Üsküdar Hasbahçeleri Y R D .
D O Ç .
D R .
D Ü N D A R
A L ‹ K I L I Ç
Atatürk Üniversitesi
‹stanbul, tarih ve kültürün yan›nda esteti¤in ve güzelli¤in bahfledildi¤i yeryüzündeki en flanl› yerlerden biridir. Co¤rafî konumunun ona kazand›rd›¤› güzelliklerin bafl›nda, bugün bile inan›lmaz yap›laflmaya ra¤men öbek öbek kal›nt›lar›na rastlad›¤›m›z bahçeleri gelir. Bahçeler, Osmanl› tarihi boyunca, medeniyet içinde bir de¤er oluflturmufl; fakat kaynaklarda düzenlenmeleri hakk›nda yeterince bilgi verilmemifltir. Haklar›nda bilgiye daha çok minyatürlerde, divânlarda, kroniklerde, seyahatnâmelerde ve baz› arfliv malzemesinde rastlanmaktad›r. Bu kaynaklardaki bilgiler, Osmanl› bahçelerinin nitelik ve özellikleri hakk›nda yeterli olmasa bile afla¤› yukar› bir fikir verebilmektedir. Osmanl› devrinde ‹stanbul’da her ev veya konakta oldu¤u gibi padiflahlara ait saray, kas›r ve köflklerde birer bahçe oldu¤u bilinmektedir. Osmanl› Saray›’ndaki as›l Hasbahçe haricinde, yine padiflahlara tahsis edilen ‹stanbul bahçeleri de vard›, bunlara da “Hasbahçe” denirdi. Hasbahçelerin bak›m› için oluflturulan görevliler “Bostanc› Oca¤›”ndan yetifltirilirdi. Bunlara “Bostanc›yân-› Hassa” denilirdi.1 Osmanl› sultanlar› yo¤un devlet ifllerinden f›rsat buldukça gezip dinlenmek amac›yla “Hadâik-i Hassa” denilen saray bahçelerine giderlerdi.2 ‹stanbul’un “Binifl-i Hümayun” yap›lan bahçeleri tarih boyunca anlat›la gelmifltir. Bunlar içinde Üsküdar’da olanlar› ise en meflhurlar› idi. Üsküdar Bahçesi, Kuleli Bahçesi, Kandilli Bahçesi, Tokat Bahçesi ve Sultaniye Bahçesi bunlardand›r.3 Türkçe bir deyim olan binifl sözcü¤ü, “binmek” fiilinden türetilmifltir.4 Binifl, padiflah›n gezi ya da ziyaret amac›yla saraydan ayr›l›p ‹stanbul civar›nda bir yere gitmesi için kullan›lan bir tabirdir. “Binifl-i Hümayun”, “Binifl-i Saltanat” veya “Teflrif-i Saltanat” denilen geziler küçük fakat gösteriflli olurdu. XVI. yüzy›lda padiflahlar, ‹stanbul çevresindeki av alanlar›na kalabal›k atl› gruplarla gidip dinlenmekteydiler. XVII. yüzy›lda ise padiflahlar, kente daha yak›n mesirelere dinlenmek ve e¤lenmek için günü birlik gidip dönerlerdi. Bu günü
.