Jaarverslag ACE

Amsterdam Center for Entrepreneurship

Jaarverslag 2010 Winnaar European Enterprise Award 2011, ‘Investing in skills’

Uitgegeven door Amsterdam Center for Entrepreneurship (ACE) Roetersstraat 11 1018 WB Amsterdam www.ace-amsterdam.org 020 525 4110 of ace-feb@uva.nl Juni 2011 ISBN/EAN: 978-90-78621-08-9 Vormgeving Crasborn Grafisch Ontwerpers bno Niets uit deze uitgave mag op enigerlei wijze worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt zonder uitdrukkelijke toestemming van het Amsterdam Center for Entrepreneurship (ACE).

Amsterdam Center for Entrepreneurship

Jaarverslag 2010

4

Inleiding Ondernemerschap kun je leren, dat is de vaste overtuiging van de participanten in het Amsterdam Center for Entrepreneurship (ACE). Sinds 2008 zijn we met dit project bezig om het ondernemerschap onder Amsterdamse studenten te stimuleren. En dat lukt heel goed.

Begonnen onder de naam CASE: het Centrum van Amsterdamse Scholen voor Entrepreneurship, is inmiddels voor de internationaal wat meer aansprekende naam Amsterdam Center for Entrepreneurship gekozen. Amsterdamse universiteiten en hogescholen, gemeente en bedrijfsleven nemen hieraan deel.

Het stimuleren van ondernemerschap hebben we uitgewerkt in tien deelprojecten die stuk voor stuk in 2012 meetbare doelen moeten hebben bereikt. De tussendoelen na tweederde van de looptijd van het project worden in dit jaarverslag kort voor het voetlicht gebracht. De meeste deelprojecten liggen prima op koers of presteren boven verwachting. Bijsturing vindt uiteraard plaats als blijkt dat een deelproject niet die verwachte resultaten behaalt.

Duidelijk is inmiddels wel dat het ACE niet alleen vaste grond onder de voeten heeft in het Amsterdamse onderwijs aan universiteiten en hogescholen, maar zeker ook een concrete bijdrage levert aan deze ondernemende stad.

Verschillende studentenbedrijven zijn al uitgegroeid tot echte start-ups. Van de zeshonderd studenten die afgelopen jaar een halfjaar durende minor ondernemerschap bij het ACE volgden, heeft bijna twintig procent de plannen doorgezet en bezit nu een eigen bedrijf.

Jan Post Voorzitter ACE

5

Deelnemers in het Amsterdam Center for Entrepreneurship zijn: Kennispartners • Universiteit van Amsterdam • Vrije Universiteit • Hogeschool van Amsterdam • Hogeschool INHolland Amsterdam / Diemen Publieke partners • Kamer van Koophandel Amsterdam • Gemeente Amsterdam • Stichting Kenniskring Amsterdam • Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie • Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen Private partners 2010 • KPMG • Rabobank Amsterdam Overige partners: • New Venture • ABNAMRO Bank NV • EIM BV • Studentondernemers020 • SIFE UvA • SIFE VU • Spring Associates • Nieuwe Helden • Tentoo • Talk&Do.tv

6

ACE stimuleert het ondernemerschap met onderwijs, onderzoek en outreach in tien deelprojecten: 1.

Eerstejaars studenten maken kennis met ondernemen & ondernemerschap door middel van ondernemerschapsonderwijs in het (verplicht) basiscurriculum 2. Studenten kunnen kiezen voor een minor Ondernemerschap, in verschillende varianten 3. Er ontstaan steeds meer mogelijkheden om praktijkonderwijsmodules te volgen: studenten ontwikkelen hierdoor ondernemend gedrag en daarmee verbonden competenties 4. Er worden mogelijkheden geboden om af te studeren in ‘Eigen Bedrijf’ 5. De specialisatie Entrepreneurship krijgt als master bij VU en UvA steeds meer belangstelling 6. Regelmatig worden Summerschools Ondernemen georganiseerd 7. De lerarenopleidingen worden voorzien van praktijkcases 8. Er worden netwerken gerealiseerd van ondernemende studenten & (alumni-) ondernemers 9. Op basis van de methode van de Harvard Business Cases worden cases beschreven van Nederlandse ondernemers die als inspiratie kunnen dienen 10. Evaluatieonderzoek vindt plaats op twee terreinen: naar de ondernemende competenties van studenten aan hoger ondernemerschapsonderwijs en naar het stimuleren van ondernemerschap in het primair onderwijs

7

Eerstejaars studenten maken kennis met ondernemen & ondernemerschap Doel van dit deelproject is om ondernemerschapsonderwijs te laten opnemen in het (verplichte) basiscurriculum. Er is veel werk verzet om dit onderdeel te realiseren en er zijn inmiddels mooie voorbeelden aan te halen van de wijze waarop dit nu binnen de economische domeinen en – faculteiten van respectievelijk hogescholen en universiteiten gestalte krijgt.

Hogeschool van Amsterdam (HvA) Bij de HvA is een programma ontwikkeld voor eerstejaarsstudenten. Na een aantal jaren vormt dit nu een vast curriculumonderdeel van het domein Economie & Management.

Neem nou SPARK: een week op het gebied van creativiteit en innovatie voor alle eerstejaarsstudenten. Het genereren van ideeĂŤn en het opzetten van een businessplan, daar gaat het om in het programma. Er worden veel sprekers uitgenodigd die zelf ondernemer zijn. In januari 2010 telden we 1500 deelnemers.

Vrije Universiteit (VU) Bij de VU loopt al enkele jaren het eerstejaarsvak Ondernemen en Veiligheid voor (bedrijfs-)economen. Het is een keuzevak waaraan in 2010 25 studenten deelnamen.

In het verslagjaar was de Amsterdamse politie nauw betrokken bij het vak.

Studenten interviewden ondernemers over het thema veiligheid. Het resultaat is dermate interessant dat dit ook zal leiden tot een publicatie.

Hogeschool INHolland Bij Hogeschool INHolland wordt ondernemerschapsonderwijs als module bij twee opleidingen aangeboden. Het heeft inmiddels een vaste plek binnen het reguliere onderwijs verworven en dat juichen we natuurlijk toe.

Interessante ontwikkeling binnen INHolland is ook de opzet van een zogeheten leerlijn voor het ondernemerschapsonderwijs die verweven is met alle vier de opleidingsjaren. Het biedt twee loopbaanperspectieven voor studenten: in loondienst of eigen bedrijf. De leerlijn is gericht op alle opleidingen van de School of Economics.

8

Universiteit van Amsterdam (UvA) Ook bij de UvA zijn veelbelovende initiatieven opgebloeid. Zo wordt het vak Cases in Entrepreneurship bij de faculteit Economie en Bedrijfskunde aangeboden. Als keuzevak voor studenten Economie en Bedrijfskunde, als verplicht vak voor minorstudenten. Dit vak wordt verplicht voor alle studenten bedrijfskunde.

Bijsturing nodig Aan het eind van de looptijd van het project was het de bedoeling dat 85.600 eerstejaars zouden zijn bereikt. Dat blijkt een te ambitieuze doelstelling. De druk op het curriculum is te groot om dit te realiseren. Vandaar dat we hebben besloten de doelstelling iets minder omvangrijk te maken en te mikken op 30.000 eerstejaars.

Studenten kunnen kiezen voor een minor Ondernemerschap, in verschillende varianten Op alle locaties van de deelnemende hogescholen en universiteiten zijn minoren Ondernemerschap gerealiseerd met een vaste plaats in het curriculum.

Een overzicht: • Hogeschool van Amsterdam: minor Ondernemerschap • Hogeschool INHolland: minor Amsterdams Ondernemen • Universiteit van Amsterdam: minor Entrepreneurship • Vrije Universiteit: - verbredende minor Entrepreneurship - verdiepende minor Entrepreneurship Uit evaluaties van de minor Ondernemerschap blijkt dat het concept van de minor stevig staat en dat op de ingeslagen weg kan worden voortgebouwd. Het is de bedoeling meer aandacht te gaan geven aan internationalisering en duurzaamheid.

9

ACE-broedplaatsen Voor de minoren van HvA en UvA is in 2008 huisvesting gerealiseerd aan de Vijzelstraat. Het gebruik van deze broedplaats voor ondernemerstalent is een enorm succes gebleken en heeft bijgedragen aan een kwaliteitsverbetering van het onderwijs. De vraag van studenten om deze ruimten aan de Vijzelstraat te mogen gebruiken is groot. In 2012 waren hier per semester circa 200 studenten aan het werk. Ze beoordeelden deze activiteit zelf met een 8+.

Door die grote vraag is uitbreiding van het aanbod gezocht. Dit is in 2009 aan de Wibautstraat gevonden. In het verslagjaar zijn alle tien units in gebruik genomen en zijn ook de flexplekken bezet. In totaal maakten dertig studenten regelmatig tot dagelijks gebruik van de locatie ACE-Parool.

Verdere uitbreiding van het aanbod voor startende bedrijfjes van studenten lag voor de hand. In samenwerking met Matrix Innovation Center is een derde broedplaats van ACE in het Sciencepark gecreëerd. Op deze locatie zullen start-ups op het terrein van beta-, medisch- of media-ondernemen huisvesting en faciliteiten tegen zeer lage kosten kunnen krijgen.

Age Fluitman, voorzitter Kamer van Koophandel Amsterdam:

“Ondernemende jongeren maken de toekomst. Studenten die tijdens hun studie kennismaken met de leuke en veelzijdige kanten van ondernemen zullen zich sneller aangetrokken voelen een eigen bedrijf te starten. Onze economie heeft deze ondernemende jongeren hard nodig.

Zij hebben een frisse kijk op zaken en zorgen voor nieuwe bedrijvigheid en innovatie. Daarom ondersteunt Kamer van Koophandel Amsterdam van harte het Minor Entrepreneurschip programma van ACE.”

10

Er ontstaan steeds meer mogelijkheden om praktijkonderwijsmodules te volgen Ondernemend gedrag ontwikkelen en relevante competenties stimuleren, dat is de gedachte achter de praktijkonderwijsmodules. Ze worden ingezet voor de praktijkonderdelen van de keuzevakken, de minoren en voor de mastervakken.

Alle negen praktijkmodules die in het projectplan waren voorzien, zijn inmiddels gerealiseerd. Plus nog een extra module. Onze aandacht gaat nu uit naar het verbeteren en verbreden van de ingezette koers.

Het oprichten van een koepelorganisatie voor studententeams die in de context van hun studie tijdelijk gaan ondernemen, is hier een voorbeeld van. Deze stichting StartersCASE is op 30 september 2010 feestelijk gelanceerd. StartersCASE biedt studenten een professionele en realistische ondernemersomgeving. Zo kunnen studentenbedrijven zonder zich formeel te registreren toch factureren met het KvK-nummer van de stichting en btw verrekenen. Bankieren kan via een speciale rekening van de Rabobank. In het eerste semester van het studiejaar 2010-2011 hebben vijftien teams gebruik gemaakt van de diensten van StartersCASE. StartersCASE is na een audit goedgekeurd door het Centrum voor Post Initieel Onderwijs Nederland (CPION) en opgenomen in het Centraal Register Kort Beroepsonderwijs (CRKBO). Tijdens de audit zijn de kwaliteit van de processen en documenten beoordeeld en in orde bevonden. Vandaar dat StartersCASE haar diensten als onderwijs mag aanmerken en zonder btw factureren.

Partners in StartersCASE zijn, naast ACE: • Kamer van Koophandel Amsterdam • Rabobank Amsterdam • Btotbseen • Tentoo Op de beide universiteiten is de praktijkonderwijsmodule ‘Commercialisering van uitvindingen / onderzoek’ gerealiseerd. Binnen enkele mastervakken werken studenten gericht aan het vercommercialiseren van onderzoek. Het mastervak Linking Science with Business (UvA)heeft een subsidie in de Delta binnengehaald om deze module uit te breiden. Het project loopt tot september 2012.

11

Martin Haring, minorcoördinator

“Sinds september 2009 nemen elk jaar 250 studenten deel aan de minor ondernemerschap van de Hogeschool van Amsterdam. Op de Vijzelstraat 72 in het voormalige ABNAMRO-pand is een verdieping ingericht tussen de creatieve bedrijfjes, waar studenten hun eigen onderneming starten.

Jaarlijks schrijven zich 50 tot 80 bedrijven in bij de KvK. Mede dankzij de subsidie van ACE is op de HvA een ondernemende subcultuur ontstaan waar we de komende jaren nog veel plezier aan gaan beleven.”

Er worden mogelijkheden geboden om af te studeren in ‘Eigen Bedrijf’ Afstuderen in/op je eigen bedrijf is voor ondernemende studenten natuurlijk het summum. De Hogeschool van Amsterdam heeft de primeur met vijftien studenten die hierin binnen het domein Economie en Management worden begeleid.

In de praktijk komt het erop neer dat studenten de gelegenheid krijgen om hun stageperiode te gebruiken om de eigen onderneming verder uit te bouwen. Ze moeten dan wel beschikken over een ondernemingsplan en een positief advies van ACE. Wij nemen tijdens de stageperiode de rol van externe begeleider op ons. Als een student dit wil, moet hij/zij een onderzoeksvoorstel maken dat past bij de eigen afstudeerrichting. De stagedocent speelt hierbij een grote rol.

Vanuit ACE juichen we deze ontwikkeling van harte toe. Het is een grote stap voorwaarts in het stimuleren van ondernemerschap binnen de HvA. Het is te hopen dat anderen dit goede voorbeeld volgen.

12

Steeds meer belangstelling voor de Masteropleiding Entrepreneurship bij VU en UvA Op beide Amsterdamse universiteiten is de specialisatie Entrepreneurship binnen de opleiding Master of Science in Business Administration gerealiseerd. Op de UvA al enige tijd, bij de VU met ingang van het studiejaar 2009-2010. Studenten hebben daar veel belangstelling voor. Dit studiejaar zijn er in totaal 180 studenten mee aan de slag gegaan (120 bij de UvA, 60 bij de VU).

Een volgende stap is het realiseren van een joint Master of Science in Entrepreneurship, een mogelijkheid die sinds februari 2010 wettelijk aanwezig is.

Dit biedt enorme kansen voor Amsterdam en die grijpen de universiteiten met beide handen aan. Na een verkenning in het vorige studiejaar is de accreditatieaanvraag nu bijna gereed. De verwachting is dat de universiteiten in het voorjaar van 2011 een besluit hierover nemen, dat in 2011-2012 keuzevakken worden uitgewisseld en dat vanaf 2012-2013 de eerste studenten kunnen instromen.

Robert van Dortmond, business coach

“Als business coach help ik studententeams van de minor Entrepreneurship met het opzetten en runnen van een echt bedrijf. Het is zeer inspirerend om met jonge, enthousiaste en vaak op dit gebied naïeve studenten te werken en waar mogelijk waarde toe te voegen. Ik voel me hierdoor een stuk jonger en als 60-jarige betrap ik me er soms op dat ik denk met mensen van mijn eigen leeftijd van doen te hebben! Helaas weten de studenten wel beter…”

13

Regelmatig worden Summerschools Ondernemen georganiseerd Van 5 tot 9 juli vond de Summerschool Ondernemen voor de derde keer als ACEactiviteit plaats. In totaal was het de vijfde editie van dit oorspronkelijke initiatief van VU en ABNAMRO-bank.

Met bijdragen van alle partners in ACE was de Summerschool een zeer succesvolle activiteit: 65 aanmeldingen voor 26 plaatsen, 20 businessplannen en een beoordeling met een 9,1 van de deelnemende studenten. Opvallend was dat er dit jaar bijna geen aanmeldingen waren van hogeschoolstudenten, het waren vooral universitaire studenten. Verder zijn twee studenten van de Rietveld Academie toegelaten.

Winnaars van de Summerschool 2010 zijn Harm Ebben en Justin Knaven met een plan voor een online video-softwarebedrijf.

Job Prince van Studentondernemers020

“In het ondernemerscafé maken studenten op informele wijze kennis met entrepreneurship in de praktijk. Sprekers vertellen over de hoogte- en dieptepunten in hun ondernemingshistorie, aangevuld met anekdotes. Dat geeft een unieke inkijk in het dagelijkse leven van een ondernemer. De sprekers delen vol enthousiasme hun ideeën over ondernemerschap en prikkelen studenten daarmee om ook te gaan ondernemen. Met een publiek van zeer geïnteresseerde studenten blijven de sprekers na hun optreden vaak nog uren in het café om na te praten.”

14

Lerarenopleidingen worden voorzien van praktijkcases Aanvankelijk was het de bedoeling om lerarenopleidingen te voorzien van een tiental nieuwe praktijkcases die ondernemerschap centraal stellen. Dat blijkt een moeilijk te realiseren doel. Lerarenopleidingen krijgen veel over zich heen in deze tijd: nieuwe ontwikkelingen in het onderwijsbeleid zijn aan de orde van de dag.

Ondernemerschap is slechts één van de thema’s. Intussen zijn er wel twee praktijkcases voor aankomend leraren geschreven. Daar blijft het wat ons betreft bij.

Voor de zo noodzakelijke inbreng van ondernemerschap in de opleiding van leraren willen we pabo’s verder stimuleren om deel te nemen aan de regeling Onderwijs Netwerk Ondernemen (ONO). De subsidieaanvraag is helaas afgewezen.

Er worden netwerken gerealiseerd van ondernemende studenten en (alumni-) ondernemers In september 2009 was de opzet van een studentenvereniging voor ondernemende studenten een feit. Onder de naam Studentondernemers020 heeft deze netwerkvereniging inmiddels een behoorlijk aantal activiteiten georganiseerd die veel belangstelling trekken. Het maandelijkse ondernemerscafé trekt telkens circa 80 belangstellende studenten. Daarnaast is een webcommunity in het leven geroepen op www.studentondernemers020.nl.

Verder werd de Amsterdam Board Battle gehouden tijdens de Global Entrepreneurship Week: alle studentenorganisaties in Amsterdam werden uitgenodigd deel te nemen aan een ondernemersspel en zo in competitie met elkaar te ervaren wat er allemaal komt kijken bij het runnen van een eigen bedrijf. Dertig studentenorganisaties namen deel.

15

Netwerken met (alumni-)ondernemers is voor studenten erg belangrijk om oog te krijgen voor ondernemerschap. Het netwerk is in 2010 verder uitgebreid. De ondernemers in het netwerk staan soms voor de klas, ze coachen studentondernemers en treden op als adviseur. Op deze manier bieden ze een stimulans aan studenten.

Ondernemers zijn inspiratiebron en ‘leermateriaal’ voor studenten met belangstelling voor ondernemerschap. Dat vormt de basis voor de masterclasses. In het verslagjaar zijn wederom twee masterclasses georganiseerd. Nummer vijf en zes in de reeks, met als thema respectievelijk bedrijfsovername en netwerken.

Verder is er een website met videoportretten van alumni-ondernemers gelanceerd: www.ace-ondernemersvuur.tv.

Loopbaancentra VU/UvA In het kader van loopbaanoriĂŤntatie bieden de universiteiten extracurriculaire workshops aan over ondernemerschap. Dat gebeurt in samenwerking met de loopbaanadviescentra van de universiteit. In de verslagperiode vond aan de UvA de workshop Van idee naar eigen bedrijf plaats. Aan de VU vond de themamiddag Eigen Bedrijf plaats.

Op basis van de methode van de Harvard Business Cases beschrijvingen maken van Nederlandse ondernemers Tien inspirerende cases over Nederlandse ondernemers op basis van de methode van de Harvard Business Cases en docenten opleiden om deze cases te doceren.

Dat is het uiteindelijke doel. Docenten van de VU en de UvA schrijven en testen in onderling overleg de cases. Inmiddels zijn de eerste twee cases opgeleverd door VU-docente Karen Verduijn. Ze beschrijven de ondernemingen Breed (communicatie) en Van der Valk (horeca). Voor de resterende acht cases zorgen vier andere docenten. De werkverdeling is inmiddels gemaakt.

16

Evaluatieonderzoek vindt plaats op twee terreinen ACE heeft op twee terreinen evaluatieonderzoek in gang gezet: • Hoger ondernemerschapsonderwijs • Primair onderwijs Op elk van deze onderzoekslijnen werkt een onderzoeker/promovendus onder leiding van prof.dr. Mirjam van Praag.

Hoger ondernemerschapsonderwijs Het evaluatieonderzoek naar het hoger ondernemerschapsonderwijs wordt uitgevoerd door Sander Hoogendoorn.

Het onderzoek wordt uitgevoerd onder eerstejaars studenten van de afdeling Internationaal bij de HvA/HES. Gekeken wordt in hoeverre hun ondernemende competenties zich gedurende het eerste studiejaar ontwikkelen i.c. verbeteren.

De onderzoekers hebben specifiek voor dit evaluatieonderzoek een wetenschappelijk gevalideerd meetinstrument ontwikkeld. Dit instrument wordt in samenwerking met het bedrijf Entrepreneurship Consultancy B.V. verder ontwikkeld. Door het instrument te combineren met de E-scan van het bedrijf ontstaat een nog beter inzetbaar onderzoeksinstrument voor de evaluatie van onderwijsprogramma’s.

Primair onderwijs De pilotfase van dit onderzoek is afgerond door onderzoeker Laura RosendahlHuber, samen met onderzoeksassistent Nicole Vooijs. Opdrachtgever is de Stichting Bizzworld.

17

Het onderzoek richt zich op de evaluatie van de lesmethode die deze Stichting Bizzworld gebruikt op basisscholen. De pilot van het onderzoek is uitgevoerd in vijf klassen van groep 8 op vier scholen in Amsterdam.

Inmiddels is de pilot uitgewerkt tot een breed onderzoek dat in het voorjaar van 2010 van start is gegaan. Voor het onderzoek zijn data verzameld bij 2000 leerlingen in groep 8, verdeeld over vijftig scholen in de Randstad. In 2011 wordt een tweede ronde van dataverzameling bij een soortgelijke groep gedaan.

Overige activiteiten Honours Programme Het Honours Programme biedt getalenteerde en gemotiveerde studenten de kans om meer tijd te besteden aan hun studie en om hun horizon te verbreden. In het voorjaar van 2010 vond het voor het eerst plaats.

Een geselecteerde groep studenten van VU en UvA krijgt de kans om een ‘bovenfacultair’ vak te volgen dat ‘The Future Entrepreneur’ heet. Selectie vindt plaats op basis van een essay, een presentatie en een tentamen. Doel is om verdieping van ondernemend gedrag te realiseren en alle facetten van ondernemend gedrag te beschouwen: niet alleen het creëren van economische waarde is voor een ondernemer heden ten dage van belang, maar ook maatschappelijke waarde (sociale – en ecologische waarde). De economische crisis, het broeikaseffect, de uitputting van natuurlijke hulpbronnen en toenemende sociale spanningen stelt andere eisen aan de ondernemer van de toekomst. Dertig studenten vanuit diverse faculteiten namen hieraan deel.

18

Leergang Sociaal Ondernemen In 2010 is de nieuwe leergang voor sociaal ondernemers opgezet. In januari 2011 start een eerste groep van 20 sociaal ondernemers met deze nieuwe leergang.

Tot de doelgroep behoren ondernemers met ambitie om te groeien, een sterke visie op de onderneming en een missie met een duidelijk maatschappelijk doel.

De leergang wordt ondersteund door Venture Philanthropists zoals Start Foundation, stichting Doen, VSB Fonds en Noaber Foundation.

Harmen Verbruggen, decaan Faculteit der Economische Wetenschappen en Bedrijfskunde, Vrije Universiteit Amsterdam

“Met een beetje gezonde onderlinge concurrentie, maar vooral constructieve samenwerking, zetten de VU en de UvA/HvA samen toch mooi een succesvol ACE op, met spraakmakend en toonaangevend onderwijs en onderzoek op het gebied van ondernemerschap. We zullen er nog veel van horen en merken.”

19

Realisatie doelen ACE periode 2008-2012 (mijlpaal 6)

30.000

200

22.000

100

eerstejaarsstudenten

afstuderen in Eigen Bedrijf

1970

400 500

1200 studenten in minoren

masterstudenten

2

700

3

1250 studenten en ondernemersnetwerk

summerschools

10

11

2

2

nieuwe cases entrepreneurship

nieuwe cases lerarenopleiding

9 10 praktijkonderwijsmodules

20

n

te realiseren in 2012 (8 semesters)

n

gerealiseerd t/m mijlpaal 6 (6 semesters)

Een samenwerkingsverband van Universiteit van Amsterdam, Vrije Universiteit Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, Hogeschool Inholland Amsterdam | Diemen

Amsterdam Center for Entrepreneurship Roetersstraat 11, kamer E2.28 (secretariaat) 1018 WB Amsterdam