Urządzenia dla Energetyki 8-1/2011 by Urządzenia dla Energetyki

Urządzenia Energetyki dla

Specjalistyczny magazyn branżowy ISSN 1732-0216 INDEKS 220272

Nr 8-1/2011 (52)

w tym cena 16 zł ( 8% VAT )

|www.urzadzeniadlaenergetyki.pl| • Rozmowa z Panem Jaroslavem Zlabkiem, prezesem zarządu Schneider Electric Polska • Rozliczne pożytki z atomu • • Nowa Strategia Energetyczna Unii Europejskiej • Łańcuchy izolatorowe w liniach elektroenergetycznych 110kV • • Nowoczesne przekształtniki modułowe dużej mocy • Kable stosowane w elektrowniach i elektrociepłowniach •

urządzenia dla energetyki 8-1/2011 (52)

Wytwarzanie energii z wykorzystaniem efektywnych i sprawdzonych technologii 1

Alfa Laval jest światowym dostawcą specjalistycznych urządzeń i rozwiązań inżynierskich. Dążąc do realizowania wymagań stawianych przez przemysł energetyczny Alfa Laval łączy najbardziej zaawansowane technologie dostępne na rynku z wyjątkowym doświadczeniem i znajomością branży, co ma istotne znaczenie podczas całego procesu projektowania, odbioru instalacji a także obsługi posprzedażowej. Dostarczane rozwiązania zwiększają efektywność elektrowni i elektrociepłowni, tworząc warunki do osiągnięcia lepszych wyników ekonomicznych. Alfa Laval Polska Sp. z o.o. Dział Energetyki i Ochrony Środowiska ul. Rzymowskiego 53, 02-697 Warszawa tel. 0-22 336-64-64, fax: 0-22 336-64-60

1 2 3 4 5 6 7

Płytowe skraplacze AlfaCond Spawane wymienniki ciepła Compabloc Płytowe uszczelkowe wymienniki ciepła Filtry automatyczne ALF Płytowo-płaszczowe wymienniki ciepła AlfaDisc Powietrzne chłodnice cieczy Moduły wirówkowe do oczyszczania i osuszania olejów

w numerze

Spis treści n WYDARZENIA I INNOWACJE Rozliczne pożytki z atomu.................................................................. 6 Czysta energia przyszłości.................................................................. 7 Jest porozumienie w sprawie technologii stosowanej w reaktorach o małej mocy......................................... 8 Lotos przejmuje Geonaftę................................................................... 9 Polscy naukowcy pracują nad pozyskaniem energii ze spalin... 9 Gaspol S.A. zdobył złoty „Laur Klienta 2010”............................ 10 Samoogrzewające się miasta?......................................................... 10 Pierwsza w Polsce Gazowa Pompa Ciepła na gaz LPG ..........11 APS SA głównym laureatem konkursu Krajowi Liderzy Innowacji i Rozwoju ..............................................11 Ruszyła druga giełda energii elektrycznej w Polsce................12 Tańszy gaz, droższy prąd?................................................................. 14 ZAMEL CET zdobywcą certyfikatu „Przedsiębiorstwo Fair Play”.. 14 Schneider Electric opracował infrastrukturę ładowania pojazdów elektrycznych......................................................................15 GE przedstawia silnik J920 – pionierskie rozwiązanie w technologii silników gazowych....................................................16 GE Hitachi. Reaktor ESBWR uzyskał rekomendację amerykańskich organów nadzoru....................................................18 Z czystą energią w przyszłość..........................................................19 Schneider Electric wiodącym graczem na indyjskim rynku szaf i obudów serwerowych dla Centrów Przetwarzania Danych.... 20 GE Hitachi Nuclear Energy ubiega się o przedłużenie koncesji reaktora ABWR – jedynego na świecie reaktora III generacji w ciągłej eksploatacji......................................................................21 Zaawansowana technologia turbin wiatrowych GE wybrana do nowych projektów w Rumunii.................................22

n wywiady Pełen obraz branży...............................................................................24

n technologie, produkty informacje firmowe Łańcuchy izolatorowe w liniach elektroenergetycznych 110kV – katalog łańcuchów BELOS-PLP S.A...............................28 Prezentacja firmy PCE.........................................................................32 Nowoczesna firma z Kalisza............................................................. 34 Nowoczesne przekształtniki modułowe dużej mocy............. 36 Kable stosowane w elektrowniach i elektrociepłowniach.....38 Outsourcing multi-energetyczny – sposób na ekspansję..........40 Nowoczesna kompensacja mocy biernej i wyższych harmonicznych z wykorzystaniem kompensatorów dynamicznych STATCOM i EFA typu Xinus firmy C&T Elmech.............................................. 42 Implementacja innowacyjnych rozwiązań w mikroprocesorowych urządzeniach automatyki zabezpieczeniowej SN na przykładzie sterownika polowego MUPASZ 710................ 46 Ogrzewanie i kontrola wilgotności w szafach elektrycznych.. 48 Dynamiczne anomalia krzywych I-V – nowe narzędzie do badania nadprzewodników wysokotemperaturowych.................................................................. 50

n energetyka na świecie Nowa Strategia Energetyczna Unii Europejskiej.......................55

n dział naukowo-techniczny Odkrycia i osiągnięcia roku 2010 ...................................................58

n targi Schneider Electric na V Forum Energetycznym ......................63 Trzecie Lubelskie Targi Energetyczne ENERGETICS.............. 64 Mikronika – nowoczesność nagrodzona...................................... 66

Urządzenia Energetyki dla

Wydawca Dom Wydawniczy LIDAAN Sp. z o.o. Adres redakcji 00-241 Warszawa, ul. Długa 44/50 lok. 109 tel.: 22 812 49 38, fax: 22 810 75 02 e-mail: redakcja@lidaan.com www.lidaan.com Prezes Zarządu Andrzej Kołodziejczyk tel. kom.: 502 548 476, e-mail: andrzej@lidaan.com Dyrektor kreatywny Marek Bielski tel. kom.: 500 258 433, e-mail: marek.w.bielski@o2.pl Dyr. ds. reklamy i marketingu Dariusz Rjatin tel. kom.: 600 898 082, e-mail: darek@lidaan.com Zespół redakcyjny i współpracownicy Redaktor naczelny: mgr inż. Marek Bielski, Z-ca redaktora naczelnego: doc. dr inż. Witold Bobrowski Sekretarz redakcji: mgr Marta Olszewska Dr inż. Mariusz Andrzejczak, Anna Bielska, doc. dr Valentin Dimov (Bułgaria), Sławomir Dolecki, doc. dr inż. Marek Gonera, prof. dr inż. Stanisław Gubański (Szwecja), Prof. dr hab. inż. Marek T. Hartman, Inż. Armand Kehiaian (Francja), doc. dr inż. Jerzy Kern, dr inż. Witold Kornacki, prof. dr hab. inż. Andrzej Krawczyk, prof. dr hab. inż. Krzysztof Krawczyk, dr Stanisław Latek, doc. dr inż. Jerzy Mukosiej, prof. dr hab. inż. Andrew Nafalski (Australia), mgr Marta Olszewska, mgr Bogusława Piątkowska, prof. dr hab. inż. Aleksandra Rakowska, prof. dr hab. inż. Andrzej Rusek, prof. dr inż. Wiesław Seruga, prof. dr hab. Jacek Sosnowski, prof. dr inż. Jan Sykulski (W. Brytania), prof. Mitsuhiko Toho (Japonia), mgr inż. Leon Wołos, prof. dr hab. inż. Andrzej Wac-Włodarczyk, mgr inż. Wacław Wasiak, prof. dr hab. inż. Czesław Waszkiewicz, prof. dr hab. inż. Jerzy Ziółko, dr inż. Wojciech Żurowski

Redaktor Techniczny Robert Lipski, info@studio2000.pl Fotoreporter: Zbigniew Biel Projekt szaty graficznej: Piotr Wachowski Opracowanie graficzne: Robert Lipski, Piotr Wachowski, www.studio2000.pl Redakcja nie odpowiada za treść ogłoszeń. Redakcja zastrzega sobie prawo przeprowadzania zmian w tekstach, np. adiustowania lub skracania, a także nieodsyłania materiałów nie zakwalifikowanych do druku. Przedruk, a także publikacja w innej formie, np. elektronicznej w internecie, tylko za zgodą wydawcy i właściciela praw autorskich.

Współpraca reklamowa: Energoinstal..................................................................................... I alfa laval polska..........................................................................II noratel............................................................................................... 3 technokabel..................................................................................... 5 Elektrobud Wschowa.................................................................13 flir system ab.................................................................................23 pruftechnik-wibrem.................................................................... 27 pce.......................................................................................................33 elgis garbatka..............................................................................45 stego polska..................................................................................49 ormazabal.......................................................................................53 xtech.pl............................................................................................. 57 apator................................................................................................54 IASE...................................................................................................... 61 energoelektronika.pl...............................................................62 xtech.pl.............................................................................................63 polna s.a...........................................................................................III energotest...................................................................................... IV

urządzenia dla energetyki

wydarzenia i innowacje

Rozliczne pożytki z atomu Wiadomość, że Polska w UE znajduje się na 24 miejscu pod względem...zużycia energii elektrycznej (na jednego mieszkańca w skali roku) na pewno wielu z nas zaskoczy. Dane podawane przez resort gospodarki w tym względzie są jednoznaczne. W Polsce jest to ok. 4 tys. kWh, podczas gdy średnia dla krajów UE wynosi ok. 7,5 tys. kWh. o mówi powyższa statystyka na którą powołują się eksperci w ministerialnych dokumentach? Czy informuje o naszych umiejętności oszczędzania energii? Czy jest to efekt powszechnego korzystania z energooszczędnych urządzeń? Byłoby chwalebne, że zużywamy mniej energii, niż inni, bo potrafimy skutecznie wcielać w życie programy poszanowania energii. Niestety, nic podobnego. Polska gospodarka nadal jest bardzo energochłonna. Niskie - relatywnie do innych państw UE - zużycie energii odzwierciedla tylko prawdziwą skalę naszego potencjału gospodarczego, z drugiej mówi prawdę o naszych cywilizacyjnych zapóźnieniach. Jeśli chcemy faktycznie rozwijać gospodarkę będziemy zużywać coraz więcej energii. Tu szacunki mówią o wzroście zapotrzebowania na energię brutto z 141 TWh w 2010 r. do 217 TWh w 2030 r. A więc na przestrzeni zaledwie 20 lat produkcja energii powinna wzrosnąć o ok. 54%. Do tego, aby tak się stało tzw. moc zainstalowana musi wzrosnąć w tym czasie o ok.50%. Tymczasem w ostatnich dwudziestu latach nie powstała w kraju żadna nowa duża elektrownia. Nasza mało wydajna krajowa energetyka jest technicznie niezwykle mocno wyeksploatowana i już w najbliższym czasie trzeba będzie z tego powodu odłączać kolejne bloki w wielu elektrowniach. W tej sytuacji zatem trudno mówić o rozwoju energetyki, raczej o jej degradacji i niemożliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb energetycznych przemysłu i sfery bytowej. Nawet gdybyśmy mieli jako kraj nie rozwijać się w taki szybkim tempie - jak formułuje się w prognozach - i tak energii zabraknie jeśli nie podejmiemy nowych inwestycji. A konkretne remedium?

Prąd z atomu w każdym polskim domu? Należy bezwarunkowo dokonać zmiany struktury wytwarzania energii. Oprócz budowy nowych wysoko sprawnych elek-

trowni węglowych (na parametry nadkrytryczne) rozwoju energetyki gazowej i pochodzącej ze źródeł odnawialnych zachodzi pilna konieczność posiłkowania się energetyką jądrową. I taka też jest właśnie strategia rządu polskiego. Podczas niedawnej styczniowej, dwudniowej konferencji naukowo-technicznej w Mądralinie k/Warszawy „Polska nauka i technika dla elektrowni jądrowych” w wypowiedziach referentów i w dyskusji wielokrotnie akcentowano wyraźnie, że tylko czytelnie zdefiniowana polityka państwowa, dotycząca krajowego programu energetyki jądrowej, stanie się motorem dynamicznego rozwój energetyki i całej gospodarki, podniesie ogólny poziom high tech z uwagi na zastosowane nowoczesnych technologi i stworzy jednocześnie wiele tysięcy nowych miejsca pracy przy budowie i eksploatacji elektrowni jądrowych oraz inwestycji związanych z funkcjonowaniem systemu elektroenergetycznego. Z analiz ekspertów wynika, iż energetyka jądrowa umożliwi wydatne zmniejszenie emisji dwutlenku węgla, a co za tym idzie, zredukuje koszty wysokich opłat z tytułu zanieczyszczania środowiska. W dłuższej perspektywie natomiast złagodzi też wzrost cen energii elektrycznej. Podnoszono również, ze za sprawą tego sposobu generowania energii znacząco poprawi się bezpieczeństwo energetyczne państwa. Prof. Zdzisław Celiński, przewodniczący Komitetu Energetyki Jądrowej SEP podkreślał, że „celowość, nawet konieczność budowy elektrowni jądrowych w Polsce uzasadnić można nie tylko koniecznością pokrycia zapotrzebowania kraju na energię elektryczną ale i argumentami ekonomicznymi i ekologicznymi”. Prof. Ludwik Dobrzyński z uniwer-

sytetu w Białymstoku twierdzi, że iluzją jest rychłe zastosowanie tanich źródeł energetyki odnawialnej w kraju o takich warunkach geograficznych i klimatycznych, jak Polska. A energetyka jądrowa jest najbardziej opłacalną metodą redukcji dwutlenku węgla, bo go po prostu nie generuje. Zdaniem prof. Andrzeja Chmielewskiego, dyrektora Instytutu Chemii i Techniki Jądrowej i prof. Grzegorza Wrochny, dyrektora Instytutu Problemów Jądrowych energetyka atomowa stanowi istotnym impuls do wzrostu innowacyjności gospodarki oraz rozwoju zaplecza naukowo-badawczego. Już raz pokazaliśmy, że potrafimy wysoce skutecznie utopić miliardy dolarów należące do podatników w błocie - przypomniał podczas ww. sesji, jeden z nestorów energetyki jądrowej w Polsce, mgr inż. Jacek Baurski z Towarzystwa Gospodarczego Polskie Elektrownie - mając na myśli oczywiście, merytorycznie nieuzasadnione, zatrzymanie budowy elektrowni jądrowej w Żarnowcu. (Warto zaznaczyć, iż część zamówionych przez Polskę, a nie zamontowanych urządzeń, pracuje niezawodnie do tej pory w elektrowniach jądrowych u naszych sąsiadów).

Od słów do czynów Na szczęście jednak nastawienie opinii publicznej w Polsce do energetyki jądrowej ulega pozytywnej zmianie. Nie można nie odnotować, że poparcie dla energetyki jądrowej powolnie, ale systematycznie w Polsce rośnie. Badania przeprowadzone przez EUROBAROMETR na zlecenie Komisji Europejskiej także wskazują na stopniowy wzrost akceptacji społeczeństwa polskiego dla budowy elektrowni jądrowych. Teraz przychodzi właściwy moment kiedy należy już

urządzenia dla energetyki

wydarzenia i innowacje przejść od słów do czynów. Nie da się jednak zmaterializować idei energetyki jądrowej w Polsce bez szybkiej ustanowienia regulacji prawnych i tzw. otoczenia instytucjonalnego, co do tego zgodni byli wszyscy uczestnicy konferencji. Każde opóźnienie w zakresie spraw formalnych obecnie, będzie powodować opóźnienie przygotowania inwestycji, a co za tym się kryje, jej przyszłą budowę i tym samym termin oddania do eksploatacji elektrowni jądrowej. A nikt nie ma wątpliwości, że energetyka jądrowa w Polsce stwarza realne szansę ożywienia gospodarczego w regionach gdzie powstanie.

Gospodarcze konkrety Nie ma w Polsce energetyki jądrowej, ale polski przemysł już teraz z powodzeniem pracuje na jej rzecz. Na razie poza granicami kraju. Najbardziej znanym przykładem jest Elektrobudowa SA, biorące m.in. czynny udział w budowie elektrowni jądrowej w. Olkiluoto w Finlandii o czym zajmująco mówił mgr inż. Jan Ryszard Kurylczyk, dyrektor ds. inwestycji zagranicznych Elektrobudowy S.A. O skali współpracy Elektrobudowy m.in. z francuską firmą AREVA świadczy fakt, iż w Olkiluoto zatrudniono około 2 tysięcy polskich pracowników. Z dużym

zainteresowaniem zebranych również wysłuchano referatu mgr inż. Zbigniewa Wiegnera z Warbudu, którego przedsiębiorstwo także współpracuje z francuską firmą AREVA w Olkiluoto przy budowie fińskiej elektrowni atomowej. Swą ofertę na rzecz cywilnej energetyki jądrowej złożyła branża spawalnicza wespół z Instytutem Spawalnictwa w Gliwicach. Na razie opinia publiczna niewiele wie o inicjatywie powołania przed kilkoma miesiącami z inicjatywy przemysłu regionu opolskiego i tamtejszej politechniki konsorcjum dla budowy elektrowni jądrowych. Obecnie przystąpiło do tego konsorcjum dziewięć politechnik i instytutów badawczych oraz pięć przedsiębiorstw, a także Opolski Park NaukowoTechnologiczny. Polski przemysł metalowy dysponuje technologiami i kadrą do wytwarzania wielu materiałów, komponentów i urządzeń. Potencjał ten istnieje również w firmach nie tylko dużych, ale też średnich i małych. Poziom tych umiejętności jest znacznie wyższy niż rozpoznany i publikowany przez agencje rządowe – przekonywali w trakcie konferencji przedsiębiorcy opolscy z firm: APC Presmet, GEA – Technika Cieplna, Explomet - zakład Technologii Wysokoenergetycznych. Już teraz ww.

firmy współpracują z czeską i słowacką energetyką jądrową przy jej modernizacji i rozbudowie. Biorąc pod uwagę zatem potencjał nie tylko przemysłowych potentatów, ale też MŚP oraz tzw. mikroprzedsiębiorstw, proponujących zresztą często własne unikatowe rozwiązania technologiczne można wyrazić opinię, iż udział polskiego przemysłu w budowie krajowej energetyki atomowej może być zdecydowanie większy, niż ostrożne prognozowanie rzędu 10-15% i może wynieść nawet 50-60% całości planowanych inwestycji. O tym, czy w 2020 r. popłynie w Polsce do naszych domów pierwszy prąd z elektrowni jądrowej zależy od wielu uwarunkowań związanych z reżimem przestrzegania harmonogramu, zatwierdzonego przez rząd polski. Udział polskich firm w inwestycji w energetykę jądrową w naszym kraju wydaje się być bardzo istotnym, nie wiem czy nie najważniejszym stymulatorem powodzenia całego przedsięwzięcia. Po raz pierwszy w Polsce przyjdzie nam realizować program na tak ogromną skalę gospodarczą, techniczną i finansową i tego należy mieć świadomość podejmując się tego ambitnego, ale wcale niełatwego zadania. Marek Bielski

Czysta energia przyszłości Ruszyła nowa Instalacja Odsiarczania Spalin dla bloku nr 10 o mocy 535 MW (IOS III) w Elektrowni „Kozienice”, wchodzącej w skład Grupy Kapitałowej ENEA. Znacząco ograniczy ona emisję dwutlenku siarki do atmosfery, przynosząc elektrowni istotne oszczędności. owa Instalacja, która została oddana do eksploatacji 16 grudnia 2010 r., to już trzecia tego typu inwestycja w Elektrowni „Kozienice” S.A. Poprzednie przekazane zostały do użytku w 2001 oraz 2007 roku. Ich podstawowym zadaniem jest redukcja emisji dwutlenku siarki do poziomu poniżej 200 [mg/Nm3], co stanowi normę obowiązującą od 2016 roku) oraz innych szkodliwych związków i pyłów do poziomu wymaganego przez zaostrzające się unijne normy ochrony środowiska. Dotychczas, za sprawą działających już dwóch instalacji, w 2009 roku Elektrownia zredukowała emisję dwutlenku siarki o ponad 60 tys. Ton, a emisję pyłów o 717 ton, co bezpośrednio wpłynęło na zmniejszenie opłaty środowiskowej ponoszonej przez elektrownię o około 26,5 mln zł. Nowa inwestycja ma ogromne znaczenie dla terenów znajdujących się w bezpośrednim sąsiedztwie Elektrowni, czyli obszarów „Natura 2000” Doliny Środkowej Wisły i Kozienickiego Parku Krajobrazo-

urządzenia dla energetyki

wego. Wymagają one szczególnej ochrony poprzez prowadzenie działań w zgodzie i z poszanowaniem ekosystemu. Dlatego nowa instalacja odsiarczania spalin (IOS III) zaopatrzona została we własną oczyszczalnię ścieków, a powstający w trakcie odsiarczania gips syntetyczny wykorzystywany będzie jako surowiec do produkcji materiałów budowlanych. Obiekty i urządzenia działające na terenie IOS III będą miały znikomy wpływ na klimat akustyczny, zasięg oddziaływania urządzeń zamyka się bowiem w granicach Elektrowni „Kozienice”. Oddana do eksploatacji instalacja (IOS III) oparta jest na metodzie mokrej wapienno-gipsowej, która zapewnia bardzo wysoką – ponad 93-procentową – skuteczność odsiarczania spalin. Technologia ta jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych w energetyce zawodowej metodą odsiarczania spalin. W warunkach eksploatacyjnych istnieje możliwość uzyskania znacznie większej redukcji SO2 od wartości gwarantowa-

nej. Głównym wykonawcą IOS III było Konsorcjum Hitachi LTD – Energomontaż Północ S.A. Elektrownia „Kozienice” S.A. jest największym krajowym producentem energii elektrycznej pochodzącej z węgla kamiennego, z około 11-procentowym udziałem w rynku produkcji energii elektrycznej. Posiada 10 wysokosprawnych i zmodernizowanych bloków energetycznych o łącznej mocy osiągalnej 2880 MW. Jej zdolności produkcyjne wynoszą około 17 TWh/rok. Spółka jest mocą grupy kapitałowej ENEA.

wydarzenia i innowacje

Jest porozumienie w sprawie technologii stosowanej w reaktorach o małej mocy E Hitachi Nuclear Energy (GEH) i Savannah River Nuclear Solutions (SRNS) podpisały porozumienie dotyczące budowy prototypu reaktora PRISM IV Generacji. Reaktor firmy GEH powstanie w ramach planowanej prezentacji technologii wykorzystywanej w modułowych reaktorach o małej mocy (Small Modular Reactor – SMR) w centrum Savannah River Site należącym do Departamentu Energetyki USA (DOE). Porozumienie umożliwia kontynuowanie rozmów na temat możliwości uzyskania atestu Komisji Dozoru Jądrowego (NRC) i budowę reaktora PRISM o mocy 299 megawatów (MW) w obiekcie będącym własnością władz federalnych. Spółka SRNS zarządza i prowadzi centrum Savannah River Site (SRS) w imieniu DOE. – Jest to kolejny krok, dzięki któremu SRS i cały region będą miały wpływ na przyszłość energetyczną Ameryki – oświadczył Garry Flowers, prezes i dyrektor generalny SRNS. – Jesteśmy niezmiernie zadowoleni ze współpracy z GEH przy określaniu możliwości budowy prototypu reaktora PRISM IV Generacji w centrum SRS. Wierzymy, że SRS jest idealnym miejscem na zaprezentowanie modelu reaktora PRISM, jako że jest to jeden z reaktorów SMR nowej generacji, które mogą być wykorzystywane w przyszłości.

– Dzięki pomyślnemu wdrożeniu tej technologii, Stany Zjednoczone mogą stać się liderem w obszarze zaawansowanej technologii SMR, co pomoże także osiągać niezależność energetyczną, realizując zasadniczy cel, który wyznaczył sobie rząd Baracka Obamy – zauważył Flowers. Projekt reaktora PRISM, który w 1994 roku został pozytywnie oceniony przez Komisję Dozoru Jądrowego Stanów Zjednoczonych w postępowaniu poprzedzającym złożenie wniosku, jest oparty na zaawansowanej technologii stosowanej w reaktorze IV Generacji,

bazującej na amerykańskich badaniach nad reaktorami chłodzonymi sodem. Kluczową cechą technologii PRISM jest generowanie dodatkowej energii elektrycznej z paliwa jądrowego poddanego recyclingowi. – Współpraca z SRNS przy możliwym wdrożeniu projektu reaktora PRISM IV Generacji jest ogromnym krokiem naprzód – stwierdziła Caroline Reda, prezes i dyrektor generalny GEH. – Z niecierpliwością czekamy na dalsze rozmowy z SRNS w sprawie zaawansowanej technologii SMR, zwłaszcza jeżeli pomoże ona utrzymać Stanom Zjednoczonym pozycję światowego lidera w dziedzinie technologii jądrowej. SRNS aktywnie współpracowała z przedstawicielami z branży i akcjonariuszami przy opracowywaniu rozwiązań z zakresu bezpieczeństwa energetycznego, które DOE będzie mogła wdrożyć w centrum SRS. – Uważamy, że technologia PRISM będzie doskonale wspierać jeden z projektów SRNS, jest ona w stanie sprostać wyzwaniom w obszarze paliwa jądrowego, z którymi jesteśmy zmuszeni się dziś zmierzyć – przekonuje Reda. Dr Terry Michalske, dyrektor Krajowego Laboratorium Savannah River (SRNL), będzie wspierać działania SRNS wraz z dr. Tomem Sandersem, nowym Wicedyrektorem Laboratorium SRNL. – Projekt ten doskonale odpowiada misji realizowanej w centrum Savannah River Site i znakomicie wykorzystuje specjali-

styczną wiedzę zgromadzoną w Laboratorium – przyznał Michalske. – Myślę, że jest wiele powodów, dla których możliwość budowy reaktorów SMR należy rozpatrywać z dużym entuzjazmem i optymizmem, zarówno z punktu widzenia regionu, jak i całego świata. Z niecierpliwością oczekuję na kontynuację rozmów. Savannah River Nuclear Solution, LLC, której partnerem jest spółka Fluor-Daniel obejmująca: Fluor, Northrop Grumman i Honeywell, jest odpowiedzialna za zarządzanie i prowadzenie centrum Savannah River Site, w tym zarządzanie należącym do centrum Krajowym Laboratorium Savannah River, które prowadzi badania i posiada ponad 50-letnie doświadczenie w dziedzinie paliwa jądrowego. GEH z siedzibą w Wilmington w stanie North Carolina, jest czołowym światowym dostawcą zaawansowanych technologii reaktorowych i usług dla energetyki jądrowej. W czerwcu 2007 r. powstał globalny sojusz pomiędzy GE oraz Hitachi, którego celem jest obsługa ogólnoświatowej branży energetyki jądrowej. GEH kieruje się strategią zakładającą budowę szerszej gamy rozwiązań, które umożliwiają pełniejsze wykorzystanie parametrów nowych reaktorów i świadczenie zaawansowanych usług. Sojusz oferuje klientom z całego świata najnowocześniejsze rozwiązania technologiczne, niezbędne, aby skutecznie zwiększać wydajność reaktorów, uzyskiwaną moc i poziom bezpieczeństwa.

urządzenia dla energetyki

wydarzenia i innowacje

Lotos przejmuje Geonaftę i kontynuuje poszukiwania na Bałtyku Gdański Lotos za pośrednictwem swojej spółki Lotos Petrobaltic, przejmie litewską spółkę poszukiwawczowydobywczą Geonafta. Koncern zapowiedział ostateczną finalizację sprawy na 21 grudnia 2010 r. ransakcja, do której miało dojść już w czerwcu br., przesunęła się w czasie ze względu na wątpliwości, jakie zgłosiły rada nadzorcza Grupy i resort skarbu. 21 grudnia ma jednak zostać zwołane nadzwyczajne walne zgromadzenie akcjonariuszy Petrobaltiku, podczas którego ma zostać wyrażona zgoda na uzyskanie przez spółkę kontroli nad Geonaftą i ustanowienie zabezpieczeń finansowania transakcji. Lotos, który jest już w posiadaniu 41% akcji litewskiej firmy, nie zdradza, za ile kupi pozostałe 59%, choć nieoficjalnie mówi się o kwocie przekraczającej 130 mln zł. Zdaniem zarządu pomorskiej spółki transakcja przynieść może wiele korzyści, w tym zwiększenie bezpieczeństwa dostaw ropy, ustabilizowanie wzrostu wydobycia i w konsekwencji wzrost wartości polskiej grupy. Co więcej, po przejęciu pełnej kontroli nad litewską spółką

zdolności wydobywcze Lotos Petrobaltic mają wzrosnąć o około 30%. Przejęcie kontroli nad Geonaftą pisuje się w nową strategię Lotosu, w której konsolidacja litewskich aktywów oraz uruchomienie produkcji na norweskim złożu Yme (zapowiadane na rok 2011) stanowią fundament sektora poszukiwawczo-wydobywczego i bazę do dalszej ekspansji. Taka polityka firmy jest reakcją na malejącą rolę bałtyckich złóż w planach koncernu. Jak wcześniej zapowiadano, Lotos – w odróżnieniu od PGNiG i Orlenu – nie będzie również angażować się w poszukiwania gazu łupkowego w Polsce. Na mocy jednak decyzji podpisanych już w grudniu przez dr. Henryka Jacka Jezierskiego, podsekretarza stanu w Ministerstwie Środowiska i Głównego Geologa Kraju, gdańska spółka nadal będzie odpowiadać za poszukiwanie złóż ropy i gazu, w tym także ze złóż niekonwen-

cjonalnych, na polskiej strefie Morza Bałtyckiego. Decyzje dotyczą zgody na poszukiwanie i rozpoznawanie złóż ropy naftowej i gazu ziemnego dla koncesji: Gaz Północ, Łeba, Sambia Wschód, Sambia Zachód, Rozewie i Gotlandia. Niezbędne zmiany w koncesjach dotyczą głównie wydłużenia czasu ich trwania i zakresu prac geologicznych. Choć podpisane dokumenty rozszerzają działalność poszukiwawczą o poziomy ordowiku i syluru – co pozwoli spółce prowadzić równoległe poszukiwania niekonwencjonalnych złóż węglowodorów, łącznie na sześciu koncesjach, w tym na wcześniej zmienionej koncesji Gaz Południe – nie zmienia to faktu, że dane, jakimi dysponuje Petrobaltic nie potwierdzają istnienia perspektywicznych złóż węglowodorów na Bałtyku, oprócz już eksploatowanych.

Polscy naukowcy pracują nad pozyskaniem energii ze spalin Grupa młodych naukowców z Wydziału Inżynierii i Ceramiki Akademii GórniczoHutniczej prowadzi prace zmierzające do opracowania rozwiązania, które pozwoli nie tylko na zwiększenie oszczędności paliwa i energii zużywanych przez samochody, ale też na ograniczenie zanieczyszczenia środowiska naturalnego.

akim rozwiązaniem jest wykorzystanie ciepła spalin samochodowych przy jednoczesnym zwiększeniu sprawności aut. Jak poinformował dr hab. inż. Krzysztof Wojciechowski, pomysł stanowi odpowiedź na to, jak choćby częściowo odzyskać energię, która bezpowrotnie ucieka do atmosfery i sprowadza się do opracowania koncepcji generatora termoelektrycznego, który zainstalowany w układzie wydechowym silnika służyłby zamianie odpadowego ciepła spalin na energię elektryczną.

urządzenia dla energetyki

– Opracowywany przez nas generator wykorzystujący ciepło spalin mógłby docelowo zastąpić alternator samochodowy, służąc m.in. do ładowania akumulatora oraz zasilania różnych urządzeń elektrycznych w samochodzie, oświetlenia, podzespołów elektronicznych, radia” – precyzuje dr hab. inż. Wojciechowski. Wyeliminowanie alternatora i wytwarzanie energii elektrycznej w oparciu o odpadowe ciepło może wydatnie zwiększyć sprawność układu napędowego samochodu. Oznaczałoby to zarazem

mniejsze zużycie paliwa i, co równie istotne, ograniczenie emisji spalin. Naukowcy z AGH współpracują z zespołem prof. Jerzego Merkisza z Instytutu Silników Spalinowych z Politechniki Poznańskiej. Opracowane rozwiązania zostały już zgłoszone do ochrony patentowej.

wydarzenia i innowacje

Gaspol S.A. zdobył złoty „Laur Klienta 2010” Firma Gaspol otrzymała złoty „Laur Klienta 2010” w kategorii „Dystrybutor gazu płynnego”. Nagroda została przyznana w ramach prowadzonego od pięciu lat sondażu popularności marek, produktów i usług na krajowym rynku.

aur Klienta to największy program konsumencki w kraju. Jego zadaniem jest wyłonienie najbardziej znanych i cenionych przez konsumentów produktów i usług. Sprawdzana jest przede wszystkim znajomość i rozpoznawalność marki. Sondaż jest podzielony na różne kategorie, a w każdej z nich ankietowana jest grupa 400 respondentów. Nagroda przyznawana jest przez polskich klientów. W tegorocznej edycji laureatów wyłoniono na podstawie ogólnopolskich badań ankietowych oraz głosowania czytelników „Rzeczy o Biznesie” w Rzeczpospolitej. Laureaci programu

otrzymują godło promocyjne, które jest uznanym symbolem jakości. Przyznany nam po raz pierwszy złoty „Laur Klienta” jest wyrazem uznania marki wśród Polaków. Dlatego jest to dla nas szczególnie ważne wyróżnienie. Jesteśmy dumni, że nasze produkty i usługi są cenione przez klientów. – komentuje Sylwester Śmigiel, Prezes Zarządu Gaspol S.A. Kluczowym założeniem naszej strategii jest stały rozwój, innowacyjność i odpowiedzialność, dzięki którym możemy dostarczać klientom najlepsze oferty. Staramy się, aby nasze doświadczenie było dla nich gwarantem jakości i bezpieczeństwa.

Gaspol to lider rynku gazu płynnego w Polsce, działający we wszystkich segmentach rynku. A są nimi: gaz w butlach, gaz w zbiornikach, autogaz. Spółka powstała w 1991 roku i jest najdłużej działającą firmą w swojej branży. Gaspol należy do rodziny firm skupionych w SHV Gas – globalnego lidera rynku LPG (Liquefied Petroleum Gas), który jest jednocześnie głównym udziałowcem. Pozwala to na czerpanie z doświadczeń ponad 20 firm siostrzanych z całego świata. www.gaspol.pl

Samoogrzewające się miasta? Naukowcy z Niemieckiego Uniwersytetu Tübingen oraz uczelni kanadyjskich i Szwajcarskich dowodzą, że duże miejskie aglomeracje podnoszą temperaturę wód gruntowych na tyle, że pochodzące z nich ciepło wykorzystać można do ogrzewania budynków.

raca, która ukazała się w „Environmental Research Letteres”, sumująca wyniki badań – prowadzonych przez uczonych w niemieckiej Kolonii i w kanadyjskim Winnipeg – udowadnia, że wedle wstępnych wyliczeń skorzystanie z tego dodatkowego i łatwo dostępnego źródła ciepła okazać się może niezwykle opłacalne. Temperatury wód gruntowych w obu badanych miastach pod dzielnicami centralnymi są, jak się okazuje, o 3-5°C wyższe niż na sąsiadujących z nimi terenach rolniczych. Decydują o tym gęsta zabudowa i podziemne instalacje oraz

znajdująca się tam miejska infrastruktura, jak metro, parkingi itp., które zabezpieczają grunt przed utratą ciepła w nocy. Skorzystanie z gromadzącej się tam płytko ulokowanej energii geotermalnej oznaczałoby – w przypadku Kolonii – uzyskanie ilości energii, która w skali roku dwukrotnie przekracza potrzeby miasta. Co prawda mniejsze i chłodniejsze Winnipeg zyskiwałoby mniej energii z tego źródła, niemniej jednak byłoby ono tak, czy inaczej opłacalne. Obecnie sporządzany jest szczegółowy bilans zysków.

urządzenia dla energetyki

wydarzenia i innowacje

Pierwsza w Polsce Gazowa Pompa Ciepła na gaz LPG Pod koniec listopada br. w podwarszawskich Łomiankach uruchomiona została pierwsza w naszym kraju pompa ciepła na gaz LPG. rojekt i wykonanie instalacji gazowej do pierwszej w Polsce pompy ciepła na gaz płynny (propan) wykonała firma Gaspol S.A. Pompa zainstalowana została w parafii rzymskokatolickiej w Łomiankach w województwie mazowieckim. Urządzenie posłuży do ogrzewania i chłodzenia pomieszczeń kościelnych. Zastosowany system, o mocy 56 kW (chłodzenie) i 63 kW (ogrzewanie) opracowała znana japońska firma Aisin, wykorzystując komponenty Toyoty. Instalacja wyposażona została w naziemny zbiornik na gaz LPG o pojemności 4850 litrów. Pompy ciepła należą do jednych z najlepszych źródeł energii, pozwalając na znaczne zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych do atmosfery i ograniczenie zużycia surowców naturalnych. Instalacja zastępuje zarówno systemy centralnego ogrzewania, jak również konwencjonalne układy klimatyzacji. Mimo że z każdym rokiem odnotowuje się wzrost liczby instalowanych w Polsce pomp ciepła, nadal odbiegamy pod tym względem od innych europejskich

państw. Do tej pory do najbardziej znanych elektrycznych pomp ciepła w Polsce należały urządzenia zasilane na wodę i powietrze. Pierwszą pompę ciepła na LPG w Europie odpracowała firma Carol Gas, która podobnie jak funkcjonujący na polskim rynku Gaspol, należy do spółki SHV Gas. Gazowe pompy ciepła są jedynym trzyrurowym systemem klimatyzacji w Europie, który może być napędzany na LPG. Taki system umożliwia równoczesne chłodzenie i ogrzewanie powietrza w różnych pomieszczeniach. Daje to możliwość dodatkowego odzyskiwania ciepła i zwiększenia efektywności energetycznej o dodatkowe 35% w stosunku do systemu dwururowego. Gaspol S.A. nadal oferuje dwururowy system, który służy do ogrzewania lub chłodzenia. – Gazowe Pompy Ciepła to innowacyjne rozwiązanie, które zapewnia użytkownikom wygodę i bezpieczeństwo, a przy tym jest proekologiczne – podkreśla Sylwester Śmigiel, Prezes Zarządu Gaspol S.A. – Przynależność do międzynarodowej spółki pozwala nam działać dy-

namicznie i wprowadzać na terenie naszego kraju nowe technologie zgodnie z europejskimi wzorcami. GHP, czyli Gas Heat Pump to jedno z rozwiązań, które wdrażamy na polski rynek. Już planujemy kolejne, jak na przykład montaż układów mikrokogeneracji na gaz LPG. Gazowa Pompa Ciepła dzięki gazowi płynnemu to dokładnie 100% wydajności zarówno w okresach ciężkiej zimy, jak i lata (zakres temperatur od -20ºC aż do +30ºC). Dodatkowo, dzięki swoim parametrom, LPG zapewnia stabilną i bezawaryjną pracę systemu przy jednoczesnym ograniczeniu do blisko 60% szkodliwych substancji (dwutlenek węgla – CO2, tlenek azotu – NOx, tlenek siarki – SOx) w stosunku do systemów konwencjonalnych. Przeciętnie w celach ogrzewczych, dla użytkownika domowego i przemysłowego, gaz LPG generuje 14% mniej związków węgla na kilowatogodzinę niż olej opałowy, 50% mniej niż węgiel oraz znacząco mniej niż energia elektryczna z sieci.

APS SA głównym laureatem konkursu Krajowi Liderzy Innowacji i Rozwoju Białostocka firma Automatyka Pomiary Sterowanie SA zwyciężyła w ogólnopolskiej edycji konkursu Krajowi Liderzy Innowacji i Rozwoju 2010. Notowana na NewConnect spółka powtórzyła tym samym sukces z ubiegłego roku. PS SA zdobyła tytuł Krajowego Lidera Innowacji w kategorii „Innowacyjna usługa” (średnia firma), a uznanie konkursowego jury zyskały „Mikroprocesowe Systemy Sterowania i nadzoru nad pracą oczyszczalni ścieków”. Wcześniej ta sama usługa została doceniona w regionalnej edycji konkurs, kiedy APS SA zdobyła tytuł podlaskiego lidera innowacji w kategorii średnia firma. – To usługa, której podstawą jest myśl inżynierska kreatywnych pracowników naszej firmy – mówi prezes APS SA Bogusław Łącki. – Potwierdza to moje przekonanie, że inżynier wykształcony na Politechnice Białostockiej, pracując w firmie Automatyka-Pomiary-Sterowanie S.A., stawiającej wysokie wymagania, jest w stanie tworzyć roz-

urządzenia dla energetyki

wiązania inżynierskie na światowym poziomie. Jestem dumny z uhonorowania pracy naszych inżynierów i przekonany, że zdobyty tytuł przyczyni się do pozyskania przez spółkę nowych, trudnych i ambitnych zleceń. Ogłoszenie wyników odbyło się w hotelu Marriott w Warszawie. Statuetkę lidera innowacji odebrał przewodniczący rady nadzorczej APS SA Jarosław Skorulski. – Wyróżnienie przyjęliśmy z wielką satysfakcją, tym większą, że jesteśmy przecież Ambasadorem Biznesu – Podlasie 2010. Mając uznanie na Podlasiu, przyczyniamy się do dobrego postrzegania naszego regionu w krajowej skali – dodaje Łącki. Ideą konkursu, organizowanego przez Fundację Innowacji i Rozwoju, jest identyfikowanie oraz promowanie przedsię-

wzięć oraz inicjatyw o charakterze rozwojowym i innowacyjnym. Biorą w nim udział przedsiębiorcy, gminy, banki spółdzielcze, organizacje pozarządowe oraz przedstawiciele środowisk akademickich, nauki, kultury i sportu. Konkurs został objęty patronatem m.in. przez Ministerstwo Gospodarki, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Giełdę Papierów Wartościowych oraz Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości, a także marszałków poszczególnych województw.

wydarzenia i innowacje

Ruszyła druga giełda energii elektrycznej w Polsce Giełda Papierów Wartościowych uruchomiła w grudniu br. POEE Rynek Energii, konkurencyjny wobec rynku prowadzonego od dawna przez Towarową Giełdę Energii (TGE). a nowym rynku giełdowym zawierane są transakcje dostępne dla wszystkich kategorii uczestników rynku energii, w tym producentów, spółek obrotu i odbiorców końcowych. Jak informuje POEE RE GPW: – POEE Rynek Energii GPW daje możliwość dokonywania zarówno bieżących zakupów i sprzedaży energii elektrycznej z realizacją w krótkiej 4-dniowej perspektywie na Rynku Dobowo-Godzinowym oraz zawierania transakcji z dłuższym terminem realizacji (do roku) na Rynku Terminowym Energii Elektrycznej. Docelowo platforma umożliwić ma też obrót prawami majątkowymi ze świadectw pochodzenia energii odnawialnej oraz uprawnieniami do emisji CO. Rozli-

przesyłanie, dystrybucję lub obrót energią elektryczną, będący osobami prawnymi odbiorcy uprawnieni do korzystania z usług przesyłowych, także zagraniczne osoby prawne, prowadzące działalność maklerską w obcym państwie, na podstawie zezwolenia KNF, oraz nie będące towarowymi domami maklerskimi spółki handlowe, prowadzące działalność maklerską związaną z obrotem towarami giełdowymi (w oparciu o art. 38, ust.2 pkt. 2 i 4 ustawy o giełdach towarowych). Dopuszczone do działania na POEE RE GPW mogą zostać podmioty, które posiadają zgodę KNF na prowadzenie rachunków lub rejestrów towarów giełdowych i posiadają członkostwo w Giełdowej Izbie Rozliczenio-

czenia transakcji zawieranych na POEE RE GPW prowadzone są przez Giełdową Izbę Rozrachunkową Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych (GIR KDPW). 10 grudnia zakończył się obrót na internetowym Rynku Dobowym Energii Elektrycznej POEE, a już 1 grudnia 2010 r. zamknięto Rynek Terminowy na Rynku Energii Elektrycznej POEE. Uczestnikami Obrotu POEE RE GPW mogą być nie tylko towarowe domy maklerskie i domy maklerskie oraz banki prowadzące działalność maklerską, ale też przedsiębiorstwa energetyczne posiadające koncesję na wytwarzanie,

wej lub umowę z domem maklerskim bądź towarowym domem maklerskim (uczestnikiem KDPW), który jest gwarantem rozliczenia zobowiązań wynikających z tytułu transakcji zawieranych przez podmiot starający się o dopuszczenie na RE. Dopuszczone do udziału w POEE RE GPW podmioty muszą zobowiązać się do przestrzegania przepisów Regulaminu obrotu towarami giełdowymi organizowanego przez GPW oraz upoważnić co najmniej jednego maklera giełd towarowych lub maklera papierów wartościowych (jeżeli przedmiotem trans-

akcji są towary giełdowe, o których mowa w art. 2 pkt. 2 lit. e ustawy o giełdach towarowych) do reprezentowania ich w transakcjach giełdowych. Warunkiem dopuszczenia do działania na POEE RE GPW jest również posiadanie podstawowych środków organizacyjno-technicznych wymaganych do obsługi obrotu towarami giełdowymi na POEE RE GPW. Podmioty, które nie spełniają powyższych kryteriów mogą uczestniczyć w obrocie za pośrednictwem domu maklerskiego. Warunkiem jest tu jednak uzyskanie członkostwa w KDPW lub podpisanie umowy o rozliczanie transakcji z domem maklerskim lub Towarowym Domem Maklerskim będącym uczestnikiem KDPW. Jak powiedział Ludwik Sobolewski, prezes zarządu GPW podczas spotkania z dziennikarzami: – Giełda warszawska opiera swoja ofertę usług i swój sukces na tym, że specjalizuje się w budowaniu płynności, koncentrowaniu płynności i w realizowaniu obrotów w całym łańcuchu usług, a więc obejmujących obrót, rozliczenia transakcji i zarządzanie ryzykiem w sposób maksymalnie bezpieczny. W związku z tym koncentracja płynności oczywiście sugeruje, że w Polsce powinniśmy dążyć raczej do tego, aby była jedna giełda energii, czy towarów giełdowych. Dlatego też jesteśmy zainteresowani takim celem, który polegałby właśnie na doprowadzeniu do sytuacji, że w Polsce działa jedna giełda energii elektrycznej, produktów powiązanych, a w przyszłości także innych towarów giełdowych.

urządzenia dla energetyki

wydarzenia i innowacje

Tańszy gaz, droższy prąd? Jak zapowiada Zarząd PGNiG SA, spółka podjęła decyzję o obniżeniu taryfy na sprzedaż gazu, która obowiązuje do 31 marca 2011 r. Tymczasem eksperci firmy Deloitte zapowiadają, że bez dwukrotnych podwyżek cen prądu możemy spodziewać się wyłącznie przerw w jego dostawach. ecyzja PGNiG wiąże się z wynegocjowanym przez firmę rabatem na dostawy gazu ziemnego od spółki Gazprom Export. 29 października tego roku podpisany został kontrakt, który gwarantuje, że 15% wolumenu dostaw gazu objęte jest rabatem. Uwzględniwszy ilość gazu odebranego już z kontraktu, PGNiG przewiduje, że pozyska taki wolumen gazu ziemnego, który uprawnia do rabatu w maksymalnej wysokości. Decyzja PGNiG z pewnością cieszy odbiorców, zwłaszcza że obniżka daotyczy tych miesięcy w roku, w których ponoszą oni największe koszty zużycia tego surowca. Nowe ceny miałyby obowiązywać od 1 stycznia do 31 marca 2011 r. Mniej radości przysparzają natomiast analizy i prognozy dotyczące rodzimego rynku energii elektrycznej – zapowiedzi podwyżek cen w tym sektorze związana są z koniecznością przeprowadzenia jak najszybszych inwestycji w budowę nowych elektrowni, bez których skazani będziemy na korzystanie z nieco zapomnianych już źródeł światła, jak świece, czy lampy gazowe.

Inwestycje, które miałyby nas przed tym ustrzec wymagają natomiast – jak twierdzą eksperci – przynajmniej dwukrotnego wzrostu cen energii elektrycznej. Dziś na rozbudowę infrastruktury energii elektrycznej Polska wydaje ok. 500 mln euro rocznie, powinna natomiast trzy lub cztery razy więcej. W ciągu najbliższych 20 lat trzeba będzie zaś przeznaczyć na ten cel ponad 50 mld euro. Takie wydatki nie wystarczą jednak na modernizację i usprawnienie przestarzałych sieci przesyłowych, pozwalając jedynie na inwestycje w same elektrownie. Specjaliści szacują, że firmy, które w dużej mierze należą do państwa, nie podołają podobnym wydatkom, niezbędne stanie się zatem finansowanie z kredytów, a także poszukanie inwestorów. Stanie się to jednak realne dopiero, gdy ceny prądu wzrosną dwukrotnie. Tym samym ceny energii elektrycznej w Polsce musiałyby wzrosnąć z obecnych 50 euro za MWh do 80-100 euro za MWh. Wyjściem z sytuacji mogłaby się okazać sprzedaż sieci przesyłowych. Takie rozwiązanie zastosowano już w Niemczech, Wielkiej Brytanii czy Hiszpanii.

Gdyby nie udało się znaleźć pieniędzy na inwestycje, wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną i wyłączanie działających elektrowni z powodu ich wyeksploatowania doprowadzić ma w latach 2016-2018 r. do niedoboru mocy. Decyzja o ewentualnym wzroście cen uzależniona jest jednak nie tylko od firm, które dostarczają energię elektryczną, ale także od tempa uwalniania rynku energii – teraz ceny zatwierdza państwowy Urząd Regulacji Energetyki. Nadzieją na poprawę sytuacji jest perspektywa uruchomienia elektroni jądrowej - co nastąpić ma jednak dopiero po roku 2020, uruchomienie nowych elektrowni – związane tak, czy inaczej z podwyżkami bądź wspomnianą sprzedażą sieci przesyłowych, a także energia z gazu łupkowego. Co prawda na energię z polskiego gazu łupkowego trzeba będzie zaczekać w co najmniej dwa lata, wyjściem może okazać się jednak możliwość kupienia sporej nadwyżki tego surowca w Stanach Zjednoczonych.

ZAMEL CET zdobywcą certyfikatu „Przedsiębiorstwo Fair Play” W piątek 17 grudnia 2010 r. w Sali Kongresowej Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie po raz trzynasty przyznano certyfikaty „Przedsiębiorstwo Fair Play”. Firmę ZAMEL nagrodzono tym tytułem po raz czwarty, CET natomiast wyróżniono trzeci raz. odczas gali certyfikaty „Przedsiębiorstwo Fair Play” odebrał Wojciech Dzida – wspólnik w firmie ZAMEL i wiceprezes zarządu w firmie CET. – Śmiało mogę stwierdzić, iż udział w programie „Przedsiębiorstwo Fair Play” stał się naszą tradycją. Potwierdzenie wiarygodności i etyczności przedsiębiorstwa poprzez uczestnictwo w tak prestiżowym programie jak „Przedsiębiorstwo Fair Play” stanowi swoistą gwarancję dla poziomu naszej działalności zarówno dla klientów, jak i firm współ-

pracujących z nami, natomiast dla nas certyfikat ten to powód do ogromnej satysfakcji – mówi Katarzyna Łodzińska, wspólnik ZMiE ZAMEL. XIII edycja programu „Przedsiębiorstwo Fair Play” zgromadziła aż 656 uczestników. Program ma charakter dwuetapowy: w pierwszym firma ubiegająca się o certyfikat weryfikowana jest w oparciu o szczegółową ankietę badającą relację przedsiębiorstwa z otoczeniem, w drugim podlega kontroli wewnętrznej prowadzonej przez audytora pro-

gramu „Przedsiębiorstwo Fair Play”. Warunkami uzyskania certyfikatu są m. in. aktywne uczestnictwo w przedsięwzięciach charytatywnych, rzetelne postępowanie wobec klientów i swoich pracowników, a także dbałość o środowisko naturalne. Równolegle z certyfikatami „Przedsiębiorstwo Fair Play” po raz dziewiąty przyznano certyfikaty „Gmina Fair Play”.

urządzenia dla energetyki

wydarzenia i innowacje

Schneider Electric opracował infrastrukturę ładowania pojazdów elektrycznych Schneider Electric wykorzystuje swoje wieloletnie doświadczeń w branży elektrycznej, aby zaoferować bezpieczną, niezawodną i wygodną infrastrukturę ładowania pojazdów elektrycznych.

irma Schneider Electric, światowy ekspert w dziedzinie zarządzania energią aktywnie działa na rzecz stworzenie komercyjnej i technicznej infrastruktury niezbędnej do obsługi pojazdów elektrycznych. Firma Schneider Electric wykorzystując wiedzę i doświadczenie ekspertów już teraz oferuje przyjazne dla środowiska, bezpieczne i łatwe w użyciu rozwiązania, które pozwolą na wprowadzenie pojazdów elektrycznych (EV) do powszechnego użytku. Schneider Electric opracował całościową infrastrukturę ładowania pojazdów, integrację z sieciami inteligentnymi, usługi i zarządzanie, które ułatwią wprowadzenie na rynek samochodów elektrycznych. Zaprezentowane technologie stanowią odpowiedź na potrzeby wszystkich zainteresowanych pojazdami elektrycznymi, w tym producentów samochodów, władz miejskich, przedsiębiorstw komunalnych, organizacji rządowych i handlowych, a także konsumentów. 8 Średni czas pełnego ładowania samochodu elektrycznego wynosi od 6 do 8 godzin 8 1h-2h wystarczą aby w razie potrzeby podładować baterię samochodu 8 W przypadku intensywnego użytkowania samochodu (taksówki czy samochody służbowe) idealnym rozwiązaniem jest szybkie ładownia trwające ok. 15-20 min, które pozwala na uzupełnienie energii nawet w 80%. Dbając o wygodę użytkowników i niezawodność systemu konieczna jest rozbudowana infrastruktura pozwalająca na łatwy dostęp do stacji ładujących. Opracowane przez Schneider Electric rozwiązania ładowania pojazdów elektrycznych obejmują inteligentne stacje

urządzenia dla energetyki

ładowania Square D™ i technologię sieci inteligentnych, do których dostęp odgrywa kluczową rolę. Najważniejsze rozwiązania obejmujące ładowanie samochodów elektrycznych firmy Schneider Electric: 8 Na osiedlach mieszkalnych konsumenci będą mieli dostęp do stacji ładowania Square D poziomu I i II, które zapewnią łatwe w użyciu rozwiązania ładowania pojazdów elektrycznych w domach, apartamentowcach czy blokach mieszkalnych. Tego rodzaju stacje, spełniające wszystkie wymogi NEMA (National Electrical Manufacturers Association), można zamontować na ścianie garażu lub jako zewnętrzny dystrybutor. W zaawansowanych wersjach dostępne będą funkcje inteligentnej komunikacji i integracji z siecią inteligentną. 8 W lokalizacjach komercyjnych stacje Square D poziomu II zapewnią publiczny i prywatny dostęp do ładowania w miejscach, gdzie konsumenci zazwyczaj parkują samochody — np. w budynkach biurowych, centrach handlowych, na parkingach publicznych i w innych miejscach. 8 W lokalizacjach publicznych Squere D poziomu III zapewnią możliwość szybkiego ładowania. Właściciel zarządzający infrastrukturą będzie miał

możliwość instalowania wielu jednostkach kierowanych przez scentralizowany system kontroli w celu zapewnienia swoim klientom łatwego dostępu do ładowania pojazdów elektrycznych z dala od domu. W ofercie Schneider Electric znajdą się również modułowe rozwiązania ładowania poziomu II dla flot pojazdów — w tym dla flot odbiorców rządowych i prywatnych wymagających licznych punktów ładowania i funkcji zarządzania flotą. Firma opracowała ponadto system zdalnego zarządzania terminalami i rozliczania pobranej energii przez użytkowników oraz powołała EV Plug Alliance, aby przy współpracy z zaprzyjaźnionymi firmami wprowadzić nowy standard wtyczki/gniazdka, przeznaczonego do ładowania aut elektrycznych w Europie. Pojazdy elektryczne są pierwszym krokiem w kierunku nowych nawyków sprzyjających zrównoważonej mobilności w połączeniu z komunikacją miejską (autobusami, metrem, tramwajami). Przejrzysty system i pełna kontrola nad zużywaną energią pozwala na jej maksymalne wykorzystanie i obniżenie kosztów związanych z użytkowaniem systemu. www.schneider-electric.pl

wydarzenia i innowacje

GE przedstawia silnik J920 – pionierskie rozwiązanie w technologii silników gazowych Nowy silnik charakteryzuje się najwyższą sprawnością i gęstością mocy przy pracy ciągłej. Nowa technologia odpowiada na zapotrzebowanie na zdecentralizowane, niezależne źródła energii w odległych lokalizacjach lub obszarach położnych w gorących klimatach albo na dużych wysokościach służące do kogeneracji oraz stabilizacji sieci elektroenergetycznych.

ział silników gazowych GE - Jenbacher – zaprezentował najnowszy duży silnik gazowy J920. Przy sprawności elektrycznej wynoszącej 48,7 % oraz mocy 9,51 megawata (MW), nowy J920 jest najsprawniejszym silnikiem w swojej klasie i potwierdza pozycję lidera firmy GE na rynku silników gazowych. Silnik gazowy J920 dostarcza energii wystarczającej do zasilenia 18 500 przeciętnych europejskich gospodarstw domowych. J920 został zaprezentowany podczas ceremonii, która miała miejsce w zakładach GE w Jenbach w Austrii. Nowy silnik o dużej gęstości mocy jest wyjątkowo atrakcyjny zarówno z perspektywy klienta, jak i ochrony środowiska, gdyż jego wysoka sprawność nie tylko ogranicza koszty cyklu życia wynikające ze zmniejszonego zużycia paliwa, ale także zdecydowanie zmniejsza emisję gazów cieplarnianych. W porównaniu z innymi dostępnymi silnikami gazowymi podobnej mocy, działanie jednego silnika J920 może pozwolić uniknąć Wersja 50 Hz

emisji około 1500 t CO2 rocznie, co odpowiada emisjom z około 800 przeciętnych europejskich samochodów. W tym samym okresie oszczędności wynikające z niższego zużycia paliwa gazowego mogą przekroczyć 217 000 €. J920 jest specjalnie przystosowany do niezależnego i zdecentralizowanego dostarczania energii w odległych lokalizacjach lub obszarach położnych w gorących klimatach albo na dużych wysokościach w zastosowaniach kogeneracyjnych oraz do stabilizacji sieci elektroenergetycznych. Prototyp silnika od zeszłego lata przechodził serię testów w specjalnie wybudowanym centrum testów w zakładach produkcyjnych GE Jenbacher w Austrii. „Przejęcie Jenbacher było wyjątkowym sukcesem GE. Od chwili wejścia do naszego portfela firma rozrosła się czterokrotnie”, stwierdził Steve Bolze, prezes zarządu i dyrektor generalny GE Power & Water. „Jako element naszej strategii ciągłych inwestycji technicznych, silnik J920 stanowi nasze najnowsze, zróżnicowane rozwiązanie umożliwiające zdecentralizowane wytwarzanie ener-

gii z najwyższą w swojej klasie sprawnością, przy jednoczesnej niższej emisji tlenków węgla i wysokiej gęstości mocy. Ten najnowszy produkt, w połączeniu ze stałymi inwestycjami w sieć dystrybucji, łańcuch dostaw oraz sektor usług, ustawia nas w dobrej pozycji umożliwiającej reagowanie na zmieniające się potrzeby naszych globalnych klientów.” Następnym krokiem będzie program pilotażowy, w trakcie którego nowy silnik zostanie po raz pierwszy oddany do eksploatacji w „Stadtwerke” (gminnym przedsiębiorstwie energetycznym) w Rosenheim w Niemczech. Po ukończeniu testów zaplanowano rozpoczęcie seryjnej produkcji. Nowy silnik powinien być dostępny w krajach posiadających sieci pracujące z częstotliwością 50 Hz i 60 Hz w roku 2012. „Jesteśmy dumni z możliwości bycia pierwszą firmą, która przetestuje nowy silnik w praktycznych warunkach. Do dnia dzisiejszego silniki gazowe GE Jenbacher wyróżniają się swoją niezawodnością, gęstością mocy i wyjątkową sprawnością, należącą do najlepszych

urządzenia dla energetyki

wydarzenia i innowacje na świecie”, powiedział Götz Brühl, dyrektor generalny Stadtwerke Rosenheim w Niemczech, operatora pilotażowej instalacji. “Silnik J920 jest lepszy od innych urządzeń tego typu, stanowi nowy punkt odniesienia do porównań ekonomicznych, analiz zużycia paliwa oraz ochrony środowiska. Jestem przekonany, że ten nowy silnik szybko zdobędzie należną mu pozycję na rynku, zwiększając wzrost sektora kogeneracji, stanowiącego naszą najbardziej efektywną energetycznie technologię.” Sprawność elektryczna J920, stanowiąca ważny wskaźnik efektywności ekonomicznej i środowiskowej silnika, została podniesiona o ponad 2 punkty procentowe, do 48,7 procent. Dzięki temu nowy, 20-cylindorwy silnik osiąga najwyższą wartość spośród wszystkich silników w swojej klasie dostępnych na globalnym rynku. Dzięki temu innowacyjnemu silnikowi gazowemu GE kontynuuje udany rozwój technologii połączony z systematyczną innowacją, bazujący na ponad 50-letnim doświadczeniu w projektowaniu i wytwarzaniu silników gazowych. W czerwcu br. GE udało się dokonać kolejnego postępu technologicznego poprzez wprowadzenie na rynek pierwszego na świecie silnika gazowego z dwustopniową turbosprężarką. Ta nowa technologia została wykorzystana do zwiększenia mocy silnika J624, który do dziś był największym modelem oferowanym przez Jenbacher, z 4 MW do 4.4 MW, oraz do zwiększenia jego sprawności elektrycznej do znaczącej wartości 46,5 procent. „Nasz nowy silnik stanowi odpowiedź na ciągły wzrost potrzeb naszych klientów w zakresie wyższej mocy i sprawności, a także ważny strategiczny krok w zakresie długofalowej ekspansji naszej firmy”, powiedział Prady Iyyanki, dyrektor generalny ds. silników gazowych GE Power & Water. “Obecnie GE jest jedynym na świecie specjalistą w zakresie silników gazowych oferującym pełen portfel produktów o mocy od 0,25 do 9,5 MW. Po raz kolejny potwierdziliśmy naszą pozycję lidera w zakresie technologii oraz innowacji.” Z technicznego punktu widzenia pionierski projekt J920 opiera się na sprawdzonych elementach kluczowych systemów spalania wykorzystanych w silnikach Jenbacher serii 6. Ponadto, J920 wykorzystuje innowacyjną, trójmodułową budowę, dającą najwyższej jakości wystandaryzowane jednostki wytwórcze składające się z silnika, generatora oraz modułu pomocniczego wytwarzanego w zakładach GE Jenbacher. Ponadto, podobnie jak ostatnio zaprezentowany silnik J624, nowy J920 jest wyposażony w innowacyjny, dwustopniowy system turbosprężarek. Silnik J920 pozwala osiągnąć wyjątkowo wysoką sprawność – rzędu 90 pro-

urządzenia dla energetyki

cent – w przypadku zastosowań w kogeneracji. W takim przypadku J920 umożliwia osiągnięcie oszczędności przekraczających 130 milionów kWh energii pierwotnej (76 000 baryłek ropy) przy jednoczesnym uniknięciu emisji ponad 7800 t CO22. Dlatego też J920 dokładnie odpowiada celom globalnej inicjatywy GE o nazwie ecomagination, w ramach której firma promuje innowacyjne technologie pozwalające zmniejszać wszystkie rodzaje emisji. Kolejną korzyścią dla klientów jest wysoka gęstość mocy nowego silnika w stosunku do względnie niskich kosztów inwestycyjnych. Dzięki wykorzystaniu nowej, dwustopniowej turbosprężarki GE, silnik J920 nadaje się do zastosowań w gorącym i wilgotnym klimacie, a także regionach położonych na dużych wysokościach. Oznacza to, że nowy silnik zapewnia stabilne, niezawodne i zdecentralizowane źródło energii nawet w skrajnych warunkach.

wiedzić stronę www.ge-j920gasengine. com.

O GE GE to zdywersyfikowane przedsiębiorstwo działające w branży infrastruktury, finansów oraz mediów, podejmujące się największych wyzwań obecnych na światowym rynku. Od silników lotniczych i wytwarzania energii, po usługi finansowe, rozwiązania w zakresie opieki zdrowotnej oraz programy telewizyjne, GE działa w ponad 100 krajach i zatrudnia około 300 000 ludzi na całym świecie. Więcej informacji można znaleźć na stronie internetowej firmy pod adresem www.ge.com. GE działa w sektorze energetycznym poprzez rozwijanie i wprowadzanie na rynek technologii wspomagających efektywne wykorzystanie surowców naturalnych. Zatrudniająca prawie 85 000 osób na całym świecie firma GE

J920 – Podstawowe informacje Moc

- 9,5 MWel - Odpowiednik zapotrzebowania 18 500 europejskich gosp

Sprawność elektryczna - 48,7% Łączna sprawność (w kogeneracji)

- 90% i więcej

Roczne uniknięte emisje CO2

- 1 500 ton CO21 - 7800 ton CO2 w zastosowaniach kogeneracyjnych2

Główne zastosowania

- Niezależne źródło energii (IPP) - Kogeneracja - Regiony położone na dużych wysokościach oraz w gorących klimatach - Stabilizacja sieci elektroenergetycznej, np. jako rezerwa

Korzyści

- Wysoka gęstość mocy przy niskich kosztach inwestycji - Szybki czas rozruchu wynoszący 5 minut - Szybki, łatwy montaż i konserwacja - Pełna elastyczność instalacji w dowolnym zastosowaniu wykorzystującym wiele silników

Dostępność na rynku

- Od 2012 w krajach z sieciami 50 oraz 60 Hz

Fakt, iż nowy silnik osiąga pełną moc w ciągu zaledwie pięciu minut zwiększa jego atrakcyjność również jako źródła pokrycia zapotrzebowania szczytowego. Krótki czas dostawy, szybki i łatwy montaż, prosty serwis oraz konserwacja, a także wysoki poziom elastyczności pracy stanowią kolejne zalety. Te ostatnie cechy są związane z faktem, iż dowolną ilość modułów J920 można połączyć w ramach jednej wystandaryzowanej elektrowni. Wysoko wystandaryzowane interfejsy oraz sprawdzony system sterowania Jenbacher DIA.NE® XT 3 dają dodatkowe korzyści. Aby uzyskać dodatkowe informacje, w tym zdjęcia, animacje techniczne 3-D oraz broszurę produktu, prosimy od W porównaniu z osobnym wytwarzaniem ciepła w kotłach opalanych gazem i dostarczaniu energii elektrycznej do sieci w UE

Energy (www.ge.com/energy) jest jednym z wiodących światowych dostawców technologii wytwarzania i dostarczania energii. Przychody spółki w roku 2009 osiągnęły poziom 40 mld $. Firmy będące częścią GE Energy—GE Power & Water, GE Energy Services oraz GE Oil & Gas – współpracują w celu dostarczania zintegrowanych rozwiązań w zakresie produktów i usług dla wszystkich gałęzi sektora energetycznego, w tym energetyki węglowej, wykorzystującej ropę naftową, gaz ziemny, oraz energetyki jądrowej; a także dla energetyki odnawialnej, wykorzystującej źródła takie jak woda, wiatr, energia słońca czy biogaz. Firma działa również w branży innych paliw alternatywnych. Piotr Dobosz Sebastian Stępak www.grayling.com

wydarzenia i innowacje

GE Hitachi

Reaktor ESBWR uzyskał rekomendację amerykańskich organów nadzoru Komitet Doradczy ds. Zabezpieczeń Reaktorów amerykańskiej Komisji Dozoru Jądrowego wydał wytyczne w zakresie bezpieczeństwa dla reaktora ESBWR. Reaktor opracowany przez GEH oferuje najnowocześniejsze na świecie rozwiązania w zakresie bezpieczeństwa biernego.

irma GE Hitachi Nuclear Energy (GEH) ogłosiła, że reaktor ESBWR pomyślnie przeszedł kluczowy test bezpieczeństwa przeprowadzony przez komitet doradczy amerykańskiej Komisji Dozoru Jądrowego (NRC). Pomyślne ukończenie tego testu zamyka jeden z głównych etapów w staraniach o uzyskanie atestu dla reaktora ESBWR i rozpoczyna procedurę decyzyjną na szczeblu federalnym. Ostateczny certyfikat zostanie przyznany przez NRC prawdopodobnie przed jesienią 2011 roku.

W piśmie z 20 października 2010 roku, działający przy NRC Niezależny Komitet Doradczy ds. Zabezpieczeń Reaktorów (ACRS) wydał zalecenie w zakresie bezpieczeństwa dla projektu reaktora ESBWR, które jest wymagane dla uzyskania ostatecznego atestu technologii zastosowanej w nowym reaktorze. Od tego momentu dalsza część tego procesu trwa około roku, co jest zgodne z harmonogramem NRC. W konsekwencji, technologia ta jest na najlepszej drodze, aby stać się certyfikowanym modelem reaktora Generacji III+.

GE przedłożyła NRC projekt reaktora ESBWR w sierpniu 2005 roku. „Projekt reaktora ESBWR jest solidny i istnieją racjonalne podstawy do potwierdzenia, że może być budowany i eksploatowany bez większych zagrożeń dla zdrowia i bezpieczeństwa publicznego,” napisał w wydanych przez agencję zaleceniach dotyczących bezpieczeństwa Prezes ACRS, Said AbdelKhalik. Reaktor ESBWR o mocy 1520 megawatów (MW) oferuje najnowocześniejsze na świecie rozwiązania z zakresu

urządzenia dla energetyki

wydarzenia i innowacje bezpieczeństwa biernego, uproszczoną konstrukcję i eksploatację oraz najniższy na rynku wskaźnik częstotliwości awarii rdzenia. Ponadto, rozwiązania w zakresie procesu projektowania, rozwoju instrumentacji cyfrowej i sterowania zastosowane w modelu ESBWR są w pełni zgodne z regulacjami rynku energetyki jądrowej i standardami obowiązującymi na całym świecie. „Reaktor ESBWR może stać się pierwszym reaktorem oferującym taką gamę biernych rozwiązań z zakresu bezpieczeństwa i chłodzenia z wykorzystaniem naturalnej cyrkulacji wody, który oczekuje już na przyznanie certyfikatu,” powiedziała prezes i dyrektor generalny GEH Caroline Reda. „Nasz zespół dowiódł, że technologia ta jest bezpieczna i niezawodna. Rekomendacja ACRS oraz trwająca rozbudową globalnego łańcucha podaży GEH i śladu atomowego potwierdzają potencjał GEH w realizacji długofalowych projektów jądrowych.” GEH oraz DTE Energy, spółka sektora energetycznego zlokalizowana w amerykańskim stanie Michigan, współdziałają w zakresie potencjalnej inwestycji z zakresu ESBWR, któ-

ry znalazłby się w bezpośrednim sąsiedztwie istniejącej elektrowni jądrowej Fermi 2 (35 mil na południe od Detroit). NRC obecnie weryfikuje wniosek DTE o przyznanie koncesji na planowany blok energetyczny pod nazwą „Fermi Unit 3.” Spółka DTE Energy, prowadząca Detroit Edison, największą w stanie Michigan siłownię energetyczną, nie podjęła jeszcze decyzji w sprawie rozpoczęcia budowy nowego reaktora. GEH oferuje klientom z branży energetycznej najpełniejszą swoim zdaniem gamę modeli reaktorów z certyfikatem NRC. Reaktor ESBWR to ewolucyjny projekt oparty na wprowadzonym przez GEH unowocześnionym reaktorze na wrzącą wodę o mocy 1.350 MWe (ABWR) – pierwszym i jedynym reaktorze III Generacji, który uzyskał pełny atest NRC (w 1997 roku). GEH zamierza ubiegać się o przedłużenie uzyskanego przez siebie atestu dla ABWR na kolejny okres 15 lat po roku 2012. Kopię zalecenia ACRS można uzyskać pod adresem: http://adamswebsearch2.nrc.gov/idmws/ViewDocByAccession.asp?AccessionNumber=ML102850376

GE Hitachi Nuclear Energy GEH z siedzibą w miejscowości Wilmington w stanie North Carolina, jest czołowym światowym dostawcą zaawansowanych technologii reaktorowych i usług dla energetyki jądrowej. W czerwcu 2007 r. powstał globalny sojusz pomiędzy GE oraz Hitachi, którego celem jest obsługa ogólnoświatowej branży energetyki jądrowej. GEH kieruje się strategią zakładającą budowę szerszej gamy rozwiązań, które umożliwiają pełniejsze wykorzystanie parametrów nowych reaktorów i świadczenie zaawansowanych usług. Sojusz oferuje klientom z całego świata najnowocześniejsze rozwiązania technologiczne, niezbędne, aby skutecznie zwiększać wydajność reaktorów, uzyskiwaną moc i poziom bezpieczeństwa. GE Hitachi Nuclear Energy Michael Tetuan Grayling Poland Wojciech Białożyt

Z czystą energią w przyszłość Elektrownia „Kozienice” S.A., wchodząca w skład Grupy ENEA, po oddaniu pod koniec ubiegłego roku do eksploatacji Instalacji Odsiarczania Spalin (IOS III) dla bloku nr 10 o mocy 560 MW, kontynuuje realizację ekologicznych inwestycji, ograniczając wpływ działalności na środowisko. d 2011 roku w ramach wdrażanego programu inwestycyjnego na liście proekologicznych zadań Elektrowni znajdują się: wyposażenie kotłów bloków 200 MW i 500 MW w instalacje do katalitycznego odazotowania spalin w celu redukcji emisji tlenków azotu, sukcesywna wymiana elektrofiltrów na blokach 200 MW i 500 MW, modernizacja ujęcia wody chłodzącej poprzez zabudowę progu stabilizującego poziom Wisły zapewniający właściwe warunki chłodzenia skraplaczy oraz wdrożenie dalszych etapów modernizacji bloków 200 MW. – Jesteśmy świadomi wpływu procesu spalania węgla kamiennego, towarzyszącego produkcji energii elektrycznej na otoczenie. Stąd tak zintensyfikowane proekologiczne inwestycje, dzięki którym ograniczamy emisję do atmosfery

urządzenia dla energetyki

substancji szkodliwych. Ponadto chronimy Wisłę, minimalizując wykorzystywanie jej wód do celów technologicznych oraz poprzez skuteczne zarządzanie gospodarką odpadami paleniskowymi. Większość z nich odsprzedajemy bowiem firmom wykorzystującym je w produkcji materiałów budowlanych oraz cementowniom – podkreśla Prezes Zarządu Elektrowni „Kozienice” S.A. Krzysztof Zborowski. – Priorytetem pozostaje dla nas niezawodność dostaw energii. Podejmowane działania modernizacyjne mają m.in. na celu podniesienie sprawności wytwarzania energii elektrycznej, czego efektem jest zmniejszenie jednostkowego zużycia paliwa i redukcja emisji CO2 oraz wzrost mocy wytwórczych bloków energetycznych. W konsekwencji wzrosła moc osiągalna Elektrowni, która obecnie wynosi 2905 MW.

Elektrownia „Kozienice” S.A. jest największym krajowym wytwórcą energii elektrycznej opartej na węglu kamiennym, z około 11% udziałem w rynku. Posiada 10 wysokosprawnych i zmodernizowanych bloków energetycznych, jej zdolności produkcyjne wynoszą około 17 TWh/rok. W 2008 roku Elektrownia rozpoczęła prace związane z budową nowego bloku energetycznego o mocy do 1000 MW na parametry nadkrytyczne, opalanego pyłem węgla kamiennego. Blok wyposażony będzie w najnowocześniejsze instalacje ekologiczne z możliwością dobudowania w przyszłości instalacji do wyłapywania i składowania CO2. Oddanie jednostki do eksploatacji planowane jest na 2016 rok.

wydarzenia i innowacje

Schneider Electric staje się wiodącym graczem na indyjskim rynku szaf i obudów serwerowych dla Centrów Przetwarzania Danych Firma Schneider Electric, globalny ekspert w dziedzinie zarządzania energią, ogłosiła podpisanie umowy na zakup większościowego pakietu akcji APW President Systems Ltd., firmy zajmującej się projektowaniem i produkcją systemów szaf i obudów serwerowych, zarówno standardowych jak i na zamówienie. APW President Systems Ltd. prowadzi działalność w Indiach i obsługuje głównie klientów końcowych z sektora informatycznego i telekomunikacyjnego.

PW President Systems Ltd. zatrudnia około 380 pracowników i w okresie 12 miesięcy do 30 września 2010 r. osiągnęła sprzedaż na poziomie 1,08 mld INR (ok. 18 mln EUR). Firma ma zakłady produkcyjne w Pune i Bangalore oraz szeroką bazę klientów obsługiwanych przez biura sprzedaży i marketingu w całych Indiach. Zakup akcji jest kolejnym ważnym krokiem w rozwoju firmy Schneider Electric w Indiach. Przejęcie APW President Systems Ltd. zapewni firmie Schneider Electric doskonałą pozycję do podjęcia działań na szybko rozwijającym się rynku infrastruktury IT w Indiach, a także na rynkach międzynarodowych, zwłaszcza w obszarze Azji i Pacyfiku oraz na Bliskim Wschodzie. Grupa będzie miała również większe możliwości realizacji projektów — od serwerowni po największe ośrodki przetwarzania danych. Laurent Vernerey, wiceprezes działu IT Business w firmie Schneider Electric mówi: „APW President Systems Ltd wnosi wiedzę fachową na temat przygotowywanych na zamówienie szaf i obudów serwerowych dla naszej globalnej bazy klienckiej ośrodków przetwarzania danych. Dzięki zakupowi akcji Schneider Electric staje się wiodącym graczem na indyjskim rynku zintegrowanych rozwiązań dla ośrodków przetwarzania danych i przyspiesza swój rozwój w w tej dziedzinie”. Schneider Electric proponuje zakup udziałów stanowiących maksymalnie 75% kapitału akcyjnego firmy poprzez nabycie minimum 55% kapitału akcyjnego od udziałowców-założycieli APW President Systems Ltd i do 20% kapitału akcyjnego firmy zgodnie z obowiązkową ofertą otwartą, która zostanie wystosowana do pozostałych udziałowców. W zależności od odpowiedzi na tę ofertę Schneider Electric może przejąć

dodatkowe udziały od założycieli, przy założeniu, że całkowita wartość akcji zakupionych od udziałowców-założycieli w połączeniu z akcjami nabytymi w ofercie otwartej nie przekroczy 75% kapitału akcyjnego spółki. Maksymalna cena, za jaką firma Schneider Electric jest gotowa kupić akcje od udziałowców-założycieli to 195 INR za sztukę (ok. 3,25 EUR), co przekłada się na 622 mln INR (ok. 10 mln EUR) za 55% akcji. Cena nabycia pozostałej części (do 20%) kapitału akcyjnego w ramach oferty otwartej zostanie ustalona zgodnie z obowiązującym w Indiach prawem. Finalizacja transakcji jest uzależniona od uzyskania zgody organów nadzoru i wcześniejszego spełnienia ustalonych warunków. Oczekuje się, że zakup ten spełni kryteria firmy Schneider Electric odnośnie wskaźnika rentowności zaangażowanego kapitału (ROCE).

O Schneider Electric Schneider Electric, globalna firma specjalizująca się w zarządzaniu energią elektryczną, oferuje swoim klientom w ponad 100 krajach świata zintegrowane rozwiązania w wielu różnorodnych segmentach rynku. Firma zajmuje wiodącą pozycję w dziedzinie energetyki i infrastruktury, procesów przemysłowych, systemów automatyki budynków i centrów przetwarzania danych, a także posiada silną pozycję i bogatą ofertę dla budownictwa mieszkaniowego. Koncentrując się na rozwiązaniach, które przyczyniają się do zwiększenia bezpieczeństwa, niezawodności, wydajności i efektywności energii w roku 2009 grupa uzyskała 15,8 mld Euro przychodów ze sprzedaży. Ponad 100 000 pracowników Schneider Electric aktywnie angażuje się w to, aby pomagać zarówno jednostkom, jak i organizacjom „Korzystać w pełni ze swojej energii” www.schneider-electric.pl

Zastrzeżenie „Safe Harbor” Zawarte w tej informacji prasowej oświadczenia odnośnie przyszłych zdarzeń lub działań i wszelkie inne zawarte w nim oświadczenia inne niż przytoczenie faktów historycznych stanowią oświadczenia dotyczące przyszłości. Zawarte w niniejszej informacji prasowej oświadczenia dotyczące korzyści z nabycia, prognoz biznesowych, zapotrzebowania na produkty i usługi oraz wszelkie inne oświadczenia inne niż przytoczenie faktów stanowią oświadczenia dotyczące przyszłości. Słowa takie jak „oczekiwania”, „oszacowania”, „projekt”, „budżet”, „prognoza”, „zamierzenia”, „plan”, „mogą”, „będą”, „mogą”, „powinny”, „wierzy”, „przewiduje”, „potencjał”, „kontynuacja” i temu podobne mają na celu wskazanie tego rodzaju oświadczeń dotyczących przyszłości. Z zawartymi w niniejszym ogłoszeniu oświadczeniami dotyczącymi przyszłości związane są znane i nieznane zagrożenia, niepewność i inne czynniki, które mogą spowodować, że rzeczywiste wyniki, poziom aktywności, skuteczność lub osiągnięcia w związku z wydarzeniami lub działaniami będą istotnie odbiegać od wyników wyrażonych lub domniemanych w tej informacji prasowej. Zawarte w niniejszej informacji prasowej oświadczenia dotyczące przyszłości obejmują, bez określenia czasu, prognozy rozwoju rynku, przyszłych przychodów, korzyści wynikających z proponowanego nabycia, oczekiwania co do wpływu nabycia na wyniki firmy, przyszłe oczekiwania dotyczące rozwoju firmy, konkurencyjności cenowej i poszerzenia globalnego zasięgu po nabyciu oraz inne kwestie, które mogą być związane ze znanymi i nieznanymi zagrożeniami, niepewnością i innymi czynnikami, które mogą spowodować, że rzeczywiste wyniki, poziom aktywności, skuteczność lub osiągnięcia będą

urządzenia dla energetyki

wydarzenia i innowacje istotnie odbiegać od wyników wyrażonych lub domniemanych w tej informacji prasowej. Do takich czynników ryzyka należą między innymi: trudności napotkane podczas integracji firm, niepewność związana z harmonogramem nabycia, spełnieniem warunków finalizacji transakcji, w tym otrzymania zgody ze strony organów nadzoru oraz zgodność rozwoju określonych segmentów rynku z przewidywaniami. Rzeczywiste wyniki mogą znacząco odbiegać od zawartych w oświadczeniach

dotyczących przyszłości w niniejszej informacji prasowej. Niniejsza informacja prasowa nie stanowi oferty zakupu lub sprzedaży akcji spółki APW President. Wszelkie oferty zakupu lub sprzedaży będą formułowane jedynie w związku z formalną ofertą wystosowaną zgodnie z prawem Indii odnośnie przejmowania publicznych spółek giełdowych. Udziałowcom zaleca się uważne zapoznanie się z warunkami oferty, gdy zostanie ona udostępniona, z uwagi na zawarte tam istotne informacje. Ofer-

ta zakupu nie zostanie złożona udziałowcom podlegającym jurysdykcjom, w których złożenie lub przyjęcie oferty zakupu stanowiłoby naruszenie praw danej jurysdykcji, nie zostaną też przyjęte oferty zakupu złożone przez tych udziałowców. Schneider Electric Anna Szymczyk

GE Hitachi Nuclear Energy ubiega się o przedłużenie koncesji reaktora ABWR – jedynego na świecie reaktora III generacji w ciągłej eksploatacji GEH złożyła do amerykańskiej Komisji Dozoru Jądrowego (NRC) wniosek o przedłużenie o kolejne 15 lat koncesji na technologię ABWR, którą uzyskała w 1997 roku. Reaktor ABWR firmy GEH jest pierwszym funkcjonującym modelem III generacji o sprawdzonej konstrukcji i doświadczeniu operacyjnym Wniosek o przedłużenie koncesji na technologię ABWR w pełni spełnia wszystkie najnowsze wymogi NRC dotyczące oceny wpływu ryzyka lotniczego (ang. Aircraft Impact Assessment).

arszawa, 14 grudnia 2010 r. – Firma GE Hitachi Nuclear Energy (GEH) ogłosiła, że złożyła wniosek do Amerykańskiej Komisji Dozoru Jądrowego (NRC)o przedłużenie koncesji na technologię ABWR. Jedną z korzyści płynących ze stosowania technologii ABWR jest większa pewność, co do kosztów budowy nowych elektrowni jądrowych. GEH ubiega się o przedłużenie koncesji o kolejne 15 lat począwszy do czerwca 2012 r., kiedy to przypada data wygaśnięcia pierwotnej koncesji na technologię ABWR. Wniosek obejmuje istotną aktualizację projektu zgodną z obecnymi wymogami NRC dotyczącymi oceny wpływu ryzyka lotniczego (ang. Aircraft Impact Assessment). „Reaktor ABWR firmy GEH jest wciąż jedynym na świecie projektem III generacji w ciągłej eksploatacji” – stwierdził Danny Roderick, starszy wiceprezes GEH, odpowiedzialny za inwestycje w elektrownie jądrowe. „Złożony wniosek o przedłużenie koncesji jest potwierdzeniem naszego przekonania o technologicznych zaletach ABWR. Daje on również pewność, że GEH będzie się w dalszym ciągu systematycznie rozwijać, podczas gdy wiele przedsiębiorstw uży-

urządzenia dla energetyki

teczności publicznej poddaje nieustannej ocenie swoje przyszłe potrzeby energetyczne, koszty inwestycji, ceny energii i inne czynniki rynkowe.” GEH uważa, że reaktor ABWR o mocy ponad 1.350 megawatów nadal pozostanie jedynym modelem III generacji o sprawdzonym doświadczeniu w zakresie budowy, wydawania zezwoleń i eksploatacji. W Japonii działają cztery reaktory ABWR, a międzynarodowe konsorcjum atomowe buduje kolejne cztery jednostki w Japonii i Tajwanie. „Budowa niektórych naszych reaktorów ABWR dopiero się rozpoczęła, a inne znajdują się już w fazie rozruchu, co umożliwia nam zdobycie wszechstronnego doświadczenia w budowie nowych elektrowni, pozwalając na kontynuowanie naszej misji w zakresie budowy nowych jednostek na całym świecie, którą realizujemy juz od ponad 50 lat” – stwierdził Roderick. Realizując jeden projekt reaktora stanowiący inwestycję o wartości kilku miliardów dolarów, do kluczowych czynników, które każde przedsiębiorstwo bierze pod uwagę przed wybraniem określonej technologii, należą: status zatwierdzenia modelu reaktora, koszty budowy i doświadczenie w zakresie

eksploatacji wraz z możliwością budowy, dostarczenia paliwa oraz obsługi nowych elektrowni przez dostawcę po ich uruchomieniu. W 1997 roku, reaktor ABWR firmy GEH stał sie pierwszym reaktorem III generacji zatwierdzonym do budowy w Stanach Zjednoczonych. Ponad 13 lat później, doświadczenie w budowie i eksploatacji na skalę międzynarodową pozwala GEH przedstawiać przedsiębiorstwom ofertę określającą maksymalne koszty inwestycji i dającą pewność terminowej realizacji inwestycji w połączeniu z najnowszymi zabezpieczeniami III generacji. W konsekwencji, „projekt jest idealnie dostosowany do potrzeb odbiorców, przy dążeniu do zapewnienia zdolności produkcyjnych w najbliższej przyszłości” – zapewnił Roderick. NRC musi przedstawić do rozpatrzenia, lub rozpatrzyć pozytywnie, wniosek GEH o przedłużenie koncesji, aby móc poddać go formalnej ocenie. GE Hitachi Nuclear Energy Michael Tetuan Grayling Poland Wojciech Białożyt

wydarzenia i innowacje

Zaawansowana technologia turbin wiatrowych GE wybrana do nowych projektów w Rumunii GE wspiera Rumunię w dążeniu do zwiększenia produkcji energii wiatrowej celu wspierania dążeń Rumunii do zwiększenia produkcji energii ze źródeł odnawialnych, firma GE (NYSE:GE) łączy siły z deweloperem farm wiatrowych, firmą Monsson Alma. Dzięki nawiązanej współpracy powstaną w Rumunii dwa nowe projekty, których łączna moc wyniesie 35 megawatów. GE dostarczy 10 turbin wiatrowych o mocy 2,5 megawata każda oraz zapewni dziesięcioletnie wsparcie dla projektu Silistea 1, którego właścicielem jest firma SC Romconstruct Top SRL. GE zapewni także cztery turbiny o mocy 2,5 megawata oraz pięcioletnie wsparcie dla projektu Mireasa 2, którego właścicielem jest firma SC Eco Power Wind SRL. Rozwój farm wiatrowych to dla Rumunii podstawa działań mających na celu osiągnięcie wymaganych przez Unię Europejską założeń dotyczących energii odnawialnej. Celem jest uzyskanie do roku 2020 produkcji energii ze źródeł odnawialnych na poziomie 24%. Rumunia niedawno rozszerzyła zapisy prawne dotyczące energii odnawialnej, przedłużając ważność certyfikatów przyznanych projektom w tej dziedzinie z roku 2015 do roku 2017. Zwiększono także zachęty finansowe dla producentów energii ze źródeł odnawialnych. „Dzięki postępowej legislacji, rząd tworzy jedno z najbardziej przyjaznych w Europie miejsc dla producentów energii odnawialnej i zachęca do tworzenia nowych inwestycji w zakresie energii wiatrowej”, powiedział Andrei Muntmark, dyrektor handlowy Monsson Alma. „Cieszymy się z ponownej współpracy z GE”. Obydwa projekty zlokalizowane są około 20 km od farmy wiatrowej Fantanele, która również jest oparta na technologii turbin wiatrowych GE o mocy 2,5 megawata. Po ukończeniu projektu, będzie to największa farma wiatrowa w Europie. Firma Monsson Alma była pierwotnym autorem projektu Fantanele, zanim został on przejęty przez CEZ Romania. „GE bardzo cieszy wsparcie działań związanych z pozyskiwaniem energii odnawialnej ze strony rządu rumuńskiego”, powiedział Victor Abate, wiceprezes ds. energii odnawialnej GE Power&Wa-

ter. „Rozwój produkcji energii wiatrowej zwiększy bezpieczeństwo energetyczne kraju oraz jego niezależność w tym zakresie. Ponadto, nowe inwestycje zmniejszą poziom zanieczyszczeń, a także pozwolą na zwiększenie zatrudnienia w sektorze związanym z ekologią”. Turbina GE 2.5 to najbardziej zaawansowany produkt GE Energy z zakresu technologii wiatrowych, zapewniający najwyższą wydajność, niezawodność

i maksymalną integrację z siecią elektroenergetyczną. Została opracowana tak, aby przynosić możliwie najlepsze wyniki produkcyjne w swojej klasie. Stworzona została na bazie wyjątkowo udanego modelu GE o mocy 1,5 megawata, najczęściej instalowanej na świecie turbiny wiatrowej – do dziś zainstalowano ponad 14500 sztuk tego modelu. GE

urządzenia dla energetyki

UNIKATOWE KAMERY TERMOWIZYJNE FLIR seria T

Niechłodzony mikrobolometryczny detektor o rozdzielczości 320x240 pikseli (FLIR B335, FLIR B365, FLIR B425) i czułości do 50mK w zależności od modelu Ekran dotykowy 3,5” wraz z rysikiem podnosi interaktywność i wygodę użytkownika na nowy poziom. Można go używać jak ołówka i papieru, by dodawać szkicowane notatki. Funkcja Picture in Picture (obraz w obrazie) nakłada obraz w podczerwieni na obraz widzialny. Zależnie od modelu PiP może być skalowalny, ruchomy i umożliwiać zmiany rozmiarów. Uchylny obiektyw ułatwiający manipulowanie kamerą w trudnodostępnych miejscach i pod niewygodnymi kątami.

ZAPRASZAMY na targi AUTOMATICON 2011 05-08 kwietnia 2011 r. Warszawa stoisko M11

Kamery serii „T” maj¹ standardowy obiektyw 25° oraz opcjonalne obiektywy 6°, 15°, 45° i 90°. Pozwala to rozszerzyć pole widzenia w trudnych warunkach.

T365

T335

T200

FLIR MeterLink upraszcza prowadzenie przeglądów budynków umożliwiając transmisję poprzez Bluetooth danych odczytanych z pomocą miernika cęgowego Extech do kamery termowizyjnej.

Przedstawicielstwo Handlowe Paweł Rutkowski tel.: +48(22) 849 71 90 e-mail: rutkowski@flir.com.pl www.flir.com.pl

wywiad

Pełen obraz branży Rozmowa z Panem Jaroslavem Zlabkiem, prezesem zarządu Schneider Electric Polska 8 Historia Schneider Electric liczy już 200 lat. Jaka polityka firmy doprowadziła do tego, że obecnie działacie w tak licznych segmentach rynku? Droga Waszego rozwoju zdaje się odpowiadać nowoczesnej tendencji do integralnego traktowania wielu dziedzin wiedzy i biznesu – zwłaszcza związanego z energetyką. Motywem przewodnim naszych działań jest efektywność energetyczna, innowacyjność, zrównoważony rozwój, polityka konkurencyjności oraz inwestowania w rozwój nowych technologii. Zdajemy sobie sprawę, że szybki wzrost i innowacje są kluczowym elementem w rozwoju firmy. Głównym celem naszych działań jest satysfakcja klienta i promowanie hasła „Korzystaj w pełni ze swojej energii” – co oznacza świadome i maksymalne wykorzystanie wyprodukowanej już energii. Właśnie taki sposób działania daje nam możliwość bycia jednym z liderów w zarządzaniu energią elektryczną. Na całym świecie inwestujemy około 5% naszego udziału ze sprzedaży w R & D. Kładziemy ogromny nacisk na nowoczesne technologie, takie jak technologie sensorowe i systemy bezpieczeństwa budynków, dzięki czemu mamy swój wkład w rozwój najszybciej ewoluujących segmentów rynku, jak również na edukację społeczeństwa, co przynosi nam korzyści w dłuższej perspektywie. 8 Schneider Electric oferuje usługi i produkty nie tylko dla energetyki, ale też infrastruktury, przemysłu, centrów przetwarzania i przesyłu danych oraz dla budownictwa. W ostatnim czasie na plan pierwszy wysuwa się jednak kompleksowe zarządzanie energią – czy ten właśnie obszar można uznać za główny trzon Waszej działalności? W ciągu ostatnich lat kwestia wydajnego dysponowania zasobami energetycznymi stała się jednym z głównych tematów rozmów na arenie międzynarodowej. Firma Schneider Electric, jako światowy lider w zarządzaniu energią, szuka rozwiązań pozwalających obniżyć zużycie energii poprzez zastosowanie rewolucyjnych technologii zarówno w budynkach przemysłowych, jak i domach i mieszkaniach

urządzenia dla energetyki

wywiad prywatnych. Wprowadzany przez nas program EcoStruXure umożliwia oszczędność na poziomie nawet 30%. Ten wynik uzyskujemy nie tylko poprzez instalacje systemów i urządzeń, które minimalizują zużycie energii, ale też przez stały pomiar poboru energii, co pozwala nie tylko na zwiększenie świadomości użytkowników, ale również identyfikację najbardziej „wymagających energetycznie” obszarów użytkowanej przestrzeni. 8 Schneider Electric jest dziś właścicielem około 120 marek na całym świecie, które integrowane są w jedną. Z jakimi konkretnymi zyskami wiąże się taki kierunek rozwoju dla Waszych klientów? Do niedawna Schneider Electric był reprezentowany przez produkty i usługi sprzedawane pod prawie 120 różnymi markami na całym świecie. Teraz większość tych produktów zjednoczyła się pod jedną wspólną marką: Schneider Electric. Ta strategiczna decyzja dotyczy wszystkich krajów, w których nasza firma jest obecna. Naszym głównym celem jest zwiększenie rozpoznawalności marki Schneider Electric oraz umocnienie pozycji firmy jako jednego z głównych graczy na bardzo konkurencyjnym rynku. Dzięki takiej strategii pod mocnym „brandem” Schneider Electric łączymy wiedzę i doświadczenie specjalistów. Tworzymy markę, która w pełni odpowiada na zapotrzebowania wymagających odbiorców. Dzięki szerokiemu asortymentowi produktów oraz obecności w różnych segmentach rynku mamy pełen obraz branży, co z kolei pozwala nam na natychmiastową reakcję na zmieniające się oczekiwania naszych klientów. 8 Obsługujecie klientów ze 100 krajów świata. Jakie najistotniejsze różnice dostrzega Pan pomiędzy różnymi rynkami narodowymi, na których działa Schneider Electric, i jak prezentuje się na tym tle Polska? Na różnych rynkach narodowych inny jest przede wszystkim popyt na wysokie technologie stosowane w budownictwie czy teleinformatyce. Jednak bez względu na różnice, w każdym kraju zapewniamy najwyższą jakość usług i dostosowujemy ofertę do lokalnych potrzeb. Cały czas podnosimy standardy wytwarzanych produktów, tak aby niczym nie odbiegały one od tych zagranicznych. Dowodem tego jest wdrożenie systemu środowiskowego według międzynarodowej formy ISO 14001. Oznacza to, że wszystkie produkty są projektowane, produkowane i wprowadzane na rynek przy użyciu technologii przyjaznych dla środowiska.

urządzenia dla energetyki

8 Czy nasz kraj to rynek o dużym potencjale w zakresie korzystania z dostarczanych przez Was rozwiązań i produktów dla energetyki? Czy kryzys zmienił coś w tym obrazie? Głównym i podstawowym problemem polskiej energetyki jest jej niska wydajność (produktywność), na co nakłada się niska efektywność wykorzystania (użytkowania) energii. W polskiej energetyce istnieją ogromne dysproporcje techniczne tzn. jej techniczna struktura nie jest odpowiednio dopasowana do potrzeb funkcjonalnych i wymagań odbiorców. Oznacza to jednak duże możliwości rozwojowe dla firm w tej branży. W Polsce coraz więcej mówi się o potrzebie oszczędzania energii, częściej stosowane są technologie to umożliwiające. Nasz kraj definitywnie porusza się w kierunku większego wykorzystania rozwiązań kompleksowego zarządzania energią. Jeżeli chodzi o kryzys, można zaryzykować stwierdzenie, że otworzył on nowe, niespotykane dotąd możliwości w dziedzinie odnawialnych źródeł energii. Załamanie gospodarki uświadomiło części społeczeństwa jak ważne jest bezpieczeństwo energetyczne na skalę zarówno krajową, jak i lokalną. 8 Jakie są Pana zdaniem największe wyzwania lub trudności, jakim sprostać musi Wasza firma na naszym rynku? Polski rynek stawia nam wiele wyzwań. Jak wiadomo, w naszym kraju energia odnawialna nadal traktowana jest marginalnie, jedynie jako ewentualne zabezpieczenie. Żeby móc w pełni ją wykorzystywać, trzeba najpierw wypromować samą ideę używania źródeł odnawialnych. To samo tyczy się systemów oszczędności energii w budynkach, szczególnie mieszkalnych. Potrzebna jest zakrojona na szeroką skalę kampania społeczna, która uświadomi ludziom zyski płynące z użytkowania tych technologii. Schneider Electric w Polsce szkoli około 1000 osób rocznie. Organizujemy seminaria, koncentrujemy się na wielu działaniach - przykładowo w 2009 r. ogłosiliśmy uruchomienie inicjatywy Energy University www. myenergyuniversity.com. Jest to internetowe centrum edukacyjne, nie promujące żadnej firmy, dostarczające wiedzę do skutecznego wdrażania efektywnie energetycznych rozwiązań dla biznesu. Naszym celem jest uświadomienie społeczeństwa, a zwłaszcza osób odpowiedzialnych za zarządzanie energią, że efektywność energetyczna nie polega tylko na wytwarzaniu większej mocy energii, ale na lepszym wykorzystaniu już wytworzonej.

8 Które z rozwiązań i produktów oferowanych przez Schneider Electric w segmencie zarządzania energią uważa Pan za kluczowe bądź najbardziej perspektywiczne, nowatorskie na polskim rynku? Bardzo ciekawym rozwiązaniem jest z pewnością EcoStruXure - Aktywna architektura zapewniająca rozwiązania w zakresie zintegrowanego zarządzania energią, integrująca i optymalizująca działanie różnych systemów pracujących w budynku lub zakładzie produkcyjnym. Ta platforma, będąca rozszerzeniem oferowanego od 2003 r. przez APC rozwiązania InfraStruXure dla małych centrów danych, realizuje postulat pełnej konwergencji systemów energetycznych i komputerowych, chłodzenia, sterowania i zarządzania - zintegrowanych z aplikacjami i systemami biznesowymi. Może także okazać się sposobem na przełamywanie występujących często barier i braku komunikacji między różnymi działami w firmie, odpowiedzialnymi dotychczas osobno za systemy zasilania, klimatyzacyjne, bezpieczeństwa, administracji oraz IT. Zwiększający się stale potencjał „zielonej energii”, pochodzącej z alternatywnych źródeł zasilania zyskuje coraz więcej zwolenników nie tylko wśród proekologicznych grup, ale także zarządów dokładnie liczących koszty. Upowszechnianie się i zwiększanie zapotrzebowań na tego typu rozwiązania to m.in. efekt wprowadzania kolejnych innowacji, zwiększających efektywność energetyczną i przynoszących wymierne oszczędności. Prosty sposób na ograniczanie kosztów to budowa centrów danych tam, gdzie jest dostępna tańsza energia. 8 Jakie są zasadnicze kierunki i plany rozwoju firmy w Polsce – także te związane z objęciem przez nasz kraj w przyszłym roku sześciomiesięcznej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej, która jednym z głównych celów uczyni zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego? Zgodnie z „Polityką energetyczną Polski do 2030 roku” udział odnawialnych źródeł energii w całkowitym zużyciu w Polsce ma wzrosnąć do 15% w 2020 roku. Jest to niewątpliwie duże wyzwanie, ale Schneider Electric dysponuje rozwiązaniami umożliwiającymi podołanie mu. Dalszy rozwój naszych oddziałów w Polsce będzie podążał właśnie w tym kierunku – zwiększeniu efektywności wykorzystania energii elektrycznej przy jednoczesnym zmniejszaniu emisji szkodliwych substancji. 8 Jednym z priorytetów w działalności Schneider Electric jest rozwój świadomości ekologicznej. Wydajecie przewodniki, prowadzicie szkolenia,

wywiad założyliście Fundację dla energii, firma uczestniczy w projektach związanych ze społeczną odpowiedzialnością biznesu. Czy takie działanie jest korzystne z czysto finansowego punktu widzenia i co skłania Was do prowadzenia podobnych inicjatyw? Patrząc od strony czysto finansowej, kampania ta nie przynosi bezpośrednio wymiernych zysków, ale już w perspektywie czasu taka wiedza zdecydowanie procentuje na naszą korzyść. Liczymy, że dzięki naszym działaniom wzrośnie świadomość ekologiczna społeczeństwa, że odbiorcy zaczną podejmować ekoświadome decyzje, które pozwolą im również na znaczne oszczędności finansowe. Dzięki implementacji już teraz dostępnych rozwiązań możemy ograniczyć zużycie energii nawet do 30 %. Aby nie szukać daleko, jako przykład takiej opłacalnej inwestycji podam naszą główną siedzibę we Francji, Hive (pol. Ul). Zdecydowaliśmy się na połączenie 6 siedzib w jedną, na powierzchni 35 000 m2, obecnie pracuje 1700 osób pod oświetleniem 4510 lamp. Dzięki zastosowaniu systemu EcoStruXure obiekt zużywa 80 KWh/m2 na rok, co stanowi cztery razy mniej niż w przypadku poprzednich siedzib firmy. Pomimo tej redukcji celem firmy jest obniżenie z czasem zużycia energii aż do 50 KW/h/m 2 na rok. Systemy zarządzania budynkiem, systemy sterowania oświetleniem, sterowania klimatyzacją, ogrzewaniem – to wszystko przynosi oszczędność wymierną nie tylko w sferze finansowej, ale również w wymiarze ekologicznym, a dla nas jest to podstawową motywacją do działania. 8 Podczas tegorocznego XX Forum Ekonomicznego w Krynicy Zdrój zorganizowaliście debatę pt. „Czy nowe technologie wpłyną na zrewolucjonizowanie energetyki?”. Czy mógłby Pan pokrótce przedstawić najważniejsze wnioski? Aktywne zarządzanie energią, Sieci inteligentne i wszystko co się dzieje wokół tematu odpowiedzialnego zarządzania energią nie dotyczy jutra, rewolucja dzieje się teraz, na naszych oczach – to myślę najważniejszy wniosek z naszej dyskusji. W obliczu stale rosnącego popytu na energię z koniecznością redukcji emisji CO2 nie możemy zastanawiać się czy jesteśmy gotowi na rewolucję - ta rewolucja jest konieczna. Mamy nowe zielone technologie, wiemy jak je wdrażać i jesteśmy świadomi wyzwań jakie stoją przed nami. Już teraz coraz więcej firm podejmuje świadome decyzje np. o wdrożeniu rozwiązań hybrydowych, które pozwalają na lepsze wykorzystanie powierzchni biurowych. Wdrażając

zintegrowane rozwiązania zarządzania energią w zastosowaniach przemysłowych, komercyjnych bądź budynkach mieszkalnych, możemy zaoszczędzić do 30% z trzech czwartych całkowitego zużycia energii na świecie. Kluczem do sukcesu jest prawidłowa integracja. Wymaga ona więcej danych, więcej sieci i więcej software’u – chociażby EcoStruXure, który jest platformą integrującą wszystkie obszary zużycia prądu w budynkach – zużycie związane z oświetleniem, windami i wszystkimi innymi zainstalowanymi systemami. Takie właśnie systemy są rewolucją – innowacją, która dzieje się już dziś. 8 Wraz z firmą Alstom powołaliście fundusz Aster Capital, który ma finansować innowacyjne przedsięwzięcia w zakresie energii i ochrony środowiska na terenie Europy, Ameryki Północnej i Azji. Proszę powiedzieć jak rozwija się ta inicjatywa. Zarówno my, jak i firma Alstom, chcemy wspierać rozwój młodych, innowacyjnych firm z wymienionych obszarów. Mamy nadzieję, że umożliwi to rozwijanie przełomowych technologii w dziedzinie środowiska i energetyki. Chcemy pozyskać udziały mniejszościowe w nowopowstałych przedsięwzięciach w Europie, Ameryce Północnej i Azji. Jednak nasza pomoc nie ogranicza się tylko do sfery finansowej – dzięki doświadczeniu naszych specjalistów jesteśmy w stanie udzielać rad niedawno założonym markom zarówno od strony rozwiązań technicznych, jak i w kwestiach zarządzania firmą. 8 Jak wygląda udział firmy w projekcie ONZ Global Compact? Firma Schneider Electric dołączyła do projektu ONZ Global Compact w 2003 roku. Od tego czasu jesteśmy aktywnym jego członkiem, cały czas podejmując nowe wyzwania stawiane przez organizację. Obecnie jesteśmy w trakcie działania według planu obejmującego cztery podstawowe zagadnienia: respektowanie praw człowieka, wykorzystanie siły roboczej, troska o środowisko i działania antykorupcyjne. 8 Czy tworzycie scenariusze globalnych zagrożeń i kryzysów związanych z deficytem źródeł energii i drastycznym zakłóceniem równowagi sił na światowym rynku energii? Fakty są takie, że musimy ograniczyć światową emisję CO 2 o połowę do 2050 r. Jednocześnie jednak popyt na energię wzrośnie w tym czasie dwukrotnie. Inwestowanie w rozwiązania zwiększające wydajność energetyczną pozwoli osiągnąć jednocześnie trzy cele przy najmniejszym nakładzie

kosztów: redukcję emisji gazów cieplarnianych, zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego oraz nadanie silnego impulsu do zrównoważonego rozwoju gospodarczego. Takie podejście to potrójna korzyść dla rządów, odbiorców końcowych i graczy rynkowych (państwowych i prywatnych) oraz społeczeństwa w ogóle. Jest to idea, którą promujemy pod hasłem „Korzystaj w pełni ze swojej energii”. 8 Jesteście partnerem strategicznym spółki Masdar. Umowa przewiduje dostarczanie przez Schneider Electric rozwiązań w zakresie efektywności energetycznej oraz źródeł energii odnawialnej dla miasta przyszłości, które wykorzystywać będzie także architekturę EcoStruXure. Jak Pan sądzi – czy zastosowane i przebadane tam rozwiązania, z polskiej perspektywy dość futurystyczne, znajdą w bliskiej przyszłości szansę na realizację i upowszechnienie – także w Polsce? W samym centrum projektu dotyczącego miasta Masdar znajduje się zobowiązanie współpracy partnerskiej pomiędzy wiodącymi graczami sektora – Schneider Electric oraz grupy Masdar w celu zapewnienia najnowszych technologii oraz koncepcji mających pomóc miastu w osiągnięciu ambitnych celów w zakresie zrównoważonego zarządzania. Stanowiąc zarówno klaster czystych technologii, jak również zrównoważoną społeczność, miasto Masdar będzie globalnym ośrodkiem badań, rozwoju oraz testowania w prawdziwym świecie najnowszych technologii w zakresie źródeł energii odnawialnej oraz redukcji ich popytu. Miasto Masdar będzie także wykorzystywać architekturę EcoStruXure, która łączy ekspertyzę grupy w zakresie energii, centrów danych, procesów oraz maszyn, kontroli budynków oraz ochrony fizycznej w celu optymalizacji wykorzystania energii w różnorakich dziedzinach. Architektura EcoStruXure to rozwiązania pozwalające na zmniejszenie poboru energii nawet o 30%. Są to technologie, których polski rynek potrzebuje, jeżeli poważnie myśli o zabezpieczeniu swojej przyszłości energetycznej. Już teraz widać, że w coraz większej ilości budynków są one wykorzystywane, a przecież to dopiero początki tego rynku w Polsce. Dlatego też uważam, że, mimo iż uważane przez niektórych za futurystyczne, proponowane przez nas rozwiązania znajdą zastosowanie w nowopowstających budynkach na terenie kraju. 8 Dziękujemy za rozmowę. Rozmawiała Marta Olszewska

urządzenia dla energetyki

technologie, produkty – informacje firmowe

Łańcuchy izolatorowe w liniach elektroenergetycznych 110kV – katalog łańcuchów BELOS-PLP S.A. lektroenergetyczne linie napowietrzne są nieodłączną częścią naszego krajobrazu. Górują nad domostwami, polami, czasem przecinają drogi, trakcje kolejowe. Czasem odbijają słońce w swoich niezliczonych elementach, czasem tylko filtrują jego gasnący blask poprzez gęste konstrukcje kratowe stając się obiektem fotografii natury przemysłowej. Często stają się solą w oku ekologów, którzy widzą w nich ich szpetną i niebezpieczną naturę. Przeszkadzają rolnikom i właścicielom nowych działek, stawiając wyzwania inwestorom, projektantom i eksploatatorom sieci. Mimo rozwoju technologii kablowych różnych napięć linie napowietrzne nie znikną jednak jeszcze przez setki lat. Te najstarsze pamiętają powojenne pokolenia monterów, któ-

rzy wkładali swą owocną pracę w rozbudowę i elektryfikacje kraju po zniszczeniach wojennych. Trafiają się obiekty zgoła muzealne, których czas życia sięga już trzech ćwierćwieczy. Przeciętny użytkownik energii elektrycznej nie zastanawia się w jaki sposób i z czego zbudowane są linie. Elektryk widzi w nich na ogół przewody i konstrukcje słupowe. Mało jest osób, które potrafią rozpoznać części składowe linii, a jeszcze mniej jest takich, którzy obok linii nie przejdą obojętnie nie zadzierając głowy do góry. Dlatego też projektowaniem i konstruowaniem elementów linii elektroenergetycznych zajmuje się wąska grupa ludzi. Na tyle wąska, że jeśli nie jesteśmy związani z branżą energetyczną, nie zdajemy sobie czasem nawet sprawy, iż poszcze-

gólne elementy projektuje i wytwarza się osobno, w różnych zakładach – osobno wytwarza się przewody, konstrukcje słupowe, izolatory czy wreszcie osprzęt sieciowy. Wszystko jest jednak tak skonstruowane, że w rzeczywistości tworzy jedną całość. Słupy (zarówno standardowe kratowe jak i nowoczesne, wąskotrzonowe rurowe) stanowią wsparcie dla ciężaru przewodów, które dobierane są w zależności od planowanej przepustowości linii oraz poziomu napięcia przesyłanej energii. Izolatory (porcelanowe, szklane lub kompozytowe) stanowią niezbędną przerwę izolującą przewody pod napięciem od połączonych z ziemią słupów. Jednak najbardziej skomplikowaną częścią tego układu są elementy łańcuchów izolatorowych, czyli osprzęt sieciowy. Łączy on konstrukcje słupowe

urządzenia dla energetyki

technologie, produkty – informacje firmowe za pośrednictwem izolatorów z przewodami elektroenergetycznymi. Łańcuchy izolatorów wyróżnia się w zależności od roli jaką pełnią w linii elektroenergetycznej, poziomu jej napięcia przesyłowego, warunków klimatycznych, w jakich pracują, a także od miejsca posadowienia słupa w przestrzeni (w szczególności w przypadku, kiedy odpowiedni łańcuch stanowi ochronę przed wpływami linii na otoczenie, czyli np. zabezpiecza przed opadnięciem przewodów na obiekty znajdujące się pod liniami). Poszczególne elementy łańcucha izolatorów (czyli poszczególny osprzęt) można także podzielić na pewne grupy, w zależności od roli jaką pełnią w samym łańcuchu. Odnajdziemy tutaj elementy mocujące przewód (uchwyty przelotowe i odciągowe), elementy mocujące łańcuch do konstrukcji słupa (wieszaki, śruby), elementy ochrony powierzchni izolatora przed zbliżeniem łuku elektrycznego powstającego podczas przepięć, elementy poprawiające rozkład pola elektroenergetycznego wokół metalowych złączy izolatorów (czyli pierścienie) oraz różne łączniki i elementy mocujące wymienione wcześniej części łańcucha ze sobą oraz w jedną całość z izolatorami. Całość ta musi spełniać założoną wytrzymałość mechaniczną i elektryczną do poprawnej pracy linii przesyłowej. Jak ważną rolę pełnią łańcuchy izolatorów w liniach elektroenergetycznych najlepiej przekonamy się zgłębiając ich poszczególne rodzaje. Jednym z najlepiej dotychczas opracowanych zestawieniem łańcuchów, chwalonym przez klientów poszczycić się może firma BELOS-PLP S.A. Wydany w tym roku katalog łańcuchów izolatorowych linii 110kV rozszedł się podczas ostatnich targów ENERGETAB 2010 w setkach egzemplarzy. Jego walory to nie tylko sama dostępność fachowo zestawionych łańcuchów z izolatorami kompozytowymi i porcelanowymi, ale także – co ważne dla młodszych pracowników branż projektowych i wykonawczych – rysunki przestrzenne w technologii 3D łańcuchów izolatorów, pokazujące ich ułożenie w przestrzeni. Doskonale działa to na wyobraźnię techniczną. Łańcuchy izolatorów pogrupowane są w katalogu w zależności od rodzaju samych izolatorów (kompozytowe oraz porcelanowe), rodzaju okuć stosowanych izolatorów (w przypadku izolatorów kompozytowych widlaste, uchowe płaskie i owalne oraz gniazdowe i główkowe, w przypadku izolatorów ceramicznych długopniowych kołpaki widlaste i gniazdowe), wartości prądu zwarcia, jaki może wystąpić w linii (mniejszy lub większy od 10kA) oraz strefy zabrudzeniowej, w której linia będzie pracować. Niezależnie od rodzaju izolatora przedstawiono wszystkie typowe konfiguracje łańcuchów.

urządzenia dla energetyki

Łańcuchy przelotowe jednorzędowe ŁP Łańcuch ŁP (fot. 1) jest podstawowym i najprostszym zestawem stosowanym do zawieszenia przelotowego przewodów linii na słupach przelotowych sekcji. Składa się on z wieszaka śrubowo-kabłąkowego, łącznika skręconego z uchem owalnym i okrągłym, izolatora z rożkami ochronnymi na okuciu, łącznika skręconego z uchami okrągłymi wraz z łącznikiem kabłąkowym z kabłąkiem kwadratowym oraz zawieszonego na nim uchwytu przelotowego, który zakresem rozmiarów jest dostosowany do odpowiedniego rozmiaru przewodów. Zastosowanie łącznika skręconego daje dodatkowy stopień swobody łańcucha, a profil kwadratowy łącznika kabłąkowego lepiej współpracuje z okrągłym sworzniem uchwytu. Jest to ważne biorąc pod uwagę maksymalizację powierzchni styku poszczególnych elementów łańcucha dającą swoje efekty przy ewentualnym przepływie prądu zwarcia, ale także lepszą współpracę mechaniczną osprzętu. W łańcuchach projektowanych dla prądów zwarcia powyżej 10kA nie stosuje się rożków montowanych na okuciu izolatora tylko rożki montowane na specjalnych dedykowanych łącznikach poza izolatorem – większy prąd zwarcia płynący między rożkami nie będzie wtedy przepływał przez okucia izolatora i nie spowoduje ewentualnego uszkodzenia jego połączenia z rdzeniem izolatora kompozytowego. Ze względów konstrukcyjnych (inny rodzaj okuć) oraz elektrycznych w przypadku izolatorów ceramicznych stosuje się wyłącznie mocowanie rożków ochronnych na łącznikach poza izolatorem. Rozstaw rożków w linii izolatora zależny jest od długości tzw. przerwy iskrowej izolatora, a więc od długości samego izolatora. W przypadku izolatorów kompozytowych przy prądzie zwarcia większym niż 10kA dopuszcza się stosowanie pierścieni ochronnych z rożkami w łańcuchu od strony napięcia (przewodu). Pierścień poprawia rozkład pola elektrycznego wokół okucia izolatora, stanowi też dodatkową płaszczyznę, do której - obok rożka- może dochodzić łuk elektryczny podczas przepięcia. W łańcuchach z izolatorami ceramicznymi pierścień z rożkiem od strony napięcia stosuje się niejako w standardzie.

Łańcuchy przelotowe dwurzędowe ŁP2

Fot. 1. Łańcuch ŁP

Łańcuch przelotowy dwurzędowy ŁP2 (fot. 2)to wzmocniona wersja poprzedniego łańcucha, wyposażona w dwa izolatory połączone równoległe za pomocą łączników orczykowych w mocowaniu jednopunktowym (czyli jednym wieszakiem na środku poprzecznika słupa – starsze rozwiązania mocowania dwupunktowego poprzez dodatko-

technologie, produkty – informacje firmowe wy kątownik powodowały uszkodzenia poprzeczników słupów podczas awarii – nowe mocowanie daje dodatkową płaszczyznę ruchu łańcucha). Izolatory dwurzędowe stosuje się na słupach z tzw. obostrzeniem – czyli wszędzie tam, gdzie przewody krzyżują się z ważnymi obiektami, takimi jak tereny zabudowane, inne linie, trakty drogowe i kolejowe, itp. – w miejscach gdzie uszkodzenie jednego z izolatorów nie może spowodować opadnięcia przewodu na ziemię.

Łańcuchy przelotowe jednorzędowe ŁPV i dwurzędowe ŁPV2/1 Łańcuchy przelotowe w układzie „V” stosowane są tam, gdzie przewód, ze względu na uwarunkowania terenu, na którym pracuje linia musi się znajdować bliżej konstrukcji słupa przelotowego, a nie może przy tym w żadnym przypadku awaryjnym dotknąć tej konstrukcji. Izolatory ŁPV umieszczone są w płaszczyźnie prostopadłej do osi przewodu, układ „V” ramion utrzymuje przewód w odpowiedniej odległości od słupa. Doskonałym przykładem za-

Fot. 2. Łańcuch przelotowy dwurzędowy ŁP2

Fot. 3. Łańcuchy ŁPV i ŁPV2/1

stosowania łańcuchów ŁPV są linie na słupach wyższych, ale o zmniejszonym zasięgu ramion – linie o mniejszym pasie zajmowanego terenu stosowane w terenach leśnych. Łańcuchy ŁPV2/1 posiadają na jednym z ramion dwa izolatory połączone łącznikami orczykowymi i stosowane są w miejscach obostrzeń linii (patrz – łańcuch ŁP2). Łańcuchy ŁPV i ŁPV2/1 (fot. 3)mocowane są do konstrukcji za pomocą wieszaków WB (lub innych), które stanowią ulepszoną wersję wieszaków śrubowo-kabłąkowych – są bardziej odporne mechanicznie na siły działające pod kątami innymi niż płaszczyzna mocowania, zaś ze względu na zastosowanie dodatkowych sworzni są też bardziej

odporne na wycieranie elementów będących w ruchu.

Łańcuchy przelotowoodciągowe ŁPO Łańcuchy przelotowo-odciągowe ŁPO (fot. 4)stosowane są w tych miejscach linii, gdzie przewód nie tylko ma być zawieszony przelotowo, ale ze względu na warunki pracy linii, uwarunkowanie terenu, dłuższe przęsła, itp. musi pracować uchwycony częściowo odciągowo. W tym celu stosuje się niejako odwrócony układ „V”, pracujący dodatkowo w płaszczyźnie równoległej do osi przewodu. Na końcach ramion łańcucha przewód mocowany jest za pomocą specjalnych uchwytów przelo-

Fot. 4. Łańcuchy przelotowo-odciągowe ŁPO

urządzenia dla energetyki

technologie, produkty – informacje firmowe towo-odciągowych. Są one wykonane z żeliwa, co zapewnia ich odpowiednią wytrzymałość mechaniczną w takim układzie pracy przewodu. Łańcuchy ŁPO stosuje się również tam, gdzie przewód w pewnych miejscach sekcji musi być podniesiony lub też na stanowiskach z obostrzeniem.

Łańcuchy odciągowe jednorzędowe ŁO i dwurzędowe ŁO2 Łańcuchy odciągowe to bardzo ważny element linii elektroenergetycznej. Ze względu na to, iż na nich opiera się całe naprężenie przewodu w sekcji, muszą one być dobrane na dużo większą wytrzymałość mechaniczną niż łańcuchy przelotowe. Stosowane są na słupach odciągowych (tzw. mocnych). W celu uchwycenia odciągowego przewodu stosowane są odciągowe uchwyty zaprasowywane (w liniach najwyższych

załomów linii do podtrzymania długiego mostka zakręcającego wokół słupa po jego zewnętrznej lub wewnętrznej części stosuje się często dodatkowe łańcuchy przelotowe jednorzędowe – tzw. łańcuchy obejściowe mostka. Osprzęt występujący w łańcuchach nie zawsze spełnia tylko zadanie ochronne lub mocujące przewody. Przyglądając się poszczególnym konstrukcjom łańcuchów mogłoby sie wydawać, że konstruktor nie bardzo potrafił się zdecydować ile łączników chciałby wykorzystać jeden za drugim w rzędzie i dlaczego mają one takie dziwne kształty. Może miał zły dzień i przesadził z mnogością elementów. Nic bardziej mylnego. Dodatkowa ilość łączników często jest podyktowana ułatwieniem montażu łańcucha. Łączniki kątowe służą nie tylko dokładnej regulacji długości łańcucha, mogą być także punktem jego mocowania podczas montażu linii.

S.A. z Bielska-Białej. Na deskach drugiego już pokolenia bielskich konstruktorów osprzęt powstaje od podstaw, często na indywidualne zamówienia i potrzeby klientów. W BELOS-PLP osprzęt poddawany jest testom (zgodnym z normami), przeprowadzanym we własnym laboratorium. Często w przypadku nowych inwestycji na liniach najwyższych napięć osprzęt zestawiony w łańcuchy izolatorów (osprzęt + izolatory) badany jest w zewnętrznych ośrodkach badawczych. Bada się wtedy odporność całego łańcucha pod kątem własności elektrycznych oraz wytrzymałości mechanicznej zgodnie z wymaganiami inwestora. O jakości wytwarzanego przez BELOSPLP S.A. osprzętu świadczy fakt, iż często podczas remontów najstarszych linii demontuje się z nich łańcuchy złożone w całości (lub częściowo) z osprzętu wyprodukowanego w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku. Nierzadko osprzęt ten nadal spełnia wszystkie swoje właściwości. Warto o tym pamiętać, decydując się na sprawdzonego, krajowego dostawcę osprzętu. Zwłaszcza, że od pewnego czasu BELOS-PLP S.A. jest w stanie dostarczać kompletne zestawy elementów dla konkretnego łańcucha zamówionego z katalogu łańcuchów izolatorowych do linii 110kV – na życzenie klienta mogą one być spakowane w jedno opakowanie (np. na konkretny słup) wraz z dołączonym rysunkiem zestawienia osprzętu. Wystarczy dokupić izolatory i podczas prac montażowych zaoszczędzamy dużo cennego czasu, który wcześniej trzeba było przeznaczyć na zestawienie elementów pod słupem. Piotr Rudzki – BELOS-PLP S.A.

Fot. 5. Łańcuchy ŁO2

napięć uchwyty odciągowe klinowe, w których prowadzenie przewodu nie wymaga cięcia i łączenia metodą prasowania). Łańcuchy ŁO2 (fot. 5)występują w miejscach obostrzenia linii, czyli jako dodatkowe zabezpieczenie przed opadnięciem przewodu sekcji linii na obiekty pod linią przy ewentualnym uszkodzeniu jednego izolatora. ŁO2 posiadają dwa izolatory umieszczone równolegle, połączone łącznikami orczykowymi w zawieszeniu jednopunktowym. Na jednym poprzeczniku słupa mocnego występują na ogół dwa izolatory odciągowe na fazę linii (z obu stron poprzecznika w osi przewodu) – pomiędzy dwoma uchwytami odciągowymi stosuje się dodatkowe połączenie elektryczne odcinkiem przewodu – tzw. mostek. W przypadku

urządzenia dla energetyki

Z kolei wielokrotność stosowania tego samego elementu w rzędzie może być w przyszłości zamieniona na jeden łącznik przedłużający o innej długości w celu podciągnięcia zwisu przewodu po latach eksploatacji. Często dodatkowe łączniki dają też następny punkt gięcia łańcucha zapobiegając jego usztywnianiu. O takich zasadach musza pamiętać nie tylko konstruktorzy osprzętu, ale także projektanci linii i eksploatatorzy sieci.

Projektowanie, produkcja i badania Konstrukcją i produkcją osprzętu do łańcuchów linii przesyłowych (ale też stacji rozdzielczych) zajmuje się od ponad sześćdziesięciu lat firma BELOS-PLP

technologie, produkty – informacje firmowe

Prezentacja firmy PCE

roku 2006 firma PCE nabyła pakiet większościowy firmy MERZ, niemieckiego producenta łączników i rozłączników krzywkowych oraz obudów metalowych i rozdzielnic. Produkcja MERZ-a mieści się w dwóch zakładach, w Gaildorf niedaleko Stuttgartu oraz w Chodow w Czechach. Od dwóch lat powoli wdrażamy plan, którego celem jest przeniesienie produkcji łączników do Polski. PCE Polska pod tym kątem ku-

piła dwa lata temu obiekt o powierzchni ponad 1600 metrów kwadratowych i w sierpniu bieżącego roku została zakończona adaptacja pod halę produkcyjną. Produkcja będzie się składała z trzech działów: 8 dział wtryskarek: obecny park maszynowy zostanie poszerzony o kolejne wtryskarki, docelowo będzie 12 maszyn, 8 dział mechaniczny: prasy i tłoczarki do produkcji elementów metalowych,

8 dział montażu: stanowiska pracy ręcznej, gdzie następuje montaż łączników. Do końca października planowane jest przeniesienie produkcji dwóch serii łączników. W następnych miesiącach kolejnych pięć serii. Docelowo w nowym obiekcie ma pracować ok. 40 pracowników, którzy będą tylko i wyłącznie zaangażowani w produkcje łączników. Zostanie także stworzony dział technologiczny, który będzie opracowywał wykonania nietypowe. Przez pierwsze miesiące produkcja będzie w 100% przeznaczona na export, następnie spróbujemy oferować łączniki na rynku Polskim. Biorąc pod uwagę fakt, że będą one produkowane na miejscu możemy spróbować konkurować z Polskimi, silnymi producentami. Rozwój w latach ciężkich to bardzo pozytywny sygnał. PCE szuka cały czas innych możliwości rozwoju. Firma nie skupiania się jedynie na konkurencji i walce wewnątrz rynku, co praktykują mniejsze firmy z branży. Ważne jest aby dawać nowe miejsca pracy, rozwijać się i tworzyć linię nowych produktów. Jeśli dodatkowo są one bardzo dobrej jakości i mają „polską” cenę to sprzedaż jest kwestią czasu.

urządzenia dla energetyki

technologie, produkty – informacje firmowe

Nowoczesna firma z Kalisza Energetyka Kaliska – Usługi Techniczne Sp. z o.o. jest firmą specjalistyczną branży elektroenergetycznej działającą w Grupie ENERGA. Spółka zapewnia profesjonalne i kompleksowe usługi elektroenergetyczne dotyczące wszystkich elementów sieci, począwszy od projektowania poprzez wykonawstwo, montaż aż do długoletniego serwisowania.

odstawowa działalność spółki to budownictwo sieciowe oraz produkcja urządzeń do przesyłu i rozdziału energii elektrycznej, w tym: wykonawstwo, serwis w zakresie budowy oraz modernizacji linii napowietrznych i kablowych, stacji transformatorowych, rozdzielni napowietrznych i wnętrzowych SN/nn. Dodatkowo zajmujemy się kontrolą stanu izolacji w obiektach infrastruktury energetycznej, przeglądami wyłączników wysokiego napięcia, transformatorów mocy SN/nn oraz przełączników zaczepów transformatorów 110 kV/SN. Spółka prowadzi również działalność w zakresie robót inwestycyjnych i remontowo-modernizacyjnych małych i średnich obiektów kubaturowych. Spółka oferuje urządzenia elektroenergetyczne, między innymi: małogabarytowe betonowe stacje transformatorowe, rozgałęźniki kablowe średniego na-

pięcia, rozdzielnice transformatorowe niskiego napięcia, rozdzielnice stacyjne, złącza kablowe i kablowo-pomiarowe niskiego napięcia, które spełniają najwyższe wymagania techniczne, ekologiczne i estetyczne. Produkowane urządzenia powstały na bazie doświadczeń nabytych przy prowadzeniu prac remontowych już istniejących obiektów. Produkty i usługi Energetyki Kaliskiej – Usługi Techniczne Sp. z o.o. trafiają do odbiorców poszukujących nowoczesnych, systemowych rozwiązań, oczekujących przyjaznych dla środowiska rozwiązań technologicznych, wysokiej jakości i funkcjonalności produktu. Bogata oferta Energetyki Kaliskiej – Usługi Techniczne Sp. z o.o. w zakresie betonowych stacji transformatorowych obejmuje stacje z obsługą wewnętrzną lub zewnętrzną. Z szeregu stacji transformatorowych w obudowie betonowej produkowanych przez spółkę na wyróżnienie zasługuje Betonowa Stacja Transformatorowa typu BST-SR 20/630, która łączy funkcje stacji transformatorowej i słupa reklamowego. Z uwagi na typ i charakter obudowy łatwo wkomponowuje się w ciasną zabudowę miejską oraz różnorodne krajobrazy, może też być stosowana w zabudowie o charakterze zabytkowym jak i współczesnym. Stacja została nagrodzona Złotym Medalem Międzynarodowych Targów Poznańskich EXPOPOWER 2007.

Betonowa Stacja Transformatorowa typu BST-SR 20/630

Dodatkowym atutem stacji jest możliwość zastosowania systemu zdalnego sterowania, który w prosty sposób pozwala monitorować i sterować stacją z centrali dyspozytorskiej w systemie SCADA. Dyspozytor ma możliwość kontrolowania położenia łączników (zdalnego łączenia linii, ich sekcjonowania). Ponadto system umożliwia rejestrowanie przepływu prądów zwarciowych, pomiaru mocy i energii elektrycznej.

Zalety stacji: 8 łączy funkcje stacji transformatorowej i słupa reklamowego, 8 stanowi ciekawy element architektoniczny, 8 wymaga małej powierzchni zabudowy, 8 znajduje zastosowanie w zabudowie zabytkowej, 8 wyróżnia się wysokim poziomem bezpieczeństwa.

Małogabarytowa Betonowa Stacja Transformatorowa typu MBST 20/400 K

Na uwagę zasługuje także Małogabarytowa Betonowa Stacja Transformatorowa typu MBST 20/400 K – tzw. „Krańcowa”, która po raz pierwszy prezentowana była na Międzynarodowych Targach Poznańskich EXPOPOWER 2010, gdzie została nagrodzona Złotym Medalem. Jest to stacja z obsługą zewnętrzną przeznaczona do pracy w sieciach SN zasilanych promieniowo. Wyróżnia się małymi gabarytami i stanowi zamiennik słupowej stacji STS. Istotą tego rozwiązania jest sposób rozmieszczenia urządzeń. W przedziale transformatora zainstalowano podstawę bezpieczników SN. Podstawa bez-

urządzenia dla energetyki

technologie, produkty – informacje firmowe

Małogabarytowa Betonowa Stacja Transformatorowa typu MBST – POM 17,5/630

pieczników zamontowana jest za transformatorem na ścianie tylnej stacji. Wymiana bezpieczników SN odbywa się od strony obsługi (rozdzielnia nn) przy użyciu sprzętu BHP. Dostęp dla obsługi od strony rozdzielnicy nn poprzez drzwi, a do transformatora poprzez otwieraną żaluzję. Stacja wyróżnia się: 8 małymi gabarytami 1600x1600x2300, 8 innowacyjnym rozwiązaniem przyłącza transformatora do sieci SN, 8 wysokim poziomem bezpieczeństwa, 8 korzystną ceną, 8 atrakcyjnym wyglądem. Zapotrzebowanie klientów na małą stację kubaturową z pomiarem energii po stronie średniego napięcia z ceną porównywalną do stacji słupowej dało bodziec do zaprojektowania nowej stacji prefabrykowanej o symbolu MBST – POM 17,5/630. Jest to stacja z obsługą od zewnątrz dla małych i średnich firm produkcyjno-usługowych. Po stronie średniego napięcia zastosowano moduł pomiarowo-rozłącznikowy (pomiar pośredni). Przeznaczona jest do pracy w sieciach kablowych SN – 15 kV w promieniu jako stacja końcowa lub abo-

urządzenia dla energetyki

nencka. Stacja tego typu istnieje w kilku odmianach wyposażenia zarówno po stronie nn jak i po stronie SN. Moduł został nagrodzony Złotym Medalem Międzynarodowych Targów Poznańskich – EXPOPOWER 2008.

Godnym polecenia jest również cały typoszereg stacji z obsługą wewnętrzną typu WBST. Elementy stacji WBST dają praktycznie nieograniczone możliwości, w tym możliwość tworzenia rozwiązań bardzo nietypowych oraz złożonych. W wykonaniu specjalnym obudowa stacji posiada do trzech ścian i dach jako ściany oddzielenia przeciwpożarowego w klasie odporności ogniowej REI 120. Wśród stacji WBST na szczególną uwagę zasługuje Wnętrzowa Betonowa Stacja Transformatorowa typu WBST - 20/630 RE, która stanowi hybrydę dwóch rozwiązań, tj. stacji z obsługą wewnętrzną i zewnętrzną. Stacja ta została przewidziana do zasilania nowych obiektów przemysłowych, usługowych i handlowych w układzie pierścieniowym. Jest to stacja abonencka z użyczeniem pomieszczenia do zamontowania rozdzielnicy SN przez Operatora Systemu Dystrybucyjnego (OSD). Stacja uzyskała wyróżnienie na Targach ENERGETAB 2009 Bielsko-Biała.

Typoszereg stacji: Wariant 1: MBST 17,5/630 POM – stacja wyposażona w moduł pomiarowo-rozłącznikowyz przekładnikami średniego napięcia - prądowe i napięciowe oraz maksymalnie 6-polową rozdzielnicę nn bez rozłącznika głównego. Wariant 2: MBST 17,5/630 POM II – stacja wyposażona w moduł pomiaroworozłącznikowyz przekładnikami średniego napięcia - prądowe i napięciowe oraz rozłącznikiem głównym typu OETL 1250A (lub innym podobnym) po stronie nn – przystosowana do współpracy z zewnętrzną rozdzielnicą nn. Wariant 3: MBST 17,5/630 POM-U (uproszczona) – stacja wyposażona w moduł pomiarowo-rozłącznikowy typu POM bez przekładników średniego napięcia. Pomiar energii odbywa się po stronie nn. Moduł przygotowany jest do zamontowania przekładników SN. Rozdzielnica nn – maksymalnie 6-polowa bez rozłącznika głównego.

Wnętrzowa Betonowa Stacja Transformatorowa typu WBST - 20/630 RE

Wychodząc na przeciw oczekiwaniom coraz bardziej wymagających klientów oraz kładąc nacisk na promowanie niekonwencjonalnych, a zarazem sprawdzonych rozwiązań, które znajdują zastosowanie przy wykonawstwie sieciowym oraz produkcji szerokiej gamy urządzeń do przesyłu i dystrybucji energii elektrycznej serdecznie zachęcamy Państwa do współpracy z naszą firmą. Anna Marciniak, Monika Ratajczak

technologie, produkty – informacje firmowe

Nowoczesne przekształtniki modułowe dużej mocy Energia elektryczna nazywana jest również energią finalną, ponieważ może ona być dostarczona bezpośrednio do użytkownika, bezpośrednio zmierzona, a nawet „dotknięta”. W przeciwieństwie do innych finalnych postaci (nośników) energii takich jak gaz czy węgiel charakteryzuje się ona: różnorodnością zastosowań, łatwością pomiaru, sterowania i regulacji, transformowalnością, efektywnością wykorzystania oraz wysoką wartością termodynamiczną.

przyczyn geograficznych, ekonomicznych, ekologicznych, topologii terenu i innych energia elektryczna musi być często transportowana na znaczne odległości. Transport energii elektrycznej wymaga często wielokrotnej jej transformacji. Urządzenia energoelektroniczne znajdują coraz więcej zastosowań w przesyle, dystrybucji i rozdziale energii elektrycznej. Przy zasilaniu w energię elektryczną przekształtniki znajdują zastosowanie m.in. jako: 8 urządzenia zasilające sieć wydzieloną, np.: zasilanie energią elektryczną platform wiertniczych, statków, samolotów, itp.;

8 zasilanie sieci przemysłowych stanowiących wydzieloną część systemu; 8 układy przyłączające do systemu elektroenergetycznego źródła o zmiennych parametrach elektrycznych (np. elektrownie wiatrowe i inne źródła energii odnawialnej); 8 sprzęgła pomiędzy sieciami (systemami elektroenergetycznymi) o różnej częstotliwości lub przesunięciu fazowym między napięciami; 8 sprzęgła pomiędzy sieciami zmiennoprądowymi a sieciami napięcia stałego, np. kablami podmorskimi; 8 zasilanie napędów elektrycznych; 8 kompensatory mocy biernej.

Rys. 1. Przekształtnik pięciopoziomowy typu Diode-Clamped Rys. 1. Przekształtnik typu Diode-Clamped (rozszerzenie 3 poziomowego NPC do (rozszerzenie 3pięciopoziomowy poziomowego NPC do pięciu poziomów napięć) pięciu poziomów napięć)

Do najczęściej stosowanych obecnie w układach energoelektronicznych elementów półprzewodnikowych należą: diody i tyrystory mocy, tyrystory GTO (Gate Turn-Off Thyristor), IGCT (Integrated Gate-Commutated Thyristor) i tranzystory IGBT (Insulated-Gate Bipolar Transistor). Chociaż napięcia blokowania dla tych elementów sięgają 10 kV i mogą one pracować przy prądach ok. 5 kA, aby uzyskać żądany poziom napięcia pracy układu może okazać się niewystarczające zastosowanie pojedynczego łącznika. Aby uniknąć bezpośredniego połączenia szeregowego większej ilości zaworów, które przy nawet minimalnie niejednoczesnej zmianie stanu pracy

Rys. 2.pięciopoziomowy Przekształtnik pięciopoziomowy Imbicated-Cells Rys. 2. Przekształtnik Imbicated-Cells

urządzenia dla energetyki

technologie, produkty – informacje firmowe mogą powodować nadmierne obciążenia przełączających później elementów, stosuje się układy wielopoziomowe i modułowe. Chociaż układy dwupoziomowe przyjęły się jako standardowe nawet dla mocy rzędu megawatów, ich wadą w stosunku do układów wielopoziomowych i modułowych jest możliwość zastosowania przy tej topologii tylko przełączania (taktowania) bipolarnego (przełączania pomiędzy maksymalnym i minimalnym potencjałem), co ma następujące, w wielu zastosowaniach dość istotne, wady jak: 8 duża zawartość harmonicznych przy niskiej częstotliwości przełączeń, 8 duża zmienność napięcia, pociągająca za sobą wysokie straty przełączeniowe oraz zwiększone narażenie izolacji na uszkodzenia (np. maszyn wirujących);

stwa Bakera oraz Akagi’ego i Nabae. Kolejny przykład stanowi przekształtnik IC Imbricated-Cells wywodzący się od Foch’a i Meynard’a, znany również jako układ Floating-Capacitor ze względu na umiejscowienie dodatkowego kondensatora w układzie. Rozszerzenie układów trójpoziomowych do konfiguracji pięciopoziomowych w celu uzyskania oprócz potencjału zerowego dwóch napięć dodatnich i dwóch napięć ujemnych prowadzi do coraz bardziej skomplikowanych struktur, często nierównomiernego rozkładu napięć na kondensatorach oraz konieczności stosowania trudnych w realizacji układów sterujących. Przykłady rozszerzenia przekształtników NPC i IC do wersji pięciopoziomowej przedstawiono odpowiednio na rys. 1 i rys. 2. Dla lepszej przejrzystości na rysunkach narysowano tylko jedną gałąź trójfazowego

3. Przekształtnik pięciopoziomowy zrealizowany z modułów Multiple-H-Bridge Rys. 3.Rys. Przekształtnik pięciopoziomowy zrealizowany z modułów Multiple-H-Bridge

8 konieczność stosowania często wielkogabarytowych filtrów, jeżeli wymagane jest sinusoidalne napięcie zasilania, co jest często konieczne np. przy zasilaniu maszyny asynchronicznej napięciem o zmiennej częstotliwości. Przy zastosowaniu przełączania unipolarnego można zmniejszyć wpływ ww. wad. Jednak, aby móc zrealizować przełączanie unipolarne musi być dostępny oprócz maksymalnego i minimalnego potencjału napięcia również potencjał zerowy. Realizacja potencjału zerowego następuje w przekształtnikach o co najmniej trzech poziomach napięć. Najstarszy układ umożliwiający otrzymanie trzech poziomów napięć został zaproponowany przez Holtz’a w 1977. Inne topologie trójpoziomowych układów przekształtnikowych to np. układ NPC (Neutral-Point-Clamped) autor-

urządzenia dla energetyki

nych przekształtnik typu M2LC Modular Multilevel Converter. Każda gałąź przekształtnika wykonanego w tej strukturze składa z dowolnej ilości modułów przedstawionych na rys. 4. Przy czym obie półgałęzie powinny mieć tyle samo podstawowych komórek. Sterowanie takim przekształtnikiem jest dość skomplikowane, jednak posiada on wiele zalet, m.in.: 8 łatwe zapewnienie redundancji systemu, można zaplanować większą niż minimalnie konieczna dla uzyskania napięcia wyjściowego ilość modułów, aby w razie awarii (zwarcia) jednego z nich nie wymagana była natychmiastowa naprawa; 8 schodkowy kształt napięcia wyjściowego zależny od ilości użytych modułów (nawet kilkudziesięciu) i zapewniający niską zawartość wyższych harmonicznych.

Rys. 4. Podstawowy element przekształtnika modułowego M2LC

przekształtnika. Dalsze rozszerzanie choć możliwe, ze względu na trudność w sterowaniu i skomplikowaną budowę nie doczekało się realizacji praktycznej na dużą skalę. Dla większych mocy, gdzie wskazane lub wymagane jest zastosowanie większej ilości poziomów napięć, czy to ze względu na poprawę kształtu krzywej napięcia czy też ze względów technologicznych związanych z osiągnięciem granicznych parametrów przez elementy łącznikowe stosuje się przekształtniki modułowe. Rys. 3. przedstawia przekształtnik pięciopoziomowy wykonany w topologii wielokrotnego mostka Multiple-H-Bridge przedstawionego przez Hammond’a. Jak widać z rysunku rozszerzenie takiego układu nie stanowi komplikacji. Osobną sprawę stanowi optymalne sterowanie takiego przekształtnika. Kolejnym układem modułowym jest zaproponowany przez Marquardt’a i in-

Układy tego typu dopiero zaczynają zdobywać rynek, ale ich zalety jak równomierny rozdział napięcia na poszczególne elementy półprzewodnikowe, brak dużego centralnego kondensatora i łatwa skalowalność układu mogą przyczynić się do ich coraz szerszego zastosowania szczególnie w układach wielkich mocy i do zasilania sieci wydzielonych. Autor niniejszego artykułu na podstawie wyników własnych badań naukowych może w pełni potwierdzić celowość stosowania układów modułowych. W przypadku zainteresowania ww. tematyką proszę o bezpośredni kontakt. Dr inż. Tomasz Bakoń Instytut Energetyki – IB ul. Augustówka 36, 02-981 Warszawa tomasz.bakon@ien.com.pl http://www.ien.com.pl tel.: 22 3451-446

technologie, produkty – informacje firmowe

Kable stosowane w elektrowniach i elektrociepłowniach Rozwój gospodarczy pociąga za sobą ciągły wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną. Jest to wynikiem zarówno rozwoju przemysłowego jak i wzrastającego poziomu życia społeczeństw. Mimo postępu technicznego, dzięki któremu na rynek trafiają energooszczędne rozwiązania, liczba odbiorników energii rośnie w tak dużym tempie, iż wymaga to nowych inwestycji w branżę energetyczną. Obok alternatywnych źródeł energii, których udział w rynku wzrasta buduje się nowe i modernizuje tradycyjne elektrownie i elektrociepłownie. Inwestycje w tym obszarze wykorzystują najnowsze rozwiązania zarówno w dziedzinie ochrony środowiska, technologii wytwarzania, jak i przesyłu energii. Mają tu zastosowanie nowoczesne systemy sterowania i regulacji procesów przemysłowych, w których wykorzystuje się również kable miedziane.

oza kablami wysokich i średnich napięć w elektrowniach wykorzystuje się znaczne ilości elektroenergetycznych kabli niskich napięć oraz kabli kontrolno-pomiarowych. Kable wykonywane są w oparciu o normy europejskie. Badania odbywają się zgodnie z metodyką opisaną w normie arkuszowej PN-EN 60811 zatytułowanej „Wspólne metody badania materiałów stosowanych na izolację i powłoki przewodów i kabli elektrycznych”.

W przypadku pożaru kable bezhalogenowe nie rozprzestrzeniają płomienia, emisja dymu jest bardzo niska, a emitowane gazy są nietoksyczne i niekorozyjne. Innym rozwiązaniem jest zastosowanie kabli w powłoce z polwinitu uniepalnionego o zmniejszonej emisji dymu i chlorowodoru. Na dzień dzisiejszy najczęściej jednak wybierane jest najtańsze rozwiązanie stosowania kabli polwinitowych o zwiększonej niepalności.

Palność kabli

Żyły przewodzące

Duża waga inwestycji i koszt instalacji sprawiają, że coraz większą uwagę zwraca się na zagadnienia palności kabli. Podnosi się zarówno aspekt rozprzestrzeniania płomienia przez instalację kablową jak i zagadnienie wydzielania szkodliwych produktów spalania. W kontekście rozprzestrzeniania płomienia przez kable nie tylko stawia się wymóg spełnienia wymagań normy PN-EN 60332-1-2 „Badania palności kabli i przewodów elektrycznych oraz światłowodowych. Część 1-2: Sprawdzenie odporności pojedynczego izolowanego przewodu lub kabla na pionowe rozprzestrzenianie się płomienia. Metoda badania płomieniem mieszankowym 1 kW.”, ale również oczekuje się spełnienia wymagań odporności na pionowe rozprzestrzenianie płomienia w określonych warunkach wzdłuż pionowo zainstalowanych wiązek kabli i przewodów wg norm serii PN-EN 60332-3-… „Badania palności kabli i przewodów elektrycznych oraz światłowodowych….”. W kontekście emisji ewentualnych produktów spalania najlepszym rozwiązaniem jest zastosowanie kabli bezhalogenowych.

Ważnym elementem kabli miedzianych jest żyła przewodząca. W omawianych kablach wykonuje się ją zgodnie z europejską normą PN-EN 60228 „Żyły przewodów i kabli”. Norma ta definiuje maksymalną rezystancję żył oraz ich budowę. W omawianym obszarze zastosowań stosuje się kable z żyłami jednodrutowymi w klasie I-wszej giętkości. Rozwiązania te są jednak bardziej zawodne i odchodzi się od nich w odpowiedzialnych instalacjach. Pewniejsze i bardziej elastyczne są żyły wykonane w II-giej klasie giętkości. Są to konstrukcje 7-dmio, 19-nasto i 37-dmio drutowe o regularnej budowie. W kablach elektroenergetycznych dodatkowo żyły przewodzące są kompaktowane (zagęszczane), co w istotny sposób redukuje ich średnicę. W celu optymalizacji przekroju kabla w konstrukcjach czterożyłowych o większych przekrojach (≥ 35 mm2) stosuje się żyły sektorowe. Giętkie żyły klasy 5-tej mają głównie zastosowanie w kablach kontrolno-pomiarowych gdzie zależy nam na elastyczności kabla, małych promieniach gięcia a w konsekwencji na łatwości instalowania.

Kable elektroenergetyczne Zasilające kable elektroenergetyczne niskich napięć wykonywane są w oparciu o normę IEC 60502 „Power cables with extruded insulation and their accessories for rated voltages from 1 kV (Um=1,2 kV) up to 30 kV (Um=36 kV). Part 1: Cables for rated voltages of 1 kV (Um=1,2 kV) and 3 kV (Um=3,6 kV).” i wykorzystywane są do budowania sieci rozdzielczej niskich napięć. Służą one między innymi do zasilania silników, instalacji oświetlenia, urządzeń pomocniczych oraz układów wytwarzania pomocniczych źródeł zasilania. W tej grupie kabli stosowane są konstrukcje dwu-, trzy-, cztero- i pięciożyłowe o przekrojach od 1,5 do 630 mm2. Widać tendencję stosowania kabli jednożyłowych od przekroju 120 mm 2. Przy projektowaniu obwodów w oparciu o kable jednożyłowe należy uwzględnić zjawiska indukcji elektromagnetycznej i zastosować niemagnetyczne uchwyty, aby uniknąć przegrzewania się kabli w miejscu ich mocowania. Dobierając też odpowiedni typ kabla należy uwzględnić rodzaj zastosowanej izolacji. Spośród dwóch najpowszechniej stosowanych izolacji polwinitowej i z polietylenu usieciowanego coraz częściej jest wybierana ta druga. Przewagą izolacji z polietylenu usieciowanego jest większa dopuszczalna temperatura pracy przy żyle (90°C) i większa dopuszczalna temperatura przy zwarciach (250°C), co umożliwia projektantowi dobór kabli o mniejszych przekrojach ze względu na większe dopuszczalne obciążalności prądowe. Zaletą polietylenu jest też brak zawartości halogenków. W śród oferowanych prze Technokabel S.A.

urządzenia dla energetyki

technologie, produkty – informacje firmowe typów dedykowanych do omawianych aplikacji znajdują się: 8 uniepalnione YnKXS 0,6/1 kV i YnKXSżo 0,6/1 kV, 8 o zmniejszonej emisji dymów YnKXS (LSF) 0,6/1 kV i YnKXSżo (LSF) 0,6/1 kV, 8 bezhalogenowe XnKwXS 0,6/1 kV i XnKwXSżo 0,6/1 kV.

Zazwyczaj w tego rodzaju kablach dopiero powyżej przekroju 16 mm 2 stosuje się żyły II-giej klasy giętkości. Jednak dla omawianych zastosowań w całym zakresie przekrojów są to żyły wielodrutowe (od przekroju 6 mm2 zagęszczane).

Kable kontrolno-pomiarowe

Dla zapewnienia kompatybilności elektromagnetycznej w miejscach prowadzenia kabli poprzez ograniczenie emisji zakłóceń do otoczenia wykonywane są wersje ekranowane kabli: 8 uniepalnione YnKXSekw 0,6/1 kV i YnKXSekwżo 0,6/1 kV, 8 o zmniejszonej emisji dymów YnKXSekw (LSF) 0,6/1 kV i YnKXSekwżo (LSF) 0,6/1 kV, 8 bezhalogenowe XnKXSekw 0,6/1 kV i XnKXSekwżo 0,6/1 kV, 8 uniepalnione YnKXSektmyn 0,6/1 kV i YnKXSektmynżo 0,6/1 kV, 8 o zmniejszonej emisji dymów YnKXSektmyn (LSF) 0,6/1 kV i YnKXSektmynżo (LSF) 0,6/1 kV, 8 bezhalogenowe XnKXSektmxn 0,6/1 kV i XnKXSektmxnżo 0,6/1 kV.

Kable kontrolno-pomiarowe wykorzystywane są głównie w pomocniczych układach zasilania napięcia stałego. Stosowane są między innymi do zasilania napędów bezpieczeństwa, falowników i przekształtników, obwodów sterowania i sygnalizacji tablic rozdzielczych, przyrządów pomiarowych, zaworów elektromagnetycznych i innych urządzeń automatyki. Najczęściej przesyłane sygnały to pętla prądowa 4-20 mA lub sygnał napięciowy 24 VDC. Podstawą do opracowania konstrukcji kabli są standardy IEC 60227 „Polyvinyl chloride insulated cables of rated voltages up to and including 450/750 V” i BS 5308 „Instrumentation cables”. Oferowane konstrukcje to kable z wiązkami parowymi najczęściej z ekranem wspólnym w postaci taśmy aluminio-

YnKXSektmyn 0,6/1 kV 4x50 SM

wej z żyłą uziemiającą. Ekran wspólny zabezpiecza tory kabla przed zakłóceniami indukowanymi przez zewnętrzne pola elektryczne jak również ogranicza emisję zakłóceń do otoczenia. Konstrukcja parowa zapewnia ograniczenie wzajemnego oddziaływania pomiędzy sygnałami w kablu. Takimi są oferowane kable uniepalnione typu ICA-Y(St)Y 300/500 V z żyłami jednodrutowymi i izolacją polwinitową. Lepsze własności posiadają kable typu CA9-2XSL(St) Yv-P (LSF) 300/500V. Poza żyłami IIgiej klasy giętkości na izolację zastosowano w nich usieciowany polietylen a wzmocniona powłoka wykonana jest z polwinitu uniepalnionego o zmniejszonej emisji chlorowodoru. W wersji CA9-2XSL(St)Yv PiMF (LSF) 300/500 V ograniczono do minimum wzajemne zakłócanie się torów kabla poprzez wprowadzenie ekranowania par laminowaną tworzywem folią metalową, z żyłą uziemiającą. W niektórych miejscach na instalacji istnieje zwiększone ryzyko uszkodzenia mechanicznego kabli stąd w ofercie znajdziemy również kable opancerzone ocynkowanymi okrągłymi drutami stalowymi typów: 8 CA9-2XSL(St)YvRY-P (LSF) 300/500 V, 8 CA9-2XSL(St)YvRY PiMF (LSF) 300/500 V. Pancerz przenosi również obciążenie wzdłużne oraz wspomaga ekranowanie kabla przed wpływem zewnętrznych pól elektrycznych. W miejscach gdzie wpływ zakłóceń jest mały albo przesyłane sygnały nie są czułe na wpływ zakłóceń stosuje się również kable nieekranowane typów: 8 CA9-2XSLYv-P (LSF) 300/500 V, 8 opancerzone CA9-2XSLYvRY-P (LSF) 300/500 V.

Podsumowanie YnKXSżo (LSF) 0,6/1 kV 4x25 RM

ICA-Y(St)Y 300/500 V 12x2x0,5 mm2

CA9-2XSL(St)Yv PIMF (LSF) 300/500 V 12x2x0,5c mm2

urządzenia dla energetyki

Technokabel S.A. w swojej strategii produkcji wysokiej jakości kabli jest predysponowany do dostarczania wyrobów dla odpowiedzialnych obiektów branży wytwarzania energii elektrycznej. Wymaganie niezawodności dostarczanych wyrobów jest zgodne z filozofią firmy stawiającą jakość i zadowolenie klienta na pierwszym miejscu. Doświadczenie we współpracy z branżą i udział w wielu inwestycjach w kraju (Bełchatów, Kozienice, Dolna Odra,…) i zagranicą (Skopie w Macedonii) sprawia, że jesteśmy odpowiednim partnerem dla firm budujących nowe bloki energetyczne i modernizujących istniejące moce wytwórcze.

mgr inż. Dariusz Ziółkowski TECHNOKABEL S.A.

technologie, produkty – informacje firmowe

Outsourcing multi-energetyczny – sposób na ekspansję Outsourcing przemysłowy nie jest nowością na rynku. Od lat możemy obserwować, również na rynku polskim tendencję międzynarodowych koncernów i grup do wydzielania i przekazywania na zewnątrz obszarów niezwiązanych bezpośrednio z działalnością core business. Sektor ekologiczno-energetyczny ma szczególne znaczenie w kontekście outsourcingu, z kilku względów, przede wszystkim dotyczy on najbardziej podstawowego elementu koniecznego do funkcjonowania kompleksów przemysłowych - energii, dlatego pociąga on za sobą bardzo dużą odpowiedzialność, zarówno prawną, techniczną jak i administracyjną. Co ciekawe, mimo popularności outsourcingu na rynkach, FENICE Poland z Grupy EDF jest wciąż jednym z niewielu outsourcerów będących w stanie zaoferować pełną i kompleksową obsługę energetyczno-ekologiczną.

1998r. kiedy została utworzona FENICE Poland outsourcing energetyczny był nowym zjawiskiem. Firma powstała po przeniesieniu na grunt polski trendu

wytworzonego na rynku zagranicznym, który w latach dziewięćdziesiątych zastosował włoski FIAT, decydując się na wydzielenie i oddanie na zewnątrz działalności energetycznej do specjalnie

stworzonej do tego celu spółki zależnej. Sukces takiego rozwiązanie skłonił turyńską grupę do stworzenia spółki zajmującej się energetyką również dla polskich zakładów FIAT AUTO Poland.

urządzenia dla energetyki

technologie, produkty – informacje firmowe

Chłodnia wentylatorowa do chłodzenia wody lodowej w jednostce operatywnej FENICE Poland w Bielsku.

Stopniowo oferta outsourcingowa FENICE ulegała rozszerzeniu w stronę coraz większej kompleksowości proponowanych usług jak również w stronę coraz większej specjalizacji. W ten kontekst wpisuje się ekspansja działalności nie koncesjonowanej firmy obejmującej również dostawy wody pitnej, wody przemysłowej, wody obiegowej, wody technologicznej, wody zdemineralizowanej, wody lodowej, sprężonego powietrza, gazów technicznych (tlenu, acetylenu, argonu), odbiór odpadów przemysłowych i ich neutralizację, odbiór i obróbkę: ścieków przemysłowych, deszczowych i socjalno-bytowych. Tak szeroka oferta daje wyobrażenie nie tylko o stopniu specjalizacji ale również o poziomie odpowiedzialności jaki spółka outsourcingowa taka jak FENICE ponosi zawierając umowę outsourcingu działalności energetyczno-ekologicznej. Wiąże się ona nie tylko z bieżącą działalnością dostawy mediów czy obróbki ścieków, lecz z faktem że przejmując taką działalność spółka odpowiada również za aktywa energetyczne, a co za tym idzie po jej stronie leży przeprowadzenie odpowiednich inwestycji, utrzymanie aktywów, spełnianie wymagań prawnych z nim związanych, uzyskanie odpowiednich pozwoleń.

urządzenia dla energetyki

Wieloletnia współpraca z takimi partnerami jak FIAT AUTO Poland świadczy o tym jak skuteczny i z drugiej strony jak korzystny dla wszystkich okazał się model biznesowy zastosowany przez FENICE Poland. Dziennie z linii produkcyjnych FIATA zjeżdża ponad 2000 samochodów. Nikogo nie trzeba przekonywać jak skomplikowane jest zarządzanie poszczególnymi fazami procesu produkcji samochodów, dlatego też ogromny sukces polskich zakładów FIAT dobrze prosperujących również w kryzysie dodatkowo podniósł poprzeczkę wymagań ilościowych i jakościowych stawianych dostawcom, w tym FENICE Poland. Warto przy tej okazji wspomnieć, iż zakłócenia w pracy lakierni samochodowej spowodowane np. przerwą w dostawie energii czy sprężonego powietrza to wielomilionowe straty w ciągu kilkunastu godzin. Dzięki współpracy z FENICE, FIAT mógł skoncentrować się wyłącznie na swojej głównej działalności, tj. produkcji samochodów, nie zatrudniając przy tym ani jednego hydraulika czy elektryka. Jedyną konieczną operacją po stronie FIATA jest sprawdzenie czy faktyczne stany liczników zgadzają się z zapisami na fakturach.

Warunki makroekonomiczne wraz z rynkową presją na coraz większą dywersyfikację doprowadziły do działań mających na celu zróżnicowanie portfela klientów poza przemysł motoryzacyjny. Wśród klientów FENICE pojawiły się m.in. duże kompleksy przemysłowe z branży metalurgicznej i papierniczej. W kontekście specjalizacji na uwagę zasługuje fakt, że jednym z klientów spółki jest rzeszowski kompleks przemysłowy WSK-PZL, klient z branży zbrojeniowej, dla którego realizowana jest dostawa wszystkich mediów. Skala zaufanie klientów przemysłowych jest dowodem na to, że outsourcing energetyczny ma przyszłość zwłaszcza w perspektywie presji na coraz większą specjalizację i wydajność procesów produkcyjnych. Obecnie Fenice Poland jest częścią międzynarodowego koncernu EDF. Przynależność do tak dużej grupy energetycznej pozwala na wykorzystanie rozlicznych synergii wewnątrz grupy EDF, handlowych czy inżynieryjnotechnicznych.

Fenice Poland

technologie, produkty – informacje firmowe

Nowoczesna kompensacja mocy biernej i wyższych harmonicznych z wykorzystaniem kompensatorów dynamicznych STATCOM i EFA typu Xinus firmy C&T Elmech

Z projektem ustawy wraz z uzasadnieniem można zapoznać się na stronie http://bip. mg.gov.pl/node/11629

amp [dB]

sywne do selektywnej kompensacji wyż- częstotliwością harmonicznej w celu jej niesymetrie chwilowe. Te zjawiska są kompensowania. też najczęściej rejestrowane w układach zabezpieczeń szych harmonicznych. powodów oraz uwzględniając możliwość osiągnięcia dynamiki niesteprzełączania bate Filtry pasywne większej LC są układami Baterie kondensatorów można podzierowanymi załączanymi przez operatora, i nowoczesn lić ze względu na sposób przyłączania znacznie niesymetrie korzystniejsze jest zastosowanie układów z łącznikami tyrystorowymi chwilowe. Te zjawiska są też najczęściej rejestrowane w układach zabezpieczeń do systemu energetycznego: a) za po- o budowie zbieżnej do baterii kondenprocesorowymi. Te układy, pozbawione wad związanych łącznikami mechanicznymi, są też naj powodów oraz uwzględniając większej dynamiki przełączania bate satorów osiągnięcia z łącznikami mechanicznymi. mocą łączników mechanicznych - stycz- możliwość znacznie łączników korzystniejsze jest zastosowanie Ponadto,układów te filtry z sąłącznikami na ogół tyrystorowymi jednostop- i nowoczes ników,do nadążnej kompensacji mocy biernej. Mają jednak swoje własne ograniczenia wynikające ch b) za pomocą statycznych - niskiego napięcia przebicia półprzewodników. W związku z tym, przyłączane są bezpośrednio si tyrystorów. Pierwsza bateria kon- niowe i na stałe włączone bezpośrednio procesorowymi. Te układy, pozbawione wad związanych łącznikami mechanicznymi, są też na do systemu Dobór ich densatorów z łącznikami mechanicznynapięciu zazwyczaj nie wyższym niż 690V lub za energetycznego. pośrednictwem transformatora dopasow do nadążnej kompensacji mocy biernej. Mają jednak swoje własne ograniczenia wynikające c elementów L i C wynika przy tym z wymi została zastosowana w 1914 r. zaś niskiego napięcia przebicia półprzewodników. W związku z tym, przyłączane są bezpośrednio s wyższych napięciach. Są również już dostępne rozwiązania bezpośrednio przyłączane do system pierwsze rozwiązania statyczne pojawi- maganej mocy i częstotliwości kompennapięciu zazwyczaj nie wyższym niż 690V lub za pośrednictwem transformatora dopasow o napięciu do 17kV, ale ich ceny stanowią poważną ekonomiczną barierę. Baterie kondensato ły się dopiero w 1971r. W obu tych roz- sowanej harmonicznej. Filtry LC cechuwyższych napięciach. Są również już dostępne rozwiązania bezpośrednio przyłączane do system harmoniczne napięcia występujące w sieci energetycznej w związku z tym zabezpiecza się je dła wiązaniach łączniki służą do przyłącze- je również zdolność kompensacji moo napięciu do 17kV, ale ich ceny stanowią poważną ekonomiczną barierę. Baterie kondensato cyrównież biernej,tę ponieważ, nia w sposób ON/OFF baterii kondensadla harmonicznej od niepożądanych częstotliwości. Można cechę wykorzystać do zestrojenia z wybr harmoniczne napięcia występujące w sieci energetycznej w związku z tym zabezpiecza się je dł torów, zwanych stopniami kompensacji. podstawowej (50 Hz) filtr jest „widziaharmonicznej w celu jej kompensowania. Z tego względu taka kompensacja ma ny” przez sieć,tę jako pojemność. W przyod niepożądanych częstotliwości. Można również cechę wykorzystać do zestrojenia z wyb charakter schodkowy, a jej precyzja jest padku, gdy wymagana jest filtracja kilharmonicznej w celu jej kompensowania. Filtry pasywne LC są układami niesterowanymi załączanymi przez operatora, o budowie zależna od wartości stopnia kompensa- ku harmonicznych naraz, jest instalowaz łącznikami mechanicznymi. Ponadto, te pasywnych filtry są przez na LC, ogół jednostopniowe i cji. Takkondensatorów więc od rodzaju zastosowanego nych kilka filtrów każdy Filtry pasywne LC są układami niesterowanymi załączanymi operatora, o budowie łącznika jak i wielkości stopnia kompendostrojony do innej wymaganej częstobezpośrednio do systemu energetycznego. Dobór ich elementów L i C wynika przy tym z kondensatorów z łącznikami mechanicznymi. Ponadto, te filtry są na ogół jednostopniowe sacji zależy większość cech użytkowych tliwości rezonansowej (filtracji). częstotliwości kompensowanej LC ich cechuje również kompens bezpośrednio do systemu harmonicznej. energetycznego. Filtry Dobór elementów L i C zdolność wynika przy tym z tego typu rozwiązań. Jak widać z powyższego opisu, baterie ponieważ, dla harmonicznej podstawowej (50 Hz) filtr jest „widziany” przez sieć, jako pojemn częstotliwości kompensowanej harmonicznej. Filtry LC cechuje również zdolność kompen Układy z łącznikami mechanicznymi kondensatorów oraz filtry pasywne bawymagana kilku harmonicznych naraz, instalowanych kilka filtrów pa ponieważ, dla filtracja harmonicznej podstawowej filtr jest jest elementach „widziany” przez sieć, jako pojem możnagdy stosować dojest systemów enerzują na (50 tychHz) samych L i C. getycznych z gdy wolnozmiennym obcią-kilku W związku z tym mają wiele wymagana jest filtracja harmonicznych naraz, jest również instalowanych kilka filtrów pa dostrojony do innej wymaganej częstotliwości rezonansowej (filtracji). żeniem, przy czym przy załączaniu po- wspólnych cech tak wad jak i zalet. dostrojony do innej wymaganej częstotliwości rezonansowej (filtracji). szczególnych stopni występują zazwy- Analizując charakterystykę przedstaJak widać z powyższego opisu, baterie kondensatorów oraz filtry pasywne bazują na tych samyc czaj znaczne udary prądowe i oraz nie- wioną na rys. 2 oraz właściwości pasywJak widać z powyższego opisu, baterie kondensatorów oraz filtry pasywne bazują na tych samy W związku z tym mają również wiele wspólnych cech tak wad jak i zalet. symetrie chwilowe. Te zjawiska są też nych układów kompensacyjnych i filtruW związku z tym mają również wiele wspólnych cech tak wad jak i zalet. najczęściej rejestrowane w układach za20 bezpieczeń rozdzielnic. Z tych powodów 20 oraz uwzględniając możliwość osiągnięcia większej dynamiki przełączania bate0 0 rii kondensatorów, znacznie korzystniejsze jest zastosowanie układów z łącz- -20 -20 nikami tyrystorowymi i nowoczesnymi sterownikami procesorowymi. Te układy, -40 -40 pozbawione wad związanych łącznikami mechanicznymi, są też najczęściej sto-60 -60 sowane do nadążnej kompensacji mocy 100 200 150 200 biernej. Mają jednak swoje własne ograni100 150 250 250 300 300 350350 400400 450450 f [Hz] f [Hz] czenia wynikające choćby ze względnie Rys. 1. Przybliżona charakterystyka tłumieniskiego napięcia przebicia półprzewodRys. 1. Przybliżona charakterystyka tłumienia filtru pasywnego LC 5‐tej harmonicznej. nia filtru pasywnego LC 5-tej harmonicznej. ników.Rys. 1. Przybliżona charakterystyka tłumienia filtru pasywnego LC 5‐tej harmonicznej. W związku z tym, przyłączane są bezpośrednio sieci energetycznej o naV pięciu zazwyczaj nie wyższym niż 690V VT T VT lub za pośrednictwem transformatora V m ax VT V C mCax dopasowującego do sieci o wyższych napięciach. Są również już dostępne rozwiązania bezpośrednio przyłączane C do systemów energetycznych o napięciu C do 17kV, ale ich ceny stanowią poważną BC ekonomiczną barierę. Baterie kondensaB I C torów są wrażliwe na harmoniczne naL I C m ax 0 I pięcia występujące w sieci energetycz L nej w związku z tym zabezpiecza się je I C m ax 0 napięciowo prądowa baterii dławikami odstrajając od niepożądanych Rys. 2. Charakterystyka kondensatorów i filtrów pasywnych. Rys. 2. Charakterystyka napięciowo prądowa częstotliwości. Można również tę cechę Rys. 2. baterii Charakterystyka napięciowo baterii kondensatorów i filtrówprądowa pasywnych. wykorzystać do zestrojenia z wybraną kondensatorów i filtrów pasywnych.

amp [dB]

spółczesne systemy energetyczne często borykają się z problematyką niskiej jakości energii oraz zbyt małej efektywności energetycznej, dla której jednym z istotnych zagadnień jest kompensacja wyższych harmonicznych oraz mocy biernej. Choć ten problem, z punktu widzenia technicznego nie jest nowy, to jednak jego skala stale rośnie, czyniąc go coraz bardziej ważnym, a skutki złej jakości energii oraz niskiej efektywności energetycznej coraz bardziej dotkliwymi. Zbyt niska jakość energii i efektywności energetycznej nie jest przy tym jedynie problemem krajowym. Problem ten ma wręcz charakter globalny, do którego rządy wielu krajów, w tym UE, odnoszą się bardzo poważnie. W Polsce efektywność energetyczna gospodarki jest jednak aż dwa razy niższa od średniej europejskiej. W świetle tego, szczególnego znaczenia nabiera ustawa promująca i wspierająca uzyskanie oszczędności energii1 na polu końcowego wykorzystania energii. Ta ustawa, która ma wejść w życie od nowego roku, jest wypełnieniem postanowień dyrektywy 2006/32/WE Parlamentu i Rady Europejskiej, a jej zasadniczym celem jest uzyskanie 9% oszczędności energii do roku 2016. Tak więc, do problematyki jakości energii dołącza również problematyka efektywności wykorzystania energii. W tak zmieniające się otoczenie gospodarcze (w tym i wzrost cen energii) firma C&T Elmech proponuje kompleksowe spojrzenie na zagadnienia kompensacji wyższych harmonicznych i mocy biernej, oraz adekwatne do tego nowe rozwiązania. W tym kontekście warto porównać możliwości techniczne urządzeń filtracyjnych i kompensacyjnych, konwencjonalnych pochodzących z pierwszej połowy XX stulecia, oraz nowych, zapoczątkowanych na przełomie XX i XXI wieku na bazie postępów energoelektroniki, aczkolwiek już wielokrotnie sprawdzonych w przemyśle. Ograniczymy się przy tym tylko do rozwiązań na niskie i średnie napięcie, czyli skierowanych do przemysłowego odbiorcy, spośród których do rozwiązań klasycznych zaliczamy, w szczególności, baterie kondensatorów do kompensacji mocy biernej oraz filtry pa-

Analizując charakterystykę przedstawioną na rys. 2 oraz właściwości pasywnych układów filtrujących opartych na elementach LC , można wyciągnąć następujące wnioski:

Analizując charakterystykę przedstawioną na rys. 2 oraz właściwości pasywnych układów urządzenia dla energetyki filtrujących opartych na elementach LC , można wyciągnąć następujące wnioski:

dynamicznych STATCOM (STAtic COMpensator) i EFA (Energetyczny Filtr Aktywny), w ty natomiast układ STATCOM zapewnia płynność regulacji oraz wys odpowiednio układów typu Xinus Q i Xinus D, produkowanych przez firmę C&T Elmech. jednego stopnia regulacji kompensatora SVC. technologie, produkty – informacje firmowe

W omawianej koncepcji zastosowano kompensator LC na stałe przyłączony do sieci ene

jących opartych na elementach LC, moż- możliwość osiągnięcia wyższego współchwilach braku obciążenia jest kompensowany przez STATCOM, pozwalający na gene na wyciągnąć następujące wnioski: czynnika mocy niż tgø=0,3. Jest to ok. 8 Moc układu kompensacji jest zależna 10% energii którą płacimy, a nie wy- obciążenia. Nadążna bateria konde indukcyjnej i pojemnościowej zaoraz symetryzację od kwadratu wahań napięcia2 siekorzystujemy jej użytecznie, ponieci energetycznej. W związku z tym źródłem waż jest mocy to energia bierna. Praktycznie, skwantyfikowanym biernej pojemnościowej, która pozwala na zgrubną reg przykładowa zmiana napięcia o 10% w chwili obecnej nie ma takiego wymoukład STATCOM zapewnia płynność regulacji oraz wysoką dynamikę układu kom spowodujenatomiast 21% zmianę mocy biergu w świetle obowiązujących przepisów. nej nieregulowanej baterii kompenWarto jednak zwrócić uwagę na nowe jednego stopnia regulacji kompensatora SVC. sacyjnej. To może też spowodować przepisy o efektywności energetycznej, przekompensowanie obciążenia, które stwarzają korzystne warunki dla powodując dalszy wzrost napięcia działań związanych z dalszym zmniejw punkcie przyłączenia układu komszaniem współczynnika tgø. Rys. 4. Koncepcja układu kompensacji wypensacji do sieci energetycznej. Ten korzystującego klasyczne układy kompensamechanizm w przypadku zastosowacji z dynamicznymi typu Xinus Q i Xinus D. nia nieregulowanej baterii kompensacyjnej lub kompensatora o zbyt Współpraca powyższych trzech elemałej dynamice, może doprowadzić mentów układu kompensacji pozwala na do niestabilności sieci energetycznej, konfigurację w pełni regulowanego źrów tym do powstania niekontrolowadła mocy biernej o optymalnym koszcie, nego rezonansu. wysokiej dynamice, szybkości działania, Rys.4. Koncepcja układu kompensacji wykorzystującego klasyczne układy kompensacj 8 Wzrost napięcia w sieci energetyczpłynności i odporności na stany przejnej powoduje wzrost prądu bateściowe występujące w sieci energetyczrii kondensatorów kompensacyjnej, i z możliwością dokładnej filtracji Współpraca powyższych trzech elementów nych, co w skrajnych przypadkach, harmonicznych prąduukładu odbioru. kompensacji p w szczególności w obecności odNa rys. 5a przedstawiono charakteRys.źródła mocy biernej o optymalnym koszcie, wysokiej dynamice, szyb 3. Rysunek obrazuje przykładowe kształceń napięcia sieci, może dorystykę wyjściową typowego układu zmienność widma WH napięcia zależną od kątaprzejściowe występujące w sieci energetycznej, i z możliwością dokł wysterowania 6-ciopulsowego przeprowadzić do ich przeciążenia. STATCOM. Widać z niej, że generowany kształtnika tyrystorowego. 8 Charakterystyka filtru pasywnego prąd kompensujący jest zupełnie odporprzedstawiona na rys. 1 wskazuje, że ny na wahania napięcia, a generowana dla częstotliwości wyższych od częCzy Na należy rozumieć, że przedstawiona charakterystykę moc bierna jest w pełni kontrolowana. rys. 5a przedstawiono wyjściową typowego uk stotliwości rezonansowej (tłumionej) krytyka klasycznych układów kompen- To spostrzeżenie przyda nam się anaRys.4. Koncepcja układu kompensacji wykorzystującego klasyczne układy kompensacji z dynamicznymi typu Xinus Q i X filtr pasywny LC zachowuje zdolności sacjiprąd zmierzakompensujący do ich wyeliminowania? lizując uproszczoną jest zupełnie odporny charakterystykę na wahania napięc tłumienia, natomiast dla częstotliwoAleż wcale nie. Zdaniem autora, nale- układu hybrydowego (rys.5b). Jak wikontrolowana. To spostrzeżenie przyda nam się analizując upros ści niższych filtr ten jest „widziany” ży połączyć klasyczne układy kompen- dać proponowana konfiguracja nabratrzech elementów układu pozwala konfigurację w przez siećWspółpraca jako pojemność,powyższych co może sacyjno-filtrujące oraz układy aktywnekompensacji ła cech zarówno układówna klasycznych, (rys.5b). hybrydowe, Jak widać proponowana konfiguracja nabrała wzmagać niestabilność sieci w tym w rozwiązania łącząc przy jak i aktywnych. Kompensator hybrydo-cech zaró źródła mocy biernej o optymalnym koszcie, wysokiej dynamice, szybkości działania, płynności i zakresie częstotliwości. tym najlepsze cechy obu rozwiązań, tj. wy, nie tracąc zdolności do auto korekKompensator hybrydowy, nie tracąc zdolności do auto korekty ge 8 Układy filtrów pasywnych wyższych eliminując ich wady i eksponując zalety. ty generacji mocy biernej umożliwia geprzejściowe występujące w sieci energetycznej, i z możliwością dokładnej filtracji harmoniczny harmonicznych są na ogół projektowa- Rozwiązania hybrydowe, pozwalające nerację tej mocy o wartości maksymalmocy o wartości maksymalnej dwukrotnie większej niż sam układ ST ne na wybrane częstotliwości harmona istotną poprawę jakości energii i jej nej dwukrotnie większej niż sam układ niczne, charakterystyczne dla daneefektywniejsze wykorzystanie, cechu- typowego STATCOM. Na rys. 5a przedstawiono charakterystykę wyjściową układu STATCOM. Widać z go odbioru. Analizując rys. 3 widzimy je jednocześnie optymalna relacja ceny a.) b.) jednakże, że widmo harmonicznych instalowanego osiągaprąd kompensujący jest zupełnie rozwiązania odporny do na wahania napięcia, a generowana moc b a.) może być zmienne przy zachowaniu nego efektu. VT kontrolowana. To spostrzeżenie przyda nam się analizując uproszczoną niemal stałej wartości THD. Stwarza Na rys. 4 przedstawiona jest koncepcja Vmax charakterystykę u to dodatkowe utrudnienie w prawipołączenia w jednym układzie kompen(rys.5b). Jak widać konfiguracja nabrała cech zarówno układów klasycznyc dłowym doborze elementów pasyw- proponowana sacji zalet wynikających z niskiej ceny nych układów kompensacji. Jest to kompensatorów LC i SVC, skompensoKompensator hybrydowy, nie tracąc zdolności do auto korekty generacji mocy biernej umo również częstym powodem zaniżania wania ich wad i dalszego wzbogacenia szacunkówmocy o wartości maksymalnej dwukrotnie większej niż sam układ STATCOM. dla wymaganej mocy i iloo zalety kompensatorów dynamicznych BC ści kompensowanych harmonicznych, STATCOM (STAtic COMpensator) i EFA i jest jedną z przyczyn nieskutecznego (Energetyczny Filtr Aktywny), w tym, działania filtracyjnego oraz przegrzew szczególności a.) odpowiednio układów b.) wania się układów pasywnych. Z potypu Xinus Q i Xinus D, produkowanych ICmax ID-STATCOMm 0 ICmax ILmax I dobnych względów niewskazane jest przez firmę C&T Elmech. VT także zastosowanie prostych filtrów W omawianej koncepcji zastosowano VT b.) Vmax Vmax pasywnych w przypadku możliwości kompensator LC na stałe przyłączony Rys. 5. a.) Porównanie charakterystyk IU samego STATCOMU oraz b.) w konfiguracji z wystąpienia znaczących składowych do sieci energetycznej, który w chwiinterharmonicznych. lach braku obciążenia jest kompen8 Włączenie na stałe filtrów pasywsowany przez STATCOM, pozwalający Kolejnym elementem systemu kompensacji jest energetyczny filtr a nych przy zmienności obciążenia na generację mocy biernej indukcyjBC prowadzi do nielubianego przez nej i pojemnościowej oraz symetryzaTen filtr umożliwia dokładną i dynamiczną filtrację (kompensa energetykę przekompensowania, co cję obciążenia. Nadążna bateria konz kolei, jak już wspomniano, stwarza densatorów SVC jest skwantyfikowaI niezależnie od jego składu widmowego oraz parametrów zasilającej warunki dla wystąpienia rezonansów. nym źródłem mocy 0 ICmax ID-STATCOMmax ID-STATCOMmax 0 pojemnoICmax biernej ILmax I Ponadto, w klasycznych układach kom- ściowej, która pozwala na zgrubną re- ILmax at Vmax pensacji, ze względów technicznych gulację mocy biernej, natomiast układ i bezpieczeństwa, rzadko występuje STATCOM zapewnia płynność regulacji Rys. 5. a.) Porównanie charakterystyk IU Rys. 5. a.) Porównanie charakterystyk IU samego STATCOMU oraz b.) w konfiguracji z klasycznymi układami typu SVC oraz wysoką dynamikę układu kompensamego STATCOMU oraz b.) w konfiguracji 2 Wielkość mocy generowanej przez batez klasycznymi układami typu SVC i komsacji w zakresie jednego stopnia regularię kondensatorów jest wyrażona wzorem pensatora LC Q=U2 ωC. cji kompensatora SVC.

Kolejnym elementem systemu kompensacji jest energetyczny filtr aktywny względnie nieduże Ten filtr umożliwia dokładną i dynamiczną filtrację (kompensacji) wyższych harmoniczn urządzenia dla energetyki 43 niezależnie od jego składu widmowego oraz parametrów zasilającej sieci energetycznej. Filtr ak

technologie, produkty – informacje firmowe Tab. nr 1. Porównanie podstawowych cech układu klasycznego i hybrydowego. Cecha

klasyczny

hybrydowy

Czas reakcji układu na wahania mocy biernej

20 ÷ 200 ms

0,25 ÷ 0,5 ms

Odporność na wahania napięcia w sieci

brak

pełna

Możliwość wystąpienia rezonansu

Pełna odporność

pojemnościowa

pojemnościowa i indukcyjna

Filtracja harmonicznych

Ograniczona, selektywna

Pełna przy zmieniającym się widmie

Symetryzacja obciążenia

brak

pełna

Redukcja flicker’a (migotania)

słaba

skuteczna

Reakcja na zaburzenia Zdolność do generowania mocy poj., i ind.

Kolejnym elementem systemu kompensacji jest energetyczny filtr aktywny względnie niedużej mocy typu Xinus D. Ten filtr umożliwia dokładną i dynamiczną filtrację (kompensacji) wyższych harmonicznych prądu odbioru, niezależnie od jego składu widmowego oraz parametrów zasilającej sieci energetycznej. Filtr aktywny Xinus D może przy tym wspomagać działanie układu STATCOM, tj dodatkowo kompensować moc bierną oraz symetryzować obciążenie w zakresie swojego zapasu mocy. Zastosowania proponowanego rozwiązania hybrydowego to, przede wszystkim: 8 Poprawa jakości energii, w tym zagwarantowanie systemowi energetycznemu wysokiego współczynnika mocy,

8 Efektywna stabilizacja napięcia, w tym redukcja zjawiska migotania (flicker’a), 8 Symetryzacja obciążenia oraz aktywna kompensacja wyższych harmonicznych, 8 Poprawa efektywności energetycznej linii dystrybucyjnych (rozdzielczych). 8 Poprawa zdolności przesyłowej systemu, w tym poprawa stabilności systemu energetycznego (tłumienie oscylacji). Omawiana koncepcja nie jest jedynie czysto teoretyczną dyskusją na temat istniejących możliwości. Wszak, nie pracuje jeszcze w Polsce system o takiej konfiguracji ale warto spojrzeć na realizowany obecnie przez firmę C&T elmech, układ kompensacji mocy biernej

Rys. 6. Układ zasilania maszyn wyciągowych północnej i południowej wraz z układem kompensacji. Łączna moc odbiorów Smax=19MVA, Sśr.=11MVA, nadążna bateria kondensatorów o mocy Qbat=6MVAr (stopień 1MVAr), energetyczny filtr aktywny Xinus D o mocy D=2MVAd.

i wyższych harmonicznych na głównej maszynie wyciągowej w kopalni KWK Ziemowit. C&T Elmech jako jedyna firma w Polsce wykonała kompensację bardzo niespokojnego odbioru jakim jest układ napędowy maszyny wyciągowej. Zebrane doświadczenia posłużą jej w realizacji układu kompensacji na kolejnej maszynie. Tym razem inżynierowie C&T Elmech zamierzają doprowadzić do współdziałania klasyczny układ nadążnej kompensacji typu SVC z zaletami energetycznego filtru aktywnego typu Xinus D. Wykorzystanie wysokiej dynamiki filtru aktywnego i zdolności do kompensacji mocy biernej dla celów dokompensowania układu jest właśnie przykładem częściowej realizacji omawianej koncepcji. Rysunek nr 6 przedstawia schemat ideowy realizowanego projektu3 a rys. 7 w przedstawia wizualizację nowoprojektowanego filtr aktywny o mocy 2MVAd. Będzie to pierwsza tego typu realizacja w Polsce i wszyscy z zainteresowaniem będziemy czekać na wyniki tego pro-

Rys. 8. Widok pracującego układu filtru aktywnego Xinus D -1MVAd i baterii kondensatorów o mocy 1MVar.

jektu. Na rys. 8 przedstawiono połówkę pracującego układu kompensacji mocy biernej i wyższych harmonicznych firmy C&T Elmech, zastosowanego na maszynie wyciągowej S1.2 w kopalni węgla kamiennego LW Bogdanka. Bogdan Bałkowski C&T Elmech Sp. z o.o. Elektroinfo

Rys. 7. Wizualizacja filtra aktywny o mocy 2MVAd wraz z transformatorem dopasowującym 6kV/1,1kV.

Nr. 12 2007 – Filtry aktywne Xinus, Nr. 9 2010 (87) – Kompensacja mocy biernej i wyższych harmonicznych prądu w sieciach SN z wykorzystaniem układów hybrydowych opartych na nowych rozwiązaniach filtrów aktywnych XInus”

urządzenia dla energetyki

technologie, produkty – informacje firmowe

Implementacja innowacyjnych rozwiązań w mikroprocesorowych urządzeniach automatyki zabezpieczeniowej SN na przykładzie sterownika polowego MUPASZ 710 W ostatnich latach w sektorze elektroenergetycznej automatyki zabezpieczeniowej SN nastąpił duży rozwój. Producenci tego rodzaju sprzętu opracowują coraz to nowe rozwiązania mające za zadanie poprawę funkcjonalności oraz zwiększenie ergonomii. Jednakże ze względu na ciągłe skracanie się czasu życia produktu nie wystarczy już wprowadzenie raz na kilka lat nowej generacji urządzenia. By utrzymać i umacniać swoją pozycje na rynku należy tak konstruować urządzenia by podczas cyklu funkcjonowania na rynku był możliwy ich rozwój. Tylko takie podejście podczas projektowania urządzeń daje elastyczność w odpowiadaniu na potrzeby i wymagania klienta. Przykładem tego rodzaju podejścia do projektowanego urządzenia jest sterownik polowy MUPASZ 710. Dla projektantów podczas formułowania założeń najważniejszym było stworzenie elastycznej konstrukcji o zmiennej funkcjonalności przy założeniu prostej i ergonomicznej obsługi.

rządzenia MUPASZ 710 są przeznaczone do nadzoru pracy rozdzielni średnich napięć. Dzięki swej uniwersalnej budowie mogą obsługiwać różne typy pól, realizując wybrane przez użytkownika funkcje w zakresie zabezpieczeń, sygnalizacji, automatyk i pomiarów jak i współpracować w systemie automatyk z innymi urządzeniami będącymi na wyposażeniu rozdzielni. Już na samym początku opracowywania tych urządzeń przyjęto ostre wymagania dotyczące: 8 niezawodności, 8 stabilności pracy w trudnych warunkach klimatycznych klimatu umiarkowanego i chłodnego, 8 funkcjonalności dla potrzeb górnictwa dołowego, 8 funkcjonalności dla potrzeb przemysłu wydobywczego, 8 spełnienia wymagań przewidzianych dyrektywami UE, 8 spełnienia wymagań przewidzianych przepisami górniczymi, 8 spełnienia wymagań rynku rosyjskiego przewidzianych przepisami dla tego typu sprzętu oraz norm GOST i GOST-R, 8 współpracy z systemami nadrzędnymi, 8 łatwości konfiguracji parametrów pracy, 8 zapewnienie bezobsługowej pracy i oraz wieloletniego okresu eksploatacji wymaganego przez rosyjski przemysł wydobywczy, 8 stopnia ochrony IP54 od strony czołowej lub wyższej,

8 ergonomicznej budowy w celu ułatwienia personelowi obsługującemu łatwiejszej obsługi. Na początku założono, że nowe urządzenie będzie posiadało takie rozwiązania jak logika programowalna, kolorowy wyświetlacz, złącze podczerwieni, rejestrator zakłóceń. W następnym etapie w odpowiedzi na zapotrzebowanie rynku, wprowadzono takie funkcje jak: analiza parametrów wyłącznika, analizator jakości energii czy też zabezpieczenia łukowe. Jest to urządzenie innowacyjne pod wieloma względami o funkcjonalności niedostępnej w urządzeniach tej klasy innych producentów. Następ-

nie zaistniała konieczność rozbudowania urządzenia o kolejne funkcje. Klienci wnieśli postulat o doposażenie urządzenia w łącze Bluetooth oraz panel dyspozytorski obsługujący do 16 urządzeń. W dalszej części artykułu zostały przedstawione funkcje wyróżniające urządzenie MUPASZ 710 spośród innych urządzeń w swojej klasie. W opracowanym w Instytucie Telei Radiotechnicznym urządzeniu można zaimplementować funkcje badania jakości wyłącznika. Do podstawowego zestawu parametrów charakteryzujących jakość wyłącznika należą czasy załączania oraz czasy wyłączania po-

Rys. 1. Urządzenie Mupasz 710 z wyświetlaczem monochromatycznym.

urządzenia dla energetyki

technologie, produkty – informacje firmowe szczególnych jego kolumn oraz rozrzut pomiędzy tymi czasami. Do wyznaczania tych czasów, oprócz analizy stanów generowanych przez łączniki krańcowe (skojarzone z wyłącznikiem SN), wykorzystano także analizę wartości chwilowych prądów fazowych. Zaimplementowany w urządzeniu algorytm udostępnia służbom eksploatacyjnym informację o podstawowych parametrach wyłącznika, które stanowią dane wejściowe dla innych procedur np. dla procedury informującej użytkownika o potrzebie przeglądu technicznego czy też wystąpieniu ryzyka awarii.

ceń do sieci, jak i ich analiza. Integracja analizatora jakości energii z urządzeniem zabezpieczeniowym pozwala na obniżenie kosztów, jak również na diagnostykę miejsca powstawania zakłóceń. W cenie sterownika polowego służby eksploatacje otrzymują analizator jakości energii, co znacznie podwyższa ich wiedzę na temat obiektu, który nadzorują. Kolejną funkcją zaimplementowaną w uniwersalnym sterowniku polowym są zabezpieczenia łukowe. Możliwe jest wyposażenie sterownika polowego od czterech do ośmiu optycznych czujników

Rys. 2. Urządzenie Mupasz 710 z wyświetlaczem kolorowym.

Następną funkcją, która stała się integralną częścią sterownika polowego nowej generacji jest analizator jakości energii. Coraz częściej warunkiem przyłączenia zakładu przemysłowego do sieci energetycznej jest zainstalowanie analizatora jakości energii, którego rolą jest informowanie o poziomie wprowadzanych zakłó-

światła reagujących na zwarcie łukowe. Pola zasilające i odpływowe wyposaża się w cztery czujniki łuku a pole sprzęgła wyposaża się w osiem czujników łuku. Standardowe połączenia między polowe realizujące kompleksową ochronę rozdzielni od zwarć łukowych przedstawione są na rysunku 3.

Istotą działania automatyki ochrony od zwarć łukowych jest zasada detekcji łuku zarówno przed jak i za wyłącznikiem. Jeśli urządzenie zabezpieczeniowe wykryje zwarcie łukowe w strefie za wyłącznikiem wówczas daje ono sygnał na otwarcie własnego wyłącznika. Jeśli zaś zwarcie łukowe wystąpi w strefie przed wyłącznikiem sygnał sterujący zostanie wysłany na własny wyłącznik i wyłącznik/wyłączniki w polach nadrzędnych. Dodatkowo dla potrzeb eliminacji zbędnych wyłączeń w algorytmie zabezpieczenia łukowego dodano kryteria działania od spadku napięcia i wzrostu prądu. Kolejną funkcją dodaną do urządzenia jest łącze Bluetooth. Umożliwia ono bezprzewodową konfiguracje i odczyt parametrów sterownika. Zaletą tego łącza jest brak konieczności stosowania jakichkolwiek modemów lub kabli łączących urządzenie zabezpieczeniowe z komputerem oraz odporność na zakłócenia, wadą jest mniejsza prędkość transmisji. W kolejnym etapie rozwoju urządzenia opracowany został panel dyspozytorski obsługujący od 1 do 16 urządzeń. Może być on wykorzystywany jako panel odłączalny dla jednego urządzenia lub jako panel dyspozytorski dla grupy urządzeń. Zaletą takiego rozwiązania jest obniżenie kosztów jednostkowych urządzenia w przypadku zastosowania jednego panela dla kilku urządzeń oraz wygodna obsługa kilku urządzeń z jednego miejsca. Panel dyspozytorski umożliwia konfiguracje urządzeń z klawiatury jaki i za pośrednictwem komputera przy pomocy oprogramowania narzędziowego. Sterowniki energetyczne z analizatorem jakości energii do pracy w warunkach ekstremalnych, MUPASZ 710 i 810 extreme zostały nagrodzone w XIII edycji konkursu Polski Produkt Przyszłości w kategorii „Produkt w fazie wdrożeniowej”. Innowacyjne opracowanie, nowatorskie w skali światowej, stanowi znaczący krok w rozwoju wielofunkcyjnych urządzeń zabezpieczeniowych dla energetyki i połączenie funkcji zabezpieczeniowych z w pełni funkcjonalnym analizatorem jakości energii, zgodnym z PN EN 50160:2002, PN EN 61000-4-7 i PN EN 61000-4-30. Słowa kluczowe: urządzenia EAZ, zabezpieczenia łukowe, panel dyspozytorski, Bluetooth, analiza jakości energii

Rysunek 3. Schemat działania zabezpieczenia łukowego na przykładzie rozdzielnicy dwusekcyjnej.

urządzenia dla energetyki

mgr inż. Maciej Rup, mgr inż. Aleksander Kuźmiński

technologie, produkty – informacje firmowe

Ogrzewanie i kontrola wilgotności w szafach elektrycznych Rezultatem postępującej miniaturyzacji podzespołów elektronicznych jest ich duże upakowanie w szafach sterowniczych. Prowadzi to do wzrostu temperatury w obudowach – zwłaszcza, gdy temperatura otoczenia również wzrasta. Dlatego instalowanie systemów obniżających temperaturę wewnątrz szaf stało się dziś standardem. Rzadko dostrzeganym problemem są też usterki powodowane formowaniem się wilgoci. W określonych warunkach klimatycznych wilgoć może tworzyć się nawet w dobrze chronionych i bardzo szczelnych szafach sterowniczych. W artykule przedstawione zostały ogrzewacze firmy Stego. ilgoć, szczególnie zmiesza na z agresywnymi gazami czy kurzem, powoduje korozję i może prowadzić do usterek takich komponentów elektronicznych jak wyłączniki, przekaźniki, zabezpieczenia, podzespoły elektroniczne itp. Największym zagrożeniem dla podzespołów elektronicznych jest praca w warunkach wysokiej wilgotności powietrza, znaczne wahania temperatury w rytmie dobowym (dzień - noc) czy instalacja na zewnątrz. W takich przypadkach najczęstszą przyczyną usterek jest zmiana rezystancji zestyku, przeskok iskry, prądy upływowe czy zmniejszenie właściwości izolacyjnych.

Wilgotność względna W przypadku, gdy wilgotność powietrza nie przekracza 60%, wilgoć i korozja nie stanowią dużego zagroże-

symalnym poziomem zawartości pary mierzonej w najczęściej występującej temperaturze danego miejsca (wyrażony w procentach).

Kondensacja Im wyższa temperatura powietrza tym więcej pary wodnej jest absorbowanej. Nawet, gdy zawartość pary wodnej nie zmienia się powietrze nasyci się nią w przypadku spadku temperatury. W momencie, gdy para znajdująca się w powietrzu zaczyna się skraplać, oznacza to, że został osiągnięty punkt rosy. Obserwator zauważy delikatne krople wody formujące się na powierzchniach. Kondensacja może w bardzo destrukcyjny sposób wpływać na podzespoły elektroniczne znajdujące się w szafach sterowniczych. Wyposażenie montowane na zewnątrz jest szczególnie narażone na zjawisko

Wpływ podwyższonej wilgotności na żywotność podzespołów elektronicznych (test trwający 45 dni, wilgotność względna 80%)

Utrzymanie stałej temperatury gwarantuje optymalne warunki pracy podzespołów. Ciągłe zmiany temperatur nie tylko powodują zjawisko kondensacji, ale także znacznie skracają żywotność komponentów elektrycznych i elektronicznych. Chłodzenie podczas dnia i ogrzewanie w ciągu nocy znacznie polepsza poziom ochrony tych podzespołów.

Ogrzewacze PTC firmy Stego

nia. Jednak już wzrost tych czynników do około 65% zwiększa zagrożenie w znacznym stopniu. Tego typu problemy mogą być znacząco zredukowane dzięki utrzymywaniu wewnątrz szafy rozdzielczej temperatury o około 5°C wyższej niż temperatura otoczenia. Do oszacowania poziomu szkodliwej kondensacji służy wskaźnik wilgotności względnej. Wskaźnik ten wskazuje zależność pomiędzy aktualną zawartością pary wodnej w powietrzu a mak-

kondensacji gdyż podlega bezpośredniemu działaniu wahań temperatury w rytmie dobowym. Większe szkody mogą być powodowane przez sezonowe zmiany warunków klimatycznych czy nagłe spadki temperatury podczas letnich burz. Nawet systemy zainstalowane wewnątrz są narażone na kondensację spowodowaną zmianą temperatury, np. gdy rozgrzane komponenty w szafie sterowniczej ulegają nagłemu ochłodzeniu po ich wyłączeniu.

Nowoczesne ogrzewacze zostały zaprojektowane z myślą o ochronie przed procesem kondensacji. Ogrzewają powietrze wewnątrz szafy sterowniczej, co zapobiega osadzaniu się pary wodnej na komponentach. Gwarantują dobrą cyrkulację powietrza, zużywając przy tym niewiele energii. Wysoka wydajność osiągnięta została przez zastosowanie specjalnego kształtu np. komina, który pozwala na efektywną dystrybucję ciepłego powietrza. Zaprojektowany do wysokich i wąskich szaf rozdzielczych funkcjonuje najefektywniej, gdy jest zamontowany na dnie szafy z termostatem ulokowanym w górnej części szafy. Technologia PTC zastosowana w produkcji elementu grzejącego została ulep-

urządzenia dla energetyki

technologie, produkty – informacje firmowe szona. Pozwoliło to na wydłużenie czasu pracy ogrzewacza, jak również zmniejszenie poboru energii. Ogrzewacze PTC charakteryzują się solidną konstrukcją (udoskonaloną elementami ceramicznymi), szybkością nagrzewania oraz wysokim poziomem bezpieczeństwa. Największą zaletą ogrzewacza PTC jest rezystencja temperaturowa elementu PTC - redukuje zagrożenie związane z możliwością przegrzania się urządzenia. Nowe typy ogrzewaczy są także integrowane w jednej obudowie z termostatami.

Ogrzewacze kompaktowe z wentylatorami

Ogrzewacze kompaktowe z wentylatorami Jednak specjalna konstrukcja, lepsza technologia nie zawsze są wystarczające, gdy w grę wchodzą ogrzewacze wysokiej mocy. Z powodu wzrostu mocy wyjściowej radiator używany do rozpraszania ciepła musi być również większy. W pewnym momencie rozmiar radiatora staje się zbyt duży, z praktycznego punktu widzenia. Dlatego wentylatory dodawane do tego typu ogrzewaczy wydają się lepszym rozwiązaniem. Ogrzewacze z wentylatorami mogą być również używane w przypadkach występowania wyższych temperatur lub tam gdzie wymagana jest zwiększona cyrkulacja powietrza. Szczególnie w zastosowaniach zewnętrznych lub w szafach o dużym upakowaniu komponentów elektrycznych i elektronicznych.

Termostaty i higrostaty W celu zapewnienia optymalnej kontroli temperatury i wilgotności powietrza w szafach sterowniczych, należy stosować termostaty, higrostaty lub kombinację tych dwóch urządzeń. Regulatory te

urządzenia dla energetyki

Termostaty i higrostaty firmy STEGO

zapewniają efektywną i wydajną kontrolę. Stanowią najlepsze rozwiązanie w przypadku występowania wilgoci, szczególnie w miejscach gdzie duże wahania temperatury są częste lub stale utrzymuje się wysoka wilgotność powietrza.

Podsumowanie Ogrzewacze do szaf sterowniczych zapobiegają problemom związanym z częstymi zmianami temperatury lub wynikającej z tego kondensacji. Biorąc pod uwa-

gę wysokie koszty napraw czułych urządzeń elektronicznych, które w takich warunkach często ulegają awariom, instalacja ogrzewaczy do szaf sterowniczych wydaje się rozsądnym rozwiązaniem. Piotr Żurek Autor jest pracownikiem firmy Stego STEGO Polska sp. z o.o. ul. Banacha 11, 41-200 Sosnowiec tel. (32) 263 22 42 fax (32) 263 22 68 e-mail: biuro@stego.pl www.stego.pl

technologie, produkty

Dynamiczne anomalia krzywych I-V – nowe narzędzie do badania nadprzewodników wysokotemperaturowych W 2011 r. będzie obchodzone stulecie odkrycia nadprzewodnictwa i dwudziestopięciolecie odkrycia nadprzewodnictwa wysokotemperaturowego. Uroczystości celebrowane będą na różnych konferencjach naukowych. Jubileusze te skłaniają jednak także do pewnego podsumowania metod badawczych tych materiałów. Omówione zostanie nowe, proponowane narzędzie do badania nadprzewodników wysokotemperaturowych – dynamiczne anomalia charakterystyk prądowo-napięciowych (pik efekt).

adprzewodnictwo odkryte zostało w 1911 r przez Heike Kammerelingha-Onnesa, który mierząc rezystancję rtęci w funkcji temperatury stwierdził w temperaturze rzędu 4,2 K raptowny spadek rezystancji do zera – przejście do nowego stanu nadprzewodnictwa. Było to więc zarazem początkiem pierwszej metody badania nadprzewodników poprzez pomiar ich rezystancji w funkcji temperatury. Jest to podstawowa metoda badania materiałów nadprzewodnikowych, która daje rzeczywistą odpowiedz na pytanie, czy materiał jest nadprzewodzący – posiada zerową albo bardzo małą rezystancję przy prądzie stałym. Ponieważ nie jest możliwie jednoznacznie stwierdzić, czy rezystancja danego materiału jest rzeczywiście zerowa, gdyż ograniczona jest dokładność przyrządów pomiarowych, więc czasem podaje się kryte-

1,0

R/R300

rium stanu nadprzewodzącego, tak jak to jest w przypadku definicji prądu krytycznego zgodnie z Polską Normą PN -IEC 60050-815 w wielkościach rezystancji. Wynosi ono 10-13 lub 10-14 Ω·m. Wprowadza się też kryterium napięciowe równe 10 lub 100 mV/m. Zarówno kryterium rezystancyjne, jak też napięciowe, dotyczy wyjścia ze stanu nadprzewodnictwa pod wpływem przepływu prądu; są to więc kryteria definiujące prąd krytyczny nadprzewodnika. Z kolei dokładność przyrządów pomiarowych umożliwia określenie rezystancji z dokładnością do 10–25 Ω·m i to jest rzeczywista granica z jaką można uznać doświadczalnie rezystancję nadprzewodnikowa za zerową. Pomiar rezystancji w zakresie tak niskich wartości dodatkowo dostarcza problemów, gdyż może on zostać za-

I = 20 mA

0,8 0,6

B=8

0,4

6 __

0,2

B=0T

__ 4 __ 2

T(K)

0,0 0

100

150

200

250

300

Rys. 1. Temperaturowe przejście do stanu nadprzewodnictwa w polu magnetycznym zsyntetyzowanej ceramiki nadprzewodnikowej BiSrCaCuO

kłócony np. przez kształt próbki lub rezystancję woltomierza. Pomiar ten przeprowadza się standardowo metodą czterosondową, a temperatura połówkowa przejścia uznawana jest jako temperatura krytyczna. Stosowane są też metody indukcyjne, które poprzez obserwację pola magnetycznego wytworzonego przez nadprzewodnikową pętlę z prądem, umożliwiają określenie czasu zaniku prądów wzbudzonych w tej pętli. Według danych eksperymentalnych czas ten nie będzie krótszy od 105 lat, co dobitnie wskazuje na brak rezystancji nadprzewodników. Okazuje się bowiem, ze modele teoretyczne przewidują występowanie fluktuacji termicznych, w temperaturze różnej od zera bezwzględnego, co prowadzi do chwilowego wychodzenia cząstek z kondensatu i zaburzenia stanu o zerowej rezystancji. Nadprzewodniki techniczne na ogół mają postać kompozytów, co utrudnia jednoznaczne wyznaczenie samej rezystancji nadprzewodnika. Wówczas w przypadku kabli nadprzewodnikowych stosować można kryterium poprawności działania urządzenia nadprzewodnikowego w postaci dopuszczalnych generowanych strat mocy w kompozycie nadprzewodnikowym. Na ogół kryterium to wynosi 1 mW/Am i jest znacznie poniżej wartości uzyskiwanej dla miedzianych kabli (rzędu 31 mW/Am przy prądzie stałym). Przykład pomiaru przejścia rezystywnego do stanu nadprzewodnictwa, w przyłożonym zewnętrznym polu magnetycznym, zsyntetyzowanej próbki nadprzewodnika wysokotemperaturowego BiSrCaCuO, pokazany jest na rysunku 1.

Rys. 1. Temperaturowe przejście do stanu nadprzewodnictwa w polu magnetycznym zsyntetyzowanej ceramiki nadprzewodnikowej BiSrCaCuO

urządzenia dla energetyki 50 W 1933 r. dwaj niemieccy uczeni, Meissner i Ochsenfeld, zaobserwowali wypychanie

strumienia indukcji magnetycznej z nadprzewodników. Zjawisko to, nazwane efektem

właściwości materiałów nadprzewodnikowych – poprzez pomiar krzywych magne to więc metoda badania własności magnetycznych nadprzewodników, która określenie m.in. strat mocy poprzez pomiar pola powierzchni pętli histerezy magn technologie, także prądu krytycznego metodą indukcyjną z wartości histerezyprodukty magnetycznej. W 1933 r. dwaj niemieccy uczeni, Meissner i Ochsenfeld, zaobserwowali wypychanie strumienia indukcji magnetycznej z nadprzewodników. Zjawisko to, nazwane efektem Meissnera, przyniosło nową metodę badania nadprzewodników poprzez pomiar krzywej magnetyzacji. Metoda ta pierwotnie stosowana do nadprzewodników I rodzaju przynosiła odwracalne rezultaty, co skutkowało w jej przydatności do wyznaczania termodynamicznego pola krytycznego. Jednak po jakimś czasie Shubnikow stwierdził występowanie wystąpienia histerezy magnetycznej krzywej namagnesowania nadprzewodnikowych materiałów, co prowadziło do odkrycia struktury nici wirowych w nadprzewodnikach II rodzaju i występowania związanych z tym strat mocy. W związku z tymi odkryciami rozwinięta została druga podstawowa metoda badania właściwości materiałów nadprzewodnikowych – poprzez pomiar krzywych magnetyzacji. Jest to więc metoda badania własności magnetycznych nadprzewodników, która umożliwia określenie m.in. strat mocy poprzez pomiar pola powierzchni pętli histerezy magnetycznej, a także prądu krytycznego metodą indukcyjną z wartości histerezy magnetycznej. Metoda ta umożliwia także wyznaczenie pól krytycznych. Omawiane metody są znane od lat i umożliwiają określić podstawowe właściwości nadprzewodników, takie jak temperatura krytyczna, pola krytyczne, prądy krytyczne, a także straty mocy. Przykład pętli histerezy krzywej magnetyzacji nadprzewodnika wysokotemperaturowego Bi1.8Pb0.2Sr2Ca2Cu3O8 pokazany jest na rysunku 2. Widoczne na tym rysunku są także małe niestabilności struktury magnetycznej, tak zwane skoki strumienia. Rozwój zastosowań nadprzewodników stwarza jednak konieczność poszukiwania także nowych metod charakteryzacji materiałów nadprzewodnikowych. Poniżej przedstawiona zostanie opracowana przez nas nowa metoda badania nadprzewodników wysokotemperaturowych, poprzez pomiar dynamicznych anomalii charakterystyk prądowo-napięciowych tych materiałów. W metodzie tej próbka, przez którą płynie prąd stały, umieszczona jest w prostopadłym do jej powierzchni polu magnetycznym, natomiast rejestrowane jest napięcie na sondach położonych na jej powierzchni. Jest to więc trochę analogiczna metoda do pomiaru efektu Halla, która powszechnie stosowana jest do badań materiałów półprzewodnikowych, a schemat której widnieje na rysunku 3.

urządzenia dla energetyki

Rys. 2. Pełna pętla histerezy zsyntetyzowanej wysokotemperatur Bi1.8Pb0.2Sr2Ca2Cu3O8 w wysokich polach magnetycznych

Metoda ta umożliwia także wyznaczenie pól krytyc znane od lat i umożliwiają określić podstawowe właściwoś temperatura krytyczna, pola krytyczne, prądy krytyczne, a ta histerezy krzywej magnetyzacji nadprzewodnik Bi1.8Pb0.2Sr2Ca2Cu3O8 pokazany jest na rysunku 2. Widoczne niestabilności struktury magnetycznej, tak zwane skoki strumi Rozwój zastosowań nadprzewodników stwarza jedn także nowych metod charakteryzacji materiałów n przedstawiona zostanie opracowana przez nas nowa meto wysokotemperaturowych, poprzez pomiar dynamicznych ano napięciowych tych materiałów. W metodzie tej próbka, p umieszczona jest w prostopadłym do jej powierzchni po rejestrowane jest napięcie na sondach położonych na jej po analogiczna metoda do pomiaru efektu Halla, która powszec Rys. 2. Pełna pętla histerezy zsyntetyzowanej wysokotemperaturowej ceramiki nadprzewodCu O w wysokich polach magnetycznych nikowej Bi Pb Sr Ca półprzewodnikowych, materiałów a schemat której widnieje na 1.8

0.2

Rysunek 3. Schemat pomiaru efektu Halla (Internet)

Nadmieńmy, że efekt Halla w ostatnich latach przeży ze względu na odkrycie przez Klausa von Klitzinga (urod Wielkopolskiej) kwantowego efektu Halla, związanego z o elektronów. Obserwuje się także anomalny efekt Halla w ma do przyłożonego pola magnetycznego dodaje się magn poświęcone spinowej naturze efektu Halla Klaus von Klitzing nagrodą Nobla. Różnica eksperymentalna pomiędzy obiema metodam na tym, że badania materiałów nadprzewodnikowych z def temperaturach, ale także na przyłożeniu sond pomiarowych badanej próbki, jak ma to miejsce w efekcie Halla, lecz d pomiędzy obiema metodami polega na dynamicznym ujęciu Halla mamy do czynienia ze statyczną konfiguracją magnetycznego, to w przypadku pomiaru dynamicznych an napięciowych nadprzewodników wysokotemperaturowych Rysunek 4. Dynamiczne anomalia charakterystyk prądowo-napięciowych wysokotemperadynamicznym zmianom. Oznacza to, oznaczają że tennarastającą efekt uzależnio turowej ceramiki nadprzewodnikowej typu YBaCuO. Kolejne krzywe wartość natężenia prądu w zakresie 0-200 mA indukcji magnetycznej do wnętrza nadprzewodnika. O ile wię Rysunek 4. Dynamiczne anomalia charak informacje o koncentracji nośników prądu w półprzewodnik ceramiki nadprzewodnikowej typu YBaCuO. K anomalie charakterystyk-prądowo napięciowych przynieść m 51 wnikaniaprądu strumienia magnetycznego do nadprzewodnika, a w zakresie 0-200 mA stabilności magnetyczną nadprzewodnika, natomiast ich ksz

Dynamiczne anomalia charakterystyk prądowo-napięciowych wysokotemperaturowej dprzewodnikowej typu YBaCuO. Kolejne krzywe oznaczają narastającą wartość natężenia resie 0-200 mA technologie, produkty

V(uV)

dzone są w niskich temperaturach, ale także na przyłożeniu sond pomiaro2500 wych nie do bocznych powierzchni badanej próbki, jak ma to miejsce w efek2000 cie Halla, lecz do górnej. Podstawowa różnica pomiędzy obiema metodami 1500 polega na dynamicznym ujęciu zagadnienia. O ile w efekcie Halla mamy do 1000 1 czynienia ze statyczną konfiguracją dotyczącą przyłożonego pola magne500 tycznego, to w przypadku pomiaru dy2 namicznych anomalii charakterystyk 0 Rysunek 4. Dynamiczne anomalia charakterystyk prądowo-na prądowo-napięciowych nadprzewod80 0,2 ceramiki nadprzewodnikowej typu YBaCuO. Kolejne krzywe oznac 0,3 0,4 0,5 0,6 ników wysokotemperaturowych, po3 prądu w zakresie 0-200 mA le magnetyczne ulega dynamicznym B(T) 60 zmianom. Oznacza to, że ten efekt 2 uzależniony jest od dynamiki penetraRys. 5. Wpływ przesunięcia indukcji magnetycznej DB na powierzchni nadprzewodnika, związanego cji indukcji magnetycznej do wnętrza 40 prądu transportu na dynamiczne anomalia charakterystyk prądowo-napięciowych. 1 – z przepływem 2500 nadprzewodnika. O ile więc efekt Halla DB = 0.004 T, 2 – DB = 0.003 T 1 przynosi głównie informacje o koncen2000 yw przesunięcia związanego z 20indukcji magnetycznej B na powierzchni nadprzewodnika, tracji nośników prądu w półprzewodniprądu transportu na dynamiczne anomalia charakterystyk prądowo-napięciowych. B 1500 ku i ich znaku, 1 to – dynamiczne anomalie 80 0 charakterystyk-prądowo napięciowych – B = 0.003 T 1000 przynieść mogą dane na temat 1 prędko3 100 200 300 400 60 0 ści wnikania 500 strumienia magnetyczne2 paramego do nadprzewodnika, a więc 2 B(mT) 0 tru związanego ze stabilności magne40 tyczną nadprzewodnika, natomiast ich 0,2 0,3 0,4 0 1 kształt zależeć będzie od jakości nadB(T) 20 przewodnika. Eksperymentalnie zmierzone anomalia wysokonadynamiczne dynamiczne w parametru B0, opisującego zależność od pola magnetycznego prądu krytycznego typu YBaCuO 0 2 rakterystyk prądowo-napięciowych: 1 – B0 = 0.001 T, 2 – B0 = 0.03 T, B0 = 0.1 temperaturowej T, B = 0.01 ceramiki T są pokazane na rysunku 4.

V(uV)

s matematyczny tego efektu wymaga więc rozpatrzenia dynamiki wnikania magnetycznego do nadprzewodnika, przy uwzględnieniu przepływu prądu co ogólnie opisane jest równaniem dyfuzji magnetycznej: 0



 B 100B 200  2 x jesttzależność Halla B(mT) pik

Rys. 5. Wpływ przesunięcia indukcji magnetycznej B na powierzch 300 400 (1)

przepływem prądu transportu na dynamiczne charakterys matematyczny tego anomalia efektu wyalogiem do efektu efektu od rozmiarówOpis próbki, w tym maga = 0.004 T, 2 – B = 0.003 T więc rozpatrzenia dynamiki wnikania strumienia magnetycznego do szerokości, co pokazuje rysunek 7. Rys. 6. Wpływ parametru B , opisującego zależność od pola magnetycznego prądu krytycznadprzewodnika, przy uwzględnieniu nego na dynamiczne anomalia charakterystyk prądowo-napięciowych: jest indukcją magnetyczną, natomiast  współczynnikiem dyfuzji, x – prądu zmienną Opis matematyczny tego transportu, efektu wymaga przepływu co ogól- więc ro 1 – B = 0.001 T, 2 – B = 0.03 T, B = 0.1 T, DB = 0.01 T 0 strumienia magnetycznego do nadprzewodnika, nie opisane jest równaniem dyfuzji przy uw tw–parametru czasem. B , opisującego zależność od pola magnetycznego prądu krytycznego na dynamiczne magnetycznej: 0 ogólnie opisane jest równaniem dyfuzji magne tak skomplikowanego przypadku, w w czasie rakterystyk prądowo-napięciowych: 1 – B0jakim = 0.001jest T, 2umieszczony – B0transportu, = 0.03 T, Bco = zmiennym 0.1 T, B = 0.01 T 2000 netycznym materiał nadprzewodnikowy, przez który płynie prąd, trudno2 jest w BtymB isłe rozwiązanie (1),zależność stąd też wpik niniejszej przedstawiono alogiem do efekturównania Halla jest efektu pracy od rozmiarów próbki,rezultaty (1)  1500 2 obliczeń anomalii – pik efektu uzyskanych metodami szerokości,dynamicznych co pokazuje rysunek 7. x 2 t jącymi. Rezultaty 1000 przedstawione są na rysunkach 5-6. 0

V(uV)

500

2000 0 V(uV)

1500 0 1000

0,2

20,4

0,6 B(T)

gdzie: B jest indukcją magnetyczną, natomiast  współcz gdzie: B jest indukcją magnetyczną, natomiast położenia, t – czasem. g współczynnikiem dyfuzji, x – zmienną położenia, t – czasem. Dla tak skomplikowanego przypadku, jakim jest umie polu magnetycznym materiał nadprzewodnikowy, przez Dla tak skomplikowanego ścisłe równania (1), przypadku, stąd też w niniejsze 0,8 uzyskać 1 1,2 rozwiązanie jest umieszczonyanomalii w zmiennym wyników obliczeńjakim dynamicznych – pik e w czasie polu magnetycznym materiał aproksymującymi. Rezultaty przedstawione są na rysunkach nadprzewodnikowy, przez który płynie

prąd, trudno jest uzyskać ścisłe rozwiązanie równania (1), stąd też w ni1 niejszej pracy przedstawiono rezultaty w rozmiarów próbki nadprzewodnikowej – szerokości (2xm) na dynamiczne anomalia wyników obliczeń dynamicznych anoNadmieńmy,0 że efekt ostat-m,gnetycznego dodaje 2 - xm = 0.0005 msię magnetyzacja malii – pik efektu uzyskanych metodayk prądowo-napięciowych: 1 –Halla xm =w 0.012 nich latach przeżywa pewnego rodza- ośrodka. Za prace poświęcone spino- mi aproksymującymi. Rezultaty przed0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 1,2 ju renesans, ze względu na odkrycie wej naturze efektu Halla Klaus von stawione są na rysunkach 5-6. przez Klausa von Klitzinga (urodzone- Klitzing B(T) został uhonorowany w 1985 r. go w 1943 r. w Środzie Wielkopolskiej) nagrodą Nobla. Analogiem do efektu Halla jest zależkwantowego efektu Halla, związanego ność pik efektu od rozmiarów próbki, z obserwacją stanów spinowych elek- Różnica eksperymentalna pomiędzy w tym przypadku szerokości, co pokatronów. Obserwuje się także anomalny obiema metodami polega zasadniczo zuje rysunek 7. na dynamiczne anomalia w rozmiarów nadprzewodnikowej (2xmże) badania efekt próbki Halla w materiałach magnetycz-– szerokości nie tylko na tym, materiałów nych, gdzie do przyłożonego pola manadprzewodnikowych z definicji prowaprof. dr hab. Jacek Sosnowski yk prądowo-napięciowych: 1 – xm = 0.012 m, 2 - xm = 0.0005 m Rys. 7. Wpływ rozmiarów próbki nadprzewodnikowej – szerokości (2xm) na dynamiczne anomalia charakterystyk prądowo-napięciowych: 1 – xm = 0.012 m, 2 - xm = 0.0005 m 500

Jacek Sosnowski

urządzenia dla energetyki

Rozdzielnice gazowe pierwotnego i wtórnego rozdziału energii, transformatory olejowe

do 36 kV

Ormazabal Polska Sp z o.o. 95-100 Zgierz ul. Dąbrowskiego 6/8 tel./fax: +48 42 659 36 13 www.ormazabal.com

Posiadamy certyfikaty Instytutu Energetyki i Energopomiaru

energetyka na świecie

Nowa Strategia Energetyczna Unii Europejskiej W ostatnim czasie Parlament Europejski przyjął rezolucję zatytułowaną „W kierunku nowej strategii energetycznej dla Europy 2011–2020”1. Jest to dokument, który traktować należy jako jeden z pierwszych, mogących stać się wyraźnym planem działania UE w dziedzinie energetyki na najbliższe lata. Należy stwierdzić, że dokument taki był Unii bardzo potrzebny, biorąc pod uwagę jej dotychczasowe działania na polu energetyki. oszczególne kraje podejmowały jak dotąd indywidualne decyzje oraz działania, które miały niebagatelny wpływ na energetyczne bezpieczeństwo całej Unii Europejskiej. Warto dodać, że działania te nie były działaniami skoordynowanymi ani też konsultowanymi z innymi krajami wspólnoty. Dokument będący przedmiotem zainteresowania poniższej analizy ma szansę zmienić ten niekorzystny stan rzeczy, z korzyścią dla każdego z państw UE. W dotychczasowych działaniach poszczególnych

urządzenia dla energetyki

państw członkowskich Unii Europejskiej bardzo trudno było dostrzec znamiona zasady solidarności, bardzo istotnej w procesie integracji europejskiej. Sytuację tą, jak też kilka innych, niekorzystnych dla Unii zjawisk, omawiany dokument ma na celu zmienić.

Wyzwania dla energii w XXI wieku Rolę oraz wartość omawianego dokumentu należy rozpatrywać przede wszystkim poprzez pryzmat wyzwań,

jakie stoją przed Unią w ciągu najbliższych lat. Warto zwrócić uwagę na fakt, że w najbliższym okresie czasu, Unii Europejskiej potrzebne będą nowe inwestycje w dziedzinie energetyki, w związku z dynamicznym rozwojem energochłonnego przemysłu. Rozwój tego rodzaju inwestycji będzie natomiast możliwy wówczas, gdy poszczególne przedsiębiorstwa będą miały możliwość planowania swoich przedsięwzięć w oparciu o stabilne ramy prawne. Współcześnie, tego rodzaju uregulowania nie są

energetyka na świecie rozwinięte w wystarczającym stopniu. Na tego rodzaju braki zwraca uwagę omawiana niżej rezolucja. Ważnym elementem poruszanym w analizowanym dokumencie jest kwestia konieczności stymulowania przez Unię Europejską przedsiębiorstw i ich projektów na rynku energii. W przypadku terenów słabiej rozwiniętych nie wykluczone jest bowiem to, że rynek nie będzie w stanie samodzielnie sfinansować strategicznych z punktu widzenia UE inwestycji energetycznych. Z tego powodu może okazać się niebawem, że konieczna im będzie pomoc finansowa ze strony Unii Europejskiej. To właśnie zagadnienie szczególnie mocno podkreśla uchwalona rezolucja Parlamentu Europejskiego.

Rozwój pomimo kryzysu W omawianym dokumencie istotną rolę zajmuje stwierdzenie, iż nie bez znaczenia dla przyszłości energetycznej stabilności UE pozostaje światowy kryzys gospodarczy, który znacząco opóźnił część zaplanowanych inwestycji, takich jak gazociąg Nabucco, który w stosunku do gazociągu Nord Stream pozostaje w fazie planów, podczas gdy jego północny odpowiednik podaje już możliwe daty zakończenia inwestycji. Rozważając celowość wprowadzenia opisywanej rezolucji należy brać pod uwagę opisane wyżej kwestie. Rezolucja Parlamentu Europejskiego „W kierunku nowej strategii energetycznej dla Europy 2011–2020” jest także próbą dostosowania działań oraz celów Unii do nowych warunków, jakie stworzyło wprowadzenie Traktatu Lizbońskiego. Wychodzi ona także naprzeciw niedostatecznemu prawodawstwu Unii Europejskiej w zakresie energetyki. Jednym z głównym celów Unii Europejskiej w świetle omawianego dokumentu powinno stać się ukończenie wewnętrznego europejskiego rynku energii. Istotnym zapisem powyższej rezolucji w tym aspekcie jest konieczność wprowadzenia sankcji, za nieprzestrzeganie przepisów, służących temu celowi. Jest to zagadnienie szczególnie istotne biorąc pod uwagę to, że jak dotąd, po pierwsze nie istniały tego rodzaju przepisy, które zmuszałyby poszczególne państwa członkowskie do prowadzenia polityki energetycznej zgodnej z celami całej Unii. Po drugie natomiast, podejmowanie tego rodzaju działań i decyzji przez poszczególne państwa bez konsultacji z pozostałymi krajami członkowskimi Unii stało się na przestrzeni ostatnich lat niepisaną zasadą. Wprowadzenie represji dla poszczególnych państw członkowskich w postaci sankcji za nieprzestrzeganie stworzonego w tym celu porządku prawnego mogłoby zmienić ten niekorzystny dla Unii stan rzeczy.

W kierunku reform instytucjonalnych Istotnym i daleko idącym pomysłem zawartym w rezolucji Parlamentu Europejskiego jest wezwanie Komisji Europejskiej do przyjrzenia się obecnym zadaniom dwóch kluczowych z punktu widzenia europejskich interesów energetycznych instytucjom: Agencji do Spraw Współpracy Organów Regulacji Energetyki ACER oraz Europejskiej Sieci Operatorów Systemów Przesyłowych ENTSO2. Parlament Europejski wzywa jednocześnie do zweryfikowania ich kompetencji oraz mandatu do sprawowania przez nie swoich zadań. W rezolucji zawarta została tym samym propozycja zmian instytucjonalnych, które zdaniem eurodeputownych mogłyby przyczynić się do zwiększenia sprawności Unii Europejskiej w podejmowanych przez nią decyzjach na płaszczyźnie energetycznej. Istotną kwestią poruszaną w omawianej rezolucji Parlamentu Europejskiego jest także założenie, że do 2020 roku powinna zostać osiągnięta integracja sieci energetycznych i gazowych oraz integracja sieci energii elektrycznej na obszarze całej Unii Europejskiej. Przyspieszenie prac nad dywersyfikacją źródeł i kanałów dostaw energii do Europy powinno stać się jednym z priorytetów Unii do zrealizowania w najbliższym dziesięcioleciu. Faktem jest, że hasło to powtarzane jest regularnie od wielu już lat, nie mniej jednak określenie ram czasowych dla procesu dywersyfikacji poprzez integrację sieci gazowych i energetycznych do roku 2020 wydaje się być istotną zmiana w tym zakresie. Ważną kwestią poruszaną w omawianym dokumencie jest także postulat Parlamentu Europejskiego o włączenie Europejskiej Służby Działań Wewnętrz-

nych do czynności, mających zdyscyplinować poszczególne kraje Unii Europejskiej do mówienia jednym głosem w sprawach energetyki. Potrzeba tego stanu rzeczy jest niepodważalna. Jak dotąd każde z państw członkowskich postrzegało swoje energetyczne inwestycje jako swój indywidualny interes. Często jednak działanie to godziło w interes zbiorowy Unii Europejskiej jako całości. Włączenie Europejskiej Służby Działań Wewnętrznych do tego procesu mogłoby przyczynić się do zdyscyplinowania poszczególnych państw członkowskich oraz doprowadzić ostatecznie do ujednolicenia polityki energetycznej całej Unii Europejskiej. Kwestia konieczności zapewnienia dywersyfikacji źródeł oraz kanałów dostaw surowców energetycznych do Unii Europejskiej zajmuje w omawianym dokumencie bardzo ważne miejsce. W tym aspekcie dokument ten mówi także o konieczności zagwarantowania wspólnego głosu Unii w stosunkach zewnętrznych. Należy jednak podkreślić, że posłowie w przyjętej przez siebie rezolucji zachęcają do działań mających służyć energooszczędności oraz zwiększenia wydajności energetycznej. Przyjęta przez Parlament Europejski rezolucja krytycznie ocenia dotychczasowy program Transeuropejskich Sieci Energetycznych, który określa ona jako nieefektywny. Wskazuje na konieczność dostosowania go do celów Pakietu Energetyczno – Klimatycznego oraz Trzeciego Pakietu dotyczącego rynku wewnętrznego.

Przyszłość to innowacje Istotnym postulatem zawartym w rezolucji Parlamentu Europejskiego jest konieczność dalszego rozwijania inicjatywy DESERTEC oraz TRANSGREEN. Pro-

urządzenia dla energetyki

energetyka na świecie kie państwa Unii Europejskiej oraz kraje aspirujące do członkostwa.

Ta strategia ma szanse

jekty te zakładają czerpanie energii dla Europy z baterii słonecznych rozmieszczonych w północnej Afryce oraz z innych alternatywnych źródeł3. Do 2050 roku z tego rodzaju źródeł ma do Europy trafić aż 15% jej rocznego zapotrzebowania na energię. Jest to istotny pomysł, który powinien być aktywnie wspierany przez Unię Europejską, ponieważ w pewnej perspektywie czasu to właśnie alternatywne źródła energii mogą stanowić o konkurencyjności unijnej gospodarki. Po za alternatywnymi źródłami energii rezolucja wskazuje na konieczność prowadzenia dalszych badań nad syntezą jądrową, jako perspektywicznym źródłem energii. Podkreśla przy tym konieczność szybkiego nadrobienia braków w tworzeniu porządku prawnego w tej kwestii wobec państw członkowskich, które podjęły już badania w tym kierunku. Mówi także o konieczności edukacji mieszkańców Europy na temat korzyści i zagrożeń związanych z budową elektrowni funkcjonujących w oparciu o technologie jądrowe. W ciągu najbliższych lat rozwój tego rodzaju elektrowni wydaje się bowiem nieunikniony. Rezolucja mówi więc o kwestiach, o których należy pamiętać, zanim podejmie się kroki w celu pozyskiwania energii z tego rodzaju źródeł. Istotną także z polskiego punktu widzenia jest informacja zawarta w rezolucji która mówi, iż należy rozważnie prowadzić politykę wykluczającą węgiel, jako istotne źródło energii w Unii Europejskiej. Należy przyznać rację parlamen-

urządzenia dla energetyki

tarzystom w dokonanej przez nich refleksji. Warto bowiem wykorzystywać wciąż jeszcze duże złoża węgla kamiennego, stosując wobec nich innowacyjne metody eksploatacji, takie jak technologia CCS4. Przyglądając się postulatom zawartym w rezolucji Parlamentu Europejskiego warto zwrócić uwagę na fakt, że realizacja zapisów opisywanej rezolucji możliwa będzie przede wszystkim przy politycznym wsparciu ze strony każdego z państw członkowskich jak i całej Unii. Warto więc odnieść tezy zawarte w rezolucji do realnych możliwości ich politycznego wsparcia. W tym aspekcie odpowiednim rozwiązaniem wydaje się być pomysł Europejskiej Wspólnoty Energetycznej, projektu Jacquesa Delorsa oraz Jerzego Buzka5. W ramach tego rodzaju rozwiązania wspomniana strategia mogłaby być realizowana w odpowiedni, dynamiczny sposób. Inicjatywa Europejskiej Wspólnoty Energetycznej porównywana jest do energetycznego Schengen, ponieważ dzięki niej, zniknąć mają wszelkie granice wewnątrz Unii Europejskiej, w tym wypadku granice dla rynku gazu, ropy oraz energii elektrycznej. Istotną korzyścią płynącą z tego rodzaju koncepcji byłoby natomiast to, że jej akceptacja warunkowałaby przyjęcie danego kraju do Unii Europejskiej. W ten sposób postulaty Rezolucji Parlamentu Europejskiego „W kierunku nowej strategii energetycznej dla Europy 2011–2020” mogłyby zostać usankcjonowane, a przez to realizowane w praktyce przez wszyst-

Warto zastanowić się nad tym czy przyjęta rezolucja faktycznie przyczyni się zmian w dotychczasowym działaniu Unii Europejskiej na płaszczyźnie energetycznej. Analizując przedstawione powyższej zapisy rezolucji oraz wnioski z nich płynące należy stwierdzić, że dokument ten wskazuje na pewne działania, które mogą okazać się korzystne dla rozwoju polityki energetycznej Unii Europejskiej na przestrzeni kolejnych lat. Dokument ten wydaje się być także podsumowaniem dotychczasowych rozważań na temat tego, co należy zrobić, aby Unia Europejska ostatecznie zdywersyfikowała swojej kanały oraz źródła dostaw energii. Podsumowanie to stanowić powinno jednak zamknięcie etapu którego jest zwieńczeniem oraz oznaczać przejście do kolejnego etapu, fazy faktycznych działań w tym kierunku. Postulowana przez Delors`a i Buzka Europejska Wspólnota Energetyczna mogłaby w istotny sposób przyczynić się do realizacji postulatów zawartych w przyjętej przez Parlament Europejski rezolucji. Istotne jest to, aby przyjęcie omawianego dokumentu stało się wydarzeniem, pozwalającym na przejście od słów do czynów w kierunku faktycznej realizacji strategii energetycznej dla Europy na najbliższe lata. Tomasz Niedziółka, ekspert ds. polityki energetycznej UE w Fundacji Amicus Europae, autor artykułów i analiz z zakresu bezpieczeństwa energetycznego Polski i UE

Przypisy 1. „W kierunku nowej strategii energetycznej dla Europy 20112020”, http://www.europarl.europa. eu/sides/getDoc.do?pubRef=-// EP//NONSGML+MOTION+B7-20100148+0+DOC+WORD+V0//PL 2. Za stroną: https://www.entsoe.eu/ 3. Za stroną: http://www.desertec.org/ en/concept/ 4. T. Niedziółka, „Technologia CCS a polityka bezpieczeństwa energetycznego UE”, http:// www.kwasniewskialeksander. pl/foundationb. php?mode=view&id=73 5. T. Niedziółka, „Europejska Wspólnota Energetyczna. Szanse dla gospodarki i perspektywy zmian”, http:// www.kwasniewskialeksander. pl/foundationb. php?mode=view&id=157

dział naukowo-techniczny

Odkrycia i osiągnięcia roku 2010 Kończący dekadę rok 2010 obfitował w dokonania naukowe oparte na odnoszących się do zmieniających klasyczne wyobrażenie na temat zasad rządzących kosmosem przesłanek, związanych z osiągnięciami teorii „nowej fizyki”. Prezentujemy selektywny – i subiektywny – przegląd kluczowych zdobyczy w tym zakresie, które związane są, choćby pośrednio, z otwarciem nowych możliwości przetwarzania lub pozyskiwania energii.

Prawa cząstek elementarnych sprawdzalne w makroświecie Redakcja tygodnika „Science” za najważniejsze dokonanie naukowe roku 2010 uznała „maszynę kwantową” zbudowaną przez grupę amerykańskich fizyków pod kierunkiem Andrew Clelanda i Johna Martinisa z Uniwersytetu Kalifornijskiego w Santa Barbara. Przeprowadzili w niej eksperyment, polegający na zmuszeniu przedmiotu widocznego gołym okiem, żeby zachowywał się jak cząstka elementarna. Do tego celu wykorzystano półprzewodzący drucik, który miał długość równą grubości ludzkiego włosa. Zgodnie z zasadami mechaniki kwantowej, cząstka elementarna może znajdować się jednocześnie w dwóch różnych miejscach, co jest nie do pomyślenia w świecie mechaniki klasycznej. Naukowcom udało się jednak wywołać w umieszczonym w „maszynie kwantowej” obiekcie zachowanie zgodne z mechaniką kwantową, obowiązującą w świecie cząstek elementarnych. W opublikowanych w marcu 2010 r. na łamach tygodnika „Nature” wynikach eksperymentu naukowcy wyjaśnili, jak doszło do tak przełomowego dokonania. Podczas eksperymentu schłodzili oni półprzewodnik do temperatury niemal zera bezwzględnego, dzięki czemu drucik znalazł się w stanie najmniejszej możliwej energii, co porównać można do struny instrumentu, która przestaje wibrować. Następnie podnieśli poziom energii o najmniejszą możliwą porcję, czyli o kwant, wywołując wibracje obiektu. Następnie wprowadzili „strunę” w stan tzw. superpozycji, właściwy dla świata cząstek elementarnych, kiedy obiekt posiada dwie właściwości naraz, teoretycznie wykluczające się. W tym przypadku były to dwa różne drgania na raz. Mechanika kwantowa, której podstawy zdefiniowano już w początkach XX wieku, pozwala m.in. na pozorne złamanie zasady zachowania energii, co ma kolosalne znaczenie dla termodynamiki i produkcji entropii w urządzeniach i systemach energetycznych.

urządzenia dla energetyki

dział naukowo-techniczny pozwoli mu następnie prawidłowo interpretować odchylenia od wzorców stworzonych na podstawie tych danych. Do stworzenia wzorca danych zostanie użyte 70 typów źródeł online, w tym np. m.in. Wikipedia i Google Maps. Docelowo LES posłuży do tworzenia modeli i obrazów populacji ludzkich i do odczytywania danych o nich w nowy sposób. Ma to pomóc w wypracowywaniu rozwiązań problemów, z jakimi borykają się nowoczesne społeczeństwa. Symulator informować ma nas w przyszłości np. o tym, że światowej gospodarce zagraża kryzys finansowy, nadciąga pandemia grypy lub wojna, a także dostarczać prognoz dotyczących problemów energetycznych. Naukowcy uważają, że powiązanie i przetworzenie ogromnej ilości danych docierających do LES w czasie rzeczywistym możliwe będzie dzięki zastosowaniu technologii sieci semantycznych.

Rekordowa energia generatorem odkryć

Komputer przewidujący przyszłość? Z kolei najbardziej ambitnym projektem komputerowym wszechczasów okrzyknięto Living Earth Simulator – w skrócie LES, czyli tworzony w ramach inicjatywy FuturICT przez zespół pod kierownictwem dr. Dirka Helbinga projekt, porównywalny do Wielkiego Zderzacza Hadronów. LES, w odróżnieniu od tego ostatniego, który dostarcza informacji o Wszechświecie, jego budowie i układzie cząstek elementarnych, ma symu-

urządzenia dla energetyki

lować i przewidywać wszystko, co związane jest z aktywnością zwierząt i roślin oraz człowieka na Ziemi. Living Earth Simulator, określany jako akcelerator wiedzy, pracować będzie w oparciu o maksimum dostępnych twardych faktów i danych zbieranych w czasie rzeczywistym z całego świata, ze wszystkich możliwych dziedzin. Po wprowadzeniu przez naukowców do systemów komputerowych ogromnych ilości danych, system będzie musiał przyswoić sobie ich znaczenie, co

Kolejnym przełomem w fizyce – tym razem związanym ze wspomnianym już Wielkim Zderzaczem Hadronów – określono w kręgach naukowych start cyklu zderzeń protonów przy energii 7 TeV. Zderzeń cząstek z taką energią, jaką osiągnięto w LHC, nie wykonało wcześniej żadne inne laboratorium na świecie. Tym samym Zderzacz rozpoczął gromadzenie milionów megabajtów danych, w których naukowcy szukać będą dowodów na potwierdzenie nowych teorii i odkryć naukowych. Elektronowolt jest jednostką energii, prędkości i masy używaną w fizyce cząstek elementarnych. Dla porównania, 1 GeV (Gigaelektronowolt) – mniejszy tysiąc razy od 1 TeV – to mniej więcej energia pojedynczego protonu w stanie spoczynku. Large Hadron Collider (Wielki Zderzacz Hadronów) to kołowy akcelerator cząstek, znajdujący się w ośrodku badawczym CERN pod Genewą. Umieszczony w kolistym tunelu o średnicy ok. 9 km, znajduje się 100 metrów pod ziemią. W obiekcie przyspieszane są dwie przeciwbieżne wiązki cząstek (najczęściej protonów), które następnie zderzają się ze sobą. Naukowcy próbują doprowadzić do takiego skupienia materii, które umożliwi powstanie cząstek cięższych niż te, które obserwować można na co dzień. Do rejestracji cząstek, pojawiających się w miejscach zderzeń, służą cztery zestawy detektorów (ATLAS, CMS, ALICE i LHCb) na obwodzie akceleratora. Każdy zaprojektowany został do wykrywania innego rodzaju cząstek i zjawisk. Wspólnie będą dostarczały naukowcom 3 tys. GB danych dziennie, co daje dziesiątki PB (petabajtów, czyli milionów gigabajtów) danych rocznie. Obserwacja powstawania i rozpadu cząstek ma na celu uzyskanie w warunkach laboratoryjnych dowodów na istnienie

dział naukowo-techniczny cząstek i procesów, o których na razie mówią tylko teorie. Jedną z nich bozon Higgsa – cząstka, od której zależeć ma masa wszystkich innych (m.in. protonów, elektronów, neutronów). Niewykluczone, że zostanie ona odkryta już w ciągu kilkunastu miesięcy, kiedy w LHC będzie dochodziło do zderzeń z energią ok. 7 TeV (teraelektronowoltów). Istnieje też, jak informuje CERN, duża szansa na odkrycie którejś z tzw. cząstek supersymetrycznych, czyli nieznanych dotąd odpowiedników cząstek elementarnych. Część z nich, w wyniku zmniejszenia się gęstości materii we wszechświecie, mogła już zaniknąć, ale niektóre prawdopodobnie istnieją nadal. Z nich mogłaby składać się tzw. ciemna materia. Jak poinformowano w komunikacie CERN: „Detektory ATLAS i CMS będą mogły zebrać dane, które pozwolą im podwoić zakres energii, w których będą poszukiwały nieznanych cząstek. Do tej pory mogły szukać cząstek supersymetrycznych o masie do 400 GeV. Teraz będą mogły szukać cząstek o masie do 800 GeV”. Skonstruowanie akceleratora cząstek elementarnych, który jest wspólnym projektem 20 państw europejskich zrzeszonych w Europejskiej Organizacji Badań Jądrowych (CERN) trwało 20 lat. Polska należy do tej organizacji od 1991 r.

Energia z antymaterii już w zasięgu ręki Naukowcom z tego ośrodka udało się także w ub. roku, po raz pierwszy w historii, pochwycić trwałe cząstki antymaterii. Jej moc szacowana jest na 100 razy większą niż moc bomby wodorowej o tej samej masie. Dla porównania – skuteczność konwersji masy na energię w przypadku bomby wodorowej wynosi 1%, w przypadku zaś spotkania antymaterii z materią aż 100%. Jest to zatem najpotężniejsze źródło energii we Wszechświecie. Antymateria, której istnienie teoretycznie przewidział Paul Dirac, za co dostał Nobla w 1933 roku, to układ antycząstek, czyli cząstek elementarnych podobnych do tych występujących w zwykłej materii (koinomaterii), ale o przeciwnym znaku ładunku elektrycznego oraz wszystkich tzw. addytywnych liczb kwantowych. Anty-elektrony produkowane były dotąd poprzez rozkład radioaktywny, anty-atomy zaś są tworzone w CERN od 1995 roku. Dotychczas jednak, zgodnie z twierdzeniem, wg którego w chwili kontaktu antymaterii z materią obie ulegają anihilacji, Any-elektrony szybko anihilowaly „zwykłe” atomy. Tym razem specjalistom z CERN udało się uchwycić w pułapkę magnetyczną 38 atomów antywodoru na ok. 1/10 sekundy. Choć to w istocie znaczące osiągnięcie naukowe, to do stworzenia większych

fragmentów trwałej anty-materii, a co za tym idzie wykorzystania jej do produkcji potężnej energii, dzieli nas jeszcze sporo czasu.

cesory o kilkunastogigahercowych taktowaniach.

Materiał przyszłości Noblem z fizyki uhonorowani zostali 51-letni Andre Geim i 36-letni Konstantin Novoselov za odkrycie grafenu, czyli nowej postaci węgla, która jest najcieńszym i najbardziej wytrzymałym znanym materiałem. Znajduje on zastosowanie w konstruowaniu m.in. przejrzystych ekranów dotykowych i baterii słonecznych. Naukowcy wyizolowali grafen z kawałka grafitu, który można znaleźć w zwykłym ołówku.

Grafen zbudowany jest z pojedynczej warstwy atomów węgla tworzących połączone pierścienie sześcioczłonowe i może być uważany za ostatni element szeregu wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych, stanowiąc domniemane brakujące ogniwo wśród struktur węgla – długo poszukiwaną formą dwuwymiarową. Wcześniej znano formy trójwymiarowe – diament i grafit oraz jednowymiarowe nanorurki, formą zerowymiarową są fulereny. Wszystkie one są super wytrzymałe i doskonale przewodzą prąd elektryczny oraz ciepło. Niewykluczone zatem, że właśnie na tej jednej z najbardziej obiecujących form opierać się będzie technologia przyszłości. Jego właściwości, podobnie jak fullerenów i nanorurek przyczynią się, jak prognozują specjaliści, do wyeliminowania krzemu, który obecnie stanowi główny element w urządzeniach elektronicznych. Jak podkreślają, to właśnie grafen stanowi pomost między klasyczną fizyką materiałową a elektrodynamiką kwantową. Znajdzie on zastosowanie w nowej generacji diodach, heterozłączach, fotorezystorach, urządzeniach fotowoltaicznych, ogniwach odwracalnych i nieodwracalnych, przy magazynowaniu wodoru, w nowych reagentach chemicznych i katalizatorach, czujnikach nowej generacji i elementach optycznych o grubości pojedynczych atomów. Mikroskopijne elementy elektroniczne oparte na grafenie mogą posłużyć np. do stworzenia przezroczystych ekranów, czy elastycznych urządzeń. Pierwszym z przełomowych odkryć i możliwych zastosowań grafenu są pro-

Grafenowy tranzystor, źródło. physorg.com

Tranzystor grafenowy jaki powstał w laboratoriach IBM osiągnął częstotliwość 26 GHz – i to w pojedynczym tranzystorze o wymiarze 150 nm, podczas gdy krzemowe procesory by osiągnąć taktowanie od 2 do 3GHz, korzystają z blisko 300 milionów tranzystorów w technologii 45nm lub 65nm. Co ciekawe, nagrodzeni uczeni w swoim laboratorium w Manchesterze korzystali także z materiału polskiej produkcji. Polska metoda uzyskiwania grafenu czeka na opatentowanie. Inżynierowie z Instytutu Technologii Materiałów Elektronicznych (ITME) przy wspar-

Microprocesor

ciu Wydziału Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego od 2007 r. doskonalą technologię wytwarzania grafenu dla zastosowań praktycznych, czyli grafenu epitaksjalnego osadzanego na węgliku krzemu. Nobliści rozwijali pomysł chemicznego oddziaływania na własności grafenu, uzyskując z materiału przewodzącego – dielektryk, wykorzystując obok płatków grafenu także próbki polskiej produkcji.

urządzenia dla energetyki

konferencje i seminaria

Schneider Electric na V Forum Energetycznym W Sopocie, na początku listopada tego roku odbyło się V Forum Energetyczne, będące kontynuacją Forum Ekonomicznego w Krynicy. Wśród ponad 60 panelistów znaleźli się przedstawiciele rządów, parlamentów, firm energetycznych i instytutów naukowych z krajów Europy Środkowo-Wschodniej, a także Europy Zachodniej i USA. Jednym z partnerów spotkania była firma Schneider Electric.

unktem wyjścia obrad tegorocznego Forum, odbywającego się w dniach 8-10 listopada b.r, była przyszłość sektora energetycznego w Unii Europejskiej. Otwarta dyskusja dotyczyła głównie wyzwań i zagrożeń związanych z polityką energetyczną oraz zagadnień dotyczących tego, jak region Europy Środkowej wpływać może na decyzje podejmowane w tym obszarze przez Unię Europejską. Firma Schneider Electric aktywnie uczestniczyła w dwóch debatach Restrukturyzacja sektora energetycznego w Europie Środkowo Wschodniej oraz Pakiet klimatyczny UE – wyzwania dla sektora energetycznego. W konferencji Restrukturyzacja sektora energetycznego w Europie Środkowo Wschodniej, która odbył się 10 listopada, wraz z Jaroslavem Zlabekiem, Prezesem Zarządu Schneider Electric Polska, wzięli udział Dariusz Marzec, szef zespołu energetyki i zasobów naturalnych KPMG, Marek Szostek, Wiceprezes Polskiej Grupy energetycznej, Piotr Luba z PricewaterhouseCoopers, Sean Gammons, przedstawiciel firmy NERA oraz Jan Bury, Wiceminister Skarbu Państwa. Eksperci położyli nacisk na konsekwentną, długofalową i spójną politykę energetyczną wszystkich państw Unii Europejskiej. – Fakty są takie, że musimy ograniczyć światową emisję CO2 o połowę do 2050 r. Jednocześnie jednak popyt na energię wzrośnie w tym czasie dwukrotnie. W tej sytuacji efektywność energetyczna to najlepsze rozwiązanie na wyzwania, jakie stawia przed nami współczesna cywilizacja. Już teraz mamy narzędzia pozwalające na redukcję energii w gospodarstwach domowych i w miejscach pracy, które pozwalają generować ogromne oszczędności widoczne na rachunkach za energię elektryczną oraz lepiej zarządzać wyprodukowaną już energią – powiedział Jaroslav Zlabek. W dyskusji Pakiet klimatyczny UE – wyzwania dla sektora energetycznego, w której obok firmy Schneider Electric uczestniczyli Almeida Goncalo Garrigu-

urządzenia dla energetyki

es Polska, Marta Szigeti Bonifert z Regionalnego Centrum Ekologicznego na Europę Środkową i Wschodnią oraz Michael LaBelle Limax Energy Consulting, paneliści podzielili pogląd, że zacieśnienie współpracy krajów regionu w dziedzinie energetyki może pozwolić na zbliżenie stanowisk i uzyskanie większego wpływu na unijną politykę energetyczną. Celem, do którego powinny zmierzać kraje Europy Środkowej i Wschodniej to stworzenie wspólnego, europejskiego rynku energii, wzmożona edukacja społeczeństwa i świadome wykorzystywanie energii dzięki zastosowaniu nowych, zielonych technologii.

– Firmy takie jak Schneider Electric mogą aktywnie uczestniczyć w poprawie świadomości środowiskowej. Przykładowo w 2009 r. ogłosiliśmy uruchomienie inicjatywy Energy University www. myenergyuniversity.com. Niezależne internetowe centrum edukacyjne, stworzone przy współpracy z ekspertami ds. zarządzania energią, dostarcza informacje do skutecznego wdrażania efektywnie energetycznych rozwiązań dla biznesu, jest źródłem wiedzy i rozwiązań, które przekładają się na wymierne oszczędności zarówno dla budżetu jak i środowiska - powiedział Jaroslav Zlabek.

targi

Trzecie Lubelskie Targi Energetyczne ENERGETICS W dniach 23-25 listopada 2010 odbyła się trzecia edycja Lubelskich Targów Energetycznych ENERGETICS 2010. Siedziba imprezy, Centrum Targowo-Wystawiennicze Międzynarodowych Targów Lubelskich S.A., gościła w tym roku 3000 zwiedzających. odczas trzech dni targowych zapoznali się oni z ofertą ponad 100 firm. Zakres branżowy targów obejmował następujące sektory: Energetyka, Wytwarzanie, przesyłanie i rozdział energii, Elektroenergetyka, Maszyny i urządzenia, Aparatura pomiarowa, diagnostyczna i rejestrująca, Aparatura rozdzielcza i łączeniowa, Automatyka elektroenergetyczna, Sieci i instalacje elektroenergetyczne, Przekształcanie i kondycjonowanie energii elektrycznej, Zasilanie awaryjne i na sieć wydzieloną, Osprzęt eksploatacyjny i narzędzia, Kable i przewody, Elektrotechnika i elektronika, Wyroby przemysłu elektrotechnicznego, Wyroby przemysłu elektronicznego, Sprzęt oświetleniowy, Informatyka w energetyce, Energetyka alternatywna i odnawialna, Energia wodna, wiatrowa, słoneczna, wód geotermalnych, biomasa, Technologie pozyskiwania energii odnawialnej, Systemy oszczędzania zasobów energetycznych. Podczas targów odbyła się zorganizowana przez Stowarzyszenie Elektryków Polskich konferencja „Wykorzystanie energii słonecznej dla odbiorców indywidualnych i energetyki zawodowej w świetle nowego prawa energetycznego”, a także seminarium na temat energii odnawialnej, przygotowane przez Lubelski Klaster Ekoenergetyczny i spotkania brokerskie organizowane przez Business Support for North-East Poland, konsorcjum należące do sieci Enterprise Europe Network. Przeprowadzono również 40 spotkań biznesowych w tym 20 z firmami zagranicznymi i 20 pomiędzy firmami polskimi. Dużym zainteresowaniem cieszył się przygotowany przez Lubelską Okręgową Izbę Inżynierów Budownictwa cykl szkoleń dla inżynierów elektryków, inżynierów budownictwa, inspektorów nadzoru, projektantów, architektów, zakładów energetycznych, służb utrzymania ruchu, instalatorów, inwestorów, spółdzielni mieszkaniowych, deweloperów, zarządców budynków i przedstawicieli władz samorządowych. Poza zwyczajowo wręczanymi nagrodami targowymi przyznano Puchar Prezesa Polsko-Białoruskiej Izby Handlowo-Przemysłowej dla firmy prezentującej najefektywniejsze ekonomiczne rozwiązanie technologiczno-organizacyjne w za-

urządzenia dla energetyki

targi

kresie produkcji energii z biomasy. Wyłonionym w drodze konkursu laureatem została firma Protechnika z Łukowa. Komisja przyznała nagrodę Targową firmie KROMISS-BIS SP Z O.O. za słupy rurowe dla napowietrznych linii elektroenergetycznych o napięciu 400 kV oraz Instytutowi Tele I Radiotechnicznemu Z Warszawy za Hybrydowe sterowniki polowe MUPASZ 710 i MUPASZ 810 EXTREME. Wręczono także wyróżnienia: dla przedsiębiorstwa produkcyjnego BEZPOL SP.J za Układ Pomiaru Parametrów Ziemnozwarciowych KKZ, dla TWELVE ELECTRIC SP. Z O.O. za Baterię Kondensatorów Mocy – BK-T-3f oraz dla Instytutu Energetyki – Zakładu doświadczalnego w Białymstoku za Izolator Kompozytowy Wsporczy 20 kV. W kategorii „Wystrój stoiska i forma promocji targowej” III Lubelskich Targów Energetycznych ENERGETICS 2010 Komisja przyznała nagrodę Targową firmie KROMISS-BIS SP. Z O.O., a także wyróżnienie firmom NYNAS SP. Z O.O. i INERGIA SP. ZO.O. Patronat nad targami po raz kolejny objęli Wiceprezes Rady Ministrów, Minister Gospodarki Waldemar Pawlak, Wojewoda Lubelski, Prezydent Miasta Lublin, Przewodniczący Rady Miasta i Marszałek Województwa Lubelskiego. Ze strony wschodnich sąsiadów patronaty sprawowały Ambasador Ukrainy, Konsul Generalny Ukrainy w Lublinie, Konsul Honorowy Ukrainy w Chełmie, a także Polsko-Białoruskia Izba PrzemysłowoHandlowa. Jako Patroni Branżowi Targi wspierały: Urząd Regulacji Energetyki, Polskie Towarzystwo Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej, Polska Grupa Energetyczna SA, Stowarzyszenie Elektryków Polskich, Lubelska Okręgowa Izba Inżynierów Budownictwa, Polska Izba Producentów Urządzeń i Usług na Rzecz Kolei, Politechnika Lubelska, Lubelski Klaster Ekoenergetyczny, Stowarzyszenie Energii Odnawialnej, Towarzystwo Elektrowni Wodnych, PKP Przewozy Regionalne. Patronat medialny objęło szereg wydawnictw i portali branżowych, a także lubelska telewizja, radio i prasa regionalna. Kolejna edycja targów odbędzie się w terminie 15-17 listopada 2011.

urządzenia dla energetyki

targi

Mikronika – nowoczesność nagrodzona Na tegorocznych Międzynarodowych Targach Energetyki Expopower 2010 dwie ważne nagrody, w tym Złoty Medal przyznawany przez MTP, tradycyjnie już przypadły Mikronice. Liczne wyróżnienia i unikalna gama produktów zdają się dowodzić, że firma z polskim kapitałem, której początki datują się na niewesołe czasy realnego socjalizmu, może skutecznie przebić światową konkurencję, oferując rozwiązania zaskakujące swoim nowatorstwem.

śród nagród przyznanych Mikronice podczas ostatniej edycji Expopower znalazł się między innymi Złoty Medal za SYNDIS EMS – jeden z flagowych, stale udoskonalanych i zaopatrywanych w nowe zastosowania i rozwiązania produktów firmy. System SYNDIS, czyli zaawansowane technologicznie, zintegrowane oprogramowanie do zarządzania sieciami i stacjami energetycznymi wszystkich typów, obejmuje szeroką skalę zastosowań: od sterowania, poprzez nadzór i planowanie procesów w przemyśle, po działania biznesowe i ekonomikę. SYNDIS stosowany jest jako niezawodne narzędzie koordynujące prace służb dyspozytorskich i zabezpieczeniowych – zwłaszcza w energetyce. Umożliwia zarządzanie portfelami kontraktów i pełne uczestnictwo w rynku energii. Kontroluje także pracę ciągów technologicznych w automatyce przemysłowej. Nagrodzony moduł EMS systemu oferuje wyspecjalizowane funkcje do efektywnego zarządzania bieżącymi przepływami energii, umożliwiając wydajne, funkcjonale archiwizowanie bieżących danych pomiarowych, które wykorzystywane są do bilansowania i fakturowania. Ta warstwa sytemu SYNDIS umożliwia prognozowanie obciążeń oraz optymalne kojarzenie z zasobami energii, dzięki czemu pozwala na efektywne uczestnictwo w Rynku Energii. Niebagatelną zaletą SYNDIS jest uniwersalny interfejs użytkownika, umożliwiający two-

rzenie indywidualnych schematów gromadzenia danych i współpracę z różnymi urządzeniami. Na tegorocznych Targach Energetyki Mikronikę nagrodzono także za stoisko najbardziej sprzyjające realizacji strategii marketingowej. Dbałość o wszystkie aspekty funkcjonowania firmy, a także wieloletnie doświadczenie i rozległe obszary działania decydują o silnej pozycji Mikroniki na rynku. Firma, która jest dziś znaczącym dostawcą rozwiązań systemowych dla automatyki przemysłowej, opartych o własne oprogramowanie oraz bazę sprzętową i znajdujących zastosowanie w elektroenergetyce, metalurgii, przemyśle chemicznym, a także telekomunikacji, od dawna gości w ścisłej czołówce laureatów wielu prestiżowych konkursów. Również w zeszłym roku Mikronika zdobyła Złoty medal na Expopower za SYNDIS ES. 2009 przyniósł także Puchar Polskiego Towarzystwa Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej za System oceny jakości energii SYNDIS PQ podczas Targów Energetab. W 2008, również na Energetab, przyznano Mikronice złoty medal dla produktu „System monitoringu transformatorów”. System SYNDIS nagradzany jest natomiast od początku mijającej właśnie dekady. Mikronika zaś figuruje także jako laureat ubiegłorocznych Diamentów Forbesa oraz Gali Biznesu za lata 2003-2009.

Obecność firmy i jej instalacji na rynku rosyjskim zaowocowała natomiast zdobyciem złotego medalu za kompleksowe rozwiązania w dziedzinie automatyzacji obiektów energetycznych na bazie jednolitej linii produktów podczas zakończonych niedawno Międzynarodowych Specjalistycznych Targów Energetycznych w Moskwie, które odbywały się w dniach 30 listopada-3 grudnia 2010 r. Historia Mikroniki ma swój początek w pasji grupy inżynierów, którzy po odejściu z Ośrodka Badawczo-Rozwojowego Systemów Automatyki przy zakładach MERAMONT w Poznaniu, założyli własną firmę. Zaczynali na początku lat 80., w czasie, gdy jeszcze nikomu w kraju nie śniło się o gospodarce wolnorynkowej, projektując i wdrażając urządzenia i systemy mikroprocesorowe. Z perspektywy niemal trzech dekad działalności okazuje się, że ten – obiektywnie niełatwy przecież – moment startu zdecydował o sukcesie firmy. Tegoroczna edycja poznańskich targów Expopower, która odbyła się w dniach 18-20 maja, zgromadziła wiodących przedstawicieli branży energetycznej i elektrotechnicznej. Udział wzięło w niej 211 wystawców i firm z 11 państw ( w tym Belgii, Białorusi, Chin, Czech, Francji, Hiszpanii, Korei Południowej, Niemiec, Polski, Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych). Podczas Targów zaprezentowano najnowsze rozwiązania z zakresu energetyki i elektrotechniki.

urządzenia dla energetyki