Dla słupów wykonywanych w nowej technologii spawania laserowego został opracowany wysięgnik o długościach 0,5m, 1,0m, 1,5m, 2,0m, 2,5m, przy założeniu zastosowania maksimum 4 ramion wysięgnika. Jego konstrukcja przystosowana będzie do mocowania większości typów opraw oświetleniowych występujących na rynku. Dla masztów, rozwiązanie ich zakończenia będzie pozwalało zamocować wszystkie dotychczasowe konstrukcje będące w produkcji Elektromontaż Rzeszów S.A. Opracowano na podstawie materiałów firmy Elektromontaż Rzeszów

technologie, produkty – informacje firmowe

Wykorzystanie odpadowych gazów procesowych do produkcji „czystej” energii

Przed modernizacją ISChK z tzw. „zimnych świec” wydobywał się czarny obłok gazów uniemożliwiając widok nieba!

Energoinstal S.A. traktuje aspekty środowiskowe na równi z innymi elementami prowadzonej działalności, jednocześnie dążąc do poprawy i minimalizacji oddziaływania przemysłu na środowisko. Nasi klienci myśląc perspektywicznie zdają sobie sprawę, że wzrost kosztów energii niekorzystnie wpływa na ich zdolność do konkurowania na rynku. Współpraca z takimi przedsiębiorstwami, które decydując się na modernizację stosowanych technologii produkcji, dążą do osiągnięcia jak najlepszych wyników prowadzonych działań prośrodowiskowych jest dla nas czymś w rodzaju znaku firmowego potwierdzającego efektywność ekonomiczną czyli ograniczenie kosztów w warunkach konkurencji prowadzonej działalności, wiarygodność wśród inwestorów i klientów rynku, oraz możliwość uzyskania dofinansowania ze środków unijnych, z którego korzyści czerpią w ostatecznym rozrachunku zarówno przedsiębiorstwa jak i otaczające je środowisko naturalne.

ztandarową realizacją działań prośrodowiskowych jest przedsięwzięcie inwestycyjne EC Koksownia „Przyjaźń” w Dąbrowie Górniczej i zakończony 3-letni okres gwarancyjny jej eksploatacji. W realizacji tego zadania Energoinstal S.A. wystąpił jako Generalny Realizator Inwestycji. Postawione przed nami zadanie brzmiało: Budowa Elektrociepłowni opalanej własnymi gazami odpadowymi powstającymi przy procesie produkcji koksu tj. gazu koksowniczego i gazu nadmiarowego. Zakres przedsięwzięcia obejmował budowę obiektów i instalacji, w skład których weszły: instalacje poboru, oczyszczenia, przesyłu gazu nadmiarowego, międzywydziałowe sieci gazu opałowego, konwencjonalny blok parowy, wymiennik podstawowy do produkcji ciepła grzewczego sieci CO, instalacje elektryczne potrzeb własnych bloku i wyprowadzenia energii elektrycznej, instalacje wody chłodzącej z pompownią i chłodniami wentylatorowymi, instalacja podniesienia jakości wody zasilającej, instalacje pomocnicze jak sieci wody zdemineralizowanej, sieci wody pitnej, sieci wody przemysłowo-pożarowej, kanalizacji deszczowej, sanitarnej, instalacje ogólnobudowlane, wentylacji, klimatyzacji i ogrzewania, obiekty budowlane nowe i modernizowane, drogi, place, uzbrojenie terenu i mała architektura. Realizację przeprowadzono tak, by nie zakłócić dużej dynamiki i zmienności procesu produkcji oraz jakości wytwarzanego koksu, z zachowaniem ścisłych warunków bezpieczeństwa. Powstający z gazu cyrkulacyjnego silnie zapylony ubogi gaz nadmiarowy, w skład którego wchodzą niedopalone: wodór 5%, tlenek węgla 19% oraz zanieczyszczenia takie jak siarkowodór, naftalen, pył koksowy i smoła, który cechuje klasa temperaturowa T1, grupa wybuchowości I, IIA, IIC z dolną /górną granicą wybuchowości 4%/75%, przed modernizacją odprowadzany był do atmosfery w ilości 20.000 Nm³/h powodując bardzo duże obciążenie dla środowiska. Po modernizacji każdą świecę zrzutową gazu zamknięto w pełni zautomatyzowaną armaturą odcinającą. Pobierany z świec gaz jest podawany rurociągami do kolektorów i do stacji jego oczyszczania, skąd odprowadzony jest oddzielnym rurociągiem do spalenia o dyspozycyjnej ilości energii chemicznej ok. 12 MWt. Gaz koksowniczy to gaz sztuczny, pobierany z międzywydziałowej sieci gazu opałowego w stanie nasyconym

urządzenia dla energetyki 7/2011

technologie, produkty – informacje firmowe

po oczyszczaniu niskociśnieniowym, w skład którego wchodzą głównie: wodór 60% i metan 28%. Z uwagi na zanieczyszczenia stwarza określone trudności np. w przesyle rurociągami na większe odległości, wymaga zabudowy odwodnień miejscowych oraz wymaga okresowego parowania rurociągów gazowych. Dyspozycyjna dla przedsięwzięcia ilość energii chemicznej gazu wyniosła ok. 68 MWt. W palenisku wysokosprawnego kotła parowego w całości wyprodukowanego w Energoinstal SA w Katowicach wypływający z dużą prędkością w palniku gaz koksowniczy napotyka wir powietrza i daje mieszaninę palną, płomień podtrzymujący do współspalania gazu nadmiarowego. Podstawowymi zaletami mieszania gazów w komorze spalania to: pewna i niezawodna eksploatacja, zabezpieczenie w przypadku awarii przed podaniem tlenu z jednej do drugiej instalacji, prosta instalacja gazów opałowych stabilne prowadzenie płomienia z możliwością regulacji jego kształtu, utrzymanie wysokiej temperatury gazu nadmiarowego przed palnikiem, spalanie gazu koksowniczego nawet w przypadku awaryjnej pracy instalacji gazu nadmiarowego na zimną świecę. Kocioł bez zużycia paliw nieodnawialnych (kopalnych, gazu ziemnego czy gazu łupkowego) wykorzystując energię chemiczną i cieplną gazów sztucznych wytwarza parę przegrzaną o ciśnieniu 4,2 MPa i temperaturze 445°C do pracy blokowej lub w układzie kolektorowym może współpracować z pozostałymi turbinami: upustowo –kondensacyjną i przeciwprężną zapewniając pewną, niezawodną eksploatację kotła gazowego, produkcję pary technologicznej oraz ciepła na potrzeby innych wydziałów produkcyjnych, umożliwiając dalszy

rozwój i podniesienie poziomu bezpieczeństwa energetycznego zakładu. Konwencjonalny blok parowy opalany gazami procesowymi jest eksploatowany w zróżnicowanych warunkach obciążeń wynikających z potrzeb ruchowych Koksowni (technologicznych i grzewczych). Umożliwia uzyskanie ze strumienia pobranej mieszaniny gazów opałowych następujących celów strategicznych koksowni w warunkach nominalnej pracy tj. skojarzonej produkcji na potrzeby: pary technologicznej 23,3 MWt, pary ciepłowniczej 23,9 MWt, ciepła dla sieci grzewczej 14 MWt i wynikowo produkcji energii elektrycznej 20 MWe (max 21 MWe) stanowiąc źródło bilansujące potrzeby Koksowni na parę technologiczną w sytuacji ograniczenia produkcji baterii koksowniczych oraz produkcji pary z kotłów odzysknicowych i na cele podstawowego źródła ciepła sieci centralnego ogrzewania, dając ogromne korzyści energetyczne i ekologiczne. Osiągniętym celem przedsięwzięcia pod względem energetycznym było wytworzenie energii z sztucznego gazu procesowego, w skład którego wchodzi głównie wodór, mając na uwadze konsekwencje pakietu klimatycznego w odniesieniu do emisji i kwestii sekwestracji CO2 dla polskich elektrowni i elektrociepłowni, przyczyniając się w niewielkim stopniu do podniesienia efektu cieplarnianego w stosunku do wykorzystania nieodnawialnych zasobów energii pierwotnej w postaci paliw kopalnych zgodnie z wytycznymi Komisji Europejskiej z 10 stycznia 2007r. Osiągniętym celem związanym z ochroną środowiska jest redukcja emisji zanieczyszczeń pyłowo –gazowych pyłu w filtrach workowych do 160 Mg/rok i utylizację oczyszczonych w filtrach workowych gazów resztkowych w palenisku kotła parowego do 1815 Mg/rok, a tak-

urządzenia dla energetyki 7/2011

że ograniczenie emisji szeregu innych zanieczyszczeń do atmosfery. W konsekwencji uzyskany efekt ekologiczny pozwolił na dalszą rozbudowę zakładu i zwiększenie produkcji koksu . Zrealizowane zadanie potwierdza jednoznacznie, że istnieje możliwość zwiększenie sprawności energetycznej istniejącego zakładu przez wytworzenie ekologicznej i przyjaznej dla środowiska energii bez obciążania środowiska naturalnego substancjami szkodliwymi w koksowniach zgodnie z polityką zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego kraju . Utylizacja przez współspalanie gazów procesowych w kotle energetycznym jest unikatowym rozwiązaniem w światowym przemyśle koksowniczym. Koksownia „Przyjaźń”, decydując się na modernizację sprawdzonej technologii produkcji koksu z udziałem ENERGOINSTAL S.A., osiągnęła sukces w prowadzonych działaniach prośrodowiskowych, technicznych i ekonomicznych, którego naturalną konsekwencją w oparciu o przeprowadzony rachunek ekonomiczny i po ocenie opłacalności projektu inwestycyjnego jest następny etap - planowana rozbudowa elektrociepłowni o kolejny Blok energetyczny - o mocy termicznej 185 MWt w doprowadzonym paliwie i produkcję czystej energia z własnego gazu sztucznego. Głównym zadaniem nowego Bloku energetycznego będzie wytwarzanie energii elektrycznej (ok. 70 MWe) przez Blok z wysokosprawnym kotłem parowym opalanym gazem koksowniczym, na parametry pary świeżej : ciśnienie 12,2 MPa, temperaturze 540°C i wydajności parowej ok. 245 Mg/h współpracujący z turbiną: upustowo –kondensacyjną na potrzeby własne i sprzedaż do KSE. Jan Widera

technologie, produkty – informacje firmowe

Tworzenie zbilansowanych wysp jako sposób na ograniczenie skutków awarii systemowych. System Smart-Load. Wstęp Wiele zakładów przemysłowych posiada własne układy generacji, które w czasie normalnej pracy są połączone z Krajowym Systemem Elektroenergetycznym. Źródła te mogą być wykorzystane do tworzenia zbilansowanych wysp, które są skutecznym sposobem ograniczania skutków awarii systemowych. Wykreowana w sposób zamierzony wyspa pozwala zapewnić dostawę energii elektrycznej do najwrażliwszych odbiorców (obiektów) pod względem pewności zasilania. Oczywistym warunkiem stabilnej pracy wyodrębnionego obszaru sieci jest utrzymanie „w pracy” jednostki (jednostek) prądotwórczych, to z kolei wymaga zbilansowania energetycznego wyspy. W artykule poruszono zagadnienia związane z wyodrębnianiem zbilansowanych pod względem energetycznym wysp, oraz przedstawiono system „Smart-Load”, realizujący koncepcję bilansowania wyspy w jednym z zakładów przemysłowych. Artykuł został wzbogacony o doświadczenia eksploatacyjne oraz przykłady działania systemu. Dla użytkowników energii elektrycznej posiadających własną generację możliwość zapewnienia ciągłości dostaw energii dla najważniejszych odbiorów jest wartością samą w sobie. Dodatkowym przyczynkiem zainteresowania tematem tworzenia wysp jest Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 4 maja 2007 w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu elektroenergetycznego. Rozporządzenie to nakłada na odbiorcę energii elektrycznej podłączonego do sieci o napięciu 6kV lub wyższym obowiązek stosowania automatyki SCO. Intencją tego rozporządzenia jest ochrona KSE przed załamaniem. Zaprezentowany system „SmartLoad” z jednej strony wypełnia obowiązki stawiane w tym rozporządzeniu, z drugiej strony pozwala na utrzymanie pracy własnej jednostki wytwórczej. System Smart-Load System SmartLoad jest zaawansowanym systemem służącym do „inteligentnego” dokonywania wyłączeń w przypadku deficytu mocy czynnej w systemie elektroenergetycznym (lub jego części). Realizuje adaptacyjną automatykę SCO. Główną zaletą tego systemu w porównaniu do klasycznego SCO jest określoność mocy wyłączanej i stosunkowo krótki czas działania. Dla klasycznego SCO wyznaczane są odbiory, a nie moc wyłączana. Nie są uwzględnione bieżące obciążenia, oraz wprowadzona jest zbędna zwłoka czasowa działania wyższych stopni SCO (wynikająca z niższej nastawy częstotliwości dla tych stopni). Pracę systemu można podzielić na etapy: 8 monitorowanie obszaru 8 bilansowanie mocy 8 wyznaczenie odbiorów przeznaczonych do wyłączenia 8 identyfikacja stanu zakłóceniowego (deficytu mocy czynnej) 8 wyłączenie wyznaczonych odbiorów i zbilansowanie obszaru (0°SCO) 8 przy pogłębieniu spadku częstotliwości wyodrębnienie zbilansowanej wyspy 8 dalsza paca w układzie pracy wyspowej jako klasyczne 3-stopniowe SCO

Monitorowanie obszaru i bilansowanie mocy System pozwala na określenie miejsc w systemie, dla których dokonywany jest bilans mocy czynnej. Dla tak wyznaczonych miejsc (zwykle granica własności) określany jest bieżący przepływ mocy czynnej. W przypadku importu mocy czynnej do monitorowanego obszaru system za pomocą wielokryterialnego algorytmu wyznacza potencjalne odbiory przeznaczone do wyłączenia. Bieżąca suma konsumowanej mocy przez tak wyznaczone odbiory jest zbliżona (z określonym marginesem) do wielkości mocy dostarczanej do tego obszaru. Zatem potencjalne wyłączenie wyznaczonych odbiorów spowodowałoby zredukowanie przesyłanej mocy w określonym miejscu systemu do wartości stosunkowo małej w porównaniu do mocy bilansowanego obszaru i tym samym powstanie „prawie” zbilansowanej części systemu elektroenergetycznego. W tym stanie pracy ewentualne odcięcie od KSE w wyznaczonym punkcie nie spowoduje istotnych perturbacji w danym obszarze sieci. Jednostki generacyjne powstałej wyspy dostosują się samoczynnie do niewielkich zmian obciążenia. Osobnym problemem jest tu bilansowanie mocy biernej dla tak utworzonej wyspy. Na ekranie synoptycznym systemu uwidoczniona jest wartość deficytu mocy biernej, jeśli przekroczy on zadaną wartość generowana jest odpowiednia informacja o zbyt dużym deficycie mocy biernej w przypadku utworzenia wyspy. Wyznaczanie odbiorów do wyłączenia Zadaniem systemu SmartLoad jest bieżące wyznaczanie odbiorów przeznaczonych do wyłączenia w celu zbilansowania monitorowanego obszaru. Przy wyznaczaniu odbiorów brane są pod uwagę następujące kryteria: 8 priorytety odbiorów 8 bieżąca moc czynna 8 deficyt mocy (statyczny i dynamiczny) 8 zapas regulacyjny i ograniczenia jednostek wytwórczych 8 ilość wyłączeń 8 skuteczność wyłączeń. Wielokryterialny algorytm pozwala na optymalne wyznaczenie odbiorów przeznaczonych do wyłączenia. Algorytm ten nie wyznaczy np. odbiorów o najniższym priorytecie, jeśli bieżąca ich moc jest na tyle mała, że i tak trzeba „sięgnąć” po wyższy priorytet o znacznej mocy. Z drugiej strony wyznaczy tylko tyle odbiorów o danym priorytecie, aby zbilansować wyspę, wyznaczy też jak najmniejszą liczbę odbiorów do wyłączenia, tzn. nie zostaną wyznaczone odbiory o znikomym wpływie na bilans mocy. Wyznaczone odbiory są prezentowane na bieżąco na ekranie synoptycznym. Obsługa ma możliwość operacyjnej zmiany priorytetów dla poszczególnych odbiorów np. w zależności od uwarunkowań technologicznych. Identyfikacja stanu zakłóceniowego i realizacja wyłączeń w zerowym stopniu SCO Informacja o wyznaczonych odbiorach przesyłana jest do sterownika realizującego wyłączenia. Sygnałem pobudzającym automatykę odciążania jest spadek częstotliwości do nastawionej wartości nazwanej w systemie Smart-Load stopniem zerowym SCO. Wyłączenia są dokonywane bezzwłocznie.

urządzenia dla energetyki 7/2011

technologie, produkty – informacje firmowe Przejście na pracę wyspową Po dokonaniu wskazanych wyłączeń wybrany obszar powinien być w stanie zbliżonym do zbilansowanego. System SmartLoad monitoruje w dalszym ciągu częstotliwość w KSE. Jeśli system się odbuduje i częstotliwość wzrośnie nie zostaną dokonane dalsze wyłączenia. Natomiast w przypadku dalszego spadku częstotliwości obszar zostanie odcięty od KSE i w ten sposób zostanie utworzona zbilansowana wyspa. Praca wyspowa Po przejściu na pracę wyspową system w dalszym ciągu monitoruje częstotliwość. W przypadku wystąpienia deficytu mocy w tak utworzonym obszarze i dalszy spadek częstotliwości system realizuje klasyczną 3-stopniową automatykę SCO. Automatyka ta realizowana jest bezpośrednio przez sterownik, zatem w przypadku awarii systemu SmartLoad klasyczna automatyka SCO jest realizowana niezależnie.

Przykład realizacji systemu SmartLoad Jako przykładowy układ zasilania rozpatrywano system elektroenergetyczny dużego zakładu metalurgicznego, posiadający dwie główne dwusekcyjne rozdzielnie 6 kV (GPZ-ty) , zasilane pięcioma liniami 110kV, poprzez 5 transformatorów 110/6 kV. Zakład posiada własną elektrociepłownię, z pięcioma generatorami, z których trzy są stale utrzymywane w ruchu. Rozdzielnie oddziałowe zasilane z głównych GPZ-ów są wyposażone w 3 pola zasilające, a najważniejsze rozdzielnie wyposażone są w automatykę przełączania zasilań, gwarantującą niezbędną ciągłość ich zasilania. W sytuacji pozbawienia zasilania ważnych odbiorów, istnieje poważne ryzyko zniszczenia najważniejszych dla funkcjonowania zakładu urządzeń, co wiązałoby się z ogromnymi stratami finansowymi i kosztownym długotrwałym postojem zakładu. Dlatego obsługa układu energetycznego zakładu kładzie szczególny nacisk na utrzymywanie takiego układu pracy, aby rozdzielnie te były zasilane jednocześnie z KSE poprzez transformatory 110/6 kV i z pracujących generatorów. Taka konfiguracja daje szansę, że w przypadku awarii sieci zasilającej 110kV rozdzielnie będą dalej zasilane z pracujących generatorów. Istotnym jednak warunkiem takiej pracy jest istnienie odpowiednich układów automatyki, które w przypadku braku zasilania od strony KSE wykryją ten fakt i dokonają odpowiednich wyłączeń. Do bezpiecznego odstawienia awaryjnego linii technologicznych niezbędne jest w tym przypadku od kilku do kilkunastu minut, a prawidłowe działanie takiej automatyki w przypadku całkowitego zaniku zasilania ze strony KSE umożliwi przeprowadzenie bezpiecznego zatrzymania pracy zakładu. Utworzenie zbilansowanej wyspy jest w tym przypadku bardzo istotne ze względu na stosunkowo proste układy regulacji turbozespołów, które nie są wyposażone w zaawansowane funkcje regulacyjne mogące skompensować skoki obciążenia. Wieloźródłowość zasilań oraz zastosowana automatyka SZR sprawiają, że w analizowanym układzie elektroenergetycznym wystąpienie awarii, która wymagałaby działania opisanej wyżej automatyki na pozór wydaje się mało prawdopodobne. Jednakże w przeszłości mimo tak rozbudowanego układu zasilania kilkukrotnie zdarzyły się przypadki całkowitego zaniku zasilania tego zakładu lub znacznych jego fragmentów. Miały one miejsce z reguły w okresie remontowym, w okresach przeglądów linii WN, transformatorów itp. W takich nietypowych układach pracy w przypadku zaistnienia awarii, obsłudze ruchowej trudno jest niezwłocznie dokonać takich przełączeń, aby utrzymać stabilnie pracujące generatory w pracy na wydzielony układ sieciowy. Dlatego ze względu na ryzyko bardzo dużych strat w przypadku powtórzenia się takich sytuacji zdecydowano się na zastosowanie zaawansowanej automatyki, której zadaniem jest zapewnienie zasilania najistotniejszym odbiorom na terenie zakładu, wykorzystując dostępne pracujące jednostki wytwórcze. System monitoruje ok. 100 pól rozdzielni.

urządzenia dla energetyki 7/2011

Rys. 1. Widok głównego ekranu systemu Smart-Load SCO – przykładowa konfiguracja

Ogólny opis układu automatyki aktywnego odciążania Smart-Load Najistotniejszym warunkiem powodzenia działania takiego algorytmu jest szybkość jego reakcji na zakłócenia sieciowe. Podjęcie szybkich i trafnych wyłączeń w przypadku powstania wyspy zmniejsza głębokość zakłócenia, a tym samym zwiększa stabilność pracy i prawdopodobieństwo utrzymania kruchej równowagi w nowym układzie. Przy budowie systemu założono 5s jako maksymalny czas wyznaczania pól do wyłączenia po zmianie konfiguracji sieci i maksymalnie 0,1s jako czas od detekcji wyspy do dokonania odpowiednich wyłączeń. Zastosowany algorytm wyznacza odbiory „do wyłączenia” wielokryterialnie dla każdej potencjalnej wyspy. Brane są pod uwagę takie czynniki jak bilans mocy czynnej i biernej, priorytety odbiorów, oraz najmniejsza liczba wyłączeń. Po dokonaniu optymalizacji potencjalnych wyłączeń informacja ta jest wysyłana do jednostki wykonawczej. Zadaniem tej jednostki jest nadzorowanie napięcia w danym węźle sieci i detekcja stanu pracy wyspowej. Do tego celu wykorzystywane są kryteria podnapięciowe i podczęstotliwościowe, szybkości zmian tych parametrów oraz kryteriów kierunku przepływu mocy w węźle. Po zinterpretowaniu przez sterownik zakłócenia jako „praca wyspowa”, bezzwłocznie dokonywane są odpowiednie wyłączenia w celu zbilansowania mocy w wyodrębnionej wyspie. Takie działanie aktywnego algorytmu pozwala z maksymalnym stopniem powodzenia utrzymać własne źródło energii przy „życiu”. W odróżnieniu od takiego działania, standardowy algorytm SCO nie zapewnia zbilansowania mocy po wyodrębnieniu wyspy, co jest jego główną wadą. Powodem tego jest sztywne przypisane wyłączeń do poszczególnych stopni SCO, co nie pozwala na kontrolę wyłączanej mocy. Istotną sprawą, a często pomijaną, dla automatyki odciążania, zarówno dla tradycyjnej jak i dla „aktywnej”, jest problem działającej równocześnie automatyki SZR. Wydzielona wyspa praktycznie nie ma szans „obrony” przed niepożądanym w tym momencie dociążeniem. Szczególnie zaś, gdy są przełączane odbiory silnikowe z obniżonymi już obrotami, a więc trudnym do przewidzenia zapotrzebowaniem na moc czynną i bierną. Dlatego jedynym racjonalnym rozwiązaniem w tej sytuacji wydaje się blokada automatyki SZR w przypadku pracy wyspowej.

Efekty prób układu SMART-Load SCO Próbę przeprowadzono poprzez wyłączenie po stronie 110kV transformatora zasilającego Tr-1 symulując w ten sposób np. zadziałanie zabezpieczenia różnicowego szyn lub lokalnej re-

technologie, produkty – informacje firmowe

Rys. 2. Układ pracy rozdzielni GSE-1 przed wyłączeniem transformatora Tr-1

zerwy w stacji 110kV. Przedstawiony poniżej rysunek przedstawia układ pracy sekcji 1 i 2 fragmentu rozdzielni zasilanej z sieci przez transformator trójuzwojeniowy Tr-1 oraz generator G1. Znacznikami w prostokątach pokazane są aktualne wyniki obliczeń pól przeznaczonych do wyłączenia. W wyniku działania SMART-Load SCO wyznaczone pola zostały wyłączone a poniższy rysunek pokazuje stan pracy wyspy wykreowanej w wyniku działania adaptacyjnej automatyki SCO Jak pokazano na rysunku Rys.4. transformator po wyłączeniu strony 110kV pracował dalej pełniąc funkcje sprzęgła pomiędzy sekcjami 1 i 2. Pola wyznaczone do wyłączenia zostały wyłączone i wyspa została zbilansowana. Wykreowana w ten sposób wyspa o łącznej mocy ponad 8MW pracowała stabilnie przez ok. 1/2h i następnie została przyłączona do KSE. Na kolejnym rysunku przedstawiony jest przebieg napięcia i częstotliwości na szynach w czasie trwania próby. Niniejsza próba została przeprowadzona przy podwyższonej nastawie częstotliwości fo do 49Hz aby zmniejszyć ryzyko nieutrzymania się bardzo ważnych odbiorów w trakcie procesu produkcyjnego. W układzie docelowym nastawy powinny zostać skorelowane z działaniem innych automatyk zabezpieczeniowych. Częstotliwość od momentu zadziałania automatyki, czyli chwili czasowej ok. 1000 ms od wyłączenia wyłącznika 110kV

Podsumowanie

Rys. 3. Układ pracy rozdzielni po zadziałaniu automatyki SMART-Load SCO

Przedstawiona w referacie automatyka należy do kategorii zaawansowanych układów, które w określonych sytuacjach również znacząco mogą poprawić bezpieczeństwo pracy układów zasilających. Jej zastosowanie możliwe jest zarówno w przedstawionych układach przemysłowych jak i po odpowiedniej adaptacji w układach rozdzielczych zasilających większą liczbę odbiorów. Automatyka taka mogłaby częściowo rozwiązać również problemy współpracy małych elektrowni np. wodnych czy gazowych ( tzw. źródeł rozproszonych ) z energetyczną siecią rozdzielczą w przypadku zakłóceń w tej sieci. Zbilansowanie mocy odbieranej z produkowaną minimalizuje ryzyko wyłączenia z pracy generatora i zwiększa bezpieczeństwo zasilania wydzielonego fragmentu sieci. Należy również pamiętać o konieczności adaptacji układów synchronizacji i kontroli synchronizmu ze względu na konieczne synchroniczne przyłączenie tak wydzielonych fragmentów sieci do systemu elektroenergetycznego po usunięciu awarii i powrocie do normalnego układu pracy. Współczesna technika pozwala na bilansowanie większych obszarów sieci, jednak ze względu na granice własności sieci elektrycznej system bilansowania większych obszarów wydaje się być jeszcze odległy. Mariusz Talaga Energotest, Gliwice

Rys. 4. Przebieg napięcia i częstotliwości w czasie próby

Literatura 8 Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 4 maja 2007 w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu elektroenergetycznego. 8 PSE Operator S.A. Instrukcja Ruchu i eksploatacji sieci przesyłowej. Warunki korzystania, prowadzenia ruchu, eksploatacji i planowania rozwoju sieci. Obowiązująca od 1. stycznia 2011r. 8 Energotest. Instrukcja użytkowania systemu SmartLoad. Gliwice 2008. Rys. 5. Przebieg napięcia i częstotliwości w czasie tworzenia wyspy

urządzenia dla energetyki 7/2011

technologie, produkty – informacje firmowe

Wkład firmy COPA-DATA w energię odnawialną. Oprogramowanie zenon i straton nadzorują farmę wiatrową San Gregorio Magno W niedawno powstałej farmie wiatrowej w San Gregorio Magno (SA) zainstalowanych zostało 17 turbin wiatrowych, każda o mocy 2,5 MW, co łącznie daje 42,5 MW energii elektrycznej zasilającej sieć przesyłową. o realizacji tego projektu wybrana została firma SAET, która od blisko 40 lat z powodzeniem działa w branży energetycznej i środowiskowej. Dzięki jej skonsolidowanemu doświadczeniu, stałemu rozwojowi technologicznemu oraz zdolnościom integracji specyficznego know-how z szeroką wiedzą specjalistyczną z różnych dziedzin, które są niezbędne na tym polu, firma SAET zdołała z powodzeniem dostarczyć ukończony, gotowy do użycia zakład. Ze względu na to, że firma SAET specjalizuje się w systemach elektrycznych i automatyce przemysłowej (odpady do za-

kładów energetycznych, systemy kompostowania, konwersja biomasy itp.), mogła ona dostarczyć rozwiązanie, które obejmuje: stację 30 kV i kable 30 kV dla turbin, podstację 150/30 kV o mocy 42,5 MW, szynę zbiorczą ENEL, kabel podziemny 150 kV oraz nowy geograficzny system informacyjny, rozdzielnię GIS 150 kV, ze stacją główną ENEL. Dzięki takiemu podejściu energia zakumulowana przez farmę wiatrową pobierana jest do rozdzielni za pomocą sieci 30 kV. Stamtąd kierowana jest przez trzy trakty o długości 15 km do podstacji 150/30 kV zlokalizowanej w miejscowości Buccino, w pobliżu podstacji ENEL 150 kV.

Instalacja została uzupełniona o urządzenia pomocnicze, przekaźniki bezpieczeństwa IEC 61850, system SCADA oraz rejestrator jakości energii. Firma SAET w dziedzinie zadań nadzoru systemu podstacji postanowiła zaufać oprogramowaniu zenon oraz straton firmy COPA-DATA. Integracja systemu SCADA z siecią krajową odbywa się przy pomocy bramy z protokołem ICE 60870-104 zintegrowanej w oprogramowaniu zenon i przy pomocy rejestracji zdarzeń zapisywanych w formacie COMTRADE. Serwer zenon komunikuje się za pomocą protokołu IEC 61850 i Modbus TCP

urządzenia dla energetyki 7/2011

technologie, produkty – informacje firmowe z około 30 przekaźnikami bezpieczeństwa firmy GE. Dzięki takiej instalacji komputer nadzorujący gwarantuje następujące informacje: kontrolowanie dystrybucji energii z możliwością modyfikowania stanu rozdzielni; kontrolowanie panelu rozdzielni średniego napięcia; podgląd pojedynczej linii; kontrolowanie usług ogólnych; diagnostykę generatorów wiatrowych, trendów historycznych oraz ogólną diagnostykę sieci Ethernet. Jednocześnie oprogramowanie straton dysponuje własnym sterownikiem IEC 61850, który – korzystając ze zgodnego z normą IEC 61131-3 oprogramowania soft-logic – zarządza logiką rozłączeniową. Dzięki temu, jeżeli konfiguracja sieci będzie tego wymagała, oprogramowanie straton umożliwia rozłączenie farm wiatrowych. Rozwiązanie HMI/SCADA zenon udowodniło swoje szczególne dopasowanie do zarządzania podstacjami elektrycznymi. Dzięki elastyczności i zdolnościom adaptacyjnym oprogramowania zenon, klientowi dostarczona została spersonalizowana platforma zdolna do zagwarantowania specyficznych funkcji. Na przykład: dzięki wykorzystaniu natywnych sterowników, takich jak IEC 61850 i Modbus TCP, komunikacja z i między różnymi urządzeniami jest prosta i wydajna. Brama podrzędna IEC 60870-104 udostępnia dane procesowe pobrane z farmy wiatrowej do centrów zdalnego sterowania, które uzyskują dostęp za pomocą urządzenia nadrzędnego IEC 60870-104. Doskonała integracja oprogramowania straton soft-logic w środowisku zenon umożliwiła niezwykle łatwe dodanie dodatkowych funkcji, takich jak rozłączanie, które może być programowane logiką IEC 61131-3. Ponadto system umożliwia zdalne sterowanie przy użyciu aplikacji Remote Desktop zintegrowanej ze środowiskiem zenon.

Farma wiatrowa SORGENIA w San Gregorio Magno (SA) Podstacja 150 kV, kabel WN oraz rozdzielnia GIS dla sieci Terna Firma Sorgenia zbudowała nowe farmy wiatrowe w czterech wybranych obszarach gminy San Gregorio Magno (SA) we Włoszech. Kompletna farma wiatrowa składa się z 17 turbin wiatrowych, każda o mocy 2,5 MW. Skumulowana moc generowana przez farmę wiatrową zbierana jest przez aparaturę rozdzielczą 30 kV umieszczoną w dedykowanym, prefabrykowanym budynku wybudowanym na miejscu („Cabina diSmistamento”). Wygenerowana energia jest następnie przesyłana (przez dwa kable zasilające o długości około 15 km) do podstacji 150/30 kV zlokalizowanej w pobliżu rozdzielni 150 kV ENEL w miejscowości Buccino. Elek-

trownia o mocy znamionowej 42,5 MW produkuje energię elektryczną dla włoskiej narodowej sieci wysokiego napięcia (RTN: Rete di Trasmissione). Zakres dostawy firmy SAET obejmował gotową do użycia instalację z: 8 Stacją 30 kV i kablami 30 kV z turbin wiatrowych 8 Rozdzielnią 150/30 kV o mocy 42,5 MW 8 Szyną zbiorczą ENEL 8 Kablem podziemnym 150 kV 8 Nową rozdzielnią GIS 150 kV w panelu sterowania ENEL. Instalacja została ukończona wraz z urządzeniami pomocniczymi, systemem ochronnym IEC 61850, śledzeniem

urządzenia dla energetyki 7/2011

działania, systemem SCADA i rejestratorem zaburzeń. Integracja systemu SCADA z siecią krajową została ukończona za pomocą urządzeń komunikacyjnych umożliwiających transmisję danych między „farmą wiatrową” i rozdzielnią a zdalnym nadzorem sieci TERNA przez protokół IEC 608705-104 i do protokołu analizy zapisów zaburzeń COMTRADE. Kompletny pakiet okazał się sukcesem. Słowa kluczowe: ochrona, panel sterowania, aparatura rozdzielcza podstacji, strona diagramu pojedynczej linii w systemie SCADA

technologie, produkty – informacje firmowe

MURABET Świątkowski Wojciech – farma wiatrowa jako zabezpieczenie na przyszłość Historia firmy zaczyna się w roku 1986, kiedy to jej właściciel w okolicach Golubia-Dobrzynia położonym 20 kilometrów na północnywschód od Torunia oferował usługi remontowo-budowlane, zaś od 1993r. pod nazwą PUHP MURABET została przeniesiona siedziba do samego Golubia-Dobrzynia.

urządzenia dla energetyki 7/2011

technologie, produkty – informacje firmowe ciągu 25 lat funkcjonowania przedsiębiorstwa w portfolio firmy znalazły się zarówno produkcja materiałów budowlanych, jak i oferowanie usług budowlanych przy wykorzystaniu własnego ciężkiego sprzętu budowlanego. Pan Świątkowski w celu zdobycia intratnych kontraktów podjął się startowania w lokalnych przetargach, takich jak budowa i modernizacja szkół, hal sportowych, budynków mieszkalnych, ulic, mostów, marketów, itd. W celu podwyższenia wiarygodności w 2005 roku firma wdrożyła system jakości ISO 9001. W 2007 roku zrodził się pomysł zainwestowania własnego kapitału, lokowanego dotychczas na giełdzie papierów wartościowych, w inwestycję, która ma być z założenia zabezpieczeniem Pana Świątkowskiego na tzw. późną starość. Chodziło z jednej strony o wysoce rentowny i pewny biznes a z drugiej strony nie wymagający w dalszej perspektywie dużego nakładu pracy. Pan Świątkowski postawił na produkcję i sprzedaż energii elektrycznej z odnawialnych źródeł, którego tematyką interesował się od wielu lat. Na samym początku właściciel firmy musiał skalkulować opłacalność budowy farmy wiatrowej, biorąc pod uwagę koszty inwestycji oraz potrzebny czas na załatwienie wszystkich niezbędnych zezwoleń. Budowa miała zwrócić się w ciągu 10 lat, zaś przewidywany czas pracy maszyny ustalono na 25 lat. Z uwagi na kapitałochłonność inwestycji, Pan Wojciech Świątkowski zwrócił się o wsparcie finansowe do swojego wieloletniego partnera – PKO Banku Polskiego, który wykazał się elastycznością oraz który zaufał i poparł planowaną inwestycję. Z uwagi na brak odpowiednich programów dotacji z UE oraz wielką trudność z synchronizacją realizacji toku inwestycji z ogłoszeniami wyników dofinansowań z UE, firmie nie udało się pozyskać środków z UE. Tylko dzięki 15-letniemu kredytowi inwestycyjnemu z PKO BP Banku Polskiego przy wykorzystaniu transakcji zabezpieczającej ryzyko walutowe, MURABET zabezpieczył kontrakt z dostawcą turbin wiatrowych firmą ENERCON GmbH z Aurich w Niemczech. Sam wybór zagranicznego producenta maszyn, uwzględniając oferowane produkty, zastosowane technologie, wydajności maszyn, warunki umowy i gwarancji, trwał kilka miesięcy. Wg założeń sam zakup i instalacja dwóch turbin wiatrowych ENERCON typ E 53 o mocy 0,8 MW i wysokości 73m wymagała nakładu ok. 10 mln zł. Planowaną budowę rozpoczęto od wyboru miejsca (właściciel firmy MURABET w 2008 roku zakupił działkę o powierzchni 1,79 ha niezabudowaną rolniczą stanowiącą zgodnie z ewidencją gruntów w części nieużytek zlokalizowaną 0,5 km od najbliższych zabudowań), biorąc pod uwagę obowiązujące prawo (decyzja o wa-

runkach zabudowy), wymagania energetyczne (projekt łącza energetycznego), uzgodnienia lokalizacji z Dowództwem Sił Powietrznych oraz Urzędem Lotnictwa Cywilnego. Dodatkowo przeprowadzono badania geologiczne, badania wpływu na środowisko, wpływu na NATURĘ 2000 oraz badanie tzw. wietrzności (strefa III – korzystna w 5-stopniowej skali), która ma główny wpływ na efektywność pracy turbiny. Kolejne formalności, z którymi zmierzył się Pan Świątkowski, to uzyskanie decyzji o warunkach środowiskowych,

urządzenia dla energetyki 7/2011

warunków energetycznych, uzgodnienie trasy linii kablowej dla zasilania farmy wiatrowej. Ostatecznie po uzyskaniu pozwolenia na budowę oraz na podstawie koncesji na wytwarzanie energii elektrycznej, ostateczny cel został osiągnięty. PUHP MURABET poza oferowaniem usług wykonywania fundamentów oraz dróg dojazdowych pod farmy wiatrowe za zlecenie, planuje postawić kolejne farmy wiatrowe w kilku lokalizacjach, gdzie w tej chwili zaawansowanie realizacji jest na różnych etapach.

technologie, produkty – informacje firmowe

Rozłączniki SASILplus do rozdzielnic niskiego napięcia Firma JEAN MÜLLER jest od ponad 20 lat producentem rozłączników z bezpiecznikami typu SASIL do wnętrzowych rozdzielnic niskiego napięcia dla prądów do kilku tysięcy Amperów. Rozłączniki te znalazły zastosowanie w dziesiątkach tysięcy rozdzielnic na całym świecie, głównie w takich obiektach jak biurowce, centra handlowe, szpitale, hotele, elektrownie, lotniska, jak też w najróżniejszych gałęziach przemysłu – szczególnie w branży chemicznej, motoryzacyjnej i maszynowej. Również w Polsce przez ostanie kilkanaście lat zainstalowano te rozłączniki w ponad 200 obiektach i zakładach. W połowie tego roku została zakończona produkcja aparatów SASIL, a na rynku oferowana jest wyłącznie nowa rodzina rozłączników z bezpiecznikami pod nazwą SASILplus.

Fot. 1. Przykład fragmentu rozdzielnicy z aparatami SASILplus z osłonami zacisków

owe aparaty SASILplus mają takie same wymiary zewnętrzne jak dotychczasowe aparaty, a więc można je stosować bez żadnej specjalnej adaptacji we wszystkich rozdzielnicach dostosowanych do montażu rozłączników SASIL. Na rynku dostępne są dziesiątki typów standardowych rozdzielnic dostosowanych specjalnie do montażu rozłączników SASIL oferowanych przez kilkudziesięciu producentów. W Polsce najpopularniejsze to X-Energy i MODAN firmy EATON (dawniej MOELLER ELECTRIC), PRISMA PLUS i OKKEN firmy SCHNEIDER ELECTRIC, GEA PLUS i SEN firmy GENERAL ELECTRIC, SIVACON firmy SIEMENS czy też rozdzielnice takich firm jak RITTAL, HENSEL czy SCHRACK. Zaletą rozłączników SASILplus jest bardzo łatwy i szybki montaż, standaryzacja części, bezpieczeństwo obsługi dzięki mechanizmowi migowemu, łatwość dowolnej rekonfiguracji i rozbudowy oraz wytrzymałość na wysokie prądy zwarciowe. Rozłączniki SASILplus są wytwarzane dla bezpieczników typu NH 000/00, 1, 2 i 3 (do 630A) dla prądu przemiennego o napięciu 400V, 500V i 690V (wykonanie specjalne do 1000V) oraz prądu sta-

łego o napięciu 220V i 440V. Stosuje się je w rozdzielnicach głównych i pomocniczych do ochrony przewodów i kabli oraz zabezpieczania pojedynczych silników elektrycznych. Aparaty mogą mieć przyłącza kablowe z prawej lub lewej strony, co przykładowo umożliwia zabudowę 2 pól rozłącznikami SASILplus z jednym wspólnym obszarem przyłączy kablowych pomiędzy tymi polami. Przy znamionowym napięciu roboczym 400 i 500V AC aparaty SASILplus w wykonaniu H należą do kategorii użytkowej AC-23 i przy odpowiedniej konstrukcji rozdzielnicy mają zdolność załączania na warunkowy znamionowy prąd zwarciowy do 120 kA (jest to dużo więcej niż wytrzymałość zwarciowa wyłączników kompaktowych), natomiast w wykonaniu N należą do kategorii AC-22 i wytrzymują prąd zwarciowy do 55 kA. Przy napięciu 690V AC wykonanie N ma takie same parametry jak opisane powyżej, natomiast wykonanie H wytrzymuje znamionowy prąd zwarciowy do 80 kA. Ponieważ są to aparaty z wkładkami topikowymi, to w przypadku zwarcia wymienia się bezpieczniki i aparat jest jak nowy – w przypadku wyłączników kompaktowych każde zwarcie pozostawia

pewne ślady na stykach i po kilku zwarciach należałoby wymienić taki wyłącznik na nowy albo przynajmniej skontrolować styki. Rozłączniki SASILplus mogą być wyposażone w 1, 3 lub 4 przekładniki o prądzie wtórnym 1A lub 5A, klasy 1, 0,5, 0,5s i specjalne 0,2 - w zakresie 50-600A, amperomierz elektromagnetyczny lub bimetalowy, elektroniczną kontrolę stanu bezpieczników, wskaźnik stanu załączenia i wtyczkę wyprowadzającą dane pomiarowe na zewnątrz. W odróżnieniu od aparatów poprzedniej generacji SASIL, gdzie montaż dodatkowego wyposażenia dokonywany był przez producenta, w rozłącznikach SASILplus mamy dużo większą elastyczność. Istnieje możliwość zamówienia wyposażonych aparatów u producenta lub zakupu rozłączników wraz z okablowaniem wewnętrznym i samodzielnego łatwego montażu dowolnych elementów wyposażenia dodatkowego, w szczególności przekładników i amperomierza. Najpopularniejsze wykonania SASILplus są dostosowane do bezpośredniego połączenia z 3 szynami o grubości 10 mm (szerokość od 40 do 100 mm) i rozstawie 185 mm, aczkolwiek dostępne są też

Fot. 2. Aparaty SASILplus do prądów 160A, 250A, 630A

urządzenia dla energetyki 7/2011

wykonania specjalne jak np. na szyny o rozstawie 60 mm; dla bezpieczników wg British Standard; z symetryczną płytą czołową (odpowiadają wtedy dokładnie wymiarom aparatów Slim-line firmy ABB), aparaty sprzęgłowe do 2 systemów szyn, podwójne rozłączniki do 1250A, wykonania 4 biegunowe, 2 biegunowe na prąd stały. Rozłączniki SASILplus instaluje się zasadniczo w poziomie, gdyż wtedy jest zapewniona optymalna wentylacja, ale przy zastosowaniu dodatkowego współczynnika korekcyjnego istnieje również możliwość zabudowy pionowej. Przy montażu poziomym istnieje możliwość zainstalowania nawet ponad 20 rozłączników SASILplus, a suma prądów w jednym polu wynosi zwykle do 1600-2300A (decydują o tym wyniki badania typu rozdzielnicy). Jedną z podstawowych zalet rozłączników SASILplus jest, przy odpowiedniej budowie rozdzielnicy, możliwość dokonywania montażu, napraw i zmian w konfiguracji bez potrzeby odłączania rozdzielnicy od sieci elektrycznej. Jest to możliwe dzięki zastosowaniu podwójnego rozłączania (przed i za bezpiecznikiem) oraz systemu osłon przyłączy kabli i szyn pola. W stanie zabudowanym jest zapewniony stopień ochrony IP40 od frontu, natomiast przy otwartej klapie rozłącznika oraz po wyjęciu aparatów pomiędzy obszarem zabudowy a szynami i obszarem przyłączy kabli - IP20. Aparat można otworzyć wyłącznie w stanie rozłączonym, co zapewnia bezpieczeństwo obsługi. Rozłączniki te dzięki mechanizmowi migowemu są bezpieczne dla obsługi i mogą być załączane i rozłączane pod napięciem przez osoby nieprzeszkolone w zakresie obsługi urządzeń elektrycznych. Wielką zaletą rozdzielnic z aparatami SASILplus jest elastyczność rozwiązań zarówno na poziomie projektowania, montażu, jak i późniejszych zmian w konfiguracji. Szczególnie to ostanie jest ważne, gdyż zwykle trudno przewidzieć, jakie dodatkowe urządzenia zostaną podłączone w przyszłości do rozdzielnicy. Wszystkie rozłączniki SASILplus mają taką samą szerokość i głębokość, w zależności od wielkości różnią się jedynie wysokością: wielkość 00 (do 160A) ma 50 mm, rozmiar 1 (do 250A) ma 75 mm a wielkość 2 (400A) i 3 (630A) po 150 mm. Aparaty wsuwa się jak szuflady w tzw. prowadnice, które przykręcane są do profili montażowych o rastrze 25 mm. Elastyczność zmian można przedstawić na przykładzie rozdzielnic, które zainstalowane są w halach targów międzynarodowych w Hannowerze: w jednym tygodniu odbywa się wystawa ciężkich maszyn i w rozdzielnicy są zainstalowane np. 8 rozłączników o wielkości 2 lub 3, a w następnym tygodniu będzie wiele małych stoisk i potrzeba będzie 24 rozłączników SASILplus o wielkości 00. Wprawny elektryk

w ciągu ok. 1-2 godzin wymontuje te 8 rozłączników z prowadnicami i w to samo miejsce zamontuje 24 rozłączniki o wielkości 00. Kolejnym ważnym elementem w rozłącznikach SASILplus jest możliwość zbierania danych elektrycznych i ich wyprowadzenie na zewnątrz. Najprostszym sposobem jest wyprowadzenie przez wtyczkę toru sygnalizacyjnego danych z przekładników, ze styków pomocniczych informujących o stanie załączenia oraz z modułu kontroli stanu bezpieczników. Istnieje też opracowany przez firmę JEAN MÜLLER własny system zbierania danych. W aparatach SASIL był to moduł działający w systemach typu PROFIBUS, natomiast w rozłącznikach SASILplus jest to element systemu CAN-BUS. Firma JEAN MÜLLER opracowała w oparciu o znany (opracowany kiedyś przez firmę BOSCH) otwarty protokół CAN-BUS system pod nazwą PLVario do zbierania, wizualizowania i analizowania różnorodnych danych w rozdzielnicach niskiego napięcia. Przy pomocy modułów EM3 zainstalowanych w aparatach SASILplus lub tez oddzielnych aparatów zaczepianych na szynę montażową (pozwalają opomiarować przez przekładniki także inne aparaty jak rozłączniki bezpiecznikowe, wyłączniki kompaktowe itp.) można zebrać następujące informacje odnośnie 3 faz: napięcie, prądy fazowe, współczynnik mocy, częstotliwość i asymetria obciążenia, wyższe harmoniczne (do 21), praca czynna i bierna, licznik energii. Przy pomocy dodatkowych elementów systemu PLVario można zbierać dane np. o temperaturze, prezentować dane na wyświetlaczu, korzystać z analogowych i cyfrowych wejść i wyjść, przesyłać dane do systemów nadrzędnych korzystając z różnych interfejsów (z CAN-BUS do Ethernet, BACnet, PROFIBUS, MODBUS, LONWORKS itp.). Firma JEAN MÜLLER ma również w ofercie szeroką gamę osprzętu do rozdzielnic zabudowanych aparatami SASILplus – są to osłony wentylacyjne czy elementy zasłaniające puste miejsca pod przyszłą zabudowę aparatami, moduły umożliwiające zabudowanie w tej samej rozdzielnicy aparatów modułowych montowanych na szynach TH35, wyłączników kompaktowych czy też podzespołów montowanych na szynach zbiorczych o rozstawie 60 mm. Podsumowując można stwierdzić, że rozłączniki z bezpiecznikami SASILplus są najnowocześniejszymi aparatami tego typu na rynku i spełniają wysokie wymagania stawiane nowoczesnym rozdzielnicom niskiego napięcia, zarówno w zakresie bezpieczeństwa, wygody obsługi, elastyczności rozwiązań jak i zbierania danych pomiarowych. Autor: Zbigniew Błażejewski

technologie, produkty – informacje firmowe

Transformatory, jakich nie znacie Potoczne pojmowanie możliwości technicznych transformatora ogranicza się najczęściej do traktowania go jako urządzenia, pozwalającego na podłączenie niskonapięciowych odbiorników energii elektrycznej do publicznej sieci zasilającej o wyższym napięciu. Jednak nazwa tego popularnego sprzętu nie oddaje w pełni wszystkich możliwości. ozwój świata od samego początku uzależniony był od dwóch jednakowo istotnych czynników: od dostępu do źródeł energii oraz od metod ich wykorzystywania. Od zarania dziejów doskonalimy metody jej pozyskiwania ze źródeł światła słonecznego i z energii geotermalnej. Współczesny rozwój technologiczny opiera się na tych samych zasadach. Tak jak w przypadku światła, odkryta w drodze obserwacji natury i licznych eksperymentów elektryczność jest uniwersalnym nośnikiem energii, pozwalającym na łatwe przesłanie i wykorzystanie jej w zadanych warunkach dzięki prostej, taniej i cechującej się dużą sprawnością maszynie elektrycznej zwanej transformatorem. Odkryto już wiele możliwości użycia transformatorów, jednak łączy je ta sama zasada działania, polegająca na przekształceniu napięcia i prądu przemiennego na zmienne pole magnetyczne oraz na powrót na napięcie i prąd przemienne – być może już o innych wartościach.

Firma Noratel, od 90 lat zajmuje się produkcją transformatorów, dławików i zasilaczy, a od niedawna, wraz z przejęciem duńskiej fabryki Garre, przekładników. Ta tradycja nie zwalnia nas z chęci ciągłego rozwoju, w oparciu o potrzeby rynku. Stąd wciąż rozszerzamy nasze możliwości produkcyjne jak i zatrudniamy coraz więcej pracowników do działów technicznego i R&D, by lepiej odpowiadać na zmieniające się oczekiwania klientów. W zakładzie produkcyjnym w Dobrej k. Szczecina, 300-osobowa załoga z pasją tworzy dla Państwa wyroby najwyższej jakości, które prawidłowo użytkowane służą przez długie lata. W standardowej ofercie Noratel znajdują się rozwiązania z zakresu transformatorów separacyjnych, bezpieczeństwa, toroidalnych, oświetleniowych, trójfazowych, autotransformatorów odczepowych i z płynną regulacją. Ponadto, oferujemy transformatory / i inne urządzenia indukcyjne / do zastosowań specjalnych,

jak transformatory medyczne, górnicze, morskie, zasilacze impulsowe, dławiki filtracyjne, silnikowe i ochronne, stosowane w układach kompensacji mocy biernej. Wśród transformatorów separacyjnych największym uznaniem cieszy się model

Transformator SU

urządzenia dla energetyki 7/2011

technologie, produkty – informacje firmowe

Transformator FR

SU i SUL o stopniu ochrony IP00, typ FR IP20 oraz modele o wyższym stopniu ochrony, IP44. Transformatory SU to otwarta konstrukcja z montażem tablicowym za pomocą stóp kątownika. Napięcia pierwotne to przekrój 230-250, 400-415-440 oraz 660-690V, po stronie wtórnej 115 lub 230V. Moce standardowych typów to od 35 do 3600VA. Transformatory SUL zbudowane są podobnie do SU. Różnią się montażem, gdyż do 250VA mogą być montowane zarówno tablicowo jak i na szynę T-35. Dodatkowo wykonane są zgodnie ze standardami UL506. Charakteryzują się również większą uniwersalnością. Napięcia PRI to 230-400 +/-15V lub 400460+/-20V oraz 500-575 +/-25V. Po stronie wtórnej 2x115V, w podłączeniu szeregowym 230V, moce do 2500VA. Zarówno do typu SU jak i SUL możemy zaoferować metalową obudowę typu SUK, zapewniającą stopień ochrony IP20 lub IP23 w zależności od tego czy zamontujemy ją na podłodze czy na ścianie. Typ FR, w obudowie o stopniu szczelności IP20 do 130VA ma możliwość montażu na szynę. Pozostałe moce, do 400VA przystosowane są do montażu tablicowego. Napięcia wejściowe to 230-250, 400-415-440, 460-480-500, 660-690V, po stronie wtórnej 115 lub 230V.

Transformator LF-GS

Typ LF to transformator w obudowie o klasie szczelności IP44, wykonanej z wysokiej jakości materiału. Wyprowadzenia na przewody, po stronie PRI z wtyczką lub na kostki, do których dostęp zapewniają przepusty gumowe. Napięcia po stronie pierwotnej to 230250 lub 400-440V, po stronie SEC 115 lub 230V, moce do 1000VA. Większe transformatory separacyjne, o mocy powyżej 3600VA wykonujemy w konstrukcji 2-kolumnowej. Typ 2LT o mocy do 125kVA posiada najczęściej napięcia w zakresie 115-1000V po stronie PRI i SEC. Modele te stosowane są jako wolnostojące, w obudowie IP23 lub do zabudowy w szafach. Transformatory bezpieczeństwa występują również w powyższych odmianach, jako typ SU, SUL, FR, LF oraz dodatkowo jako transformatory toroidalne. Najbardziej popularny model SU charakteryzuje się napięciem PRI 230-250 lub 380-400-415-440V. Po stronie SEC 6-8, 12, 24, 32, 42-48V. Wszechstronny model SUL, z montażem tablicowym, do 250VA na szynę T-35, posiada napięcia PRI 230-400 +/-15V, 400-460 +/-20V oraz 500-575 +/-25V, SEC 24V. Model FR, szczególnie popularny w branży automatyki w Polsce posiada napięcia wejściowe 230-250, 380400-415-440, 380-400-440-450-480V i wyjściowe 12,24 lub 42V. Montaż na szynę jest możliwy do 160VA w transformatorach na 24V. Dodatkowo modele 24V o mocy 40,90 i 130VA w wersji FR-PS posiadają zabezpieczenie przeciwzwarciowe i przeciwprzeciążeniowe. Transformatory LF charakteryzują się montażem na ścianie lub suficie, stosowane są w branży automatyki, systemach alarmowych, ogrzewaniu podłogowym, oświetleniu. Napięcia po stronie PRI 230-250V, SEC 6-8, 12, 17, 18, 24, 32, 42-48V. Spośród transformatorów bezpieczeństwa polecamy również model RDS, w modułowej obudowie o stopniu ochrony IP20, przeznaczony do montażu na szynę T-35. Ma separowane, izolo-

Transformator 2LT

wane uzwojenia, zabezpieczenie przed zwarciem i przeciążeniem. Najbardziej popularne modele mają wyjście 12 i 24V. Transformatory toroidalne produkowane w firmie Noratel wykonywane są z dbałością o każdy etap procesu produkcji. Fabryka pod Szczecinem produkuje rdzenie na własne potrzeby, z różnych rodzajów blach transformatorowych, w zależności od wymagań konstrukcji. Stąd mamy kontrolę nad całym procesem produkcji transformatora toroidalnego i jesteśmy pewni, że oferując urządzenie do aplikacji audio lub medycznych proponujemy rozwiązanie zgodne z oczekiwaniami klienta. Produkcja rdzeni toroidalnych ma dla nas bardzo duże znaczenie także w przekładnikach. Z uwagi na specyfikę wyrobu, precyzja wykonania rdzenia jest tutaj czynnikiem warunkującym późniejszą zgodność parametrów. Przekładniki produkujemy w polskim oddziale od około 5 lat. Zainwestowaliśmy w maszyny i sprzęt kontrolno-po-

Produkcja rdzeni toroidalnych

urządzenia dla energetyki 7/2011

technologie, produkty – informacje firmowe

Przekładniki

miarowy pozwalające na ich produkcję. W naszej ofercie standardowej znajdują się przekładniki prądowe i napięciowe, w klasach dokładności od 0,2s do 3, o zakresach prądowych od 15 A do 8000 A i współczynniku bezpieczeństwa FS5 lub FS10 w zależności od wartości prądów, wykonane zgodnie z normą EN 60044-1 i EN 60044-2. Bogaty wybór wykonań, zarówno na szynę, jak i na kabel oraz akcesoriów zadowolą najbardziej wymagających klientów. W programie standardowym posiadamy

także transformatory oraz dławiki 3-fazowe. Wykonujemy je w przeważającej mierze z uzwojeniami miedzianymi, na życzenie klienta stosujemy drut lub folię aluminiową. W zakładzie w Dobrej posiadamy zespoły cięcia blach umożliwiające przygotowanie blach do rdzeni 3-fazowych w naszej fabryce. Na rynku polskim najczęściej sprzedajemy dławiki ochronne do układów kompensacji mocy biernej z 7- lub 14% współczynnikiem tłumienia. Wykonywane są one w konstrukcji otwartej, do

montażu w szafach za pomocą stóp kątownika. Ponadto, najczęściej spotykanymi dławikami są dławiki kompensacyjne stosowane w układach kompensacji mocy biernej pojemnościowej. Spośród modeli o szczególnym przeznaczeniu Noratel w ofercie standardowej posiada transformatory medyczne 2LTM i urządzenia medyczne typu IMED. Oba rodzaje wyrobów spełniają wymagania normy medycznej EN60601-1, wykonane są z najwyższej jakości materiałów, by spełnić zaostrzone kryteria tej branży. Typ 2LTM występuje jako model do zabudowy w szafach medycznych lub jako osobne urządzenie w obudowie IP23. IMED jest osobnym urządzeniem do zasilania wymagającego sprzętu w pomieszczeniach medycznych. Noratel posiada bogaty wybór autotransformatorów odczepowych, w obudowie lub w wersji IP00, jak również autotransformatorów z płynną regulacją 1- i 3-fazowych oraz zasilaczy. W ofercie posiadamy zasilacze indukcyjne oraz impulsowe, z montażem tablicowym i na szynę T-35, o napięciu stabilizowanym lub nie. Standardowe wykonania to modele o napięciu PRI 230 lub 400V i SEC 5,12,14,15,24 lub 48V DC, z tętnieniem od 0,2 do 48%. Mniej typowe napięcia SEC, również z oferty standardowej to 6,9 i 28 V DC. Zasilacze impulsowe mają bardziej uniwersalne napięcie PRI w zakresie 90-265V lub 120375 V DC. Produkujemy również zasilacze 3-fazowe, do 960VA. Bogata oferta wykonań typowych nie pokrywa wszystkich potrzeb rynku, stąd większe moce lub inne parametry zasilaczy uzyskujemy w oparciu o indywidualne ustalenia z klientem. Program standardowy stanowi około 30% naszej produkcji a w pozostałych 70% spełniamy najśmielsze oczekiwania klientów poszukujących doświadczenia, kompetencji i elastyczności. Nasze produkty tworzymy z najwyższej jakości materiałów uznanych producentów. W Polsce zaopatrujemy przede wszystkim branże automatyki, medyczną, energii odnawialnej, kompensacji mocy biernej, oświetleniową, produkcji maszyn i fabrykacji szaf. Zapraszamy do współpracy Noratel Sp. z o.o. ul. Szczecińska 1K 72-003 Dobra Szczecińska Tel. 91 311 30 41,42 Tel/Fax: 91 311 30 43 Fax: 91 311 30 44 e-mail: sprzedaz@noratel.pl www.noratel.pl

Dławik 3-fazowy

Mgr Małgorzata Żytkowiak – Dyrektor Sprzedaży Noratel Sp. z o.o. Mgr Inż. Marcin Kiezik – Kierownik Działu Badań i Rozwoju

urządzenia dla energetyki 7/2011

technologie, produkty – informacje firmowe

Przewody, kable oraz systemy osłonowe dla systemów automatyzacji w górnictwie. HELUKABEL® – firma rozwiązująca trudne zagadnienia techniczne, dostarczająca kable i przewody dla różnych aplikacji i warunków pracy. Jest to oferta produktowa dla producentów maszyn przemysłu chemicznego, sektora spożywczego jak i przemysłu ciężkiego. Oferta nasza to sprawdzone produkty – dające pewność połączenia, niezawodność pracy tych aplikacji. arunki jakie spotykamy w sektorze górniczym należą do najcięższych – odpowiadając na potrzeby tego środowiska polecamy rozwiązania oparte na systemie osłon zbrojonych, powlekanych czy wykonanych ze stali nierdzewnej. Pierwszą grupę stanowią węże ANACONDA SEALTITE®. Szczególne warunki spełniają węże osłonowe typu : 8 H.F.X. – temp. pracy: -45°C/+105°C; konstrukcja stalowa cynkowana, powlekana poliuretanową izolacją. Bezhalogenowa, odporna na promieniowanie UV, oleje, zapylenie ciężkie 8 Z.H.L.S. – temp. pracy : -25°C/+80°C; konstrukcja stalowa cynkowana, powlekana poliofelinową izolacją. . Bezhalogenowa, odporna na promieniowanie UV, oleje, zapylenie ciężkie

8 S.L.I. – temp. pracy: -100°C /+600°C; konstrukcja ze stali nierdzewnej malowana. Typoszereg występujący w tych produktach to ¼” do 2” – możliwe wykonanie ponad wymiarowe na indywidualne życzenie klienta. Aby zapewnić właściwą ochronę w instalacjach zagrożonych wybuchem, zalecamy stosowanie dedykowanych łączników typu LT wraz z przegrodami przeciwwybuchowymi. Parametry jakimi charakteryzują się te produkty to: 8 LT, temp. pracy: -40°C /+145°C, IP 68, wykonanie proste, 450, 900.( stal nierdzewna 1.4305, AISI 303) 8 VS – przegroda o temp. pracy: -45°C/+105°C , spełniająca wymagania ATEX:94/9/CE Ex II 2GD i EEx eII/EEx II C w wymiarach gwintu M20x1,5 do M63x1,5

Łącznik typu LT

ANACONDA SEALTITE®

Tak zbudowana instalacja daje pełną ochronę w strefach IM2. W przypadku braku możliwości ochrony przewodów poprzez zastosowanie systemu rur osłonowych ANACONDA SEALTITE®, np. z powodu zbyt dużej średnicy ochranianych przewodów, w układach zasilania bądź sterowania urządzeń w przemyśle górniczym należy stosować kable o podwyższonej odporności na uszkodzenia mechaniczne. Firma HELUKABEL posiada w swoim asortymencie przewody przeznaczone do zastosowania w tym sektorze przemysłu. Są to między innymi typy NSSHÖU oraz TITANEX H07RN-F. Budowa przewodu NSSHÖU według DIN VDE 0250 cz. 812 jest następująca: 8 giętka żyła miedziana ocynowana w klasie 5 według DIN VDE 0295 8 izolacja żył roboczych, ochronnej oraz neutralnej wykonana z mieszanki gumy etylenowo – propylenowej,

urządzenia dla energetyki 5/2011

technologie, produkty – informacje firmowe typ mieszanki 3GI3 (EPR) wg DIN VDE 0207 cz.20 8 powłoka wypełniająca ze specjalnej mieszanki gumowej, typ mieszanki GM1b wg DIN VDE 0207 cz.21 8 opona zewnętrzna wykonana ze specjalnej mieszanki kauczukowo – chloroprenowej, typ mieszanki 5GM5 wg DIN VDE 0207 cz.21 w kolorze żółtym. Przewód ten charakteryzuje się wysoką odpornością na uszkodzenia mechaniczne (np. rozdzieranie, cięcie czy ścieranie opony zewnętrznej) oraz wysoką odpornością na działanie olei, smarów czy chemikalii. Jest również odporny na działanie wody i promieniowania UV. Przewód ten znajduje zastosowanie do zasilania maszyn i urządzeń między innymi w kopalniach odkrywkowych, wyrobiskach przy bardzo wysokich obciążeniach mechanicznych. Charakteryzuje się dużą żywotnością w ekstremalnie trudnych warunkach pracy. Przewody, który również często znajdują zastosowanie w przemyśle górniczym oraz innych gałęziach gospodarki to TITANEX/TITANEX PREMIUM. Przewody te charakteryzuje się wysokiej jakości oponą zewnętrzną wykonaną z elastomeru usieciowanego, która wykazuje dużą odporność na uszkodzenia mechaniczne. Opona ta jest również olejoodporna i odporna na działanie wody i promieniowania UV. Tak samo jak w prze-

TITANEX/TITANEX PREMIUM

wodzie NSSHÖU żyły mają kolorystykę wykonaną wg DIN VDE 0293-308. Dzięki fachowej kadrze inżynierskiej zapewnimy właściwy dobór przewodów sterowniczych oraz zasilających wraz z uzupełniającym osprzętem kablowym do wszelakich aplikacji w różnych gałęziach przemysłu, np. w górnictwie – wyżej opisane grupy produktów. Więcej in-

formacji na temat innych grup produktowych można znaleźć na naszej stronie www.helukabel.pl.

Zespół Product Managerów Mariusz Rudziński, Kable i przewody Artur Block, Osprzęt kablowy

Titanex® Premium H07RN-F

n n n n n n

Odporność na zanurzenie: AD8 Bezhalogenowy (LSOH) Wysokie temperatury pracy - do +90°C Niskie temperatury pracy - do -50°C Napięcie robocze do 1kV Metryczne oznaczenia liczbowe

urządzenia dla energetyki 5/2011

www.helukabel.pl

45 przewody@helukabel.pl

technologie, produkty – informacje firmowe

Rys. 1. Mierniki MIC-10 i MIC-30

Nowe mierniki rezystancji izolacji produkcji Sonel S.A. SONEL S.A. wprowadził do swojej oferty cztery nowoczesne przyrządy do pomiaru rezystancji izolacji: dwa prostsze MIC-10 i MIC-2505 oraz posiadające dodatkowe funkcje MIC-30 i MIC-2510. Są to dwie grupy przyrządów prezentujące nowe linie obudów. Mierniki MIC-10 i MIC-30 przeznaczone do pomiarów napięciem probierczym do 1000V zastąpiły produkowane od wielu lat MIC-3 i MIC-1000. Natomiast MIC-2505 i MIC-2510 przeznaczone są na napięcia do 2500V i zastępują miernik MIC-2500. omiary rezystancji izolacji wykonuje się celem zbadania faktycznego stanu izolacji instalacji oraz odbiorników energii elektrycznej. Ma to ogromny wpływ na bezpieczeństwo obsługi oraz prawidłowe funkcjonowanie urządzeń elektrycznych. Poprawny stan izolacji stanowi gwarancję ochrony przed dotykiem bezpośrednim. Pomiary te są stałym i nieodzownym elementem prac kontrolno-pomiarowych i dzięki nim można wykryć pogarszający się stan instalacji elektrycznej. Pięć podstawowych elementów mających kluczowy wpływ na jej degradację to: narażenia elektryczne i mechaniczne, agresja chemiczna, narażenia

termiczne oraz zanieczyszczenie środowiska. W czasie normalnej pracy instalacji i urządzeń elektrycznych już samo ich oddziaływanie ma wpływ na starzenie się izolacji. Zaostrzenie norm i przepisów dotyczących bezpieczeństwa wymusiło konieczność zmian w konstrukcjach przyrządów pomiarowych. Ich owocem są dwie serie obudów firmy SONEL, gdzie wizualnie nastąpiła zmiana kształtu, ergonomii oraz kolorystyki. O wiele ważniejsze były zmiany w konstrukcji, dzięki którym mierniki zyskały nowy, dużo wyższy stopień ochrony obudowy IP oraz dużo wyższe kategorie pomiarowe. Wszystkie mierniki przeznaczone są do

bezpośredniego pomiaru rezystancji izolacji silników i urządzeń elektroenergetycznych, izolacji przewodów w instalacjach a także, ze względu na możliwość wyboru niskich napięć, w sieciach telekomunikacyjnych. MIC-2510 i MIC2505, ze względu na napięcie pomiarowe 2500V można wykorzystać również do pomiaru kabli. Dodatkowo przyrządy umożliwiają pomiar napięć stałych i przemiennych oraz pojemności badanego obiektu, a także ciągłości połączeń wyrównawczych, zaś w przypadku MIC-2510 pomiar temperatury. Wszystkie wejścia pomiarowe wyposażone są w układy zabezpieczające miernik przed uszkodzeniami. Dzięki temu użytkownik

urządzenia dla energetyki 7/2011

technologie, produkty – informacje firmowe

Rys. 2. Mierniki MIC-2505 i MIC-2510

może mieć pewność, że na skutek pojawienia się przypadkowego napięcia sieciowego (do 750V) miernik nie zostanie uszkodzony. Przyrządy spełniają wymagania normy PN-EN 61557. Obsługa przyrządów jest intuicyjna, co jest szczególnie ważne przy wykonywaniu większej ilości pomiarów. Wszelkie ustawienia trybów lub napięć pomiarowych dokonuje się, podobnie jak dla innych mierników SONEL, za pomocą przełącznika obrotowego.

Teoria pomiarów rezystancji izolacji Rezystancja izolacji jest połączeniem równoległym rezystancji skrośnej zależnej od rodzaju materiału izolacyjne-

go i rezystancji powierzchniowej zależnej od czystości powierzchni. Jej wartość zależy od wielu czynników, m.in. temperatura, napięcie. Czynnikami, które głównie wpływają na pomiar parametrów charakteryzujących rezystancję izolacji są: wilgotność, temperatura, napięcie pomiarowe, czas pomiaru oraz czystość powierzchni materiału izolacyjnego. Prąd upływu izolacji jest to mały prąd o charakterze rezystancyjnym, z którego można wyróżnić dwie składowe, czyli prąd płynący przez materiał izolacyjny i po powierzchni materiału izolacji. Prąd ten narasta szybko do stałej wartości i pozostaje niezmienny dla określonego napięcia pomiarowego.

urządzenia dla energetyki 7/2011

technologie, produkty – informacje firmowe Tabela 1. Zestawienie mierników rezystancji izolacji produkcji SONEL S.A. MIC-5000 MIC-2510 MIC-2505 MIC-30 MIC-10 Napięcie pomiarowe [V] Zakres pomiarowy Ustawienia 3 czasów pomiarów Pomiar rezystancji izolacji metodą trójzaciskową Pomiar 2 współczynników absorbcji Pomiar prądu upływu Samoczynne rozładowanie obiektu po pomiarze Wbudowana ładowarka Zasilanie Niskonapięciowy pomiar rezystancji Pomiar ciągłości prądem ≥200mA (rozdz. 0,01Ω) Automatyczny pomiar przewodów i kabli 3-, 4i 5-żyłowych za pomocą przystawki AutoISO Pomiar napięcia Pomiar temperatury Zapis charakterystyk rezystancji izolacji i prądu upływu Pomiar automatyczny w gnieździe Pomiar pojemności Pamięć (ilość rekordów) Transmisja danych Wymiary [mm] Masa [kg]

250…5000

50…2500

250kΩ…5TΩ

50kΩ…2TΩ

1…600s

15, 60, 600s

1…600s

TAK

akumulator

baterie lub akumulatorki AA

TAK

0…600V -

0…600V TAK

0…600V -

TAK

50kΩ…100GΩ

50, 100, 250, 500, 1000 50kΩ…10GΩ

250kΩ…1999MΩ

50…1000

250, 500

TAK

990

RS-232 295x222x95 2,2

USB, OR-1 260x190x60 1,3

260x195x60 1,3

OR-1 220x100x60 0,6

220x100x60 0,6

240x60x30 0,3

Zwiększenie prądu upływu może stać się w przyszłości źródłem uszkodzeń. Prąd upływu powinien być mierzony, gdy pojemność izolacji zostanie naładowana a zjawiska absorpcji ustaną. Prąd absorpcji, początkowo o znacznej wartości, po określonym czasie (dłuższym niż prąd pojemnościowy) dąży do zera.

Pomiar rezystancji izolacji Pomiar rezystancji izolacji polega na podaniu na zaciski mierzonego obiektu stałego napięcia pomiarowego U i określeniu płynącego w obwodzie pomiarowym prądu. Na tej podstawie procesor zainstalowany w mierniku wylicza wartość rezystancji izolacji. Napięcie pomiarowe jest wytwarzane przez programowalną przetwornicę o dużej sprawności i stabilności, nawet przy szerokiej dyna-

MIC-2

500, 1000, 2500 500kΩ…2TΩ

mice obciążeń o charakterze rezystancyjno-pojemnościowym. Mierniki wyposażone są w zabezpieczenie, które uniemożliwia wykonanie pomiaru w przypadku wykrycia napięcia na badanym obiekcie. Wszystkie mierniki, oprócz MIC-10, posiadają wbudowany zegar pozwalający prowadzić pomiary i zapamiętać wyniki w ciągu określonego przez użytkownika czasu. W trakcie pomiaru rezystancji izolacji jej wartość początkowo znacznie wzrasta, aby ustalić się przy pewnej wartości. Zjawisko to jest powodowane zmianami fizycznymi i strukturalnymi zachodzącymi w materiale izolacyjnym pod wpływem pola elektrycznego oraz przepływającego prądu. Izolowane części metalowe zachowują się jak kondensator - początkowo płynie przez nie

prąd pojemnościowy o znacznej wartości. Po pewnym czasie prąd ten maleje do zera a szybkość jego zanikania zależy od pojemności badanego obiektu. Duże obiekty, które mają znaczną pojemność np. silniki, ładują się dłuższy czas. Zgromadzony ładunek w mierzonych obiektach stanowi poważne zagrożenie dla ludzi i zwierząt, dlatego po pomiarze musi być bezwzględnie rozładowany. Mierniki z rodziny MIC posiadają układy do samoczynnego rozładowania mierzonego obiektu po zakończeniu pomiaru i jest to sygnalizowane odpowiednim komunikatem na wyświetlaczu przyrządu. Bardzo często pomiary izolacji wykonuje się w warunkach trudnych środowiskowo. W celu wyeliminowania wpływu rezystancji powierzchniowej w silnikach, urządzeniach elektroenerge-

urządzenia dla energetyki 7/2011

technologie, produkty – informacje firmowe

Rys. 3. Zależność rezystancji izolacji od temperatury, czasu pomiaru oraz napięcia

Wyposażenie, akcesoria

Rys. 4. Prąd w izolacji podczas pomiaru: 1-prąd całkowity; 2-prąd ładowania pojemności; 3-prąd absorpcji; 4-prąd upływu

tycznych, itp. stosuje się pomiar metodą trójprzewodową. Podczas pomiaru rezystancji izolacji np. koncentrycznego kabla energetycznego między żyłą a ekranem kabla, wpływ rezystancji powierzchniowych eliminuje się łącząc folię metalową nawiniętą na izolację mierzonej żyły z odpowiednim wejściem pomiarowym miernika. Dzięki temu ewentualny prąd, który popłynąłby po powierzchni kabla i fałszował wynik pomiaru, natrafi na ekran z folii i zostanie zniwelowany przez miernik. Podobnie postępuje się podczas pomiarów rezystancji izolacji silnika między dwoma uzwojeniami. Wówczas końce uzwojeń nie biorące udziału w pomiarze dołącza się do dodatkowego wejścia w mierniku. MIC-2510 posiada unikalną możliwość wykonania automatycznego pomiaru energetycznych kabli wieloprzewodowych za pomocą dodatkowego adaptera AutoISO-2500.

Mierniki posiadają w wyposażeniu standardowym komplet przewodów pomiarowych, krokodylki oraz sondy ostrzowe, pakiet baterii lub akumulatorów, w przypadku miernika MIC-30 dodatkowo odbiornik radiowy OR-1 do komunikacji z komputerem. Każdy dostarczany jest w poręcznym i estetycznym futerale. Standardowo każdy przyrząd zaopatrzony jest również w certyfikat kalibracji, kartę gwarancyjną oraz instrukcję obsługi. Do mierników MIC-30 i MIC2510 dołączony jest program umożliwiający odczyt danych z pamięci do komputera, dodatkowo można doposażyć się w program komputerowy SONEL PE do tworzenia dokumentacji pomiarowej. inż. Radosław Sobczyk

Rys. 5. Pomiar rezystancji izolacji

Rys. 6. Pomiar rezystancji izolacji matodą trójprzewodową

Pomiar napięcia stałego i przemiennego Ze względu na bezpieczeństwo użytkownika podczas pomiaru rezystancji izolacji wykonywany jest również automatycznie pomiar napięcia. W momencie wykrycia napięcia na obiekcie wyświetlana jest jego wartość oraz uniemożliwione jest wykonanie pomiaru.

Rys. 7. Pomiar rezystancji izolacji z wykorzystaniem adaptera AutoISO

urządzenia dla energetyki 7/2011

technologie, produkty – informacje firmowe

Optymalne rozwiązania dla elektroenergetyki w ofercie Elektrobudowy S.A. Rosnące wymagania dotyczące rozdzielnic wysokiego napięcia 110kV w zakresie niezawodności zasilania, wymagań bhp i ochrony środowiska oraz konieczność redukcji kosztów eksploatacji powoduje, że Klienci coraz częściej decydują się na instalację rozdzielnicy gazowej zarówno w obiektach podlegających przebudowie jaki i nowobudowanych stacjach elektroenergetycznych. LEKTROBUDOWA SA mając na uwadze ww. czynniki wzbogaciła swoją ofertę o nowoczesną, dwusystemową rozdzielnicę w izolacji gazowej (SF6) przeznaczoną do pracy w sieciach 110 kV o nazwie OPTIMA 145. Główne zalety rozdzielnicy OPTIMA 145 to: • Niewielkie gabaryty pozwalające na aplikację rozdzielnicy praktycznie w każdej modernizowanej lub nowobudowanej stacji. • Modułowa budowa umożliwiająca swobodne projektowanie rozdzielnicy i wybór najkorzystniejszego rozwiązania technicznego i ekonomicznego. Istnieje możliwość wykonania pola liniowego z przyłączem kablowym i napowietrznym, pola sprzęgłowego z pomiarem i bez pomiaru, mostów szynowych w izolacji SF6. • Doskonałe jakość elementów i komponentów z których została zbudowana rozdzielnica. Komponenty pochodzą od renomowanych dostawców posiadających wieloletnie doświadczenie w produkcji podzespołów dla rozdzielnic w izolacji gazowej • Wysoka niezawodność potwierdzona wieloma badaniami i próbami. • Łatwość obsługi i wygoda eksploatacji wynikająca z ergonomicznej konstrukcji rozdzielnicy i napędów. • Wysokie bezpieczeństwo eksploatacji wynikające z zastosowania szeregu blokad mechanicznych i elektrycznych oraz płytek ciśnieniowych zabezpieczających obudowy przed skutkami nadmiernego wzrostu ciśnienia. • Bardzo prosty montaż na obiekcie nie wymagający zastosowania drogich suwnic w pomieszczeniu przewidzianym do montażu rozdzielnicy. Podczas projektowania rozdzielnicy OPTIMA 145 szczególną uwagę poświęcono wymaganiom wysokiej jakości wykonania poszczególnych elementów rozdzielnicy co ma zasadniczy wpływ na bezpieczeństwo eksploatacji oraz na niezawodność i długość życia rozdzielnicy. Obudowy rozdzielnicy – zgodnie z europejskimi standardami zaprojektowano i wykonano jako odlewy stopów aluminium co ogranicza do minimum ryzyko

powstania korozji, daje wysokie bezpieczeństwo eksploatacji i szczelność obudowy i ogranicza do minimum ubytek gazu izolacyjnego SF6. W celu potwierdzenia wysokiej jakości wykonania każda obudowa przechodzi próby ciśnieniowe, próbę szczelności z wykorzystaniem komór helowych oraz prześwietlenie w celu wyeliminowania nieciągłości w wewnętrznej strukturze odlewu. Każda obudowa wykonana w technice odlewów wymaga bardzo dokładnej obróbki powierzchni uszczelniających i współpracujących. W procesie obróbki obudów rozdzielnicy OPTIMA 145 wykorzystano najnowocześniejsze cyfrowe wieloosiowe centra obróbcze dzięki którym uzyskano powtarzalność wykonania i wysoką jakość detali na każdym etapie produkcji. Uzupełnieniem procesu produkcji obudowy jest malowanie zewnętrzne wg wymagań Zamawiającego. Izolatory barierowe i przepustowe – to podstawowy elementy decydujące o właściwościach izolacyjnych i eksploatacyjnych rozdzielnicy. Izolatory zostały zaprojektowane z wykorzystaniem najnowszego oprogramowania komputerowego pozwalającego na optymalizację izolatorów pod względem wymiarów i właściwości dielektrycznych. Materiały użyte do budowy izolatorów to zestaw żywic z odpowiednimi domieszkami, których szczegółowy skład jest tajemnicą technologiczną naszej firmy. Każdy izolator w procesie produkcji jest sprawdzany pod względem wytrzymałości ciśnieniowej i dielektrycznej oraz prześwietlany w celu wyeliminowania wadliwych egzemplarzy. System szyn zbiorczych i elementy stykowe o prądzie maksymalnym prądzie znamionowym 3150 A zapewniają optymalny przesył energii elektrycznej z uwzględnieniem złożonych warunków chłodzenia oraz impedancji przejściowych. Styki łączące elementy systemu szyn zbiorczych oraz układy stykowe wewnątrz pola rozdzielnicy zostały opracowane z uwzględnieniem najnowszych technologii w dziedzinie materiałoznawstwa elektrotechnicznego. Wyłącznik wysokiego napięcia rozdzielnicy typu EB-01 – to nowoczesna

konstrukcja wyłącznika z komorą samosprężną dorównująca swoimi parametrami współczesnym konstrukcjom wyłączników z izolacją gazową. Optymalizacja konstrukcji oraz zastosowanie bardzo trwałych materiałów stykowych pozwoliły na skonstruowanie aparatu o optymalnych gabarytach z jednoczesnym uwzględnieniem dużej trwałości i żywotności wyłącznika. Takie podejście zapewnia ograniczenie kosztów eksploatacji związanych z okresowymi przeglądami i remontami wyłączników. Napęd wyłącznika wysokiego napięcia typu OPM-01 – klasyczna konstrukcja napędu zasobnikowo - sprężynowego zapewnia niezbędną energię do skutecznego działania wyłącznika o przejrzysta i przemyślana konstrukcja zawiera minimalną ilość elementów ruchomych i współdziałających. Takie podejście do napędu wyłącznika pozwoliło na ograniczenie kosztów jego wytworzenia i ograniczenie do minimum czynności konserwacyjnych i serwisowych związanych z eksploatacją napędu i uzyskanie klasy trwałości mechanicznej M2 (10 tys. Cykli) Odłączniki i uziemniki , uziemnik szybki – to elementy rozdzielnicy OPTIMA 145 na którym poświęcono szczególną uwagę podczas procesu projektowania i budowy rozdzielnicy gdyż są to elementy od których zależy w dużej mierze bezpieczeństwo eksploatacji rozdzielnicy oraz poprawność wykonywania czynności łączeniowych. Zastosowanie materiałów stykowych o podwyższonej trwałości mechanicznej i elektrycznej oraz efektywne mechanizmy napędowe aparatów dają gwarancję niezawodnej pracy oraz pewność, że zadana czynność łączeniowa zostanie wykonana zgodnie z poleceniem operatora rozdzielnicy. Jednoczesne zastosowanie mechanicznych blokad między odłącznikiem i uziemnikiem zapewnia bezbłędne wykonanie sekwencji łączeniowej. Przekładniki prądowe i napięciowe – ze względu na wysokie wymagania stawiane przez naszych klientów w obszarze pomiarów i automatyki zabezpieczeniowej w przekładnikach prądowych i napięciowych uzwojenia produkowa-

urządzenia dla energetyki 7/2011

technologie, produkty – informacje firmowe

Rozdzielnica Optima 145 – pole liniowe z przyłączem kablowym

ne i dostarczane przez europejskich liderów w tej dziedzinie. Dzięki takiemu podejściu nasi klienci mogą elastycznie wybierać w rozwiązaniach i konfiguracjach układu pomiarowego w zależności od potrzeb danego obiektu. Dla ułatwienia eksploatacji przekładniki napięciowe na życzenie klienta wposażane są w odłącznik z napędem elektrycznym lub ręcznym umożliwiający odłączenie uzwojeń pierwotnych przekładnika w czasie czynności związanych z pomiarami i sprawdzeniem kabla wysokiego napięcia. Takie rozwiązanie chroni izolację przekładnika przed uszkodzeniem i eliminuje konieczność kłopotliwego demontażu przekładnika napięciowego w trakcie prób i pomiarów kabli WN. Rama posadowcza – pełni funkcję ramy nośnej konstrukcji pola i ramy transportowej. Rama została wyposażona w układ do poziomowania pola. Ze względu na indywidualne podejście do każdego obiektu rama posadowcza oraz elementy pomadowania rozdzielnicy są przedmiotem uzgodnień na etapie realizacji projektu. Szafa sterująca – oprócz tradycyjnych elementów związanych ze sterowaniem napędami rozdzielnicy zawiera jednostkę monitorującą pracę podzespół wszystkich podzespołów rozdzielnicy w trakcie jej eksploatacji. Jednostka monitorująca rejestruje m.in. wielkości elektryczne stany pracy napędów, stan obudów napędów (otwarte zamknięte) zmiany ciśnienia, awaryjne zadziałania, historię czynności manewrowych, stan zużycia wyłącznika WN. Dodatkowo jednostka monitorująca na życzenie obsługi lub serwisu może wykonać funkcję autotestu dzięki której możemy uzyskać natychmiastowe informacje nt. stanu danego pola a uzyskane informacje przesłać za pomocą sieci pod wskazany adres.

Rozdzielnica OPTIMA 145 to konstrukcja o bardzo wysokiej jakości wykonania cechująca się niezawodnością i pewnością eksplotacji. Każde urządzenie techniczne wymaga profesjonalnego serwisu. Mając na uwadze wyłącznie dobro i bezpieczeństwo naszych Klientów uruchomiliśmy serwis rozdzielnicy OPTIMA 145, który działa 24 h na dobę przez 7 dni w tygodniu i przez 365 dni w roku pod numerem telefonu 691 145 145 . Na zgłoszenie serwisowe odpowiadamy natych-

miast a w razie potrzeby dojedziemy do każdego Klienta w Polsce w ciągu 8 godzin od chwili zgłoszenia Klienta do serwisu. Nasz serwis posiada niezbędne wyposażenie i wiedzę do obsługi urządzeń w izolacji SF6. W przypadku konieczności wymiany elementu rozdzielnicy 100% części zamiennych znajduje się w naszej fabryce w Koninie i jest dostępnych w trybie natychmiastowym. ELEKTROBUDOWA SA

Podstawowe parametry techniczne rozdzielnicy OPTIMA 145 J.m

Wartość

Napięcie znamionowe

Parametr

123/ (145)

Częstotliowść znamionowa

Prąd znamionowy

2000/2500/3150

kA/s

31,5/3 ; 40/3

Znamionowy prąd krótkotrwały wytrzymywany (Ik)

Znamionowy prąd szczytowy wytrzymywany (Ip)

Czas trwania zwarcia (tk)

80 ; 100

Znamionowe napięcie wytrzymywane krótkotrwałe o częśtotliwości sieciowej (Ud)

Napięcie wytrzymywane przy zerowym ciśnieniu (5 min)

Znamionowe napięcie wytrzymywane udarowe piorunowe (Up) (1,2/50uS)

230 (między ziemią a fazą) 265(wzdłuż przerwy izolacyjnej)

550 (między fazą a ziemią)

Ciśnienie znamionowe/ciśnienie alarmowe (dla 20 st.C)

MPa

Wilgotność gazu

µL/L

Poziom wyładowań niezupełnych Roczny ubytek gazu Poziom zakłóceń radiowych Szerokość zestawu (pola)

urządzenia dla energetyki 7/2011

109

630 (przez otwarte styki) 0.6 (dla przedziału wyłącznikowego) 0.5 (dla pozostałych przedziałów) przedział wyłącznikowy: <= 150 pozostałe przedziały:<=250 <=5

%/rok

<=0,5

µV

<=500

0,8

technologie, produkty – informacje firmowe

Metody zdalnego dostępu do liczników energii Poniższy artykuł przedstawia możliwości systemu zdalnego monitorowania oraz sterowania licznikami energii elektrycznej, wykonanego na bazie urządzeń Ex firmy ELKOMTECH S.A. fektywność wykorzystania energii przez odbiorców końcowych przyczynia się do zmniejszenia zużycia energii pierwotnej. Dlatego też warto docenić ich rolę w mechanizmach regulacji systemu energetycznego, wpływając na ich zachowania. Przy odpowiednim podejściu do tematu (zbudowaniu odpowiedniej świadomości odbiorcy, sposobu komunikacji i atrakcyjnej oferty) można uzyskać sprawne narzędzie regulacyjne pozwalające dostosowywać zapotrzebowanie i krzywą popytu do zdolności wytwórczych i przesyłowych systemu energetycznego. Jednym z kroków jaki należy wykonać, aby wykorzystać odbiorców jako narzędzie regulacyjne jest wprowadzenie zautomatyzowanego systemu pomiarowego. Systemy tego typu znane pod nazwą AMM (Advanced Meter Management) składają się z urządzeń, które umożliwiają monitorowanie oraz zdalne sterowanie inteligentnymi licznikami energii elektrycznej, a także narzędzi informatycznych zarządzających tymi procesami. Jedną z najważniejszych zalet stosowania AMM jest zapewnienie przepływu informacji w obu kierunkach: z i do licznika. Realizacja przesyłu danych może być zrealizowana w rozmaity sposób:

8 z zastosowaniem sieci zasilającej – polega na komunikacji z licznikiem energii elektrycznej poprzez sieć zasilającą; 8 z zastosowaniem drogi radiowej krótkiego zasięgu do koncentratora i dalej łączem stałym; 8 poprzez Internet - polega na wykorzystaniu standardowego programu przeglądarki internetowej lub poczty elektronicznej; 8 po telefonii komórkowej GSM/GPRS - polega na zastosowaniu modemów specjalizowanych GSM/GPRS; 8 przy wykorzystaniu łącza stałego typu RS lub sieciowego. Firma ELKOMTECH oferuje szeroką gamę urządzeń umożliwiających przesył informacji z i do liczników energii z wykorzystaniem powyższych środków łączności. Zadaniem tych urządzeń jest zbieranie i przechowywanie danych z liczników energii a następnie ich transmisja do systemów rozliczeniowych – dane dostępne są w formie uzgodnionej z użytkownikiem. W szczególności dane mogą być przekazywane w następujących formatach: 8 w tzw. formacie PTPiREE, 8 jako plik do zaimportowania w zewnętrznych arkuszach kalkulacyjnych, np. Excel 8 jako dokument XML,

Rysunek 1. Organizacja transmisji danych z wykorzystaniem sieci niskiego napięcia

8 w sieci INTRANET / INTERNET jako strona WWW i raport interaktywny, 8 jako surowy plik danych, 8 formie bazy danych systemu WindEx. Poniżej przedstawiono kilka przykładów rozwiązań realizacji przesyłu danych z/ do liczników energii.

Transmisja danych po sieci niskiego napięcia Sieć niskiego napięcia to najbardziej dostępne medium łączności, które można wykorzystać do przesyłu danych z licznika. Może posłużyć do przesyłu danych pomiędzy licznikami a koncentratorem danych. Dalszy przesył danych do systemu zarządzającego odbywa się najczęściej łączem stałym, sieciowym (Internet), radiowym lub poprzez GSM/GPRS. Przesyłem danych po sieci niskiego napięcia zajmują się moduły Ex-PLM, które z licznikami współpracują po łączu szeregowym typu CL, RS232 lub RS485. Ex-PLM_M to modem transmisyjny, który pełni rolę pomostu pomiędzy dowolnym urządzeniem wyposażonym w szeregowy port łączności, a siecią niskiego napięcia. Zestaw dwóch modemów ExPLM_M może prowadzić łączność pomiędzy dwoma urządzeniami zapewniając przesył danych w ich oryginalnym protokole. Natomiast Ex-PLM_L to buforowe urządzenie umożliwiające odczyt energii pobranej co 15 minut oraz pamiętanie odczytów przez 34 dni. Informacje te przesyła dalej do koncentratora danych Ex. Moduł ten zapewnia także sterowanie odbiorem (opcja). Wymiana danych pomiędzy licznikiem a modemem Ex-PLM_L prowadzona jest przy pomocy protokołu PN-EN 62056-21(IEC 1107) lub DLMS. Do pojedynczego modułu Ex‑PLM_L mogą być podłączone cztery liczniki (liczydła) energii. Dodatkowo urządzenie posiada interfejs RS232 służący do diagnostyki, konfiguracji oraz aktualizacji oprogramowania. Rolę koncentratora Ex mogą spełniać urządzenia Ex-mBel_COM, Ex-micro2, Ex-MST2 w zależności od zadań postawionych przed koncentratorem. Zestaw Ex-mBEL_COM (lub Ex-micro2c) i sieć modemów Ex-PLM_L zapewnia funkcje: 8 automatycznego wykrywania modemów (oraz liczników) dołączonych po raz pierwszy do sieci,

urządzenia dla energetyki 7/2011

technologie, produkty – informacje firmowe 8 odnajdywania modemów, które w wyniku przełączenia źródła zasilania są podłączone do innego transformatora SN/nn lub segmentu sieci. Jest to realizowane pod warunkiem umieszczenia koncentratorów w pobliżu wszystkich potencjalnych źródeł zasilania obiektów. Odczyt liczników w budynku wielokondygnacyjnym Przesył danych po sieci niskiego napięcia to znakomite rozwiązanie dla odczytu danych z liczników umieszczonych w dużym budynku (np. budynku wielokondygnacyjnym). W trakcie prac nad urządzeniami do przesyłu danych przetestowano odczyt 55 liczników typu ELSTER A220 zamontowanych w 11 kondygnacyjnym budynku. Przy każdym liczniku umieszczono modem Ex-PLM_L natomiast do koncentratora (w tym przypadku Exmicro2c) podłączono trzy modemy ExPLM_M, po jednym na każdej fazie. Do koncentratora, poprzez łącza szeregowe, podłączono także licznik bilansowy oraz licznik windy. Ex-micro2c odczytuje stany liczników i przechowuje tablicę obsługiwanych liczników wraz z ich podstawowymi parametrami. Koncentrator współpracuje z systemem nadzoru poprzez łącze GPRS i dedykowany APN. System nadzoru odpytuje koncentrator 1 raz na godzinę. W trakcie jednej sesji wysyłane są 4 komplety 15-to minutowych próbek (za ostatnią godzinę), co przy nadzorze 55 liczników daje 220 próbek. Czas trwania sesji - około 5 min. Dane licznikowe pamiętane są na trzech poziomach: 8 w modemie Ex-PLM_L – przez 40 dni, 8 w koncentratorze Ex-micro2c – przez 42 dni, 8 oraz w systemie nadzoru wg życzenia użytkownika. Odczyt liczników w terenie wiejskim Ten sposób transmisji danych może być wykorzystywany także do odczytu danych w terenie wiejskim. Testowa konfiguracja umożliwiła odczyt 30 liczników w promieniu około 500 m od transformatora Sn/nn. W przypadku występowania na posesji kilku liczników (np. odczyt zużycia przez gospodarstwo domowe i warsztat) wszystkie (do czterech liczydeł) obsługiwane są przez jeden moduł Ex-PLM_L. Do każdej fazy podłączony jest modem Ex‑PLM_M, który współpracuje po łączu szeregowym z koncentratorem Ex-micro2c. Modemy Ex-PLM_M, koncentrator oraz zestaw do łączności poprzez GSM zostały umieszczone w szafce na słupie z transformatorem SN/nN. Zdalny odczyt pomiarów i porównanie z licznikiem bilansowym umożli-

Rysunek 2. Podłączenie modemów Ex-PLM_M do koncentratora danych typu Ex-micro2

Rysunek 3. Konfiguracja sieci modemów Ex-PLM_L podłączonych do sieci nn z przełączalnym źródłem zasilania

Rysunek 4. Odczyt liczników w wielokondygnacyjnym budynku mieszkalnym

urządzenia dla energetyki 7/2011

technologie, produkty – informacje firmowe wia szybką reakcję na nieprawidłowości w dostawie czy rozliczaniu zużycia energii elektrycznej.

Rysunek 5. Odczyt liczników w terenie wiejskim

Odczyt liczników w sieci wewnętrznej odbiorcy końcowego Transmisja danych poprzez moduły ExPLM może mieć zastosowanie także do monitoringu sieci wewnętrznej należącej do firmy produkcyjnej bądź handlowej. W przedstawionej poniżej konfiguracji systemu jeden modem Ex-PLM_L odczytuje 4 liczniki, a następnie transmituje dane z wykorzystaniem łączności po sieci nN. Informacje z modułów Ex-PLM_L zbierane są, poprzez modemy ExPLM_M w koncentratorze Ex-mBEL_ COM. Następnie za pośrednictwem radiomodemów Ex-CC_RS/RF przesyłane są do systemu bilansującego. Powyższa konfiguracja zapewnia stały nadzór zużycia energii poprzez poszczególne odbiory oraz umożliwia budowę systemu zdalnego sterowania odbiorem.

Współpraca z licznikami oraz koncentratorami danych licznikowych poprzez GPRS

Rysunek 6. Rozmieszczenie modułów Ex-PLM_L w testowej konfiguracji

Rysunek 7. Schemat infrastruktury odczytu liczników w obrębie budynku/hali

Rysunek 8. Schemat infrastruktury łączności pomiędzy halami a budynkiem z systemem bilansującym

Drugim medium łączności, które można wykorzystać do przesyłu danych z licznika, a które nie wymaga poniesienia nakładów na budowę infrastruktury teleinformatycznej, to sieć GSM. W takim przypadku komunikacja pomiędzy licznikiem lub koncentratorem danych licznikowych a centrum nadzoru odbywa się poprzez modem GPRS. Umożliwia on zestawienie łącza realizowanego poprzez APN i posługującego się protokołem IP. Terminal GPRS w momencie połączenia z APN staje się użytkownikiem wydzielonej sieci LAN. APN ogranicza dostęp do zasobów tej sieci tylko do klientów posiadających daną subskrypcję. Jeżeli sieć LAN użytkownika systemu spięta jest z systemem GPRS z wykorzystaniem łącza dedykowanego, informacje przekazywane są bezpośrednio do centrum nadzoru. W innym przypadku można zastosować router GPRS - Ex-RTG_C(_F), który podłączony do wewnętrznej sieci Ethernetu przekierowuje zaadresowane pakiety danych z i do docelowych sterowników Ex. Takie rozwiązanie umożliwia dwukierunkową komunikację pomiędzy systemem nadrzędnym a punktami wyposażonym w modem GPRS. Ex-mBEL_COM – koncentrator danych licznikowych Sterownik Ex-mBEL_COM jest urządzeniem spełniającym rolę koncentratora danych licznikowych. Zaletą sterownika jest ilość i różnorodność interfejsów wejściowych, która pozwala na elastyczne dostosowywanie urządzenia do istniejącej bądź projektowanej infrastruktury komunikacyjnej.

urządzenia dla energetyki 7/2011

technologie, produkty – informacje firmowe

Rysunek 9. Realizacja łączności poprzez APN tunelowany lub metodą punkt - punkt

Sterownik może być wyposażony w maksymalnie 11 kanałów szeregowych. Typ kanału szeregowego zależy od wyposażenia. Poszczególne wejścia komunikacyjne mogą być wyposażone w: 8 COM 1 – PFO (kanał inżynierski), Ethernet 100Base-TX, LAN 100Mbit/s SC-RJ 8 COM 2 – RS 422, RS 485, RS 232, PFO, GFO, CAN 8 COM 3 – PFO, GFO 8 COM 4 i 5 – RS 422, RS 485 (śruby) 8 COM 6 - 9 – RS 422, RS 485 (RF11) 8 COM 10 i 11 – RS 232, EIA 561 W sterowniku może być uruchomiony dowolny standardowy protokół m.in. IEC60870-5-101, -103, -104, DNP3.0, MODBUS RTU, IEC 61107, DLMS. Dzięki temu urządzenie może pracować jako konwerter protokołów. Prędkość transmisji jest praktycznie nieograniczona i uzależniona tylko od prędkości współpracujących urządzeń. Koncentrator może spełniać także funkcję stacji telemechaniki. Sterownik jest standardowo wyposażony w trzy wyjścia przekaźnikowe i pięć wejść dwustanowych. Jedno z wyjść jest wykorzystane do stykowej sygnalizacji stanu urządzenia. Sterownik pracuje z rozdzielczością czasową 1ms (dla napięcia wejścio-

wego stałego) oraz 20 ms (dla napięcia wejściowego zmiennego). Opcjonalnie sterownik może być wyposażony w moduł rozszerzenia, w którym instaluje się dodatkowe pakiety wejść i wyjść dwustanowych. Ex-mBEL_COM w wersji z rozszerzeniem może być wyposażony w pakiet pomiarowy do odczytu 4 napięć i 4 prądów lub 7 napięć lub 3 prądów. Prowadzenie łączności pomiędzy koncentratorem a licznikami poprzez łącze radiowe Do transmisji danych pomiędzy licznikami rozproszonymi w niewielkiej odległości a koncentratorem można także zastosować łączność radiową. Do tego celu służą radiomodemy Ex‑CC_RS/RF. Urządzenia rodziny Ex-CC_ spełniają rolę konwerterów standardów transmisji szeregowej asynchronicznej. Radiomodemy Ex-CC_RS/RF przeznaczone są do lokalnego przesyłania danych drogą radiową. Pracują one w zakresie ISM pasma 433MHz. Moc nadajnika radiomodemu wynosi do 10mW (+10dBm). Złącze RS232 zapewnia łatwe połączenie z dowolnym urządzeniem. Dzięki swojej konstrukcji i małym rozmiarom może być łatwo montowany przy liczniku. Wszystkie konwertery Ex-CC_ posiada-

ją obudowy przystosowane do montażu na szynie. W terenie otwartym łącze radiowe ma zasięg do 500m. Przesył danych odbywa się z prędkością do 0,5Mbps. Radiomodem obsługuje 10 kanałów. Pracuje w trybie z adresowaniem (do 255 urządzeń) i retransmisją.

Rysunek 10. Ex-mBEL_COM jako koncentrator dla liczników energii w wersji zatablicowej

urządzenia dla energetyki 7/2011

technologie, produkty – informacje firmowe Bezpośredni dostęp poprzez GPRS do liczników energii elektrycznej dla rynku energii Dla odbiorców energii rozliczających się z dostawcą w systemie godzinowym (opcjonalnie piętnastominutowym) dedykowany jest sterownik Ex‑TPA_GPRS. Jest to urządzenie buforowe, przeznaczone do akwizycji i przechowywania informacji otrzymywanych z liczników, odczytu sygnalizacji oraz transmisji tych danych poprzez GSM. Sterownik może przekazywać sygnały sterownicze do urządzeń wykonawczych. Posiada 2 aktywne wejścia sygnalizacyjne oraz opcjonalnie 4 wyjścia sterownicze bistabilne. Może być także wyposażone w akumulatory zapewniające podtrzymanie zasilania przez około 4h.

Ex-TPA_GPRS_I wyposażony jest w 4 izolowane wejścia sygnałów impulsowych. Każde z wejść posiada 32 bitowy licznik, rejestrowany co 15 minut. Próbki pamiętane są przez urządzenie przez 34 dni. Ex-TPA_GPRS_C odczytuje stany liczników na drodze cyfrowej i przechowuje tablicę obsługiwanych liczników wraz z ich podstawowymi parametrami. Dla systemów nadzoru urządzenie prezentuje się jako pojedyncze RTU, które komunikuje się z nimi w protokole DNP3.0. Bezpośredni dostęp poprzez GPRS do liczników energii klienta indywidualnego Do zapewnienia wymiany danych pomiędzy licznikami cyfrowymi klientów indywidualnych a systemami nadzoru poprzez sieć komórkową dedykowany jest sterownik Ex-BRG. Pełni on rolę pomostu pomiędzy dowolnym urządzeniem cyfrowym wyposażonym w szeregowy port łączności a siecią GSM. Oprócz funkcji konwertera transmisyjnego spełnia on także rolę koncentratora danych oraz konwertera protokółów. Umożliwia także sterowanie odbiorem. Na wyposażenie komunikacyjne sterownika składa się wbu-

cyfrowymi. Dane pobrane z liczników przechowuje przez 30 dni. Urządzenie posiada podtrzymanie bateryjne (bateria litowa).

Odczyt danych licznikowych poprzez łącza stałe

dowany modem GPRS oraz interfejs komunikacyjny - podstawowo RS232, ale sterownik wykonywany jest także w kilku innych wariantach interfejsów: pętla prądowa, EIA/TIA-485, dla światłowodów plastikowych (złącza snapin) oraz dla światłowodów szklanych wielomodowych (złącze ST). Do sterownika dołącza się zewnętrzną antenę GSM. Sterownik jest wyposażony w wyjście do impulsowej synchronizacji czasu w licznikach energii (sygnał 24VDC lub 230VAC). Z licznikami współpracuje w protokołach IEC 1107 lub DLMS, ale jako konwerter protokołów może współpracować z urządzeniami we wszystkich protokołach zaimplementowanych w urządzeniach Ex, m.in. MST, IEC608705-101, -103, -104, DNP3.0, MODBUS RTU. Jako koncentrator danych licznikowych pojedynczy sterownik Ex-BRG może współpracować z 16-toma licznikami

Liczniki zgrupowane w niewielkiej odległości, w miejscu gdzie istnieje infrastruktura teleinformatyczna współpracują z koncentratorem po łączach stałych. Rolę koncentratora danych licznikowych może spełniać większość sterowników Ex, w szczególności: Ex-ML, Ex-mBEL oraz Ex-micro2. Każdy z tych sterowników może być wyposażony w moduł współpracy z licznikami energii na drodze analogowej (wejście impulsowe) lub na drodze cyfrowej. Wybór, które urządzenie zastosować jako koncentrator zależy od: ilości i miejsca zainstalowania obsługiwanych liczników, sposobu odczytu danych (wejścia impulsowe lub cyfrowe), rodzajów dostępnych środków łączności, wymaganych protokołów transmisji oraz dodatkowych funkcji jakie ma spełniać to urządzenie na obiekcie. Urządzenia odczytują stany liczników z interwałem 1 godzinnym i przechowują tablicę obsługiwanych liczników wraz z ich podstawowymi parametrami. Zapewniają także synchronizację czasu w licznikach (zegar koncentratora może być automatycznie synchronizowany poprzez GPS).

Dostęp do danych licznikowych poprzez Ethernet Zastosowanie jako koncentratora sterowników Ex-mBEL_COM lub Ex-micro2 umożliwia dostęp do danych licznikowych także po sieci Ethernet. Urządze-

Rysunek 11. Odczyt danych licznikowych z wykorzystaniem sieci GSM

urządzenia dla energetyki 7/2011

technologie, produkty – informacje firmowe nia te posiadają swój numer IP i maskę podsieci określone w konfiguracji oraz wbudowaną usługę WWW (dostępną poprzez standardową przeglądarkę stron WWW). Po dołączeniu do sieci koncentrator widoczny jest pod swoim numerem IP jak każde inne urządzenie sieciowe. Oprogramowanie do wizualizacji zarejestrowanych danych dostarcza firma ELKOMTECH.

Sterowanie odbiorem Do tej pory szczegółowo opisano urządzenia współpracujące z licznikami energii oraz sposoby komunikacji z nimi. Należy wyraźnie podkreślić, że wszystkie wyżej opisane urządzenia obiektowe mogą równocześnie zapewnić zdalne sterowanie odbiorami w czasie rzeczywistym. Każde z tych urządzeń można rozbudować o funkcje telemechaniczne (sygnalizacja sterowania, pomiary). Cecha ta jest szczególnie ważna dla dostawców energii, którzy myślą o przygotowaniu się do stosowania systemu sterowania odbiorami oraz udostępnieniu odbiorcom usług wykorzystania energii elektrycznej oferowanej po niższej cenie w różnych okresach doby.

Posumowanie Zastosowanie systemu zdalnej współpracy z licznikami energii oraz sterowa-

Rysunek 12. Schematyczne zobrazowanie funkcji sterowania obciążeniem

nia odbiorem może przynieść wymierne korzyści zarówno dostawcy energii jaki i odbiorcom. Dostawca energii otrzymuje do ręki narzędzie umożliwiające, m.in.: eliminację nielegalnego poboru, redukcję strat technicznych oraz optymalizację kosztów stałych systemu przez świadome gospodarowanie mocą przez od-

urządzenia dla energetyki 7/2011

biorców. Natomiast odbiorcom zapewnia dostęp do informacji o zużyciu energii w zależności od pory dnia oraz możliwość świadomego wpływu na koszty pobranej energii. Aneta Plich

technologie, produkty – informacje firmowe

Poprawa jakości energii elektrycznej poprzez zastosowanie automatyki SZR na przykładzie Sterownika Automatyki SO-52v11-eMSZR produkcji Mikroniki 1. Aktualny stan prawny dotyczący oceny jakości energii. Parametry jakości energii elektrycznej – to grupa wielkości charakteryzujących napięcie zasilające, których zapewnienie jest warunkiem poprawnej pracy zasilanych urządzeń elektrycznych. Energia elektryczna jako produkt powinna odpowiadać określonym normom pozwalającym na ilościowe ujęcie problemu jej jakości. Norma IEC 038 wyróżnia dwa różne napięcia występujące w sieciach i instalacjach: 8 napięcie zasilania, będące napięciem międzyfazowym lub fazowym w głównym punkcie zasilania. Wymagania jakościowe odnośnie do tego napięcia są określone w normie EN 50160 [1] i Rozporządzeniu Ministra Gospodarki z 25.09.2000r [4]. 8 napięcie odbioru, będące napięciem międzyfazowym lub fazowym na zaciskach odbiorczego urządzenia elektrycznego. W serii norm EN 61000 są określone zarówno wymagania odnośnie do jakości napięcia jak i odporności urządzeń na zakłócenia. Celem określenia (pomierzenia) jakości energii elektrycznej kontroluje się parametry, do których należą: wartość, wahania i skoki napięcia,zapady krótko i długotrwałe, przerwy w zasilaniu, napięcia przejściowe (pojawiające się chwilowo podczas włączania i rozłączania elementów sieci przesyłowej), asymetria napięcia zasilającego, częstotliwość, harmoniczne i interharmoniczne dla napięcia i prądu, napięcia sygnalizacyjne nałożone na napięcie zasilające i szybkie zmiany napięcia. Podstawowe skutki niedotrzymywania parametrów jakościowych sieci zasilającej to:

8 zaburzenia w pracy napędów elektrycznych, które mogą wpływać na procesy technologiczne, 8 uszkodzenia lub wyłączenia odbiorników czułych na zmiany parametrów zasilania, 8 migotania źródeł światła.

2. Wpływ zapadów i zaników napięcia na jakość energii elektrycznej. Zapady i zaniki napięcia stwarzają najpoważniejsze trudności w zapewnieniu odpowiedniej jakości energii elektrycznej dostarczanej do użytkowników. Nawet przy krótkim czasie trwania mogą one powodować długotrwałe zakłócenia, przestoje i awarie w działaniu odbiorów takich jak: 8 wysokonapięciowe silniki elektryczne (6-10kV). W czasie przerwy silniki zwalniają, a po włączeniu zasilania mogą pobierać prąd wynoszący 5 – 7*In. Wyniki badań wskazują, że udany samorozruch silników jest możliwy, gdy ich sumaryczna moc nie przekracza 30% mocy znamionowej transformatora, do którego są przyłączone. Przy czasach przerwy rzędu kilkuset ms ponowne włączenie silników może być niedopuszczalne – ze względu na przekroczenie dopuszczalnej wartości napięcia różnicowego tj. różnicy pomiędzy napięciem zasilania Uz a napięciem szczątkowym Uw wytwarzanym przez silnik asynchroniczny. 8 niskonapięciowe silniki elektryczne. Znaczną część tych silników stanowią asynchroniczne silniki zwarte, których samorozruch nie nastręcza trudności. Są one jednak sterowane przez styczniki z samopodtrzymaniem – utrzymywane w stanie załą-

czenia przez elektromagnesy napędowe zasilane z sieci. Przy zanikach napięcia może dochodzić do masowego odpadania elektromagnesów i odłączania silników, co może naruszać procesy technologiczne w zakładach przemysłowych. 8 urządzenia sterujące elementami systemów elektrycznych (np przekształtnikami, falownikami, itp) i technologicznych procesów produkcyjnych. Urządzenia te podstawowe zasilanie otrzymują z sieci elektrycznej i dopuszczalna długość przerwy beznapięciowej jest mniejsza od 100ms Poniżej w tabeli 1, zestawiono za [3] wymagania odnośnie do napięcia zasilania oraz napięcia odbioru dotyczące zapadów i zaników napięcia. Wymagania normy EN 50160 w stosunku do dostawcy energii nie są trudne do spełnienia. Dopuszczalna liczba zapadów napięcia ( do 1000 w ciągu roku) oraz liczba dłuższych i krótszych zaników napięcia są za duże z punktu widzenia nabywcy. Zapady napięcia do wartości poniżej 30% Un o czasie trwania dłuższym niż 0,3s mogą wywołać zadziałanie zabezpieczenia podnapięciowego lub odpadanie styczników w obwodach sterowania silników. Tak więc rzeczywista liczba przerw w procesach technologicznych będzie znacznie większa, niż wynikająca z czasów samych zaników napięcia. Problemowi oddziaływania zapadów i zaników napięcia na urządzenia odbiorcze została poświęcona w latach 20062009 działalność powołanej przez CIGRE grupy roboczej C4.110., której wynikiem jest wyczerpujące opracowanie „Odporność urządzeń i instalacji na zapady napięcia” [2].

Tabela 1 Zakłócenie

Parametry napięcia zasilania zgodnie z EN50160

Zapad

Wielkość: czas <1s skok<60%. Lokalne zapady wywołane załączaniem obciążenia nn:10÷50%, SN:10÷15%

Krótki zanik

nn, SN (do 3min) częstość - kilkadziesiąt do kilkuset / rok, czas trwania 70% ze wszystkich zaników <1s

Długi zanik

nn, SN (ponad 3min) częstość – 1050 / rok

L.p.

Parametry napięcia odbioru zgodnie z EN61000 EN 61000-22

Inne części normy

do 30% na 10ms, Sieci miejskie 1÷4 / do 60% na 100ms, (EN61000:6-1,6-2); miesiąc do 60% na 1000ms, (EN61000: 6-2) Spadek do 5% na 5s, (EN61000:6-1,6-2);

urządzenia dla energetyki 7/2011

technologie, produkty – informacje firmowe Kompatybilność urządzeń, instalacji i źródła zasilania można poprawić kilkoma drogami: 8 przez zwiększenie odporności urządzeń na zapady i zaniki napięcia 8 przez wprowadzenie między siecią a instalacją urządzeń podtrzymujących zasilanie w czasie zapadów i zaników napięcia 8 przez poprawę parametrów sieci mającą na celu m.in. minimalizację czasów trwania powstających w sieci zapadów i zaników napięcia.

3. Odporność urządzeń na zapady i sposób eliminacji ich wpływów. Odporność urządzenia na zapady napięcia można przedstawić w układzie współrzędnych (patrz rys. 1): 8 napięcie zapadu (w procentach wartości znamionowej Un), 8 czas trwania zapadu (w ms) w skali logarytmicznej, gdzie: – kropki - zapady, dla których wystarczająca jest odporność określana krzywą 1. – krzyżyki - zapady, dla których wystarczająca jest odporność określona krzywą 2 ale nie krzywą 1. – kółka - zapady, dla których zarówno odporność oznaczona krzywą 1 i 2 są niewystarczające.

Rys 1. Przykładowe krzywe 1 i 2 odporności na zapady napięcia z naniesionymi punktami odpowiadającymi parametrom określonych zapadów.

zasilania i zabezpieczenie przed rozszerzaniem awarii, natomiast restytucyjne poprzez SPP (samoczynne przełączenie powrotne). Stosowanie układów rezerwowania zasilania zamiast trwałego włączania zasilań rezerwowych do wspólnej sieci pozwala na: obniżenie prądów zwarciowych, ograniczenie obszaru, na którym występuje załamanie napięcia spowodowane zwarciem oraz znaczne skrócenie przerw w zasilaniu odbiorców podczas przełączania na rezerwę i odwrotnie. Sterownik Automatyki SO-52v11-eMSZR produkcji MIKRONIKI realizuje rezerwę jawną i ukrytą w układach 2, 3, 4 i 5 – wyłącznikowych wykonując wszystkie niezbędne funkcje, tj.: 8 Automatykę SZR – Samoczynne Załączanie Rezerwy 8 Automatykę SPP – Samoczynne Przełączenie Powrotne 8 Automatykę PPZ – Planowe Przełączania Zasilań. 4.2. Rodzaje przełączeń realizowanych przez Sterownik Automatyki SO-52v11-eMSZR. Najważniejszym i najbardziej złożonym zadaniem automatu SZR jest przełączanie zasilania przede wszystkim wysokonapięciowych silników asynchronicznych. Otwarcie wyłącznika zasilania

Rys 2. Eliminacja zapadów o czasach dłuższych od 30ms w wyniku zainstalowania automatu SZR o czasie działania 30ms.

Opis działania takiego automatu, w wykonaniu Mikroniki jest przedmiotem niniejszego artykułu.

Zasadniczą poprawę sytuacji można osiągnąć skracając czas trwania zapadu w wyniku zastosowania szybkiego automatu SZR (np. do optymalnego poziomu 30ms), co pozwoliłoby na eliminację zapadów o niedopuszczalnych parametrach (rys. 2) a także na zmniejszenie wymagań co do odporności urządzeń.

4. Funkcje Sterownika Automatyki SZR produkcji Mikroniki. 4.1. Uwagi ogólne. Automatyka SZR ( samoczynnego załączania rezerwy ) należy do grupy automatyk prewencyjnych i restytucyjnych. Prewencyjne działanie automatyki SZR realizowane jest poprzez zapewnienie

podstawowego powoduje pojawienie się na szynach sekcji wypadkowej siły elektromotorycznej przyłączonych do sekcji silników. Taką SEM charakteryzują następujące parametry: 8 wartość napięcia w chwili otwarcia styków wyłącznika, 8 wartość częstotliwości w chwili otwarcia styków wyłącznika, 8 stała czasowa opadania napięcia, 8 szybkość opadania częstotliwości, 8 przesunięcie fazowe między SEM a napięciem zasilania rezerwowego. Rodzaj przełączenia ma zasadniczy wpływ na: 8 czas trwania przerwy beznapięciowej na obciążeniu, co określa konsekwencje dla prowadzonych procesów

urządzenia dla energetyki 7/2011

technologicznych. 8 naprężenia mechaniczne w wale silnika, uzwojeniach stojana i prętach wirnika powodujące przedwczesne uszkodzenia zmęczeniowe, 8 stres różnego rodzaju w elementach urządzeń stanowiących obciążenie silników. Przełączenia realizowane przez Sterownik Automatyki SO-52v11-eMSZR odbywają się w zależności od ustawień i aktualnie istniejących warunków jako: przełączenie synchroniczne bezprzerwowe, przełączenie synchroniczne jednoczesne,przełączenie synchroniczne z przerwą, przełączenie synchronizowane, przełączenie szybkie oraz przełączenie wolne, SB – przełączenie synchroniczne bezprzerwowe, może być realizowane wtedy, gdy spełnione są warunki synchronizmu. Dopuszcza się tu krótkotrwałą pracę równoległą źródeł. SJ - Przełączenie synchroniczne jednoczesne może być realizowane wtedy, gdy spełnione są warunki synchronizmu ale nie dopuszczamy do do pracy równoległej źródeł. SP – przełączenie synchroniczne z przerwą, może być wykonane wtedy, gdy spełniane są warunki synchronizmu, ale niedopuszczalna jest praca równoległa źródeł. SY – przełączenie szybkie synchronizowane (quasi synchroniczne), może być wykonane wtedy gdy napięcie różnicowe UD jest mniejsze od maksymalnej wartości progowej Ud1, a jednocześnie spełniony jest warunek progowy odnośnie do częstotliwości- df. SZ – przełączenie szybkie, może być wykonane wtedy, gdy napięcie różnicowe UD jest mniejsze od maksymalnej wartości progowej Ud, co następuje wcześniej niż spadek napięcia US (napięcie na szynach) poniżej wartości Uw. PW – przełączenie wolne, może być wykonane wtedy gdy napięcie szczątkowe na szynach US jest mniejsze od maksymalnej wartości progowej Uw.

5. Zasada działania Sterownika Automatyki SO-52v11-eMSZR Sterownik Automatyki SO-52v11-eMSZR wykonany jest w kilku podstawowych odmianach zależnych od wymagań stawianych przez użytkownika: wersja v1 - uproszczona, wersja v2 - rozszerzona ( z przełączeniem synchronizowanym tzw. quasi synchronicznym ) oraz wersja v3(*) - z przyspieszonym działaniem w przypadku stwierdzenia zwarcia ( lub skokowego obniżenia napięcia ). W celu realizacji przełączeń automat wykonuje pomiary napięcia ( a w przypadku wersji v3 także prądu ) oraz wylicza odpowiednie wartości wielkości istotnych do podejmowania decyzji tj: napięcie różnicowe, różnicę częstotliwość i fazy napięć obu źródeł. Jednocześnie automat stosuje zasadę predyk-

technologie, produkty – informacje firmowe

Rys. 3. Diagram SZR

Rys. 4. Diagram PPZ/SPP

Przyczyny wykonywania SZR ZAN – zanik (obniżenie) napięcia SYG – sygnał zewnętrzny WYL – otwieranie elektryczne z pola OTW – otwarcie mechaniczne

Przyczyny wykonywania PPZ/SPP PPZ – działanie operacyjne SPP – powrót napięcia

{1} - {14} - warunki wraz z ustawieniami Objaśnienie numerów na diagramie: 1. Zanik napięcia 2. Zezwolenie na PW 3. Zezwolenie na SB 4. Zezwolenie na SZ 5. Nie ma warunków na przełączenie SZ 6. Nie ma warunków na przełączenie synchroniczne 7. Zezwolenie na SB, są warunki synchronizmu 8. Zezwolenie na SP, są warunki synchronizmu 9. Awaria wyłącznika (lub brak warunków na SP w drugim kroku przełączenia – i zamykanie wyłącznika w cyklu wolnym) 10. Zezwolenie na SB, są warunki synchronizmu 11. Zezwolenie na SB, nie ma warunków synchronizmu 12. Zezwolenie na SZ 13. Zezwolenie na SB, nie ma warunków synchronizmu 14. Zezwolenie na SZ

cji obliczając tendencję zmian napięcia na szynach i dostosowuje rodzaj przełączenia do szybkości zmian napięcia, a w przypadku braku warunków przechodzi do innych dopuszczalnych przełączeń. Na rysunku nr 5 przedstawiono zasadę działania szybkiego SZR-a ,która sprowadza się do odpowiednio wykonanej analizy zwarć i SON ( skokowe obniżenie napięcia). Zintegrowanie automatu SZR z podstawowym zabezpieczeniem zwarciowym (w tym kierunkowym) pozwoli na znaczne skrócenie czasu reakcji, co wraz z zastosowaniem szybkich wyłączników SN zapewni istotną poprawę jakości energii elektrycznej.

6. Budowa Sterownika Automatyki SO-52v11-eMSZR Sterownik Automatyki SO-52v11-eMSZR wykonany jest w postaci kasety wyposażonej w sloty umożliwiające bardzo

{1} - {9} - warunki wraz z ustawieniami Objaśnienie numerów na diagramie: 1. Zezwolenie na PW 2. Zezwolenie na SZ 3. Nie ma warunków na przełączenie SZ 4. Nie ma warunków na przełączenie syn. 5. Zezwolenie na SP, są warunki syn. 6. Awaria wyłącznika (lub brak warunków na SP w drugim kroku przełączenia – i zamykanie wyłącznika w cyklu wolnym) 7. Zezwolenie na SB, są warunki syn. 8. Zezwolenie na SP, nie ma warunków synchronizmu 9. Zezwolenie na SB, nie ma warunków synchronizmu Tabela przełączeń Zezwolenie

Rodzaj przełączenia PW

elastyczne zestawianie niezbędnych dla danego obiektu modułów (pakietów), Przedstawiona na rysunku konstrukcja pozwala na pełne wykorzystanie przestrzeni w szafie sterowniczej, co jest szczególnie istotne w przypadku modernizacji istniejących rozdzielni, które z założenia ograniczają swobodę wyboru miejsca montażu. Ponadto dzięki budowie modułowej istnieje możliwość łatwego dopasowania automatu do wymagań obiektu poprzez zmianę liczby wejść, wyjść oraz pomiarów analogowych

7. Właściwości Sterownika Automatyki SZR typu SO52v11-eMSZR Integracja funkcji automatu SZR, sterownika obiektowego oraz wielokanałowego rejestratora. Zwarta konstrukcja z możliwością dowolnego umieszczania panelu odczytowego.

Duży, czytelny panel operatorski z 16-diodami sygnalizacyjnymi i alarmowymi, pełną synoptyką pola i kluczykiem do wyboru miejsca sterowania. Możliwość zwiększania liczby wejść i wyjść w zależności od potrzeb obiektu. Możliwość uzyskania dwóch niezależnie pracujących automatów w jednej kasecie zasilanych redundantnie z dwóch niezależnych źródeł (cecha przydatna w rozdzielniach 4 i 5-wyłącznikowych). Większa niezawodność w sterowaniu poprzez bezpośrednie sterowania cewkami wyłączników w obwodach prądu stałego do 6,0 A przy U = 220 V DC i L/R = 40ms, lub 8A – 230VAC. Szeroki zakres temperatur pracy. Możliwość elastycznego parametryzowania w zależności od indywidualnych wymagań obiektu. Wykonywanie obliczeń, w trybie on line, co zwiększa szybkość działania poprzez eliminację fazy decyzji. Prosta i intuicyjna obsługa zarówno z pulpitu jak i programu konfiguracyjne-

urządzenia dla energetyki 7/2011

technologie, produkty – informacje firmowe

Objaśnienia Oznaczenia: Z1,Z2 - źródła WN WA, WB, WS - wyłączniki WN WD, WE, WF - wyłączniki WN na odpływach W1, W2, W3 - wyłączniki SN W4, W5, W6 - wyłączniki SN na odpływach T1/T2 - transformatory WN/ SN PN1…PN2 - przekładniki napięciowe PP1…PP2 - przekładniki prądowe SA - silniki asynchroniczne SS - silniki asynchroniczne SA SZR szybki automat SZR-a Sekcja A - sekcja, na której przedstawiono wszystkie możliwości wystąpienia zwarć Sekcja B - sekcja, która przejmuje funkcje rezerwy Numer zdarzenia: 1. Zwarcie w źródle Z1 2. Zwarcie na szynach WN 3. Zwarcie w linii WN 4. Zwarcie na SN za trafoT1 5. Zwarcie na szynach SN 6. Zwarcie na linii SN 7. Otwarcie WA 8. Otwarcie WD 9. Otwarcie WE 10. Otwarcie W1 Podstawowa zasada działania szybkiego automatu SA SZR. Zwarcia 1 do 4 przyspieszają działanie SZR-a Zwarcia 5, 6 blokują działanie SZR-a

(*) - wersja w opracowaniu Rys. 5

go pConfig oraz systemu nadrzędnego – SYNDIS. Realizacja przełączeń przy minimalnych zakłóceniach pracy obiektu poprzez funkcję retripu oraz algorytmy predykcji uwzględniające szybkość zmian parametrów i czasy własne aparatów pierwotnych. Możliwość elastycznego dokonywania zmian trybów pracy. Współpraca z systemem poprzez różnorodne protokoły np. DNP3.0, IEC 608705-10x, IEC 61850, modbus i inne.

8. Podsumowanie Jedną z najbardziej efektywnych metod poprawy jakości energii jest znaczne skrócenie przerw w zasilaniu (zapadów, zaników oraz SON-skokowych obniżeń napięcia).Zadanie to spełnia przedstawiony Sterownik Automatyki SO-52v11eMZSR dzięki przede wszystkim : 8 b. dużej sile obliczeniowej jednostki centralnej, 8 przyjętym algorytmom praktycznie likwidującym fazę decyzyjną (przełączenia wyznaczane on line), 8 możliwość uzyskania niezależnych automatów pracujących na jednej szynie procesorowej, 8 wyeliminowaniu przekaźników wykonawczych sterujących cewkami wyłączników. Uzyskanie czasów przełączeń wskazanych w rozdziale 3 wymaga oczywiście stosowania specjalnych wyłączników, których czasy własne mają decydujący wpływ na czas całkowity. Skrócenie czasów przełączeń poniżej górnej granicy 50 a nawet 30 ms będzie możliwe po wprowadzeniu nowej generacji wyłączników i będącego obecnie w opracowaniu przez Mikronikę SZR-a w wersji szybko działającej omówionej w rozdziale 5 artykułu.

9. Literatura 1. Norma PN-EN 50160:2008 Parametry napięcia zasilającego w publicznych sieciach rozdzielczych. 2. CIGRE WG C4.110 Voltage Dip Immunity of Equipment and Installations. TB412 04.2010 3. Markiewicz H.Klajn A. Voltage Disturbances - Standard EN 50160 P.5.4.2. w Power Quality Application Guide. 4. Rozp. Min. Gosp. z dn. 25.09.2000 w sprawie szczegółowych warunków przyłączenia podmiotów do sieci... dr inż. Hubert Górski Mikronika Poznań Oddział w Łodzi mgr inż. Zbigniew Mateuszczyk Mikronika Poznań Oddział w Łodzi

Rys. 6. Wygląd Sterownika Automatyki SZR typu SO-52v11-eMSZR

urządzenia dla energetyki 7/2011

targi

Rekordowa edycja targów energetycznych ENERGETAB 2011 Najbardziej zaawansowane technologicznie urządzenia, maszyny, aparaty i konstrukcje, służące niezawodnemu wytwarzaniu i przesyłaniu energii elektrycznej czy też bardziej efektywnemu jej użytkowaniu, prestiżowe nagrody i wyróżnienia oraz tłumy zwiedzających – to atuty zakończonych właśnie w Bielsku – Białej międzynarodowych targów energetycznych ENERGETAB 2011.

edycja tych targów była rekordowa zarówno pod względem liczby wystawców jak i powierzchni zajętej przez ekspozycje. Pośród ponad 680 dostawców najnowocześniejszych produktów dla energetyki z kilkunastu krajów europejskich i Chin nie zabrakło globalnych korporacji, jak ABB, Alstom Nexans, Schneider Electric czy Siemens oraz większo-

ści najważniejszych dostawców z Polski, jak np. Elektrobudowa, Telefonika, ZPUE, Elektromontaże, Elbudy, itd. Targom towarzyszyły konferencje i seminaria oraz bardzo wiele mniej formalnych ale równie ważnych spotkań wystawców z ich klientami - wymagającymi i odpowiadającymi za poważne inwestycje i modernizacje przeprowadzane bądź przygotowywane w polskiej energetyce.

Podczas targów odbył się też jeden z paneli międzynarodowej konferencji „Rozwój energetyki innowacyjnej – budowanie bezpieczeństwa energetycznego miast i gmin”, zorganizowanej przez Miasto Bielsko- Biała, Stowarzyszenie Gmin Polska Sieć „Energie Cites”, Związek Miast Polskich i Śląski Związek Gmin i Powiatów. Podczas tego panelu przedstawiciele Miasta Bielska-Białej, Grupy TAURON i miejskiej spółki ciepłowni-

urządzenia dla energetyki 7/2011

targi czej THERMA przedstawili mechanizmy modelowej współpracy pomiędzy firmami energetycznymi i jednostkami samorządu, która doprowadziła do budowy w Bielsku – Białej elektrociepłowni o wzorcowych parametrach efektywności energetycznej. Gama prezentowanych urządzeń i aparatów była bardzo szeroka: od stacji transformatorowych, wyłączników, czy rozłączników po aparaty i systemy nadzoru, pomiarów i zabezpieczeń, maszty oświetleniowe i oprawy, zwłaszcza przystosowane do LED-owych źródeł światła, kable i przewody, urządzenia UPS czy pojazdy specjalistyczne dla energetyki po inne specjalistyczne usługi. Nierzadko wielu wystawców promocje swoich najnowszych produktów rozpoczyna właśnie od ich prezentacji na targach ENERGETAB. I tak na przykład wielkie zainteresowanie wzbudziła w tym roku zaprezentowana na stoisku ELEKTROBUDOWY, skonstruowana przez tę firmę, oryginalna rozdzielnica w technologii GIS. Natomiast spośród 52 innowacyjnych produktów zgłoszonych do konkursu targowego na wyróżniający się produkt, najbardziej prestiżowe wyróżnienie – puchar Ministra Gospodarki uzyskał Instytut Automatyki Systemów Energetycznych z Wrocławia, za „system do wykrywania i zapobiegania pożarom w kulowo - misowych młynach węglowych”. Honorowy patronat nad Targami ENERGETAB 2011 objęli: • Minister Gospodarki • Prezes Stowarzyszenia Elektryków Polskich • Prezes Polskiego Towarzystwa Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej • Prezydent Miasta Bielska–Białej oraz inne ważne izby gospodarcze i stowarzyszenia. Warto podkreślić, że Generalnym Partnerem targów ENERGETAB była Grupa TAURON Polska Energia S.A. – największy dystrybutor energii elektrycznej w kraju i drugi pod względem wielkości wytwórca energii elektrycznej w Polsce. Zarówno stoisko TAURONu jak i zorganizowany przez ten koncern konkurs cieszył się dużym zainteresowaniem zwiedzających. Powierzchnia zajęta przez ekspozycje targowe przekroczyła 30 tys. m2 co spowodowało, że nie wszyscy mieli dość czasu aby zapoznać się z wszystkimi interesującymi ich produktami. Stąd wielu wystawców zaproponowało organizatorom, by w przyszłym roku wydłużyć czas trwania targów do czterech dni. Na ten kolejny – już 25-ty ENERGETAB 2012 ich organizator - ZIAD Bielsko – Biała SA zaprasza w dniach od 11- 13 września 2012. fot. Elżbieta Lesiak, Janusz Mazurkiewicz

urządzenia dla energetyki 7/2011

targi

Protokół posiedzenia Komisji Konkursowej 24. Międzynarodowych Energetycznych Targów Bielskich ENERGETAB 2011 W dniu 12.09.2011 r. Komisja Konkursowa postanowiła przyznać następujące medale i wyróżnienia: Puchar Ministra Gospodarki za produkt: System do wykrywania i zapobiegania zapłonom i pożarom w kulowo–misowych młynach węglowych zgłoszony przez firmę: Instytut Automatyki Systemów Energetycznych Sp. z o.o.

Puchar Prezesa Polskiego Towarzystwa Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej za produkt: Strunobetonowa Żerdź Wirowana z zaciskami uziemiającymi zgłoszony przez firmę: Przedsiębiorstwo Produkcji Strunobetonowych Żerdzi Wirowanych WIRBET S.A.

Statuetka „Energia w dobrych rękach” PSE - OPERATOR S.A. za produkt: System monitoringu energii PowerLogic ION Enterprise zgłoszony przez firmę: Schneider Electric Energy Poland Sp. z o.o.

Medale PGE – Energia Odnawialna S.A Medal Złoty za produkt: Wyłącznik SN typu TGI zgłoszony przez firmę: ZPUE S.A. Medal Srebrny za produkt: Kompozytowa lampa autonomiczna z oprawą LEDAL zgłoszony przez firmę: ALUMAST S.A. Medal Brązowy za produkt: Kompleksowy system zabezpieczeń dla stacji energetycznej WN/SN zgłoszony przez firmę: COMPUTERS & CONTROL

Medale 24. Międzynarodowych Energetycznych Targów Bielskich ENERGETAB 2011 Medal Złoty za produkt: Zestaw do obcinania i usuwania gałęzi z linii energetycznych w technologii PPN zgłoszony przez firmę: Wytwórnia Sprzętu Elektroenergetycznego AKTYWIZACJA Spółdzielnia Pracy

Medal Srebrny za produkt: Układ transmisji transparentnej UTT-2 zgłoszony przez firmę: Przedsiębiorstwo Produkcyjne BEZPOL Spółka Jawna Medal Brązowy za produkt: Unimog U 5000 zgłoszony przez firmę: MERCEDES BENZ POLSKA Sp. z o. o.

Statuetka Izby Gospodarczej Energetyki i Ochrony Środowiska za produkt: Regulator napięcia transformatora typ RNTr-1 zgłoszony przez firmę: ENERGOAPARATURA S.A.

Statuetki Polskiej Izby Gospodarczej Elektrotechniki Statuetka Złotego „Volta” za produkt: Przewody G(Z)TACSR zgłoszony przez firmę: FPE S.A.

Puchar Polskiego Stowarzyszenia Elektroinstalacyjnego za produkt: Wtyczka nierozbieralna 16 i 32A-6h/230/400V~ IP44 z przewodem zgłoszony przez firmę: Z.S.I. „POLAM-NAKŁO” S.A.

Wyróżnienia 24. Międzynarodowych Energetycznych Targów Bielskich ENERGETAB 2011 : 1. za produkt: LSWOD - lokalny system wczesnego ostrzegania i detekcji bezpośrednich wyładowań atmosferycznych zgłoszony przez firmę: RST sp.j. 2. za produkt: Chłodnica oleju transformatorowego typu CHOPA zgłoszony przez firmę: PPH ENERGO-SILESIA Sp. z o.o.

Statuetka Srebrnego „Volta” za produkt: Mufa przelotowa zimnokurczliwa typu EPJMe/EC-1C-24-F-1C-T3/PL zgłoszony przez firmę: ACW Polska Sp. z o.o.

3. za produkt: Lokalizator RD7000PL+, Generator Tx3, Ramka A zgłoszony przez firmę: ATAGOR Sp. z o.o.

Statuetka Brązowego „Volta” za produkt: VALCAP - System monitorowania linii kablowych i napowietrznych zgłoszony przez firmę: nkt cables S.A.

4. za produkt: MOG- Maszty oświetleniowe z opuszczaną głowicą zgłoszony przez firmę: P.P.U.H Elmonter Oświetlenie

urządzenia dla energetyki 7/2011

targi

Kontron East Europe na targach TRAKO 2011 W dniach 11-14.10.2011 r. w Centrum Targowym MTG SA w Gdańsku odbyły się 9. Międzynarodowe Targi Kolejowe TRAKO. Podobnie jak w poprzednich tak i w tej edycji nie mogło zabraknąć firmy Kontron East Europe, która na swoim blisko 50 metrowym stoisku prezentowała systemy i urządzenia, które już od kilku lat są z powodzeniem stosowane na szeroko pojętym rynku transportowym zarówno z Polsce jak i poza granicami kraju.

System sterowania i kierowania ruchem kolejowym ILTOR-2

Zintegrowany System Informacji Wizualnej i Dźwiękowej ZSIP

urządzenia dla energetyki 7/2011

targi

System OBSERVO (Rugged RAID Data Server)

czywiście jak zwykle nie zabrakło również nowości. Do budzących największe zainteresowanie systemów prezentowanych na stoisku należały: System sterowania i kierowania ruchem kolejowym ILTOR-2, Zintegrowany System Informacji Wizualnej i Dźwiękowej ZSIP oraz System Detekcji Obiektów DOT. Z urządzeń do instalacji na pojazdach posiadających certyfikat EN 50155 największą uwagę przyciągały min. składający się z kilku modułów system zarządzania pojazdem Venturo, oparte na platformie sprzętowej CompactPCI systemy OBSERVO (Rugged RAID Data Server) oraz ITERPARLO (Internet On Train Server), komputer panelowy HMITR, komputer w obudowie rack KISS 4U KTC5520 TR oraz komputer typu BoxPC MICROSPACE® MPCX28R. Wymienione urządzenia znajdują zastosowanie w szeregu aplikacji min. zarządzanie i kontrola pracy pojazdu, monitoring CCTV i rejestracja zdarzeń, prezentowanie treści informacyjnych i reklamowych oraz wielu innych. Zarówno te jak i pozostałe znaleźć można na stronie internetowej pod adresem: http://pl.kontron.com/industries/transportation/ Przedstawiamy krótką fotorelację z tego wydarzenia.

Komputer w obudowie rack KISS 4U KTC5520 TR

urządzenia dla energetyki 7/2011

System ITERPARLO (Internet On Train Server)

System zarządzania pojazdem Venturo

Komputer panelowy HMITR

konferencje i seminaria

Zabezpieczenia Przekaźnikowe w Energetyce 2011 Zakończyła się XIV już ogólnopolska konferencja „Zabezpieczenia przekaźnikowe w energetyce”. Podtytuł odbywającej się w dniach 19-21 października br. edycji brzmiał „60-lecie Służb Zabezpieczeń”. egoroczne spotkanie zorganizowane zostało przez Komitet Automatyki Elektroenergetycznej Stowarzyszenia Elektryków Polskich oraz Spółkę JM-TRONIK, obchodzącą właśnie trzydziesty jubileusz istnienia. Odbywająca się w komfortowych warunkach Hotelu Holiday Inn w Józefowie pod Warszawą konferencja zgromadziła 175 uczestników – naukowców, inżynierów i specjalistów zatrudnionych w obszarach szeroko związanych energetyką zawodową i przemysłową. Obrady, które rozpoczęły się pierwszego dnia konferencji powitalnymi wystąpieniami przewodniczącego KAE SEP prof. dr hab. Eugeniusza Rosołowskiego oraz prezesa spółki JM TRONIK Jerzego Matiakowskiego, posłużyły, zgodnie z zamiarem organizatorów, wymianie doświadczeń i upowszechnianiu wiedzy z zakresu nowych technologii. Wśród wygłaszanych referatów przeważały oczywiście te dotyczące aktualnych kwestii związanych z automatyką elektroenergetyczną z naciskiem na automatykę zabezpieczającą. Pierwszą część spotkania poświęcono związanej z 60-leciem Służb Zabezpieczeń historii krajowego środowiska działającego w obszarze zabezpieczeń przekaźnikowych, prezentacji działalności spółki JM-TRONIK oraz funkcjonalności urządzeń EAZ i kontroli stanu styków wyłączników w sterownikach polowych multiMUZ-3 i megaMUZ-2. Po przerwie prof. dr hab. inż. Jan Machowski, prof. dr hab. inż. Piotr Kacejko, dr inż. Piotr Miller oraz mgr inż. Rafał Kuczyński przedstawili warunki ograniczające załączanie elementów sieci przesyłowej, a ostatni z prelegentów omówił sposób obliczania udarów prądowych przy załączaniu elementów sieci przesyłowej WN. Istotnym tematem tego dnia, któremu poświęcono trzy kolejne wystąpienia była automatyka zabezpieczeniowa bloków energetycznych –zaprezentowano m.in. charakterystykę i rozwiązania stosowane w Elektrowni Bełchatów i poddano pod dyskusję zasadność stosowania zabezpieczenia impedancyjnego bloku. Pierwszy dzień obrad zakończono dyskusją i uroczystą kolacją, którą uświetnił zespół Jazz Ramblers, występ Katarzyny Piaseckiej oraz pary tanecznej.

Drugiego dnia obrady otworzył Marek Witkowski z RWE, STOEN S. A., zaś wśród poruszonych następnie tematów znalazły się m.in. wymagania wobec urządzeń zabezpieczających stosowanych w sieciach 110 kV, układy półtora wyłącznikowe, poprawa jakości energii elektrycznej, a także wykorzystanie aplikacji baz danych do analizy zabezpieczeń sieci elektroenergetycznej. W dotyczącym ostatniej kwestii wystąpieniu dr inż. Wojciech Szweicer i mgr inż. Marcin Lizer wykorzystali doświadczenia Instytutu Energetyki związane z tym zagadnieniem, by dowieść, że ogólnie dostępne narzędzia, jak pakiety biurowe, mogą być z powodzeniem wykorzystane do usprawnienia procesu analizy zabezpieczeń sieci. Ciekawy temat poruszył też w swoim wystąpieniu mgr inż. Adam Talaga, który zaprezentował zale-

ty tworzenia zbilansowanych wysp , mogących ograniczać skutki awarii systemowych. Istotną częścią takiego rozwiązania miałby być system Smart-Load, który jest „zaawansowanym systemem inteligentnego dokonywania wyłączeń w przypadku deficytu mocy czynnej w systemie elektroenergetycznym (lub jego części).” Po ciekawej dyskusji i obiedzie goście przewiezieni zostali do centrum Warszawy, by wraz z przewodnikiem zwiedzać miasto, a następnie udali się na kolację w Kompanii Piwnej na Starówce. Kolejny, ostatni już dzień konferencji poświęcony był integrującym społeczność energetyczną zgoła nieformalnym atrakcjom – w programie znalazło się bowiem zwiedzanie stacji Powiśle i Centrum Kopernika.

urządzenia dla energetyki 7/2011

www.bgz.pl

Dla Firm i Rolników KREDYT ZIELONA ENERGIA

EKORZYSTNE INWESTYCJE Zarabiaj na odnawialnych źródłach energii! Skorzystaj z doskonałych warunków Kredytu Zielona Energia przeznaczonego na finansowanie budowy elektrowni wiatrowych, instalacji do wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej z biomasy lub biogazu. www.bgz.pl Infolinia 801 123 456 (tel. stacjonarne, T-Mobile, Orange, Plus, Play), +48 22 530 71 00 (pozostałe sieci i z zagranicy). Opłata za połączenie według cennika operatora.