I. Dünya Savafl›’nda ve Millî Mücadele Y›llar›nda Üsküdar (1915-1922) P R O F .
D R .
S Ü L E Y M A N
B E Y O ⁄ L U
Marmara Üniversitesi
Güvenlik ve Ç›k›fl Mekân› Olarak Üsküdar I. Dünya Savafl›’n›n en kritik harekât› hiç kuflkusuz 1915 Çanakkale savafllar›d›r. ‹tilaf Devletlerinin zaman›n en büyük deniz filosuyla Çanakkale’ye yapt›¤› ç›karma ‹stanbul’u düflürmeyi hedefleyen bir hareket olarak baflkenti derinden etkilemifltir. I. Dünya Savafl›’nda ‹stanbul’un savunmas›ndan iki kolordudan oluflan II. Ordu sorumluydu. Bu kolordular Üsküdar1 ve Karadeniz m›nt›kalar›nda konuflland›r›lm›flt›. Çanakkale Bo¤az›’n›n düflman taraf›ndan geçilmesi tehlikesi karfl›s›nda ilk önce ‹stanbul üç bölgeye ayr›ld›. Meclis-i Vükela’n›n 6 Ocak 1915 tarihli karar›yla ola¤anüstü yetkilere sahip ‹stanbul Valisi s›fat›yla görev yapacak ‹stanbul taraf› polis umum müdürü Bedri Bey’e Beyo¤lu taraf› umumi emniyet müdürü ‹smail Canbolat Bey’e, Üsküdar taraf› da Süleyman Kâni (‹rtem) Bey’e verildi. Dâhiliye Naz›r› Talat Bey (Talat Pafla) Anadolu ile ‹stanbul’un ba¤lant›s›n› sa¤layacak olan Üsküdar’a Süleyman Kâni Bey’in II. Meflrutiyet s›ras›nda Ohri Kaymakaml›¤›’ndaki hizmetleri sebebiyle atand›¤›n› ifade etmiflti.2 Üç mutasarr›fl›kta ordunu iflini kolaylaflt›racak, halk›n iâfle ve asayiflini sa¤layacakt›. E¤er düflman donanmas› Çanakkale Bo¤az›’n› geçerse on iki saat içinde ‹stanbul’a ulaflabilirdi. Böyle bir durumda üç mutasarr›f birbirlerinden irtibats›z çal›flacaklard›. Bir süre sonra Dâhiliye Naz›r› baflkanl›¤›nda ‹stanbul valisi, Beyo¤lu ve Üsküdar Mutasarr›flar› ile Ticaret ve Sanayi Odas› temsilcilerinden oluflan Havayic-i Zaruriye Komisyonu kurulmufltu.3 Ayr›ca her bölgede birer iafle komisyonu teflkil edildi. Süleyman Kâni Bey’in ailesi ‹stanbul taraf›nda kalm›flt›. Bu sebeple Üsküdar hükümet kona¤›nda bir odada yatmaya bafllad›. Mutasarr›f, hemen ifle bafllayarak Üsküdar’da savaflta kullan›labilecek malzeme ve nakil
.