MUZE IS HET DRIEMAANDELIJKS MEDISCH MAGAZINE VOOR DE HUISARTS DECEMBER 2017 nr. 44
Geen ziekenhuis, maar een gezondheidskasteel
OBESITAS BIJ KINDEREN EN ADOLESCENTEN
Het ‘KidZ Health Castle’: een tertiaire pediatrie
“ Zwaarlijvige kleuters zijn geen uitzondering meer”
mUZe geeft 5 exemplaren weg van ’and...'
Kantoor van Afgifte: Brussel X • Erkenningsnummer P2 06218
Tijd voor u en uw comfort aan de golf van Sterrebeek
ASSISTED LIVING in een stijlvolle groene oase Kwaliteitsvol woonplezier Zelfstandig wonen net als thuis, met één verschil: altijd iemand waarop u kan rekenen mocht het nodig zijn. Zelfs als uw zorgbehoevendheid ooit zou toenemen. Sociaal contact krijgt extra aandacht bij Sterea. Het gezellige binnenplein en de gemeenschappelijke lounge zijn gemakkelijk bereikbaar en dé ideale plaatsen om bij te praten en te relaxen. Op het uitgestrekte domein kunt u wandelen, golfen en lekker gastronomisch genieten.
www.sterea.be - +32 2 313 33 33 - info@sterea.be
VOORWOORD
Droom mee Drempelvrees. Zou het dat zijn? Of is het eigenbelang? Of angst voor het onbekende?
Wat houdt mensen tegen om grenzeloos te dromen? Het is nochtans heerlijk. Nadenken over het ideaal. Vorm geven aan het positieve. De toekomst kneden. Dat is wat we ook in de zorg moeten doen. Die reflectie hoeft echt niet altijd heel conceptueel of strategisch te zijn. Ze kan ook heel concreet zijn. Daardoor is ze niet het monopolie van futurologen, van mensen die beroepshalve nadenken over de toekomst van de zorg. Integendeel zelfs. Natuurlijk moeten de beroepsdenkers hun visie delen. Maar juist wie met de voeten in vandaag staat, zou moeten participeren aan een denkoefening rond de zorg van morgen. Zij ervaren immers dagelijks wat er goed loopt en wat beter kan.
Eén principe En er is wel één principe: we moeten het samen doen. Alle expertises samen, patiënten en zorgverstrekkers samen, beroepsgroepen samen. Evenwaardig. Omdat het geheel nu eenmaal meer is dan de som van de delen. Mensen zijn afhankelijk van elkaar, of ze nu met verve onafhankelijkheid prediken of niet. Die samengestelde droom over de zorg in de toekomst wil ZORG2030 beschrijven. Het wordt de expressie van de visie van velen. Daarin zal ze het verschil maken, in die combinatie van expressies. Draag ertoe bij. Ga naar www.zorg2030.be en deel je visie. Aarzel niet. Droom mee.
Dat denken moet zich niet laten beperken. Niet door budgettaire haalbaarheid. Niet door politieke strategieën. Niet door machtsbehoud. Het denken mag zich overigens nooit laten beperken. Er is wel één allesoverkoepelend doel: het welzijn van de mens. Dus geen technologie om de technologie, geen systeem om het systeem.
Prof. dr. Marc Noppen Gedelegeerd bestuurder
3
17 ACADEMISCH EN ANDER NIEUWS
Aangename plek voor mens en dier
8 SYMPOSIUM
HET ‘KIDZ HEALTH CASTLE’: EEN TERTIAIRE PEDIATRIE
6 MUZE SPRAK MET ...
DR. LUC DE MUNCK, HUISARTS IN VILVOORDE
"INVESTEER IN ELEKTRONISCHE COMMUNICATIE"
10 ONGEZOUTEN MENINGEN
REFLECTIES OVER DE ZORG VAN MORGEN
8
In dit nummer
Colofon mUZe is het driemaandelijks medisch magazine voor de huisarts. Redactionele coördinatie en eindredactie: Edgard Eeckman en Gina Volkaert.
VOORWOORD 3 COLOFON 5 MUZE SPRAK MET… dr. Luc De Munck, huisarts in Vilvoorde symposium Het ‘KidZ Health Castle’: een tertiaire pediatrie
6
8
ongezouten meningen Reflecties over de zorg van morgen
10
ZIEKTEBEELD Prof. Inge Gies over obesitas bij kinderen en adolescenten
14
COLUMN ’t Had iedereen kunnen overkomen, ja toch?
16
Academisch en ander nieuws
17
ETHISCHE REFLECTIE Nipt vermeden
20
Redactieraad: Johan Braeckman, Toon De Backer, Wim Distelmans, Edgard Eeckman, Martine Huybrechts, Patrick Lacor, Marc Noppen, Denis Piérard, Jan Schots, Ria Vanschoenwinkel, Brigitte Velkeniers. In dit nummer staan redactionele bijdragen van Filip Ceulemans, Edgard Eeckman, Patrick Lacor, Marc Noppen, Jean-Paul Van Bendegem. De foto’s in dit nummer o.m. zijn van: Bart Moens, Iwein Roelans, Shutterstock. De vormgeving werd verzorgd door COMITH. mUZe wordt gedrukt op de persen van Leleu Printing op milieuvriendelijk papier.
Hebt u een vraag of suggestie voor de redactie? Mail naar: muze@uzbrussel.be of telefoneer naar de dienst Communicatie van het UZ Brussel op 02 477 80 80. Wilt u zich abonneren op mUZe of een adreswijziging doorgeven, mail dan naar communicatie@uzbrussel.be mUZe is een realisatie van de dienst Communicatie van het UZ Brussel. Verantwoordelijke uitgever: Marc Noppen, Laarbeeklaan 101, 1090 Brussel Algemene info over het UZ Brussel: www.uzbrussel.be Vacatures: www.werkeninhetuzbrussel.be Reageren ? Mail naar marc.noppen@uzbrussel.be. Inhoudelijke reacties worden gepubliceerd in mUZe, uiteraard indien akkoord van de auteur ervan.
Adverteren in mUZe? Contacteer Publiest België op telefoonnummer 0484 08 91 55
SPRAK MET ...
DR. LUC DE MUNCK HUISARTS IN VILVOORDE
Huisartsen blijven een belangrijke rol spelen in de zorg voor kinderen. Dat staat voor dr. Luc De Munck als een paal boven water. De samenwerking tussen huisartsen en ziekenhuizen verloopt volgens de huisarts uit Vilvoorde goed, die met de pediaters is voor verbetering vatbaar.
“ Investeer in elektronische communicatie” Hebben huisartsen anno 2017 een rol te spelen in de zorg voor kinderen en jongeren? Over het antwoord op die vraag moet Luc De Munck niet lang nadenken. “Huisartsen hebben zonder enige twijfel een rol te spelen in de medische begeleiding van deze leeftijdscategorie,” aldus de huisarts uit Vilvoorde. “Ik stel wel vast dat er op verschillende vlakken een tweedeling bestaat. De eerste is die tussen de zorg voor baby’s, peuters en kleuters enerzijds en kinderen vanaf de basisschool anderzijds. Bij de eerste categorie is de rol van de huisarts de laatste jaren afgeslankt. Hun ouders raadplegen bij voorkeur een kinderarts. Pas vanaf hun zesde levensjaar gaan kinderen terug makkelijker naar de huisarts. Eén nuance, die meteen tot heel wat frustratie leidt bij huis-
6
artsen: vanaf vrijdagnamiddag zien we wel weer kleine kinderen op raadpleging omdat de ouders dan niet meer bij de pediater terechtkunnen.” Een andere tweedeling is die tussen stedelijke en landelijke gebieden. “In de meer landelijke regio’s is de drempel om naar een huisarts te gaan minder groot dan in de stad, waar ouders sneller naar een pediater of een ziekenhuis stappen. Mijn praktijk is gelegen in een buitenwijk van Vilvoorde en in vergelijking met mijn collega’s in het centrum behandel zelfs ik meer kinderen. In de steden en ook bij de allochtone bevolking stellen we vast dat men sneller naar een specialist of naar de spoed trekt. Voor hen – maar dat geldt ook in zekere mate voor andere ouders
– lijkt het alsof ze onverantwoorde ouders zijn wanneer ze naar de huisarts gaan en niet naar het ziekenhuis. De vervrouwelijking van het huisartsenkorps zorgt dan weer voor een nieuwe beweging waarbij men met kinderen toch weer sneller naar de huisarts gaat.”
Meer ambulant werken heeft gevolgen voor de huisarts De tendens om meer ambulant te werken en zowel het aantal hospitalisaties als de duur van een ziekenhuisopname te beperken, heeft gevolgen voor de huisarts. “Doordat
Huisartsen blijven een belangrijke rol spelen in de zorg voor kinderen. jonge moeders sneller dan vroeger huiswaarts keren, krijgen we als huisarts vaker te maken met bijvoorbeeld het 7-dagenonderzoek. Oudere collega’s zijn het misschien een beetje verleerd, maar jonge huisartsen staan duidelijk open om baby’s en jonge kinderen te begeleiden bij hun vaccinatieschema, hun voeding of andere gezondheidsproblemen,” stelt Luc De Munck vast. Samenwerking met kinderartsen, ziekenhuizen en een organisatie als Kind & Gezin ligt daarbij voor de hand. “Met Kind & Gezin verloopt de samenwerking meestal goed omdat we complementair kunnen werken. Ook met de ziekenhuizen is de samenwerking goed. We worden als huisartsen regelmatig gehoord en kunnen er met onze grieven en
bekommernissen terecht.” Over de samenwerking met de kinderartsen is dr. De Munck iets minder te spreken. “Die verloopt vaak zeer stroef. Net als gynaecologen, oftalmologen en dermatologen begeven pediaters zich dikwijls op de eerste lijn. Wanneer ik een kind doorverwijs naar een kinderarts, krijg ik meestal wel een verslag terug. Gaan de ouders rechtstreeks naar de pediater, dan is dat eerder uitzonderlijk.”
Samenwerking en communicatie troef Een van de redenen waarom de communicatie tussen huisarts en pediater niet optimaal is, ligt
volgens dr. De Munck in de ontoereikende kennis van specialisten over de mogelijkheden van nieuwe technologie. “Het is steeds weer verbijsterend vast te stellen hoe weinig specialisten in 2017 weten dat er zoiets als de eHealthbox of een SUMEHR (Summarized Electronic Health Record) bestaat. Hier ligt niet alleen een rol weggelegd voor de overheid, maar ook voor de ziekenhuizen om hun specialisten bewust te maken van de bestaande mogelijkheden om snel en vlot met andere zorgverstrekkers te communiceren. Leer hen de voordelen van elektronische communicatie kennen. Daar wordt iedereen beter van,” besluit Luc De Munck. FILIP CEULEMANS
7
SYMPOSIUM HET ‘KIDZ HEALTH CASTLE’: EEN TERTIAIRE PEDIATRIE
Geen ziekenhuis, maar een gezondheidskasteel De omgeving waarin een patiënt zich bevindt, speelt een doorslaggevende rol in het genezingsproces. Geldt dat voor volwassenen, dan gaat dat zeker op voor kinderen. Daarom verandert het kinderziekenhuis van het UZ Brussel in het ‘KidZ Health Castle’. Het nieuwe concept en enkele van de diensten die het kinderziekenhuis aanbiedt, werden voorgesteld tijdens een symposium voor huisartsen en kinderartsen op 2 december. Prof. Marc Noppen, CEO van het UZ Brussel, is duidelijk in zijn nopjes met het nieuwe concept van het kinderziekenhuis: “De zogenoemde ‘healing environment’ is erg belangrijk. Daarom hebben we naast het kinderziekenhuis de Appeltuin opgericht, een speel-en leefruimte voor kinderen met kanker. Tussen de therapieën door kunnen ze er gewoon kind zijn. In Villa Samson kunnen kinderen met hun huisdier spelen. Ook dat heeft een positieve impact op de snelheid van genezing.”
prof. Marc Noppen
“ Een ‘healing environment’ is erg belangrijk”
8
De meest opvallende ingreep is de omvorming van het kinderziekenhuis tot het ‘KidZ Health Castle’. “We zijn niet langer een ziekenhuis, maar wel een kasteel. Een plaats van vertrouwen waar gezondheid, en niet ziekte, centraal staat,” legt prof. Yvan Vandenplas, diensthoofd pediatrie in het UZ Brussel, uit. “Hier staat de zorg om het kind centraal. Dat impliceert onder meer dat het zieke kind zich niet meer naar de artsen moet verplaatsen, maar dat de artsen naar het kind komen. De jonge patiënt verblijft in een kindvriendelijke omgeving, waar het zich vertrouwd en thuis voelt. Als pediatrie in de derde lijn richten we ons op complexe, multidisciplinaire pathologie met hoogtechnologische onderzoeken en aandacht voor psychosomatiek. Een belangrijk aandachtspunt is de communicatie en de samenwerking met de eerste lijn omdat patiënten door de huisartsen worden doorverwezen.”
Dr. Greet Van Kersschaever van Domus Medica
“ Multidisciplinaire samenwerking is geen doel, wel een middel om tot optimale zorg te komen” Dat goede communicatie en samenwerking tussen het ziekenhuis en de huisarts belangrijk zijn, wordt volmondig beaamd door Greet Van Kersschaever, de ondervoorzitter van huisartsenorganisatie Domus Medica: “Er bestaan veel gelijkenissen tussen huisartsen en kinderartsen. Als huisarts begeleiden we een patiënt gedurende zijn hele leven, maar van zijn geboorte tot pakweg zijn zestiende verjaardag wordt de patiënt ook door een pediater opgevolgd. Net omdat huisarts en kinderarts zo dicht bij elkaar staan, is het belangrijk dat ze goed communiceren en samenwerken. Een goede verwijsbrief en dito verslag zijn daarbij cruciale communicatiemiddelen. Ik vind het ook belangrijk dat huisartsen bijscholing krijgen, gegeven door kinderartsen die zo hun expertise kunnen delen. Multidisciplinaire
samenwerking is immers geen doel, maar wel een middel om tot optimale zorg te komen.” Een van de diensten die het kinderziekenhuis van het UZ Brussel aanbiedt, is het Centrum voor Ontwikkelingsstoornissen (COS). “Onze doelgroep zijn kinderen en adolescenten met leerachterstand, taalproblemen, problemen met de motoriek en aandachtsproblemen,” verduidelijkt kinesitherapeute Maya Van Den Eede van het UZ Brussel. “Omdat binnen het COS de leeftijd begrensd is tot zeven jaar, werd COS+ opgericht dat kinderen en adolescenten opvolgt tot twintig jaar. Dat is belangrijk voor de continuïteit: we begeleiden kinderen en jongeren van hun geboorte tot ze hogere studies aanvatten. De aanpak van COS en COS+ is erg multidisciplinair. Niet
onbelangrijk omdat we merken dat de aanmeldingsreden vaak anders is dan de uiteindelijke diagnose.” Inspelend op de nieuwste technologie lanceerde het kinderziekenhuis in 2016 een proefproject, waarbij pediatrische patiënten met diabetes type 1 continu worden opgevolgd via intensieve telemonitoring. “De patiënten krijgen een sensor die om de vijf minuten een glycemiemeting uitvoert,” legt prof. Inge Gies, kliniekhoofd pediatrie in het UZ Brussel, uit: “De sensor zendt de gegevens door naar een app op de smartphone van de patiënt en naar diens EMD in het ziekenhuis. Is er iets mis dan gaat er een alarm af. Loopt alles normaal dan contacteert de pediater tweewekelijks de patiënt om een stand van zaken te geven. De eerste evaluaties van het project zijn alvast positief. Het verbaasde ons bijvoorbeeld dat adolescenten er geen probleem mee hadden om de veertien dagen opgebeld te worden door een arts.” FILIP CEULEMANS
Een bijzondere kindersite Het ‘KidZ Health Castle’ vertelt een verhaal van een beschermend kasteel en zijn inwoners en bezoekers. Dat krijgt vorm door de aanwezigheid van drie speciaal daarvoor gecreëerde personages die duidelijk in het kinderziekenhuiskasteel aanwezig zijn. Die personages spelen ook de hoofdrol in de nieuwe website www.kidzhealthcastle.be, speciaal voor kinderen van 6 tot 8 jaar.
9
ONGEZOUTEN MENINGEN REFLECTIES OVER DE ZORG VAN MORGEN
“ We rijden richting een betonnen muur” “De ethische waarden zijn essentieel.” — Jean-Jacques De Gucht
“Er ontbreekt voor de toekomst ook een ethische successieplanning.” — Prof. Caroline Pauwels
“Je moet bereid zijn om ver te gaan in het twijfelen aan alles.” — Prof. Jean-Paul Van Bendegem
10
Wat gebeurt er als een 10-tal denkers zich vanuit een macro-perspectief rond de tafel buigen over de zorg in de toekomst? Toch opvallend dat het
“We mogen goede assistenten niet verliezen aan de privésector.” — Dr. Ben De Brucker
dan al weer snel over waarden gaat. Een subjectieve greep uit de gedachtenwisseling. “De drijfveer van het huidige systeem moet anders worden,” stelt Marc Noppen. “We moeten van cure naar care gaan, van kwantiteit naar kwaliteit. De zorgsector heeft er vandaag voordeel bij dat er zoveel mogelijk zieke mensen zijn en dat is pervers.” Peter In’t Veld: “We moeten migreren naar een model met een kostenefficiënte kwaliteit, met universitaire ziekenhuizen die topklinische zorg leveren en laagintensieve zorg meer in de perifere kleinere centra.” Marc Noppen: “In 2045 ben ik 85 en het planbureau voorspelt dat er dan 600.000 85-plussers zullen zijn tegenover de 185.000 van vandaag.” Peter In’t Veld: “Er moeten ook nog voldoende artsen zijn en de artsen zullen dan ook meer divers zijn. Er is op het personele vlak nog geen concept voor de toekomst: zullen de trends vooral een invloed hebben op de artsen of op de verpleegkundigen? De mensen zijn er nog niet en het geld evenmin.” Ben De Brucker: “We moeten aandacht besteden aan de financiering van goede assistenten die afstuderen, zodat we ze kunnen houden en ze niet verliezen aan de privésector.”
Peter In’t Veld: “We rijden richting een betonnen muur en weten niet hoe we het moeten oplossen. Op een gegeven moment zal het huidige systeem ophouden.” Het zorgsysteem staat financieel op ontploffen met een sterk toenemende zorgvraag en dalende zorgbudgetten, zo lijkt het. “Maar de geneeskunde zal goedkoper worden,” stelt Koen Kas. “Het lichaam wordt een eigen onderzoekslab met sensoren die tijdig alle ziektes zullen opzoeken. De patiënt wordt doorlopend opgevolgd en eens je ziek wordt, moet je niet meer betalen. In het oude China werden artsen betaald zolang de mensen gezond waren, dat is slimme preventie. Alleen al de economische factor verplicht om alles te herdenken.”
“Het mag geen dehumanisering worden” “Wat mij beklemt, is dat een dokter alleen nog zou denken aan centen of het nog alleen robotisch benadert. Het mag geen dehumanisering worden. De patiënt zelf blijft de essentie. Je kan ook niet iedereen gezond houden. Er gebeuren los van de preventie ook accidenten, dus dat humane blijft belangrijk. Ik denk bijvoorbeeld
“Je kan een beperkte omvang omturnen naar een sterkte.” — Bert De Graeve over het UZ Brussel
11
ONGEZOUTEN MENINGEN
“We rijden richting een betonnen muur en weten niet hoe we het moeten oplossen.” — Prof. dr. Peter In’t Veld
“De zorgcomponent gaat door de veroudering nog belangrijker worden.” — Raymonda Verdyck "De geneeskunde zal goedkoper worden.” — Prof. dr. Koen Kas
12
aan Villa Samson dat efficiëntie en zorg combineert. Het gaat uit van de mens die een huisdier heeft en behoefte heeft om zijn huisdier te zien en te voelen. Dat is zorgen voor mensen. En de zorgcomponent gaat door de veroudering nog belangrijker worden,” zegt Raymonda Verdyck.
komt, of je een berichtje kreeg op je smartphone met uitleg over de route en de parkeerplaats en de bevestiging dat de inschrijving is geregeld, dat je in het ziekenhuis perfect je weg vindt, dat de arts op zijn scherm meteen ziet dat de patiënt is aangekomen zodat nodeloos wachten wordt vermeden, …”
“De intrinsieke waarden zijn belangrijk,” stelt ook Marc Noppen. “Patiënten vinden de kwaliteit van de zorg evident. Uit bevraging van de patiënt leren we dat die het vooral belangrijk vindt hoe hij wordt bejegend en de patient experience. De eerste indruk, hoe je wordt aangesproken als je binnen-
“Dat is ook de manier waarop je het verschil kan maken,” stelt Bert De Graeve. “Je kan een beperkte omvang omturnen naar een sterkte. Ik vergelijk dat met de Vlaming zelf: de Vlaming is wereldburger omdat hij klein is. Hij zegt: ‘De wereld staat voor mij open, ik kan alles’. Zijn kleinheid laat hem toe
om ongelooflijk groot te zijn. Dat geldt ook voor het UZ Brussel. De ethische waarden zijn de kers op de taart.” “Maar de ethische waarden zijn wel essentieel,” onderstreept Jean-Jacques De Gucht. “Ik word dagelijks geconfronteerd met patiënten in andere ziekenhuizen waarvan de vragen bijvoorbeeld rond het levenseinde niet gerespecteerd worden. De ethische en medische normen komen bij elkaar. Medisch kunnen we bepaalde zaken, maar we moeten zien dat private bedrijven die niet monopoliseren omdat ze niet gehinderd zijn door ethische beperkingen.”
“De dynamiek van het huidige systeem is pervers.” — Prof. dr. Marc Noppen
Caroline Pauwels: “Op existentiële momenten moeten mensen andere en eigen keuzes kunnen maken. Er ontbreekt voor de toekomst ook een ethische successieplanning. We moeten nadenken over maakbaarheid én eindigheid.” Jean-Paul Van Bendegem: “Je kan je ook onderscheiden door juist geen onderscheid te maken tussen waarden. Je moet bereid zijn om ver te gaan in het twijfelen aan alles, er zijn immers geen zekerheden. Humanisme is ook nadenken over welke mens we zullen zijn in 2030.”
DE DENKTANK WERD GELEID DOOR EDDY RINGOIR DIT ARTIKEL IS GESCHREVEN DOOR EDGARD EECKMAN
De leden van de Denktank ZORG2030 • Patrick De Maeseneire, CEO Jacobs Holding, ex-CEO Barry Callebaut, ex-CEO Adecco Group, • Bert De Graeve, voorzitter RvB Bekaert, voorzitter RvB Telenet, lid RvB UCB, ex-CEO VRT • Jean-Jacques De Gucht, lid Vlaams Parlement (Open VLD), senator • Monica De Coninck, Kamerlid (SP.A), ex-Minister van Werk, ex-voorzitter ZNA, ex-voorzitter OCMW Antwerpen, ex-schepen Sociale Zaken Antwerpen • Prof. dr. Koen Kas, oncoloog (UZGent), biotechondernemer, managing director InBioVeritas • Prof. Jean-Paul Van Bendegem, gewoon hoogleraar filosofie & logica • Dr. Ben De Brucker, verbonden aan UZ Brussel, voorzitter en organisator symposium 'De Medische Wereld' • Sihame El Kaouakibi, social entrepreneur, oprichter Let’s go Urban, jongerenactiviste • Raymonda Verdyck, afgevaardigd bestuurder GO! (Gemeenschapsonderwijs) • Prof. Caroline Pauwels, Rector VUB • Prof. dr. Peter In’t Veld, decaan faculteit Geneeskunde en Farmacie VUB • Prof. dr. Marc Noppen, CEO UZ Brussel • Eddy Ringoir, ex-managing director Aon EMEA, ex-partner KPMG, ex-managing director Continental Europe Unisys, ... • Edgard Eeckman, communicatiemanager en woordvoerder UZ Brussel De denktank buigt zich tweemaal over de zorg in de toekomst: eenmaal bij de lancering van ZORG2030 en eenmaal in 2018 bij de afronding van ZORG2030. Dit bondig en geconcentreerd artikel is gebaseerd op de eerste bijeenkomst op 27 oktober. Niet alle denktankleden konden daarop aanwezig zijn.
Geef ook jij je visie? Geef ook je mening over de zorg van morgen. Dialogeer mee op www.zorg2030.be.
ZORG 2030
DIALOGEER MEE
13
ZIEKTEBEELD
PROF. INGE GIES OVER OBESITAS BIJ KINDEREN EN ADOLESCENTEN
” Zwaarlijvige kleuters zijn geen uitzondering meer” Ongeveer een kwart van de Belgische kinderen heeft te kampen met obesitas. “Dat aantal blijft de laatste jaren gelukkig stabiel. Verontrustend is wel dat obesitas op steeds jongere leeftijd voorkomt,” zegt obesitasspecialiste Inge Gies van het UZ Brussel.
Pleidooi voor nauwe samenwerking met de eerste lijn om preventief op te treden
14
Vroeger zag prof. Gies op raadpleging vooral prille tieners, kinderen in de laatste jaren van de lagere school of de eerste jaren secundair onderwijs. Tegenwoordig zijn er ook peuters van twee, drie en vier jaar die met gewichtsproblemen kampen. “Dat baart ons het meest zorgen. We weten immers dat als overgewicht of obesitas op jonge leeftijd voorkomen, de kans veel groter is dat het overgewicht niet meer verdwijnt. De verklaring hiervoor ligt in de programmatie van de vetcellen van het lichaam die plaatsvindt in de eerste duizend dagen na de conceptie, dus ongeveer tot het tweede levensjaar. Hoe langer je overgewicht hebt, hoe groter de kans op complicaties op latere leeftijd. Daarbij denk ik aan hoge bloeddruk, hoge cholesterol, leverstoornissen en diabetes.”
Omdat het probleem eigenlijk best aangepakt wordt vooraleer een vrouw zwanger wordt, pleit prof. Gies voor een nauwe samenwerking met de eerste lijn om preventief op te treden. “We geloven sterk in de zogenoemde ‘stepped care’ waarbij een belangrijke taak is weggelegd voor de huisarts. We vertellen vrouwen die zwanger willen worden dat ze niet mogen roken en best geen alcohol drinken. We zouden daar moeten aan toevoegen dat ze een gezond gewicht moeten hebben alvorens aan een zwangerschap te denken. Misschien moet de overheid ook hier maar eens een campagne over voeren. Huisartsen hebben als vertrouwenspersoon van de patiënt een cruciale plaats in het bespreekbaar maken van de problematiek, om hen te wijzen op het
belang van een gezond gewicht vóór de zwangerschap. Ze kunnen hier optreden als een gezondheidscoach die de vrouw begeleidt op weg naar een zwangerschap.” “Wanneer een kind toch met overgewicht kampt, moeten huisartsen dat aankaarten bij de ouders. Een moeilijke taak,” beseft prof. Inge Gies. “Het komt er op aan de boodschap op een niet-beschuldigende manier te brengen. Ik besef dat opmerkingen over de levensstijl vaak moeilijk liggen, maar een proactieve aanpak is hier toch aangewezen. We moeten de ouders erop wijzen dat ze op korte termijn levensstijlveranderingen moeten doorvoeren omdat de kinderen anders een verhoogd risico lopen op allerhande medische complicaties.”
Prof. Gies ziet nog een aantal andere redenen die een goede aanpak van de problematiek bemoeilijken. “In dit soort gesprekken kruipt heel wat tijd, die financieel niet vergoed wordt. Ook voor de ouders is er een financiële drempel: dieet- en bewegingsondersteuning voor obese kinderen worden slechts beperkt terugbetaald. Dat doet heel wat ouders afhaken om deze optie te kiezen. Beweging is belangrijk om overgewicht te voorkomen of in te perken. Daar zitten we met een bijkomend probleem: er bestaan weinig of geen sportclubs voor peuters. Meestal is er pas een aanbod vanaf zes jaar.” Bariatrische chirurgie is voor prof. Gies een ultieme uitweg. “In heel uitzonderlijke gevallen staan we met de rug tegen de muur en is bariatrische heelkunde de enige uit-
Bariatrische heelkunde enkel als klassieke therapieën niet werken weg. De mogelijk negatieve gevolgen van de ingreep wegen dan niet meer op tegen de negatieve effecten van niet-ingrijpen. De klassieke therapieën werken voor hen niet meer. Vaak gaat het om kinderen die door allerlei omstandigheden door de mazen van het net wisten te glippen. Bijvoorbeeld een kind dat we voor het eerst op raadpleging zien wanneer het 150 kilogram weegt. In zo’n situaties is een operatie vaak de enige optie en zou die ook moeten worden terugbetaald,” besluit prof. Gies. FILIP CEULEMANS
15
COLUMN
Prof. Jean-Paul Van Bendegem gewoon hoogleraar aan de faculteit Letteren en Wijsbegeerte van de Vrije Universiteit Brussel. Hij is licentiaat wiskunde en doctor in de wijsbegeerte. Hij woont in Gent.
’t Had iedereen kunnen overkomen, ja toch? We lezen het iedere dag in de krant: de geneeskunde gaat met rasse schreden vooruit. Niet alleen worden meer en meer ziektebeelden onder controle gebracht, indien niet meteen geëlimineerd, maar het gezondheidsprofiel van een patiënt wordt zo precies in kaart gebracht dat het werkelijk maatwerk wordt. Zoiets kan je toch alleen maar toejuichen? En laat het duidelijk zijn, ik juich mee, maar tegelijkertijd knaagt er iets. De titel van deze column verwijst naar één van die zovele uitdrukkingen die we zo graag gebruiken om aan te geven dat niemand gevrijwaard is van kommer en kwel. En we kennen er een aantal: “’k Ben ik blij dat ‘k al zover geraakt ben en nog in goeie doen ook” of “’k Zou maar opletten als ’k u was, een ongeluk is rap gebeurd”. Het is kenmerkend dat ze allemaal een vorm van onzekerheid en onwetendheid over het eigen lot en dat van een ander uitdrukken.
"Ik juich mee, maar tegelijkertijd knaagt er iets" Dat heeft een belangrijk gevolg: we zien de verwisselbaarheid tussen ik en gij. Ik kan niet weten of mij niet zal overkomen wat jou overkomen is en daarin zijn we gelijk. Dat leidt, ik durf te hopen, vanzelf naar een idee van solidariteit. Nu ben ik
16
gezond maar wie zegt dat dat zo zal blijven? Dan is het wel goed te weten dat de gemeenschap klaar zal staan om mij bij te staan. Is het niet merkwaardig dat een vorm van onwetendheid hierin een cruciaal element vormt? En daar knelt nu precies het schoentje. De grote belofte die de geneeskunde van de toekomst mij voorhoudt is precies de herleiding van die onwetendheid, idealiter zelfs van haar verdwijnen. In die ideale situatie zal het zo zijn dat ik perfect weet hoe mijn levensloop er qua gezondheid zal uitzien. Niet erfelijk belast, goede constitutie, alle cognitieve capaciteiten tiptop, kortom, ziekte ken ik niet en zal ik niet kennen (mits ik enkele voorzichtigheidsmaatregelen in acht neem uiteraard). Mij zal het dus niet overkomen en het zal niet rap gebeuren en opletten moet ik niet doen. Het gevolg is dat daardoor de basis van de solidariteit verdwijnt en dat is ook een klank die we vandaag al vaak moeten horen. Waarom moet ik betalen voor de gezondheid van een ander? En zeker als die ander er slordig mee omspringt. Voor je het weet wordt ziek zijn een daad van ongehoorzaamheid! Deze gedachte, tussen haakjes, is niet nieuw want ze is op sublieme wijze uitgewerkt geweest in een roman van de Duitse auteur Juli Zeh onder de intrigerende titel “Corpus delicti”. Of mag ik het in mijn eigen woorden zo uitdrukken: onwetendheid kan soms helend zijn!
ACADEMISCH EN ANDER
NIEUWS Speelse kunst in het ‘KidZ Health Castle’
Het bijzondere gevoel in het ‘KidZ Health Castle’ wordt versterkt door de aanwezigheid van kunst. De kunstenaars Honoré d'O, Bart Lodewijks, Maryam Najd en Pascale Tayou hebben er speelse kunst gecreëerd die volledig geïntegreerd is in het nieuwe concept van het gezondheidskasteel. Het zijn creatieve toetsen waarvan er meerdere de fantasie en interactie met de kinderen stimuleren.
Honoré d’O
Polikliniek in Dilbeek is verhuisd
De polikliniek in Dilbeek heeft haar intrek genomen op een nieuw adres: Oudesmidsestraat 44 te 1700 Dilbeek. De nieuwe locatie is uitgerust voor een betere zorgverlening, is rustiger gelegen en er zijn meer parkeermogelijkheden. Deze polikliniek biedt een belangrijke meerwaarde voor zowel patiënten als artsen: zij verkleint de afstand tot zowel huisartsen als de verwijzende specialisten, het verlaagt de drempel naar het ziekenhuis en laat toe de zorgverlening nog meer te personaliseren. In de polikliniek worden echter geen patiënten opgenomen en worden geen invasieve onderzoeken uitgevoerd. Afspraken kunnen telefonisch worden gemaakt via dit nummer: 02 477 60 95.
Gezinnen een thuis geven Wanneer een kind in het ziekenhuis ligt, is het voor gezinnen vaak een heel moeilijke tijd. Het eerste Ronald McDonald Huis in België biedt een thuis aan gezinnen waarvan het kind in het ziekenhuis verblijft. Ouders, broertjes en zusjes zullen vlakbij het ziekenhuis kunnen logeren. Want een gezin moet samen kunnen blijven, vooral op moeilijke momenten. Op het terrein van het UZ Brussel is intussen de bouw van het huis gestart, vlak naast Villa Samson. Opening is voorzien in de lente van 2019.
Aangename plek voor mens en dier Sinds 1 december kan elke patiënt die opgenomen is in het UZ Brussel zijn eigen huisdier of een van de ‘villahonden of -katten’ in een huiselijke sfeer ontmoeten. Voorwaarde is wel dat zijn ziektebeeld contact met dieren toelaat en dat de behandelende arts daarmee instemt. In overleg met de arts kan de patiënt er ook therapeutische sessies met dieren volgen. Villa Samson werd mogelijk gemaakt dankzij de vrijgevigheid van meer dan 8000 mensen en bedrijven. Patiënten kunnen een kamer reserveren via www.villasamson.be
17
0151130.indd 1
20 jaar een oase van rust Naar aanleiding van de twintigste verjaardag van het dagcentrum TOPAZ verscheen het boek ‘and…’ met verrassende verhalen en foto’s van de ‘gasten’, want zo ontvangt TOPAZ de personen die er komen. Het boek illustreert mooi waarvoor het dagcentrum van het UZ Brussel van de VUB wil staan: een warme plek voor iedereen die geconfronteerd wordt met een ernstige, ongeneesbare ziekte. TOPAZ is ook een heldere edelsteen met veelvuldige snijvlakken die symbool staat voor openheid en respect voor anderen, ongeacht de kleur, afkomst, seksuele geaardheid, sociale status, … De bijdragen in het boek beschrijven de diverse aspecten van TOPAZ. mUZe GEEFT 5 EXEMPLAREN WEG Benieuwd naar de verrassende verhalen en foto’s van de ‘gasten’ van TOPAZ? Laat het de mUZe-redactie weten en maak kans op één van de 5 exemplaren van het boek door een mail te sturen naar muze@uzbrussel.be met ‘TOPAZ’ in het onderwerp.
UZ Brussel opnieuw vlot bereikbaar Op de Brussels Health Campus zijn de werken voor de aanleg van Tram 9 achter de rug. Dit betekent dat het ziekenhuis opnieuw vlot bereikbaar is voor patiënten en bezoekers, zowel met de wagen als met het openbaar vervoer. Het nieuwe plein aan de ingang van de campus werd intussen ingehuldigd. Patiënten en bezoekers zullen nu vooral in het ziekenhuis werven zien. Er wordt namelijk gebouwd aan een vernieuwde ziekenhuisomgeving. De uitbreiding van het medisch technisch blok is het grootste en meest ingrijpende bouwproject. Die werken zijn volop aan de gang.
Stomapatiënten nauwer opgevolgd Om de kwaliteit van de patiëntenzorg te optimaliseren en nog meer zorg op maat aan te bieden, is het UZ Brussel gestart met de uitbouw van een stomakliniek. Voortaan worden patiënten die een ingreep dienen te ondergaan voor een stoma uitgenodigd voor een preoperatief gesprek bij de stomaverpleegkundigen. Om de continuïteit van de zorg te garanderen en met het oog op een korter verblijf van de patiënt in het ziekenhuis, worden eveneens post operatieve stomaconsultaties voorzien.
ARCHITECTS &ARCHITECTS ENGINEERS &&ARCHITECTS ENGINEERS ENGINEERS
VK delivers fully integrated architecture and engineering services for demanding healthcare clients worldwide who want to invest in healing environments in a constantly evolving society where our quality of life is under stress. www.vkgroup.be
Nupraatikerover valt in de prijzen
UZ Brussel - The Landmark // VK services: masterplanning, architecture, structural engineering, infrastructure, building services, landscape design, interior architecture
Nupraatikerover is een chatbox die zich richt op minderjarige slachtoffers en getuigen van seksueel misbruik, mishandeling en verwaarlozing. Tijdens het elfde Vlaams Congres Kinder- en Jeugdpsychiatrie en Kinderpsychotherapie kreeg het team van Nupraatikerover een speciale erkenning via het behalen van de eerste prijs voor de voorstelling van hun werking. De jury loofde het innovatieve karakter van deze vorm van hulpverlening, het duidelijke kader inzake kernthema’s schuld en schaamte en de presentatie van dit initiatief van de Vertrouwenscentra Kindermishandeling. www.nupraatikerover.be
18 30/11/2015 14:39:45
Op bezoek in het ‘KidZ Health Castle’ Meer dan 500 bezoekers kwamen het ‘KidZ Health Castle’ van het UZ Brussel verkennen. Dit is de nieuwe naam van het kinderziekenhuis van het UZ Brussel. Daar schuilen een duidelijke filosofie en een duidelijk concept achter die tegemoet komen aan wat zorg voor kinderen vandaag hoort te zijn. Een kind is immers geen kleine volwassene. Een kinderziekenhuis hoort een eigenheid te hebben afgestemd op kinderen. Kijk hier even mee.
Jeudgauteu r Mar 'Het kasteelc De Bel leest voor u it van Theodo rus'
19
Prof. dr. Patrick Lacor
ETHISCHE REFLECTIE
is internist en voorzitter van de reflectiegroep voor biomedische ethiek van het UZ Brussel
Nipt vermeden Wie voor zwangerschap kiest, hoopt ongetwijfeld op een gezond kind. Maar bij die keuze hoort een risico, namelijk een aandoening bij het kind. Je kan stellen dat dit een zinloze overweging is. Het volstaat om Abraham Cowley te citeren, een 17de-eeuwse dichter, die zei dat het leven zélf een ongeneeslijke ziekte is, bovendien genetisch verworven. In de context van nieuw leven denken wij uiteraard niet zo. Naïef zijn wij evenmin: waar mogelijk worden alle medische kennis en technologie aangewend om ziekte te voorkomen, ook in ontkiemend leven. De niet-invasieve prenatale test of NIPT is er een voorbeeld van. Op een eenvoudige en veilige manier kunnen we al tijdens de vroege zwangerschap genetische afwijkingen bij de foetus opsporen. Een test die veilige prenatale screening mogelijk maakt, is zonder meer een aanwinst. Toch vraagt deze stelling enige reflectie.
Volg het ziekenhuis ook op twitter, facebook, Google+ en via de blog http://blog.uzbrussel.be www.facebook.com/UZBrussel en www.twitter.com/uzbrussel ( @uzbrussel )
Als het resultaat van de test dient als mogelijke indicatie voor vroege zwangerschapsafbreking, dan is het specifieke doel: preventie door abortus. Maar, prenatale genetische testing heeft ook een andere dimensie, namelijk het bevorderen van de 'reproductieve autonomie'. De zwangere vrouw krijgt immers de mogelijkheid zich voor te bereiden op de geboorte van een kind dat (misschien) een aandoening heeft. Dit houdt ook in: de vrije keuze om géén NIPT te ondergaan. Deze kan ingegeven zijn door de overtuiging dat men sommige aandoeningen niet ziet als een reden voor abortus, of door het a priori besef dat men de dwang van een te ingrijpende beslissing opgelegd door het testresultaat niet zal kunnen hanteren. De ethische discussie wordt nog moeilijker als een 'genoombrede NIPT' de standaard wordt. We zullen dan beschikken over een test die vroegtijdig informatie
Wat als … genoombrede NIPT de standaard wordt? geeft over het hele genoom van de foetus, en dus ook over het risico op multifactoriële aandoeningen die zich later al dan niet en in variabele graad van ernst zullen voordoen. Het kind dat nog moet geboren worden, kan alleszins niet deelnemen aan risicoafweging. Op dat ogenblik komt de reproductieve autonomie van de vrouw in botsing met het recht van het kind om niet te weten aan welke ziekten het later misschien zal lijden en om een keuze te maken. Want als men toch kiest voor abortus, heeft men dan vooral het recht op zelfbeschikking van het kind beknot, of heeft men eerder een leven vol miserie nipt vermeden?