Üsküdar’›n Turizm Potansiyeli D O Ç .
D R .
A H M E T
E M R E
B ‹ L G ‹ L ‹
‹stanbul Kültür ve Turizm Müdürü
Girifl ‹stanbul’un fethinden yaklafl›k yüz y›l önce Osmanl› topraklar›na dahil edilen Üsküdar’›n ‹stanbul içerisinde bir çok aç›dan özel bir konumu bulunmaktad›r. Turizm konusu da bu özel konum içerisinde yer al›r. Turizm; Üsküdar’›n tarihiyle, ekonomisiyle, sosyal ve dini yap›s›yla, kimli¤i ile, edebiyat› ile, do¤al güzellikleriyle, tarihi eserleriyle ve bir bütün olarak kültürü ile do¤rudan iliflkilidir. Bilindi¤i üzere turizm; sektör olarak iktisadi aç›dan di¤er sektörleri en çok besleyen özelli¤i ile öne ç›kar. Bu çerçevede hem sözkonusu unsurlardan beslenen hem de bunlar› bir anlamda besleyen, çift yönlü dinamik bir süreci ifade eder. Bir yörede turizmin geliflmesi, yaklafl›k bütün sektörün geliflmesi anlam›na gelir. Bu aç›dan da turizmin geliflmesi ile o bölgenin geliflmiflli¤i aras›nda pozitif bir korelasyon bulunmaktad›r. Bu çerçevede Üsküdar, turizmden gerekli pay›n› alabilir. Üsküdar’› turizm konusunda de¤erlendirirken ‹stanbul’un otuz iki ilçesinden biri olarak düflünmek yan›lt›c› olur. Üsküdar’› öncelikle ‹stanbul’un turizm potansiyeli yüksek ilçeleri olan Eminönü, Beyo¤lu, Fatih ve Befliktafl gibi görmek gerekmektedir. Bunun da ötesinde, Üsküdar’›n Anadolu kimli¤ini temsil etmesi (Karaman, 2004: 213-242) ve turistik mekanlar›n önemli bir k›sm›n›n burada bulunmas› gibi nedenler yüzünden potansiyel olarak Anadolu Yakas›n›n turizm merkezi olma durumu sözkonusudur. Di¤er taraftan mevcut durum; Üsküdar’›n, bu potansiyelini kullanmak bir yana bunun fark›nda oldu¤u bile tart›fl›l›r durumdad›r. Önce bunun fark›na var›lmas›, sonra ise bu do¤rultuda planlama ve bilinç yaratma çal›flmalar›n›n birlikte yap›lmas› gerekmektedir. Turizm aç›s›ndan eksikliklerini ise bir planlama do¤rultusunda gidermeye çal›flmal›d›r. E¤itim ve sa¤l›k gibi ilçenin ana konsepti içerisinde yer alan sektörlere son derece uygun düflen turizmin de dahil edilmesi gerekir.
.
Ü S K Ü D A R
S E M P O Z Y U M U
I V
K›zkulesi’nin gece görünümü
46
.
Ü S K Ü D A R ’ I N
T U R ‹ Z M
P O T A N S ‹ Y E L ‹
Tüm bunlarla birlikte Üsküdar’da var olan ve tarihsel bir temele dayanan; farkl› dinden ve milletten insanlar›n bir arada oldu¤u birlikte yaflama gelene¤i, ‹stanbul’a ve genel turizm konseptine uygun düflen bir durumu ifade etmektedir. Di¤er taraftan ‹stanbul’da çok az kalan yaflayan semt kültürü Üsküdar’da varl›¤›n› çok say›da semtinde iyi-kötü sürdürmektedir. Bu durum da turizm aç›s›ndan orijinal ve pozitif bir husustur. Üsküdar’›n turizm potansiyelini harekete geçirmek için tüm ilgili kurulufllar›n bir plan ve koordinasyon halinde çal›flmalar› gerekmektedir.
1. Üsküdar’da Turizm Potansiyeli Bir bölge aç›s›ndan at›l bir potansiyel, sadece var olma anlam›na gelir. Sadece var olan bir unsurun da reel ekonomi aç›s›ndan bir de¤eri yoktur. Bu nedenle var olan potansiyelin harekete geçirilmesinden baflka bir öncelik olamaz. Bu amaçla ilk olarak bu potansiyeli farkl› aç›lardan ortaya koymak gerekmektedir. 1.1. Tarihî Aç›dan Üsküdar Üsküdar’›n turizm potansiyelini ortaya koyabilmek için öncelikle tarihsel yap›s›ndan ve öneminden bahsetmek gerekmektedir. Bunun önceli¤i de; Üsküdar’›n tarih boyunca de¤iflen isimleridir. ‹lk ça¤daki ad› olan Khrysopolis’den (Alt›n flehir) Scutari’ye kadar olan isimler (Haskan, 2001: 19-20) ve farkl› dönemlerdeki yerleflimler (Haskan, 2001: 21-36) bu kadim flehrin tarihsel zenginli¤in de ortaya koymufl oluyor. Üsküdar Bölgesi, ‹stanbul’un fethinden çok önce Orhan Gazi (1324-1362) döneminde Hereke ve Pendik’ten beri Türklerin eline geçmifl bulunuyordu (‹nalc›k, 2004:11). Üsküdar; farkl› kimliklerin birlikte yaflama tecrübesiyle (Kahraman, 2004:137-38), tarihi miras› ile, do¤al güzellikleriyle ve bir bütün olarak bir çok uygarl›¤› bar›nd›rm›fl tarihi ile kültürel zenginli¤in zirvesine ç›km›fl kadim bir flehir olarak kabul edilir. 1.2. Tarihsel Yap›lar› Aç›s›ndan Üsküdar Kültürel miras aç›s›ndan Üsküdar, bugünkü yönetime iliflkin s›n›rland›r›lm›fl isimlendirme ile ‹stanbul’daki çok az ilçeye nasip olan büyük bir zenginli¤e sahiptir.Bu alanda; cami, tekke, medrese, türbe, mevlevihane, klise, havra gibi dini mekanlar›n yan›nda hamam, kas›r, yal› ve köflkler bulunmaktad›r. Bunlarla birlikte Beylerbeyi Saray› ve K›z Kulesi gibi özgün eserlere sahiptir. Çok say›da tarihi çeflme ile birlikte Üsküdar’›n an›t a¤açlar› ve korular› da turistik objeler olarak kabul edilir. Özellikleri ile öne ç›kan camiler aras›nda; Mihrimah Sultan, Yeni Valide Sultan, Rûmî Mehmed Pafla, Aziz Mahmud Hüdâyî, Ayazma, fiemsi Pafla, Valide-i Atik ve Beylerbeyi camileri bulunmaktad›r. Kiliseleri aras›nda ise; Surp Haç Ermeni, ‹lya Profiti Rum Ortodoks ve Surp Garabet Ermeni, Ayios Pandeyimo Rum Ortodoks ve Surp Krior Lusavoriç Ermeni göze çarpar.
47
.
Ü S K Ü D A R
S E M P O Z Y U M U
I V
Beylerbeyi Saray›’ndan bir kesit.
48
.
Ü S K Ü D A R ’ I N
T U R ‹ Z M
P O T A N S ‹ Y E L ‹
Üsküdar’›n halen yo¤un ziyaretçi alan ünlü türbeleri de bulunmaktad›r. Bunlar›n bafl›nda Aziz Mahmud Hüdâyî türbesi gelmektedir. fieyh Devati ve fieyh Selami Ali Efendi türbeleri de ziyaret edilenler aras›ndad›r. Bunlar›n yan›nda birtak›m özelliklerinden dolay› Özbekler Tekkesi en ünlü tekkeleri aras›nda yer al›r. Üsküdar Mevlevihânesi ise küçük fakat ‹stanbul’un ayakta kalan az say›daki mevlevihânelerindendir. Üsküdar’›n çeflmeleri aras›nda en ünlü iki çeflme; ‹skele Meydan›’nda III. Ahmed taraf›ndan annesi Gülnufl Emetullah Valide Sultan ad›na yapt›r›lan III. Ahmed ve Pafla Liman› Caddesi üzerinde bulunan Hüseyin Avni Pafla çeflmeleridir. Kas›r ve köflkler aras›nda ise; Vahdettin Köflkü ve Korusu, Abdülmecid Efendi Kasr› ve Korusu ve Küçüksu Kasr›, Fethi Pafla Köflkü ve Korusu ve Adile Sultan Kasr› dikkati çekmektedir. Üsküdar’da ayr›ca çok say›da özgün tarihi eserleri bulunmaktad›r. Bunlar›n bafl›nda; her gün çok say›da turistin u¤rad›¤›, efsanelere konu olmufl K›z Kulesi gelmektedir. Bununla birlikte III. Selim taraf›ndan Nizam-› Cedid askerleri için yapt›r›lan Selimiye K›fllas›, II. Abdulhamit taraf›ndan yapt›r›lan flimdilerde Marmara Üniversitesi taraf›ndan kullan›lan Mekteb-i T›bb›ye-i fiahane Binas›, XIX. yy. Alman mimarisini yans›tan Haydarpafla Gar Binas› ve Kuleli Askeri Lisesi binas› gelmektedir. Valide-i Atik Camii ve Külliyesi, Üsküdar’›n ayakta kalan en genifl külliyesidir. Bir k›sm› bir zamanlar cezaevi olarak da kullan›lan bu yap›n›n cezaevi ve lise binalar› Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi taraf›ndan kültür sanat merkezine dönüfltürülecektir. Bütün bunlar›n yan›nda Üsküdar sahilinde turistlerin dikkatini çekebilece¤i çok say›da orijinal mimariye sahip yal›lar bulunmaktad›r. Yal› kültürünü tan›tmak amac›yla bu yal›lar›n bir k›sm›n›n turizme aç›lmas› sa¤lanabilir. 1.3. Do¤al Güzellikleri Aç›s›ndan Üsküdar Üsküdar’›n tarihî yan› ile birlikte do¤al güzellikleri de turizm aç›s›ndan önem tafl›maktad›r. Üsküdar’›n Bo¤az’da uzun bir k›y›ya sahip olmas›, çok say›da tarihî korusu, eflsiz manzaral› Büyük ve Küçük Çaml›ca tepeleri ve Bo¤az boyunca uzanan semtleri ilçeye özgünlük kazand›ran unsurlard›r. Bunun yan›nda ilçenin önemli bir k›sm›n›n Bo¤az manzaral› olmas› ve floras›n›n ola¤anüstü zenginli¤i de turizm aç›s›ndan de¤erlendirilmesi gereken bir potansiyeldir. Do¤al güzellikler ve turizm aç›s›ndan ayr›cal›kl› görülen bir husus; Üsküdar’›n ünlü korular› ve an›t a¤açlar›d›r. Korular›n ana fonksiyonlar›na (Asan, 2004:41826) ek olarak turizm amaçl› kullan›lmas› da önem tafl›maktad›r. An›t a¤açlar konusunda Üsküdar’›n zenginli¤i bilinen bir husustur (Asan, 2004:435). An›tsal a¤açlara farkl› aç›lardan bakmakla birlikte bir iç ve d›fl turizm alan› olarak görmenin bunun ötesinde hem insanl›k hem de do¤a aç›s›ndan bir çok yarar› vard›r. 1.4. Yemek Kültürü Aç›s›ndan Üsküdar Yemek kültürünün turizm aç›s›ndan ne kadar önem tafl›d›¤› bilinen ve kabul 49
.
Ü S K Ü D A R
S E M P O Z Y U M U
I V
gören bir husustur. Zira gastronomi hizmetleri ayn› zamanda yerel özellikler gerektirmesi nedeniyle bir turizm de¤eri olarak turistin tatil planlamas›n› do¤rudan etkilemektedir (Baflaran, 2005:310). Üsküdar’›n bu konudaki özgünlü¤ü ve zenginli¤i önemli bir avantaj olarak de¤erlendirilmelidir. Gerek Üsküdar içerisindeki ve harika manzaralar› ile Büyük ve Küçük Çaml›ca tepelerindeki, gerekse Bo¤az boyunca uzanan çizgideki ünlü restoranlar› ile turizm aç›s›ndan ciddi bir alt yap› teflkil etmektedir. Ünü yurt d›fl›na kadar giden ve bu alanda yemek türü aç›s›ndan bir gelene¤e sahip olmas›yla bilinen Kanaat Lokantas› (Bilgili ve Kahraman, 2005:426-436) Üsküdar aç›s›ndan pozitif bir unsur olarak görülmelidir. Zira bu restoran, say›s› oldukça azalan, tencere yemekleri konusundaki uzmanl›¤› ve ustal›¤› ile bilindi¤i için turistler aç›s›ndan aranan ve tercih edilen bir mekan olarak bilinmektedir. ‹stanbul’la ilgili rehber kitaplarda da yer ald›¤› için Anadolu Yakas›na gelen turistler aç›s›ndan özellikle ö¤le yemekleri için vazgeçilmez bir mekan olmaktad›r. Ancak Kanaat Lokantas›’n›n yöneticileri esnaf lokantas› gelene¤inde ›srarc› olduklar›ndan (Bilgili ve Kahraman: 2005:427-29) turistik bir restorana dönüflme konusunda eksiklikleri bulunmaktad›r. 1.5. Müzeler ve Saraylar Aç›s›ndan Üsküdar Üsküdar s›n›rlar› içerisinde müze olarak hizmet veren modern hemflirecili¤in kurucusu Florance Nightingale Müzesi d›fl›nda yayg›n ve gezilebilir olan› –o da ancak randevu al›narak gezilebiliyor- henüz yoktur. Ancak haz›rl›k içerisinde olan üç müze çal›flmas› vard›r. Birincisi; Paflaliman› caddesi üzerindeki eski tütün depolar›n›n bulundu¤u binada tekel objelerinin sergilendi¤i Tekel Müzesi, ikincisi ise yine ayn› yap› içerisinde haz›rl›klar› süren Türkiye’nin ilk Müzik Müzesi çal›flmas›d›r. Özellikle bu müze ciddi bir musiki gelene¤ine sahip Üsküdar’a oldukça uygun düflecektir. Turizm alan›nda da fonksiyonel olaca¤› öngörülmektedir. Üçüncüsü ise Üsküdar Belediyesi taraf›ndan haz›rl›klar› sürdürülen Fatih Sultan Mehmed’in yarg›land›¤› bina olarak bilinen yap›da kurulacak olan fiehir Müzesi’dir. Bu müzeler faaliyete bafllad›¤›nda turizm çerçevesinde önemli bir ifllev görecektir. Üsküdar’da en önemli saray yap›s›, Beylerbeyi Saray›’d›r. Çok say›da turistin gezdi¤i saray TBMM Milli Saraylar Daire Baflkanl›¤›’na ba¤l› olarak iflletilmektedir. 2005 y›l› toplam ziyaretçi say›s› 119.058’dir. Bunun 57.840’› yabanc› ziyaretçidir (Kahraman, 2005: 135). Görüldü¤ü gibi buray› ziyaret eden önemli bir oranda yabanc› turistle karfl› karfl›yay›z. Bununla birlikte yine TBMM Milli Saraylar’a ba¤l› olarak çal›flt›r›lan Küçüksu Kasr›n›n da 2005’de ald›¤› toplam ziyaretçi say›s› 11.120’dir (Kahraman, 2005: 135).
2. Üsküdar’da Turizm Çeflitlili¤i Bir flehirde turizmin olabilmesinde ürün çeflitlili¤i önem tafl›r. Bu nedenle Üskü50
.
Ü S K Ü D A R ’ I N
T U R ‹ Z M
P O T A N S ‹ Y E L ‹
dar’da alt yap› itibar› ile hangi tür turizm ürününün olabilece¤i konusu iyi çal›fl›lmal›d›r. fiüphesiz ki bir yerin ürün çeflitlili¤i oran›n altyap›s›na ve potansiyeline göre belirlenmelidir. Bu çerçevede Üsküdar için turizm çeflitlili¤inin belirlenmesi, haz›rl›¤›n yap›lmas›, ürünün pazarlanmas› aç›s›ndan önem tafl›maktad›r. 2.1. ‹nanç Turizmi Üsküdar’›n turizm alt yap›s›, inanç turizmine uygun bir potansiyel oluflturmaktad›r. Özellikle iç turizm konusunda zaten var olan ziyaretçi say›s› küçük düzenlemelerle rahatl›kla art›rabilir. Aziz Mahmud Hüdâyî baflta olmak üzere fieyh Mustafa Devati, Özbekler Tekkesi ve di¤er türbelere önemli camiler de eklenerek ciddi bir güzergah oluflturulabilir. Hatta buna Beykoz s›n›rlar› içerisinde bulunan ve çok say›da ziyaretçi çeken Hazret-i Yûflâ da dahil edilebilir. Tabii ki burada inanç turizmini daha çok yerli turiste hitap edecek flekilde bir destinasyona dönüfltürmek zorunlulu¤u vard›r. Bunun için de gerekli alt yap›y› haz›rlayarak bir ürüne dönüfltürmek gerekmektedir. Üsküdar’da inanç turizmi ciddi bir ürün haline dönüfltürülebilirse ciddi de bir taleple karfl›lafl›r. 2.2. Kültür Turizmi Kültür turizmi, Üsküdar aç›s›ndan genel bir turizm ürünü olarak önceli¤e sahip oldu¤u söylenebilir. Eksikleri olmakla beraber potansiyel ve alt yap› itibar› ile buna uygun düflmektedir. ‹stanbul’a gelen turistin ortalama kalma süresi uzat›labilirse ilk akla gelen destinasyon Üsküdar’›n buna eklenmesidir. K›zkulesi ile birlikte bafllayan bu güzergah ve ö¤le, akflam yemeklerini de kapsayan bir günlük programa dönüfltürülebilir. Üsküdar’›n tarihî ve kültürel mekanlar›, co¤rafi güzellikleri ve yemek kültürü buna uygun bir alt yap› oluflturmaktad›r. 2.3. Kongre Turizmi Bilindi¤i üzere kongre turizmi, ‹stanbul’un en önemli turizm ürünüdür. Tabi ki bir bölgede kongre turizminin olabilmesi için gerekli alt yap›n›n mevcut olmas› ön kofluldur. Bu konuda Üsküdar’›n eksiklikleri çoktur. Bu eksiklere bir sonraki bafll›kta de¤inmemiz daha do¤ru olur. Kongre turizmi aç›s›ndan Üsküdar’›n flu tür bir tamamlay›c›l›¤›ndan bahsedilebilir. Bilindi¤i gibi ‹stanbul’da kongre turizminin icra edildi¤i bölge, flimdilik di¤er kongre merkezleri hizmete girmedi¤inden- kongre vadisi diye bilinen Lütfi K›rdar ve çevresi olmaktad›r. ‹yi bir planlama ile kongre vadisindeki etkinliklerin bir k›sm› Üsküdar sahilindeki tesislere kayd›r›labilir. Tabii ki bu kayd›rma, hem trafi¤in yo¤unlu¤undan kurtulmak hem de Bo¤az’›n güzelli¤inden ve dinlendiricili¤inden yararlanmak amac›yla Bo¤az’dan tekne ile geçilerek yap›l›r. Özellikle akflam yemekleri ve hafif geziler için bu durum ideal hale getirilebilir. 51
.
Ü S K Ü D A R
S E M P O Z Y U M U
I V
3. Potansiyeli Kullanmada Problemler Üsküdar’›n turizm potansiyelini kullanmada flüphesiz ki birtak›m problemler bulunmaktad›r. Daha do¤rusu öncelikle alt yap› eksiklikleri vard›r. Bu alt yap› eksikliklerinin bir plan dahilinde giderilmesi gerekir. Potansiyelin gere¤i gibi kullan›lamamas›nda ciddi bir engel oluflturan temel hususlar flunlard›r: a) Üsküdar’›n turizm aç›s›ndan en önemli eksikli¤i; Kültür ve Turizm Bakanl›¤›n›n denetiminde olan konaklama tesislerinin eksikli¤idir. Yani, turistik otellerin arz›ndaki yetersizliktir. Gerçekte ise Bo¤az faktörü ve do¤al güzellikler konaklama tesisleri için ciddi bir avantajd›r. Bu çerçevede mutlaka büyük befl y›ld›zl› oteller yap›lacak diye bir fley yok flüphesiz. Üsküdar’›n do¤as› ve tarihî görünümüne uygun olarak modeller gelifltirilebilir. b) Üsküdar’›n Bo¤az güzergah›nda ve manzaral› olarak konumlanm›fl çok say›da restoran› bulunmaktad›r. Ancak bunlar›n turizme hizmet verme konusunda baz› eksiklikleri bulunmaktad›r. c) Üsküdar’da bireysel olarak dolaflan turistlerin herhangi bir problem an›nda dan›flma hizmeti alacaklar› bir kurum bulunmamaktad›r. Bu da baz› sorunlar›n yaflanmas›na sebep olmaktad›r. d) Üsküdar’da kültür turizmi aç›s›ndan güzergah belirleme ve bunun yap›labilirli¤inin sa¤lanmas›nda problemler bulunmaktad›r. e) Halkta turizm duyarl›l›¤› oluflturacak çal›flmalar planlanmas› ve yap›lmas› gerekmektedir.
4. Öneriler Üsküdar’›n turizm konseptini oluflturmak ve potansiyelini harekete geçirmek üzere çeflitli öneriler gelifltirilebilir. Öncelikle Üsküdar turizmini ‹stanbul’dan ayr› düflünmek mümkün de¤ildir. Zira Üsküdar ‹stanbul’un bir parças›d›r. Bu nedenle Üsküdar’›n ‹stanbul turizminden pay almas› için gereken yap›lmal›d›r. Bununla birlikte bütün çal›flmalarda ortak bir hedef olarak, Üsküdar’›n Anadolu Yakas›’n›n turizm merkezi olmas› göz önünde tutulmal›d›r. Günümüzde turizm konusunda sürdürülebilir baflar›y› yakalaman›n temel gerekçesi; taraflar›n ortak bir yaklafl›m içerisinde hareket etmelerinin sa¤lanmas›d›r. Turizmde taraflar; merkezî yönetim, valilik, yerel yönetimler, meslek kurulufllar› ve o yörede yaflam›n› sürdürenlerdir. Bunlar, turizmin bir bütün olarak kendi yararlar›na olduklar›na inanmalar› ve bu do¤rultuda ortak davran›fl içerisine girmeleri gerekmektedir. Bu durum baflar›labildi¤i taktirde turizmde genel baflar›y› yakalamak mümkün olacakt›r. Bu çerçevede flu öneriler gelifltirilebilir: a) Öncelikle Üsküdar’›n ortak yarar› için turizmin geliflmesi ad›na; ilgili kamu, yerel, meslek ve sivil toplum kurulufllar› birlikte çal›flarak sinerji oluflturmak için sistemlerini kurmal›d›rlar. 52
.
Ü S K Ü D A R ’ I N
T U R ‹ Z M
P O T A N S ‹ Y E L ‹
Müze haline getirilen Üsküdar eski Tekel Binas›
b) Üsküdar’da turizmin geliflmesi konusunda en büyük eksiklik; turistik konaklama ihtiyac›n› karfl›layacak alt yap›ya sahip olmal›d›rlar. Büyük kapasiteye sahip otellerin yan›nda Üsküdar ve Bo¤az’›n do¤al yap›s›na uygun flekilde, özellikle tarihi yal› veya konaklar›n dönüfltürülmesi sayesinde butik otel tarz› konaklama tesisleri mümkün olabilecektir. c) Turizmin geliflmesi için mutlaka gerekli olan turistik restoranlar›n varl›¤› bilinmekle birlikte sunum ve personel e¤itimi aç›s›ndan eksikliklerin giderilmesi do¤rultusunda hizmet içi e¤itim çal›flmalar› yap›lmal›d›r. d) Üsküdar’da unutulmaya yüz tutan yal› kültürü örnek bir yal›da turistik amaçlarla yeniden canland›r›labilir. e) Üsküdar meydan›n›n düzenlenme çal›flmalar› yürütülürken meydan›n en merkezi yerinde turistlere dan›flma hizmeti veren bir büronun da planlanmas› gerekmektedir. f) Üsküdar Belediyesi’nin haz›rlam›fl oldu¤u Üsküdar 2006 Harita ve Gezi Rehberi bu alanda ciddi bir çal›flma olmufltur. Bunun gelifltirilmesi ve güzergahlar halinde yap›lmas› daha fonksiyonel olacakt›r. g) Bir destinasyon olarak rehber eflli¤inde yap›lacak bo¤az gezisinin merkezi Üsküdar haline getirilebilir. Bu yap›labildi¤i taktirde iktisadi olarak en büyük pay› Üsküdar alacakt›r. 53
.
Ü S K Ü D A R
S E M P O Z Y U M U
I V
54
.
Ü S K Ü D A R ’ I N
T U R ‹ Z M
P O T A N S ‹ Y E L ‹
Çaml›ca’dan bir görünüm.
55
.
Ü S K Ü D A R
S E M P O Z Y U M U
I V
KAYNAKLAR ASAN, Ü., (2004), “Üsküdar’›n Canl› Kültür Miras›: An›t A¤açlar”, Üsküdar Sempozyumu I Bildiriler Kitab›, Üsküdar Belediyesi Yay›nlar›, ‹stanbul. ASAN, Ü. Ve di¤erleri, (2004), “Üsküdar ‹lçesindeki Baz› Korular›n Fonksiyonel De¤erleri ve ‹stanbul Halk›na Hizmetleri”, Üsküdar Sempozyumu I Bildiriler Kitab›, Üsküdar Belediyesi Yay›nlar›, ‹stanbul. BAfiARAN, V. (2005), “Gastronominin ‹stanbul Turizminde Önemi”, ‹stanbul Kültür ‹stanbul Turizm, ‹stanbul Kültür ve Turizm Müdürlü¤ü Yay›nlar›, ‹stanbul. B‹LG‹L‹, A, Kahraman K., (2005), “Üsküdar’da Yaflayan Bir Kültür: De¤iflim ve Gelenek Ekseninde Kanaat Lokantas›”, Üsküdar Sempozyumu II Bildiriler Kitab›, c. I, Üsküdar Belediyesi Yay›nlar›, ‹stanbul. HASKAN, M.N., (2001), “Yüzy›llar Boyunca Üsküdar”, Üsküdar Sempozyumu II Bildiriler Kitab›, c. I, Üsküdar Belediyesi Yay›nlar›, ‹stanbul. ‹NALCIK H., (2004), “Üsküdar Sempozyumu Aç›fl Konferans›”, Üsküdar Sempozyumu I Bildiriler Kitab›, c. I, Üsküdar Belediyesi Yay›nlar›, ‹stanbul. KAHRAMAN , K., (2005), “Milli Saraylar”, ‹stanbul Kültür ‹stanbul Turizm, ‹stanbul Kültür ve Turizm Müdürlü¤ü Yay›nlar›, ‹stanbul. KAHRAMAN K., (2004), “Üsküdar’da Birlikte Yaflama Tecrübesi”, Üsküdar Sempozyumu I Bildiriler Kitab›, c. I, Üsküdar Belediyesi Yay›nlar›, ‹stanbul. KARAMAN M, (2004), “Üsküdar’›n Türkiye Kimli¤i : Üsküdar Anadolu”, Üsküdar Sempozyumu I Bildiriler Kitab›, c. I, Üsküdar Belediyesi Yay›nlar›, ‹stanbul.
56
.