Üsküdar Mahkemesi M E H M E T
‹ P fi ‹ R L ‹
Fatih Üniversitesi
Türk-‹slam dünyas›nda Asr-› Saadet’ten beri adaletin tevzii çok önemli kutsal bir vazife olarak telakki edilmifl, bu konuda Kur’an-› Kerim’de, hadislerde ve dinî kaynaklarda çok aç›k hükümler yer alm›flt›r1. Ayr›ca kad›lar, naipler, mahkeme personeli, yarg›lama esas ve usulleri vs. hakk›nda da zengin bilgi ve bu konuda güvenilir literatür bulunmaktad›r. Di¤er taraftan, uygulamada da çok parlak örnekler yaflanm›fl, bunlar toplumda devaml› tekrarlanarak zengin bir edebiyat oluflmufltur. Bu örneklerde adalatin tecellisinde devletin, halife ve hükümdarlar›n, kad› ve hakimlerin isimlerinin zikredilmesine çok önem verildi¤i halde mahkeme yerleri ve mekanlar› hakk›nda hemen hiç bir bilgi ve ipucu yer almamaktad›r. Bu tesadüfî olmay›p bir anlay›fl ve yaklafl›mdan kaynaklanmaktad›r. ‹slam’da yarg› ve yarg›lama usullerinin çok mühim olmas›na ve çok etrafl› incelenmesine mukabil mahkeme yeri ve mekanlar› önemsenmemifl ve kaynaklarda bilmünasebe zikredilmifltir. Hatta bu sadece yarg› için de¤il yönetim için de ayn› anlay›fl hakimdir. Osmanl› döneminde bu anlay›fl ve uygulama taa XIX. yüzy›l ortalar›na yani Tanzimat’a kadar böyle devam etmifl, o dönemde her kurum için resmî binalar tahsisine bafllanm›flt›r2. O zaman akla flu soru geliyor, ‹slam’›n böylesine önem verdi¤i adaletin tevzii hangi mekanlarda yap›l›yordu? ‹slam’da yarg› üzerine yap›lan araflt›rmalarda duruflman›n yap›laca¤› mekanlar hakk›nda ba¤lay›c› flerî bir hükmün bulunmad›¤›, bafllang›çtan itibaren kad›lar›n camilerde veya müfltemilat›nda, medreselerde, kamu binalar›nda yayg›n olarak muhakeme yap›yorlard›. Mezhebler aras›nda görüfl ayr›l›klar› olmakla birlikte ‹slam hukukcular› camilerin bu maksatla kullan›labilece¤i hakk›nda yayg›n bir görüfle sahibtir3. Yarg› görevini üstlenen kad› ve naipler evlerinin d›flar›ya aç›lmaya müsait mekan›n› yani selaml›k k›sm›n› mahkeme olarak kullan-