Üsküdar’da Muallem Bostaniyan (Selimiye) K›fllas› (1800-1809) Y R D .
D O Ç .
D R .
G Ö Z D E
R A M A Z A N O ⁄ L U
Çukurova Üniversitesi
III. Selim tahta ç›kt›ktan sonra devlet kurumlar›n›n ele al›narak ›slah edilmesini hedefleyen genifl programl› yenileflme hareketini uygulamaya giriflmifltir, ki buna “Nizam-› Cedid” denildi¤i bilinmektedir. Dar anlam›yla Nizam-› Cedid, askeri alandaki yenilikleri tan›mlar. Bunun için önce kaydedilmifl az say›daki askerle Levent Çiftli¤i’nde “talimli askerin” çekirde¤i oluflturulmufl; yeni askeri birli¤in Bostanc› Oca¤›’na ba¤l› “Bostanc› Tüfenkçisi Oca¤›” ad›yla kurulmas› kararlaflt›r›lm›flt›r.1 Levent Çiftli¤i K›fllas›’ndaki 2. Ortadan sonra, 3. Orta’n›n Üsküdar’da kurulmas›na karar verilmifltir.2 Böylece Üsküdar’daki k›fllan›n (Selimiye K›fllas›) temeli düflünsel aç›dan at›lm›fl olmaktayd›. Selimiye K›fllas›, Nizam-› Cedid kurmaya giriflen devletin bu düzenin askerî alandaki somut mekansal karfl›l›¤› olarak infla edilmifl oldu¤unu söylemek mümkündür.3
I Üsküdar Ortas› için kurulan k›flla, III. Selim taraf›ndan 1800-1801 tarihleri aras›nda,4 bir y›ldan k›sa bir sürede, Üsküdar’daki Kavak Saray›’n›n arsas›na yapt›r›lm›flt›r.5 Ön keflif defterinde k›fllan›n “tersim edilen resmi”nden söz edilmesi, yani mimarî projelerinin haz›rland›¤›n›n kay›tl› olmas›,6 k›fllan›n bir mimarî projeye göre, tasarlanarak ve projelendirilerek infla edildi¤ini kan›tlamaktad›r. Dönem belgelerinde, yap›n›n plan ve kütle biçimlenmesine iliflkin aç›k bir bilgiye rastlanmamaktad›r. Fakat inflaat defterlerinin irdelenmesi ve Melling’in gravürleriyle karfl›laflt›r›lmas› sonucunda, yap›n›n iç avlulu plan flemas›n› izledi¤i tespit edilebilmektedir.7 Kütlenin, avlu taraf›nda aç›k bir koridor ile d›fl cepheler boyunca s›ralanan odalardan meydana geldi¤i anlafl›lmaktad›r. ‹nflaat defterlerine göre, k›fllan›n “esas yap›s›” iki katl›d›r. 29 odadan meydana gelen bir k›smî
.