Üsküdar Paflakap›s› Tevkifhânesi: ‹nflas› ve ‹flgali (1912-1923) D R .
Y Ü K S E L
Ç E L ‹ K
Marmara Üniversitesi
Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nda XIX. yüzy›lda yaflanan siyasî ve iktisadî sorunlar›n yegane çözüm yolu olarak görülen ve gerçeklefltirilmeye çal›fl›lan reform program›ndaki önemli maddelerden biri de hapishanelerin ›slah›yd›.1 Ancak bu dönemde yaflanan zincirleme sorunlar nedeniyle, hapishane ›slahat› ancak yüzy›l›n sonlar›na do¤ru ciddi bir biçimde ele al›nmaya bafllanm›flt›r. XX. yüzy›l bafllar›nda ise hapishane ›slahat›n›n, art›k gündemin acil ve öncelikli maddeleri aras›na girdi¤i görülmektedir. 8 May›s 1880’de ilan edilen ilk infaz rejimi nizamnamesinin2 birinci maddesi; vilayet merkezleri, liva ve kazalarda birer hapishane ve tevkifhane bulunmas›n› öngördü¤ünden, Hapishane-i Umûmî yan›nda, ‹stanbul’un ilçe ve kazalar›nda da yeni tevkifhaneler tesis edilmeye bafllanm›flt›r. Bunlardan biri de Üsküdar Tevkifhanesi (Üsküdar Liva Tevkifhanesi)’dir. XX. yüzy›l bafllar›nda ‹stanbul ve Anadolu’daki hapishane ve tevkifhaneler, mekan ve sa¤l›k flartlar› aç›s›ndan hayli olumsuz bir manzara arz etmektedirler. Ayr›ca bu temel infaz kurumlar›na, kapasitelerinin çok üstünde tutuklu konulmas›ndan kaynaklanan ciddi s›k›nt›lar, bu alanda birtak›m ›slah ad›mlar›n›n at›lmas›n› kaç›n›lmaz hale getirmiflti.3 Bu nedenle hükümet, 1911 y›l›nda bu konuda somut ad›mlar atmak kararl›l›¤›yla konuyu gündemine alm›flt›r. Yap›lan haz›rl›k çal›flmalar›n›n ard›ndan, Mart 1911’de kapasite bak›m›ndan üç farkl› hapishane ve tevkifhane modeli tespit edilmifl ve vilayetlere gönderilmeye bafllanm›flt›r.4 Bu ba¤lamda Ocak 1912’de, Avrupai tarzda yeni hapishanelerin infla edilmesi konusunun ‹stanbul valili¤ine tebli¤i üzerine gönderilen cevapta; inflas› düflünülen yeni hapishane ve tevkifhanelerin standardizasyonu için üç farkl› modelin tespitinin çok isabetli oldu¤u, bu çerçevede Avrupa hapishaneleri konusunda araflt›rmalar› olan Hapishaneler ‹daresi Müdürü As›m Bey’in de görüflünün al›nmas›-
.