Marmara K›y›lar›n›n Tsunami Potansiyeli ve Üsküdar P R O F .
D R .
fi Ü K R Ü
E R S O Y
Y›ld›z Teknik Üniversitesi
Genellikle denizin içindeki depremlerden, bazen de heyelan, volkan ve gök ciminin denize düflmesinden kaynaklanan y›k›c› dalgalara tsunami ad› verilir. Bu dalgalar, liman dalgas› anlam›nda Japonca’da “tsunami” olarak adland›r›l›r. Bu makale kapsam›nda dalgan›n tan›mlamas› ve fiziksel özellikleri anlat›larak, derin denizden k›y›lara do¤ru hareketi, k›y›larda, s›¤ sularda ve karadaki davran›fllar›, Marmara k›y›lar›nda geçmifl ve gelecek tsunami potansiyeli, Üsküdar ilçesi k›y›lar› için tehlike boyutu hakk›nda bilgiler verilecektir. Söylencelerin (destan ya da efsane) önemli bir k›sm› da su bask›nlar› üzerinedir. Nuh Tufan›, Atlantis ve G›lgam›fl destan› gibi daha birçok öykü hep sular›n gücüyle ilgilidir. Yunan mitolojisinde depremleri ve tsunamileri oluflturan insan biçimli tanr› Poseidon (Roma tanr›s› olarak Neptün) öfkelenince deprem ve dev deniz dalgalan oluflturan bir tanr›d›r. Tsunamilerle ilgili ilk bilgiler M.Ö. VI. yüzy›ldan önce Anoksogoras, Demokritos, Aristotle, Starbo ve Pliny ile bafllar M.Ö. V. yüzy›lda Thucydides tsunamilere depremlerin neden oldu¤u görüflünü savunmufltur. Orta ça¤da ‹bn Sina ve Omar Al Alam’da bu görüflün üzerinde durmufltur. Ayn› görüfl Darwin ve di¤er araflt›nc›lar taraf›ndan paylafl›lm›flt›r. Tsunami konusunda en önemli çal›flmalar bundan en çok zarar gören Japonlar yapm›flt›r. Orta Do¤u’da tsunamiye iliflkin ilk bilgiler günümüzden 4000 y›l öncesine dayanan Ugarit ve günümüzden 3370 y›l öncesine dayanan Ras Samara’da bulunan tabletlerde yaz›l›d›r. Tsunami sözcü¤ü, 1896 y›l›nda Japonya’daki “Büyük Meiji Tsunamisi” afetinde yaklafl›k 22000 kiflinin ölümüne neden olmas›ndan sonra, Sanriku depreminden sonra kullan›lmaya bafllanm›flt›r. Tsunami sözcü¤ü Çince kaynakl› olup, tsu (liman) ve nami (dalga) sözcüklerinin birlefliminden oluflarak, “liman dalgas›” an-