Osmanl› Üsküdar’›nda Tütüncü Esnaf› DR. FEHM‹ YILMAZ Marmara Üniversitesi
Avrupal›lar›n Amerika k›tas›na ayak basmas›yla birlikte dünyaya yay›lmaya bafllayan tütün, 1492 y›l›ndan XVI. yüzy›l›n sonlar›na kadar geçen bir yüzy›l kadar sürede, hemen hemen bütün dünyaya yay›ld›. Bu yay›l›m, hem Avrupa, hem de Do¤u ve Güney Asya üzerinden oldu. Bu yüzy›lda baflta liman kentleri olmak üzere iç bölgelerdeki önemli flehirlere yay›l›m›n› tamamlayan tütün, özellikle XVII. yüzy›l›n ilk yar›s›nda buralardan daha küçük nüfuslu merkezlere, yani taflraya ilerlemesini sürdürdü. XVIII. yüzy›la gelindi¤inde ise, dünyan›n her taraf›nda kad›nl› erkekli, büyüklü küçüklü her yafltan ve her s›n›ftan insan›n kulland›¤› toplu tüketim maddesi haline geldi.1 Tütün bir taraftan her derde deva bir ilaç gibi tan›t›larak h›zl› yay›l›m gösterirken, di¤er taraftan da yay›ld›¤› bölgelerde belirli bir süre sosyal-siyasî ve dinî tepkilerle karfl›laflt›.2 Bu nedenle de siyasî ve dinî otoritelerce yasaklanmaya çal›fl›ld›.3 Fakat bu gayret büyük ve merkezî flehirler d›fl›nda, genel olarak kontrolün daha az oldu¤u taflrada uygulanamad›.4 Asl›nda büyük merkezlerde de gizlice tüketimi devam etti. Üstelik yasaklama sebebiyle tütün fiyat ve kar marj›n›n yükselmesi, bir taraftan klasik tar›m çiftçisini gizlice tütün ekimine yönlendirirken, di¤er taraftan da yine gizlice bu iflle meflgul tüccar grubunun ortaya ç›kmas›n› sa¤lad›. K›sacas› yasaklama, tütünün, hem tar›m›nda hem de ticaretinde kaçakç›l›¤› ortaya ç›karm›flt›. Zamanla yöneticiler, yasakla bafla ç›kamayaca¤›n› anlad›klar›ndan, bu uygulamadan vazgeçti, serbest b›rak›p vergilendirerek de bu maddeyi hazine gelirleri aras›na soktu. Ve zamanla devletlerin hazine gelirlerinde tütün önemli bir paya sahip oldu.5 Bu yeni dünya ürünü, çeflitli flekillerde yani çi¤nenerek, rulo halinde sar›larak, ö¤ütülmüfl enfiye halinde burundan çekilerek ya da k›y›l›p pipo, lüle, nargile gibi aletler yard›m›yla tüketilmekteydi. Bu nedenle dünyaya yay›lmaya bafllamas›yla birlikte tütün, bu sektöre ba¤l› ham tütünü k›yarak mamul hale getirip tüketiciye sunan tütüncü esnaf› ile pipo, lüle, nargile, çubuk üretimi yapan
.