Üsküdar’dan Çal›nan Vak›f Eserler D R .
Z Ü B E Y D E
C ‹ H A N
Ö Z S A Y I N E R
Marmara Üniversitesi
2002 ve 2005 y›llar› aras›nda, Atik Valide Camii, Valide-i Cedid, Rumi Mehmed Pafla, Büyük Selimiye, Küplüce, Ayazma, Altunizade, Vaniköy, Defterdar Tahir Efendi, Abdullah A¤a, Kaptanpafla Camilerinden çal›nan, Teberrükat eflyas› ad› alt›ndaki, 2863 say›l› yasa kapsam›na giren tafl›n›r (hat levhas›, flamdan, kandil, Kabe Örtüsü) ve tafl›nmaz kültür varl›klar› (Çini, alem, kitabe, kap› pencere kanatlar›, mihrap, minber, balkon korkuluklar›, merdiven, sütun bafll›klar›, tavan göbekleri, kap› tokmaklar›) bu tebli¤de sanat tarihi disiplini içinde anlat›lacakt›r.
Atik Valide Camii Mihrab›n sa¤ ve solunda bulunan 2 adet bak›r çan kaideli mihrap flamdan› 17.03.2002 tarihinde çal›nm›flt›r. Atik Valide Camiinin ahflap girifl kap›s›n›n kap› kanatlar› üzerinde bulunan 16. yüzy›la ait olan, ajur kesme olarak k›vr›ml› dallar üzerinde rumi motifleriyle bezeli pirinç üzerine tombak olan 1 adet kap› kilit aksam› ile 1 adet kap› tutama¤›n›n çal›nd›¤› 23.05.2005 tarihinde tespit edilmifltir. Ayn› caminin son cemaat yerindeki iki pencere üzerindeki toplam 48 adet 24x 25,2 cm ebad›ndaki ‹znik çinilerinden oluflan al›nl›klar ise, 27.04.2005 tarihinde çal›nm›flt›r. Bir al›nl›kta lacivert zemin üzerine beyaz ile Hasan Üsküdari hatt› ile istifli olarak “‹nnellahe ya¤firruzzunuse cemiy'a” (Zümer Suresinin 53. Ayeti), di¤erinde ise: Ve yensurakallahu nasran aziyza hüvelleziy (Fetih Suresinin 3. Ayeti) yaz›l›d›r. Bunlardan son cemaat yerinin solunda bulunan çini al›nl›k, yurt d›fl›nda bulunan bir koleksiyoner taraf›ndan müzayededen sat›n al›nd›ktan sonra, Atik Valide Camiine ait oldu¤u anlafl›l›nca Vak›flar Genel Müdürlü¤üne geri verilmifltir.
.
Ü S K Ü D A R
S E M P O Z Y U M U
I V
Atik Valide Camii’nden çal›nan eserler
440
.
Ü S K Ü D A R ’ D A N
Ç A L I N A N
V A K I F
E S E R L E R
Atik Valide Camii’nden çal›nan eserler
441
.
Ü S K Ü D A R
S E M P O Z Y U M U
I V
Altunizade Camii’nden çal›nan hat
Ayazma Camii’nden çal›nan çinilerden bofl kalan yerler
Büyük Selimiye Camii’nden çal›nan hat levhas›
442
.
Ü S K Ü D A R ’ D A N
Ç A L I N A N
V A K I F
E S E R L E R
Abdullah A¤a Camii / Beylerbeyi Mihrab›n iki taraf›nda bulunan (boy=110 cm çap=27 cm) 16, 17. yüzy›la ait olan 2 adet tamam› silmeli pirinç döküm flamdan 10.03.2005 tarihinde çal›nm›flt›r.
Altunizade Camii Caminin sa¤ taraf›ndaki duvardan, 215x100 cm ebad›ndaki, H. 1305 tarihli, siyah zemin üzerine talik hat ile zerendüt olarak “Dahilek ya Resul Allah” yaz›l› hat levhas› ile, caminin sol duvar›nda bulunan, H. 1305 tarihli, 210x 98 cm ebad›ndaki, siyah zemin üzerine sülüs hat ile zerendüt olarak “Lailahe illallah melikün hakkun mübiyn” yaz›l› hat levhas› 6.06.2006 tarihinde çal›nm›flt›r.
Ayazma Camii Hünkar Mahfili duvar›ndan, 01.05.2005 tarihinde, 18. yüzy›la ait olan, 31 adet, 18,5x18,5 cm ebad›nda, s›ralt› tekni¤indeki Avrupa çinisi çal›nm›flt›r. Ayn› Camiden bak›r üzerine tombak, üç zincirli ask›s› ile alt›nda püskülü bulunan, 8 adet vazo formunda kandil ile, 5 adet bak›r üzerine tombak, alt›nda püskülü bulunan saks›, kandil ve top formunda avize süsleri 06.05.2004 tarihinde çal›nm›flt›r.
Büyük Selimiye Camii Ketebesi okunamayan, siyah üzerine sar› talik hat ile yaz›lm›fl, H 1283 tarihli hat levhas› 30.06.2003 tarihinde çal›nm›flt›r.
Defterdar Tahir Efendi Camii Mehmet Sami ketebeli, H.1307 tarihli, ka¤›t üzerine yald›z ile ’’Garik i bahr i isyanem, dehalek ya resul Allah’’ yaz›l›, yaklafl›k 100x30 cm ebad›ndaki talik hat levhas› ile ahflap üzerine kaz›ma tekni¤inde yap›larak yald›z ile boyanm›fl çap› 75 cm olan 19. yüzy›la ait olan 6 adet (Allah, Ebubekir, Osman, Hasan, Abdurrahman, Ebubeyde) hat levhas› 28.02.2005 tarihinde çal›nm›flt›r.
443
.
Defterdar Tahir Efendi Camii’nden çal›nan hat
Kaptanpafla Camii ‹zzet ketebeli, H. 1277 tarihli, 113x 61 cm ebad›nda, kadife üzerine istifli celi sülüs olarak Kelime-i Tevhit ifllenmifl hat levhas›, Ketebesiz, H.1316 tarihli, 43x63 cm ebad›nda, siyah kumafl üzerine istifli celi sülüs hat ile sarma tekni¤inde sar› iplik iflleme ile “Garik i bahr i isyanem, dehalek ya resul Allah’’ ibaresi yaz›l› hat levhas›, 444
.
Kaptanpafla Camii’nden çal›nan hat levhalar›
445
.
Ü S K Ü D A R
S E M P O Z Y U M U
I V
Kaptanpafla Camii’nden çal›nan hat levhas›
‹zzet ketebeli, tarihsiz, 33x 68 cm ebad›nda, siyah ka¤›t üzerine alt›n mürekkep ile (zerendüt) istifli celi sülüs hat ile “Fallahü hayrun Hafizen ve huve erhamurrahimin” ibareli hat levhas›, Ketebesiz, tarihsiz, 96x 46 cm ebad›nda, siyah ka¤›t üzerine beyaz mürekkep ile, istifli celi sülüs ile, “Kalellahi teali fi kitab el keim Fallahu Hayrun Hafizen ve Huve erhamurrahimin’’ ibareli hat levhas› 09.07.2005 tarihinde çal›nm›flt›r.
Küplüce Camii Ketebesiz, H. 1310 tarihli, 93x 62 cm ebad›nda, ka¤›t üzerine, mürekkep kullan›larak yaz›lm›fl celi sülüs hat levhas›, Ketebesiz, 19. yüzy›l ?, 90x 105,5 cm ebad›nda, aherli nohudi ka¤›t üzerine 14 kartufl içine, talik yaz›l› hat levhas›, Ketebesiz, 19. yüzy›l ?, 80x 150 cm ebad›nda, ka¤›t üzerine z›rn›k ile istifli sülüs yaz›l› hat levhas›, Ketebesi okunamad›, 19. yüzy›l, 41x 95,5 cm ebad›nda, ka¤›t üzerine alt›n yald›z mürekkep ile istifli celi sülüs yaz›l› hat levhas›, 19. yüzy›l sonu, 97 x 44 cm ebad›nda, ka¤›t üzerine mürekkep ile, nesih ve sülüs yaz›l› hat levhas›, 08.12. 2003 tarihinde çal›nm›flt›r.
Rumi Mehmed Pafla Camii Ketebesiz, 87x 43 cm ebad›nda, hadis metinli istifli celi sülüs hat levhas› (accilü...) 446
.
Ü S K Ü D A R ’ D A N
Ç A L I N A N
V A K I F
E S E R L E R
Ketebesiz, H. 1308? Tarihli, 87x 43 cm ebad›nda, hadis metinli istifli celi sülüs hat levhas› (accilü…..) Ketebesiz, 68x 52 cm ebad›nda, istifli celi sülüs hat levhas› (Allah hu rabbi Muhammed nebi aleyhis vesselam) 07.02.2003 tarihinde çal›nm›flt›r.
Valide-i Cedid Camii Mihrab›n sa¤ ve solunda bulunan 2 adet çan kaideli mihrap flamdan› 30.08.2002 tarihinde çal›nm›flt›r. Mihrab›n solunda bulunan yaklafl›k 130x300 cm ebad›nda, zikzak alanlar içinde Kelime i Tevhit ve Aflere i Mübeflflere yaz›l›, 18.yüzy›la ait olan Kabe iç Örtüsü, “Maflallah la kuvvete illa billah” Celi sülüs istifli, H.1309 tarihli ketebesiz hat levhas›, K›rm›z› renkli tahta üzerine, zerendüt talik hatl›, H. 1123 tarihli hat levhas›, 26.10.2002 de çal›nm›flt›r.
Vaniköy Camii Ketebesi okunamayan, H.1330 tarihli, 89x 39 cm ebad›nda, siyah üzerine alt›n ile (zerendüt) talik hat levhas› 10.12.2004 tarihinde çal›nm›flt›r. Türkiye genelindeki vak›f kökenli cami ve mescitlerimizde bulunan Teberrükat eflyas›n›n tamam›na yak›n› foto¤rafl› envantere sahip olup, geçmifl y›llarda toplat›lan on bin civar›ndaki eser, Vak›flar Genel Müdürlü¤üne ait ‹stanbul'da dört müzede ve Ankara'daki bir Daimi Hal›- Kilim Sergisinde, bir k›sm› da depolarda muhafaza edilmektedir. Son y›llarda, teberrükat eflyas›n›n büyük ölçüde envanterlenmesi, muhafazaya al›nmas›, bilhassa çal›nd›klar›nda duyurulmas›, teberrükat eflya h›rs›zl›¤› konusunda cayd›r›c› etki yaparak, çal›nma say›s›nda büyük oranda düflmeye neden olmufltur. Vak›f abide eserlerden eski eser çal›nmalar›n› önlemek amac›yla, binalar baflka bir kuruma tahsis edilirken veya herhangi bir özel veya tüzel kiflili¤e kiraya verilirken; teslim s›ras›nda binadaki tüm süsleme elemanlar› foto¤raf ve video kayd› ile tespit edilerek kullan›c›ya zimmetle verilmektedir. Ayr›ca kullan›c›n›n binay› bu eserleri ile de¤erlendirip sigortalamas›, kameral› güvenlik ve yang›n alarmlar›n›n yapt›r›lmas› protokollerde mutlaka yer almaktad›r. Vak›f eserler çal›nd›¤›nda, Vak›flar Genel Müdürlü¤ü bünyesinde 28 May›s 2002 tarihinde kurulmufl olan "Kaçakç›l›kla Mücadele Bürosu" vas›tas›yla;
447
.
Ü S K Ü D A R
S E M P O Z Y U M U
I V
1) Çal›nan eserlere ait envanter fifllerinin ‹ngilizce çevirileri haz›rlat›lmakta, 2) Haz›rlanan bilgiler, emniyet birimleri, gümrükler, valilikler gibi ilgili kurumlara duyurulmakta, 3) Bulunan eserler oldu¤unda, aratt›rman›n durdurulmas› için yeniden ilgili birimler haberdar edilmekte ve eserin geri al›nmas› sa¤lanmaktad›r. Mahalli emniyet birimlerince ele geçirilen ve tarihi eser olup olmad›¤› hakk›nda tereddüt bulunan çal›nt› eflyalar›n en yak›n müzede incelettirilmesi, bu eserlerin antik de¤erde olup olmad›klar› veya Vak›flara ait olup olmayaca¤› konusunda, tespiti sa¤lamaktad›r. Vak›f abidelerden, cami ve mescitlerden çal›nm›fl olup, mahalli emniyet birimlerine ihbar› yap›lan eserlerin aratt›r›labilmesi ve yurt d›fl›na ç›kar›lmalar›n›n önlenmesi için derhal Vak›flar Bölge Müdürlüklerine, mümkün oldu¤u takdirde Vak›flar Genel Müdürlü¤üne haber verilmesi büyük önem tafl›maktad›r. Vak›flar Genel Müdürlü¤ünün mülkiyetindeki Üsküdar camilerinin içindeki tafl›n›r ve tafl›nmaz kültür varl›klar›, atalar›m›zdan bize intikal eden birer dünya miras›d›rlar. Üsküdar Belediyesi ve Üsküdar Müftülü¤ü eski eser h›rs›zl›klar› ile ilgili olarak Vak›flar Genel Müdürlü¤üne yapacaklar› çal›flmalar ile destek olmal›d›rlar. fiöyleki Üsküdar Müftülü¤ü din adamlar› vas›tas› ile camilerde verilecek vaazlarda eski eser h›rs›zl›klar›n› konu edinerek, Tanr›n›n evi olan camilerden çal›nan eserlerin vak›f olmas› nedeni ile çalanlar›n vakfiyelerindeki beddulara maruz kalacaklar› ve bunun sosyal bir yara oldu¤u vurgulanmal›d›r. Üsküdar Belediyesi’nin tarihi eserlerimizin çal›nmamas› konusunda var olan desteklerinin devam etmesini dilerken, toplumumuzun ‹slamiyetin kabul edildi¤i zamanlarda oldu¤u gibi, helal ve haram kavramlar›na uyarak hareket ederek, camilerdeki eserlerimize sahip ç›kmalar› gerekmektedir. Bizi var eden tüm tarihi eserlerimizin gelecek nesillere tam ve orijinal halleri ile intikal ettirmek Vak›flar Genel Müdürlü¤ümüzün görevleri aras›ndad›r. ‹stanbul Vak›flar Bölge Müdürlü¤ü olarak tarihi eserlerimize sahip ç›karken, toplumun ,tüm kurum ve kurulufllar›n da ayn› duyarl›kta olmas›n›n gerekti¤ini vurgulamak isterim.
448
.