Urządzenia dla Energetyki 2/2011 by Urządzenia dla Energetyki

Urządzenia Energetyki dla

Specjalistyczny magazyn branżowy ISSN 1732-0216 INDEKS 220272

Nr 2/2011 (53)

w tym cena 16 zł ( 8% VAT )

|www.urzadzeniadlaenergetyki.pl| • Transformatory • Kompletne stycznikowe moduły automatyki SZR – Relpol S.A. • Przewody termoelektryczne i kompensacyjne – Eltron-Kabel • Nowoczesna ceramika w urządzeniach do wytwarzania energii • • Rozmowa z Panem Stanisławem Sroką, prezesem Transsystem S.A.•

urządzenia dla energetyki 2/2011 (53)

INSTYTUT ENERGETYKI INSTYTUT BADAWCZY PION�ELEKTRYCZNY

ZAK£AD TRANSFORMATORÓW 93-208��£ÓD�,�ul.�D¹browskiego�113 Tel.:�42�203�56�30,�Fax:�42�203�56�31 e-mail:�kontakt@ienot.com.pl

PROJEKTOWANIE, DORADZTWO Transformatory i�d³awiki energetyczne oraz specjalne Uk³ady energoelektroniczne Uk³ady izolacyjne niskich i�wysokich�napiêæ Zagadnienia�cieplne i�magnetyczne, w�tym zwi¹z¹ne�z du¿ymi�strumieniami rozproszenia i�ekranowaniem Ha³as i�drgania�urzdze�energoelektrycznych Materia³y elektryczne�i�magnetyczne Zagadnienia�eksploatacyjne�transformatorów: diagnostyka, pomiary okresowe�i�poawaryjne, instrukcje eksploatacji, obci¹¿alnoœci,�remonty Systemy monitoringu Instalacje�do��suszenia i�impregnacji izolacji oraz gospodarki�olejowej

PRODUKCJA JEDNOSTKOWA Agregaty do�uzdatniania oleju�transformatorowego w�tym przewoŸne Gniazda technologiczne do�suszenia i�impregnacji transformatorów olejowych Stacje prób Systemy kompleksowego monitoringu�transformatorów Bazy danych Wyposa¿enie transformatorów: wskaŸniki�poziomu i�przep³ywu�oleju zawory nadciœnieniowe�i�odcinaj¹ce Aparatura�i�urz¹dzenia�specjalne��w�tym: zasilacze�pr¹du�sta³ego i�zmiennego transformatory w.cz.,�impulsowe i�specjalne transformatory i�d³awiki do�uk³adów energoelektronicznych

BADANIA-PRÓBY-US£UGI Nagrzewanie i�ch³odzenie�urz¹dzeñ�i�ich elementów Pola�elektryczne�i�magnetyczne Wytrzyma³oœæ elektryczna Wy³adowania niezupe³ne Badania�fizyko-chemiczne��olejów�elektroizolacyjnych Okrelenie stopnia zanieczyszczenia�olejów izolacyjnych polichlorobifenylami�(PCB)

w numerze

Spis treści n WYDARZENIA I INNOWACJE Atom niezbędny dla Polski..................................................................4 Konflikt interesów wokół rafinerii w Możejkach.......................... 6 W kierunku gospodarki niskoemisyjnej.......................................... 8 Amerykanie opracowują technologię produkcji biopaliw z odpadów............................................................................. 10 Oszczędność energii wystarczy do zmniejszenia emisji CO2?...11 Energia elektryczna ze słońca priorytetem polityki energetycznej USA................................................................................12 Energia jądrowa do przemyślenia....................................................12 Polsko-litewski most energetyczny wsparty kwotą 2 mld zł.... 14 Lotos – prywatyzacja........................................................................... 14 System digital signage w Hager Polo.............................................15 „Innowacje od 30 lat” – jubileusz 30-lecia działalności spółki JM Tronik......................................................................................16

n wywiady Project Management – profesjonalizm w zarządzaniu............18

n transformatory Nowe rozwiązania konstrukcyjne transformatorów i dławików produkowanych w fabryce transformatorów w Żychlinie.............................................................................................. 20 System Connex – system przyłączeniowy WN dla rozdzielnic GIS i transformatorów mocy..............................23 SYNDIS ES, system monitoringu transformatorów..................26 Innowacyjne rozwiązania w zakresie dostawy energii elektrycznej..............................................................................28 Badanie olejów elektroizolacyjnych a stan techniczny transformatorów....................................................................................32 Wpływ materiału i technologii wykonania na jakość zacisków transformatorowych.....................................38 Odwadnianie olejów transformatorowych metodą separacji próżniowej w wyparce próżniowej............................. 42

n technologie, produkty informacje firmowe Kompleksowe rozwiązania systemów rozdziału energii....... 46 Przewody termoelektryczne i kompensacyjne......................... 50 Nowoczesna ceramika w urządzeniach do wytwarzania energii.......................................................................52 Absolutna rewelacja! Kamery termowizyjne FLIR Systems... 56 Wykonania dostosowane do potrzeb technologicznych obiektu i oczekiwań klienta.............................................................. 60 Kompletne stycznikowe moduły automatyki SZR – Relpol S.A...62 Miernik rezystancji uziemienia MRU-20....................................... 64 Monitoring maszyn wirujących – oferta IASE Sp. z o.o......... 66 Firma Kontron zapowiada wprowadzenie ponad 10 platform wbudowanych zbudowanych w oparciu o rodzinę procesorów Intel® Core™ i3/i5/i7 drugiej generacji............... 68

n energetyka na świecie Technologia CCS w polityce Unii Europejskiej.......................... 70

n targi Poznańskie targi energetyczne kontynuują trend wzrostowy EXPOPOWER po raz piąty................................................................72

urządzenia dla energetyki 2/2011

Urządzenia Energetyki dla

Wydawca Dom Wydawniczy LIDAAN Sp. z o.o. Adres redakcji 00-241 Warszawa, ul. Długa 44/50 lok. 109 tel.: 22 812 49 38, fax: 22 810 75 02 e-mail: redakcja@lidaan.com www.lidaan.com Prezes Zarządu Andrzej Kołodziejczyk tel. kom.: 502 548 476, e-mail: andrzej@lidaan.com Dyrektor kreatywny Marek Bielski tel. kom.: 500 258 433, e-mail: marek.w.bielski@o2.pl Dyr. ds. reklamy i marketingu Dariusz Rjatin tel. kom.: 600 898 082, e-mail: darek@lidaan.com Zespół redakcyjny i współpracownicy Redaktor naczelny: mgr inż. Marek Bielski, Z-ca redaktora naczelnego: doc. dr inż. Witold Bobrowski Redaktor wydawniczy: Tomasz Niedziółka Sekretarz redakcji: mgr Marta Olszewska Dr inż. Mariusz Andrzejczak, Anna Bielska, doc. dr Valentin Dimov (Bułgaria), Sławomir Dolecki, doc. dr inż. Marek Gonera, prof. dr inż. Stanisław Gubański (Szwecja), Prof. dr hab. inż. Marek T. Hartman, Inż. Armand Kehiaian (Francja), doc. dr inż. Jerzy Kern, dr inż. Witold Kornacki, prof. dr hab. inż. Andrzej Krawczyk, prof. dr hab. inż. Krzysztof Krawczyk, dr Stanisław Latek, doc. dr inż. Jerzy Mukosiej, prof. dr hab. inż. Andrew Nafalski (Australia), mgr Marta Olszewska, mgr Bogusława Piątkowska, prof. dr hab. inż. Aleksandra Rakowska, prof. dr hab. inż. Andrzej Rusek, prof. dr inż. Wiesław Seruga, prof. dr hab. Jacek Sosnowski, prof. dr inż. Jan Sykulski (W. Brytania), prof. Mitsuhiko Toho (Japonia), mgr inż. Leon Wołos, prof. dr hab. inż. Andrzej Wac-Włodarczyk, mgr inż. Wacław Wasiak, prof. dr hab. inż. Czesław Waszkiewicz, prof. dr hab. inż. Jerzy Ziółko, dr inż. Wojciech Żurowski

Redaktor Techniczny Robert Lipski, info@studio2000.pl Fotoreporter: Zbigniew Biel Projekt szaty graficznej: Piotr Wachowski Opracowanie graficzne: Robert Lipski, Piotr Wachowski, www.studio2000.pl Redakcja nie odpowiada za treść ogłoszeń. Redakcja zastrzega sobie prawo przeprowadzania zmian w tekstach, np. adiustowania lub skracania, a także nieodsyłania materiałów nie zakwalifikowanych do druku. Przedruk, a także publikacja w innej formie, np. elektronicznej w internecie, tylko za zgodą wydawcy i właściciela praw autorskich.

Współpraca reklamowa: RELPOL SA................................................................................................................ I INSTYTUT ENERGETYKI......................................................................................... II MIKRONIKA.............................................................................................................. 5 HELUKABEL............................................................................................................. 7 WILK.......................................................................................................................... 9 ENERGOELEKTRONIKA.PL.................................................................................. 10 SONEL...................................................................................................................... 11 NOWA PLUS............................................................................................................13 HAGER POLO..........................................................................................................15 ORMAZABAL...........................................................................................................19 FABRYKA TRANSFORMATORÓW W ŻYCHLINIE..............................................21 ptpIreE.................................................................................................................. 22 PFISTERER.............................................................................................................. 25 ENERGOAUDYT..................................................................................................... 37 EATON.....................................................................................................................45 ELTRON-KABEL......................................................................................................51 FLIR SYSTEMS........................................................................................................ 57 XTECH.PL................................................................................................................59 EXPOPOWER......................................................................................................... 73 KONTRON................................................................................................................iii POLIMEX MOSTOSTAL...........................................................................................iv

wydarzenia i innowacje

Atom niezbędny dla Polski Budowa co najmniej dwóch elektrowni jądrowych w Polsce jest niezbędna dla bezpieczeństwa energetycznego kraju. Polska jest jedynym dużym krajem Unii Europejskiej nie posiadającym własnego reaktora. Gdyby nie protesty ekologów przed 20 laty, podsycane czarną legendą Czarnobyla, mielibyśmy już własną elektrownię w Żarnowcu. a świecie pracuje ponad 400 elektrowni atomowych, a wiele projektów budowy nowych jest już zaawansowanych. Najwięcej z nich – ponad 150 – znajduje się w Europie. We Francji, Wielkiej Brytanii, Niemczech, czy Hiszpanii energetyka jądrowa jest filarem bezpieczeństwa energetycznego kraju. Dla Polski priorytetem jest budowa własnych reaktorów jądrowych, a nie realizacja narzuconej przez Brukselę polityki ograniczania emisji dwutlenku węgla. Koszty europejskiej polityki wobec zmian klimatu w latach 2010-2030 będą kosztowały Polskę blisko 7 bln złotych. Są to pieniądze wyrzucone w błoto – podobna kwota wystarczyłaby na budowę co najmniej 10 reaktorów o mocy 1300 MW. Wówczas Polska dysponowałaby dwukrotnie większą mocą energetyczną niż dzisiejsza Hiszpania. Budowa reaktorów jądrowych to dziś jeden z najbezpieczniejszych, najtańszych i najczystszych ekologicznie sposobów uzyskiwania energii elektrycznej. Elektrownie atomowe w Polsce to także niższe rachunki za prąd dla polskich rodzin, mniej emisji dwutlenku węgla do atmosfery i większe bezpieczeństwo energetyczne kraju.

bloków elektrowni Ignalina w Visaginas na Litwie o mocy od 800-1600 MW. Koszty podstawowe nowych reaktorów AP1000 zrealizowanych w roku 2008 w USA wahają się od 3108 USD/kW do 5144 USD/kW, przy czym koszty drugiego bloku są o ok. 30%. niższe niż pierwszego. Koszty realizacji nowych inwestycji w Chinach w latach 2007-2010 są na poziomie 2 mld USD za reaktor i są wielokrotnie niższe od tych w USA, ale ze względu na znacznie niższe koszty robocizny i materiałów nie mogą być brane pod uwagę. Szacunki te są zbieżne z analizą prof. Strupczewskiego, który ocenił koszty inwestycji na 4,7 mld euro za 1000 MW, powołując się na ostatnie inwestycje w Finlandii: 3940 USD/kW, w Zjednoczonych Emiratach Arabskich: 3600 USD/kW i Czechach: 3900 USD/kW. Koszty podstawowe (prace inżynieryjne, budowa i rozruch) powinny zamknąć się więc kwotą 4280 USD/kW, natomiast koszty całkowite (chłodzenie, przygotowanie ternu, licencjonowanie i wsad paliwa, ubezpieczenie i podatki) powinny osiągnąć 6360 USD/kW.

Wysokie koszty

Przez dziesięciolecia Polska była zależna od sojuszu politycznego z mocarstwem radzieckim, czego konsekwencją było uzależnienie gospodarcze od silniejszego partnera. Transformacja lat 90. ubiegłego wieku skomplikowała te relacje. W wyniku coraz większego zapotrzebowania na energię, nasz kraj popadł w kolejne uzależnienie surowcowe, w dodatku od mocarstwa z odmiennymi celami geopolitycznymi. Jednocześnie integracja z Unią Europejską w 2004 r. wymusiła na Polsce podporządkowanie się strategii energetycznej najsilniejszych krajów europejskich. Takie kraje jak Francja, Niemcy czy Hiszpania, Wielka Brytania od lat inwestujące w technologie jądrowe, są bardziej autonomiczne i elastyczne pod względem energetycznym. Próby narzucenia Polsce wspólnej polityki energetycznej bazującej na odejściu od spalania węgla na rzecz źródeł odnawialnych powodują duże zagrożenie dla rodzimej gospodarki i konkurencyjności naszych przedsiębiorstw. Inwestycja w nowe technologie jądrowe zmniejsza rangę tego problemu w zna-

Analizując koszty inwestycji w technologie jądrowe, należy brać pod uwagę szereg kategorii. Pierwsza z nich to koszty inwestycji w każde 1000 MW elektrowni jądrowej. Według zapowiedzi polski inwestor – Polska Grupa Energetyczna PGE – zamierza wybudować dwie elektrownie jądrowe o mocy 3000 MW każda, mające produkować 47TWh energii elektrycznej rocznie. W konsorcjum grupa PGE będzie miała 51%. udziałów. Przygotowaniem procesu inwestycyjnego zajmie się powołana do tego celu spółka EJ1 sp. z o.o., zależna od PGE Energia Jądrowa SA – firmy zarządzającej linią biznesową w ramach grupy. Instytut Globalizacji szacuje budowę 1000 MW elektrowni jądrowej na ok. 4 mld euro. Jest to kwota, którą można oszacować metodą porównawczą, porównując ostatnie wielkości inwestycji w bloki elektrowni na świecie. Dwie elektrownie jądrowe o mocy 3000 MW każda to inwestycja rzędu 100 mld złotych. Na 2,5-4,5 mld euro Polskie Sieci Energetyczne oszacowały budowę nowych

Bezpieczeństwo energetyczne kraju

czeniu strategicznym, uwzględniając bezpieczeństwo energetyczne państwa. Dywersyfikacja źródeł energii powinna jednak przebiegać jako proces autonomiczny, także zważywszy na aspekt polityczny. Konieczne jest podejmowanie decyzji inwestycyjnych wolnych od nacisków politycznych, aby z jednego uzależnienia nie popaść przypadkiem w kolejne. Bezpieczeństwo energetyczne naszego kraju powinna zapewnić konkurencja rynkowa. Dlatego proces inwestycyjny powinien opierać się na rachunku ekonomicznym, a nie zabiegach dyplomatycznych, targach politycznych, czy obietnicach bez pokrycia. W interesie polskiej racji stanu leży, aby inwestycje w technologie jądrowe opierały się na przesłankach racjonalnych, związanych z przewagą technologiczną, efektami długoterminowymi i aspektami finansowymi. Pominięcie tych elementów może być szkodliwe. Budowa elektrowni jądrowych w Polsce musi mieć charakter ekonomiczny, a nie polityczny.

Nie tworzyć monopolu Rynki energetyczne borykają się z problemem niskiej konkurencyjności, oligopolizacji czy wręcz monopolizacji rynków. Typowo europejskim problemem są kontrolowane przez państwo molochy, których funkcjonowanie opiera się na zarządzaniu biurokratycznym, a nie zarządzaniu rynkowym, w rozumieniu wybitnego ekonomisty Ludwiga von Misesa. Oznacza to, że państwowe monopole w większym stopniu zarządzane są poprzez biurokratyczne procedury, będące wypadkową interesów decydentów oraz celów politycznych, niż przez prawa popytu i podaży, ceny, czy rachunek strat i zysków. Współpraca z firmami reprezentującymi interesy biurokratyczne niesie ze sobą duże ryzyko zarówno dla partnerów, jak i konsumentów. Bardzo często centralne planowanie, stosowane w tym sektorze, zawodzi, nie za sprawą błędnych decyzji, ale z powodu niemożności stosowania tego typu planowania dla tak skomplikowanych procesów. Kolejnym problemem, z którym zmaga się rynek, jest jego podział między dużych graczy. W większości przypadków występuje konkurencja niedoskonała. Rynki są zdominowane przez niewiel-

urządzenia dla energetyki 2/2011

wydarzenia i innowacje ką liczbę oferentów, wobec czego konkurencja cenowa jest niewielka i konsumenci nie mają dużych możliwości wyboru, czy zmiany dostawców energii. Wielu oligopolistów narzuca ceny innym uczestnikom rynku. Powiększenie rynku energii o dostawcę z branży jądrowej z pewnością zwiększy konkurencję. Wobec powyższego można spodziewać się istotnych zysków dla konsumentów. Błędem jednak byłoby stworzenie swoistego „monopolu technologicznego” – powierzenie skonstruowania wszystkich reaktorów jądrowych jednej firmie, czyli zaufanie jednej technologii. Znacznie bezpieczniejsze jest wykorzystanie wielu technologii, sprawdzenie ich zalet i wad w praktyce i na tej podstawie ewentualne podejmowanie decyzji o budowie kolejnych bloków w przyszłości.

Polski atom pod kontrolą obcego rządu? Najlepszym zagranicznym partnerem dla inwestycji w polskie elektrownie jądrowe powinny być firmy oferujące nowoczesną technologię, szybką i konkurencyjną cenowo w realizacji, gwarantujące wykorzystanie lokalnych zasobów i siły roboczej. Decyzja o wyborze partnera powinna opierać się na rachunku

strat i zysków w perspektywie długoterminowej, a nie na doraźnych korzyściach politycznych. Wybór partnera powinien wzmacniać konkurencyjność polskiego rynku energii i powstrzymać wzrost cen w perspektywie dużego popytu na energię w latach przyszłych. Rynek energetyczny boryka się z problemem nadmiernej koncentracji kapitału. Państwowa energetyka to wciąż 70% wytwarzania energii w kraju oraz 86%. jego dystrybucji. Dlatego „prywatyzacja” polegająca na sprzedaży części państwowego rynku państwowej firmie innego kraju nie przyniesie ani wzrostu konkurencyjności rynku, ani korzyści dla odbiorców końcowych. Rynek krajowy boryka się z problemem nieefektywności ekonomicznej z powodu nadmiernych regulacji. Nadmierna koncentracja rynku zwiększa siły monopolistyczne skutkujące brakiem konkurencji. Dlatego rynek energii powinien zmierzać ku liberalizacji, deregulacji i demonopolizacji. Ministerstwo Gospodarki w dokumencie pt. „Polityka energetyczna Polski do 2030 roku” przewiduje w 2020 roku strukturę wykorzystania przez Polskę energii ze względu na źródło jej pochodzenia następująco: 50% węgiel, 20% gaz ziemny, 10% ropa naftowa, 15% ener-

urządzenia dla energetyki 2/2011

gia jądrowa oraz 5% energia odnawialna. Według innych prognoz energia jądrowa stopniowo zastępowałaby energię uzyskiwaną z węgla, doprowadzając do sytuacji, w której oba źródła wnosiłyby po ok. 20% do bilansu energetycznego Polski w 2020 r. W związku z powyższym trudno sobie wyobrazić ekonomiczną zasadność np. powierzenia budowy obu elektrowni monopoliście z innego kraju, który już dziś posiada 10% udziału w polskim rynku energii elektrycznej i 15% w rynku energii cieplnej. Dołożenie do tego połowy udziału rynku energii jądrowej oraz dodatkowo 7,5% rynku energii doprowadziłoby do precedensu, gdzie niemal 20% rynku należałoby do firmy związanej z rządem obcego państwa. Byłaby to sytuacja sprzeczna z postulatem dywersyfikacji, szkodliwa dla bezpieczeństwa energetycznego naszego kraju oraz niekorzystna dla konsumentów. Tomasz Teluk Autor jest prezesem Instytutu Globalizacji (www.globalizacja.org) Artykuł sponsorowany

wydarzenia i innowacje

Konflikt interesów wokół rafinerii w Możejkach Zapowiedź sprzedaży należącej do Orlenu litewskiej rafinerii wywołała kolejną nerwową reakcję rosyjskiej strony, która chciałaby przejąć kontrolę nad rynkiem w krajach bałtyckich. Na przełom lutego i marca japoński bank Nomura, który doradza polskiemu właścicielowi, wyznaczył kolejny termin wydania – przesuwanej od kilku miesięcy – rekomendacji dotyczącą przyszłości inwestycji.

Trudne złego początki Problemy z litewską inwestycją zaczęły się dość wcześnie, bo już w 2006 roku, kiedy to PKN Orlen przejął kontrolny pakiet akcji litewskiej rafinerii Możejki od rosyjskiego Jukosu, doprowadzonego do bankructwa przez władze Rosji. Za 53,70 proc. zakładu spółka zapłaciła wtedy 1,49 mld dol. Kolejnym posunięciem było odkupienie następnych 30,66 proc. za ponad 852 mln dol. od rządu Litwy. Spore koszta pochłonęły też inwestycje w Możejkach. Zapowiadająca się na interes stulecia transakcja szybko okazała się nierentowna. Na krótko przed tym, nim sfinalizowano transakcję, pożar strawił kluczowe instalacje w Możejkach, co ograniczyło potencjał rafinerii na około półtora roku. Orlen Lietuva (wcześniej – Mazeikiu Nafta) od początku borykała się też z problemami logistycznymi, do czego wydatnie przyczyniły się rosyjskie władze. W 2006 roku rosyjski Transnieft zawiesił bowiem dostawy ropy do rafinerii. Swoją decyzję tłumaczył awarią na odcinku ropociągu Przyjaźń. Wymusiło to konieczność dostaw surowca do Orlen Lietuva tankowcami i koleją. Jakby tego było mało, w 2008 roku Państwowe Koleje Litewskie rozebrały część torów na trasie umożliwiającej krótszy i tańszy transport paliw z rafinerii w Możejkach. Kto za tym stoi? Dziś mówi się coraz głośniej o tym, że odpowiedzialność za ówczesne kłopoty Orlenu ponosi Kreml. To ówczesny wiceszef kancelarii prezydenta Rosji Władimira Putina – Igor Sieczin, pełniący dziś urząd wicepremiera Rosji, zdecydować miał o odcięciu dopływu ropy do rafinerii Orlenu.

Tę informację, ogłoszoną przez rosyjski dziennik „Nowaja Gazieta”, potwierdzają ujawnione wcześniej przez WikiLeaks depesze amerykańskich dyplomatów. Wynika z nich, iż decyzja rosyjskich władz miała być zemstą za przejęcie rafinerii przez Orlen. Jak napisali pod koniec sierpnia 2006 r. dyplomaci z ambasady USA w Moskwie, wstrzymanie dostaw ropy do Możejek po awarii ropociągu było „w pierwszym rzędzie zemstą geopolityczną”. Według ich relacji, przedstawiciel brytyjsko-rosyjskiego koncernu TNK-BP

poinformował, że TNK-BP uzgodniło z Orlenem dostawy 9 mln ton ropy do Możejek, co niemal w całości zaspokoiłoby zapotrzebowanie rafinerii. Na trzy tygodnie przed awarią ropociągu, do jednego z rosyjskich wspólników TNKBP zadzwonił Sieczin z poleceniem odwołania oferty dla Orlenu. Pracownik koncernu Łukoil potwierdził z kolei, że Sieczin, występujący jako przedstawiciel Kremla, był zainteresowany wstrzymaniem dostaw i wywierał na presję Łukoil oraz TNK-BP, by utrudnić tym firmom zawarcie kontraktów

urządzenia dla energetyki 2/2011

wydarzenia i innowacje z Możejkami na dostawy ropy rurociągiem. Litewscy dyplomaci poinformowali Amerykanów, że zamknięcie ropociągu było decyzją polityczną, podjętą na bardzo wysokim szczeblu. Strona litewska żywiła jednak nadzieję, że Rosjanie wznowią dostawy w obawie przed możliwością zamknięcia przez Wilno linii kolejowej do Kaliningradu o strategicznym znaczeniu dla stacjonującego tam garnizonu rosyjskich wojsk. Dziś Orlen walczy w arbitrażu o zwrot części zapłaty za Możejki. Orlen zapłacił Jukosowi 1,5 mld dolarów za 54 proc. akcji Możejek. Z kwoty tej zablokowano 250 mln dol., o których zwrot Orlen mógłby wystąpić, gdyby rafineria była w gorszym stanie, niż deklarował sprzedawca. Z takim właśnie wnioskiem Orlen wystąpił dwa lata temu do arbitrażu w Londynie.

Wojna podjazdowa W ubiegłym roku, w związku z licznymi problemami z inwestycją przynoszącą niskie zyski, polski koncern rozważać zaczął sprzedaż litewskich aktywów, by odzyskać choć część zaangażowanych przed czterema laty środków. Wystąpiły jednak trudności ze znalezieniem nabywcy, które wynikają nie tylko z wysokości ceny, jaką Orlen pragnąłby uzyskać za Możejki – zbliżonej do kwoty zainwestowanej przed laty. Kolejną

barierą są podjęte przez Moskwę kroki, mające utrudnić sprzedaż na korzystnych warunkach. Pojawiające się ostatnio zapowiedzi budowy przez Rosjan nowej, konkurencyjnej rafinerii w pobliżu Możejek oceniane są jako próba osłabienia potencjału rynkowego Orlen Lietuva. Nowa rafineria miałaby powstać w Estonii, gdzie swoje produkty sprzedają – poza Możejkami – także położona 60 km od Estonii fińska rafineria w Porvoo, białoruska Naftan w Nowopołocku i zakłady w Szwecji i Rosji. Budową miałyby się zająć rosyjsko-ukraińska grupa przemysłowa DMSS oraz port w Tallinie, które podpisały list intencyjny. Zakład przerabiałby 3 mln ton ropy naftowej rocznie, a docelowo nawet 6 mln. Zważywszy, że w europejskim sektorze rafineryjnym raczej obserwuje się ograniczanie mocy przerobowych i zamykanie niektórych zakładów, co było przyczyną wycofania się kilka lat temu łotewskiego Dinaza z projektu budowy rafinerii o mocy 7 mln ton w okolicach Dyneburga, zagrywka Rosjan świadczyć może również o atrakcyjności Możejek, którzy chcieliby je przejąć oczywiście po najniższej cenie.

Symptomy poprawy?

zbędnego surowca. Ropę naftową – o szacunkowej wartości ok. 68 mln dol. – dostarczy do AB Orlen Lietuva Szwajcarska firma Vitol. W styczniu tego roku podpisano też kontrakty na dostawy paliw z trzema kontrahentami: Trafigura Beheer B.V, z firmą BP Oil Ltd oraz z Maersk A/S, warte 2,5 mld dolarów. Roczna umowa z Trafigura Beheer B.V. przewiduje sprzedaż benzyny za ok. 830 mln dolarów. Spółka zależna PKN Orlen zawarła także roczny kontrakt – o wartości 1 mld dol. – z BP Oil Ltd na dostawy oleju napędowego oraz umowę z Maersk A/S na sprzedaż ciężkiego oleju opałowego za ok. 685 mln USD netto. Orlen informował również, że przerób ropy w rafinerii w Możejkach wzrósł o 31% w skali roku i o 2% za kwartał do 2,54 mln ton, przy wykorzystaniu mocy na poziomie 102%. Po trzech kwartałach br. Orlen miał 1.830,34 mln zł skonsolidowanego zysku netto wobec 1.006,39 mln zł zysku rok wcześniej, przy przychodach odpowiednio 60.616,21 mln zł wobec 50.121,05 mln zł. W tym kontekście odsuwanie w czasie decyzji o sprzedaży rafinerii wydaje się działaniem celowym, obliczonym na efekt.

Póki co, podpisano kontrakt zapewniający rafinerii w Możejkach dopływ nie-

urządzenia dla energetyki 2/2011

wydarzenia i innowacje

W kierunku gospodarki niskoemisyjnej Bank Światowy opublikował raport „W kierunku gospodarki niskoemisyjnej w Polsce”, według którego nasz kraj do roku 2030 może przejść na gospodarkę niskoemisyjną z podobnym powodzeniem, z jakim nastąpiła transformacja z gospodarki centralnie planowanej w wolnorynkową na początku lat 90. ubiegłego wieku.

aprezentowany w Warszawie pod równaniu do 2005 roku), natomiast emi- istniejących budynków komercyjnych, koniec grudnia dokument (kolej- sje w pozostałych sektorach w Polsce ułatwiają znacznie cały proces. Wspony z serii raportów Banku Świa- mogą wzrosnąć do 2020 roku nie wię- mniane możliwości technologiczne matowego dotyczących niskoemisyjnego cej niż o 14 procent. ją charakter ponadsektorowy – choć wzrostu gospodarczego) stwierdza, iż Jak podkreślają autorzy raportu, pro- elektroenergetyka niewątpliwie odgryzadanie to wymagać będzie wspólne- ces przejścia Polski na gospodarkę ni- wa główną rolę, to transport, przemysł go, skoordynowanego wysiłku, by unik- skoemisyjną będzie mieć z konieczności i konsumpcja energii przez odbiorców nąć sytuacji prognozowanej w scenariu- charakter wszechstronny, wielosektoro- końcowych stanowią integralną część szu bazowym, zgodnie z którym – jak wy, długotrwały i złożony, a mimo to po- kompleksowego rozwiązania. przewiduje się na podstawie zastoso- winien się on okazać znacznie łatwiejszy Wedle doniesień raportu, Polska do rowanych modeli ekonomicznych – jeżeli niż transformacja gospodarki centralnie ku 2030, wykorzystując istniejące obecPolska nie podjęłaby żadnych działań, planowanej do gospodarki w wolnoryn- nie technologie, może ograniczyć wielogólny poziom emisji gazów cieplarnia- kową, której Polska doświadczyła na po- kość emisji gazów cieplarnianych pranych w roku 2020 osiągnąłby poziom w przybliżeniu o 20 procent wyższy od Obecna i prognozowana struktura źródeł wytwarzania energii elektrycznej zanotowanego w roku 2005, natomiast w Polsce, w 2020 i 2030 r. w roku 2030 o 30 do 40 procent wyżRopa Energia Energia ze źródeł Węgiel Gaz Inne szy w porównaniu z rokiem 2005. naftowa jądrowa odnawialnych Polska nie należy do największych emi100% tentów gazów cieplarnianych w skali 3 5 8 5 3 12 globalnej; jej udział w światowej emisji 20 6 5 plasuje się na poziomie zaledwie jedne10 80% 12 go procenta. Wielkość emisji w przeli8 19 czeniu na jednego mieszkańca kraju, wynosząca dziesięć ton, znajduje sie teraz 60% 12 na poziomie średniej dla krajów Unii, co zawdzięczamy spadkowi wielkości emi91 84 40% sji gazów cieplarnianych, która nastąpiła 74 68 podczas transformacji gospodarki w la50 tach 90. Wziąwszy jednak pod uwagę 20% niższy poziom dochodów na jednego mieszkańca, naszą gospodarkę charakteryzuje jeden z najwyższych, relatyw0% nie do wielkości PKB, poziomów emisji 2020 scen. 2020 scen. 2007 fakt. 2020 scen. 2030 scen. w UE. W przeciągu kilku najbliższych deniskoemis. niskoemis. bazowy ROCA niskoemis. kad Polska będzie musiała zatem osiąMEMO MEMO ROCA gnąć unijny poziom dochodów, zmniejszając jednocześnie uzależnienie polUwagi: ROCA – model Regional Options of Carbon Abatement; MEMO – model Macroeconoskiej gospodarki od dużych krajowych ROCA Options. – model Regional Options of Carbon Abatement; MEMO – model Macroe mic Mitigation zasobów węgla, wykorzystywanych dla Uwagi: Mitigation Options. potrzeb wytwarzania energii. Konieczność przekształceń związana czątku lat 90. wie o jedną trzecią, przy średnim kosztechnicznie możliwych i ekonomicznie będzie – w zakresie ustawodawstwa – Pełne Choć wykorzystanie Polska znajduje pakietu się w wyjątkocie redukcji wynoszącym 10-15 eurouzasadnionyc za z kolejnym międzynarodowym porozu- redukcji wej sytuacji w skali europejskiej, a najedną tonę niewygenerowanych emisji emisji wymaga skoordynowanych i odpowiednio wcześnie podjętych dz mieniem w sprawie zmian klimatu, któ- strony wet światowej, jeżeli ambitnym chodzi o strukturę dwutlenku Koszty dla gospodarrządu. Przy podejściu, Polska węgla. może się podjąć ograniczenia emisj re w przyszłości zastąpić ma Protokół źródeł wytwarzania energii elektrycz- ki osiągną najwyższy poziom w 2020 cieplarnianych o około jedną trzecią do 2030 roku (w odniesieniu do roku 199 z Kioto, a także polityka Unii Europej- nej, opartej na dominacji węgla, to dość roku, ale jeszcze przed rokiem 2030 poziomu i zatrudnienia. skiej w zakresie energetyki i klimatu. nieznacznym szeroki pakietobniżeniu dostępnych metoddochodów re- zmiana charakteru gospodarki na niW ramach unijnego pakietu klimatycz- dukcji emisji (na poziomie sektorowym skoemisyjny przyczyni się do przyspieno-energetycznego „3x20”, polskie sek- zidentyfikowano około 120 możliwo- szenia wzrostu gospodarczego. Per saltory energochłonne, objęte unijnym sys- ści), w obejmujący lądowe elektrownie do, analizowana redukcja emisji będzie temem handlu emisjami (ETS), powinny wiatrowe i biogazownie, poprawę efek- miała ujemny wpływ na PKB, wynoszący przyczynić się do 21-procentowej reduk- tywności energetycznej nowych bu- średnio jeden procent rocznie do roku cji emisji na poziomie całej Unii (w po- dynków mieszkalnych i termoizolację 2030 w porównaniu do sytuacji, w któ-

urządzenia dla energetyki 2/2011

wydarzenia i innowacje

rej nie podejmuje się żadnych działań na rzecz ograniczenia redukcji emisji („scenariusz bazowy”). Koszt dla gospodarki, szczególnie w dziedzinie produkcji i zatrudnienia, wynikający z redukcji emisji w wymaganej do roku 2020, jest wyższy niż średnia w krajach członkowskich UE – do jego wzrostu przyczyniają się restrykcje w handlu uprawnieniami do emisji między sektorami. Branża energetyczna, jak donosi raport, jest obecnie źródłem prawie połowy wielkości emisji w Polsce, jednak to sektor transportu – odnotowujący gwałtowny wzrost emisji i wymagający również zmian zachowań, a nie tylko wykorzystania nowych technologii – może się okazać źródłem trudniejszych wyzwań w polityce gospodarczej. Sektor energetyczny, stanowiący obecnie główne źródło emisji, z pewnością należy do obszarów priorytetowych, jednak wysokie koszty inwestycji w tym sektorze będą wymagały mobilizacji źródeł finanso-

wania, a długi okres realizacji inwestycji oznacza, że struktura produkcji w tym sektorze będzie się zmieniała powoli. Reasumując, przejście na niskoemisyjne źródła energii, poprawa efektywności energetycznej na poziomie odbiorców końcowych, a także polityka transportowa będą kluczowymi filarami niskoemisyjnej strategii gospodarczej w Polsce. Wybór technologii i nowych inwestycji zależeć będzie nie tylko od oczekiwanych nakładów kapitałowych, oszczędności operacyjnych i potencjału redukcji emisji, ale także od kwestii bezpieczeństwa energetycznego, krajowych źródeł zaopatrzenia oraz szeregu innych zagadnień. Możliwości poprawy efektywności energetycznej, wiążące się z niższymi nakładami inwestycyjnymi i szybszym zwrotem poniesionych nakładów, dają szansę na redukcję emisji stosunkowo niewielkim kosztem, stwarzają więc szanse na rozdzielenie wzrostu gospodarczego i wielkości emisji, co stanowi istotę gospodarki o charakterze niskoemisyjnym.

urządzenia dla energetyki 2/2011

Ograniczenie wielkości emisji w stopniu zapewniającym realizacje celów wyznaczonych przez UE może się okazać najtrudniejsze w sektorze transportu, w którym wiele rozwiązań natury technologicznej zostało już wdrożone, co oznacza konieczność zmian zachowań społecznych – takich jak przekonanie obywateli do tego, aby zechcieli się przesiąść z własnych samochodów do środków transportu publicznego lub wybrali transport niezmotoryzowany. Pełne wykorzystanie pakietu technicznie możliwych i ekonomicznie uzasadnionych metod redukcji emisji wymaga skoordynowanych i odpowiednio wcześnie podjętych działań ze strony rządu. Przy ambitnym podejściu, Polska może się podjąć ograniczenia emisji gazów cieplarnianych o około jedną trzecią do 2030 roku (w odniesieniu do roku 1990), przy nieznacznym obniżeniu poziomu dochodów i zatrudnienia.

wydarzenia i innowacje

Amerykanie opracowują technologię produkcji biopaliw z odpadów INEOS (czwarte największe na świecie przedsiębiorstwo petrochemiczne) i New Planet Energy rozpoczęły w USA prace nad pierwszym obiektem do produkcji biopaliw z odpadów na skalę handlową. biekt, który nosić będzie nazwę Indian River BioEnergy Center, opracowany przez INEOS Bio, ma przyczynić się do zapewnienia krajowi celów związanych z proekologiczną polityką: zrównoważonego rozwoju, taniego transportu i większej niezależności energetycznej. W nowobudowany obiekcie odpady roślinne i pochodzące z gospodarstw domowych przetwarzane będą na etanol celulozowy oraz energię odnawialną, która wykorzystywana będzie następnie przez lokalne społeczności. Koszt inwestycji, służącej także rozwojowi potencjału przemysłu biopaliw w Stanach i przyczyniającej się do edukacji w tym względzie, wynosi130 mln dolarów. Produkcja uruchomiona zostanie w połowie 2012 r. Indian River BioEnergy Center produkować będzie

osiem milionów galonów bioetanolu i sześć megawatów odnawialnej energii, z czego ok. dwóch megawatów będzie przeznaczona dla społeczności lokalnej. Taka ilość wygenerowanej energii pozwoli na pokrycie potrzeb 1400 domów. Inwestycja stworzy ponadto w ciągu najbliższych dwóch lat 380 bezpośrednich i pośrednich miejsc pracy (w tym 175 miejsc pracy dla technologów). Jak poinformował prezes INPB David King: – Otrzymaliśmy silne poparcie od rządu federalnego i rządu państwa . Władze w państwie uważają, że BioEnergy Center przyniesie znaczące korzyści ekonomiczne i ekologiczne w regionie. Naszym celem jest nie tylko stworzenie lokalnego źródła dla zaawansowanych biopaliw i energii odnawialnej, ale także staramy się, aby ludzie na całym świe-

cie dowiedzieli się jak najwięcej o nowej technologii czystej energii. Oprócz wsparcia ze stanu Floryda w postaci 2,5 miliona dolarów dotacji, BioEnergy Center otrzymał znaczącą pomoc od rządu USA w ramach trwających starań na rzecz zmniejszenia zależności USA od zagranicznej ropy naftowej. Już pod koniec 2009 r. projekt otrzymał 50 mln USD dotacji od amerykańskiego Departamentu Energii w ramach sekcji Zintegrowany program 932 Biorafinerii. To pierwszy na tak wielką skalę projekt w ramach niniejszego programu. Indian River BioEnergy Center będzie pierwszym komercyjnym projektem na świecie, który wdroży opatentowaną przez INEOS BIO technologię wykorzystującą surowce nie spożywcze, w tym budowlane oraz odpady komunalne i rolnicze.

urządzenia dla energetyki 2/2011

Oszczędność energii wystarczy do zmniejszenia emisji CO2? Przedstawione m.in. w raporcie Banku Światowego prognozy i oczekiwania dotyczące możliwości zmniejszenia emisji dwutlenku węgla do atmosfery uzależnione są – jak piszą eksperci w projekcie badającym perspektywy wdrożenia w Polsce zeroemisyjnej technologii produkcji energii – bardziej od poprawy efektywności korzystania z energii, niż od zwiększania wykorzystywania jej tzw. czystych źródeł. awiązujące do zaleceń Banku Światowego i dyrektywy Unii Europejskiej, zwiększającej popyt na energooszczędne produkty ze szkła, wnioski przedstawia projekt pod nazwą „Zeroemisyjna gospodarka energią w warunkach zrównoważonego rozwoju Polski do 2050 roku”. Koordynowane przez Główny Instytut Górnictwa w Katowicach (GIG) przedsięwzięcie, do którego zaangażowano blisko stu ekspertów reprezentujących przemysł, uczelnie i instytuty badawcze z całego kraju, rozpoczęło się w roku 2009. Konferencja podsumowująca wyniki projektu odbyła się w Katowicach. Do stycznia tego roku naukowcy wypracowywali swoje wnioski posługując się foresightem – narzędziem badawczym, polegającym na aktywnym prognozowaniu przyszłości. Przedsięwzięcie miało na celu wskazanie kierunków rozwoju technologii bezemisyjnych, które umożliwią rozwój polskiej energetyki w oparciu o surowce własne (odnawialne i nieodnawialne), a jednocześnie spełnią wymagania związane z emisją gazów cieplarnianych. O ile jednak raport Banku Światowego wskazuje na rozwiązania kompleksowe, wskazując złożony charakter całego procesu i uwzględniające w perspektywie docelowej przede wszystkim konieczność przejścia na czyste, niskoemisyjne źródła energii, o tyle wnioski przedstawione w projekcie GIG koncentrują się głównie na poprawie efektywności korzystania z wytwarzanej energii. Różnice wynikać mogą ze specyfiki zastosowanego narzędzia – od klasycznych prognoz foresight różni się bowiem tym, że próbuje wpłynąć na bieg wydarzeń, tworząc określone wizje przyszłości. W projekcie GIG wypracowano dodatkowo niestosowaną dotąd w Polsce metodykę – łączącą metody ilościowe z jakościowymi. Łącznie ok. 80 ekspertów utworzyło panele tematyczne (środowiskowy, ekonomiczny, politycznoprawny, społeczny oraz technologiczny. W panelach analizowali m.in. ponad 150 uwarunkowań zrównoważonego rozwoju mających wpływ na rozwój gospo-

darki zeroemisyjnej oraz 125 technologii zeroemisyjnych związanych z produkcją lub oszczędzaniem energii. Naukowcy sformułowali scenariusze rozwoju zeroemisyjnej gospodarki w Polsce do 2050 r. zakładające różne okoliczności: od wprowadzenia globalnej polityki klimatycznej, przez znaczny wzrost cen surowców energetycznych, istotny przełom technologiczny, czy kontynuację obecnych tendencji, po załamanie się globalnej polityki klimatycznej, publicznych w kraju i rozpad Unii Europejskiej. W odniesieniu do tych scenariuszy wyliczono m.in. możliwości rozwoju różnych technologii i oszacowano prognozy kształtowania się emisji CO2. Tego rodzaju analiza technologii w kontekście przyjętych scenariuszy wykazała umiarkowany potencjał zwiększania bezemisyjnego wytwarzania energii przy sporym potencjale zwiększania efektywności wykorzystywania energii i surowców. Zdaniem ekspertów szczególnie istotne okazują tu się technologie dotyczące oszczędności energii w budownictwie, transporcie i życiu codziennym. Wdrażanie w tym zakresie oszczędnych technologii skutkuje relatywnie dużymi redukcjami emisji CO2, a także okazać się może tańsze niż w przypadku oszczędnościowych technologii w przemyśle i technologii zeroemisyjnego wytwarzania energii. Wnioski dotyczące transportu pokrywają się w tej mierze z zaleceniami raportu przedstawionego przez Bank Światowy. Także eksperci projektu GIG wskazali, iż budowa zeroemisyjnej gospodarki wymaga edukowania społeczeństwa, zwłaszcza że wdrożenie niektórych analizowanych technologii zależy od poważnej zmiany codziennych zachowań. Specjaliści wskazali też, że na budowę takiej gospodarki w Polsce znaczący wpływ będą miały czynniki zewnętrzne. Całkowity koszt projektu zamknął się w kwocie lisko 2,3 mln zł przy wsparciu unijnych środków z programu operacyjnego Innowacyjna Gospodarka.

urządzenia dla energetyki 2/2011

wydarzenia i innowacje

Energia elektryczna ze słońca

priorytetem polityki energetycznej USA Departament Energii USA ogłosił program SunShot, który zapewnić ma tanią energię elektryczną pozyskiwaną ze słońca. edukcja kosztów systemów solarnych o 75 proc. miałaby nastąpić do roku 2020. Amerykanie pragną uczynić tę formę wytwarzania energii na tyle konkurencyjną wobec znanych dotąd pozostałych źródeł, by usunąć konieczność korzystania z jakichkolwiek dofinansowań. Ograniczenie nakładów finansowych związanych z systemami fotowoltaicznymi, które instalowane są dla zaspokajania własnych potrzeb użytkowników o ok. 75 proc. do poziomu 1 dol./W pozwolić ma na montowanie systemów

PV w każdym zakątku USA. Zwiększyć miałby się tym samym konkurencyjność amerykańskiej gospodarki, a także szanse na odzyskanie przez amerykański przemysł pozycji lidera na globalnym rynku fotowoltaicznej energii słonecznej. Wspomniane założenia programu SunShot nawiązują jeszcze do lat 60., gdy celem polityki prezydenta Kennedy’ego (określanej mianem „Moonshot”) było lądowanie człowieka na księżycu i uzyskanie przewagi w kosmosie. Projekt SunShot nastawiony jest na

promowanie innowacji w dziedzinie myśli badawczej, nowych technologii, produkcji oraz metod instalacji. Jego szczególnym celem jest usprawnienie i cyfryzacja procesu decyzyjnego w skali lokalnej. W ciągu ostatnich dziesięciu lat Departament Energii USA zainwestował w badania nad słoneczną energią elektryczną ponad 1 mld USD. Dzięki wsparciu inwestorów prywatnych kwota ta przekroczyła sumę 2 mld USD.

Energia jądrowa do przemyślenia Tragiczny w skutkach kataklizm w Japonii, który doprowadził do poważnej awarii w elektrowni Fukushima, wywołał falę protestów wobec niepodważalności zasady wykorzystywania energii z atomu jako rozwiązania optymalnego pod względem bezpieczeństwa i ekologii. Po trzęsieniach ziemi i fali tsunami z 11 marca w Japonii, w położonej w odległości około 250 km na północny wschód od Tokio elektrowni Fukushima I doszło do serii poważnych awarii, w tym trzech odrębnych 5. stopnia w siedmiostopniowej międzynarodowej skali INES, na skutek których nastąpiła emisja substancji promieniotwórczych do środowiska. Już 16 marca (5 dni po pierwszych awariach) Federalna Agencja Energii Atomowej Federacji Rosyjskiej (Rosatom) uznała, że sytuacja w elektrowni Fukushima rozwija się według najgorszego scenariusza, a rzecznik rządu Francji oznajmił, że katastrofa może mieć większy rozmiar niż w Czarnobylu. Choć kolejne dni przyniosły powolną, stopniową poprawę wysoce dramatycznej sytuacji, Yukiya Amano, dyrektor generalny Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej (MAEA), oświadczył, że kryzys nuklearny w Fukushimie potrwać może tygodnie, a nawet miesiące, co tym bardziej skłonić musiało obywateli i rządy całego świata do zmierzenia się z pytaniem, co dalej z energią jądrową.

Jak zareagował świat W Europie najostrzej zareagowały Niemcy – ogłoszono moratorium na wdrożenie nowej niemieckiej ustawy atomowej

Elektrownia jądrowa. fot. Bloomberg

oraz dokonano przejściowego wyłączenia siedmiu najstarszych elektrowni jądrowych. Choć zdaniem Zielonych rząd Angeli Merkel dokonał tym samym jedynie manewru przedwyborczego, zamierzając po wygranej powrócić do polityki wdrażania rozwiązań atomowych w energetyce, kwestia niepopularnej w kręgach społeczeństwa w tym kraju energii atomowej została dzięki temu dostrzeżona przez rząd. W Wenezueli prezydent Hugo Chávez polecił wstrzymać wszystkie projekty

rozwoju energetyki jądrowej, premier Izraela Beniamin Netanjahu oświadczył, że realizacja przez jego kraj cywilnego programu nuklearnego stała się mało prawdopodobna, zaś Włochy ogłosiły roczne moratorium na budowę elektrowni jądrowych.

Co z tą Polską? W Polsce kwestia budowy w Polsce elektrowni atomowej, prezentowana przez rząd i Państwową Agencję Atomistyki jako priorytetowa i mająca być

urządzenia dla energetyki 2/2011

Nowa stacja transformatorowa wydarzenia i innowacje ®

Nowasocle

odpowiedzią na czekający nas kryzys energetyczny około roku 2014, nie doczekała się jednak do tej pory poważnej debaty publicznej. Jedyne, co oferuje w ramach złagodzenia społecznych obaw rząd, to propozycja, by podczas polskiej prezydencji w parlamencie europejskim dokonać zmian w traktacie Euratom, mających wzmocnić rolę Komisji Europejskiej w zapewnieniu bezpieczeństwa energii jądrowej, co sprowadzać się ma do m.in. zapisu o obowiązku testowania unijnych elektrowni pod kątem wytrzymałości na awarie i trzęsienia ziemi. Otwarte pozostaje natomiast nadal pytanie, którego wagę zdają się pomijać eksperci z kręgów rządowych, forsujący jednostronne, aprobujące podejście – czy w istocie energia jądrowa to jedyne, bezalternatywne i najlepsze rozwiązanie dla polskiej energetyki, nie obciążone nazbyt wysokimi kosztami ekologicznymi i społecznymi w dłuższej perspektywie.

Atom nie taki tani… Jak podkreślają ignorowani przez spin-doktorów energetyki jądrowej specjaliści, budowa w Polsce elektrowni atomowej nie tylko nie uchroni nas przed kryzysem energetycznym roku 2014, bowiem nadejdzie on wcześniej niż zostanie wybudowana u nas pierwsza taka inwestycja (planowana na rok 2020), ale też narazi nasz kraj na poważne straty – tak finansowe, jak ekologiczne. Zapowiadana od dwóch lat budowa w Polsce reaktora III+ generacji to przedsięwzięcie, które z trudem zaczynają realizować dopiero tylko nieliczne kraje w świecie (Francja, Finlandia) – dotąd nie uruchomiono jeszcze nigdzie reaktora tego typu. Co więcej, koszt ich budowy przekracza średnio 70 procent początkowo zakładanego budżetu. Warto tez pamiętać, że decydując się na budowę elektrowni atomowej skazujemy się na konieczność dostaw, tzn. zakupów surowca – uranu – z innych państw. Argument o ekonomicznym uzasadnieniu takiej inwestycji podważa również m.in. raport agencji ratingowej Moody’s, która doradza biznesowi na całym świecie. W obecnej sytuacji ekonomicznej Polski przeznaczanie miliardów złotych na budowę elektrowni atomowych wydaje się w tym kontekście sporą ekstrawagancją, skutkującą dodatkowo nieoszacowanym przez entuzjastycznie nastawionych polityków ryzykiem w zakresie bezpieczeństwa.

Alternatywy istnieją Niedostrzeganą przez rząd i promotorów energii jądrowej alternatywą jest tymczasem, jak głoszą zwolennicy innego modelu rozwiązań, skupienie kapitału na efektywności energetycznej polskiej gospodarki, a także skoncentrowanie się na budowie instalacji do korzystania z odnawialnych źródeł energii. Łącznie miałoby to uchronić Polskę przed kryzysem elektroenergetycznym w połowie tego dziesięciolecia. Eksperci z Instytutu Termodynamiki w Sztudgardzie oraz Instytutu Energii Odnawialnej z Warszawy zbadali potencjał dostępnych w Polsce źródeł energii. Stwierdzili oni, że już w 2020 r. Polska może ograniczyć niewielkim nakładem środków jej zużycie i uzyskać 20-procentowy udział energii ze źródeł odnawialnych. To aż kilka razy więcej niż dałaby nam budowa pierwszej elektrowni atomowej. Ważnymi argumentami, podnoszonym przez zwolenników rozwiązań alternatywnych, godzącym jednak w interesy powiązanych z kręgami politycznymi spółek energetycznych, są związane z budową odnawialnych źródeł energii możliwość zdecentralizowania dostaw energii, rozwój rodzimych technologii oraz poprawa bezpieczeństwa energetycznego i stworzenie setek tysięcy nowych miejsc pracy.

urządzenia dla energetyki 2/2011

Stacja mała, łatwa do zainstalowania • dyskretna, zintegrowana z otoczeniem • szeroka gama kolorów • moce od 40 do 160 kVA

1,25 m² h < 1,2 m 1500 kg (160 kVA) Stacja doskonale wyciszona

Wartości poziomów dźwięku na 10 m są bardzo niskie w porównaniu do poziomów w strefach spokojnych (pomiędzy 25 i 30 dB (A)). Stacja więc będzie praktycznie niesłyszalna w większości przypadków.

Stacja łatwa w instalacji i obsłudze • zminimalizowany wykop • ergonomiczne podłączenie kabli • instalacja na płycie w strefach powodziowych

Bezpieczeństwo • Stacja zgodna z normą CEI 62271-201. • IP 23D / stacja otwarta IP2X. • Transformator TPC zgodny z normą CEI 60076-13 • Zabezpieczenie przeciwłukowe • Zbiornik retencyjny pod transformatorem

Jakość zasilania Transformator TPC gwarantuje wyłączenie 3-fazowe w przypadku awarii.

Nowa Plus Sp. z o.o. ul. Klonowa 7, 62-002 Suchy Las k. Poznania tel. +48 61 652 59 58, tel. +48 61 652 59 59 infolinia 801343401 e-mail: biuro@nowaplus.com.pl www.nowaplus.com.pl

wydarzenia i innowacje

Polsko-litewski most energetyczny wsparty kwotą 2 mld zł Tyle właśnie kosztować mają inwestycje w ramach realizacji przedsięwzięcia znanego jako most energetyczny Polska-Litwa. Z funduszy unijnych wpłynąć ma 200 mln euro. ost energetyczny zagwarantować ma nie tylko trans-graniczną wymianę energii zgodnie z dyrektywami UE i zapewnić rozwój wewnętrznego rynku energetycznego w krajach Unii, ale też zapewnić bezpieczeństwo energetyczne województw podlaskiego i warmińsko-mazurskiego (w tych rejonach przebiegać będzie znaczna część mostu). Z końcem kwietnia wojewoda podlaski, samorząd województwa, starostowie podlaskich powiatów, na terenie których będą budowane linie i stacje energetyczne oraz inwestor, czyli PSE Operator SA, podpisali porozumienie o współpracy. Dokument w Podlaskim Urzędzie Wojewódzkim w Białymstoku podpisali starostowie grajewski, łomżyński, wysokomazowiecki, kolneński, sejneński, zambrowski. Wcześniej swoje podpisy złożyli także starostowie białostocki i suwalski. Na tych obszarach kraju od dawna nie prowadzono podobnych inwestycji energetycznych, mimo iż władze regionu wielokrotnie zwracały uwagę na za-

niedbania z tym związane. Zawarte porozumienie zobowiązuje strony do działania na rzecz sprawnego prowadzenia wszelkich procedur oraz podejmowania decyzji administracyjnych dotyczących realizacji tej skomplikowanej inwestycji, a także do szczegółowego informowania o niej mieszkańców. Prezes PSE Operator SA, Henryk Majchrzak, poinformował, że planowane inwestycje należą do kluczowych w planie rozwoju sieci przesyłowej w Polsce do 2020 roku, obok tych związanych z EURO 2012. Wymagające ścisłej i skoordynowanej współpracy na wielu szczeblach instytucji, urzędów, samorządów przedsięwzięcie zagwarantować ma stałe, pozbawione przerw, dostawy energii. Inwestycja przewiduje realizację kilku zadań w Podlaskiem i części województwa warmińsko-mazurskiego oraz mazowieckiego, w tym budowę linii 400 kV Ostrołęka-Łomża do stacji Narew koło Turośni Kościelnej, rozdzielni w stacji Narew, linii 400 kV Ełk-Łomża, stacja Łomża oraz linii 400 kV z Ełku do granicy polsko-li-

tewskiej. Mirosław Kasacki z PSE Operator SA, dyrektor projektu „Połączenie energetyczne Polska-Litwa”, poinformował samorządowców, że linia OstrołękaNarew liczyć będzie ok. 80 km i powstanie do końca 2014 roku. Linia Ełk-Łomża natomiast liczyć ma około 86 km i być gotowa do końca czerwca 2015 roku. W tym terminie powinna również zostać zbudowana licząca 115 km linia z Ełku do granicy państwa. Cały projekt ma otrzymać finansowe wsparcie z UE, z programu Infrastruktura i Środowisko. Obecnie trwa procedura ostatecznego przyznania środków. Trwają też prace nad uzyskaniem dla wymienionych inwestycji decyzji środowiskowych i innych wymaganych uzgodnień. Brak więc na razie ostatecznych planów przebiegów tych linii. Władze regionów wiążą z tą inwestycją spore nadzieje na wypełnienie luk w infrastrukturze energetycznej, której powstanie i rozwój oznacza szanse na zwiększenie produkcji przemysłowej.

Lotos – prywatyzacja Sprawa prywatyzacji Lotosu odwleka się w czasie. Podczas gdy resort skarbu ponownie przedłużył procedurę składania ofert kupna akcji Grupy, posłowie PiS domagają się stworzenia ustawy pozwalającej Polsce zachować pakiet większościowy i niedopuszczającej do przejęcia aktywów Rosjanom. Datę zbierania ofert kupna Lotosu przesunięto już o ponad dwa miesiące w stosunku do pierwotnie zakładanego terminarza, wg którego inwestorzy zamierzający przejąć 53 procent akcji firmy mieli nadsyłać oferty do 4 lutego br. 15 grudnia 2010 r. przesunięto ten termin na 18 marca 2011. Z końcem miesiąca wyznaczono natomiast kolejną datę – 29 kwietnia. Choć resort skarbu dowodzi, że spowodowane to zostało prośbami napływającymi od oferentów, specjaliści z branży przypuszczają, że prawdziwa przyczyna tkwi w braku wartych rozważenia ofert i niedostatecznego zainteresowania ze strony akceptowalnych przez rząd inwestorów – stąd konieczność przesunięcia terminu potrzebnego na znalezienie kupca.

Wiadomo, że udziałem w transakcji zainteresowane są firmy rosyjskie, w tym Gazpromnieft i TNK-BP. Mimo iż premier Donald Tusk jako oficjalne stanowisku rządu przedstawił brak „ideologicznej przesłanki, by mówić kategorycznie nie inwestorom z jakiegokolwiek kraju, także z Rosji”, na ich wejście do gdańskiego koncernu nie ma jednak zgody w kręgach politycznych. Najostrzej protestuje PiS, który ocenił słowa premiera jako ocierające się o zdradę polskich interesów narodowych. To stanowisko, wyrażone ustami posła Andrzeja Jaworskiego, PiS tłumaczy względami bezpieczeństwa energetycznego, które jako podstawa funkcjonowania państwa, jest zagrożone udziałem inwestorów rosyjskich, godzącym w polski interes narodowy.

Poseł Jaworski nie wyklucza, że jego partia może złożyć wniosek o postawienie premiera przed Trybunałem Stanu w przypadku, gdyby Rosjanie przejęli rafinerię z Gdańska. Ministerstwo Skarbu czeka na oferty zakupu udziałów spółki do 29 kwietnia. MSP do 13 maja poinformować ma o swojej decyzji w sprawie rozpatrzenia złożonych przez inwestorów odpowiedzi.

urządzenia dla energetyki 2/2011

wydarzenia i innowacje

System digital signage w Hager Polo Absolutna nowość! Od lipca ubiegłego roku firma Hager Polo rozpoczęła wdrażanie nowego, zupełnie innowacyjnego narzędzia do komunikacji ze swoimi klientami. Nowe narzędzie to sieć 42-calowych monitorów z systemem „digital signage”, instalowanych w hurtowniach elektrycznych na terenie całej Polski oraz zarządzanych bezpośrednio przez Hager Polo. Docelowo przewidziano instalację 100 takich monitorów.

onitory zawieszone są w hurtowniach w optymalnym z punktu widzenia oddziaływania miejscu i podłączone są do internetu. Ekran monitora podzielony jest na 3 moduły: 8 moduł główny na którym wyświetlane są prezentacje, reklamy, filmy instruktażowe itp. 8 moduł pogodowy z zaznaczeniem województwa dla którego jest przeznaczony 8 pasek informacyjny – aktualnie to ciekawostki Fokusa, informacje TVN biznes i TVN 24. Centrum obsługi monitorów znajduje się w Hager Polo, gdzie wprowadzane są nowe informacje i aktualizacje oraz gdzie śledzone jest działanie monitorów i wyświetlanych treści. Ładowanie nowych informacji odbywa się w nocy, a aktualizacja pasków informacyjnych odbywa się na bieżąco. Każdy monitor to osobny nośnik informacji, co w praktyce oznacza, że w każdej hurtowni gdzie jest zainstalowany można wyświetlać inne, zindywidualizowane informacje. Firma Hager Polo ma nadzieję, że w ten innowacyjny i atrakcyjny sposób przybliży swoim docelowym klientom bogactwo oferowanego asortymentu, zalety produktów oraz zasady działania lub montażu wybranych urządzeń.

urządzenia dla energetyki 2/2011

wydarzenia i innowacje

„Innowacje od 30 lat” – jubileusz 30-lecia działalności spółki JM Tronik Historia spółki od przekaźników sygnalizacyjnych RS i zabezpieczeń serii MUZ do rozdzielnic 30kV typu multiCELL okazji 30-lecia spółki JM Tronik pragniemy już na wstępie zaprosić Państwa na nasza stronę internetową celem zapoznania się z uroczystościami jubileuszowymi oraz filmem z okazji jubileuszu. Serdecznie zapraszamy.

ne przedsiębiorstwo w tamtym czasie JM Tronik otrzymał dopuszczenia Wyższego Urzędu Górniczego. W odpowiedzi na zapotrzebowanie rynku w latach 1986-1990 firma rozpoczęła produkcję przekaźników sygnalizacyjnych RS, elektronicznych wyzwalaczy pierwot-

Trochę historii

nych, styczników próżniowych oraz cyfrowych zabezpieczeń typu MUZ. Naturalną konsekwencja rozwoju było rozszerzenie oferty o wyłącznik próżniowy typu VC1 dzieki którym oferta spółki zaczeła obejmować kompletne

Spółka JM Tronik powstała w roku 1981. W odpowiedzi na ówczesne potrzeby górnictwa i energetyki rozpoczęła produkcje zabezpieczeń nadprądowych wtórnych. Jako pierwsze prywat-

wyposażenie dla pól średniego napięcia. W roku 2004 wprowadzono do produkcji pierwszą rozdzielnicę SN typu uniCell na własnym rozłączniko-uziemniku w SF6 typu RSF oraz 4-ro przedziałową rozdzielnicę SN typu multiCell, która jest wykonywana również w wersji IP54. Niewątpliwym sukcesem firmy jest poszerzenie oferty o rozdzielnice prądu stałego typu TrakCell dla trakcji tramwajowej i metra. Spółka JM Tronik w swoich strukturach utworzyła również Zakład Systemów pomiarowych, który rozpoczął produkcje liczników energii elektrycznej typu L1F i L3F.

Liczniki L1F i L3F produkowane w latach 1999-2006

Podsumowując 30 lecie istnienia spółki Jm Tronik trzeba powiedzieć że to jedyny polski producent w sektorze SN, który oferuje rozdzielnice w izolacji powietrznej na wyprodukowanej u siebie aparaturze pierwotnej (wyłączniki próżniowe typu VC1, przekładniki, aparatura łączeniowa) i wtórnej (zabezpieczenia z serii MUZ). Aktualnie firma zatrudnia około 150 pracowników w tym kilkunastoosobowy dział badań i rozwoju R&D. Projektowane urządzenia są badane i certyfikowane w wiodących jednostkach badawczych: Instytut Energetyki w Warszawie, WUG, EMAG – Katowice czy UL-Labs USA. Posiadamy własne laboratorium badawcze, w którym dysponujemy sprzętem pozwalającym nam na przeprowadzenie wielu wymaganych normami testów i prób m.in. prób napięciowych do 110 kV.

Aktualnie produkowana automatyka zabezpieczeniowa firmy JM TRONIK

Ogólnie o urządzeniach

Wyłącznik Próżniowy VC-1

Rozdzielnica trakcyjna 660 V typu Trakcell

Trzydziestoletnie doświadczenie na rynku, nieustanne prace badawcze oraz współpraca z zakładami dystrybucji, wytwarzania i przemysłu zaowocowały jednymi z najnowocześniejszych na rynku zabezpieczeń z serii MUZ – megaMUZ-2, multiMUZ3. Urządzenia te charakteryzują

urządzenia dla energetyki 2/2011

wydarzenia i innowacje się przede wszystkim bardzo intuicyjnym i niezwykle prostym w obsłudze interfejsem, co umożliwia minimalizację błędów oraz pozwala na pełną obsługę sterownika osobom bez specjalistycznych szkoleń. Ponadto posiadają rozbudowaną bazę możliwości konfiguracji schematów synoptycznych, wyświetlanych pomiarów, używanych zabezpieczeń i automatyk. Warte podkreślenia są również rozbudowane do pięciu kanałów możliwości komunikacyjne z opcją wyboru protokołu i uprawnień oraz rozszerzony program konfiguracyjny i odczytowy, spełniający również funkcję programu do obsługi łącza inżynierskiego,. Dzieki zastosowaniu kolorowego dotykowego wyświetlacza LCD na którym wizualizowany jest schemat synoptyczny pola wraz z bieżącymi informacjami o polu rozdzielczym możliwe jest proste wykonywanie operacji łączeniowych do 7 łącznikami w polu. Zastosowanie koloru pozwala również na różnicowanie zdarzeń i alarmów na krytyczne /czerwone/, ważne /pomarańczowy/ i eksploatacyjne/zielony/. Firma JM TRONIK posiada w swojej ofercie wszystkie urządzenia dla sieci SN, tj. aparaturę zabezpieczeniową, przekładniki prądowe, aparaturę łączeniową oraz drobne urządzenia pomocnicze. Z chwilą, kiedy została podjęta decyzja o produkcji rozdzielnic, zdecydowano również o wprowadzeniu do oferty własnych wyłączników próżniowych SN typu VC-1, które w znaczący sposób obniżały koszty całego pola. Wyłącznik próżniowy SN typu VC-1 przeznaczony jest do stosowania we wnętrzowych, trójfazowych rozdzielnicach prądu przemiennego 50Hz o napięciu znamionowym 12kV, 17.5 kV, 24kV lub 36 kV. Wyłącznik służy do załączania i wyłączania prądów pod obciążeniem oraz w warunkach zwarciowych i – wbrew opiniom firm konkurencyjnych – cieszy się coraz większym zainteresowaniem i zaufaniem Klientów, co powoduje, że coraz częściej stosowany jest w zakładach górniczych, przemysłowych, elektrowniach oraz w miejscach, gdzie wymagana jest duża częstość łączeń i niezawodność działania. Stosowanie naszej aparatury znacznie obniża koszty produktu finalnego i pozwala na lepsze konstrukcyjne dopasowanie poszczególnych części. Ponadto gwarantuje naszym Klientom ciągłość produkcji, dostępność aparatury w krótkim czasie, błyskawiczny serwis, stały kontakt telefoniczny z Działem Rozwo-

ju oraz niskie ceny i krótkie terminy realizacji. W swojej ofercie posiadamy rozdzielnice typu uniCELL, multiCELL oraz trakCELL. Bazując na konstrukcji uniCELL, zespół naszych konstruktorów stworzył rozdzielnicę typu multiCELL, która przeznaczona jest do instalowania w sieciowych stacjach elektro-energetycznych o napięciu znamionowym do 30kV. Uniwersalna konstrukcja umożliwia jej montaż zarówno w budynkach jak i przenośnych stacjach kontenerowych transformatorowo-rozdzielczych oraz w zakładach przemysłowych do zasilania odbiorów o prądach znamionowych do 3150A i prądach zwarciowych do 50kA. Główne zalety konstrukcyjne rozdzielnicy multiCELL to: elastyczność konfiguracji pól, szeroka gama wyposażenia pól, wysokie bezpieczeństwo dla personelu, dogodny dostęp do przedziału przyłączowego i do elementów wewnętrznych rozdzielnicy oraz oczywiście prosta obsługa i łatwa możliwość rozbudowy.

Rozdzielnica SN typu multiCELL-G produkcji JM Tronik (zabezpieczenie megaMUZ, wyłącznik VC1)

JM Tronik jest firmą prefabrykującą rozdzielnice na aparaturze jaką dobierze klient i jaką określa projekt. Potwierdzeniem tego są projekty, które zrealizowaliśmy na aparaturze pierwotnej i wtórnej firm konkurencyjnych, z którymi w przyszłości planujemy również współpracować. W ostatnich latach w segmencie „ciężkich” rozdzielnic zaufały nam już takie firmy jak: RWE Stoen, Vattenfall, Tramwaje Warszawskie dla których firma JM TRONIK kompleksowo realizuje inwestycje – od wykonania dokumentacji projektowej przez przebudowę całej

rozdzielni, remont pomieszczeń, przebudowę sieci kablowej 15kV po wykonanie systemu telemechaniki i edycji w systemie nadrzędnym. Prace wykonywane są na czynnym obiekcie bez moż-

Jedna z maszyn parku maszynowego JM TRONIK

liwości wyłączenia sekcji. Współpracowaliśmy również w podobnym zakresie ze spółką Metro Warszawskie oraz PKP Energetyka. Warto wspomnieć również o wcześniejszych dużych projektach takich jak: LW Bogdanka, PGE Dystrybucja Białystok, PGE ZEWT; KGHM; Kompania Węglowa; Energa; Enion i wiele innych. Firma JM TRONIK w roku 2008 poszerzyła ofertę o rozdzielnicę prądu stałego TrakCell, przeznaczonej do zasilania trakcji tramwajowej i metra. Napięcie znamionowe pracy wynosi 720 i 900V. Konstrukcja modułowa rozdzielnicy łączy w jedną całość wyodrębnione przedziały: wyłącznika szybkiego, szyn zbiorczych, odłącznika szyny obejściowej, przyłącza kablowego i obwodów pomocniczych. Nowoczesne rozwiązania techniczne zapewniają prostą i bezpieczną obsługę oraz umożliwiają wykorzystanie rozdzielnicy w bezobsługowych stacjach energetycznych. Na przestrzeni ostatnich lat firma JM TRONIK zrobiła niewątpliwie milowy krok na przód. Swój sukces zawdzięczamy nie tylko bardzo doświadczonemu i kreatywnemu zespołowi, który zapewnia przede wszystkim terminowe i kompleksowe realizacje inwestycji, ale przede wszystkim naszym Klientom, którzy nam zaufali, za co serdecznie dziękujemy. To właśnie uwagi i sugestie naszych Klientów powodują, że możemy wprowadzać na rynek coraz to nowe produkty i wpływać tym samym na rozwój branży energetycznej.

Po 30 latach istnienia należy zauważyć, że JM-TRONIK jest nieodłącznym elementem polskiej energetyki. Serdecznie zapraszamy na naszą stronę internetową w celu zapoznania się z historią spółki www.jmtronik.pl

Grzegorz Grzegrzółka Dyrektor Handlowy JM-TRONIK

urządzenia dla energetyki 2/2011

wywiad

Project Management – profesjonalizm w zarządzaniu Rozmowa ze Stanisławem Sroką, prezesem TRANSSYSTEM SA i Stowarzyszenia Project Management Polska.

8 Przedsiębiorstwa zarządzane projektowo są często spotykane w krajach najwyżej rozwiniętych. W Polsce to nadal rzadkość. Czy może Pan przedstawić samą ideę Project Management? Pod pojęciem projekt rozumie się przedsięwzięcie o zdefiniowanym początku i zakończeniu, jednorazowe, kompleksowe i nowatorskie. Swoim interdyscyplinarnym charakterem może spowodować przejściową zmianę organizacyjną i nowe ustalenie zakresów zadań w firmie. W kilkudziesięcioletniej historii zarządzania projektami wypracowano techniki i metody postępowania, które pozwalają skutecznie realizować zadania o charakterze projektów. Zarządzanie projektami polega na zastosowaniu takich narzędzi i metod, sprawdzonych w praktyce, aby spełnić wymagania i oczekiwania pokładane na tym przedsięwzięciu. Stosowanie tych metod do zadań rutynowych prowadzić może do niepotrzebnych zakłóceń w realizacji i do wzrostu kosztów. Dla takich zadań najodpowiedniejsza jest tradycyjna organizacja liniowo-sztabowa i w tej strukturze zadania rutynowe są realizowane najlepiej. Z drugiej strony próba realizacji projektu jako zadania rutynowego może doprowadzić do jego fiaska. Jednak nie same metody i techniki są receptą na sukces przedsięwzięcia o cechach projektu. W ponad połowie sukces ten zależy od głównego aktora, czyli kierownika projektu, jego umiejętności i kompetencji oraz postawy przedsiębiorczej. Ogromna popularność zarządzania projektami wynika dzisiaj prawdopodobnie z faktu że projekty, pobudzając przedsiębiorczość

w firmie, dają specyficzną przewagę konkurencyjną. Przewaga ta dzisiaj polega coraz częściej na wykorzystaniu potencjału pracowników, zaś podejście przedsiębiorcze połączone z dyscypliną realizacji, umożliwia to najskuteczniej. Projekty, czyli zadania związane z wprowadzaniem nowych produktów, poprawy procesów, nowych programów i usług należą do podstawowych zadań przedsiębiorstw nakierowanych na przyszłość. Stają się przeciwciężarem dla trendu centralizacji coraz to większych organizacji globalnych. Z jednej strony dla realizacji potężnych projektów nieodzowny jest odpowiedni potencjał, który takie organizacje mogą zabezpieczyć, ale z drugiej strony potrzebne jest podejmowanie decyzji jak najbliżej „teatru wydarzeń” czyli w konkretnych projektach. Tutaj najskuteczniej działają tzw. „wewnętrzni przedsiębiorcy” czyli kierownicy projektów. W Polsce jest coraz więcej firm zarządzanych projektowo, gdyż menedżerowie coraz wyraźniej widzą korzyści z takiego podejścia do zarządzania. Zresztą ogromna ilość dużych projektów realizowanych obecnie w Polsce praktycznie wymusza takie zarządzanie. 8 Śledząc historię firmy Transsystem z ostatnich lat mam wrażenie, że stale zajmuje się ona czymś innym, jakby wciąż zmieniała swój profil produkcji. Rzeczywiście Transsystem zaczynał od 14 pracowników i produkcji siatek osłonowych dla przemysłu, a dzisiaj zatrudniając ponad 1000 osób, dostarcza zaawansowane technologicznie systemy transportu dla fabryk samochodów i energetyki. Ten rozwój nie był przypadkowy bo cała historia Transsystemu jest długofalowym projektem, rozwoju technologicznego i organizacyjnego firmy, od warsztatu do organizacji dostarczającej systemy rozwiązań transportu dla klientów, którzy potrzebują coś przemieszczać. Ukierunkowanie całej firmy na projekty to tak naprawdę budowanie przedsiębiorstwa przedsiębiorców. A przedsiębiorcy, z definicji, najlepiej potrafią wykorzystać zasoby i lokować je tam gdzie przynoszą najlepsze efekty. Dlatego firma opierając się na swoich podstawowych umiejętnościach ciągle rozwija się i przemieszcza ze swoimi produktami tam gdzie jest zapotrzebowanie i czekają najlepsze rezultaty. Na tej drodze muszą się pojawiać nowe rozwiązania i produkty, bo tylko tak możemy wygrywać z konkurencją.

8 Jakie wymierne korzyści daje wdrożenie systemu zarządzania projektami? Zarządzanie kompleksowymi przedsięwzięciami, indywidualnie „szytymi” na oczekiwania klienta, zacieśnia współpracę pracowników firmy z przedstawicielami klientów, wymusza inicjatywę i innowacyjność, poprawia współpracę miedzy poszczególnymi komórkami firmy oraz firmy z dostawcami. To są bardzo ważne warunki sukcesu rynkowego. Dlatego nic dziwnego, że orientacja projektowa przedsiębiorstwa zwiększa jego przewagę konkurencyjną i, co się z tym wiąże, wartość rynkową firmy. Istotnym elementem orientacji projektowej jest „instytucja” zarządzania projektami czyli struktura organizacyjna, formalne reguły postępowania, systematyka procesu zarządzania projektem, umożliwiające zdyscyplinowanie przedsiębiorczych zespołów projektowych. To prawdopodobnie przyczynia się do tego, że przedsiębiorstwa, które wdrożyły system zarządzania projektami, nie mają problemów z dotrzymywaniem terminów realizacji umów. Potrafią wydatnie obniżać koszty wytwarzania i zdecydowanie zwiększać wydajność. W obecnych warunkach, brak organizacji projektowej eliminuje firmę ze składania ofert, gdyż klienci wiedzą, że bez kierownika projektu i zespołu nie jest możliwa realizacja zadań o charakterze projektów. 8 Co by było, gdyby Transsystem pozostał firmą zarządzaną tradycyjnie? Prawdopodobnie pozostalibyśmy warsztatem produkcyjnym albo firmą podwykonawczą produkującą według wytycznych narzucanych przez zleceniodawców. Nasza wiarygodność w oczach głównych graczy na rynku energetycznym i motoryzacyjnym byłaby niewielka. Dzięki podejściu projektowemu mogliśmy przekonać klientów do tego, że potrafimy realizować duże zadania. Radykalnie wzrosło zaufanie do nas i siłą rzeczy nie cierpimy na brak zamówień. Niedawno rozpoczęliśmy realizację kontraktu na terenie Elektrowni Połaniec. W trakcie realizacji są kontrakty w Elektrociepłowni Siekierki, Elektrowni REK Bitola w Macedonii czy choćby dla kopalni Bogdanka. Jeśli chodzi o przemysł motoryzacyjny to właśnie pozyskaliśmy swój najwyższy w historii kontrakt, na linię transportu technologicznego dla fabryki Audi w węgierskim Gyor.

urządzenia dla energetyki 2–2011

Rozdzielnice gazowe pierwotnego i wtórnego rozdziału energii, transformatory olejowe

do 36 kV

Ormazabal Polska Sp z o.o. 95-100 Zgierz ul. Dąbrowskiego 6/8 tel./fax: +48 42 659 36 13 www.ormazabal.com

Posiadamy certyfikaty Instytutu Energetyki i Energopomiaru

transformatory

Nowe rozwiązania konstrukcyjne transformatorów i dławików produkowanych w Fabryce Transformatorów w Żychlinie Wzrost wymagań rynku i związane z tym, stawiane nam, coraz wyższe wymagania dotyczące jakości i krótkich terminów dostaw wymagają wprowadzenia nowoczesnych technologii produkcji, nowych rozwiązań konstrukcyjnych oraz unowocześnienia kontroli międzyoperacyjnych i badań wyrobów gotowych. ychodząc naprzeciw tym wymaganiom w Fabryce prowadzone są w sposób ciągły prace mające na celu produkowanie nowoczesnych, niezawodnych wyrobów pełni satysfakcjonujących naszych Klientów. Podczas prac projektowych unowocześniających dotychczas produkowane

W ostatnim czasie zaprojektowano i wykonano dla zagranicznego Klienta zespół żywicznych transformatorów wielkoprądowych wraz z autotransformatorem zasilającym. Na zdjęciach 1 i 2 pokazano połączenia wielkoprądowe transformatora i autotransformator.

Zdjęcie 3. Generator udarów piorunowych.

Zdjęcie 1. Połączenia wielkoprądowe transformatora.

Zdjęcie 2. Autotransformator.

wyroby jak też przy rozwiązaniach nowatorskich szczególny nacisk kładziony jest na zapewnienie maksymalnej ochrony środowiska naturalnego.

W ramach działań proekologicznych opracowano i wdrożono do produkcji nowoczesną serię żywicznych transformatorów uziemiających oraz dławików

gaszących. Rozwiązanie to uwalnia naszych Klientów od kłopotów związanych z eksploatacją urządzeń zawierających szkodliwy dla środowiska olej mineralny. W celu zapewnienia wysokiej niezawodności naszych wyrobów oraz unowocześnienia badań wyrobów gotowych zakupiony został nowoczesny generator udarów piorunowych firmy APITZ pozwalający na przeprowadzanie prób napięciem pełnym i uciętym o wartości do 1200kV. Na zdjęciu 3 przedstawiono generator firmy APITZ. Generator został uruchomiony i sprawdzony. Za pomocą tego generatora są wykonywane próby napięciem piorunowym transformatorów olejowych dużych mocy oraz transformatorów żywicznych. Zakup generatora pozwala do minimum zredukować negatywny wpływ prowadzonej przez Fabrykę działalności na środowisko poprzez zmniejszenie emisji spalin do atmosfery oraz wyeliminowanie potencjalnego niebezpieczeństwa wycieku oleju przy przewożeniu transformatorów mocy do badań w Instytucie Energetyki w Warszawie. Janusz Ostrowski

urządzenia dla energetyki

Produkcja transformatorów energetycznych w Żychlinie ma już ponad 85-letnią tradycję. Fabryka Transformatorów wykorzystuje bogate doświadczenie i posiadany potencjał oraz nowoczesne technologie zapewnia klientom niezawodne, bezpieczne, ekologiczne i trwałe wyroby. Znajdują się one w większości polskich zakładów przemysłowych i w sieciach energetyki zawodowej. Podstawowy program produkcji obejmuje: l Transformatory olejowe, rozdzielcze od 25 do 2500 kVA, napięcia do 36 kV l Transformatory mocy od 2500 do 80 000 kVA, napięcia do 132 kV l Transformatory piecowe, olejowe i dławiki piecowe do 40 MVA l Transformatory suche, żywiczne od 40 do 10 000 kVA, napięcia do 37,5 kV l Transformatory uziemiające, olejowe i dławiki gaszące do 4 MVA, napięcia do 36 kV l Transformatory specjalne od 40 do 80 000 kVA (olejowe), do 10 000 kVA (suche) i tym: – Transformatory olejowe do zasilania trakcji kolejowej – Transformatory suche do zasilania trakcji tramwajowej – Transformatory olejowe do zasilania układów elektrolizy – Transformatory suche dla górnictwa (w klasie izolacji H) – Autotransformatory suche rozruchowe (do rozruchu silników elektrycznych) – Transformatorów suche do zasilania układów sterów strumieniowych na statkach – Suche dławiki zwarciowe i kompensacyjne (także olejowe) FABRYKA TRANSFORMATORÓW sp. z o.o. w ŻYCHLINIE 99-320 Żychlin ul. Narutowicza 70 marketing@ftz.pl, info@ftz.pl, www.ftz.pl tel. +48 (24) 285 46 05, +48 (24) 285 18 13, +48 (24) 285 46 22; fax. +48 (24) 285 47 53, +48 (24) 285 46 31

transformatory

System Connex

– system przyłączeniowy WN dla rozdzielnic GIS i transformatorów mocy

Pfisterer rozpoczął swoją działalność w 1921 roku jako przedsiębiorstwo rodzinne. Od dnia utworzenia firma aż po dzień dzisiejszy firma znajduje się całkowicie w posiadaniu rodziny, potomkowie w trzeciej i czwartej generacji założyciela firmy, Karla Pfisterera, podtrzymują rodzinne tradycje w radzie nadzorczej spółki PFISTERER Holding AG. oczątkowo firma skupiała się głównie na produkcji wyposażenia dla wojska ,jednak już po kilku latach założyciel zdecydował o zmianie profilu firmy i wejście na nowy szybko rozwijający się rynek energetyki. Firma skoncentrowała się na produkcji różnego rodzaju elementów przyłączeniowych. Według tej filozofii Pfisterer działa do dziś oferując produkty w czterech tzw. centrach kompetencyjnych: · Systemy kablowe · Linie napowietrzne · Komponenty · Systemy trakcyjne Firma Pfisterer to firma inżynierska skupiająca się nad rozwijaniem swojej oferty zgodnie z najnowszymi trendami obserwowanymi w technice przesyłu i dystrybucji energii. Zwiększające się zapotrzebowanie na energię elektryczną w miastach i terenach przemysłowych, oraz potrzeba zminiaturyzowania Głównych Punktów Zasilania (GPZ) zainspirował producentów do stworzenia nowych rozwiązań rozdzielni i transformatorów. Zabudowane na niewielkiej powierzchni rozdzielnie i transformatory mocy, by zapewnić bezpieczeństwo użytkowania początkowo były przyłączane za pośrednictwem tzw. izolowanych szynoprzewodów (GIL). Niedogodność tego typu szynoprzewodów polegająca na wysokim koszcie instalacji, obsługi oraz małą elastycznością systemu zakresie wymiarów spowodował, iż zaczęto poszukiwać innych alternatywnych metod przyłączania tych urządzeń. Rozwój technologii produkcji polietylenu doprowadził do zmniejszenia kosztów produkcji kabli WN a tym samym zwiększył możliwości zastosowania ich na skalę masową. Właściciele i zarządcy terenów miejskich i przemysłowych mając świadomość potrzeby rozwoju sieci energetycznej, ograniczani przez uwarunkowania własnościowe przy prowadzeniu linii napowietrznych WN, coraz częściej decydują się na zastosowanie kabli WN wykonanych w tzw. suchej

technologii. Aby zintegrować te systemy zachowując wszystkie elementy kompaktowości, bezpieczeństwa i elastyczności powstała potrzeba zbudowania odpowiedniego systemu przyłączeniowego. Takie wyzwanie podjęła firma Pfisterer i na bazie systemu CONNEX SN zaprojektowane zostało rozwiązanie CONNEX WN.

Connex WN – budowa, podstawowe dane techniczne System CONNEX WN można zastosować do poziomu napięcia 245kV a maksymalny prąd to 2500A, maksymalny poziom prądu zwarciowego to 50kA/1s. System składa się z dwóch części – gniazda i wtyku rys. 1a i 1b. Gniazda (Przepusty) wykonane są zgodnie z odpowiednimi normami EN i IEC, przystosowane są do instalacji w rozdzielniach izolowanych gazem SF6 oraz transformatorach. Gniazda mogą być instalowane w dowolnej pozycji co ułatwia zaprojektowanie urządzeń wg wymogów Klienta. Istnieje możliwość wykonania gniazda z wyprowadzeniem do obsługi zewnętrznego wskaźnika obecności napięcia. Wtyk (głowica konektorowa) przystosowany jest do instalacji na kablach XLPE o różnych konstrukcjach a maksymalny przekrój żyły roboczej to 2500mm2.

Dodatkowo jako opcja istnieje możliwość zaoferowania tej głowicy konektorowej z tzw. modułem optycznym dla kabla wyposażonego w dodatkowy światłowód do kontroli temperatury kabla „on-line”. Firma Pfisterer w swojej ofercie posiada także mufy i głowice napowietrzne WN przystosowane takiego rozwiązania. Gniazdo i wtyk a należy traktować komplementarnie jako system, przy takim założeniu firma Pfisterer projektuje i bada swoje produkty. Zdjęcie 2 przedstawia rozkład pola dla gniazda i zainstalowanego wtyku w transformatorze.

Rys. 2. Rozkład pola elektrycznego Systemu CONNEX WN w transformatorze

Rys. 1a. Gniazdo (Przepust)

Rys. 1b. Wtyk (Głowica konektorowa)

urządzenia dla energetyki 2/2011

Konstruując system Connex WN inżynierowie musieli uwagę skupić na czterech obszarach: · część mechaniczna – związana z rozszerzalnością materiałów pod wpływem temperatury · część mechaniczna – związana z zapewnieniem szczelności · część elektryczna – związana z obciążalnością prądową systemu · część elektryczna – związana z właściwym wysterowaniem pola elektrycznego

transformatory Podsumowanie System CONNEX WN to doskonałe rozwiązanie w budowie nowoczesnych stacji energetycznych. System daje możli-

Rys. 3 A. Gniazdo/Przepust 1. Gniazdo kontaktowe, 2. Część izolacyjna, 3. Flansza B. Element kontaktowy 4. Pierścień kontaktowy, 5. Stożek na żyłę roboczą, 6. Pierścień dociskowy C. Część izolacyjna i stożek sterujący (rys.4) D. Obudowa głowicy konektorowej 7. Rękaw dociskowy, 8. Sprężyna dociskowa, 9. Kielich, 10. Pierścień uszczelniający, 11. Łącznik, 12.Rura termokurczliwa, 13. Żyła powrotna

Na rysunku 3 przedstawiony jest przekrój poprzeczny systemu CONNEX z wyszczególnionymi elementami odpowiadającymi za właściwą pracę mechniczno-elektryczną systemu. Jednym z głównych elementów systemu CONNEX jest tzw. Pierścień kontaktowy opatentowany przez firmę Pfisterer. Pierścień wyposażony jest w specjalnej konstrukcji lamelki zapewniające pewne połączenie elektryczne z gniazdem. Należy zauważyć iż ze względu na rozszerzalność temperaturową pierścień może przemieszczać się w gnieździe kontaktowym wzdłuż jego osi jednocześnie gwarantować pełną obciążalność prądową systemu (do 2500A!). Do kompensowania zmian temperaturowych materiałów w głowicy konektorowej CONNEX zastosowano specjalny system sprężynowy który z jednej strony umożliwia pierścieniowi kontaktowemu swobodę ruchu w gnieździe kontaktowym z drugiej zaś

Rys. 4. Silikonowy stożek sterujący

Rys. 5. Pierścień kontaktowy

strony zapewnia stały docisk stożka sterującego do ścianek gniazda. Na potrzeby budowy platform wiertniczych i farm wiatrakowych zlokalizowanych na morzu dla systemu CONNEX WN i SN opracowana została tzw. wersja „morska” o podwyższonej odporności na działanie soli. System CONNEX WN opiera na 4 wariantach, w zależności od napięcia i przekroju żyły roboczej. Poniższa tabela zawiera informacje o rodzinie CONNEX WN. W Polsce najczęściej stosowanym rozwiązaniem dla napięcia Um 110kV jest CONNEX 5S dla 220kV CONNEX 6S. W niektórych aplikacjach 110kV gdzie wy-

magany jest przekrój kabla > 1600 mm2 w rozdzielni lub transformatorze można zastosować CONNEX 6 zapewniający możliwość podłączenia kabla o przekroju do 2500 mm2.

Rys. 6. CONNEX 5S w rozdzielni GIS

Rys. 7. CONNEX 5S w transformatorze

wość ujednolicenia zastosowanych typów głowic, ten sam typ głowicy dla połączeń rozdzielni GIS i transformatora. Główne zalety systemu w skrócie: · Możliwość pełnego wyizolowania stacji energetycznej · Unifikacja połączenia dla transformatora i rozdzielni GIS · Możliwość wielokrotnego rozłączania tego połączenia na potrzeby np. okresowej diagnostyki kabli · Brak konieczności wymiany jakichkolwiek elementów przy ponownym podłączeniu

· Technologia tzw. „Suchego połączenia” - bez konieczności opróżniania rozdzielni z SF6 w przypadku wypięcia głowicy · Bogata gama akcesoriów pomocniczych (mufy, mufy „typu T”, adaptery, uziemiacze, adaptery testowe, ograniczniki przepięć, itp.) · Możliwość wykonania wersji wyposażonej w dodatkowy moduł do obsługi systemu pomiaru temperatury kabla „on-line” Dariusz Dudek PFISTERER Sp. z o.o. ul. Pogodna 10, Piotrkówek Mały 05-850 Ożarów Mazowiecki Tel.+48 22 733 90 80, +48 22 733 90 70

urządzenia dla energetyki 2/2011

PFISTERER Sp. z o.o. ul. Poznańska 258 05-850 Ożarów Maz. http://www.pfisterer.pl

Tel. +48 22 733 90 80 Tel. +48 22 733 90 70 Fax +48 22 721 27 81 e-mail: info@pfisterer.pl

Wielofunkcyjne urządzenie rejestrujące Vibrec500 • Rejestracja drgań „eolskich” • Rejestracja drgań „międzywiązkowych” • Rejestracja siły wiatru, temperatury powietrza • Rejestracja temperatury przewodu • Bezprzewodowy dostęp do wyników pomiaru • Możliwość opracowania studium wibracji dla danego przypadku ze wskazaniem optymalnego rozwiązania

Lider innowacji w zakresie linii napowietrznych do 800kV

transformatory

SYNDIS ES, system monitoringu transformatorów Do napisania tego artykułu niewątpliwie przyczyniło się wdrożenie w zeszłym roku przez Mikronikę partii 31 jednolitych systemów monitoringu w trybie online, przeznaczonych dla kilkuletnich lub nowych autotransformatorów sieciowych o takich samych cechach konstrukcyjnych. Jednocześnie cały czas takie systemy są wdrażane dla autotransformatorów i transformatorów modernizowanych o różnorodnej mocy, wyposażeniu i stanie technicznym. Zasadne jest zatem stwierdzenie, że SYNDIS ES staje się istotnym elementem poprawy efektywności i bezpieczeństwa przesyłu energii elektrycznej w naszym kraju. Nieco historii… Już od lat 90. ubiegłego stulecia wśród ekspertów toczyły się dyskusje na temat rozbudowy metodologii nadzoru i diagnostyki autotransformatorów i transformatorów energetycznych. Konkretny wpływ na treść tych rozważań miały często katastrofalne skutki i koszty awarii dużych transformatorów sieciowych i blokowych. ( W tym miejscu autor przyjmuje założenie, że w dalszej części tego artykułu będzie używał pojęcia „transformator” zarówno dla autotransformatora jak i transformatora, mając nadzieję że nie urazi to nikogo z szanownych czytelników…) Zatem stopniowo dochodzono do wniosku, że bieżący nadzór transformatora w ramach stacyjnych systemów sterowania i nadzoru (SSiN) jest niewystarczający. Nadzór tego typu rzadko kiedy daje wystarczającą informację o wczesnych fazach potencjalnie groźnych awarii. Faktem jest, że mechanizmy informatyczne SSiN nie są przystosowa-

ne do gromadzenia dużych ilości danych w długim czasie. Nie oferują też możliwości analizy trendów niekorzystnych zjawisk ani nie generują ostrzeżeń związanych ze stopniowym pogarszaniem parametrów poszczególnych komponentów transformatora. Bieżące monitorowanie pracy transformatora wyłącznie w ramach SSiN nie pozwala zgromadzić pełnej informacji o przyczynach występujących uszkodzeń ani nie określa reakcji obsługi na zachodzące zdarzenia. Takiej informacji nie uzyskuje się również na podstawie okresowych, rutynowych badań oleju oraz sprawdzenia parametrów izolatorów przepustowych, choć rola i celowość tych badań jest bezdyskusyjna. Niektóre mankamenty badań okresowych w tak zwanej technice offline, czyli przeprowadzanych przy wyłączonym transformatorze, to brak informacji o dynamicznie rozwijających się uszkodzeniach, konieczność wyłączeń technicznych oraz wysokie sumaryczne koszty.

Nowe możliwości Na przestrzeni ostatnich lat nowe technologie i urządzenia, takie jak rozwój Eternetu, sieci komórkowe, GPS, komputery, zmieniają nie tylko nasze zwyczaje i życie codzienne. Pojawiły się również nowe urządzenia wspomagające bieżący nadzór nad elementami wyposażenia transformatora, takie jak mierniki zawartości wilgoci i gazu w oleju, rozbudowane sterowniki chłodzenia z różnorodnymi algorytmami pracy, specjalizowane układy do nadzoru izolatorów przepustowych, przetworniki do monitorowania pracy przełącznika zaczepów. Wpływ nowoczesnych technik komputerowych i protokołów transmisji na rozwój nadzoru i diagnostyki transformatorów jest nie do przecenienia. Prawdziwym przełomem okazało się wprowadzenie standardu IEC 61850 do komunikacji między urządzeniami stacyjnymi. Standard ten pozwala na łatwą integrację urządzeń poprzez sieć stacyjną i tym samym umożliwia szersze wykorzystanie danych wypracowywanych przez te

Rys. 1. Struktura sytemu monitoringu transformatorów SYNDIS ES

urządzenia dla energetyki 2/2011

transformatory urządzenia, a nie tylko przez tradycyjne systemy SSiN.

Systemy online Biorąc pod uwagę powyższe uwarunkowania i nowe możliwości techniczne, postulowano na rozlicznych konferencjach i sympozjach konieczność opracowania i wdrożenia wydzielonych systemów i serwerów procesów, przeznaczonych do nadzoru transformatora w czasie rzeczywistym, czyli tak zwanych systemów online. Takie systemy muszą działać nieprzerwanie, w trybie 24/7 (dwadzieścia cztery godziny na dobę przez siedem dni tygodnia). Integrują one wszystkie urządzenia monitorujące stan transformatora, tworząc spójną bazę pomiarów, stanów i obliczeń. Jednocześnie za niezbędne uznano wbudowanie w te systemy funkcji eksperckich. W największym skrócie, funkcje te przekładają wiedzę ekspertów na operacje logiczne na sygnałach, pomiarach oraz obliczeniach. Celem tych działań, prowadzonych w odniesieniu do zaimplementowanych modeli matematycznych, jest podanie obsłudze syntetycznej informacji o stanie transformatora oraz określenie toku postępowania w sytuacjach awaryjnych. Podobne tendencje występowały również w innych krajach. Czołowe firmy działające w branży energetycznej wyprodukowały komercyjne wersje systemów monitoringu online, przeznaczone dla transformatorów mocy. Przykładowo można wymienić systemy o handlowych nazwach MS-2000, MS-3000, TEC. Systemy takie opracowały również krajowe instytuty badawcze i firmy. Niektóre z nich zainstalowano w naszym kraju i można je spotkać w kilku stacjach energetycznych.

SYNDIS ES, ekonomiczne rozwiązanie Jednym z systemów online z funkcjami eksperckimi jest rodzimy SYNDIS ES, stworzony od podstaw w Mikronice. Od początku 2008 roku do chwili obecnej ten system jest wdrażany w polskiej energetyce. Na rysunku nr 1 pokazano jego ogólną strukturę. Jak widać, urządzenia diagnostyczne zainstalowane w obrębie transformatora są podłączone do podstawowego i rezerwowego koncentratora danych. Oba koncentratory poprzez sieciowe połączenia światłowodowe w standardzie 61850 współpracują z serwerem systemu monitoringu. Serwer komunikuje się z systemem stacyjnym SSiN i dalej z oddalonymi centrami nadzoru. System wyposażono w lokalne stanowisko dostępowe. Nadrzędnym celem działania tego systemu jest zwiększenie bezpieczeństwa oraz wydłużenie okresu eksploatacji, szczególnie transformatorów remontowanych i modernizowanych. Dzięki lepszemu planowaniu i ograniczeniu czę-

Rys. 2. Mapa wdrożeń systemu monitoringu transformatorów SYNDIS ES

stości oraz zakresu przeglądów, powinny ulec obniżce koszty remontów i napraw, a także ewentualne kary za nie dostarczoną energię. Integracja systemów monitoringu z systemami stacyjnymi i Regionalnymi Centrami Nadzoru (RCN) wraz z redukcją bądź zniesieniem obsługi na stacji, ma doprowadzić do obniżenia sumarycznych kosztów eksploatacji. Obecnie działa już około 50 systemów SYNDIS ES, a niektóre z nich uruchomiono ponad dwa lata temu. Mapa tych realizacji jest pokazana na rysunku nr 2. Jak wspomniałem na wstępie, do końca 2010 roku zakończono wdrażanie systemu dla partii 31 nowych transformatorów o mocy 160 MVA lub 330 MVA, bądź transformatorów z kilkuletnim okresem eksploatacji o mocy 160 MVA. Cały czas trwają prace instalacyjne, wykonywane w ramach remontów i modernizacji transformatorów o najróżniejszych mocach i konfiguracjach. Korzystając z szacownych łamów „Urządzeń Dla Energetyki”, chcielibyśmy w tym miejscu podziękować wszystkim pracownikom i współpracownikom PSE Operator, którzy uczestniczyli w powyższym projekcie i dzielili się swoją wiedzą i umiejętnościami podczas projektowania realizacji oraz instalacji systemu.

Dotychczasowe efekty Wdrożone systemy kilkakrotnie zasygnalizowały poważne niesprawności w obrębie przełącznika zaczepów i izo-

urządzenia dla energetyki 2/2011

latorów przepustowych. Wykryto także usterki w układach chłodzenia i sprzęcie do pomiaru wilgotności i zawartości gazów w oleju. Bardzo ważne, iż ilość wdrożonych systemów pozwala na prowadzenie pełnych i precyzyjnych statystyk oraz ocenę awaryjności określonych rozwiązań i urządzeń. Na ostateczną ocenę sprawności i efektywności działania tych systemów przyjdzie czas dopiero po co najmniej kilkuletniej eksploatacji. Dość jednak powiedzieć, że nawet jednorazowe uniknięcie poważnej i niespodziewanej awarii transformatora, prowadzącej często do jego zniszczenia, może z nawiązką zrekompensować dotychczasowe koszty wdrażania systemu monitoringu! SYNDIS ES cały czas jest rozwijany. Bierzemy pod uwagę spostrzeżenia osób obsługujących system i opinie ekspertów. Obecnie przygotowywane są kolejne algorytmy diagnostyczne, a także rozwiązania z wbudowaną redundancją. Zatem zapraszamy do dyskusji i dzielenia się swoimi spostrzeżeniami dotychczasowych i potencjalnych użytkowników tego systemu. Wiesław Gil główny konstruktor MIKRONIKA tel 61-6655600 e-mail:biuro@mikronika.com.pl

transformatory

Innowacyjne rozwiązania w zakresie dostawy energii elektrycznej Dostawcy energii elektrycznej w zarządzaniu swoją siecią elektroenergetyczną mają ograniczone pole manewru ze względu na wielkość inwestycji i wymogi eksploatacyjne. Najnowsze rozwiązania o charakterze innowacyjnym, pozwalające dostawcom energii elektrycznej na spełnienie wymogów polepszania, jakości dostarczanej energii elektrycznej w ramach polityki redukcji kosztów własnych.

urządzenia dla energetyki 2/2011

transformatory

ECOBLOC

NOWASOCLE

Wzbogacenie funkcjonalności transformatorów rozdzielczych średniego napięcia Celem nowych funkcji jest ograniczenie skutków wewnętrznych zwarć transformatora (zabezpieczenie się przed ryzykiem wybuchu czy wycieku oleju) oraz zapewnienie podczas awarii dostatecznie szybkiego odłączenia transformatora od sieci SN. Rozłączenie jednocześnie trzech faz wyklucza niebezpieczne skutki wewnętrznego zwarcia jednofazowego i występowania anormalnego niskiego napięcia mogącego stanowić zagrożenie dla odbiorników. Przy odpowiedniej koordynacji zabezpieczeń stacji źródłowych przerwa zasilania dotyczy tylko odbiorców podłączonych do transformatora, w którym wystąpiło zwarcie. Przyjęte rozwiązanie polega na dodaniu wewnątrz transformatorów rozdzielczych swego rodzaju rozłącznika bezpiecznikowego SN niesterowalnego (funkcja zabezpieczenia-rozłączania). Układ ten uwzględnia przypadki zwarć doziemnych o niskim wydzielaniu energii (sieci SN skompensowane). Miarą skuteczności i niezawodności przyjętego rozwiązania jest rozłączenie transformatora przez bezpośrednie działanie prądu zwarcia doziemnego (Io > 5A/250ms), a nie w wyniku powstania skutków tego zwarcia, takich jak podwyższenie ciśnienia i temperatury oleju. Pierwszy przykład zastosowania dotyczy słupowych stacji transformatorowych, dla których omawiane rozwiązanie łączy korzyści funkcji zabezpieczania-rozłączania z możliwością pracy pod napięciem. Dzięki specjalnie dostosowa-

NOWATIS

nym przepustom kompozytowym eliminuje się konwencjonalne napowietrzne bezpieczniki topikowe SN będące często źródłem perturbacji. Rozwiązanie to pozwala na uproszczenie układu sieci na drodze zmniejszenia zainstalowanego napowietrznego osprzętu łączeniowego i eliminację słupów rozgałęźnych. Dokumentacja tych stacji napowietrznych NOWATIS w oparciu o transformatory TPC z została opracowana przez ENERGOLINIĘ w Poznaniu.

Polepszenie niezawodności rozdziału energii elektrycznej Wprowadzenie kablowych linii elektroenergetycznych średnich napięć na terenach wiejskich stanowi decydujące ulepszenie, jeśli chodzi o zmniejszenie strat energii, częstości przerw zasilania

urządzenia dla energetyki 2/2011

oraz uproszczenie konserwacji i eksploatacji linii. Nowa generacja UPROSZCZONYCH STACJI KONTENEROWYCH stanowi ekonomiczne rozwiązanie dla tego typu linii. Zastosowane w stacjach transformatory posiadają funkcję zabezpieczenia-rozłączania, która zapewnia skuteczną ochronę w przypadku uszkodzenia transformatora tam, gdzie impedancja linii nie pozwoliłaby na zadziałanie napowietrznych bezpieczników topikowych. Zabezpieczenie to pozwala, w korelacji z zabezpieczeniem stacji źródłowej, na uproszczenie rozdzielnicy SN stacji poprzez usunięcie pola zabezpieczenia transformatora – nawet w, przypadkach, gdy odległość do stacji od przejścia powietrzno-kablowego staje się krytyczna.

transformatory 8 W przypadku uszkodzenia liczba odbiorców pozbawionych zasilania jest ograniczona wyłącznie do przyłączonych do transformatora. 8 Szybkie wyłączenie zwarcia wewnętrznego eliminuje znaczące wydzielanie gazu, a tym samym możliwość rozszczelnienia kadzi i wycieku oleju do środowiska naturalnego. 8 Transformatory wyposażone są w izolatory przepustowe oraz osprzęt przewodowy umożliwiający pracę pod napięciem na stacji. 8 System zawieszania umożliwia zawieszanie transformatora bez użycia dźwigu za pomocą wciągnika ręcznego lub elektrycznego. 8 Wysokie zawieszenie transformatora zmniejsza ryzyko dewastacji i kradzieży.

Stosowane transformatory w stacjach słupowych NOWAFIX: 8 typu: TPC o mocach 40, 63, 100, 160 i 250 kVA produkcji Transfix, 8 zawieszone: bezpośrednio na żerdzi (bez podestu i pomostu obsługi).

Stosowane transformatory w stacjach słupowych NOWAFIX

Nowe uproszczone stacje kontenerowe NOWAFIX i NOWASOCLE zostały opracowane wspólnie przez firmy TRANSFIX i NOWA PLUS zgodnie z wymogami normy CEI 61330. Stacje te budowane są o mocach od 63 do 250 kVA i przeznaczone do zasilania odbiorców z sieci kablowej 10/15/ 20 kV pracującej w układzie promieniowym (stacja bez rozdzielnicy SN) lub pierścieniowym (stacja z uproszczoną rozdzielnicą SN). Opracowanie francuskie uproszczonej stacji transformatorowej ECOBLOC dla EDF zostało pokazane na zdjęciu.

Zalety stacji napowietrznej NOWAFIX 8 Stacje z transformatorami TPC nie wymagają stosowania bezpieczników napowietrznych po stronie SN, co pozwala na eliminację zwarć przemijających, zdarzających się w tradycyjnych rozwiązaniach z bezpiecznikami zewnętrznymi. 8 Brak bezpieczników zewnętrznych umożliwia instalowanie transformatorów tuż pod przewodami linii, co zmniejsza ryzyko kradzieży lub uszkodzenia przez wandali.

Porównanie stacji NOWAFIX z rozwiązaniami konwencjonalnymi Stosowane transformatory w stacjach kontenerowych NOWATIS i NOWASOCLE: 8 typu: TPC o mocach 40, 63, 100, 160 i 250 kVA produkcji Transfix.

Zalety stacji kontenerowej 8 Stacje z transformatorami TPC nie wymagają stosowania bezpieczników po stronie SN - zmniejszenie gabarytów stacji.

Porównanie stacji NOWAFIX z rozwiązaniami konwencjonalnymi

urządzenia dla energetyki 2/2011

transformatory 8 W przypadku uszkodzenia transformatora tylko odbiorcy z niego zasilani są odłączeni. 8 Gwarantowane rozłączenie trzyfazowe w przypadku uszkodzenia transformatora. 8 Poprawia się estetyka otoczenia. 8 Dostosowanie do norm istniejących instalacji, 8 okablowanie istniejących linii napowietrznych, 8 obniżenie strat poniesionych z tytułu przerw w dostawie energii, 8 obniżenie strat wynikłych z dystrybucji nieprawidłowego napięcia, 8 łatwość lokalizacji uszkodzeń transformatora.

Charakterystyka transformatorów 8 Trójfazowe odłączenie sieci zasilającej niezależnie od rodzaju zwarcia, 8 koordynację bezpieczników SN z zabezpieczeniami nN w taki sposób, że tylko uszkodzenie transformatora może spowodować jego odłączenie, 8 uwzględnienie zwarć jednofazowych doziemnych nawet wtedy, gdy nie rozwijają się w zwarcia wielofazowe, 8 prawidłowe działanie w sieci skompensowanej, gdy prądy zwarciowe mają niewielką wartość, 8 natychmiastowe działanie układu po pojawieniu się prądu w obwodzie uziemienia, a nie w wyniku późniejszych niszczących zjawisk towarzyszących zwarciu, takich jak wysokie ciśnienie wewnątrz kadzi lub obniżenie poziomu oleju.

Oryginalność Konstrukcji 8 TPC jest transformatorem olejowym konwencjonalnym, który kombinuje w sobie rozłącznik i bezpiecznik: 3 bezpieczniki SN (1) z wybijakami (2), usytuowanych w izolowanych tubach (5), połączonych z rozłącznikiem trzy fazowym (3), który jest aktywowany w przypadku przepalenia się bezpiecznika. 8 Uzupełnieniem tego układu jest czujnik zwarcia do masy (4), czuły na małe prądy < 5 amperów, który w przypadku zwarcia aktywuje również rozłącznik (3). 8 Ta oryginalna i prosta koncepcja, opiera się na powszechnie sprawdzonych i pewnych doświadczeniach elektrotechnicznych. Bierze ona pod uwagę wszystkie typy zwarć sieci SN lub nN, gwarantując systematyczne rozłączenie trzech faz, bez względu na rodzaj uziemienia punktu zerowego, kompensowanego lub nie. Cześć aktywna transformatora jest połączona z masą poprzez « bezpiecznik » (7), wyposażony w wybijak połączony z « odłącznikiem » działający tak samo jak bezpieczniki (5) Biorąc pod uwagę dużą wartość izolacji wewnątrz kadzi (6), zwarcie (1) przepływa poprzez obwód magnetyczny (2), który jest najbliżej uzwojeń (3),(3 ’) Wybijak bezpiecznika działa na mechanizm odłącznika powodując odłączenie 3 faz jednocześnie (4)

Badania Transformatory rozdzielcze 40-630kVA przeszły pozytywne badania w: 8 IE Warszawa-Mory na zgodność z norma PNEN60076-1:2001 8 CEMA - badania typu układu wewnętrznego zabezpieczenia i odłączenia: 240-04, 241-04, 241-04, 24-04, 8 EDF specyfikacja HN 52 S 24 definiuje transformatory TPC od 10 lat. W specyfikacji EDF PROGRAM PROB bardzo rygorystycznie, dowodzi niezawodność systemu zabezpieczenia i odłączenia. Np. Transformatory TPC są poddane próbie przeciążenia 150% przez 3 godz. (punkt cieplny powinien zostać poniżej 140°C) Nowa Plus Sp. z o.o.

urządzenia dla energetyki 2/2011

transformatory

Badanie olejów elektroizolacyjnych a stan techniczny transformatorów Streszczenie W referacie przedstawiono wyniki badań transformatorów i ich interpretację, wykonanych przez Dział Kontroli Technicznej Zakładu ZREW Oddział Transformatory, pozwalających na zlokalizowanie miejsca defektu. Omówiono różne przypadki uszkodzeń transformatorów w oparciu o analizę DGA oraz wyniki badań właściwości fizyko-chemicznych olejów elektroizolacyjnych. Analiza DGA przydatnym elementem diagnostyki przy ocenie stanu technicznego transformatora.

Wstęp Przez cały okres swojej eksploatacji transformator jest narażony na oddziaływanie ze strony sieci, w której został zainstalowany. Przepięcia oraz zwarcia zewnętrzne powodują osłabienie wytrzymałości dynamicznej uzwojeń. Przy projektowaniu transformatora uwzględnia się te oddziaływania co ma swoje odbicie w konstrukcji prasującej uzwojeń oraz izolacji głównej i zwojowej. Przy wykonywaniu w naszym zakładzie rewizji wewnętrznych transformatorów obserwujemy jednak niemal we wszystkich jednostkach poluzowane bądź nawet powypadane elementy izolacji prasującej uzwojeń. Jest to przyczyna osłabienia wytrzymałości dynamicznej, która może skutkować awarią transformatora. Znaczącą ilość informacji o stanie technicznym transformatorów można uzy-

skać metodą badań pośrednich wykorzystujących pracujący w transformatorze olej. Wieloletnie doświadczenia eksploatacyjne wykazały, że podczas eksploatacji transformatorów pierwotne właściwości oleju zmieniają się zarówno pod względem fizykochemicznym jak i dielektrycznym. Olej elektroizolacyjny w urządzeniach elektrycznych spełnia dwie ważne funkcje: dielektryka i medium odprowadzającego ciepło. Naturalne starzenie obejmuje całokształt zmian, którym ulega olej pod wpływem temperatury, tlenu z atmosfery i pola elektrycznego. Związki powstające w czasie reakcji utleniania węglowodorów wpływają szkodliwie na izolację stałą transformatora powodując destrukcję celulozy, natomiast inne związki chemiczne zwiększają stratność dielektryczną objawiającą się wzrostem tgδ izolacji stałej na skutek absorpcyjnych własności papieru. Przy mocno zaawansowanym procesie starzenia może dojść do wytrącenia osadu, który zanieczyszcza część aktywną w transformatorze pogarszając wytrzymałość napięciową oraz utrudniając oddawanie ciepła.

Diagnostyka transformatorów poprzez analizę chromatograficzną gazów rozpuszczonych w oleju (DGA) Szerokie zastosowanie w diagnostyce technicznej transformatorów bez konieczności wyłączenia z eksploatacji, znalazła metoda wykrywania uszko-

Zdjęcie nr 1. Wykonywanie badań oleju w laboratorium ZREW Oddział Transformatory

dzeń wewnętrznych oparta na analizie chromatograficznej składu i koncentracji kluczowych gazów rozpuszczonych w badanym oleju transformatorowym. Głównym celem tej metody jest wczesne wykrycie „źródła” wolno rozwijającego się uszkodzenia powodującego degradację oleju lub materiałów izolacyjnych. Podczas tej degradacji tworzą się gazowe produkty, które rozpuszczają się w oleju. Ich ilość jak też i zależność pomiędzy poszczególnymi gazami umożliwia na podstawie opracowanych metod, postawienie diagnozy wskazującej na istnienie uszkodzenia i określenie jego typu. Badane w tej metodzie gazy takie jak: wodór, metan, etan, etylen, acetylen, tlenek węgla, dwutlenek węgla, azot i tlen odpowiednio zinterpretowane stały się w dzisiejszych warunkach użytecznym i wiarygodnym narzędziem do nadzorowania stanu technicznego transformatorów olejowych. Wymaga to odpowiedniego pobierania i konfekcjonowania próbek, a także zastosowania wysokiej jakości specjalistycznego sprzętu zapewniającego pożądaną ekstrakcję gazów z oleju oraz określenia ich składu ilościowego i jakościowego. Trzeba również pamiętać, że najistotniejszym czynnikiem tego procesu jest wiedza i doświadczenie personelu wykonującego badania i interpretację otrzymanych wyników. Wiarygodność uzyskanych rezultatów jest ściśle związana z poprawnością poboru próbki z transformatora, jak również dokładnością zapakowania próbki do naczynia pomiarowego. Za najbardziej odpowiednią metodę uważa się pobieranie próbki do strzykawki. Jest to metoda w największym stopniu pozwalająca zminimalizować kontakt próbki z powietrzem, jej stosowanie wymaga jednak dużego doświadczenia.(6) Próbka pobrana z miejsca zainstalowania transformatora, powinna być dostarczona do laboratorium analitycznego w możliwie najkrótszym terminie, gdzie jest pakowana do naczynia pomiarowego. W normie IEC 60567 przedstawiono revolving table jako rekomendowane urządzenie do napełniania fiolki chromatograficznej. Próbka oleju jest zadawana do fiolki w układzie zamkniętym w atmosferze gazu nośnego, na którym pra-

urządzenia dla energetyki 2/2011

transformatory cuje chromatograf. Jako gaz nośny powinno używać się argonu o > 99,999% czystości. Wymagane granice wykrywalności gazów wyrażone w µl/l z podziałem na badania fabryczne i eksploatacyjne zostały określone przez normę IEC 6056 “Oilfilled electrical equipment. Sampling of gases and of oil for analysis of free and dissolved gases. Guidance. (6) Wymagania przedstawiono w tabeli 1. Pomocną w stawianiu diagnozy jest baza gromadzonych systematycznie wyników badań diagnostycznych, pozwalająca na śledzenie zmian stężeń poszczególnych gazów w czasie, oraz prowadzenie swoistej historii zdarzeń eksploatacyjnych danej jednostki.(4) Uzupełniająco dla oceny stopnia zestarzenia izolacji papierowej wykonuje się badanie na zawartość związków furanu rozpuszczonych w oleju. Związki te są rozpuszczalnymi w oleju produktami degradacji cieplnej lub hydrolitycznej celulozy. Badanie przeprowadza się na drodze ekstrakcji furanów z oleju i analizy ekstraktu na chromatografie cieczowym wysokiej rozdzielczości HPLC w celu wykrycia obecności oraz oznaczenia ilości poszczególnych związków furanu.

Zdjęcie nr 2. Wykonywanie analizy chromatograficznej gazów rozpuszczonych w oleju

Tabela 1. Wymagane granice wykrywalności gazów µl/l (6)

Granica wykrywalności Badanie Badanie fabryczne eksploatacyjne

Gaz wodór węglowodory tlenek węgla dwutlenek węgla gazy atmosferyczne

2 0,1 5 10

5 1 25 25

Wyniki badań Opierając się na coraz większym doświadczeniu w zakresie badań diagnostycznych wykonywanych w POLIMEX MOSTOSTAL S.A. Zakład ZREW Oddział Transformatory, przedstawiono wyniki badań w korelacji z bezpośrednią oceną uszkodzeń, dokonaną na drodze inspekcji wewnętrznej transformatora (3). W tabeli nr 2 zaprezentowano wyniki badań chromatograficznych gazów przeanalizowanych transformatorów. 1. Transformator sieciowy o mocy 25 MVA poz. 1 tabeli 3. Analiza chromatograficzna gazów rozpuszczonych w oleju, wykazała kilkukrotne przekroczenie przyjętych za dopuszczalne wartości etanu, propanu i propylenu oraz tlenku węgla. Diagnoza wskazywała na obecność wewnętrznego, niskotemperaturowego przegrzania w zakresie temperatur 150 - 300°C. Wykonano badania właściwości fizykochemicznych oleju. Badany olej nie spełniał wymagań stawianym olejom grupy

Zdjęcie nr 3. Revolving table do napełniania fiolek chromatograficznych

Tabela 2. Wartośi analizy fizyko-chemicznej oleju Rodzaj badania ZawarLiczba tość Gęstość Lepkość kineTemperatu- kwasowody w temp. matyczna ra zapłonu wa wygląd met. K. 20°C w temp. 20°C [°C] [mg KO2 Fischera [g/ml] [mm /s] H/g] [ppm] Spełnia wym.

0,871

22,5

142

urządzenia dla energetyki 2/2011

0,07

Współczynnik strat dielektrycznych w 50°C 0,0534

Rezystywność 50°C [GΩm] 4,8

NapięNapięcie pocie przewierzchniowe bicia [mN/m] [kV] 77

transformatory

Zdjęcie nr 4.

II eksploatacji. Na podstawie napięcia powierzchniowego oleju, współczynnika strat dielektrycznych, rezystywności i liczby kwasowej oleju stwierdzono znaczny stopień zestarzenia oleju. Po wyłączeniu transformatora wykonano pomiary elektryczne, które spełniły wymagania norm. Przeprowadzona rewizja wewnętrzna wykazała: 8 odkształcenia mechaniczne uzwojeń DN – zdjęcie nr 5, 8 ślady lokalnych przegrzań – zdjęcie nr 4. 2. Transformator sieciowy o mocy 25 MVA poz. 2 tabeli 3. W czasie eksploatacji transformatora nastąpiło zadziałanie przekaźnika gazowo-przepływowego. Wykonane pomiary elektryczne na stanowisku wskazywały uszkodzenie uzwojenia GN faza 1W. Badanie wykazało przekroczenie koncentracji wszystkich węglowodorów za wyjątkiem acetylenu. Diagnoza wskazywała na przegrzanie powyżej 700°C.

Zdjęcie nr 6.

Zdjęcie nr 5.

Podjęto decyzję o wykonaniu rewizji wewnętrznej transformatora. Przeprowadzona rewizja wewnętrzna wykazała: 8 upalone połączenie uzwojenia podstawowego – zdjęcie nr 6, 8 przerwa na uzwojenia GN – zdjęcie nr 7. 3. Transformator o mocy 2,5 MVA poz. 3 tabeli 3. W czasie eksploatacji transformatora nastąpiło zadziałanie przekaźnika gazowo-przepływowego. Po wykonaniu analizy DGA stwierdzono przekroczoną dopuszczalną wartość acetylenu, etylenu, propanu i propylenu, a diagnoza wskazywała na wyładowania łukowe o wysokiej energii. Ponadto w oleju stwierdzono zawartość stałych ciał obcych. Badany olej nie spełniał wymagań ze względu na za niskie napięcie przebicia. Pomiary elektryczne transformatora wykazały natomiast wzrost wartości rezystancji na uzwojeniu GN o oko-

ło 40%. Została zalecona rewizja wewnętrzna transformatora na stanowisku pracy. Podczas rewizji wewnętrznej transformatora stwierdzono: 8 uszkodzone uzwojenie regulacyjne przedstawione na zdjęciu nr 8, 9. 4. Transformator blokowy o mocy 63 MVA poz. 4 tabeli 3. Analiza chromatograficzna wykazała przekroczenie przyjętych za dopuszczalne wartości etanu i propanu, a diagnoza wskazała na miejscowe przegrzanie w zakresie temperatur 200-300°C. Wykonano pomiary elektryczne według Instrukcji Eksploatacji Transformatorów dla transformatorów w eksploatacji. Stwierdzono pozytywne wyniki pomiarów. Wykonano rewizję wewnętrzną transformatora, podczas której stwierdzono: 8 rozprasowany rdzeń oraz obwody zwarte, zdjęcie nr 10, 8 ślady przegrzać na uzwojeniach, zdjęcie nr 11.

Zdjęcie nr 7.

urządzenia dla energetyki 2/2011

transformatory

Zdjęcie nr 8.

Zdjęcie nr 9.

Zdjęcie nr 10.

Zdjęcie nr 11.

Zdjęcie nr 12.

5. Transformator sieciowy o mocy 1 MVA poz. 5 tabeli 3. Diagnoza wykonana na podstawie analizy chromatograficznej wykazała miejscowe przegrzanie w zakresie temperatur 150-300°C oraz termiczny rozkład

Zdjęcie nr 13.

celulozy. Analiza fizyko-chemiczna oleju wykazała wartość rezystancji na granicy dopuszczalności 5,4 GΩm. Następnym etapem były pomiary elektryczne. Wykazały one „wahania” przy pomiarze rezystancji uzwojenia GN.

urządzenia dla energetyki 2/2011

Wykonano rewizję wewnętrzną transformatora, podczas której stwierdzono: 8 ślady szlamu na części aktywnej transformatora, zdjęcie nr 12, 8 luźne styki na beznapięciowym przełączniku zaczepów, zdjęcie nr 13.

transformatory

Luźne styki na beznapięciowym przełączniku zaczepów, ślady szlamu na części aktywnej transformatora. Przegrzanie 150-200 °C, termiczny rozkład celulozy 17,5 1MVA 15 kV TO 1000/15 5

35,4

11,5

----

103,5

65,3

237,2

2124

537,4

Ślady przegrzań na uzwojeniach, rozprasowany rdzeń oraz obwody zwarte. Miejscowe przegrzanie 200-300 °C 1425,4 1257,4 85,1 33,4 629 17,3 22,9 550,8 13,7 63 MVA 121 kV TFR 3a 63000/121x 4

73,2

Uszkodzone uzwojenie regulacyjne. Wyładowania łukowe o wysokiej energii 2052,9 109,8 1518,6 312,8 107,5 460,4 551,3 139,7 181,9 2,5 MVA 15.0/6.0kV Tod 2500/15/6 3

189,5

Przerwa na uzwojenia GN. Upalone połączenie uzwojenia podstawowego. Przegrzanie powyżej 700°C 2694 1848 65 527 40 50 1059 183 495 169 25 MVA; 115 kV TNARCA 25000/110 2

Miejscowe niskotemperaturowe przegrzanie 150-300 °C 3062 5565 218 130 1135 9 83 1007 94

CH4 C2H6 C2H4 C2H2 C3H8 C3H6 H2

LITERATURA • IEC 60599 Second Edition „Mineral oil-impregnated electrical equipment in service. Guide to the interpretation of dissolved and free gases analysis”, • Ramowa instrukcja Eksploatacji Transformatorów. Energopomiar-Elektryka Gliwice 2006, • Mirosław Bednarek „Praktyka diagnostyki transformatorów mocy - korelacja wyników pomiarów i inspekcji wewnętrznej”, • Jerzy Słowikowski „Rola wskaźników diagnostycznych w zarządzaniu określoną populacją transformatorów”, • IEC 61184:2007 “Mineral oil-filled electrical equipmentApplication of dissolved gas analysis (DGA) to factory tests on electrical equipment”, • IEC 60567:2005 “Oil-filled electrical equipment. Sampling of gases and of oil for analysis of free and dissolved gases. Guidance, • T. Buchacz “ wykorzystanie analiz chromatograficznych (DGA) w badaniach odbiorczych i pomodernizacyjnych transformatorów olejowych. • Raport Komitetu Studiów 12 CIGRE. Elektra (1982) nr 82, str. 31-46 • Nowe wytyczne dotyczące analizy gazów rozpuszczonych w transformatorach olejowych. Electra Nr186, 1999r. • ASTM D 3612-96 „Analysis of gases dissolved in electrical insulating oil by gas Chromatography” • Instrukcja Nr 05 00 1488 „Analiza chromatograficzna składu gazu rozpuszczonego w oleju” POLIMEX - MOSTOSTAL, Zakład ZREW, Oddział Transformatory. • A. Skowron, M. Szymańska, R. Kozak „ Diagnostyka transformatorów mocy – weryfikacja analizy DGA z przeprowadzoną rewizją wewnętrzną”

Tabela 3. Wyniki badań DGA

Anna Skowron Ryszard Kozak Polimex-Mostostal S.A., Zakład ZREW, Oddział Transformatory

Lp Transformator

Skład i koncentracja gazów

CO2

Analiza chromatograficzna pozwala na wczesne wykrycie i identyfikację wolnorozwijajacych się uszkodzeń. Precyzyjna ocena stanu technicznego transformatora wymaga systematycznego gromadzenia wyników badań i ich analizy. Współczesne metody badania oleju elektroizolacyjnego umożliwiają obserwację procesów degradacji układów izolacyjnych, postawieniu odpowiedniej diagnozy i podjęciu zabiegów mających na celu przedłużyć żywotność transformatora. Diagnozowanie uszkodzenia w większości przypadków wymaga stosowania wielu metod diagnostycznych.

Wnioski

25 MVA; 110 kV TDR3b 25000/110

Suma gazów palnych

Postawiona Diagnoza

Na żywotność transformatora istotny wpływ ma obciążalność eksploatacyjna, stan izolacji celulozowej, parametry fizykochemiczne oleju (zawilgocenie, zestarzenie), przełącznik zaczepów oraz właściwe prowadzenie zabiegów konserwacyjno-remontowych osprzętu i transformatora. Z technicznego i ekonomicznego punktu widzenia, kontrola zużywania się transformatorów zyskała w ostatniej dekadzie na znaczeniu. Wraz z postępującym starzeniem się, powstaje ryzyko dużych strat finansowych spowodowanych nieoczekiwanymi awariami lub wyłączeniami. Oczekiwany czas życia transformatora jest ściśle związany z jakością projektowania, produkcji i eksploatacji – kontrolowaniem i określaniem stanu technicznego (diagnostyką). Ponieważ jakość projektowania i produkcji są zapewnione przez pełny zestaw prób wymaganych w normach przedmiotowych, to ocena stanu technicznego wymaga wielostronnego podejścia diagnostycznego. Metody te obrazują tendencje i wymagają fachowej wiedzy i weryfikacji, aby można było podjąć rzetelną decyzję.

Wyniki oględzin wewnętrznych

Przy ocenie stanu technicznego transformatora należy brać pod uwagę, że jego podzespoły zużywają się w sposób nierównomierny. Zależy ona m. in. od takich czynników jak: 1. Warunki zewnętrzne w jakich pracuje transformator (zapylenie, zanieczyszczenie powietrza, wilgotność itp.) 2. Wielkość obciążenia transformatora i jego zmiany w ciągu doby. 3. Jakość wykonania transformatora u wytwórcy. 4. Kwalifikacje obsługi.

Odkształcenia mechaniczne uzwojeń DN, ślady lokalnych przegrzań.

Podsumowanie

urządzenia dla energetyki 2/2011

transformatory

Wpływ materiału i technologii wykonania na jakość zacisków transformatorowych Rozwój cywilizacji ludzkiej i idące za nim osiągnięcia techniczne związane są nierozerwalnie ze wzrostem zapotrzebowania na energię. Obecnie trudno wyobrazić sobie życie bez wielu maszyn urządzeń które ułatwiają codzienną egzystencję człowieka i umożliwiają dalszy dynamiczny postęp. Wiele z nich zasilane jest energią elektryczną – której koszty tak ekonomiczne jak i i ekologiczne są jednak coraz większe. Logiczne więc jest podejmowanie działań umożliwiających bardziej oszczędne i efektywniejsze (również pod kątem pewności zasilania) zarządzanie uzyskaną energią. ednym z takich działań jest zapewnienie odpowiednich połączeń transformatora które minimalizują straty i zapewniają łatwą i bezawaryjną obsługę tych urządzeń. Połączenia elektryczne z transformatorem realizowane są za pomocą wszelkiego rodzaju zacisków. Wysoka niezawodność i opłacalność eksploatacji sieci są możliwe do osiągnięcia tylko wtedy, gdy łączenia kabli i przewodów nie będą jej słabymi punktami a ich niezawodność będzie taka sama jak pozostałych elementów sieci. Odpowiednia jakość materiału, technologia wykonania i zastosowane rozwiązania techniczne zacisków transformatorowych są tutaj decydujące

Materiał Zacisku Używane są obecnie zaciski transformatorowe są odlewane, kute, lub wykonywane z elementów metalowych obrobionych plastycznie(prętów kształtowników). Materiałami stosowanymi na tego typu wyroby są: 8 stopy aluminium 8 mosiądze Wyroby te pokrywane są cyną lub srebrem w celu polepszenia ich właściwości elektrycznych oraz zabezpieczenia przed korozją.

Nawet jednak odlewy grawitacyjne wykonywane w kokilach posiadają wiele wad odlewniczych takich jak np: sitowatość, pęcherze, zażużlenie, jamy skurczowe, rzadzizny, chropowatość, wżery, pęcherze zewnętrzne. Powyższe wady w znacznym stopniu wpływają na obniżenie własności mechanicznych i elektrycznych wykonywanych zacisków. Struktura wewnętrzna odlewów jest gruboziarnista, co obrazują poniższe zdjęcia metalograficzne rys. 2. W celu ograniczenia wad odlewniczych niektórzy producenci podjęli produkcję zacisków metodą odlewania ciśnieniowego. W porównaniu do odlewów grawitacyjnych ich jakość jest nie porównywalnie wyższa ich struktura składa się z równomiernie rozłożonych drobnych ziaren o regularnych kształtach rys 4. Nawet jednak odlewanie ciśnieniowe nie wyklucza powstania pęcherzy gazowych lub wtrąceń żużla rys. 3. Wieloletnie doświadczenia użytkowników wskazują również na niską wytrzymałość odlewów na zginanie. Gruboziarnista struktura krystaliczna ogranicza do minimum możliwość odkształceń plastycznych pod wpływem obciążeń zewnętrznych. Jest to bardzo istotne w przypadku połączenia szyna – zacisk charakteryzujących się systematyką obciążeń zmiennych wywołanych napręże-

Rys. 2. Struktura odlewu grawitacyjnego w powiększeniu 100x

Rys. 3. Odlew ciśnieniowy (pęcherze gazowe) w powiększeniu 100x

Zaciski odlewane Metodą odlewania wykonuje się zaciski z typowego mosiądzu odlewniczego o zawartości 38–40% Zn oznaczającego się dobrą lejnością. Rozdrobnienie struktury i własności mechaniczne odlewów zależą od szybkości krystalizacji. Z tego powodu odlewy kokilowe mają wytrzymałość i twardość o 5 do 15% większą a ciągliwość mniejszą od odlewów z form piaskowych, która wynosi ok. HB=~70 a Rm =~ 25Kg/mm2 a dla odlewów ciśnieniowych HB=~100 Rys. i Rm=~27kG/mm 1. Wady odlewnicze2.wykazane podczas badań próbek pobranych z zacisków wykonanych metodą odlewania grawitacyjnego w powiększeniu 100x; a - jama usadowa, b - zażużlenie

Rys. 4. Struktura odlewu ciśnieniowego w powiększeniu 100x

urządzenia dla energetyki 2/2011

transformatory

Rys. 5. Struktury odkuwek matrycowych na podstawie próbek pobranych z zacisków typu MK produkcji firmy BEZPOL w powiększeniu 100 x

niami termicznymi. Częstym powodem pękania odlewów nawet podczas montażu, są naprężenia odlewnicze – siły wewnętrzne wywołane skurczami odlewniczymi powstałe wskutek nierównomiernego stygnięcia różnych części odlewu.

Zaciski ze stopów aluminium Na rynku dostępne są zaciski śrubowe wykonywane ze stopów aluminium. Aluminium wysokiej czystości ze względu na swoje własności fizyczne (duża plastyczność i wysoki współczynnik rozszerzalności termicznej) nie sprawdzało się jako dobry materiałem na zaciski. Potrzebny był materiał łatwy do obróbki plastycznej, posiadający odpowiednie własności mechaniczne a jednocześnie w miarę odporny na narażenia środowiskowe. Stąd zastosowanie stopów typu duraluminium (AL Cu Mg Si). Przepusty transformatorów w większości przypadków wykonywane są jednak z mosiądzu – czyli stopu miedzi. Naraża to połączenie aluminium- mosiądz na korozję elektrolityczną. Producenci próbują eliminować ten efekt przez galwaniczne pokrywanie powierzchni zacisków cyną. Ale efektywność tego rozwiązania jest iluzoryczna gdyż zacisk trzeba przecież nakręcić na przepust, a podczas wkręcania warstwa cyny w wyniku tarcia często ulega uszkodzeniu co prowadzi do bezpośredniego kontaktu mosiądz- aluminium. Duraluminium posiada również duży współczynnik rozszerzalności cieplnej. W konsekwencji czego zamocowane w duraluminiowym zacisku przewody w wyniku zmian temperatury są zaciśnięte raz sztywno kiedy indziej znów są luźno. Powoduje to grzanie się połączeń i zwiększenie strat.

Zaciski mosiężne kute Wśród mosiądzów nadających się do przeróbki plastycznej są mosiądze dwuskładnikowe, o zawartości 58, 59, 60% miedzi, reszta cynk. Większość jednak należy do mosiądzów wieloskładnikowych, przy czym składnikami dodatkowymi są: ołów (do 3%), mangan (do 2%), żelazo (do 1,5%), aluminium (do 2,5%), cyna (do 1,3%), krzem (do 4%), nikiel (do 6,5%) i fosfor (do 0,06%).

W stosunku do mosiądzów odlewniczych w mosiądzach obrabianych plastycznie dochodzą jeszcze takie składniki, jak cyna, nikiel i fosfor, lecz na ogół w mosiądzach tych zawartość procentowa dodatków stopowych jest jeszcze mniejsza niż w mosiądzach odlewniczych. Jest to zupełnie zrozumiałe, gdyż zwiększona zawartość niektórych metali w mosiądzach może wpływać na pogorszenie ich własności plastycznych. Z porównania twardości mosiądzu o ściśle określonych wartościach zgniotu z twardościami mosiądzów określanych jako: twardy, półtwardy itp. wynika, że tzw. stan utwardzenia półtwardy odpowiada zgniotowi mosiądzów wynoszącemu ok. 10-15%, twardy ok. 20-25%, podwójnie twardy ok. 35-45%, sprężysty ok. 50-60%. Liczby te są tylko przybliżone i dla innych stopów mogą być inne. Mosiądze do przeróbki plastycznej stosowane są zazwyczaj w postaci prętów, kształtowników, drutów, blach, rur, taśm, pasów i innych. Własności technologiczne tych mosiądzów są różne. Najważniejszą ich cechą jest duża podatność do przeróbki plastycznej, przy czym najłatwiej obrabiają się plastycznie mosiądze dwuskładnikowe. Są one odporne na korozję, również na korozję wody morskiej, zwłaszcza zawierające aluminium lub cynę i dobrze skrawalne, szczególnie o pewnej zawartości ołowiu. Oznaczenie mosiądzu do przeróbki plastycznej zawiera w sobie zawartość miedzi w, np. M59 oznacza 59% stop miedzi z cynkiem w stanie wyżarzonym. Twardość i wytrzymałość M59 wynoszą HB=` 56, Rm 32 kG/mm2. Skład chemiczny mosiądzów do obróbki plastycznej (domieszki cyny manganu i niklu) wskazuje na to iż ich żywotność w środowiskach agresywnych, a więc i odporność na wpływ warunków atmosferycznych jest nieporównywalnie większa niż mosiądzów odlewniczych. Główne zalety w mosiądzów obrobionych plastycznie w porównaniu do odlewanych to.: 8 korzystny układ włókien, 8 umocnienie warstwy powierzchniowej,

urządzenia dla energetyki 2/2011

Rys. 6. Zacisk TOGA 1: Mocowanie kabli poziome. Zakres przekrojów przewodów głównych : 50-240 mm2, pomocniczych 2,5-50 mm2. Zakres gwintów przepustu M16-M30x2

Rys. 7. Zacisk TOGA 2: Mocowanie kabli poziome. Zakres przekrojów przewodów głównych: 50-185 mm2 (okrągłe do 240 mm2), pomocniczych 2,5-50 mm2. Zakres gwintów przepustu M12-M20

Rys. 8. Zacisk TOGA 3: Mocowanie kabli pionowe. Zakres przekrojów przewodów głównych: 50-240 mm2, pomocniczych 2,550 mm2. Zakres gwintów przepustu M16-M30x2

Rys. 9. Zacisk TOGA 4: Mocowanie kabla poziome. Zakres przekrojów przewodów głównych: 50-240 mm2, pomocniczych 2,5-50 mm2

transformatory

Rys. 10. Zacisk TOGA 5: Umożliwia mocowanie przy odejściu poziomym i pionowym. Zakres przekrojów przewodów głównych: 50-240 mm2. Zakres gwintów przepustu M16-M20. Zacisk TOGA 6: Mocowanie uniwersalne podonie jak TOGA 5. Zakres przekrojów przewodów głównych : 50-240 mm2. Zakres gwintów przepustu M20-M30x2 Na dole sposób mocowania ogranicznika przepięć

8 brak wad struktury wewnętrznej – (czyli jednorodność w całym przekroju), 8 wysoka odporność udarowa. Obrobione plastycznie elementy mosiężne przewyższają dzięki stosunkowo niewielkiemu współczynnikowi rozszerzalności cieplnej analogiczne elementy duralowe, są również odporniejsze na narażenia środowiskowe, posiadają doskonałe własności mechaniczne i dużo niższą oporność własciwą (mosiądz jest lepszym przewodnikiem). Struktura odkuwki z mosiądzu składa się z drobnych ziaren złożonych w sposób uporządkowany rys5 b Struktura widoczna na rys 5 a ukazuje umocnienie wywołane zgniotem. Ziarna zewnętrzne są znacznie mniejsze (prawa strona) takie upakowanie zapewnia dużą twardość przy zachowaniu plastyczności rdzenia odkuwki. Doskonałe własności elektryczne potwierdzają badania przeprowadzone zgodnie z PN/91/E-06160/21.Miały one na celu określenie spadków napięć mocy rozproszonej i przyrostu max temperatury.

Zacisk typu TOGA 1 2x240 mm2 obciążono prądem I=500A w czasie 3h przy temperaturze otoczenia T=20°C. W wyniku pomiarów maksymalny spadek napięcia wyniósł ΔU=5mV, a temperatura maksymalna zacisku wynosiła 33° C rezystancja 0,000014Ω a moc rozproszona wynosiła 2,5W. Oferowane prze firmę BEZPOL zaciski transformatorowe typu TOGA są urządzeniami do realizacji połączeń niskiego napięcia w stacjach transformatorowych łączące w sobie zalety tradycyjnych zacisków transformatorowych i zacisków śrubowych. Korpusy zacisków wykonane są z mosiądzu w technologii kucia matrycowego. Zapewnia to jednorodną strukturę wewnętrzną materiału zacisku w całej jego objętości a tym samym doskonałe warunki przewodzenia i własności wytrzymałościowe. Mocowanie przewodów dokonywane jest za pomocą śrub dociskowych co eliminuje konieczność zaciskania końcówek kablowych a tym samym ogranicza straty na przejściach. Korpus mosiężny jest zabezpieczony przed korozją przez warstwę cyny na-

niesioną metodą galwaniczną. Umożliwia to swobodne przyłączanie przewodów zarówno aluminiowych jak i miedzianych. I w tym przypadku powierzchnia cynkowa nie ulega uszkodzeniu podczas montażu przewodów – pracuje ona bowiem wyłącznie na ściskanie. Nie ma więc bezpośredniego kontaktu aluminium – mosiądz. Niezależnie od typu zaciski typu TOGA umożliwiają odejście z zacisków dolnego napięcia transformatora kilkoma przewodami głównymi oraz podłączenie dodatkowych przewodów pomocniczych (np. od ograniczników przepięć i kondensatora kompensacji biegu jałowego). Wyjątek stanowi tu TOGA 4 dostosowana rozmiarami do transformatorów w których odległość między przepustami dolnego napięcia jest mniejsza niż 70mm dlatego w typie tym jest jeden otwór mocujący kabla głównego i dwa pomocnicze. W zaciskach typu TOGA 1, 2, 3, 5 i 6 (rys. 6, 7, 8, 9, 10) można mocować po dwa przewody główne, w TOGA 8 (rys. 12) – 4 przewody. A w przypadku TOGA 5 i 6 (rys 11) po zastosowaniu specjalnej przekładki więcej. Przekrój poprzeczny przewodów głównych zawiera się w zakresie 50–240 mm2 a pomocniczych 2,5 do 50 mm2. Konstrukcja zacisków zapewnia iż przełączalność w podanych zakresach jest możliwa zarówno dla przewodów litych jak i wielodrutowych o przekrojach okrągłych i sektorowych. Powierzchnie stykowe zacisków są karbowane co zapewnia doskonałe pod względem mechanicznym i elektrycznym połączenie przewodów, oraz zabezpiecza przed skutkami zjawiska „płynięcia” materiału w przypadku przewodów aluminiowych. Wszystkie typy zacisków posiadają możliwość odejścia z przepustu neutralnego za pomocą podłączonej bezpośrednio bednarki. Zaciski posiadają również gwintowane gniazda umożliwiające zamocowanie końcówki uziemiacza. Mocowanie na śrubie przepustu jest realizowane w oparciu o zamek cierno sprężysty. Rozwiązanie to zapobiega uszkodzeniom montażowym transformatorów, gdyż zapewnia luźne nakręcenie zacisku na śrubę przepustu do pozycji pracy i zamocowanie śrubami dociskowymi bez przenoszenia zbędnych naprężeń montażowych na elementy przepustu. Zależnie od typu zaciski typu TOGA można użyć do realizacji podłączeń z poziomym odejściem przewodów (TOGA 1, 2, 4) (rys. 6, 7, 9), pionowym (TOGA 3 i 8 – rys. 7 i 12), oraz uniwersalne (zależnie od potrzeb pionowe lub poziome dla TOGA 5 i 6 rys 10, 11). Zakres wielkości śrub przepustów zależnie od typu zacisku zawiera się w zakresie od M12 do M42x3. Praktyka wskazuje iż urządzenia cieszą się bardzo dobrą opinią użytkowników gdyż są przyjazne dla monterów :

urządzenia dla energetyki 2/2011

transformatory 8 łatwe w montażu (obsługa za pomocą jednego klucza), 8 łatwe w transporcie (zintegrowana budowa bez luźnych elementów i niewielkie rozmiary), 8 ułatwiają realizację złożonych połączeń bez stosowania dodatkowych elementów i bez konieczności stosowania wielu niewygodnych w pracy na wysokości narzędzi, 8 nie wymagają dodatkowych czynności konserwacyjnych i obsługowych. Kilkuletnie doświadczenia w eksploatacji zacisków typu TOGA w polskiej energetyce zawodowej wskazują iż poza zaletami czysto technicznymi ich zastosowanie zapewnia wymierne korzyści ekonomiczne. Wynika to przede wszystkim z ograniczenia ilości awarii a tym samym również kosztów eksploatacji urządzeń, obniżenia kosztów związanych z wyłączeniem transformatora oraz roszczeniami odbiorców energii elektrycznej.

Rys. 11. Przekładka i jej zastosowanie do zwiększenia ilości przyłączonych przewodów

Dla wszystkich oferowanych zacisków oferujemy osłony izolacyjne zabezpieczające przed uszkodzeniami wynikającymi z ingerencji zwierząt (Rys. 13). Powyższe rozważania wykazały wyższość technologii kucia matrycowego nad wszelkimi innymi stosowanymi dotychczas sposobami produkcji seryjnej zacisków transformatorowych. Metoda ta zapewnia uzyskanie dużej powtarzalności wysokiej jakości wyrobów tak pod względem techniczno – technologicznym jak i względem estetycznym. Wykazana przez badania metalograficzne przewaga odkuwek nad odlewami pod względem jednorodności struktury i własności wytrzymałościowych jest bezdyskusyjna. Badania elektryczne potwierdzają, iż również w tym względzie zaciski kute przewyższają wyroby odlewane. Bogusław Zębik Bezpol

Rys. 12. Zacisk TOGA 8: Mocowanie kabli pionowe. Zakres przekrojów przewodów głównych: 50-240 mm2, pomocniczych 2,5-50 mm2. Zakres gwintów przepustu M 30x2 – M 48x3

Rys. 13. Przykłady osłon stosowanych do różnych typów zacisków transformatorowych

urządzenia dla energetyki 2/2011

transformatory

Odwadnianie olejów transformatorowych metodą separacji próżniowej w wyparce próżniowej Wstęp Jednym z kluczowych elementów sieci energetycznych, decydującym o nie-

zawodności całego systemu produkcji i dystrybucji energii elektrycznej są transformatory. W Polsce, w przedsię-

Rys. 1. Wpływ czasu separacji próżniowej i temperatury na zawartość wody w oleju transformatorowym

biorstwach energetycznych i przemysłowych eksploatowanych jest ponad 250 000 transformatorów. Pojemności układów olejowych takich urządzeń wynoszą od kilkunastu litrów do kilkudziesięciu ton. [1] Długotrwałe, przeprowadzone w Instytucie Technologii Eksploatacji – Państwowym Instytucie Badawczym w Radomiu oraz firmie ZUT Eneregoaudyt badania właściwości fizykochemicznych i elektrycznych oleju eksploatowanego w kilkunastu transformatorach przez okres 11÷14 lat wykazały, że w większości badanych urządzeń nastąpił wzrost zawartości wody i pogorszenie właściwości dielektrycznych oleju, przede wszystkim rezystywności i współczynnika strat dielektrycznych. Wielkość stwierdzonych zmian zależała od czasu eksploatacji transformatorów. Wzrastającą zawartość wody w oleju obserwowano najczęściej podczas badań transformatorów eksploatowanych ponad 12 lat. [2¸5]

urządzenia dla energetyki 2/2011

transformatory Obserwowana wzrastająca zawartość wody jest rezultatem przebiegających procesów starzenia oleju i izolacji papierowej, a w szczególności degradacji chemicznej celulozy oraz procesów polikondensacyjnych, którym ulegają substancje zawarte w oleju transformatorowym. Zasadniczym zagrożeniem, związanym z obecnością wody, poza depolimeryzacją celulozy, jest pogorszenie wszystkich parametrów dielektrycznych izolacji celulozowo-olejowej transformatora. Obecność wilgoci powoduje również niebezpieczeństwo zainicjowania tzw. zjawiska bąbelkowania (ang. buble efekt), które polega na gwałtownym odparowaniu wody po przekroczeniu temperatury krytycznej w najgorętszym miejscu, w górnej części uzwojenia transformatora. Duża ilość pęcherzyków może powodować powierzchniowe wyładowania niezupełne i przeskoki iskrowe, a tym samym stwarza zagrożenie eksplozją i pożarem. [6¸9] Zrównoważona gospodarka urządzeniami energetycznymi wymaga okresowych zabiegów dehydratacyjnych, które w znacznym stopniu mogą wydłużyć czas bezawaryjnej pracy transformatora.

Charakterystyka parametrów procesu separacji próżniowej Badania procesu osuszania olejów transformatorowych metodą separacji próżniowej przeprowadzono z wykorzystaniem wyparki cienkowarstwowej. Do prac badawczych wykorzystano olej transformatorowy pochodzący z eksploatacji w transformatorze średniej mocy. Eksperyment prowadzono przy następujących parametrach: temperatura oleju transformatorowego 50°C, 60°C i 70°C oraz ciśnieniu 100 mbar.

Ocena efektywności procesu odwadniania Wyniki oceny przedstawiono na rysunku 1. Przeprowadzone operacje jednostkowe w wyparce cienkowarstwowej pozwoliły na efektywne usunięcie wilgoci z oleju transformatorowego. Realizacja procesu w ciągu jednej godziny pozwoliła na 60% redukcję zawartości wody w oleju przy temperaturze 50°C. W wyższej temperaturze 60 i 70°C stwierdzono ponad 75% zmniejszenie zawartości wilgoci. Ponadto zaobserwowano, iż optymalną temperaturą procesu dehydratacji jest 60°C. W trakcie prowadzonych prac badawczych analizie poddano także wpływ temperatury na skład chemiczny oleju transformatorowego. Wyniki oceny zawartości związków oraz dodatków uszlachetniających metodą spektrofotometryczną (IR) przedstawiono na rysunku 2.

Rys. 2. Widmo IR oleju transformatorowego użytego do badań procesu dehydratacji metodą separacji próżniowej przy ciśnieniu 100 mbar a) próbka wyjściowa, b) w temperaturze 50°C, c) w temperaturze 60°C, d) w temperaturze 70°C.

urządzenia dla energetyki 2/2011

transformatory

W trakcie badań nie zaobserwowano różnicy w widmach IR oleju transformatorowego po badaniach laboratoryjnych. Z analizy wyników oceny składu chemicznego, w tym zawartości dodatków uszlachetniających, wynika że w trakcie procesu dehydratacji za pomocą separacji próżniowej nie zaobserwowano widocznych zmian.

Podsumowanie Uzdatnianie, poprzez stosowanie zabiegów osuszania, eksploatowanych olejów transformatorowych jest jedną z możliwych dróg technologicznego zapobiegania, czy choćby ograniczania negatywnego wpływy gospodarki olejami transformatorowymi na ekosystem. Z punktu widzenia przedsiębiorstw, zgodnie z wymaganiami ochrony środowiska, korzystnie jest, by proces osuszania realizowany był w miejscu eksploatowania olejów transformatorowych za pomocą metod, nie wymagających przekazywania olejów do przeróbki rafineryjnej. Można to osiągnąć wykorzystując mobilne urządzenia, które w sposób okresowy, bocznikowo podłączane są do instalacji olejowej transformatora. Umożliwia to ciągłą pracę instalacji. Mobilność urządzeń pozwala na niezależne uzdatnianie oleju pochodzącego z poszczególnych instalacji, co stwarza podstawy do opracowania rozproszonego systemu uzdatniania olejów transformatorowych. Zając M., Kamiński D. ZUT Eneregoaudyt w Radomiu Stępień A., Molenda J., Wrona M., Wolszczak M. Instytut Technologii Eksploatacji – PIB w Radomiu

Literatura 1 Malewski R., Subocz J, Szrot M, Płowucha J., Zaleski R.: Podstawy oceny opłacalności modernizacji transformatorów. Energetyka, grudzień 2006. 2 Redakcja: Makowska M., Molenda J.: Oleje transformatorowe Eksploatacja - Diagnostyka – Regeneracja. ITeE-PIB, 2010. 3 Molenda J., Cichawa M.: Porównanie kinetyki termooksydacji mineralnych i syntetycznych olejów transformatorowych. Problemy Eksploatacji, 2007, 2, 119-128. 4 Molenda J., Hojda J.: Ocena efektywności usuwania wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych z rerafinatów mineralnych olejów przepracowanych za pomocą naturalnego sorbentu nieorganicznego. Problemy Eksploatacji, 2008, 3, 189-196. 5 Rogoś E. Wójtowicz M.: Ocena stopnia zawilgocenia olejów transformatorowych podczas eksploatacji. Problemy Eksploatacji, 2005, nr 1. 6 Jałosiński A, Kamiński D.: Suszenie izolacji transformatora w miejscu zainstalowania podczas postoju remontowego oraz bieżąca diagnostyka prowadzonego procesu przy wykorzystaniu metody RVM. Konferencja Naukowo-Techniczna „Transformatory w eksploatacji”, Sieniawa, 2002. 7 Słowikowski J.: Zawilgocenie transformatora: przyczyny, skutki, współczesne kryteria oceny. Konf. nauk. -techn. „Transformatory w eksploatacji”, Sieniawa, 2003. 8 Słowikowski J.: Zawilgocenie transformatora: przyczyny, skutki, współczesne kryteria oceny. Konf. nauk. -techn. „Transformatory w eksploatacji”, Sieniawa, 2003. 9 Wójtowicz M., Zając M., Kamiński D.: Suszenie izolacji stałej transformatora w trakcie normalnej eksploatacji – doświadczenia i wnioski. Mat. Konf. „Transformator 2001”, Bydgoszcz, 2001, 100¸107.

urządzenia dla energetyki 2/2011

technologie, produkty – informacje firmowe

Kompleksowe rozwiązania systemów rozdziału energii Firma Eaton jest jednym z czołowych producentów produktów automatyki przemysłowej, aparatury sygnalizacyjnej, łączeniowej, zabezpieczającej i instalacyjnej oraz systemów rozdziału energii elektrycznej średniego i niskiego napięcia oraz szynoprzewodów. Dostarczane, dla klientów na całym świecie, produkty zapewniają wysoki poziom bezpieczeństwa i niezawodności spełniając jednocześnie wysokie wymagania w zakresie parametrów technicznych, ergonomii i komfortu obsługi, niskich kosztów eksploatacji i wpływu na środowisko naturalne.

Oferta Eaton w zakresie SN Systemy rozdzielnic średniego napięcia, które stanowią markę Eaton bazują na zastosowaniu kombinacji izolacji stało-powietrznej oraz wyłączników próżniowych. Ta technologia jest przyjazna dla środowiska w porównaniu z metodami stosowanymi przez

Rozdzielnica XIRIA

wielu innych dostawców, wykorzystujących gaz SF6 jako medium izolacyjne. Firma oferuje rozdzielnice dla pierwotnego i wtórnego rozdziału energii elektrycznej. Dla wtórnego rozdziału energii zastosowanie znajduje rozdzielnica XIRIA.

Xiria jest nowoczesną, małogabarytową rozdzielnicą średniego napięcia. Zaprojektowana została z myślą o wykorzystaniu w rozdzielczych sieciach pierścieniowych do 24kV. Dostępna jest w wersji 2-, 3-, 4- oraz 5-polowej. XIRIA to jedyna na rynku kompaktowa rozdzielnica pierścieniowa bez gazu SF6. Podstawowym elementem rozdzielnicy XIRIA jest przedział szyn zbiorczych, łączników i napędów. Jest on wykonany w postaci hermetycznie zamkniętego bloku. Dzięki temu powietrze znajdujące się wewnątrz, a będące czynnikiem izolacyjnym, przez cały okres eksploatacji urządzenia zachowuje swoje pierwotne właściwości. Zastosowane rozwiązanie nie dopuszcza również do przedostawania się pyłu i wilgoci do mechanizmów napędowych rozłączników i wyłączników. Podstawowym materiałem konstrukcyjnym rozdzielnicy jest blacha stalowa zabezpieczona antykorozyjnie i pomalowana proszkowo. Operacje łączeniowe są bezpieczne. Położenie styków odłączniko-uziemnika jest widoczne poprzez zastosowanie wzierników na płycie czołowej obudowy co umożliwia wzrokowe zaobserwowanie bezpiecznej przerwy izolacyjnej. Nie jest to możliwe w żadnym znanym systemie z izolacją gazu SF6. Wszystkie operacje łączeniowe posiadają skuteczne blokady co uniemożliwia wykonanie operacji błędnej. XIRIA jest rozdzielnicą wykorzystującą technikę mikroprocesorową w układach zabezpieczeniowych i sterowania. Zabezpieczenie nie wymaga doprowadzenia napięcia pomocniczego. Rozdzielnica jest przystosowana do pracy w sieciach w pełni zautomatyzowa-

urządzenia dla energetyki 2/2011

technologie, produkty – informacje firmowe

Panel operatorski w a) pozycji pracy i b) w pozycji uziemionej

nych. Oznacza to, że jest możliwe zdalne sterowanie aparaturą łączeniową oraz sygnalizacja położenia łączników. Xiria dzięki zastosowanym technologiom jest rozdzielnicą bezpieczną i niezawodną oraz ekologiczną z uwagi na brak gazu SF6. W 2011 roku firma Eaton wprowadza na rynek polski dwie nowe rozdzielnice SN z przeznaczeniem dla pierwotnego rozdziału energii elektrycznej. Rozdzielnice pochodzą z nowej serii urządzeń Power Xpert®. Power Xpert® FMX w izolacji stało-powietrznej jest rozdzielnicą jednoczłonową z pojedynczym systemem szyn zbiorczych przeznaczona do pracy w sieciach do 24 kV. Znamionowy prąd szyn zbiorczych wynosi 2000A. Nowoczesna konstrukcja rozdzielnicy została wykonana według najwyższych standardów jakościowych. Najnowsze osiągnięcia techniczne zastosowane w rozdzielnicy FMX czynią ten system niezawodnym oraz bezpiecznym, zarówno dla obsługi jak i środowiska naturalnego, z uwagi na brak gazu SF6. Rozdzielnica jest systemem przyściennym z dostępem do przedziału obsługi, sterowania oraz kablowego tylko od przodu rozdzielnicy. Nowy system FMX wyposażony jest w wyłączniki próżniowe z innowacyjnym napędem elektromagnetycznym oraz posiada zintegrowane gniazdo do testowania kabli wyprowadzone na zewnątrz przedziału wysokiego napięcia. System Power Xpert® FMX jest systemem w pełni izolowanym żywicą epoksydową bez dostępu do przedziałów pierwotnych. Wszystkie elementy pierwotne pola posiadają izolację każdej fazy oddzielnie. Przedział szyn zbiorczych jest osobnym przedziałem ze stopniem ochrony IP4X. Z tyłu rozdzielnicy umieszczona jest zintegrowana komora łukowa redukująca ciśnienie i pochłaniająca łuk elektryczny. Ceramiczna powierzchnia absorpcyjna skutecznie gasi i filtruje ogień i gazy.

Rozdzielnica FMX posiada prosty i czytelny diagram mimiczny oraz pulpit sterowniczy. Operacje łączeniowe możliwe są tylko przy zamkniętych drzwiczkach. Zastosowane blokady mechaniczne i elektryczne zapobiegają błędom łączeniowym. Na pulpicie sterowniczym znajduje się gniazdo do przeprowadzenia testów kabli. Testowanie kabli odbywa się bez konieczności otwierania przedziału kablowego. Również na pulpicie sterowniczym umieszczono mechanizm do łatwego odłączania przekładników napięciowych. Istnieje również możliwość wymiany wyłącznika. Odbywa się to w prosty i łatwy sposób

w kilku ruchach. Podczas wymiany wyłącznika pozostała część rozdzielnicy pozostaje pod napięciem. Drugą rozdzielnicą z serii Power Xpert® jest rozdzielnica Power Xpert® UX. System UX w izolacji powietrznej jest rozdzielnicą jednoczłonową lub dwuczłonową z pojedynczym systemem szyn zbiorczych przeznaczona do pracy w sieciach do 24 kV o prądach znamionowych szyn zbiorczych od 1250A do 4000A. System UX pozwala na wykonanie rozdzielnicy o dowolnej kombinacji dostępnych pól o żądanych parametrach. Cha-

Rozdzielnica Power Xpert® FMX

urządzenia dla energetyki 2/2011

technologie, produkty – informacje firmowe ciowych pozwala na ich zastosowanie w rozdzielnicach SN rozdziału pierwotnego i wtórnego. Prądy znamionowe od 630A do 4000A. Współpracując z odpowiednio dobranym układem zabezpieczeń (przekaźnik + przekładniki), mogą skutecznie przerywać prądy zwarciowe i przeciążeniowe, stanowiąc pewne zabezpieczenie urządzeń elektroenergetycznych. Dostępność wersji w wykonaniu stacjonarnym i wysuwnym, kompaktowa budowa i standaryzacja gabarytów umożliwia dopasowanie do każdego typu rozdzielnic. Wyłączniki zostały przetestowane zgodnie z wymogami najnowszych norm IEC 62271-100 i 62271-1. Wyłączniki próżniowe W-VACi mogą być równie dobrze wykorzystane jako retrofity, czyli zamienniki starych, np. wyłączników małoolejowych w istniejących rozdzielnicach SN.

Widok rozdzielnicy Power Xpert® UX

rakteryzuje się budową przedziałową oraz prostą i zwartą konstrukcją. Dostęp do przedziału kablowego zapewniony jest od przodu pola, co pozwala na przyścienne ustawienie rozdzielnicy. Przy ustawieniu z dostępem swobodnym (dwustronnym) możliwe jest podejście kablami od spodu i od góry. Przedział szyn zbiorczych posiada ujście do komory łukowej. Szyny zbiorcze są na całej długości i na łączeniach zaizolowane. Przedział modułu wysuwnego wyłącznika próżniowego lub stycznika również posiada ujście (poprzez kanał) do komory łukowej. Standardowym elementem wyposażenia każdego pola są przekładniki prą-

Szynoprzewody serii XP

dowe o konstrukcji wsporczej. W przedziale kablowym mogą być umieszczone przekładniki napięciowe zabezpieczone bezpiecznikami po stronie pierwotnej wyposażone w mechanizm wysuwny. Konstrukcja przyłącza kablowego pozwala na podłączenie aż 9-ciu jednożyłowych kabli na fazę. Głównym elementem pola są wyłączniki próżniowe W-VACi w wersji stacjonarnej lub wysuwnej. Wyłączniki W-VACi oferowane są również jako oddzielny komponent i mogą znaleść zastosowanie w rozdzielnicach SN innych producentów. Szeroki zakres napięć znamionowych (12kV, 17,5kV i 24kV) oraz parametrów prądowo-zwar-

Wyłącznik W-VACi

Szynoprzewody nn firmy Eaton W zależności od zastosowania Eaton oferuje szynoprzewody w zakresie prądu od 25-6300A. Pozwala to na doprowadzenie energii elektrycznej niskiego napięcia dosłownie w każdy możliwy punkt instalacji elektrycznej. Szynoprzewody można wykorzystać przy zasilaniu rozdzielnic nn bezpośrednio z transformatorów, w dystrybucji energii elektrycznej na bardzo długie odległości, dla zasilania średnich i małych odbiorców oraz jako zasilanie źródeł oświetlenia.

Szynoprzewody serii LUX

urządzenia dla energetyki 2/2011

technologie, produkty – informacje firmowe Oferta Eaton w zakresie nn Firma Eaton posiada w swojej ofercie pełen zakres wyłączników kompaktowych (NZM) oraz powietrznych (IZMX16, IZM26) o prądach znamionowych od 20 A do 6300 A zgodnych z normami IEC/ EN 60947. Wszystkie aparaty przystosowane są do zabudowy w rozdzielnicach systemu xEnergy do 4000A (z możliwością rozbudowy do 5000A). Zastosowanie wyłączników NZM i IZM w rozdzielnicach xEnergy prowadzi do optymalizacji kosztów prefabrykacji rozdzielnic i umożliwia najkorzystniejsze wykonanie każdej aplikacji. Wyłączniki NZM spełniają najwyższe wymagania w zakresie bezpieczeństwa pracy, pewności łączenia, łatwości obsługi raz prostoty montażu. Ze względu na funkcjonalność wyłączniki można podzielić na zasilające, odpływowe, sprzęgłowe oraz zabezpieczające maszyny i urządzenia przed skutkami prądów zwarciowych i przeciążeniowych. Obejmują one cztery główne obszary zastosowań: ochrona obwodów dystrybucyjnych, ochrona silników, ochrona transformatorów i ochrona generatorów. Wyłączniki NZM posiadają zakres prądów znamionowych od 20-1600A w czterech wielkościach kompaktowe i wersjach 3i 4- biegunowych. Produkt posiada nowoczesną konstrukcję i małe wymiary przy zachowaniu wysokich parametrów zdolności zwarciowych (do 150kA). Serię wyłączników kompaktowych NZM cechuje prostota montażu osprzętu oraz łatwość mocowania kabli i przewodów sterowniczych. Dodatkowo w standardzie wyłączniki z wyzwalaczami elektronicznymi posiadają rozbudowane możliwości komunikacji i diagnostyki (10 ostatnich zdarzeń w wyłączniku!). Wyłączniki IZMX16 to nowa seria drobnych wyłączników powietrznych o zakresie prądu znamionowego od 630 do 1600 A w jednym rozmiarze aparatu. Oferowane są trzy rodzaje wyłączników o zdolnościach wyłączania zwarć Icu=Ics 42kA i 50kA oraz 65kA przy 440V AC. Wyłączniki pomimo swoich małych gabarytów posiadają bardzo wysoką znamionowa odporność na prąd krótkotrwały 1 sekundowy Icw(t=1s) = 42kA dla wszystkich wykonań. Seria IZM26 dzieli się na cztery wymiary IZM20, IZM32, IZM40, IZM63 w zakresie prądów znamionowych od 800 do 6300A. Nowością jest zdolność wyłączania zwarcia równa znamionowej zdolności na prąd krótkotrwały 1 sekundowy Icu = Ics = Icw (1s)!! Wartym podkreślenia jest, iż wyzwalacz elektroniczny U posiada w standardzie wyświetlacz z możliwością odczytu wartości prądów (również w serii IZMX16), natomiast wyzwalacz P posiada możliwość odczytu prądów, napięć, wartości mocy, energii czy wyższych har-

monicznych na wyświetlaczu bez użycia zewnętrznych przekładników napięciowych i dodatkowych modułów. Wyzwalacze elektroniczne U i P w seriach IZMX16 oraz IZM26 posiadają możliwość komunikacji po przez protokoły Modbus i Profibus. Zarówno IZMX16 jak i IZM26 dostępne są w wersjach 3i 4-biegunowe w wykonaniach stacjonarnych i wysuwnych.

cesoriami „Konfigurator NZM IZM”. Dzięki polom wyboru podstawowych danych takich jak prąd znamionowy, zdolność łączeniowa czy rodzaj wyzwalacza, program automatycznie przeprowadzi selekcję dostępnych pozycji i wybierze wyłącznik idealnie dopasowany do potrzeb naszej aplikacji. Oba programy dostępne są na stronie WWW.moeller.pl/nzm oraz www.moeller.pl/izm.

Wyłączniki NZM, IZMX16 i IZM26 posiadają nowe zestawy montażowe do xEnergy, i zostały przebadane zgodnie z badaniami typu TTA. Rozdzielnice xEnergy posiadają nowe rozwiązanie zwiększające prąd znamionowy rozdzielnicy do 5000A!! Wszystkie instrukcje oszynowania oraz sposoby montażu dostępne są na stronie www.xenergy-partner.com. W celu rozrysowania charakterystyk czasowo-prądowych wyłączników NZM oraz IZM, sprawdzenia nastaw wyzwalaczy elektronicznych oraz sprawdzenia selektywności mamy możliwość korzystania z nowej wersji programu charakterystyki.xls ver.1.10. Dodatkowo dostępny jest program do łatwego doboru wyłączników wraz z ak-

Od dystrybucji mocy do jakości zasilania i sterowania, firma Eaton umożliwia proaktywne zarządzanie kompletnym systemem mocy, zapewniając rozwiązania elektryczne, które czynią aplikacje bardziej bezpiecznymi, bardziej niezawodnymi i wysoko efektywnymi. Aneta Szydłowska Maciej Purol Tomasz Grzegulski Eaton Electric Sp. z o. o. ul. Galaktyczna 30 80-299 Gdańsk www.moeller.pl/SN www.eaton.com/electrcal

urządzenia dla energetyki 2/2011

powierzchnię kontaktu elektronów od jednego materiału do dr powierzchni styku w materiale posiadającym mniejszą konce technologie, produkty – informacje nadmiar, po przeciwnejfirmowe stronie styku w drugim materiale nied im wyższa jest różnica temperatur między punktami styku T1 jest dyfuzja elektronów w kierunku styku o niższej temperatur elektromotoryczna proporcjonalna do różnicy tych temperatur

Przewody termoelektryczne i kompensacyjne

Takie połączenie dwóch stopów metali w których różn pomiarową a spoiną odniesienia powoduje przepływ prądu na

Najczęściej stosowaną metodą pomiaru temperatury w przemyśle jest pomiar za pomocą czujników temperatury wykorzystujących zjawisko Seebecka. jawisko to jest wynikiem zależności kontaktowej różnicy potencjałów między materiałami od temperatury. Napięcie kontaktowe powstaje wskutek dyfuzji przez powierzchnię kontaktu elektronów od jednego materiału do drugiego. W efekcie przy powierzchni styku w materiale posiadającym mniejszą koncentrację elektronów powstaje ich nadmiar, po przeciwnej stronie styku w drugim materiale niedobór. Różnica jest tym większa, im wyższa jest różnica temperatur między punktami styku T1 oraz T2, gdyż wtedy silniejsza jest dyfuzja elektronów w kierunku styku o niższej temperaturze. Rezultatem tego jest siła elektromotoryczna proporcjonalna do różnicy tych temperatur. Takie połączenie dwóch stopów metali w których różnica temperatur między spoiną pomiarową a spoiną odniesienia powoduje przepływ prądu nazywamy termoparami. W większości przypadków spoina odniesienia znajduje się w znacznej odległości od spoiny pomiarowej. Przewody służące do połączenia termoelementu

METAL A

METAL B T1

Schemat działania termopary: T1, T2 – temperatury w punkta Schemat działania termopary: T1, T2 – temperatury w punktach styku metali

ze spoiną odniesienia nazywamy przewodami kompensacyjnymi. W szerokiej ofercie przewodów firmy Eltron można znaleźć między innymi przewody szeroko stosowane w systemach pomiaru temperatury. Przewody te dzielimy na dwie grupy –termoelektryczne oraz kompensacyjne, gdzie główną cechą odróżniająca je od siebie jest materiał z którego są

wykonane. W pierwszym przypadku żyły przewodu zbudowane są z identycznego materiału z którego wykonany jest termoelement. Pozwala to uzyskać dokładne wartości pomiaru w szerszym zakresie temperatur niż dla przewodów należących do pozostałej części. Przewody te oznaczane są literą „X” poprzedzoną rodzajem użytej termopary (np. KX).

W większości przypadków spoina odniesienia znajduje się w pomiarowej. Przewody służące do połączenia termoelementu nazywamy przewodami kompensacyjnymi.

Typ termoelementu

K K K J N N

W szerokiej ofercie przewodów firmy Eltron można znaleźć m Kod szeroko stosowane temperatury. Przewo Typ przewodu Skład metalu w systemach pomiaru Tolerancja w °C kolorów STE w mV Termooraz kompensacyjne, gdzie przy 100°C KlaKompen- termoelektryczne Żyła Żyła IEC Klasa główną W zakresie cechą o eleksacyjny + 60 584* sa 1 2 temp. tryczny materiał z którego są wykonane. W pierwszym przypadku żył KX NiCr NiAl zielony 4,095 ± 1,5 ± 2,5 -25 do+200 identycznego materiału zzielony którego4,095 wykonany jest0 termoelemen KCA Fe 410 Alloy ± 2,5 do +150 wartości pomiaruCuNi w szerszym zakresie temperatur KCB Cu zielony 4,095 ± 2,5 0 do niż +100 dla prze JX Iron Cuprothal JX czarny 5,268 ± 1,5 -25 do+200 pozostałej części. Przewody te oznaczane są literą „X” poprze NC Cu Cuprothal NX różowy 2,774 ± 2,5 0 do +150 termopary (np. KX). NX Nicrosil NPX Nisil NNX różowy 2,774 ± 1,5 ± 2,5 -25 do+200

Pt-10Rh

RCA/SCA

Pt-13Rh

RCB/SCB

Cuprothal SX

pomarańczowy

0,645

± 2,5

0 do +100

Drugą grupę stanowią przewody kompensacyjne – są to tańsz pomarańCu Cuprothal SX 0,645 ±5 0 do +200 czowy termoelektrycznych. Zbudowane są z materiałów które jedyni TX Cu Cuprothal TX brązowy 4,277 ± 0,5 ± 1,0 -25 do+200 temperatur własności Cu mają te Cu same szary 0,033 termoelektryczne ± 4,0 -25 do+200co odpo Thermothal Cuprothal Przewody te oznaczane są literą 6,317 „C” poprzedzoną rodzajem u EX fioletowy ± 1,5 ± 2,5 -25 do+200 EPX ENX

*Możliwe również wykonanie wg norm innych niż europejskie.

Tabela poniżej przedstawia wszystkie rodzaje przewodów kom termoelektrycznych produkowanych przez firmę ELTRON-K urządzenia dla energetyki

materiały. kod kolorów, tolerancje i zakres temperatury pracy prz

technologie, produkty – informacje firmowe Drugą grupę stanowią przewody kompensacyjne – są to tańsze odpowiedniki przewodów termoelektrycznych. Zbudowane są z materiałów które jedynie w ograniczonym zakresie temperatur mają te same własności termoelektryczne co odpowiadający im termoelement. Przewody te oznaczane są literą „C” poprzedzoną rodzajem użytej termopary (np. KC). Tabela poniżej przedstawia wszystkie rodzaje przewodów kompensacyjnych oraz termoelektrycznych produkowanych przez firmę ELTRON-KABEL zawierająca stosowane materiały. kod kolorów, tolerancje i zakres temperatury pracy przewodów. Różnorodność materiałów użytych na izolację oraz powłokę kabla pozwala dobrać odpowiedni przewód do danego typu zastosowań: 8 Przewody w izolacji oraz oponie wykonanej z polichlorku winylu (PCW) – zakres temperatury pracy od -25 +105 stC. Stosowane głównie dla pomieszczeń suchych oraz wilgotnych.

Przeznaczone do układania na stałe oraz do połączeń ruchomych dla średnich obciążeń mechanicznych. 8 Przewody w izolacji oraz oponie wykonanej silikonowej – zakres temperatury pracy od -50 - +200 stC. Wykorzystywane w instalacjach gdzie temperatura otoczenia lub wysokie temperatury pracy przewodu mogą powodować uszkodzenie izolacji. Stosowane głównie dla pomieszczeń suchych oraz wilgotnych. Przeznaczone do układania na stałe oraz do połączeń ruchomych dla niskich obciążeń mechanicznych. 8 Przewody w izolacji oraz oponie wykonanej z włókna szklanego – zakres temperatury pracy od -50 - +400 stC. Stosowane głównie dla wysokich temperatur w pomieszczeniach suchych. Przeznaczone do układania na stałe oraz do połączeń ruchomych do 180C. 8 Przewody w izolacji oraz oponie wykonanej z teflonu (FEP) – zakres temperatury pracy od -200 - +200

stC. Stosowane głównie dla pomieszczeń suchych oraz wilgotnych dla wysokich obciążeń mechanicznych oraz wysokiej temperatury otoczenia. Przewody w izolacji teflonowej mogą być układane bez przeszkód na zewnątrz. Odpowiedni dobór tych materiałów powinien być poprzedzony analizą warunków takich jak: odporność mechaniczna oraz chemiczna, zakres temperatury, rezystancja izolacji, średnica kabla oraz konieczność eliminacji zakłóceń. Firma Eltron kabel produkuje przewody kompensacyjne o przekrojach żyły od 0,22mm2 do 1,5mmm w postaci skrętki drutów o średnicy 0,2mm. Standardowo przewody te wykonywane są jako jednoparowe w oparciu o normę IEC 584-3. Przewody wieloparowe, o zmienionej konstrukcji, ekranowane, uniepalnione, w wykonaniu iskrobezpiecznym lub inne dostępne są na specjalne zamówienie.

Przewody kompensacyjne tel.: +48 (32) 615 00 02 +48 (32) 616 54 50 eltron@eltron-kabel.pl www.eltron-kabel.pl

urządzenia dla energetyki

technologie, produkty – informacje firmowe

Nowoczesna ceramika w urządzeniach do wytwarzania energii Tradycyjne materiały ceramiczne ze względu na swoje dobre właściwości izolacyjne i mechaniczne znalazły zastosowanie do wytwarzania izolatorów energetycznych, różnego rodzaju przepustów, koralików, rezystorów, kondensatorów nośników grzałek, itp. lementy te znajdują się w większości urządzeń do wytwarzania, przesyłu i użytkowania energii. Wyczerpywanie się energetycznych surowców kopalnych i wymogi ochrony środowiska wymusiły podjęcie intensywnych prac badawczych nad poszukiwaniem nowych rozwiązań materiałowych i technicznych. Rozwiązania te zmierzają do zwiększenia sprawności urządzeń do wytwarzania energii, zmniejszenia strat przesyłowych i oszczędności energochłonności urządzeń użytkujących energię. Jednym z ważnych kierunków tych działań jest zastosowanie nowoczesnych materiałów ceramicznych, które perspektywicznie mogą znaleźć szerokie zastosowanie w urządzeniach do wytwarzania i użytkowania energii. W Instytucie Energetyki w Oddziale Ceramiki CEREL od kilkunastu lat prowadzone są prace nad nowymi materiałami ceramicznymi oraz ich zastosowaniem w urządzeniach energetycznych. Prace te koncentrują się na trzech obszarach działania: materiały i technologie wytwarzania membran stałotlenkowych ogniw paliwowych typu AC SOFC, materiały ceramiczne i technologie wytwarzania membran perowskitowych służących do wytwarzania czystego tlenu, tańszą metodą niż metoda kriogeniczna do procesów OXY-Spalania oraz nowoczesne materiały ceramiczne o spe-

cyficznych właściwościach stosowane w konstrukcjach urządzeń do wytwarzania i użytkowania energii.

Materiały i technologie wytwarzania membran stałotlenkowych ogniw paliwowych typu AC SOFC Ogniwa tego typu umożliwiają spalanie dowolnych paliw ciekłych i gazowych z wyższą sprawnością niż technologie tradycyjne czy też niskotemperaturowe polimerowe ogniwa paliwowe, mogące spalać tylko bardzo czysty wodór. Proces wytwarzania energii musi jednak przebiegać w stosunkowo wysokiej temperaturze (700-800oC). Zasada pracy ogniw paliwowych polega na przemieszczaniu jonów tlenu od katody, przez stały elektrolit w kierunku anody. Katoda wykonana jest z materiału typu „perowskit” będącym katalizatorem umożliwiającym przepływ elektronów z obwodu zewnętrznego i jonizację tlenu, który w postaci jonu O-2 przemieszcza się przez strukturę krystolograficzną bardzo cienkiej (poniżej 0,01 mm) litej membrany właściwego elektrolitu w kierunku anody. Elektrolit wykonany jest z dwutlenku cyrkonu stabilizowanego tlenkami itru, skandu lub samaru. Warstwa anodowa będąca równocześnie nośnikiem membrany wykonana jest z porowatego kompozytu dwutlenku cyrkonu i tlenku niklu. Zada-

Rys. 1. Stałotlenkowe ogniwa paliwowe na podłożu anodowym AS-SOFC z elektrolitem wykonanym metodą MIP

niem anody jest reforming dostarczanego na jej powierzchnie paliwa (wodoru, gazu ziemnego, alkoholu, ropy czy innych węglowodorów) i połączenie wodoru oraz węgla z dostarczanymi z elektrolitu jonami tlenu oraz odprowadzenie elektronów do obwodu zewnętrznego. Siłą napędową przemieszczania się jonów tlenu przez elektrolit jest różnica stężeń tlenu po obydwu stronach membrany. Taki system spalania nie wymaga żadnych ruchomych części przez co umożliwia bezpłomieniowe spalanie paliwa z większą sprawnością niż w konwencjonalnych urządzeniach. Drugą ważna zaletą tego systemu jest możliwość wytwarzania energii elektrycznej w miejscu jej użytkowania, co wiąże się z ograniczeniem bardzo dużych strat przesyłowych. Przykładowo w Zakładzie Procesów Cieplnych Instytutu Energetyki prowadzone są już prace nad zastosowaniem ogniw paliwowych do produkcji energii elektrycznej ze zgazowania biomasy. Aktualnie w OC CEREL w Boguchwale prowadzone są prace nad doskonaleniem technik wytwarzania i zwiększenia osiągów pojedynczych membran ogniw paliwowych a w Zakładzie Ogniw Paliwowych w IEn w Warszawie wykonywane są badania jakości ogniw oraz prototypy stosów i urządzeń towarzyszących. Na rysunku 1. przedstawiono zdjęcie ogniwa paliwowego typu AC SOFC.

Przełam porowatego podłoża anodowego z naniesionym elektrolitem

urządzenia dla energetyki 2/2011

technologie, produkty – informacje firmowe

Rys. 2.

Materiały ceramiczne i technologie wytwarzania membran perowskitowych służących do wytwarzania czystego tlenu, tańszą metodą niż metoda kriogeniczna do procesów OXY-spalania Spalanie w tlenie powoduje, że w spalinach pozostaje CO2 i para wodna, którą łatwo można wykroplić a odseparowany CO2 jest stosunkowo łatwy do zatłoczenia do podziemnych zbiorników. Takie rozwiązanie umożliwia znaczne ograniczenie efektu cieplarnianego. Nie bez znaczenia jest również lepsza efektywność procesu spalania w tlenie, eliminująca konieczność podgrzewania do wysokiej temperatury olbrzymiego bala-

stu bez- użytecznego azotu zawartego w dostarczanym do spalania powietrzu. Zasada pracy membrany ceramicznej do wytwarzania tlenu polega na przepływie jonów tlenu pobieranych z powietrza po jednej stronie membrany przez litą płytkę lub rurę wykonaną z materiału typu „perowskit” na drugą stronę, z której odbierany jest czysty tlen. Membrana perowskitowa wykonana jest z mieszaniny tlenków lantanu, strontu, kobaltu, żelaza i baru, które podczas wypalania wykrystalizowały w specyficzną podwójną strukturę oktaedryczną nazywaną strukturą perowskitu. Tworzywo to dzięki zdolności łatwej wymiany jonów między krystalitami powoduje, że jest zarówno przewodnikiem jonowym jak i elektro-

nowym. Taka struktura umożliwia przepływ jonów tlenu od strony powietrznej do tlenowej, tylko pod wpływem różnicy ciśnień parcjalnych po obydwu stronach membrany. Równocześnie elektrony wędrują przez płytkę w przeciwnym kierunku bez obwodu zewnętrznego. Aktualnie w Instytucie Energetyki w Oddziale Ceramiki Cerel w Boguchwale prowadzone są intensywne prace nad optymalizacją składu tworzywa perowskitowego, opracowaniem technik wytwarzania płaskich i rurowych membran oraz skonstruowaniem urządzenia do efektywnego wytwarzania tlenu i jego zastosowaniem w procesach OXY-Spalania. Natomiast badania efektywności próbnych membran tlenowych prowa-

Rys. 3.

urządzenia dla energetyki 2/2011

technologie, produkty – informacje firmowe

Rys. 4. Aplikacje wielkogabarytowe trudnościeralnych wyłożeń ceramicznych

Rys. 5. Aplikacje małogabarytowe trudnościeralnych wyłożeń ceramicznych (monolityczne i hybrydowe)

dzone są w Pracowni Ogniw Paliwowych w IEn w Warszawie. Na rysnunku 2. przedstawiono zdjęcia przykładowych membran tlenowych płaskich, rurowych i monolitycznych.

Nowoczesne materiały ceramiczne o specyficznych właściwościach stosowane w konstrukcjach urządzeń do wytwarzania i użytkowania energii Do materiałów tego typu należą: 8 tworzywa z dwutlenku cyrkonu stabilizowanego tlenkami magnezu lub wapnia, charakteryzujące się ekstremalnie wysoką odpornością na szoki cieplne i możliwością pracy w wysokiej temperaturze - stosowane są na bariery cieplne do wyłożeń komór spalania turbin gazowych i ja-

ko elementy konstrukcyjne pracujące w wysokich temperaturach. 8 tworzywa z dwutlenku cyrkonu stabilizowanego Y2O3 oraz tworzywa korundowe z czystego Al2O3 o bardzo dużej odporności na zużycie stosowane są na różnego rodzaju dysze w urządzeniach energetycznych lub instalacjach oczyszczania spalin. Elementy z tych tworzyw stosowane są też w instalacjach rozpałkowych kotłów energetycznych, elementach pomp i zaworów oraz do wyłożeń instalacji pyłowych w miejscach narażonych na ścieranie. Charakteryzują się one wielokrotnie wyższą trwałością niż ich odpowiedniki metalowe. 8 Tworzywa korundowe, steatytowe i kordierytowe stosowane są w czujnikach temperatury przepływu, bezpiecznikach, nośnikach układów

elektronicznych, grzałek oporowych, itp. Przykładowe wyroby z ceramiki technicznej i specjalnej przedstawiono na rysunkach 3, 4 i 5. Do realizacji zadań nad wykonaniem i powszechnym zastosowaniem ogniw paliwowych niezbędne jest dobrze wyposażone zaplecze technologiczne i badawcze. W ostatnich latach Instytut Energetyki pozyskał z PO IG znaczne środki na zakup nowoczesnej aparatury badawczej, które w połączeniu ze środkami własnymi pozwoliły na wyposażenie laboratoriów w nowoczesne urządzenia technologiczne i badawcze. W zakresie badań tworzyw ceramicznych i technologii wytwarzania membran ogniw paliwowych i membran tlenowych Oddział Ceramiki CEREL za-

urządzenia dla energetyki 2/2011

technologie, produkty – informacje firmowe

Urządzenie do odpowietrzania i wtryskiwania masy ceramicznej służące do otrzymywania wyrobów ceramicznych metodą gelcasting.

Laboratoryjna wtryskarka wysokociśnieniowa ~2300 at., max. objętość wtrysku 6,1 cm3

Rys. 6. Ogólny widok urządzeń w laboratorium wytwarzania folii ceramicznych ogniw paliwowych

kupił lub wykonał półtechniczne urządzenia do przygotowania mas i odlewania folii ceramicznych, laser do cięcia folii, urządzenia do nakładania cienkich warstw oraz piece do spiekania próbnych ogniw paliwowych. Zakupiono też specjalistyczną aparaturę umożliwiającą prowadzenie badań nad wpływem składów i przyjętych parametrów wytwarzania na jakość próbnych mem-

bran ogniw paliwowych. W bieżącym roku planowane są dalsze zakupy aparatury i urządzeń technologicznych. Przewiduje się, że do końca bieżącego roku powstanie nowoczesne laboratorium o światowym standardzie, mogące konkurować z najlepszymi ośrodkami badań nad nowymi generacjami ogniw paliwowych, membran tlenowych i specjalnych wyrobów ceramicznych.

Rys. 7. Reotest do badań lepkości past

Piec wysokotemperaturowy kantalowy 175°C ze sterowaniem procesu usuwania lepiszcza

Przykładowe wyposażenie OC CEREL przedstawiono na rysunkach 6, 7, 8, 9. Ryszard Nowak, Agata Tłuczek, Michał Kawalec cerel@cerel.pl Instytut Energetyki, Oddział Ceramiki CEREL Boguchwała http://www.cerel.pl

Rys. 8. Porozymetr do badań wielkości rozkładu porów

Piec wysokotemperaturowy, próżniowy z grafitową komorą i elementami grzejnymi na temperaturę 1800°C

Rys. 9. Piece do spiekania ceramicznych ogniw paliwowych i membran tlenowych

urządzenia dla energetyki 2/2011

technologie, produkty – informacje firmowe

Absolutna rewelacja! Tak w dwóch słowach można określić kolejną ofertę lidera w produkcji kamer termowizyjnych firmy FLIR Systems. Do premiery najtańszej na rynku kamery termowizyjnej FLIR i3, której koszt wynosi zaledwie 995 Euro netto dołączyła zupełnie nowa, rewelacyjna seria kamer termowizyjnych FLIR E (modele E30, E40, E50, E60). Obecnie użytkownik może wybrać pomiędzy 60 hertzowym detektorem 160x120 i czułością 100 mK (0,1°C) w kamerze FLIR E30 a 60 hertzowym detektorem 320x240 i czułością 50 mK (0,05°C), a wszystko w cenie od 2 500 do 7500 Euro netto. Interesujące? Ciekłokrystaliczny, dotykowy wyświetlacz pozwala na dowolne przesuwanie funkcji analitycznych oraz zmianę ich wymiarów, czy dostrojenie izotermy bez wchodzenia do menu. Dodatkowa, wymienna optyka (Tele 15° i szeroki kąt 45°) zostały tak zaprojektowane aby ogólnie znana fuzja obrazów (przenikanie zdjęcia termowizyjnego i widzialnego), czy PiP (obraz w obrazie) działały niezależnie od tego, jaki

obiektyw jest użyty. Przy czym na uwagę zasługuje wbudowany aparat fotograficzny o super rozdzielczości 3-ech Mega pikseli!, wspomagany lampą LED pozwalającą na rejestrację przy słabym oświetleniu. Użytkownik może skorzystać z wielu wbudowanych technologii, których zastosowanie usprawnia pomiary jak np. Meterlink, Wi-Fi, czy Instant Report. Meterlink to bezprzewodowa komunikacja z cęgowym miernikiem pomiarów

elektrycznych, w utrzymaniu ruchu czy energetyce lub miernikiem wartości fizycznych (RH, wilgotność powierzchniowa, temperatura powietrza) przy zastosowaniach budowlanych. Wartości z mierników prezentowane są na obrazie termowizyjnym i wraz z nim zapisywane. Do tej opcji dodano komunikację Wi-Fi pozwalającą na przesył obrazów do technologii Apple (iphone, Ipad etc) oraz obróbkę tych termogramów za pomocą programu FLIR Viewer, któ-

urządzenia dla energetyki 2/2011

UNIKATOWE KAMERY TERMOWIZYJNE FLIR seria T

Niechłodzony mikrobolometryczny detektor o rozdzielczości 320x240 pikseli (FLIR B335, FLIR B365, FLIR B425) i czułości do 50mK w zależności od modelu Ekran dotykowy 3,5” wraz z rysikiem podnosi interaktywność i wygodę użytkownika na nowy poziom. Można go używać jak ołówka i papieru, by dodawać szkicowane notatki. Funkcja Picture in Picture (obraz w obrazie) nakłada obraz w podczerwieni na obraz widzialny. Zależnie od modelu PiP może być skalowalny, ruchomy i umożliwiać zmiany rozmiarów. Uchylny obiektyw ułatwiający manipulowanie kamerą w trudnodostępnych miejscach i pod niewygodnymi kątami.

ZAPRASZAMY na targi AUTOMATICON 2011 05-08 kwietnia 2011 r. Warszawa stoisko M11

Kamery serii „T” maj¹ standardowy obiektyw 25° oraz opcjonalne obiektywy 6°, 15°, 45° i 90°. Pozwala to rozszerzyć pole widzenia w trudnych warunkach.

T365

T335

T200

FLIR MeterLink upraszcza prowadzenie przeglądów budynków umożliwiając transmisję poprzez Bluetooth danych odczytanych z pomocą miernika cęgowego Extech do kamery termowizyjnej.

Przedstawicielstwo Handlowe Paweł Rutkowski tel.: +48(22) 849 71 90 e-mail: rutkowski@flir.com.pl www.flir.com.pl

technologie, produkty – informacje firmowe ry można pobrać ze sklepu Apple Store. Pierwszy raz w historii mamy rozwiązania nie tylko dla Microsoft ale również dla Apple! Dla tych, którzy zainwestują w najbardziej rozbudowany model FLIR E60 oferujemy możliwość wykonywania prostych raportów (Instant report) już w kamerze! Jeżeli do tego wszystkiego dołożymy jeszcze, komentarz głosowy, komentarz tekstowy, powiększenie elektroniczne, nowoczesny system wymiennych baterii wielokrotnego ładowania, wskaźnik laserowy czy wyjście wideo, oraz fakt, że wszystkie elementy: kamera, oprogramowanie i instrukcje obsługi są w języku polskim to seria FLIR E jest aktualnie najnowocześniejszą na rynku, oraz oferuje najlepszy stosunek wartości do ceny! Oczywiście oprócz serii do energetyki i utrzymania ruchu FLIR oferuje również kamery do budownictwa (modele E30bx, E40bx, E50bx, E60bx), które wyposażone są w standardowy alarm punktu rosy oraz alarm izolacji, tak bardzo przydatne w diagnostyce.

Ten sprzęt po prostu trzeba zobaczyć w akcji! Korzystając z okazji pragniemy zwrócić uwagę, na najtańszą serię kamer termowizyjnych firmy FLIR Systems, modele FLIR i3, i5 oraz i7. Oprócz atrakcyjnej ceny 995 Euro do 1995 Euro netto (zależnie od modelu) na uwagę zasługuje fakt, że są to idealne zamienniki powszechnie stosowanych pirometrów. Musimy pamiętać, że pirometr to uśredniony pomiar z powierzchni, tym większej im dalej stoimy od obiektu (jedna uśredniona wartość cyfrowa np. 25°C) podczas gdy kamery oferują odpowiednio 3600, 6400 czy 14 400 punktów pomiarowych i co najważniejsze obraz rozkładu temperatury na powierzchni badanego obiektu! Jak mówią obraz wart jest 1000 słów! Kamera FLIR i3 warta jest mniej bo jedynie 995 Euro. Polecamy Państwu te niesamowite i najnowocześniejsze urządzenia i zachęcamy do kontaktu. UWAGA: od 1 marca 2011 FLIR Systems wprowadził 2 lata gwarancji na wszystkie kamery przenośne oraz 10 lat gwarancji na detektor w tych kamerach! Przedłużona gwarancja dotyczy modeli: seria i (i3, i5, i7) seria E (E30, E40, E50, E60) seria T/B ( 335, 365, 425) oraz P/B (620, 640, 660). Przedstawicielstwo Handlowe: Paweł Rutkowski Rutkowski@kameryir.com.pl Kom: 601-251 025 Tel: 22-849 7190 www.kameryir.com.pl

urządzenia dla energetyki 2/2011

technologie, produkty – informacje firmowe

Wykonania dostosowane do potrzeb technologicznych obiektu i oczekiwań klienta 60

urządzenia dla energetyki 2/2011

technologie, produkty – informacje firmowe akłady Automatyki POLNA SA w Przemyślu kontynuują tradycję firmy działającej nieprzerwanie od 1899 r. Od lat 60. XX wieku program produkcyjny zakładu obejmuje cztery grupy wyrobów: automatyka przemysłowa; automatyka ciepłownicza; urządzenia i układy centralnego smarowania oraz aparatura laboratoryjna: urządzenia do destylacji wody. Największą grupę asortymentową stanowią wyroby automatyki przemysłowej. Produkcję tę zapoczątkowało zakupienie w 1967 r. licencji na zawory regulacyjne i siłowniki pneumatyczne od firmy MASONEILAN – jednego ze światowych liderów w tej branży. Kolejne lata to prace postlicencyjne mające na celu rozszerzenie wykonań i odmian konstrukcyjnych wyrobów, jak również własne opracowania wykorzystujące zgromadzone doświadczenia i uwzględniające zmieniające się potrzeby rynku. Prace te doprowadziły do stworzenia bogatej oferty zaworów i napędów pneumatycznych. Oferta ta obejmuje zawory w zakresie wymiarów DN15 …300, ciśnień nominalnych PN6 …400, współczynników przepływu Kvs 0,01 …6300 z odlewanymi korpusami w różnych wykonaniach materiałowych: 8 zawory grzybkowe, przelotowe, jednogniazdowe, z liniowym przemieszczeniem grzyba, typ Z, Z1A, Z1B, Z2; 8 zawory grzybkowe, przelotowe, dwugniazdowe, z liniowym przemieszczeniem grzyba, typ Z10; 8 zawory grzybkowe, przelotowe, jednogniazdowe, z grzybem obrotowym, typ Z33; 8 zawory grzybkowe, trójdrogowe, z liniowym przemieszczeniem grzyba, typ Z3; 8 przepustnice regulacyjne, szczelne, typ PRS; 8 siłowniki pneumatyczne membranowe – wielosprężynowe, typ P/R, P1/ R1, P5/R5. W ostatnich kilkunastu latach wzrasta znaczenie wykonań zaprojektowanych z uwzględnieniem indywidualnych wymagań klienta i potrzeb technologicznych obiektu. W chwili obecnej ich udział w wolumenie wyrobów automatyki przemysłowej przekracza 30%.

Zawory wykonywane z elementów kutych Wykorzystanie odkuwek na elementy ciśnieniowe zaworów umożliwia, przez odpowiedni dobór materiałów i rozwiązań konstrukcyjnych, zastosowanie wyrobu do pracy przy najwyższych obciążeniach w zakresie ciśnień, temperatur i korozyjności środowiska. W zależności od potrzeb wykonywane są zawory o różnym rozwiązaniu konstrukcyjnym: kątowe, przelotowe, przelotowe-kątowe (konstrukcja „ ”, o przyłączach równoległych, niewspółosiowych), trójdrogowe.

Oferujemy całą gamę przyłączy do rurociągu: kołnierzowe (wg norm EN i ANSI), typ BW do spawania, bezpośrednie do korpusu, bezkołnierzowe (sandwich) i inne. Materiał korpusu dobierany jest w zależności od ciśnienia roboczego w maksymalnej temperaturze roboczej. Najczęściej stosowane materiały to: S355J2G3 (1.0570), 13CrMo4-5 (1.7335), 14MoV6-3 (1.7715), X10CrMoVNb9-1 (1.4903) i inne.

Eliminowanie lub ograniczanie zjawisk szkodliwych związanych z przepływem Przepływ czynnika przez zawór w zależności od rodzaju i parametrów medium może powodować zjawiska, takie jak: hałas, kawitacja, odparowanie (flashing), przepływ dławiony, erozja, oddziałujące negatywnie na środowisko, obniżające własności regulacyjne zaworu, jak również wpływające destrukcyjnie na trwałość wyrobu. Czynniki te powinny być szczegółowo zdiagnozowane w celu wykorzystania ich do działań zapobiegawczych. Działania te polegają głównie na ograniczeniu prędkości przepływu czynnika oraz podziale całkowitego spadku ciśnienia na zaworze na kilka stopni, w których spadki ciśnienia nie przekraczają wartości krytycznych. Powszechnie stosowane są elementy wielootworowe (grzyby, klatki, płyty), których rola polega przede wszystkim na ograniczeniu poziomu hałasu. Podział ciśnienia uzyskuje się za pomocą struktur dławiących wewnątrz zaworu, takich jak: grzyby wielostopniowe, klatki i płyty dławiące. Zmniejszenie prędkości przepływu uzyskuje się przez podział spadku ciśnienia na zaworze i/lub zastosowanie powiększonej średnicy wypływu w korpusie zaworu lub elementów rozszerzających (dyfuzorów). Ważną rolę odgrywa właściwy dobór materiałów i sposobów zwiększania twardości elementów wewnętrznych zaworu. Powszechnie stosujemy utwardzanie powierzchni za pomocą stellitowania, azotowania plazmowego lub dyfuzyjnego, ulepszanie cieplne, kompozytowe powłoki ochronne. Wszystkie te czynniki spełnią swoją rolę jedynie w przypadku znajomości warunków pracy, właściwej konstrukcji zaworów i wykorzystaniu doświadczeń z wieloletniej ich aplikacji. Opinie użytkowników naszych wyrobów dowodzą, że potrafimy projektować i produkować zawory spełniające całkowicie nawet bardzo wysokie wymagania.

Zawory do pracy w środowisku agresywnym lub niebezpiecznym Produkujemy zawory przygotowane do pracy w mediach niebezpiecznych, jak:

urządzenia dla energetyki 2/2011

tlen, wodór, gaz ziemny, gazy kwaśne z zawartością H2S oraz w środowisku o zagrożeniu wybuchem. Przygotowanie polega na dokładnym oczyszczeniu powierzchni kontaktujących się z medium środkami mechanicznymi i chemicznymi, zastosowaniu zgodnych z przepisami materiałów oraz sposobów wytwarzania i kontroli. Wyroby do pracy w atmosferze zagrożonej wybuchem wykonywane są zgodnie z dyrektywą ATEX.

Wykonania przystosowane do specyfiki poszczególnych gałęzi przemysłu i indywidualnych wymagań klienta Każda gałąź przemysłu ma własną specyfikę, która musi być uwzględniona na etapie projektowania, wytwarzania i kontroli wyrobów automatyki przemysłowej. W wykonaniach stosowanych np. w energetyce należy założyć możliwość wystąpienia wysokiej temperatury i ciśnienia, szoków termicznych, przepływów dławionych, nadmiernego hałasu, natomiast w wykonaniach dla gazownictwa i petrochemii ważną rolę odgrywa odporność chemiczna, odporność na wysokie ciśnienia, prędkość przepływu i duże zmiany temperatury, ochrona środowiska, bezpieczeństwo pracy. W energetyce stosujemy sprawdzone aplikacje wyrobów do różnych zastosowań, jak: zawory zasilające kotłów, spełniające równocześnie funkcję zaworów rozruchowych; stacje redukcyjno-schładzające ze zintegrowanym wtryskiem w zaworze redukcyjnym; elementy stacji redukcyjno-schładzających: zawory redukcyjne pary, schładzacze, zawory wtryskowe; zawory redukcyjne przelotowe i kątowe, z grzybem odciążonym, eliminujące przepływ dławiony, z dużym zakresem regulacji przepływu; schładzacze tłoczkowe, pierścieniowe, lancowe, z atomizacją parową; zawory wtryskowe w wykonaniu antykawitacyjnym; zawory minimalnego przepływu stosowane jako zawory obejściowe pomp; zawory podpiętrzające do kondensatu, zawory trójdrogowe do zastosowań w energetyce. Posiadamy też możliwości projektowe i produkcyjne pozwalające na wykonywanie zaworów przystosowanych do konkretnych zastosowań określonych przez klienta. Warunkiem jest dokładne sprecyzowanie wymagań. Za pomocą profesjonalnego programu komputerowego CONVAL określamy zjawiska występujące w poszczególnych punktach pracy zaworu. Te informacje oraz wieloletnie doświadczenie pozwalają na zaprojektowanie zaworów spełniających wymagania odbiorcy. POLNA SA

technologie, produkty – informacje firmowe

Kompletne stycznikowe moduły automatyki SZR – Relpol S.A. W celu zwiększenia niezawodności zasilania zarówno obiektów prywatnych, zakładów przemysłowych czy obiektów użyteczności publicznej, decydujemy się na zastosowanie układów eliminujących dłuższe przerwy w zasilaniu. Szczególnie w okresie zimowym i po licznych uszkodzeniach linii zasilających, jak pokazały ostanie lata, zwiększyło się zapotrzebowanie na agregaty prądotwórcze oraz na systemy automatyki SZR. wielu przypadkach mamy do czynienia z dość drogimi i skomplikowanymi układami, które mają zastosowania w dużych budynkach użyteczności publicznej i obiektach przemysłowych. Często zdarzają się jednak aplikacje, w których nie ma potrzeby inwestowania w tego typu rozwiązania, a wystarczy jedynie zastosować prosty i niezawodny układ automatyki, oparty na monitorowaniu napięcia oraz realizacji załączenia rezerwowego źródła energii elektrycznej i powrotu podstawowego zasilania. W tego ty-

pu układach znakomicie znajduje zastosowanie przekaźnik programowalny NEED firmy Relpol, będący urządzeniem prostym przy programowaniu a jednocześnie niezawodnym w działaniu. Kiedy mamy do czynienia z dużym obniżeniem napięcia lub całkowitym jego brakiem w podstawowym źródle zasilania, układ SZR ma za zadanie utrzymanie ciągłości zasilania dla najważniejszych odbiorców energii elektrycznej. Cały proces automatyki polega na przełączeniu odbiorów z podstawowego źródła zasilania na rezerwowe. Powoduje to

minimalizację przerw w dostawie energii odbiorcom w stanach awaryjnych oraz podczas przełączeń planowych. Stycznikowe moduły automatyki SZR polecane przez firmę Relpol S.A są produkowane w dwóch podstawowych typach: 8 PA1100 dla konfiguracji sieć - sieć 8 PA1001 dla konfiguracji sieć - agregat Zarówno moduły PA1100 jak i PA1001 można stosować dla prądów kategorii AC-1 od 30 do 400A. Jako elementy wykonawcze zastosowano styczniki serii CRNI i CRLI ze stykami pomocniczymi i blokadą mechaniczną. Moduły są zgodne z normą PN-EN 60947-6-1 „Aparatura rozdzielcza i sterownicza niskonapięciowa. Łączniki wielozadaniowe. Automatyczne urządzenia przełączające”. Z uwagi na swoją specyfikę, układy te muszą spełniać dodatkowo dwie bardzo ważne dyrektywy: 1) 7323/EEC Dyrektywa Rady z dnia 19 lutego 1973 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw Państw Członkowskich dotyczących wyposażenia elektrycznego przewidzianego do stosowania w niektórych granicach napięcia (tzw. dyrektywa nisko napięciowa), 2) 89/336/EEC Dyrektywa Rady z dnia 3 maja 1989 r. w sprawie ujednolicenia przepisów prawnych Krajów Członkowskich w zakresie kompatybilności elektromagnetycznej. Wymienione dokumenty określają jednoznacznie wymagania, które układy SZR muszą spełniać. Aby zapewnione było przede wszystkim bezpieczeństwo, aplikacja powinna posiadać blokady uniemożliwiające załączenie obydwu obwodów zasilania do pracy równoległej: blokada mechaniczna pomiędzy stycznikami lub wyłącznikami, blokada elektryczna pomiędzy stycznikami lub wyłącznikami, blokada programowa w urządzeniu sterującym. W naszym przypadku w przekaźniku programowalnym NEED. Głównymi zaletami przekaźnika NEED są: możliwość programowania w języku drabinkowym i tekstowym (STL), diody świecące LED sygnalizujące stan wejść/wyjść i tryby pracy pozwalające na łatwą kontrolę stanów wejść i wyjść oraz wejścia

urządzenia dla energetyki 2/2011

technologie, produkty – informacje firmowe analogowe 0-250 V AC umożliwiające nadzorowanie sieci zasilającej. Doświadczenia specjalistów sprawiły, że przekaźnik NEED został dodatkowo wyposażony w przełącznik trybu pracy RUN/ STOP, umożliwiający w prosty sposób zatrzymanie cyklu realizowanego programu, oraz potencjometr obrotowy do zadawania wartości analogowych, pozwalający na łatwą konfigurację i kalibrację zamiennych w realizowanym programie. NEED posiada wbudowane przekaźniki wyjściowe o obciążalności 10A przy napięciu 250V AC kategoria AC-1.

Budowa modułów Oferowane przez Relpol moduły automatyki SZR, monitorują trójfazowe napięcie sieci przez elektroniczne nadzorcze przekaźniki serii MR-EU3M1P, które kontrolują napięcie (0,7<Un<1,3) z możliwością kontroli asymetrii sieci (w zakresie 5%-25%) oraz kierunku wirowania. Możliwe jest również zastosowanie przekaźnika nadzorczego MR-EU31UW1P z okienkową kontrolą podnapięcia i nadnapięcia, tak aby użytkownik mógł ustawić zbyt małą i zbyt dużą wartość napięcia która spowodować może uszkodzenia w urządzeniach czy instalacjach. Zadziałanie przekaźnika spowoduje pobudzenie automatyki SZR do pracy zgodnie z zapisanym algorytmem. Przekaźniki nadzorcze zabezpieczone są wyłącznikami RMSI25 ze zwarciową zdolnością łączeniową do 6 kA. Na podstawie informacji o poziomie napięcia, układ automatyki (przekaźnik programowalny NEED) podejmuje decyzję o przełączeniu obciążenia na zasilanie rezerwowe. Obniżenie się jednego z napięć poniżej standardowej wartości, zanik lub zmiana kolejności faz spowoduje, po zaprogramowanym czasie opóźnienia, pobudzenie układu SZR. Moduł posiada dwa przełączniki trójpołożeniowe, pierwszy służy do wyboru trybu pracy: 8 sterowanie automatyczne 8 sterowanie ręczne 8 odstawienie układu SZR Drugim przełącznikiem wybieramy źródło zasilania przy sterowaniu ręcznym: zasilanie podstawowe lub rezerwowe, warto przy tym wiedzieć, że tryb ręczny został tak skonfigurowany, by w przypadku awarii przekaźnika programowalnego tryb ręczny pozostał aktywny. Wszystkie moduły mają możliwość podłączenia wyłącznika pożarowego.

Opis pracy SZR Po przestawieniu przełącznika wyboru trybu pracy automatycznej, system rozpoznaje gotowość poszczególnych źródeł zasilania i zamyka stycznik zasilania podstawowego. W przypadku zaniku lub pogorszenia się jakości zasilania podstawowego system zostaje pobudzony i po upływie

czasu [to1] zostaje otwarty stycznik zasilania podstawowego K1. Zwłoka czasowa pozwala uniknąć przełączeń podczas chwilowych zaników napięcia. Następnie, po upływie kolejnego opóźnienia czasowego [tp1], zostaje załączone zasilanie rezerwowe za pomocą stycznika K2 i jest to sygnalizowane migającym światłem lampki sygnalizacyjnej. Od tego momentu odbiorniki są zasilane ze źródła rezerwowego a automatyka przechodzi w stan czuwania. W chwili powrotu zasilania podstawowego zostaje zliczona kolejna zwłoka czasowa [to2], która pozwala uniknąć przełączeń jeżeli napięcie jest niestabilne lub, załączane, co się często zdarza, na bardzo krótki czas. Po odmierzeniu tej zwłoki czasowej, zostaje otwarty stycznik zasilania rezerwowego K2 i załączony po kolejnym czasie opóźnienia [tp2] stycznik K1 zasilania podstawowego, co sygnalizowane jest światłem ciągłym lampki kontrolnej. Przy konfiguracji sieć-agregat, po zaniku zasilania podstawowego, podany zostaje sygnał startu agregatu i po otrzymaniu informacji o prawidłowym napięciu z agregatu, zamknięty zostaje stycznik K2 a automatyka przechodzi w stan czuwania. W przypadku braku prawidłowej pracy agregatu, automatyka odmierza czas przerwy (30 sekund) i ponawia próbę startu agregatu, standardowo jest możliwe dokonanie pięciu takich prób. Jeżeli agregat nie wygeneruje napięcia po piątej próbie, SZR blokuje sygnał startu agregatu i sygnalizuje błąd poprzez dwusekundowe impulsowanie lampki kontrolnej. Powrót zasilania podstawowego spowoduje kolejne odmierzenie czasu, po którym następuje otwarcie stycznika K2, zamknięcie stycznika K1 i zdjęcie sygnału startu agregatu.

Możliwości i opcje modułów SZR Stycznikowe moduły serii PA1100 i PA1001 są wykonywane w wersji do wbudowania w istniejącą lub nową rozdzielnicę oraz moduły w obudowach szafowych o stopniu ochrony IP65. Moduły do wbudowania, zamontowane są

urządzenia dla energetyki 2/2011

na płycie stalowej, pokrytej warstwą alucynku i posiadają otwory do montażu w rozdzielnicy. Standardowo przełączniki trybu pracy zamontowane są bezpośrednio na płycie montażowej. Istnieje możliwość wyniesienia ich na elewację szafy poprzez złączki montażowe. We wszystkich modułach zastosowano następujące blokady: mechaniczna, elektryczna i pożarowa. Ustawianie czasu opóźnienia pobudzenia po powrocie prawidłowego zasilania podstawowego, realizowane jest przez wbudowany potencjometr w przekaźniku programowalnym NEED. Moduły dla dwóch sieci nie wymagają napięcia pomocniczego i mają możliwość pracy z samopowrotem lub bez samopowrotu. Moduły sieć-agregat zasilane są z baterii agregatu (12 lub 24 VDC) i posiadają możliwość podłączenia bezpotencjałowego styku, potwierdzającego gotowość przejęcia obciążenia przez agregat.

Podsumowanie Moduły po zmontowaniu są poddawane testom i potwierdzane protokołem sprawdzenia. Dodatkowym atutem modułów jest łatwy montaż bez konieczności wykonywania dodatkowych konfiguracji czy ustawień, po podłączeniu niezbędnego okablowania i włączenia zasilania układ jest gotowy do pracy. Z naszego doświadczenia wynika iż żadna firma instalacyjna nie miała problemów z uruchomieniem naszych systemów automatyki SZR. Wysoka jakość zastosowanych elementów firmy Relpol pozwala na długotrwałą pracę bez przeprowadzania jakichkolwiek prac nadzorczych czy konserwacyjnych. Kilkaset bezawaryjnie działających aplikacji pozwala nam na zaproponowanie naszego rozwiązania do wykorzystania w rozdzielnicach z dwoma zasilaniami lub we współpracy z agregatem prądotwórczym. www.szr.pl www.relpol.pl

technologie, produkty – informacje firmowe

Rys. 1. Miernik MRU-20

Miernik rezystancji uziemienia MRU-20 Uziemienie jest bardzo istotnym elementem instalacji elektrycznej, który wpływa bezpośrednio na bezpieczeństwo eksploatacji sieci elektrycznych oraz prawidłowość ich funkcjonowania. Badanie rezystancji uziemienia, choć proste z pozoru, w rzeczywistości wymaga odpowiedniego sprzętu pomiarowego i wiedzy ze strony osoby przeprowadzającej badania.

Rys. 2. Techniczna metoda pomiaru rezystancji uziemienia

ychodząc naprzeciw potrzebom klientów, którym zamiast przyrządu z wyszukanymi metodami pomiarowymi wystarczy prosty w obsłudze, a jednocześnie zaawansowany technicznie miernik uziemień, firma SONEL S.A. wprowadziła nowy, tani, mikroprocesorowy przyrząd do przeprowadzania podstawowych badań rezystancji uziemień. MRU-20 jest urządzeniem przeznaczonym do badania rezystancji uziemień (bez względu na ich charakter) metodą techniczną dwu i trzy biegunową z wykorzystaniem do tego celu sond pomocniczych (napięciowej i prądowej). Miernik MRU-20 zapewnia również wykonanie pomiaru ciągłości połączeń ochronnych i wyrównawczych zgodnie z wymaganiami normy PN‑EN 61557-4 - prądem 200mA, z rozdzielczością 0,01W (pomiar ten jest jednym z podstawowych pomiarów wg normy PNHD 60364-6:2008). Wykorzystana w mierniku metoda techniczna (Rys. 2) polega na wymuszeniu przepływu prądu pomiarowego o częstotliwości 125 Hz dla sieci 50Hz (lub na zamówienie wersja 150Hz dla sieci 60Hz), a następnie zmierzeniu spadku napięcia na sondzie napięciowej umieszczonej w miejscu potencjału zerowego. Wszystkie funkcje miernika kontrolowane są przez mikroprocesor. Przed pomiarem sprawdza on, czy warunki panujące w badanej instalacji pozwalają na wykonanie pomiaru. Również cykl pomiarowy nadzorowany jest przez procesor. Wszelkie wyniki, informacje, ostrzeżenia i błędy pokazywane są na dużym i czytelnym wyświetlaczu ciekłokrystalicznym. Prawidłowo przeprowadzony pomiar powinien być wykonany co najmniej trzykrotnie: 8 dla sondy napięciowej wbitej w środek, pomiędzy badanym uziemieniem a sondą prądową, 8 po przemieszczeniu sondy napięciowej w kierunku badanego uziemienia, 8 po przemieszczeniu sondy napięciowej w kierunku sondy prądowej. Jeśli wyniki pomiarów są do siebie bardzo zbliżone, oznacza to, iż sonda napięciowa została umieszczona prawidłowo w miejscu zerowego potencjału i pomiar jest wiarygodny. Częstotliwość prądu 125 Hz pozwala na odseparowanie się od ewentualnych napięć zakłócających, które z reguły mają częstotliwość sieci 50 Hz lub jej harmonicznych. Przyrząd posiada trzy podstawowe funkcje pomiarowe: 8 rezystancji uziemienia metodą trzybiegunową, 8 rezystancji metodą dwubiegunową

urządzenia dla energetyki 2/2011

technologie, produkty – informacje firmowe 8 ciągłości połączeń ochronnych i wyrównawczych. Wszystkie funkcje wybierane są poprzez ustawienie dużego obrotowego przełącznika w odpowiedniej pozycji.

Dwuprzewodowy pomiar rezystancji Miernik posiada możliwość pomiaru rezystancji do 1,99kW metodą dwuprzewodową z rozdzielczością 0,01W (Rys. 3).

Trójprzewodowy pomiar rezystancji uziemienia. Zastosowany pomiar rezystancji uziemienia oparty jest na metodzie technicznej (opisanej wcześniej) z wykorzystaniem trzech elektrod: badanego uziomu i sond pomocniczych (prądowej i napięciowej). W czasie pomiaru mierzone są rezystancje elektrod pomocniczych (Rys. 4), a ich wartości są podawane wraz z ostatecznym wynikiem rezystancji uziemienia. Zakres pomiarowy wynosi do 1,99 kW przy maksymalnej rozdzielczość 0,01W. Automatycznie wybierany jeden z czterech podzakresów pomiarowych. Przyrząd jest fabrycznie skalibrowany do oryginalnych przewodow pomiarowych.

Rys. 3. Pomiar rezystancji metodą dwuprzewodową

Pomiar ciągłości połączeń ochronnych i wyrównawczych Badanie wykonuję się tak samo jak w przypadku metody dwuprzewodowej z tą jednak różnicą, iż przewody są dołączone do wejść S i E miernika (Rys. 3). Zakres pomiarowy dla tej funkcji zawiera się od 0W do 199W z maksymalną rozdzielczością 0,01W. Autokalibracja przewodów eliminuje wpływ ich rezystancji na wynik pomiarów.

Rys. 4. Pomiar rezystancji uziemienia metodą trzybiegunową

Wyposażenie Miernik w standardzie jest wyposażony w: dwie sondy 30 cm w kształcie litery L, przewód pomiarowy o długości 2,2 m zakończony wtykami banankowymi, krokodylki, przewody pomiarowe o długości 15m i 30m na szpulkach, baterie. Miernik i akcesoria są dostarczane w solidnej walizce. Podobnie jak pozostałe przyrządy firmy SONEL S.A., MRU-20 objęty jest trzyletnią gwarancją z możliwością wydłużenia do 5 lat oraz posiada w zestawie certyfikat kalibracji.

Roman Domański Marcin Szkudniewski SONEL S.A. 58-100 Świdnica ul. S. Wokulskiego 11 Tel. (074) 85-89-878 Fax. (074) 85-89-809

urządzenia dla energetyki 2/2011

technologie, produkty – informacje firmowe

Monitoring maszyn wirujących – oferta IASE Sp. z o.o. Systemy pomiarów specjalnych pełnią ważną rolę w zapewnieniu bezpiecznej pracy maszyn wirujących. Instytut Automatyki Systemów Energetycznych Sp. z o.o. we Wrocławiu posiada własny system pomiarów specjalnych, noszący nazwę UNIKONT, który znajduje zastosowanie w wielu obiektach energetycznych w Polsce i za granicą. ystem wykorzystuje nowoczesne rozwiązania techniczne dla pomiarów wartości dynamicznych i quasistatycznych maszyn wirujących a jego podstawową jednostką inteligentną jest mikroprocesorowy moduł PS-235SE. System zapewnia ciągły monitoring pracy maszyn wirujących oraz zapewnia wszystkie wymagane funkcje zabezpieczające maszyny przed awariami. Najnowsze rozwiązania techniczne systemu posiadają następujące cechy: 8 cyfrowe przetwarzanie danych 8 redundancja obwodów wg wyboru 2z3 8 pełna separacja galwaniczna 8 komunikacja z dowolnymi systemami wizualizacji i diagnostyki 8 komunikacja z komputerowymi sieciami obiektowymi.

Schemat monitoringu maszyn wirujących z poziomu stacji operatorskiej System umożliwia pomiar: 8 drgań względnych i bezwzględnych 8 wydłużeń względnych i bezwzględnych 8 przesuwu osiowego 8 znacznika fazy 8 obrotów 8 temperatur łożysk System składa się z czujników dla pomiaru: 8 prędkości obrotowej 8 drgań względnych, 8 przesuwu osiowego, 8 wydłużeń względnych 8 wydłużeń bezwzględnych 8 części centralnej w postaci kasety wypełnionej modułami PS235 lub

MPS240 przystosowanych do montażu na listwie TS-35 8 miernika obrotów PS176.5 8 oprogramowania diagnostycznego Wister System umożliwia zbieranie, rejestracje i wizualizacje danych pomiarowych. Oprogramowanie systemu instalowane na komputerze diagnostycznym, pozwala na konfigurowanie systemu, przeglądanie danych bieżących oraz archiwalnych. System udostępnia także podgląd bieżącego stanu pracy maszyny w przeglądarce internetowej na komputerach w sieci zakładowej. Rejestracja danych pomiarowych może być uruchamiana także w trybie automatycznym, jeżeli zostały zdefiniowane w bazie danych warunki uruchomienia automatycznej rejestracji.

Schemat monitoringu maszyn wirujących z poziomu stacji operatorskiej

urządzenia dla energetyki 2/2011

technologie, produkty – informacje firmowe

Instytut zapewnia realizację systemu „pod klucz” w tym: projekt, dostawę, montaż, szkolenie obsługi oraz gwarantuje: 6 tygodniową realizację zada-

nia, 36 miesięcy gwarancji na dostawy i usługi oraz 10 lat serwisu. Cały proces powstawania projektu i oddania systemu do eksploatacji jest zgod-

urządzenia dla energetyki 2/2011

ny z System Zarządzania Jakością ISO 9001:2008.

technologie, produkty – informacje firmowe

Firma Kontron zapowiada wprowadzenie ponad 10 platform wbudowanych zbudowanych w oparciu o rodzinę procesorów Intel® Core™ i3/i5/i7 drugiej generacji Zwiększenie wydajności i większa elastyczność osiągnięte dzięki ujednoliconemu oprogramowaniu "middleware” i układom I/O realizowanym w oparciu o układy FPGA

ching, Niemcy, 5 stycznia 2011 – Wraz z wprowadzeniem drugiej generacji procesorów Intel® Core™, firma Kontron ogłosiła, że zapewni obsługę tej nowej, zaawansowanej mikro – architektury obejmującej CPU,

układy grafiki, sterownik pamięci (niektóre z obsługą ECC) i sterownik PCIe. Wszystkie te bloki są zawarte w jednym układzie stosowanym w ponad 10 platformach wbudowanych. W drugiej generacji procesorów Intel® Co-

re™ i3/i5/i7 zastosowano całkowicie nową mikro-architekturę, umożliwiającą tworzenie produktów charakteryzujących się małymi rozmiarami, zapewniającymi bardzo dużą moc obliczeniową, wysoką wydajność przetwarzania grafiki i efektywność energetyczną, przy jednoczesnym znacznym zmniejszeniu wymiarów procesora*. Dzięki oprogramowaniu “middleware” wnoszącemu wartość dodaną i możliwościom udostępnienia poprzez układy FPGA wejść/wyjść specyficznych dla danego zastosowania, możliwe jest dostosowanie do wymagań klienta nawet specyficznych rozwiązań. Pierwszym produktem firmy Kontron, w którym zastosowany został ten wysoce zintegrowany procesor ze zwiększoną wydajnością przetwarzania grafiki jest komputer modułowy Kontron COM Express™ basic ETXexpress®-SC. W I kwartale 2011 procesor ten zacznie być stosowany we wbudowanych płytach głównych mini-ITX, Flex -ATX, jak również w kartach 6U CompactPCI®. W 2011 roku planowane jest wprowadzenie tego procesora do 3U CompactPCI®, 3U VPX, AdvancedMC™, PCIe/104™, wbudowanych płyt głównych ATX, jak również wielu przemysłowych komputerów PC. “Wykorzystując nowy komputer modułowy COM Express™ Module ETXexpress®-SC i wszystkie pozostałe platformy, które będą dostępne w przy-

urządzenia dla energetyki 2/2011

technologie, produkty – informacje firmowe szłości, nasi klienci mają możliwość tworzenia efektywnych energetycznie, wysoko-wydajnych produktów wykorzystujących nową generację procesorów”, powiedział Dirk Finstel, CTO firmy Kontron. “Ponadto, wspieramy klientów dostarczając im oprogramowanie “middleware” dla wszystkich platform, udostępniając Kontron EAPI (Kontron Embedded Application Programming Interface), zapewniający wysoce wydajny dostęp do układów I/O i możliwość przeniesienia aplikacji, co zapewnia ograniczenie zakresu prac wykonywanych przez inżynierów R&D i skrócenie czasu wprowadzenia na rynek następnych generacji produktów. Nasze wsparcie nie kończy się na zapewnieniu zestawu unikalnych funkcji. Dodatkowo, oferujemy rozbudowane usługi z zakresu projektowania indywidualnych rozwiązań, jak również wsparcie przy migracji obejmujące walidację i weryfikację rozwiązań. Celem wszystkich tych funkcji wprowadzających wartość dodaną do tego nowego, zadziwiającego procesora jest ograniczenie do minimum po stronie klienta kosztów prac R&D i czasu wprowadzenia produktu na rynek”. “Usprawnienia zawarte w procesorach Intel® Core™ drugiej generacji zapewniają klientom zwiększenie wydajności pracy, jako również oszczędność pieniędzy poprzez ograniczenie ilości elementów (redukcja BOM) i poprzez zwiększenie możliwości ponownego wykorzystania rozwiązań w czasie”, powiedział Matt Langman, dyrektor marketingu produktu Embedded Computing Division firmy Intel. “Elastyczność wejść/wyjść uzyskano poprzez możliwość wykorzystania nawet dwudziestu połączeń PCIe, zaś zmiany wprowadzone w architekturze umożliwiły zwiększenie wydajności przy jednoczesnym ograniczeniu poboru mocy”. Oprócz zwiększonej skalowalności, zoptymalizowanego poboru mocy i większej wydajności przetwarzania grafiki, niewątpliwą zaletą jest również wysoki stopień integracji nowego procesora, zawierającego w sobie kontroler pamięci (również z obsługą ECC) i układy grafiki. Platformy firmy Kontron zbudowane w oparciu o procesory Intel® Core™ drugiej generacji będą zawierały również rozszerzenie zestawu instrukcji - Intel® Advanced Vector Extensions (Intel® AVX), co zapewni przyspieszenie wykonywania operacji skalarnych wymaganych do przetwarzania obrazu w zastosowaniach przemysłowych, systemach automatyki, urządzeniach medycznych i militarnych. Intel® AVX przyspiesza również działanie w przypadku zastosowań intensywnie wykorzystujących obliczenia zmienno-przecinkowe, takie jak np. wysoko-wydajne obliczenia w systemach wbudowanych (ang.

HPEC - High-Performance Embedded Computing). Technologia Intel® Turbo Boost Technology 2.0 zapewnia automatyczną zmianę lub relokację rdzeni procesora i zasobów grafiki procesora w celu zwiększenia wydajności przetwarzania, dostosowując obciążenie w celu zapewnienia natychmiastowego zwiększenia wydajności zawsze, gdy będzie to możliwe w oparciu o graniczne wartości termiczne. Ponieważ firmy OEMowe mogą wykorzystać te funkcje w rozbudowanym portfolio standaryzowanych i sprawdzonych platform firmy Kontron, ryzy-

ka związane z przyjętymi rozwiązaniami konstrukcyjnymi są minimalizowane, co znacznie podnosi poziom jakości. Redukcja kosztów prac R&D i skrócenie czasu wprowadzenia produktu na rynek zostały osiągnięte również dzięki zunifikowanemu dla wszystkich platform oprogramowaniu „middleware" i interfejsowi Kontron EAPI, który jest dostępny we wszystkich nowych płytach Kontron i systemach zbudowanych w oparciu o drugą generację procesorów Intel® Core i3/i5/i7.

O firmie Kontron Firma Kontron projektuje i produkuje standardowe, oraz dopasowane do wymagań klienta systemy wbudowane i systemy komunikacyjne dla firm OEM (ang. Original Equipment Manufacturer), integratorów systemów, oraz dostawców rozwiązań, działających na wielu rynkach. Ośrodki inżynierskie i produkcyjne firmy Kontron zlokalizowane w Europie, Ameryce Północnej, oraz w regionie Azji i Pacyfiku, współpracują z globalną siecią sprzedaży i pomocy technicznej, pomagając klientom ograniczać czas wprowadzenia produktów na rynek i osiągać przewagę nad konkurencją. Zróżnicowane portfolio produktów firmy Kontron obejmuje: komputery modułowe, komputery jednopłytkowe (SBC – Single-Board Computer), otwarte, modularne platformy i systemy, interfejsy „człowiek – maszyna” (HMI – Human – Machine Interface), oraz układy dostosowane do wymagań klienta. Firma Kontron jest najważniejszym członkiem aliansu Intel® Embedded and Communications i w roku 2006 została uznana przez firmę Intel „Członkiem Roku”. Po raz trzeci z rzędu organizacja VDC przyznała firmie Kontron status „Platynowego dostawcy” płyt komputerów wbudowanych. Firma Kontron jest notowana na niemieckiej giełdzie TecDAX, jest oznaczona symbolem „KBC”. Aby uzyskać więcej informacji, zajrzyj na stronę internetową firmy: http://www.kontron.pl.

urządzenia dla energetyki 2/2011

energetyka na świecie

Technologia CCS w polityce Unii Europejskiej Na przestrzeni lat, wraz z rozwojem przemysłu i jego potrzeb, rola energii wzrosła do niespotykanych dotychczas rozmiarów. Umożliwiło to państwom, które posiadają niezbędne do jej wytworzenia surowce możliwość wywierania na odbiorców swych dóbr nie tylko ekonomicznego, lecz również politycznego wpływu. Rynek energii w XXI w. stał się nie tylko miejscem sprzedaży i kupna energetycznych dóbr, lecz także areną politycznych przepychanek. Pojawiła się tym samym nowa możliwość uprawiania międzynarodowej polityki. Okazało się bowiem, że nierówności w sferze gospodarczej mogą mieć istotny wpływ na kształt międzynarodowego ładu politycznego. Sytuacja taka stworzyła istotne zagrożenie dla bezpieczeństwa energetycznego poszczególnych państw i regionów Świata.

rzykładem tego rodzaju relacji jest sytuacja, jaka zaistniała pomiędzy dwoma współpracującymi ze sobą dotąd sąsiadami; Unią Europejską, oraz Rosją. Federacja Rosyjska, nie bez winy samej Unii Europejskiej zmonopolizowała większość kanałów dostaw gazu do Unii, uzależniając ją od siebie pod względem energetycznym. Jasnym dowodem tego stanu rzeczy stał się konflikt na linii Rosja – Ukraina, który rykoszetem odbił się również na gospodarce samej Unii, której odcięto na pewien okres czasu niezbędny dla niej gaz. Unia Europejska zauważając skalę sytuacji w jakiej się znalazła, zaczęła w końcu inwestować w alternatywne wobec obecnych technologie pozyskiwania energii. Poza dążeniem do budowy kolejnych nitek gazociągów, potwierdzonym m.in. dofinansowaniem gazociągu Nabucco kwotą 200 mln euro, Unia Europejska stara się także rozwijać inne dziedziny, zapewniające jej poczucie energetycznego bezpieczeństwa. Jedną z nich, jest technologia czystego węgla CCS (Carbon Capture Storage), jako flagowe przedsięwzięcie Unii Europejskiej, dążącej do zdywersyfikowania źródeł pozyskiwania energii. Technologia ta zakłada oparcie energetyki Unii nie o gaz, a o węgiel. Dzięki temu rozwiązaniu, naturalne złoża węgla w Unii Europejskiej mogą zostać wykorzystane w sposób, który nie będzie zagrażał środowisku. Warto przypomnieć, że znaczenie energii pozyskiwanej z węgla wzrosło wraz z rozszerzeniem Wspólnot Europejskich o nowe kraje członkowskie w latach 2004, oraz 2007. Akcesja do Unii krajów, których gospodarka oparta jest w przeważającej części na energetyce wytwarzanej z węgla, wywołała ożywienie w dyskusji na temat tej metody wytwarzania, oraz dostarczania energii w UE. Dyskusja ta idealnie wkomponowuje się w sytuację, w której borykają-

ca się z problemem zdywersyfikowania źródeł oraz szlaków dostaw energii Unia Europejska, zmuszona została niejako do zauważenia alternatywnych źródeł jej pozyskiwania. Wraz z przystąpieniem do Wspólnot Europejskich nowych państw członkowskich, zmieniły się międzynarodowe warunki, w których do tej pory funkcjonowała Wspólnota. Z jednej strony, dzięki nowym krajom członkowskim Unia została jednym z liczących się podmiotów na rynku węgla kamiennego. Tak silna pozycja teoretycznie umożliwiłaby Unii oparcie swej energetyki wyłącznie o węgiel. Z drugiej jednak strony, dotychczasowe zobowiązania międzynarodowe, oraz sztywne standardy ochrony środowiska ograniczały możliwość wykorzystywania złóż węgla przez Unię w taki sposób, jak można by było sobie tego życzyć. Na przestrzeni lat, dbając o środowisko naturalne Unia Europejska zobowiązała się do przestrzegania szeregu obostrzeń prawnych, których celem nadrzędnym stała ochrona klimatu, oraz środowiska naturalnego. Należy zauważyć że Unia Europejska jest sygnatariuszem Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych dotyczącej Zmian Klimatycznych, na mocy której zobowiązała się do utrzymywania bezpiecznych stężeń gazów cieplarnianych w atmosferze. Ratyfikowała także protokół z Kioto, w którym zobowiązała się do redukcji gazów cieplarnianych w latach 2008-2012, a już dziś wiadomo że także po 2012 r. program ten będzie kontynuowany. Tego rodzaju obwarowania prawne obligują Unię Europejską do poszukiwania sposobów eksploatacji posiadanych zasobów węgla, zgodnie ze swoimi wcześniejszymi zobowiązaniami. W tym właśnie kierunku zmierza technologia CCS (Carbon Capture Storage), polegająca na wychwytywaniu i składowaniu odpowiedzialnego za zmiany

klimatu dwutlenku węgla (CO2), wytwarzanego w procesie spalania węgla. Jest to rozwiązanie, które może w dalszej perspektywie pozwolić na budowę kolejnych elektrowni, które będą mogły bez przeszkód produkować energię elektryczną spalając węgiel. Unia Europejska zdecydowała o budowie 12 pilotażowych, demonstracyjnych instalacji tego rodzaju w całej Europie do 2015 roku. Na każdy z nich zaplanowała przeznaczyć po 1 mld €. Przykładem instalacji opartej na technologii CCS w Polsce, która ma szanse na unijne pieniądze jest m.in. „Projekt Kędzierzyn” Elektrowni Poligeneracyjnej z usuwaniem CO2, przygotowywany w Południowym Koncernie Energetycznym. Jego dodatkowym atutem jest fakt, że projekt ten nie tylko wychwytuje CO2, lecz także wykorzystuje go do produkcji chemicznej, m.in. metanolu, wodoru, a w przyszłości także syntetycznych paliw. Standardowe projekty, które nie zakładają dalszego wykorzystania CO2, mają na celu składowanie go na kilka sposobów. Może być on umieszczany w wyeksploatowanych, oraz nadal eksploatowanych złożach ropy i gazu, w poziomach wodonośnych wód solankowych, oraz w nieeksploatowanych pokładach węgla. Należy zauważyć, że wymienione wyżej sposoby składowania CO2, w trzech pierwszych przypadkach umożliwiają składowanie go także pod powierzchnią dna morskiego. Mówiąc o realnym wdrożeniu technologii CCS na skalę przemysłową należy jednak zwrócić uwagę na fakt, iż w przypadku tym technologia wyprzedziła istniejący stan prawny. W chwili obecnej nie ma bowiem zaktualizowanych przepisów prawnych, które umożliwiałyby składowanie CO2 pod ziemią. Składowanie odpadów i innych substancji poprzez zatapianie w morzu regulują przepisy Konwencji Londyńskiej, a także traktat regionalny OSPAR, obejmujący Północno Wschodni Atlantyk.

urządzenia dla energetyki 2/2011

energetyka na świecie

Pośród wymienionych tam substancji wobec których dopuszcza się zatapianie nie znajduje się jeszcze CO2. Z tego właśnie powodu przepisy te wymagały będą modyfikacji i uaktualnienia. Dopiero wówczas będzie można mówić o masowym wdrożeniu technologii CCS, tak jak domaga się tego m.in. przodująca w dziedzinie ochrony środowiska Wielka Brytania. Pomimo że Unia Europejska aktualnie znajduje się zaledwie na etapie planowania i testów technologii CCS, nie może ona pozostawać obojętna na rozwój tego rodzaju technologii w Świecie. W chwili obecnej rządy krajów takich jak Norwegia czy Kanada, przeznaczyły po blisko 800 milionów dolarów na badania i testy dotyczące technologii CCS. Rozpoczął się swego rodzaju technologiczny wyścig, w którym laur pierwszeństwa przypadnie temu, kto w najwyższym stopniu opanuje technologię przechwytywania CO2, stając się światowym liderem w tej dziedzinie. Unia Europejska, posiadająca złoża naturalne, zaplecze technologiczne, oraz wyspecjalizowaną bazę ekspercką w krajach takich jak Polska, ma w tym wyścigu realne szanse na sukces. Pozostawiając jednak na boku emocje związane z rychłym wprowadzeniem technologii CCS na masową skalę należy zwrócić uwagę na fakt, że istotnym problemem tej szlachetnej inicjatywy jest jej nieopłacalność. W sytuacji, gdy po zamontowaniu odpowiednich urządzeń sprzyjających ochronie środowiska cena wyprodukowanego w ten sposób prądu wzrasta o kilkadziesiąt procent nikt, zarówno producenci, jak i odbiorcy, nie są nią z pragmatycznego punktu widzenia zainteresowani. Dlatego właśnie, aby pokonać ów pragmatyzm, oraz rozbudzić w społeczeństwie odpowiednie idee Unia Europejska przy pomocy finansowych środków dąży do zachęcenia poszczególnych elektrowni nowymi technologiami.

W ten sposób ustawiła się grupa chętnych w kolejce do wykorzystania wielu miliardów euro, jakie przeznaczyć chce Unia Europejska m.in. na projekty w Polsce, w celu zaimplementowania w części krajów członkowskich tego rodzaju urządzeń. Unia Europejska osiągnęła zatem swój cel, wzbudzając zainteresowanie technologią CCS wśród producentów energii. W dalszej perspektywie pojawia się jednak pewien dysonans pomiędzy szlachetnymi intencjami Unii Europejskiej, a praktyką kierowania się zyskiem ekonomicznym zakładów energetycznych, oraz odbiorców energii, dążących na zachowania w kieszeni jak największej ilości gotówki. Powstaje zatem pytanie, czy wynikający z potencjalnego powodzenia wprowadzania technologii CCS wzrost cen energii jest pisany odbiorcom energii elektrycznej, oraz nieunikniony dla jej wytwórców? Należy bowiem zauważyć, że ewentualne wyższe koszty wyprodukowania energii zostaną scedowane na jej odbiorców. W chwili obecnej mamy jednak do czynienia z projektem pilotażowym, w którym technologia CCS poddawana jest różnego rodzaju testom. Należy zauważyć, że obecnie nie przeszła ona jeszcze testu podstawowego, nie ma bowiem stosownych uregulowań prawnych, w oparciu o które można byłoby zastosować ją na szeroką skalę. Jednak to nie stan prawny powinien wzbudzać najwięcej wątpliwości, ale bark dotychczasowych doświadczeń w składowaniu przechwyconego dwutlenku węgla pod powierzchnią ziemi. To ten problem nastręcza najwięcej pytań o bezpieczeństwo ludności, w chwili gdy w nieszczęśliwym momencie tony ukrytego pod powierzchnią ziemi CO2 w jednym momencie przedostałyby się do atmosfery.

urządzenia dla energetyki 2/2011

Przed nami zatem długa droga testów tej technologii, nim ujrzy ona światło dzienne. Nie mniej jednak warto zauważyć że wprowadzenie technologii Carbon Captur Storage na szeroką skalę umożliwiło by Unii Europejskiej uruchomienie swego uśpionego dotąd atrybutu, jakim bez wątpienia są jej pokłady węgla. Jego wykorzystanie na szeroka skalę stworzyło by możliwość uczynienia z węgla trwałego fundamentu unijnej energetyki. Technologie oparte o węgiel są więc dla Unii szansą, której wykorzystanie może zaowocować w przyszłości. Rozwój tej gałęzi energetyki z pewnością przybliżyłby Unię Europejską do celu, jakim jest dla niej zbudowanie trwałej i zrównoważonej polityki bezpieczeństwa energetycznego.

Rekomendacje dla Unii Europejskiej: 8 należy dążyć do rozwoju dalszych badań w celu poszukiwania metod zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego wszystkim państwom członkowskim Unii, 8 prowadzone w Unii Europejskiej innowacyjne projekty energetyczne należy konsekwentnie wprowadzać do powszechnego użycia, stosując system zachęt, które na trwałe zwiążą z daną sferą energetyki poszczególne branże gospodarki, 8 należy prowadzić intensywny program edukacyjny, przybliżający społeczeństwom państw członkowskich idee ochrony klimatu poprzez odpowiedzialnego wykorzystywania energii, 8 niezmiennie należy dążyć do budowania trwałej i zrównoważonej polityki bezpieczeństwa energetycznego. Tomasz Niedziółka – jest autorem analiz z zakresu polityki gospodarczej Unii Europejskiej w Fundacji Amicus Europae.

targi

Poznańskie targi energetyczne kontynuują trend wzrostowy EXPOPOWER po raz piąty Międzynarodowe Targi Energetyki EXPOPOWER obchodzą w tym roku swój pierwszy, mały jubileusz. Już po raz piąty specjaliści z branży elektroenergetycznej już po raz piąty zjadą w maju do Poznania, by wziąć udział w tym wydarzeniu i zapoznać się z najnowszymi produktami i innowacyjnymi rozwiązaniami technologicznymi.

urządzenia dla energetyki 2/2011

targi szystko wskazuje na to, że EXPOPOWER 2011 (Poznań, 24-26.05.2011) znów zanotują wzrost liczby wystawców. Stan zgłoszeń przekracza o kilkanaście procent poziom z analogicznego okresu roku ubiegłego. Wśród firm zainteresowanych udziałem w piątej edycji targów są wiodący przedstawiciele branży energetycznej i elektrotechnicznej (m.in. ABB, Apator, Elektrobudowa, Elektromontaż Poznań, Elektromontaż Lublin, ENEA, Energa, Es System, Hager, Kromiss-Bis, LUG, Mikronika, PGE, Philips, Tauron). EXPOPOWER są obecnie jednym z dwóch najważniejszych w kraju spotkań przedstawicieli branży energetycznej. Ubiegłoroczna ekspozycja zajęła blisko 4000 mkw. i była o 10,1 proc. większa od edycji 2009. Podobnie jak przed rokiem równolegle na terenie MTP odbędą się w maju Międzynarodowe Targi Energii Odnawialnej GREENPOWER i Międzynarodowe Targi Robotyki, Automatyki i Aparatury Kontrolno-Pomiarowej AUTOMA. Organizatorzy spodziewają się, że podczas majowego bloku targów energetycznych swoją ofertę przedstawi w Poznaniu prawie 400 firm z kilkunastu krajów.

Wytwarzanie, przesył i dystrybucja Tematyka targów EXPOPOWER odbywających się pod hasłem „Przyszłość energetyki - energetyka przyszłości" obejmuje wytwarzanie, przesył i dystrybucję energii elektrycznej i cieplnej, maszyny i urządzenia elektryczne, przewody i łączniki, sterowanie i kontrolę, akcesoria układów automatyki, instalacje odgromowe, budownictwo energetyczne i ochronę środowiska w energetyce. Po raz kolejny podczas poznańskich targów energetycznych odbędzie się Salon Oświetlenie. Ekspozycje zwiedzi ponad 10.000 osób z całego kraju. Oferta targów skierowana jest głównie do przedstawicieli biur projektowych, zakładów energetycznych, firm wykonawczych, hurtowni elektrycznych, działów energetycznych firm i zakładów przemysłowych, stowarzyszeń i instytucji z branży elektroenergetycznej i energii odnawialnej, spółdzielni mieszkaniowych, firm komunalnych, władz samorządowych, a także uczniów i nauczycieli oraz studentów i wykładowców szkół o profilu elektroenergetycznym.

zatorzy zapraszają również do udziału w IX Konferencji Naukowo-Technicznej z cyklu „Instalacje elektryczne niskiego, średniego i wysokiego napięcia” pod roboczym tytułem „Wybrane zagadnienia pracy sieci elektroenergetycznej”. Tradycyjnie współorganizatorami konferencji będą: Wydział Elektryczny Politechniki Poznańskiej, Wielkopolska Okręgowa Izba Inżynierów Budownictwa oraz Międzynarodowe Targi Poznańskie. Prezentacje podzielone będą na dwie równoległe sesje tematyczne, z których jedna poświęcona będzie zasilaniu gwarantowanemu i kompensacji mocy biernej, a druga dotyczyć będzie wymagań jakościowych elementów służących do budowy ochrony odgromowej. Sporym zainteresowaniem, cieszyć się będzie zapewne także konferencja poświęcona energetyce jądrowej, podczas której specjaliści dyskutować będą na temat sensowności budowy reaktora atomowego w naszym kraju. Ekspozycję Salonu Oświetlenie wzbogaci dwudniowa konferencja „Energooszczędność w oświetleniu”. Główne tematy tego wydarzenia to "Oświetlenie LED" oraz "Oświetlenie w Architekturze".

Patronat Patronat honorowy nad EXPOPOWER 2011 objęło Ministerstwo Gospodarki oraz przewodniczący Parlamentarnego Zespołu ds. Energetyki Andrzej Czerwiński. Impreza odbywa się również pod patronatem organizacji branżowych: Izby Gospodarczej CIEPŁOWNICTWO POLSKIE, Izby Gospodarczej Energetyki i Ochrony Środowiska, Polskiej Izby Producentów Urządzeń i Usług na Rzecz Kolei, Polskiego Stowarzyszenia Elektroinstalacyjnego, Polskiego Towarzystwa Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej i Stowarzyszenia Elektryków Polskich.

Zarejestruj się Zarejestrowani zwiedzający uprawnieni są do bezpłatnego wstępu na targi. Rejestracji można dokonać online w serwisie www.mtp24.pl lub w punkcie rejestracyjnym przed wejściem na teren ekspozycji. Szczegółowe informacje na temat targów i programu wydarzeń znajdują się na stronie www.expopower.pl Kacper Maćkowiak

Bogaty program wydarzeń Ekspozycji towarzyszyć będą liczne konferencje i seminaria na temat energetyki i elektrotechniki. W programie targów znajduje się m. in. II Forum Elektroenergetyki Polskiej „Prawo energetyczne potrzebne od zaraz”. Pierwsza edycja forum organizowanego przez Polskie Towarzystwo Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej odbyła się przed rokiem także w ramach EXPOPOWER. Organi-

urządzenia dla energetyki 2/2011

» What can I do to help reduce my time-to-market?« You can relax. Kontron’s product quality, global production facilities and unmatched support help accelerate you project's time-to-market. » Open Standards » Rugged Commercial-Off-The-Shelf (COTS) » Broadest Embedded Computing Technology product portfolio

» Customization & ODM Services » Outstanding Support – high level Engineering » Extended Lifecycle Management

CRITICAL QUESTIONS … ANSWERED

nanoETXexpress-TT COM Express™ Type 10 compatible Intel® Atom™ E6xx processor

CP6002 6U CompactPCI Intel® Core™ i7 processor

CB752 Embedded Box-PC Intel® Atom™ N270 processor

HMITR EN50155 compliant Display Computer Intel® Atom™ E6xx processor

Call: +49(0)8165 77 777 Email: info@kontron.com www.kontron.com

If it’s embedded, it’s Kontron.