Üsküdar Sand›kç›, Balaban ve Sâd›k Efendi Tekkesi1 ‹ S M A ‹ L
B Ü Y Ü K S E Ç K ‹ N
Mimar
1- Sand›kç› Tekkesi Üsküdar Hayrettin Çavufl Mahallesi’nde, Toptafl› Caddesi üzerinde, 253 ada 129 parseldedir. Tamam› 541 m2 sahal› arsa içinde bulunan tesis takriben 250 m2’lik ahflap Ba¤dadi tarz›nda yap›lm›fl olan, mihrabl›, iki katl› bir tekkeydi.2 Üzerinde mimari ve görsel tarihî belgeleri ile çal›flmalar sürdürdü¤ümüz bu tekke, 1274 tarihli Sand›kç› fieyh ‹brahim Ethem Efendi’nin kurdu¤u tekke, vakfiyesine göre “bir bab semâhâne, bir bab fleyh hücresi, bir bab kahve odas›, bir helâ, bir miktar eflcar-i müsmire ve gayr-i müsmireli bahçe ve sokak kap›s›n› müfltemil” tarikat› aliye-i Rufaiyye’ye mahsus olup beher hafta cumartesi günleri derununda ba’de edai salat’i-z zuhurda, tarîkat-› aliye-i rufâiyye ayini icra olunan bir tarikat yap›s›d›r. Tekkelerin kapat›lmas›ndan (1924/1925) sonra harab olmaya yüz tutmufl binalar 1961 k›fl›nda çökmüfltür. G.E.E.A.Y.K.’nun 11.7.1965 tarih ve 2887 say›l› karar›nda, mezarlar›n korunmas› ve tekke yeri oldu¤unu gösterir bir kitabe as›lmas› flart›yla enkaz›n kald›r›lmas›na izin verilmifl ve tamamen ortadan kalkm›flt›r. Günümüze içinde 8 tafl› bulunan mezarl›¤›, abdest teknesi, kuyusu olan arsas› ve kitabeli cümle kap›s› ulaflm›flt›r. Toptafl› Caddesi üzerinde birkaç basamakla ç›k›lan tekkenin orijinal girifl kap›s› tu¤ladan yap›lm›flt›r. Üzerinde üst üste yerlefltirilmifl iki ufak mermer parçadan oluflan kitabesi yer almaktad›r (bk. R1, R2). Kitabenin üstteki birinci parças›nda: “Ya Hazret-i Pîr Seyyid Ahmed er-Rufâî kaddesallahû s›rrehû, fi 11 sene 1300” yazmakta; alt›ndaki taflta ise: 1-“fieyh Sandûkî Cenab-› Edhem-i Pak-itikad
.
Ü S K Ü D A R
S E M P O Z Y U M U
I V
R 1- Sand›kç› Dergah› Girifli
R 2- Sand›kç› Dergah› kap› kitabesi
378
.
Ü S K Ü D A R S A N D I K Ç I , B A L A B A N S A D I K E F E N D ‹ T E K K E S ‹
V E
R 3- Sand›kç› Dergah› Abdest Teknesi
2-Yapt›r›b Bu Hânkah› Oldu fieyh-i Agehî 3-fiemsî Ç›kd›lar Yediler Dediler Tarihini 4-Gel Olundu Hak ‹çün ‹nfla Rufaî Dergâh› sene 1274” ibareleri okunmaktad›r. Tekkenin a¤açl›kl› arazisi ortas›nda, vaktiyle ç›kr›kl› oldu¤u anlafl›lan ve içinde su yüzeyi 3 metre 80 cm derinde bulunan bir kuyu yer almaktad›r. Küfeki tafltan yap›lm›fl abdest teknesi üzerinde “Sandûki Dergâh›na fieyh Ahmed Efendi’nin Vakf›d›r. Gurrei Cemaziyelahir 1324” yazmaktad›r. Tekne 74 cm yüksekli¤inde 75 cm eninde ve 153 cm boyundad›r. Orijinal yeri kuyu yan›nda olmas› gereken tekne, bugün arsan›n kenar›na yak›n bir halde durmaktad›r. Tekkenin mezarl›¤›nda bulunan tafllar›n etraf› betonlu bir duvarla çevrilmifltir (bk. R3). Orijinal durumunun bozuldu¤u anlafl›lan mezarlar›n en önemlisi meflhur müzisyen Said Pafla ‹mam› Hasan R›za Efendi’ye aittir.3 fiahidesinde: 1- “Meczub-u ilâhi 2- Bende-i imam Rufâi 3- Said Pafla ‹mam› 4- Hasan R›za Efendi 5- Ruhuna Fatiha 6- 19 fievval sene 1307” yazmaktad›r. 379
.
Ü S K Ü D A R
S E M P O Z Y U M U
I V
R 4- Sand›kç› Dergah›’ndan günümüze kalan hazire
Di¤er mezar tafllar›ndan ikisi “Hazret-i fieyh Ahmed er-Rufai hulefas›ndan Zâkir el-Hâc fieyh Seyyid Mustafa Efendi’nin pederi Giritli Mustafa Efendi ve validesi Nimeti Hatun’a” aittir. 1283 tarihli olan bu tafl 86 cm’e 26 cm boyutlar›ndad›r. Di¤er bir tafl ise Aflç›bafl› bafl imam› Mehmed Ali Bey’e ait 1308 tarihli 150 cm e 37,5 cm boyutlar›nda fesli taflt›r. Küçük bir kadiri sikkeli dervifl mezartafl›, tariki Rufâiye fukaras›ndan ser-nukabâ es-Seyyid Ahmed Babaya ait 1280 tarihli 90 cm’ye 24 cm boyutlu bir flahidedir. Bir k›r›k mezartafl› parças›n›n üzerinde ise “sahibü’l-hayrât gümrük emini Osman Paflazâde Mehmed Nuri” ibaresi okunmaktad›r. Yabani incir a¤ac›n›n kökü aras›nda s›k›flt›¤› için okunamayan tafl›n kime ait oldu¤u anlafl›lamam›flt›r. Kaynaklara göre, tekkede 3 adet sandukal› fleyh mezar› mevcutken bunlar›n yeri günümüzde belli de¤ildir. Esasen mülhak olan vak›f, mazbuta dönüfltürülmüfl, dergâh arsas› ise bugünkü haliyle yan›nda bulunan kebapç›n›n bahçe olarak kullan›m›na sunulmufltur. Temel kal›nt›lar›n›n tespiti için, ‹stanbul III Numaral› Kültür ve Tabiat Varl›klar›n› Koruma Kurulunun 04.10.2005 tarih 997 say›l› karar› gere¤ince, arkeolog Turan Birgili denetiminde Eylül 2006’da kaz›ya bafllanm›fl, tekkenin tevhidhane bölümüne ait tafl duvar izleri ve orijinal Arnavut kald›r›ml› zeminin bir k›sm› 380
.
Ü S K Ü D A R S A N D I K Ç I , B A L A B A N S A D I K E F E N D ‹ T E K K E S ‹
R 5- Hazire’den, Sait Pafla ‹mam› Hasan R›za Efendi’nin mezar tafl›
R 7- Dergah girifli Arnavut kald›r›mlar›
V E
R 6- Kaz›da ortaya ç›kar›lan temel duvarlar› (üstte) R 7- Dergah girifli Arnavut kald›r›mlar› (altta)
R 8- Muhittin Sand›kç›o¤lu Bey'in dilekçesi
381
.
Ü S K Ü D A R
S E M P O Z Y U M U
I V
R 9- Balaban Dergah› vaziyet plan›
R 10- Balaban Dergah› hazire
382
.
Ü S K Ü D A R S A N D I K Ç I , B A L A B A N S A D I K E F E N D ‹ T E K K E S ‹
V E
R 11- Balaban Dergah› arsa genel görünüflü
ortaya ç›kar›lm›flt›r (Bkz. R6, R7). Prof. Baha Tanman Bey’in bu tekkeye iliflkin, ‹stanbul Ansiklopedisi’nde yay›nlad›¤› bir restitüsyon çal›flmas› ise herhangi bir kaz›ya dayanmamaktad›r.4 Tekkenin son fleyhi Ali Haydar Bey’dir. O¤lu Muhiddin Sand›kç›o¤lu Bey ise Galatasaray Lisesi Müdürlerinden ve “Lejyon De Honor” niflan› sahibi bir kifliydi. Hayat› bu tekkede geçen Muhiddin Bey’in Vak›flar Genel Müdürlü¤ü’ne yazd›¤›, tekkenin ihyas›na iliflkin dilekçelerden bir tanesinin metnini veriyorum (bk. R8). Üsküdar tarihinde önemli bir yere sahip olan bu eser, kaz› sonucu ç›kan veriler, eldeki belge ve foto¤raflar do¤rultusunda restorasyonu yap›larak yak›n bir gelecekte Üsküdar’a kazand›r›lacakt›r.
2- Üsküdar Balaban Tekkesi Üsküdar Rumi Mehmed Pafla Mahallesinde, fiemsi Pafla Caddesi üzerinde 62 pafta, 421 ada 1 parselde bulunan (bk. R9) tekke, üç katl› ahflap meflruta ile buna bitiflik tevhidhaneden oluflmaktayd›. Ne yaz›k ki günümüze ulaflan binas› yoktur. Bahçesindeki befl mezartafl›, tevhidhanenin iki duvar›, bir k›s›m bahçe duvar› ve kap› kitabesi günümüze ulaflm›flt›r (bk. R10, R11, R12). Ayvansarayî 383
.
Ü S K Ü D A R
S E M P O Z Y U M U
I V
R 12- Balaban Dergah› çeflme duvar› kal›nt›s›
Hüseyin Efendi, eserinde “banisi ‹sfendiyar ismiyle müsemma bir kimsedir” demektedir.5 ‹lk kurulufl tarihi kesin bilinmeyen tesisin IV. Murad devrine ait olma ihtimali çok kuvvetli görünmektedir. Mescidin banisi Balaban Ahmed Baba’n›n mezar› ve 1047 tarihli tafl› küçük hazirede mevcuttur. fiahidesinde “1- Hüvel baki 2- ‹sfendiyarzadelerden 3- efl-fleyh Balaban Ahmed Baba 4- Hazretlerinin ruhuna 5- el Fatiha, sene 1047” (m. 1637) yazmaktad›r. 77 cm’ye 22 cm boyutlar›nda ki tafl›n , destarl› nakfli kavuklu serpuflunun yüksekli¤i 23 cm’dir. Tarihî kaynaklar, h. 1191 tarihinde vefat etmifl, fieyh Ya¤c›zâde Seyyid Ahmed Efendi’nin, Sultan III. Mustafa devrinde, müezzinlik ve imaml›k yaparken, bu mescide Sadiye meflihat› koydu¤unu kaydediyor.6 Bu tarihten sonra buras› Sadiler Tekkesi olarak an›lmaya bafllam›flt›r. Bu zattan itibaren tekkede 1310 tarihine kadar Ya¤c›zâde ailesinden 6 fleyh tarikat faaliyetini sürdürmüfltür. Üsküdar yang›n›nda yanan tekkeyi, Sultan V. Mehmed devrinde, fieyh Âflir Efendi ve han›m› tamir ettirmifl ve bugün tekke mezarl›¤›nda bulunan kita384
.
Ü S K Ü D A R S A N D I K Ç I , B A L A B A N S A D I K E F E N D ‹ T E K K E S ‹
V E
R 13- Kitabe
beyi kap›s› üzerine koydurmufllard›r (bk. R13). Kitabede “fiehinflâh Sultan Mehmed han-› lutf-mutâd Serîr-i saltanatda dâim olsun hürrem ü dilflâd Bu dergâh asr-› evvelede yan›p bir arsa kalm›flken Zaman-› flevketinde oldu inflâ ile feyz-âbâd Ona bani-i sânî oldu elân postniflîn kim Zehi himmetle fieyh Âflir Efendi eyledi bünyad Münirâ hatm-› hâce eyleyüb cevher dedim tarih Bu Sâdî hankah›d›r oku gel her seher evrâd, 1327” (m. 1909) yazmaktad›r. fieyh ve tekkenin ikinci banisi olan, ayn› zamanda mesnevihân Mehmed Âflir Efendi 1323 tarihinde ölmüfl ve hazireye gömülmüfltür. fiahidesinde: “1- Hüve’l-gafûr 2- Kudema-y› mesnevihân-› mevleviyye ve ârifân-› 3- Meflâyih-i Nakfl›bendiye ve Sâdiyyeden 4- olup bu dergâh-› flerîfenin 5- bani-i sani ve seccadeniflîn-i 6- irflâd› iken âzim-i beka-y› 7- cavidânî eyleyen hattat-› flehîr 8- el-merhûm efl-fleyh es-seyyid Mehmed Âflir 9- Efendi Hazretlerinin ruhuna Fatiha, 19 fiaban 1323” (m. 19 Ekim 1905) ibareleri yaz›l›d›r. Mermer Destarl›, sikkeli tafl› 114 cm e 36,5 cm boyutlar›ndad›r. Haziredeki di¤er tafllar, 1310 tarihli Seyyid Mustafa Hüdavendi Halid Hazretleri ve Aflir Efendinin zevcesi, Ayfle S›d›ka han›m›n, 1327 tarihli tafllar›d›r. Tekke 1925 y›l›na kadar faaliyetini sürdürmüfl, bu tarihte tüm tekkelerle birlikte kapat›lm›flt›r. 1948 de k›smen ahflaplar› çökmüfl ve daha sonra duvarlar› s›vanarak mesken haline dönüfltürülmüfl, zamanla harap olmufltur. Yap›dan geriye, 385
.
Ü S K Ü D A R
S E M P O Z Y U M U
I V
R 14- 1915 li y›llara ait Balaban Dergah›’n› gösteren bir foto¤raf (Necdet ‹fiL‹ Foto¤raf Arflivi)
1965 y›l›ndaki tespite göre, iki k›s›m mezarl›k, bir ahflap baraka, bahçe duvar›na monte edilmifl barok bir çeflme tafl› ve tekke arsas› kalm›flt›r. Vak›flar idaresince kiraya verilen arsa üzerine daha sonra prefabrik ve tek katl› barakalar yap›lm›flt›r. Bilahare 1995 y›l›nda arsa üzerindeki yap›lar temizlenmifltir.7 20 Kas›m 1996 günü, Üsküdar Belediyesi ve Vak›flar yetkilileri ile tekkenin kal›nt›lar› üzerinde, arkeolojik ve mimari araflt›rmalara bafllan›lm›flt›r. Tekkenin temel duvarlar› ile K›ble duvar›nda içi daha sonra ince tugla ile doldurulmufl, mihrab ve iki yan›nda dolap nifllerine rastlan›lm›flt›r. Basit y›gma tafl dolgulu mihrab duvar› ve do¤u duvar› 2001 ocak ay› itibariyle orjinalli¤ini k›smen korumakta idi. Günümüzde toprak seviyesi ile temeller kapanm›fl durumdad›r. Proje çal›flmas›na bafllamadan önce yap›lan kaynak taramas›nda, yap› ile ilgili hiçbir foto¤rafa ulafl›lamam›flt›r, sadece ‹.H.Konyal›’n›n kitab›nda “Yap›da ikisi küçük, üçü büyük befl dervifl ve fleyh odas› bulunmaktad›r.” denmektedir. Çal›flmalar›m›zda, baflta Hadikatü’l-Cevami olmak üzere Vak›flardaki vak›f kay›tlar›, Jacq Pervititch taraf›ndan haz›rlanm›fl Sigorta paftalar›ndan 64 no’lu 1934 tarihli Balaban Çarfl›s› paftas› ve 1920’li y›llarda haz›rlanan Alman mavileri diye tan›nan flehir paftalar›, Üsküdar paftalar›, kartpostallar ve bu tekkeye ait eski foto¤raflardan faydalan›lm›flt›r (bk. R14). Bu kaynaklardan hareketle üç katl› ahflap bir yap›ya sahip oldu¤u anlafl›lan tek386
.
Ü S K Ü D A R S A N D I K Ç I , B A L A B A N S A D I K E F E N D ‹ T E K K E S ‹
V E
R 15- Balaban Dergah› avlu girifl duvar› ve çeflmesi
kenin elde etti¤imiz eski foto¤raflar›nda da bu durum görülmektedir. 1999 yaz›nda k›ble duvar›nda yap›lan araflt›rmada ortaya ç›kan mihrap ve her iki yan›ndaki dolap niflleri ve bu duvar›n yükseltisi tevhidhânenin gabarisini verdi. Temel duvarlar›n›n tamamen ortaya ç›kar›lmas› ve planlara ifllenmesi ise ifli kolaylaflt›rm›flt›r. Yo¤un u¤rafllar sonucu elde etti¤imiz 1920’lere ait hava foto¤raflar›nda aç›k bir flekilde görülen çat› formu oldu¤u gibi, hiçbir mimari tasarruf yapmadan projeye aktar›lm›flt›r. Yine 1930’lu y›llara ait Üsküdar kartpostallar›nda ve avlu içinden çekilmifl foto¤raflarda görülen minarede de hiçbir de¤ifliklik yap›lmadan projeye eklenmifltir. ‹ç planlamaya ait hiçbir foto¤raf bulunmad›¤›ndan dolay› buran›n mimarisi, yaz›l› kaynaklardaki anlat›mlarla genel tekke mimarisi iflleyifl flemas› kullan›larak çözülmüfltür. Restorasyon projesinde ise, binan›n genel olarak e¤itim-kültür faaliyeti bar›nd›rmas› öngörüldü¤ünden olabildi¤ince genifl atölye mekânlar› oluflturulmufltur. Arsan›n güneybat› taraf›nda bulunan son devir yap›m› atefl tu¤las›ndan, babal›, ortas›nda kap›, iki yan›nda parmakl›kl› birer pencere bulunan duvar kal›nt›lar›, tamamlanarak avluyu çevreleyen duvarlar projelendirilmifltir. Avlu girifl kap›s›n›n sol ucunda 1980’li y›llara kadar yerinde bulunan barok özellikli küçük çeflme de, foto¤raflar vas›tas›yla orijinal yerinde asl›na uygun projelendirilmifltir (bk. R15). Böylece projelendirme çal›flmalar›m›z tamamlanm›fl ve 387
.
Ü S K Ü D A R
R 16- Balaban Dergah› arka bahçe cephesi Restorasyon projesi Mimar ‹smail Büyükseçgin
S E M P O Z Y U M U
I V
R 17- Dergah Girifli cephesi Restorasyon projesi Mimar ‹smail Büyükseçgin
bölge koruma kuruluna sunulmufltur (bk. R16, R17). Al›nacak onay sonras› Üsküdar Belediye Baflkanl›¤› deste¤iyle itinal› bir uygulama yap›l›p tesis Üsküdar’a kazand›r›lacakt›r.
3- Sad›k Efendi Tekkesi Yak›n tarihe kadar Üsküdar’daki ahflap tekke örneklerinden biri de, fieyh Sad›k Efendi Tekkesi, di¤er ad›yla Alaca Minare Tekkesi idi. Üsküdar Nuh Kuyusu Pazarbafl› semtinde, 193 ada 1 parseldeki yap›, Kartal Baba Caddesi, Köprülü Faz›l Pafla Soka¤› ve Boybeyi Soka¤› ile Miro¤lu Soka¤›’n›n çevreledi¤i yap› adas› üzerindedir. Ayin günü Perflembe olan bir Nakflibendi tekkesi idi. Mescidi, aflhanesi, müfltemilât binas›, çeflmesi, küçük hamam› ve hazîresi vard›. Bugün bir ço¤u yok olmufl, kalanlar ise, virane haline gelmifltir (bk. R18, R19). Günümüzde mezarl›¤› arsas› ile sadece tevhidhanesinin 3 duvar› ve mihrab› bulunan tekkenin restitüsyon ve restorasyon projeleri elde edilen eski foto¤raflar›na göre taraf›m›zdan haz›rlanmaktad›r. Tipik bir ahflap ev görünümündeki tekke, tevhidhanenin yer ald›¤› büyük ahflap yap› ile yine ayn› parsel içindeki 2 katl› ahflap meflrutadan meydana geliyordu.8 1143 (m. 1730) tarihinde yapt›r›lm›fl olan tekkenin, eldeki silsile kay›tlar›na göre ilk fleyhi 1173’de (m. 1760) ölen fieyh Hac› Hüseyin Dede’dir. Binan›n ilk mimarisi bilinmemekle birlikte, tevhidhanenin bulundu¤u k›sma bitiflik sandukal› bir hazirenin varl›¤›, vak›f kay›tlar›nda belirtilmektedir. Restitüsyon ve restorasyona esas olacak resimler tekkenin 1302’de (m. 1885) yap›lan ihya ve tamirinden sonra ald›¤› flekli göstermekte ve Pervititch paftalar› ile de çak›flmaktad›r. Tekkenin esas kap›s›, Kartal Baba Caddesi taraf›ndad›r. Kap›n›n sa¤›nda tevhidhane 388
.
Ü S K Ü D A R S A N D I K Ç I , B A L A B A N S A D I K E F E N D ‹ T E K K E S ‹
V E
R 18- Abdülfettah Dergah› Genel Görünüfl
R 19- Abdülfettah Dergah› Genel Görünüfl
389
.
Ü S K Ü D A R
S E M P O Z Y U M U
I V
R 21- Abdülfettah Dergah Sokak Görünüflü, (Necdet ‹flli Foto¤raf Arflivi)
390
.
Ü S K Ü D A R S A N D I K Ç I , B A L A B A N S A D I K E F E N D ‹ T E K K E S ‹
V E
R 20- Abdülfettah Dergah› avlusunda yer alan çeflmesi
olarak kullan›lan mescit bulunmaktayd›. fiimdi yaln›z üç duvar› kalm›flt›r. Kap›n›n sol taraf›nda ahflap fleyh evi mevcuttu. Binan›n yola cepheli duvar›na, Hüsameddin A¤a’n›n 1206 (1791) tarihli çeflmesi yerlefltirilmiflti (bk.R20).9 Mescidin sol taraf›ndaki hazîre bugün de mevcuttur. Hazirenin karfl›s›nda, dikdörtgen fleklinde “Mehmed Fahrüddin Efendi’nin hayrat› gurre-i Receb 1326” (30 Temmuz 1908) tarihli abdest teknesi vard›r. Köprülü Faz›l Pafla Soka¤›’na bakan tarafta, iki katl› ahflap ve harap meflruta binas›, ne yaz›k ki günümüze ulaflamam›flt›r. Onun karfl›s›nda eski tu¤ladan yap›lm›fl mutfak ve hamam harabesi, mutfa¤›n ilerisinde tonoz daml› bir çeflme haznesi vard›r. Eski resimlerinde görülen klasik kesme tafltan lokma parmakl›kl› pencereli avlu duvar› bugün büyük ölçüde yok olmufltur (bk. R21). Günümüze 1 büyük çeflme ve sarn›ç ile tevhidhanenin harap duvarlar›, mezarl›¤› ve bir abdest teknesi intikal etmifl olan tekke mülhak vak›ft›r. Vakfiyede ayr›ca 2 dönümlük bir karanfil bahçesinden söz edilmektedir. Tekkenin 6. fleyhi halk aras›nda günümüzde de çok hürmet gören Abdülfettah el-Ba¤dâdî olup, Nuhkuyusu caddesi üzerinde fieyhülislam Arif Hikmet Bey Haziresi’nde gömülüdür. Tekkenin son fleyhi ‹smail Efendi, Erzincanl› olup torunlar› halen burada yaflamaktad›rlar. Tekkeyle ilgili bütün dokümantasyon haz›r olup projelendirme çal›flmalar›m›z devam etmektedir. Tebli¤de zikredilen di¤er yap›larla birlikte, bu tekkede Üsküdar’a kazand›r›lacakt›r. 391
.
Ü S K Ü D A R
S E M P O Z Y U M U
I V
D‹PNOTLAR 1
Sunumumuz Üsküdar’da ki üç tekke ile ilgili mahallinde yapt›¤›m›z foto¤rafland›rma ve kaz›lara dayal› tespitlerimizin özetidir.
2
Tekke için bk. Ahmed Münib Efendi, Mecmua-y› Tekâyâ, ‹stanbul 1307, s›ra 75; Zakir fiükrü Efendi, “‹stanbul Hankahlar› Meflayihi” (nflr. Ahmet Turgut Kut), Türklük Bilgisi Araflt›rmalar› ‘Abdülbaki Gölp›narl› Hat›ra Say›s›’, Harward 1995, s. 19; E. Demirel ‹flli, ‹stanbul Tekkeleri Mimarisi Eklentileri ve Restorasyo nu (bas›lmam›fl doktora tezi, ‹stanbul 1998), s. 111; M. Nermi Haskan, Yüzy›llar Boyunca Üsküdar, ‹stanbul 2001, I, 472; Vak›flar ‹stanbul Tekâyâ Defteri, 1925, s›ra 42.
3
Hakk›nda genifl bilgi için bk. “Hasan R›za Efendi”, D‹A. Mehmed Akif’in bu zat› anlatan bir fliiri de Sa fahat’ta bulunmaktad›r.
4
a.g.e., VI, 450.
5
Ayvansarayl› Hüseyin Efendi, Hadikatü’l-Cevâmi, ‹stanbul 1281, II, 204.
6
Ahmed Muhyiddin Efendi, Tomar-› Tekâyâ (‹stanbul Arma¤an›), ‹stanbul 1997, III, 259; Ahmed Munib Efendi, Mecmua-y› Tekâyâ, s›ra 90; Vak›flar ‹stanbul Tekaya Defteri, 1925, s›ra 47.
7
Vak›flar ‹stanbul Bölge Müdürlü¤ü Hayrat Dosyas›.
8
Tekke hakk›nda flu kaynaklarda yer alan bilgiler kullan›lm›flt›r: Zakir fiükrü Efendi, “‹stanbul Hankahlar› Meflayihi”; Muhyiddin Efendi, Tomar-› Tekâyâ, III, 259; M.Serhan Tayfli - Klaus Kreiser, Silsilenâme, Almanya 1980, s. 27; E. Demirel ‹flli, ‹stanbul Tekkeleri Mimarisi Eklentileri ve Restorasyonu, s. 33; M. Nermi Haskan, Yüzy›llar Boyunca Üsküdar, I, 407.
9
‹. Hilmi Tan›fl›k, ‹stanbul Çeflmeleri, ‹stanbul 1943, II, 386.
392
.