UZ-magazine maart 2010

! is e at me Gr m e Ne

UZ

UZ-MAGAZINE is bestemd voor patiënten en bezoekers van UZ Leuven • campus Gasthuisberg • campus Lubbeek • campus Pellenberg • campus Sint-Pieter • campus Sint-Rafaël

MAGAZINE Verschijnt driemaandelijks, jg 26 - nr 1 - maart 2010

Verantwoordelijke Uitgever: Suzy Van Hoof, Herestraat 49, 3000 Leuven

Afgiftekantoor Aalst 1 - P509066

Dorp in de stad: de kraamafdeling

De kapster van het ziekenhuis

Ethische commissie: op zoek naar de grenzen Ilizarov: revolutionaire techniek

Ve r b l i j f v o o r f a m i l i e

¨¨¨¨¨ serviceresidentie

Wanneer u dicht bij uw familielid wilt overnachten, kunnen logies in campus Sint-Pieter voor u wellicht een oplossing betekenen.

Onbezorgd wonen en genieten

Het verblijf voor familie biedt u eenvoudig ingerichte ĂŠĂŠn- en tweepersoonskamers met ontbijt, aan de prijs van 18 of 10 euro per overnachting.

Vrijwilligers die op vaste tijdstippen aanwezig zijn, zorgen dat u zich thuis kan voelen, ook in moeilijke momenten.

( "%" "' ! ! !" # 2ha

• UZ Leuven campus Sint-Pieter - Brusselsestraat 69 - 3000 Leuven • Reservatie: tel. 016 33 70 04 tussen 8.30 - 12 uur en 14 -19.30 uur • Informatie: tel. 016 33 73 20

( " ! # ! " Leuven ( " ! # wensen ! " ! ! wassalon, ! privĂŠ-taxidienst, ! ! " " hulp, verzorging ( V & ! permanentie

,1Q)I2R'G$D*JHQ

( # & vrijheid ( ' animatie ( ! ! " kopen

*,( *(=21'+(,'6=25* (1 7(&+12/2

‡ ZRHQVGDJ PDDUW ‡ ]DWHUGDJ MXQL ‡ ZRHQVGDJ VHSWHPEHU WHONHQV YDQ X WRW X

Ên van onze Interesse in Ê bacheloropleidingen? professionele ‡ %LRPHGLVFKH WHFKQRORJLH ODERUDWRULXP ‡ &KHPLH 7 HPHQW $66,67$1 ‡ P(',&$/ PDQDJ IRUPDWLFD ‡ 7RHJHSDVWH LQ ( ‡ 9(53/((*.81' GLHHWNXQGH ‡ 9RHGLQJV HQ

Nieuw: Wellness-centrum voor lichaamsverzorging, massage, manicure, pedicure, aroma-therapie, dieetadvies, infraroodsauna, ‌

2 UZ-magazine - maart 2010

HXYHQ EH

!!! ZZZ NKO Š persuado.be

Service-residentie Ter Korbeke Oudebaan 106 - 3360 Korbeek-Lo Tel.: 016/46 39 25 www.terkorbeke.be

‡ 952('.81'(

Gezondheidszorg en Technologie Herestraat 49 3000 Leuven

6 16

inhoud

UZ-magazine

6 Ilizarov: revolutionaire techniek bij botcorrecties In campus Pellenberg is sinds 1989 het Ilizarov-centrum gevestigd. Het is gespecialiseerd in verlengingen en correcties van de ledematen door middel van uitwendige fixaties.

12 Commissie medische ethiek zoekt de grenzen Elk ziekenhuis in ons land is verplicht een ethisch comité in te stellen. UZ Leuven had er in 1975 al een, lang voor de wettelijke verplichting er in 1994 kwam. De commissie adviseert artsen bij de ethische omkadering van hun medisch handelen.

16 Vroege diagnose en opvolging belangrijk bij mucoviscidose Mucoviscidose is een levens­ bedreigende erfelijke ziekte waarbij de longen en de spijsvertering ernstig gestoord zijn. Met nieuwe medicijnen

UZ-MAGAZINE Jaargang 26, nummer 1 (maart 2010) Kwartaalblad voor patiënten, familie en bezoekers van UZ Leuven campus Gasthuisberg, Lubbeek, Pellenberg, Sint-Pieter en Sint-Rafaël

12 28 22 20

probeert men het basisdefect te herstellen dat muco veroorzaakt.

Het Leuvense referentiecentrum mucoviscidose is deel van een Europees onderzoeksnetwerk dat die nieuwe medicijnen sneller bij de patiënt wil brengen.

20 Het kapsalon: een beetje thuis in het ziekenhuis Ze zien er op het eerste gezicht uit als verpleegkundigen, maar ze zijn de kapsters van UZ Leuven. Want ook in het ziekenhuis willen de patiënten dat hun haar goed zit. En het bezoek aan het kapsalon is voor hen ook een stapje uit de ziekenhuiswereld.

22 Mammografie is basis voor borstonderzoek Een mammografie (een RX van de borsten) is een standaardprocedure bij de tweejaarlijkse controle voor borstkanker. Naast dat specifieke

röntgenonderzoek zet men bij medische beeldvorming ook echografie en magnetische resonantie (MR) in. Een overzicht van de diverse diagnostische technieken.

28 Dorp in de stad: de kraamafdeling Het voorjaar is een periode van nieuw leven in de natuur. Nieuw leven is er ook op de kraamafdeling van UZ Leuven. Jan van Rompaey liep er rond en praatte met jonge ouders en grootouders.

vaste rubrieken 4 Journaal: Berichten over en uit UZ Leuven 5 Woordje van de pastor 10 Columns van Clara Vanuytven ...

22 ... en van Kris Gelaude 30 Funpagina - voor de jonge UZ-magazine-lezers

redactieadviesraad: dr. Koen Bronselaer, Jan Etienne, Katja Genné, Ludo Govaerts, prof. dr. Marie-Christine Herregods, prof. dr. Diethard Monbaliu, prof. dr. Peter Reynders, Suzy Van Hoof, Ad Van Poppel, Clara Vanuytven, Jan Verhaeghe en prof. dr. Chris Verslype eindredactie: Katja Genné hoofdredactie: Suzy Van Hoof redactieadres: UZ Leuven, dienst communicatie, Herestraat 49, 3000 Leuven, tel. 016 34 49 55, uzmagazine@uzleuven.be Reclameregie: B-Net, Bie Van Cleuvenbergen, voor DECOM, Stationsstraat 108, 2800 Mechelen, tel. 016 63 20 65, bie@b-net.be Foto’s: Jan Locus en Geert De Keyser productie: DECOM NV, Stationstaart 108, 2800 Mechelen, tel. 015 65 28 52 vormgeving: Dirk Declerck, DECOM projectopvolging: Sabine Rosseel, DECOM verantwoordelijke uitgever: Suzy Van Hoof, Herestraat 49, 3000 Leuven copyright: overname van artikels of gedeelten daarvan wordt toegestaan na overleg met de redactie en met vermelding van de bron

UZ-magazine - maart 2010

3

uz journaal

Nieuws uit UZ Leuven

Website over chemotherapie vernieuwd

V.U.: Suzy Van Hoof, dienst communicatie, UZ Leuven, Herestraat 49, 3000 Leuven / Ontwerp & realisatie: dienst communicatie UZ Leuven

UZ Leuven heeft onlangs de website www.chemotherapie.be vernieuwd. Op de site stelt men patiënteninformatie die in huis is, beschikbaar voor patiënten, zorgverleners en andere geïnteresseerden. Op de site kun je algemene informatie over chemotherapie en andere celremmende geneesmiddelen vinden, naast advies over omgaan met de therapie en de nevenwerkingen en behandelingsspecifieke informatie (verloop en nevenwerkingen bij de verschillende behandelingen). Met de vernieuwing van de site speelt men in op de behoefte aan informatie over chemotherapie in de samenleving. Vorig jaar kregen meer dan 3 650 patiënten in het Leuvens kankerinstituut (LKI) van UZ Leuven een behandeling met chemotherapie of met een andere celremmende systeemtherapie. Zo’n therapie betekent dikwijls een sprong in een onbekende wereld. Sommige patiënten gaan actief op zoek naar informatie. Ze willen ��� immers antwoorden op de vragen die de behandeling oproept. Maar niet altijd geven hun informatiebronnen correcte en betrouw��? bare informatie. Andere patiënten zoeken dan weer minder actief naar informatie, maar hebben evenzeer ondersteuning van professionele zorgverleners nodig om op een goede manier met chemotherapie en de gevolgen van de behandeling te leren omgaan. Goede informatie over hun therapie kan voor chemotherapiepatiënten juiste kennis en een beter zelfzorggedrag betekenen, alsook therapiegerelateerde symptomen en emotionele stress ten gevolge van de behandeling verminderen.

De website is een initiatief van het Cyztra-project, een project van het Leuvens kankerinstituut dat financiële steun genoot van Kom op tegen Kanker, de campagne van de Vlaamse Liga tegen Kanker (VLK). De website startte in 2004 met als doel het realiseren van correcte, betrouwbare en gerichte informatie voor de volwassen chemotherapiepatiënten van het Leuvens kankerinstituut. � algemene informatie over een behandeling met chemotherapie en andere celremmende geneesmiddelen

� (zelfzorg)adviezen die kunnen helpen om met de behandeling en de mogelijke nevenwerkingen om te gaan

� behandelingsspecifieke informatie: informatie over de samenstelling, het verloop en de mogelijke nevenwerkingen per therapie

Contacteer chemotherapie@uzleuven.be.

Deze website is een realisatie van Cyztra, een project dat kadert in het Leuvens Kankerinstituut (LKI) met financiële steun van Kom op Tegen Kanker, de campagne van de Vlaamse Liga tegen Kanker (VLK).

Stuur eens een e-card Stuur via e-mail een elektronische wenskaart naar een familielid, een vriend of kennis die in UZ Leuven verblijft.

Bijvoorbeeld ter gelegenheid van een verjaardag, van een blijde gebeurtenis op de kraamafdeling of gewoon om die persoon beterschap te wensen en een hart onder de riem te steken. Hoe? Surf naar www.uzleuven.be en klik de elektronische wenskaart aan. De kaart wordt in kleur afgedrukt en (op werkdagen) verstuurd met de interne UZ Leuven-post. De naam en woonplaats van de patiënt moeten wel ingevuld worden. En natuurlijk kunt u er ook een persoonlijke boodschap bij zetten.

4 UZ-magazine - maart 2010

Kunst in het ziekenhuis In de periode tot 25 juni lopen er twee tentoonstellingen in het kader van ‘Kunst in het ziekenhuis’ in campus Gasthuisberg. Van 8 maart tot 30 april is er een groepstentoonstelling van schilderijen van Daniëlle Matthys, Mia Van Bael, Annemie Meulemans, Hilde Maenen, Magda Heirbaut, Martine Vanfleteren en Rachelle Wauters. Zij zijn vriendinnen die wekelijks samenkomen en opleiding volgen bij het Atelier Jos Van Moorhem, een van origine Leuvense kunstenaar, wiens werk getypeerd wordt door intellectuele ironie.

Op 3 mei start de tentoonstelling van de werken van Swa Van Dael. Hij is een schilder van wie het werk moeilijk te catalogiseren valt. Beschrijvingen als surrealistisch, expressionistisch, ruwe kunst en psychedelisch lijken onvoldoende om zijn werk te typeren. Zijn schilderijen zijn het resultaat van reflecties, gevoelens, emoties en interne opwel­ lingen. Hij klaagt onrecht in onze tijd aan, maar staat ook open om het positieve en de schoonheid te bejubelen.

De werken zijn te bewonderen in de grote gangen op de eerste verdieping van campus Gasthuisberg.

Parallellepipeda, Tussen Kunst en Wetenschap’ in M In M van Museum van museum in Leuven loopt nog 25 april de tentoonstelling ‘Parallellepipeda, Tussen Kunst en Wetenschap’. De expositie is het resultaat van een samenwerking tussen een aantal vooraanstaande hedendaagse kunstenaars en wetenschappers verbonden aan de K.U. Leuven en aan UZ Leuven. Uitgangspunt is: ‘Wat gebeurt er als kunst en wetenschap elkaar ontmoeten?’ Het idee erachter is volgens ‘M’ dat “... kunst niet als illustratie van wetenschap mag dienen of omgekeerd, maar dat beide functioneren als evenwaardige katalysatoren. Zowel kunstenaars als wetenschappers worden via dit project in staat gesteld om nieuwe terreinen te verkennen. Voor de wetenschappers geldt daarbij dat zij de kans krijgen om wetenschappelijk relevant onderzoek te doen op de grensgebieden van hun discipline waarvan financiering niet voor de hand ligt. Omgekeerd kunnen kunstenaars gebruikmaken van technieken en knowhow die meestal buiten hun bereik liggen.” De kunstwerken en wetenschappelijke opstellingen tonen hoe kunstenaars reageren op wetenschappelijke inzichten, maar ook hoe wetenschappers beïnvloed worden door artistieke inzichten. De titel van de tentoonstelling verwijst naar een wiskundig model, het parallellepipedum. Dat is een evenwijdige, maar dynamische structuur.

Daarmee symboliseert men de samenwerking tussen werelden van kunst en wetenschap.

De kunstenaars die aan het project meewerken, zijn Anne-Mie Van Kerckhoven, Ruth Loos, Wendy Morris, Carl Van Eyndhoven, Ronny Delrue, Nick Ervinck en Koen Vanmechelen. De wetenschappers worden vertegenwoordigd door Géry d’Ydewalle, Johan Wagemans (Laboratorium voor Experimentele Psychologie), Koen Van Laere (Nucleaire Geneeskunde), Pierre Delaere (Experimentele Oto-rinolaryngologie), Jean-Jacques Cassiman (Menselijke Erfelijkheid) en Luc Vrielinck (Stomatologie, Ziekenhuis Oost-Limburg, Genk). Curator van de tentoonstelling is Edith Doove. M van Museum Leuven is te vinden in de L. Vanderkelenstraat 28 in Leuven. Het museum is van dinsdag tot zondag open van 11 tot 18 uur (donderdags tot 20 uur). ‘s Maandags is het gesloten. (Meer info op www.mleuven.be)

pastor WOORDJE VAN DE PASTOR

Fons Boey

Bloemen voor de kamergenoot …

V

Vorige week sprak in de bezoekersgang van het ziekenhuis een man mij aan die ik enkele maanden geleden verschillende malen in het ziekenhuis had bezocht. Hij was toen zowat ‘door het oog van de naald’ gekropen. Ik had hem zelfs eerst niet herkend.

Er ontspon zich een kort gesprek over hoe het nu met hem ging. Hij was goed hersteld en hij zag er inderdaad heel anders – beter – uit dan toen ik hem had zien liggen in dat bed. Hij was ook heel dankbaar, omdat zijn levenskwaliteit er sterk op was vooruitgegaan. En zie, nu kon hij zelf iemand komen bezoeken.

“Neen, niet iemand van de familie, maar Karel, weet je nog?”

Ik wist het niet meer. Maar Karel was een tijdje zijn kamergenoot geweest en ze hadden elkaar ‘gevonden’. Karel had hem heel erg geholpen in die moeilijke dagen na zijn operatie en achteraf was het contact gebleven. Meer zelfs, ze waren vrienden geworden.

Ze bezochten elkaar af en toe ook thuis “... en ook de vrouwen kunnen het goed met elkaar vinden”. Karel, die er toen niet zo erg aan toe was, was daarna wel wat blijven sukkelen en lag nu weer in het ziekenhuis.

Ik hoor wel eens meer dat patiënten die (toevallig) samen dezelfde kamer delen, niet alleen elkaar helpen op de kamer, maar ook later met elkaar contact blijven houden. Ze hebben dezelfde of gelijkaardige dingen meegemaakt en begrijpen elkaar gemakkelijker. Ze weten uit ervaring wat het betekent dat de spijsvertering niet terug op gang komt na een lange operatie, of hoe lang het duurt voor ze weer normaal kunnen stappen. Dat invoelend begrip van een lotgenoot kan soms zoveel deugd doen.

Natuurlijk loopt het niet altijd zo eenvoudig. Soms hebben zieken echt ‘last’ van hun kamergenoot omdat die ’s nachts nogal luid snurkt of omdat er, de eerste dagen na een operatie bijvoorbeeld, nog een heel aantal keren hulp van verpleging nodig is en men dan zelf ook telkens wakker wordt. Maar in de tweeënhalf

half jaar dat ik hier pastor ben, heb ik veel meer positieve verhalen gehoord van zieken die dezelfde kamer deelden: soms verrassend, soms ook ontroerend.

Iemand vertelde hoe haar vroegere kamergenote op de eerste verjaardag van haar operatie met bloemen aan haar deur stond. Regelmatig hoor ik van patiënten dat ze nog kaartjes sturen naar elkaar of elkaar eens bellen. Een collega vertelde me dat ze eens een vakantiekaartje had gekregen van twee kamergenoten uit het ziekenhuis die achteraf, samen met hun respectievelijke echtgenoten, op reis geweest waren, terwijl ze voor hun ziekenhuisopname elkaar niet eens kenden.

Vriendschappen ontstaan vaak toevallig. Als mensen een hele tijd moeten liggen en hun wereld plots wordt begrensd door de vier muren van een ziekenkamer, dan denken ze wel eens uitdrukkelijker na over waar ze zo druk mee bezig zijn in het leven. Soms stellen ze dan vast dat ze eigenlijk veel te weinig tijd en aandacht besteed hebben aan hun echtgenoot of hun kinderen of kleinkinderen. Of hoe de contacten met de goede vrienden van weleer verdwenen zijn. Soms zijn ze heel blij verrast dat ze bezoek krijgen van mensen die ze helemaal niet verwacht hadden. “Ik had nooit gedacht dat mijn vrouw zo goed voor mij zou zorgen!”, vertrouwde een patiënt mij laatst toe. En misschien is die rust ondanks alles, wel het goede klimaat om meer open te staan voor de mensen rondom, zodat vriendschappen en wederzijdse zorg voor elkaar spontaner kunnen groeien. Het ziekenhuis heelt vaak veel meer dan het lichaam alleen.

In elke campus van UZ Leuven werkt een pastor. U kunt met een pastor contact opnemen via de verpleegeenheid of via het secretariaat van sociaal werk, tel. 016 34 86 20.

UZ-magazine - maart 2010

5

In UZ Leuven campus Pellenberg is sinds 1989 het Ilizarov-centrum gevestigd.

Het is gespecialiseerd in verlengingen en correcties van de ledematen.

Prof. dr. Johan Lammens leidt het centrum.

Orthopedie

Ad van Poppel

Ilizarov: revolutiona technniek bij botcor Soms zie je wel eens iemand lopen met een hele stellage rond zijn been.

In de meeste gevallen gaat het dan om een uitwendige fixatie van een botbreuk. Maar de persoon in kwestie kan ook een ander probleem aan de ledematen hebben. Bijvoorbeeld een te kort been of een bot dat een scheefstand vertoont of een draaifout heeft. In dat geval is het een uitwendige fixatie die door de Russische orthopeed G.A. Ilizarov in de jaren vijftig van de vorige eeuw is ontwikkeld. Zijn methode 6 UZ-magazine - maart 2010

was lang onbekend, omdat er weinig contacten waren tussen het westen en de toenmalige communistische Sovjet-Unie dat achter het IJzeren Gordijn lag. Maar ten tijde van de perestrojka en de glasnost in de jaren tachtig werd de methode via een Italiaanse arts in Europa bekend. In die periode was prof. dr.

Guy Fabry diensthoofd orthopedie in campus Pellenberg, hij woonde een presentatie van de methode bij en besloot die ook in UZ Leuven toe te passen. Prof. dr. Johan Lammens

was toen net assistent. “Ik zag het als een uitdaging en ben me er meer op gaan toeleggen. In 1989 werd ik staflid en toen is ook besloten er een nieuwe discipline van te maken.

Het is gegroeid enerzijds vanuit de kinderorthopedie, waar men te maken had met aangeboren misvormingen, en anderzijds vanuit ‘posttraumasituaties’, omdat er bij breuken soms helingsproblemen optreden.”

Inmiddels is het centrum van campus Pellenberg uitgegroeid tot het

Prof. dr. Johan Lammens (Ilizarov-centrum campus Pellenberg): ‘De Ilizarov-techniek is nogal een intensieve aanpak die veel tijd en mensen vergt’

grootste van het land en behandelt men er niet alleen patiënten uit eigen land maar ook uit Nederland.

Prof. dr. Lammens: “In het begin was het nieuw en werd ze ‘overal’ geprobeerd, maar heel snel werd het aantal centra gereduceerd. Het is een vrij intensieve aanpak die veel tijd en mensen vergt.” Niet iedere doorsnee orthopedische praktijk kan of wil daarom de Ilizarov-methode zelf toepassen en stuurt de patiënt liever door naar Leuven.

Verlengen Wat houdt de methode precies in?

Kernachtig gezegd komt het erop

ire recties

neer dat bij een misvorming het bot gebroken wordt, de bothelften aan een uitwendige structuur bevestigd worden en dat men die uitwendige fixatie kan manipuleren (draaien) zodat het bot een juiste stand krijgt.

Ook kan men het bot verlengen (bij groeistoornissen) of nieuw bot laten groeien als er bot weg is als gevolg van een ongeval of botinfectie. “De bedoeling van Ilizarov met de uitwendige fixatie was niet een breuk te stabiliseren. Zijn voornaamste bijdrage ligt in het veranderen van de stand en

in het kunnen verlengen van het bot”, zegt prof. dr. Lammens. “Je kunt een bot in de lengte uitrekken, het laten kantelen en laten draaien.” Het is geen methode die in UZ Leuven in de ‘acute’ traumatologie gebruikt wordt, bijvoorbeeld bij beenbreuken, wel in de ‘koude’ traumatologie, als er heringrepen nodig zijn om een breuk

het verdwenen deel op te vullen”, aldus prof. dr. Lammens. Hij illustreert dat met een model van zo’n fixatie met een scheenbeen. In het bestaande stuk creëert men een breuk en dan verschuift men het driekwart tot één millimeter per dag via de uitwendige structuur. In die kleine ruimte zal er botgroei ont-

‘Bottransport was zo nieuw.

Niemand had dat ooit gezien’ beter te laten herstellen.

Een toepassing is dan het zogenaamde bottransport. “Als er bot weg is als gevolg van een infectie of als gevolg van een ongeval, dan kun je – als het gaat om een beperkt defect – dat oplossen door een stukje uit het bekken van de patiënt te nemen en het erin te plaatsen. Dat kan niet als er een groter stuk (meerdere centimeters) weg of geïnfecteerd is. We zullen dan een stuk bot ‘toveren’ en vanuit het bestaande bot starten om

staan. En zo komt er langzaam maar zeker nieuw bot tot het andere uiteinde is bereikt.

Dat aangroeien van bot vergt tijd en om de tien dagen komt de patiënt op controle. De aanpassing van de uitwendige structuur doet hij zelf via een kliksysteem: één klik is 1/4 millimeter. En drie tot vier keer per dag klikken zorgt voor de aangroei. Elke veertien dagen komt er zo een centimeter bij. Een ontbrekend stuk van 10 centimeter vraagt dus 140 dagen.

Neoderm® € 55,-

Ontdek onze nieuwe producten The Original

Nu €

950,-

SUPER

MEDIC

ZIT- EN SLAAPCOMFORT

Oriënt Promo 2 motoren lift.

www.supermedic.be T 0495/54 55 60 UZ-magazine - maart 2010

7

Wat bij botkanker?

Kan de Ilizarov-aanpak om bot bij te laten groeien ook bij patiënten die lijden aan botkanker en daardoor een deel van het bot moeten missen?

Prof. dr. Johan Lammens stelt dat dat in theorie kan, maar dat het in de praktijk veel moeilijker is. De chemotherapie die de patiënten moeten ondergaan, is een ‘hinderpaal’. Door de chemo zal de celdeling sterk vertragen en zal daarom ook de botgroei veel langer duren. Vandaar dat men voor die gevallen vaker een prothese plaatst (als het gaat om een letsel dicht bij een gewricht) of met donorbot werkt.

Dezelfde techniek past men toe bij kinderen als er een groeistoornis wordt vastgesteld in het bot van een van de benen en er daardoor een verschil in lengte tussen de benen ontstaat. In een dergelijk geval zal men ingrijpen als er op een leeftijd van vijf of zes jaar al een verschil van vier centimeter ontstaat. Het kan zijn dat er tijdens de groei meerdere keren zo’n ingreep gedaan moet worden als er zich opnieuw een groeiachterstand voordoet.

Breuk Bij botmisvormingen zal men eveneens een breuk veroorzaken – een zogenaamde osteotomie. Dan doet men geen verlenging, maar wordt enkele keren per dag het bot een millimeter rond zijn as gedraaid of gekanteld tot de juiste stand is bereikt. In zo’n geval moet men aan een in principe gezond bot een beschadiging in de vorm van die breuk toebrengen. “Ja, maar we hoeven daarvoor maar een kleine insnede te maken. Opereren is overigens altijd schade toebrengen”, stelt prof. dr. Johan Lammens.

Is eenmaal de juiste positie bereikt, dan moet de breuk verder helen. “Je hebt dan nog bij benadering twee maanden nodig om die te laten ‘rijpen’”, zegt hij. Dan is de hele stellage rond het been niet meer nodig en kan men volstaan met een monofixatie (aan één zijde van het lidmaat).

In de praktijk gaat het erom dat de patiënten op de been blijven. Prof. dr.

Johan Lammens: “Vanaf de eerste dag na de operatie leren ze met die fixatie stappen. ‘s Maandags doen we de ingreep en op dinsdag leren ze rechtstaan. De spieren en gewrichten blijven zo actief en het lidmaat blijft goed doorbloed. De filosofie van 8 UZ-magazine - maart 2010

Ilizarov is ook om de functionele hinder zoveel mogelijk te beperken.

Mensen moeten met de fixatie maximaal kunnen functioneren.”

Theoretisch kan botverlenging ‘tot in het oneindige’, maar in de praktijk is er een fysieke limiet. Niet van het bot,

maar van de gewrichten en de spieren. Als men te ver zou gaan, dan zal bijvoorbeeld de achillespees stroever werken of de knie verstijven.

Soms voert men een verlenging uit aan beide benen, bijvoorbeeld wanneer er sprake is van ‘dwerggroei’ en de lengte van de persoon nog geen 1,40 meter bedraagt. “Zo iemand heeft niet alleen te korte benen, maar ook kromme ledematen. Die worden dan én rechtgezet én verlengd”, aldus prof. dr. Johan Lammens. Maar wat als iemand die klein van gestalte is (bijvoorbeeld 1,49 meter), normaal gebouwd en verder goed gezond is, komt vragen om een beenverlenging? Dan moet men nagaan hoe moeilijk die persoon het daarmee heeft. “Dat is iets dat onze psychologe moet uitkienen. Gaat het om iemand die twintig is en bijvoorbeeld door zijn gestalte geen vriendin

Vooral benen De Ilizarov-methode om botverlengingen uit te voeren gebruikt men vooral voor de benen. Bij korte armen is er minder sprake van een functioneel probleem.

Is de ene arm drie centimeter korter dan de ander, dan kan de patiënt redelijk normaal leven. Een verschil van drie centimeter tussen het ene en andere been leidt tot ongemakkelijker stappen en dan moet een schoen vaak al een extra dikke zool van 3 centimeter krijgen. “Ik denk dat we op al die jaren sinds 1989 nog maar zestig verlengingen van de armen gedaan”, aldus prof. dr.

Johan Lammens. De methode wordt wel vaker toegepast om botcorrecties en ‘bottransport’ in de armen uit te voeren of om problemen met breukgenezing aan te pakken.

vindt? Alleen als de psycholoog het licht op groen zet, zullen we een ingreep doen.”

Revolutionair Na meer dan twintig jaar ervaring met de Ilizarov-methode, stelt prof. dr. Johan Lammens dat de Rus Ilizarov een revolutionaire ingreep heeft uitgedacht. “Niemand kende het, niemand deed dat eerder. Ik heb geweten dat die man tijdens zijn speeches spontaan applaus kreeg.

Bottransport was zo nieuw. Niemand had dat ooit gezien.”

Hoewel ... Er is sinds begin 1900 gepoogd om botten te verlengen, onder meer door met gewichten te werken. En in de jaren zeventig was er een Duitser, ene dr. Wagner, die een soortgelijke methode had uitgewerkt. “Hij had een uitwendige fixatie om de botten te laten bewegen.

Maar hij had niet de filosofie van Ilizarov om het langzaam te doen.

Hij draaide de botten uit elkaar, legde er stukjes uit de bekkenkam bij

en zette er een plaat op. Maar bij een op de twee gevallen waren er verwikkelingen. De ­voorganger van prof. dr. Fabry had als diensthoofd orthopedie dan ook verboden die aanpak in UZ Leuven toe te passen.

Vijftig procent ­verwikkelingen was onaanvaardbaar. Maar met de methode van Ilizarov kon Fabry aantonen dat het ook zonder verwikkelingen ging.” w

Ontslag uit het ziekenhuis?

Landelijke Thuiszorg helpt gezinnen en bejaarden thuis Bel 070/22 88 78 of kijk op www.landelijkethuiszorg.be

AdvLT_09_UZmaga_185x136.indd 1

14/05/09 10:56

column Stap. Voor stap, voor stap, voor stap. column

M

“Moet je lang in het ziekenhuis blijven, opa?”

Een beetje verbaasd drentelde de jongen rond in de te grote kamer.

Opa zuchtte. Hij bromde iets van: “Iemand moet toch de ziekenhuiskassa vullen ...”

Dat antwoord leek het kind niet te begrijpen. Maar de boze ondertoon in de stem hoorde hij wel.

“Mag je hier dan geen leuke dingen doen?”

De man haalde zijn schouders op: “Dat hangt ervan af of je in een bed liggen leuk vindt?”

“Soms ...”, aarzelde de jongen. “Als ik naar school moet, dan is in bed liggen leuk. Maar op zondag is het saai.”

“Juist ja! En als je niet uit bed geraakt, dan is het rotvervelend!”

Het werd even stil in de kamer. Opa verlegde zich een beetje. Hij steunde op zijn ellebogen en keek het kind nieuwsgierig aan: “Is het goed weer buiten?”

Het kind haalde zijn schouders op. Hij kroop op de stoel bij het raam en gluurde naar buiten.

“Om te voetballen? Of om op de gameboy te spelen? ...”

Hij aarzelde. “Ik denk dat het regent.”

Dat antwoord leek opa wel aan te staan. Hij schoof het kussen onderaan tegen zijn rug zodat hij wat rechter kwam te zitten. “Gelukkig! Ik vind het maar niks om in bed te liggen als het goed weer is om te fietsen.”

“De zon schijnt maar een klein beetje”, zei de kleine man troostend.

“Ik heb nog niet eens uit het raam kunnen kijken.” zuchtte opa. “Is er wat te zien?”

Het jongenslijf boog zich voorover. Een neus drukte zich tegen het vensterglas.

“Dat hangt ervan af wat je wilt zien.”

“Wat bazel je nu?” Geërgerd wreef opa over zijn zere heup. “Kijk dan toch. Wat kun je zien?”

“Opa! ...” Het klonk verontwaardigd. “Kijken is niet hetzelfde als zien!”

Terwijl hij zijn ogen samen kneep, wees de jongen naar de lichtstreep langs het bed: “In de zon kan je een miljoen-ziljoen stofjes zien vliegen. Maar daarvoor moet je je ogen halfdicht knijpen. Zo! En ... als je de kleuren wilt veranderen, dan moet je hard, hard over je oogbol wrijven!” Zijn vingers bewogen als grabbelende garnalen.

“Maar doe het niet als je mama het ziet ...” Hij stopte abrupt omdat hij besefte dat hij iets raars gezegd had. Hij knipperde.

De grote vlek in het bed zei niets. Verbluft.

10 UZ-magazine - maart 2010

Clara Vanuytven

De jongen sperde zijn ogen weer wijd open en kneep ze terug dicht. Trok daarna met zijn wijsvingers zijn buitenste ooghoeken omhoog. Omlaag. En gluurde door de spleetjes. Zijn stem maakte een luchtsprongetje toen hij zei: “Buiten lukt het nog beter. Als je goed ... goed kijkt, dan zie je de insecten onder de bomen vliegen. Maar dan kun je wel de appels aan de takken niet zien. Want je moet kiezen wat je wílt zien. En dat is soms moeilijk, kiezen ...”

Opa keek zijn kleinzoon verbaasd aan.

“Kiezen wat je wilt zien? Waar heb je al die dingen geleerd? Zeker weer zo’n nieuwe onderwijsmethode?”

Dat begreep de jongen niet. Hij wees naar buiten. “Kijk!

Daar?”

Opa mopperde dat hij vanuit zijn bed helemaal niets zag, geen bomen, geen takken, niets ...

“Waarom kom je dan niet naar hier?”

De man in pyjama gromde. Een beetje zoals de wolf toen hij grootmoeder op wou eten. Hij zette zich op de rand van zijn bed. Sakkerend stak hij zijn voeten in een paar sloffen. Hij leunde voorover en tastte met zijn rechterhand naar zijn stok. Probeerde zijn gewicht te verplaatsen. Langzaam kwam hij recht. Het duurde even voor hij zijn evenwicht vond.

“Opa??”

“Geduld! Help me eens even tot daar!”

De jongen schoot te hulp. Hij ging naast hem staan, keek weifelend omhoog. Een zware hand zocht aarzelend naar de lage schouder. Voorzichtig schuifelden ze beiden naar het raam. Stap, voor stap, voor stap, voor stap.

Aan het raam tastte de man naar de vensterbank. Hij gaf zijn kleinzoon een duwtje in de rug.

“Schuif een beetje op, joh!”

“Jamaar ...”, protesteerde de jongen. “Ik wil ook naar buiten kijken!”

“Ja, ik weet het,” grinnikte opa schalks. Hij tuurde door het raam. Kneep zijn ogen halfdicht. Gluurde tussen zijn oogleden naar buiten, naar de spikkels en spatten en sterren tussen zijn wimpers. Hij keek naar zijn kleinzoon. En glimlachte. w

Clara Vanuytven is auteur en woont in Keerbergen. Ze schrijft graag voor kinderen en voor volwassenen die van een tikje humor houden.

ANDERS ZITTEN

‘Profiteer nog tot midden april van 10% korting op al onze zetels (op vertoon van deze advertentie)’*** ***niet cumuleerbaar met andere acties Wij blijven gemakkelijk bereikbaar tijdens de wegenwerken!

(50m naast kruispunt Westerlosesteenweg en Herentalsesteenweg) Voor de recentste informatie: bel ons op het nummer 014/54 55 11 Slaapcomfort – Relaxzetels De Bedstee – Ergorelax Dorp 78 – 2230 Herselt Tel.: 014/54 55 11 e-mail: info@debedstee.be www.debedstee.be

Open: ma-di-do-vr: 10 – 12.30 en 13.30 – 18u.

Zaterdag: 10 – 12.30 en 13.30 – 17u.

Gesloten op woensdag, zon- en feestdagen www.ergorelax.be

Elk ziekenhuis in ons land is verplicht een ethisch comité in te stellen. UZ Leuven had er in 1975 al een, lang voor de wettelijke verplichting er in 1994 kwam. De commissie adviseert artsen bij de ethische omkadering van hun medisch handelen.

Medische ethiek

Ad van Poppel

Op zoek naar de grenzen Begin 2010 kwamen UZ Leuven en de K.U.Leuven in het nieuws met een wereldprimeur: voor de eerste maal werd een luchtpijptransplantatie uitgevoerd die perspectieven biedt op lange termijn. Het team onder leiding van prof. dr. Pierre Delaere was erin geslaagd om twee veel voorkomende problemen bij dergelijke transplantaties te omzeilen. Een van de problemen bij luchtpijptransplantaties was het volledige herstel van de bloedtoevoer naar het nieuwe orgaan. Een ander probleem vormden de bijwerkingen van de medicatie om afstoting tegen te gaan.

Eerst plantte men de donorluchtpijp 12 UZ-magazine - maart 2010

in de onderarm in van de patiënt om de doorbloeding te herstellen.

Vervolgens verving het team het slijmvlies van de donorluchtpijp door wangslijmvlies van de patiënt.

Na acht maanden was de nieuwe luchtpijp voldoende lichaamseigen, kon gestopt worden met de medicatie tegen afstoting en kon de luchtpijp ingeplant worden in de hals.

Maar voor het team die ingreep kon uitvoeren werd het advies gevraagd van de commissie medische ethiek van UZ Leuven. Nieuwe of vernieuwende medische technieken of therapieën kunnen pas toegepast worden als de artsen hun casus goed hebben

kunnen beargumenteren bij de commissie. Ieder ziekenhuis is sinds 1994 bij wet verplicht een ethisch comité te hebben. UZ Leuven heeft dat echter al sinds 1975. Dat werd toen opgericht binnen de faculteit geneeskunde van de K.U.Leuven. Prof. dr.

Martin Hiele, voorzitter van de commissie medische ethiek: “Het ziekenhuis had in die tijd geen commissie, maar de commissie voor medische ethiek van de faculteit geneeskunde heeft in overleg met het ziekenhuis altijd de taak op zich genomen om te waken over de ethische aspecten van de patiëntenzorg.”

Prof. dr. Martin Hiele (voorzitter van de commissie medische ethiek): ‘Het is niet eenvoudig absolute en algemene antwoorden op te geven.’

Functies Wettelijk heeft een dergelijke commissie drie hoofdfuncties: nadenken over beleidsopties die met ethische aspecten te maken hebben, advies geven bij klinische studies en ethisch advies geven bij specifieke situaties (zoals bij de aangepaste luchtpijptransplantatie). UZ Leuven heeft voor de klinische studies een aparte toetsingscommissie ingesteld die nagaat of klinische studies (bijvoorbeeld naar de werking van een nieuw geneesmiddel) voldoen aan de wettelijke en ethische normen. Voor de andere ethische commissie – die men de ‘begeleidingscommissie’ noemt – zijn de overige twee taken.

Prof. dr. Martin Hiele zegt dat de commissie vragen krijgt uit verschillende hoeken: van de medische raad, van de directie, van individuele artsen (heel concrete vragen en ad-hocgevalbesprekingen) en van de leden van de commissie zelf. “Als we merken dat er veel vragen zijn over een bepaald onderwerp, dan geven we daar een grondiger advies over. Ook als er in de media veel over een kwestie wordt gesproken, kunnen we dat onderwerp op de agenda plaatsen.”

Vaak gaat het daarbij over onderwerpen die te maken hebben met het begin of het einde van het leven, maar het blijft daar zeker niet toe beperkt. Prof. dr. Hiele geeft als voorbeeld de zogenaamde preimplantatie genetische diagnostiek.

Na het bevruchten van een eicel in een laboratorium splitst die cel in meerdere cellen. Zo’n celklompje kan men onderzoeken op het al dan niet voorkomen van bepaalde afwijkingen. Men kan dan in principe het besluit nemen zo’n bevruchte eicel al dan niet in te planten. “We hebben in het recente verleden enkele malen daarover een vraag gehad, waarna we besloten hebben daar grondig over na te denken. Of neem euthanasie: als daarover in de maatschappij gediscussieerd wordt en als daarover

De waarden van de ethische commissie In het huishoudelijke reglement heeft de ethische commissie omschreven welke waarden men centraal stelt bij het bespreken van een vraagstelling: - de arts-patiëntrelatie als samenwerkingsrelatie - de bevordering van de menselijke persoon (de patiënt, de arts, alle betrokkenen in het medisch handelen) in al zijn dimensies en relaties - de erkenning van het unieke karakter van elke patiënt en elke hulpverlener - de erkenning van het wederzijdse vertrouwen binnen de hulpverleningsrelatie - de erkenning van een diepgaande maatschappelijke solidariteit - de christelijke inspiratie die motiveert tot een ethisch geladen onvoorwaardelijke inzet

wetgevende initiatieven worden genomen, moeten we erover nadenken hoe we daar in de praktijk mee omgaan. De wetgeving is er nu eenmaal, maar hoe passen we de wet toe? Stellen we bijkomende voorwaarden? Zijn we strikter dan de wet?”

De leden van de commissie hebben een gevarieerde achtergrond. Prof. dr. Hiele: “We hebben onder andere een ethicus en een jurist die in dat soort aspecten onderlegd zijn. De andere leden van de commissie zijn artsen en verpleegkundigen die al

logisch dat men in zo’n omgeving ook aan de grenzen komt van wat op therapeutisch vlak acceptabel is en te rade gaat bij de commissie. “Wat is de waarde van zo’n therapie? Als het over een nieuwe, risicovolle operatie gaat, dan moet er geen andere uitweg meer zijn”, aldus de voorzitter van de commissie. “Dat is een van de criteria die we hanteren: hoe uitzichtloos is de situatie zonder die bepaalde behandeling? Wat zijn de risico’s, welke nevenwerkingen kunnen er verwacht worden? Het is een afwegen van de proportionaliteit: wat is

‘Als je probeert absolute grenzen te stellen, loop je vast. De adviezen worden mee bepaald door concrete situaties’ langer interesse hebben voor ethische onderwerpen of mensen die door de jaren heen in de commissie een zekere expertise opgebouwd hebben.”

Waarde UZ Leuven heeft als universitaire instelling een opdracht om vernieuwend te werken (onder meer via onderzoek en onderwijs). Het is

de verhouding tussen de verwachte ‘winst’, het voordeel voor de patiënt ten opzichte van het verwachte risico? Deze afweging moet trouwens niet alleen voor een nieuwe behandeling gemaakt worden, maar ook voor elke gestandaardiseerde behandeling. Voor klassieke behandelingen kan en moet het medisch team deze afweging echter zelf maken.” De commissie medische ethiek gaat bij

www.haarwerken-dewit.be

Maatwerk en haartoevoegingen voor dames en heren  Specialisatie haarprotheses voor chemopatiënten  Ruim assortiment  Derde generatie haarwerkenspecialist

Willy Dewit LEI 6 - 3000 LEUVEN Tel. 016 22 60 41

Véronique Dewit HUIS- & ZIEKENHUISBEZOEK Tel. 0476 45 50 83 - 016 47 07 83

H A A R W E R K E N

L

E

U

V

E

N

Bezoek onze nieuwe website



UZ-magazine - maart 2010 13

Gewetensproblemen De ethische dimensie doet zich in een ziekenhuis vooral voor bij vragen bij het begin en bij het einde van het leven. Een patiënt mag een wens uitspreken in dat opzicht, maar dat betekent niet dat de arts, de paramedici of de verpleegkundigen die moeten inwilligen. Zij kunnen gewetensproblemen inroepen. Prof. dr. Martin Hiele (voorzitter van de commissie medische ethiek UZ Leuven): “Dat respecteren we. Een arts of een verpleegkundige kan nooit onder druk gezet worden om mee te werken aan een behandeling waar ze zelf problemen mee hebben. Een patiënt kan om euthanasie vragen, maar kan nooit een arts verplichten die ook uit te voeren. Een vroedvrouw kan zeggen niet mee te kunnen werken aan een zwangerschapsafbreking.”

de evaluatie ook na of het voorstel gedragen wordt door het hele team van artsen en verpleegkundigen. De informatie die aan de patiënt wordt gegeven, is eveneens belangrijk. Prof. dr. Hiele: “De patiënt moet goed op de hoogte zijn dat er eventueel nog niet veel ervaring met een bepaalde techniek is en dat het maar kan als er echt geen andere uitwegen zijn. We willen ook vermijden dat de patiënt of zijn familie iets eisen waar de artsen niet achter staan.” Dat kan bijvoorbeeld een spectaculaire maar nauwelijks bewezen therapie zijn waarover de patiënt of zijn omgeving op het internet iets heeft gelezen.

Soms kan er technisch wel iets, maar rijzen er ethische vragen. Prof. dr.

Hiele geeft als voorbeeld klonen van embryo’s. “Dat is technisch misschien mogelijk, maar mag je het ook doen? Wat klonen betreft is er een consensus: dat kan niet. Er zijn echter zaken die minder duidelijk zijn zoals geslachtsselectie bij ivf om het risico op bepaalde ziektes te verkleinen. Laat je dat nooit toe? Of alleen als er een vruchtbaarheidsprobleem is waarbij toch ivf noodzakelijk is?

Of ga je zelfs vermijden om op een normale manier zwanger te worden om de proefbuistechniek te kunnen gebruiken?”

Daarbij kom je op de maakbaarheid van het leven. Dat beaamt prof. dr.

Hiele. “Dat is een moeilijk evenwicht en het is niet eenvoudig daar absolute en algemene antwoorden op te geven. Je moet dat geval per geval bekijken. We maken geen lijsten over wat kan en wat niet kan. Als je pro14 UZ-magazine - maart 2010

beert absolute grenzen te stellen, loop je immers vast. De adviezen worden mee bepaald door concrete situaties.”

Maatschappelijke opvattingen kunnen bovendien wijzigen. Wat tien jaar geleden niet kon, zou nu misschien in bepaalde omstandigheden wel kunnen. En dan leidt soms, aldus prof. dr. Hiele, “... tot het schrikbeeld van geleidelijke normvervaging, wat men het hellend vlak noemt.”

Geloof UZ Leuven is verbonden met de K.U.Leuven, waarbij de K nog altijd voor katholiek staat. Komt dat ook naar boven in de beslissingen van de commissie medische ethiek? “Laat ons zeggen dat dat onrechtstreeks naar boven komt. Er wordt aan de leden niet om hun geloofsbrieven gevraagd, er wordt niet gekeken hoe katholiek je bent. Er zijn soms wat meer progres-

sieve en wat meer behoudsgezinde opinies, maar we proberen altijd tot een consensus te komen. Dan moet er – door iedereen – wel eens water bij de wijn gedaan worden”, aldus prof. dr. Hiele. “De leden hebben echter allen een vertrouwdheid met de christelijke traditie en sympathie voor dat gedachtegoed.”

Prof. dr. Hiele haalt er het huishoudelijk reglement van de commissie bij. Daarin staat de werkwijze van de commissie beschreven evenals de waarden die men centraal stelt. Daar staat ook de christelijke inspiratie bij vermeld (zie kader). Dat gaat dan niet per se om het volgen van de officiële standpunten van Rome of van ‘Mechelen’. Prof. dr. Hiele heeft de laatste jaren wel een zekere laïcisering binnen de commissie gezien.

“Vroeger werd uitdrukkelijker naar het geloofsaspect verwezen. We proberen tegenwoordig de christelijke waarden veeleer impliciet aan bod te laten komen.”

Ten slotte: de commissie medische ethiek kan adviezen geven, maar heeft geen autoriteit om die door te drukken. “Een advies heeft geen bindende waarde, noch voor de individuele arts, noch voor de directie. Wij worden niet onder druk gezet en proberen tot een onafhankelijk advies te komen. En de aanvrager doet er in principe mee wat hij wil.

In de praktijk wordt er toch hard naar geluisterd, zeker in een ad-hocbespreking. Als een arts een advies naast zich neerlegt, is dat uiteindelijk zijn verantwoordelijkheid. Hij hoeft zich niet tegenover de commissie te verantwoorden. Hij moet zich allicht wel binnen zijn eigen dienst kunnen verantwoorden”, stelt prof. dr.

Hiele. w

Opleiding Artsen krijgen in hun basisopleiding in het derde jaar het vak medische ethiek voorgeschoteld. Daaraan zijn seminaries gekoppeld waar in kleine groepen over specifieke ethische onderwerpen gesproken wordt. Prof. dr. Martin Hiele: “Ik werk mee aan dergelijke seminaries. Een van de voorbeelden die ik daarin geef, is iemand met een ernstige bloeding.

Hij blijkt een Getuige van Jehova te zijn die principieel bloedtransfusies weigert. Hoe ga je daarmee om? Later in de opleiding tijdens hun stages worden de studenten met de praktijk geconfronteerd en tijdens ‘terugkomdagen’ in dat jaar wordt geprobeerd feedback te geven rond ethisch gevoelige problemen die ze op hun stages meegemaakt hebben.

Tijdens de specialisatie er is eveneens ruimte voor dat aspect.” Eenmaal afgestudeerd moeten de artsen jaarlijks bijscholing volgen en ethische onderwerpen maken daar ook deel van uit.

SAMEN STERK IN ZORG Als academisch medisch centrum met hoofdaccenten op topreferente patiĂŤntenzorg, wetenschappelijk onderzoek en continue opleiding, wil UZ Leuven investeren in medewerkers.

Momenteel zoeken we (m/v)

VERPLEEGKUNDIGEN VOOR DE OPERATIEKWARTIEREN CAMPUS GASTHUISBERG – SINT-PIETER – PELLENBERG WAT JE FUNCTIE INHOUDT: Het operatiekwartier op campus Gasthuisberg bestaat uit 5 kernen en 22 operationele zalen. s *E WORDT INGESCHAKELD ALS OMLOOPVERPLEEGKUNDIGE EN ALS INSTRUMENTERENDE VERPLEEGKUNDIGE s *E WERKT IN EEN BOEIENDE HOOGTECHNOLOGISCHE OMGEVING MET TAL VAN UITDAGINGEN EN ZEER DIVERSE CHIRURGISCHE DISCIPLINES EN JE MAAKT DEEL UIT VAN EEN TEAM VAN VERPLEEGKUNDIGEN CHIRURGEN EN ANESTHESISTEN s *E WERKT IN EEN UUR SHIFTSYSTEEM MET WACHTFUNCTIES DIE JE OPNEEMT OP HET MOMENT DAT JE VOLDOENDE EXPERTISE BEZIT Het operatiekwartier oftalmologie op campus Sint-Pieter bestaat uit drie operatiezalen voor diverse oogheelkundige ingrepen, twee zalen voor cataractchirurgie en een post anesthesie zorgafdeling. s $E TAAKINHOUD IS GEVARIEERD AANGEZIEN JE ZOWEL ALS OMLOOP VERPLEEGKUNDIGE ALS INSTRUMENTERENDE VERPLEEGKUNDIGE EN ALS 0!:! VERPLEEGKUNDIGE ZAL FUNCTIONEREN $E INGREPEN GEBEUREN ONDER ALGEMENE REGIONALE EN LOKALE ANESTHESIE $E PATIĂ‘NTENPOPULATIE BESTAAT ZOWEL UIT KINDEREN ALS UIT VOLWASSENEN s $E UREN SITUEREN ZICH TUSSEN UUR EN UUR %R WORDT NIET GEWERKT OP WEEKEND EN FEESTDAGEN s .A VOLLEDIGE OPLEIDING WORD JE IN HET WACHTSYSTEEM INGESCHAKELD VAN VRIJDAGAVOND TOT MAANDAGMORGEN MET EEN FREQUENTIE VAN X PER JAAR Het operatiekwartier orthopedie op campus Pellenberg bestaat uit 6 zalen waar uitsluitend orthopedische ingrepen worden uitgevoerd. s $E TAAKINHOUD IS GEVARIEERD AANGEZIEN JE ZOWEL ALS OMLOOPVERPLEEGKUNDIGE ALS INSTRUMENTERENDE VERPLEEGKUNDIGE EN ALS 0!:! VERPLEEGKUNDIGE ZAL FUNCTIONEREN $E INGREPEN GEBEUREN ONDER ALGEMENE EN LOKALE ANESTHESIE $E PATIĂ‘NTENPOPULATIE BESTAAT ZOWEL UIT KINDEREN ALS UIT VOLWASSENEN s $E UREN SITUEREN ZICH TUSSEN UUR EN UUR %R WORDT NIET GEWERKT OP WEEKEND EN FEESTDAGEN %R IS GEEN WACHTDIENST Wij bieden je een intensief inscholings- en bijscholingsprogramma aan in combinatie met “training on the jobâ€?. Je krijgt als starter de tijd en nodige ondersteuning en begeleiding om je in te werken in de verschillende disciplines verbonden aan de kern.

WAT WIJ VRAGEN: s *E BENT BACHELOR OF GEDIPLOMEERDE IN DE VERPLEEGKUNDE s *E BENT EEN DYNAMISCHE VERPLEEGKUNDIGE DIE AUTONOOM KAN HANDELEN MAAR TEVENS GOED IN TEAMVERBAND KAN WERKEN s *E BESCHIKT OVER EEN GOED LEERVERMOGEN EN JE BENT GEMOTIVEERD OM CONTINU BIJ TE LEREN s *E KAN NAUWKEURIG EN EFl CIĂ‘NT WERKEN s *E BENT BEREID JE m EXIBEL OP TE STELLEN s *E BENT IN STAAT PROACTIEF TE HANDELEN s *E BENT STRESSBESTENDIG Interesse? !LS JE JEZELF HERKENT IN DIT PROl EL EN DE BOVENSTAANDE UITDAGING WILT AANGAAN SOLLICITEER DAN ONLINE VIA www.uzleuven.be/jobs OF STUUR JE SOLLICITATIEBRIEF MET CURRICULUM VITAE EN VERMELDING VAN HET VACATURENUMMER NAAR UZ Leuven, t.a.v. personeelsdienst, rekrutering en selectie, Herestraat 49, 3000 Leuven )NFO VIA TEL

I n p ro fe s s i o n e l e h a n d e n

Mucoviscidose is nog altijd een levensbedreigende erfelijke ziekte, waar bij 90 procent van de patiënten de longen en de spijsvertering van jongsaf ernstig gestoord zijn. Met nieuwe medicijnen probeert men het basisdefect te herstellen dat muco veroorzaakt. Sinds kort stuurt het Leuvense referentiecentrum mucoviscidose een Europees onderzoeksnetwerk aan dat die nieuwe medicijnen sneller bij de patiënt wil brengen.

Mucoviscidose

Dominique Joos

Vroege diagnose en opv zijn belangrijk In ons land lijdt minder dan 1 op de 2 500 personen aan mucoviscidose – dat zijn nog altijd 4 000 mensen.

Mucoviscidose is een erfelijke ziekte die meerdere organen treft, zegt prof. dr. Kris De Boeck, kliniekhoofd kinderpneumologie. “Hoewel de ernst van de ziekte per patiënt sterk verschilt, zijn bij 90 procent van de patiënten de longen en de spijsvertering van jongsaf ernstig gestoord. Er is een duidelijk verhoogd zoutgehalte in het zweet en patiënten hebben vruchtbaarheidsproblemen. Slechts 10 procent van de patiënten heeft een mildere vorm van de ziekte. Ze hebben bijvoorbeeld geen spijsverteringsstoornissen en er doet zich minder aantasting van de luchtwegen voor.”

Het verloop van de ziekte is inmiddels goed bekend, weet prof. dr. De Boeck. Twintig jaar geleden ontdekte 16 UZ-magazine - maart 2010

men het defecte gen (een stukje erfelijk materiaal dat aanwezig is in elke lichaamscel) dat mucoviscidose veroorzaakt. Intussen zijn al meer dan 1 500 verschillende fouten in het zogenaamde mucogen opgemerkt.

Dat mucogen bevat de code voor een eiwit dat verantwoordelijk is voor het transport van zout (en onrechtstreeks ook water) uit de lichaamscellen. Bij muco werkt dat eiwit niet of niet goed. Door een gebrekkig zouttransport bij mensen met muco krijg je in plaats van goed vloeibaar slijm, dat bijvoorbeeld vuildeeltjes uit de longen moet verwijderen, taai slijm dat een broeihaard voor infecties vormt.

“De infecties richten schade aan in de longen en die schade is onherroepelijk”, vertelt prof. dr. De Boeck. Ook een beschadigde pancreas kan niet hersteld worden. Om de verteringsenzymen die de pancreas bij gezonde

mensen spontaan maakt, te vervangen, nemen mucopatiënten voedingsenzymen bij elke maaltijd. Erger is longschade. “Longaandoeningen zijn de belangrijkste doodsoorzaak bij mucopatiënten”, benadrukt de Leuvense mucospecialiste. “Een vroege diagnose, opvolging en behandeling zijn dus ontzettend belangrijk.

Sport en beweging zijn heel goed.

Patiënten voelen zich beter en hun botten en spieren zijn in betere conditie. Maar sport kan de dagelijkse ademhalingskinesitherapie niet vervangen. Die moet de longen zo schoon mogelijk houden en het slijm zo goed mogelijk verwijderen. Dat gebeurt door medicijnen te vernevelen die de slijmen minder taai maken.

Samen met de kinesist maakt de patiënt de slijmen los, waarna ze makkelijker kunnen worden opgehoest.”

volging Als de longschade zo ernstig is dat de levensverwachting van de patiënt minder dan twee jaar is, kan de arts een transplantatie voorstellen.

Transplantatie geneest de ziekte niet en kan bovendien nieuwe verwikkelingen met zich meebrengen, maar het biedt de patiënt wel een nieuwe kans.

Diagnose Hoe vroeger de diagnose wordt gesteld en hoe intensiever de patiënt wordt behandeld en opgevolgd, hoe beter de resultaten. Daarom ijvert het Leuvense referentiecentrum voor een neonatale screening. “Pasgeborenen met mucoviscidose geven we een preventieve behandeling, zelfs als we nog geen probleem vaststellen. We weten welke problemen zich zullen voordoen. We weten dat uitdroging van het slijm een van de hoofdken

merken is van de ziekte. Dus vernevelen we meteen al producten die dat slijm minder taai maken. Al kunnen we deze jonge mucopatiënten nog niet genezen, we vertragen zo wel de aantasting van de longen en de pancreas.”

Terwijl de gemiddelde levensverwachting in de jaren 50 twee jaar was, is die nu opgelopen tot 37 jaar. Voor kinderen die nu geboren worden, zou dat zelfs 50 jaar zijn. Maar prof. dr.

Kris De Boeck windt er geen doekjes om: “We kunnen de ziekte nog niet genezen. Zelfs met de beste behandeling neemt de orgaanschade toe.

Naarmate patiënten ouder worden, zijn er meer verwikkelingen. Twintig tot dertig procent van de volwassen patiënten krijgt diabetes. De behandeling wordt zo steeds complexer: er wordt vaker antibiotica voorgeschreven, er zijn meer frequente ademhalingscrisissen, meer frequente aërosols met antibioticum, met ontstekingsremmers, ... Een jongvolwassen mucopatiënt heeft al gauw twee tot drie uur per dag nodig voor de volledige behandeling. En 35 pillen per dag nemen is geen uitzondering.”

Alle mucopatiënten bezoeken een referentiecentrum. Daar werken artsen, een diëtist, verpleegkundigen, kinesisten, een sociaal werkster en een psycholoog nauw samen. Door het feit dat de specialisten in zo’n centrum veel patiënten zien, kunnen ze de ziekte en alle zeldzame verwikkelingen ervan onmiddellijk herkennen. Dat snel herkennen door experts is zeer belangrijk om juist te behandelen en verdere orgaanschade te vermijden of te beperken.

België kent zeven referentiecentra voor mucoviscidose, waaronder een in Leuven. Het Leuvense centrum mucoviscidose is in 1999 opgericht

UZ Leuven decor voor langspeelfilm ‘Adem’ UZ Leuven is de afgelopen maand het decor geweest voor een groot aantal opnames van de langspeelfilm ‘Adem’. De laatste scènes werden op 20 februari ingeblikt. ‘Adem’ is het aangrijpende verhaal van twee mucoviscidosepatiënten die een moeizame vriendschap onderhouden tijdens hun herhaaldelijke verblijven in het ziekenhuis.

Met de medewerking aan de filmopnamen wil UZ Leuven bijdragen aan een juister beeld over mucoviscidose. Via de film leert het grote publiek immers een facet van de ziekte kennen en er begrip voor opbrengen. De film wordt in januari 2011 in de zalen verwacht.

ouder dan 18 jaar.” Prof. dr. Kris De Boeck staat aan het hoofd van het pediatrische mucocentrum. De volwassenenafdeling wordt al jaren geleid door longspecialist prof. dr.

Lieven Dupont. Jongvolwassen mucoviscidosepatiënten maken rond hun achttiende jaar de overstap van kindergeneeskunde naar de volwassenenzorg. In de afdeling voor volwassenen komen ook patiënten bij wie pas op latere leeftijd muco is ontdekt.

Zij moeten op latere leeftijd leren omgaan met een diagnose die tot voor kort bij kinderen gesteld werd.

‘We kunnen muco nog niet genezen, wel vertragen’ door prof. dr. Kris De Boeck en is inmiddels een centrum van wereldformaat. “We hebben in totaal 285 patiënten”, zegt Kris De Boeck. “Dat is een kwart van alle Belgische mucopatiënten. Bovendien hebben we een groot team van specialisten in alle domeinen, met een aparte kinder- en volwassenenafdeling. Meer dan 50 procent van onze patiënten is nu

Het Leuvense referentiecentrum heeft ook een sterk genetisch centrum en coördineert een intensief Europees onderzoeksnetwerk dat opgericht is om onderzoek sneller te laten vooruitgaan. Er is hoop dat medicijnen die inspelen op het basisdefect van het muco-eiwit het verloop van de ziekte drastisch zullen veranderen.

UZ-magazine - maart 2010 17

“Initieel hadden we gehoopt dat gentherapie snel resultaat zou opleveren�, zegt prof. dr. De Boeck, “maar dat is niet zo.� Gentherapie wil een gezonde kopie van het mucogen in de longen inbrengen, om zo het zoutwatertransport te herstellen en de cirkel van infectie, ontsteking en schade te doorbreken. “Maar ons lichaam is bijzonder gespecialiseerd om vreemd materiaal buiten te houden. Daarom is in de meeste landen gentherapie afgebouwd. Momenteel investeert vooral het Verenigd Koninkrijk nog veel onderzoeksgeld in.�

Prof. dr. Kris De Boeck (kliniekhoofd kinderpneumologie UZ Leuven): ‘Voor de verschillende vormen van muco worden nu medicijnen getest die erop uit zijn het basisdefect te corrigeren’

_

g

Nieuwe behandelingen De eerder genoemde 1 500 fouten (‘mutaties’) in het mucogen deelt men in in vijf mutatieklassen. “Weten welk gevolg een bepaalde mutatie heeft op de aanmaak van het eiwit is belangrijk in de zoektocht naar genezing�, zegt men. In klasse 1 vormt zich geen volledige eiwitketen. De keten is te kort en heeft geen functie.

Deze groep wordt de stopcodonmutatie genoemd.

Klasse 2 maakt een volledige eiwitketen, maar met een kleine fout.

Het controlesysteem in ons lichaam herkent de fout en breekt het eiwit af. In klasse 3 vormt zich een volledig eiwit dat op elk celmembraan zit waar het hoort, maar het wordt niet geactiveerd. Het chloorkanaal gaat niet open. Deze drie klassen komen overeen met het klassieke ziektebeeld waaraan de grote meerderheid van de patiĂŤnten lijdt.

Tien procent van de patiĂŤnten heeft een klasse 4- of 5-afwijking.

Bij klasse 4 is er een eiwit dat voor chloortransport zorgt, maar werkt het chloorkanaal niet goed. Ook bij klasse 5 is er eiwit, maar onvoldoende. Er zijn te weinig normaal werkende chloorkanalen. “Voor de verschillende vormen van muco worden nu medicijnen getest die erop uit zijn het basisdefect te corrigeren�, vertelt prof. dr. De Boeck. “Zo pakt het middel PTC 124 het klasse 1-defect aan. PTC staat voor ‘premature termination codon’ of een te vroege stop. Het medicijn leest over het stopcodon en zorgt ervoor dat er toch een volledig eiwit wordt gemaakt. Spectaculair is dat het medicijn ook werkt bij andere erfelijke ziekten met een stopcodon-

-%4 7%,+% +,!#(4 '!!4 5 3,!0%.

MET WELKE KLACHT GAAT U SLAPEN?

ijd NEK ereldw n WHOOFDPIJN/STIJVE le Gespannen worbevonekspieren anvaak aden verergerd r dandoor een e me slaaphouding en doorslechte disch geven e m kunnen aanleiding 0 0 75.0 tot spanningshoofdpijn.

Als alisten spedecinek niet goed wordt ondersteund gedurende de slaap, kan dat leiden tot pijn en stijfheid.

RUGPIJN Rugpijn en stijfheid worden vaak verergerd gedurende de nacht, vooral als de rug door de matras in een onnatuurlijke houding wordt gedwongen.

HEUPPIJN Pijn in de heupen kan toenemen door een harde matras en kan leiden tot een gevoel van ongemak en zelfs tot een ontsteking van het gewricht.

KNIEPIJN Een ontsteking in en rond de kniegewrichten kan leiden tot een gevoeligheid voor druk en aanraking. Om dit probleem op te lossen dient een matras op zelfs de lichtste plaatselijke druk te reageren.

FIBROSITIS Dit probleem wordt vaak verergerd door een slechte lighouding waardoor spanningen optreden in de rugen schouderspieren.

ARMPIJN Pijn, stijfheid en een tintelend gevoel in de armen wordt veelal veroorzaakt door een ontsteking van de nekzenuwen.

Deze klachten verergen door een slechte slaaphouding, vooral als de nek niet op de juiste manier wordt ondersteund.

TEMPUR Facts 1. Uw ruggengraat en gewrichten rusten in hun natuurlijke positie, waardoor snurken vermindert.

2. Het is klinisch bewezen dat het draaien en woelen ‘s nachts vermindert met TEMPUR matrassen en kussens.

3. Wereldwijd wordt TEMPUR aanbevolen door meer dan 75.000 medisch specialisten.

4. 95% van de TEMPUR gebruikers is tevreden of uiterst tevreden.

ISCHIAS Heupjicht, die optreedt achteraan het dijbeen en ter hoogte van de kuit tot aan de voet, kan verschillende maanden aanhouden. Een onnatuurlijke slaaphouding veroorzaakt.

PROBLEMEN MET DE BLOEDSOMLOOP Problemen met de bloedsomloop zorgen vaak voor gezwollen voeten en pijnlijke en stijve kuiten gedurende de nacht. De matras zou zacht genoeg moeten zijn om de contactdruk, die de bloeddoorstroming onderbreekt, te verlagen.

(HQ RQDIKDQNHOLMNH VWXGLH YDQ GULH PDDQGHQ LQ HHQ 'XLWV VODDSLQVWLWXXW WRRQW DDQ

TEMPUR verbetert bij 9 van de 10 mensen de kwaliteit van slapen aanzienlijk!

Orthopedische hoofdkussens en drukverlagende matrassen.

Een Duits slaapinstituut wilde het precies weten: “Hoe beĂŻnvloedt het visco-elastische en temperatuurgevoelige TEMPUR matras de slaapkwaliteit?â€? De conclusie was duidelijk en overtuigend: bij meer dan 90% van de testpersonen die op een TEMPUR matras sliepen, was de slaapkwaliteit verbeterd.

Wereldwijd aanbevolen door meer dan 30.000 medisch specialisten.

De TEMPURÂŽ Matrassen en Hoofdkussens worden wereldwijd aanbevolen door meer dan 30.000 artsen, chiropractors, fysiotherapeuten en osteopaten. Zij geloven rotsvast in de eigenschappen van het TEMPUR Materiaal om rug- en nekproblemen te verminderen en te voorkomen en in het feit dat de beste omstandigheden worden geboden voor een goede nachtrust.

Minder draaien en woelen:Changing the way the world sleeps.

Op een matras van TEMPUR wordt het gewicht en de beweging van uw lichaam perfect geabsorbeerd en gelijkmatig verdeeld, zodat drukpunten worden gereduceerd. Hierdoor vermindert de neiging om te gaan draaien tijdens de nacht. U heeft minder slaap nodig en u wordt uitgerust wakker.

UW ADVISEUR IN DE REGIO 2 U mW A D 7.000 toonzaal:

V I S E U R

I N

D E

R E G I O

Matrassen Bedbodems Boxsprings 2 Relaxzetels Salons PD YULM X X X X ĂŤ ]D X X X X ĂŤ ]R X X ĂŤ GRQGHUGDJ HQ IHHVWGDJ JHVORWHQ Eetkamers Jeugd- en slaapkamers

+$$&+7675$$7 9(/7(0 &(17580 ĂŤ 7 www.meubelen-patrima.be ĂŤ P woonideeĂŤn

T E M P U R - A U P I N G V I S I O N - L AT T O F L E X / W I N X - C A R P E D I E M

Meubelen PATRIMA 18 UZ-magazine - maart 2010

HAACHTSTRAAT 79

Mensen zijn niet perfect Elk van ons draagt een stuk of acht à tien fouten in zijn genoom. Die gaan over van generatie op generatie. Alleen als je partner dezelfde fout heeft, kan zich dat manifesteren bij de kinderen. In ons land is een op de twintig tot dertig mensen drager van het defecte mucogen. Als beide partners drager zijn, is er een kans op vier dat hun kind mucoviscidose heeft. Er is evenveel kans dat het kind de ziekte niet heeft en er ook geen drager van is.

De kans dat het kind drager is, is een op twee.

Er zijn inmiddels meer dan 1 500 fouten in het mucogen ontdekt, maar in routinetests worden alleen de 38 meest voorkomende fouten getest.

De hoop is dat in de toekomst elke pasgeboren baby op muco wordt getest.

De voordelen van neonatale screening zijn een vroege diagnose, een juiste behandeling en een nauwkeurige opvolging. mutatie. Dit beloftevolle medicijn is al getest in laboratoria, op cellen, muizen en ratten en in beperkte mate bij gezonde personen en kleine groepen patiënten met muco.

Het gaat nu de laatste fase (fase 3) in en wordt bij grote groepen mucopatiënten getest. De enige manier om betere behandelingen te ontwikkelen is om ze nauwkeurig te evalueren bij de patiënten.”

Voor klasse 2-mutatie is een corrector ontwikkeld, een soort van chemische chaperone die ervoor zorgt dat het lichaam het abnorma-

le eiwit niet markeert en afbreekt.

Prof. dr. De Boeck: “Op dit moment onderzoeken we of het middel werkt bij volwassen patiënten met muco. We gaan na hoeveel ervan in het bloed komt en of de patiënten het goed verdragen.

Behalve een corrector is waarschijnlijk nog een potentiator nodig omdat het geredde eiwit niet zo goed werkt als het natuurlijk voorkomend eiwit. (Een potentiator verhoogt de activiteit ervan.)

Patiënten met een klasse 3-mutatie zijn in België heel zeldzaam. We

kennen er slechts drie. Het medicijn dat we daarvoor onderzoeken heet VX 770 en is een potentiator voor het slecht werkende eiwit.”

Al is er vooruitgang, toch blijft prof. dr. De Boeck zoeken naar middelen voor nieuw onderzoek en voert het mucoteam de kwaliteitscontrole op.

“Het is nog altijd makkelijker voor de arts om een behandeling voor te schrijven dan voor de patiënt om ze te volgen. We kennen onze patiënten goed. We kennen hun broers en zussen, grootouders, ouders. Die ouders wil ik ooit kunnen zeggen dat muco een ernstige chronische ziekte is, maar dat hun kind er niet aan zal overlijden.” w

Vragen over muco?

Algemene info over mucoviscidose en nieuwe ontwikkelingen vind je op http://ecorn-cf.eu.

Voor praktische vragen over muco in België kun je terecht bij de ouder- en patiëntenvereniging op www.muco.be.

UNIEKE SCOOTERDAG 2 APRIL Te Kessel-lo - Platte-Lostraat 541 (CM) van 9u tot 17u

Speciale actievoorwaarden

Lukt 2 april niet, kom dan naar de scooteropendeurdagen in uw Thuiszorgwinkel in de buurt.

aanwezigheid van onze rolstoelverstrekkers met technisch en objectief advies

6-7-8 april te Leuven K.Leopold I-straat 34 016 31 44 70

ruime toonzaal met nieuwste modellen

13-14-15 april te Linter Sint-Truidensesteenweg 5 016 80 88 99

mogelijkheid tot proefrit

20-21-22 april te Boortmeerbeek Leuvensesteenweg 290 015 50 02 10

Bij afgifte van deze bon ontvang je bij aankoop van een scooter

-15%

Bij afgifte van deze bon ontvang je bij aankoop van een scooter op 2 april een aankoopbon van: € 75 bij aankoop tot € 2000 € 150 bij aankoop van € 2000 tot € 3000 € 250 bij aankoop vanaf € 3000 Enkel te gebruiken bij een volgende aankoop in onze Vivantia Thuiszorgwinkels.

Niet cumuleerbaar met andere kortingen/acties.

Actie geldig van 2 april t.e.m. 30 april 2010 in de Vivantia Thuiszorgwinkels te Linter, Sint-Joris-Winge, Boortmeerbeek en Leuven.

Niet cumuleerbaar met andere kortingen.

uz_scooteractie.indd 1

28-29-30 april te Sint-Joris-Winge Leuvensesteenweg 204 016 64 90 90 ma-di-wo-vr: 9u-12u30 * 13u15-17u30 do-za: 9u-12u30

www.vivantia.be

2/03/2010 UZ-magazine - maart 2010 19

8:21:39

Ze zien er op het eerste gezicht uit als verpleegkundigen, maar ze zijn de kapsters van UZ Leuven. Want ook in het ziekenhuis willen de patiënten dat hun haar goed zit. En een bezoek aan het kapsalon is voor hen ook een stapje uit de ziekenhuiswereld.

Kapsalon

Ad van Poppel

Een beetje thuis in het ziekenhuis Anja, Marleen en Heidi zijn kapster.

Op zich is daar niets vreemd aan, er zijn nog meer vrouwen die kapster zijn. Maar ze oefenen hun knip- en kapberoep uit binnen de muren van het ziekenhuis, in een kapsalon en aan het bed van de patiënten.

Marleen is al twintig jaar in UZ Leuven actief en zij knipt en kamt in campus Pellenberg en campus Sint-Pieter. Anja werkt eveneens twintig jaar in UZ Leuven als kapster en haar werkterrein is campus Gasthuisberg. Heidi is de jongste van de drie. Zij startte twee jaar geleden in UZ Leuven na haar opleiding en verdeelt haar aandacht over campus Gasthuisberg en campus Lubbeek.

Ze worden bijgestaan door een zestal vrijwilligers, die er onder meer voor 20 UZ-magazine - maart 2010

zorgen dat patiënten van de afdeling naar het kapsalon en weer teruggebracht worden.

Voor de patiënten is het feit dat er kapsters zijn meestal een verrassing.

Het is voor hen wat onverwacht.

Omdat de kapsters ook een uniform dragen dat lijkt op dat van verpleegkundigen, hebben ze soms de indruk dat het om verpleegkundigen gaat die de kapstersactiviteit ‘erbij’ doen.

Anja: “De patiënten zeggen ook dat het hier net als bij een kapper is. Dan zeggen we: ‘Dat zijn we ook!’. En dan reageren ze soms met: ‘’t Is toch goed gedaan ...’.”

Vertrouwd Het laten verzorgen van de haren

doet de meeste patiënten goed.

Anja: “Het valt op dat de mensen het kapsalon als iets vertrouwd ervaren, als iets van thuis. De meesten voelen zich bij ons ook even in een andere wereld. Ze lachen en maken plezier. Ze kunnen vooral eens genieten van het laten wassen van hun haren. Het is eens iets anders dan een soms pijnlijk onderzoek ...” Marleen zegt dat een bezoek aan het kapsalon voor de patiënten ook deugd kan doen als ze juist minder prettig nieuws gekregen hebben. “Dan voelen ze zich bij ons wat beter. Ze kunnen hier eens over andere zaken praten, over dagelijkse dingen.”

De kapsters zijn er niet alleen voor de vrouwelijke patiënten. Ook de

‘De meeste patiënten voelen zich bij ons ook even in een andere wereld.

Ze lachen en maken plezier’ Het kapstersteam van UZ Leuven: Anja, Heidi en Marleen

mannen laten graag hun haar in model brengen. De kapsters leren zeker de patiënten die wat langer in het ziekenhuis moeten verblijven, wat beter kennen. Dat is vooral het geval in campus Sint-Pieter, Lubbeek en Pellenberg.

De afspraken voor een haarverzorging maken de patiënten of hun familie via de verpleegkundigen van de afdeling. Op de afdelingen hangen ook kleine affiches die de service onder de aandacht brengen.

De kapsters werken deeltijds. Anja: “We proberen binnen de week aan een aanvraag te voldoen, zeker in campus Gasthuisberg. De patiënten verblijven daar minder lang en als ze aan hun haar denken, betekent dat meestal dat ze snel naar huis mogen. Dan willen ze nog even hun haar laten ver­zorgen.”

Aan bed Niet alle patiënten kunnen naar het kapsalon. De kapsters gaan dan naar hen toe. Het ‘productaanbod’ is dan echter minder uitgebreid. Een haarkleuring kan bijvoorbeeld niet aan bed, wel in het kapsalon. Zoiets vraagt immers meer tijd. “We heb

ben dan twee karren met ons materiaal, zoals een haardroger en verschillende producten”, zegt Heidi.

Hun verplaatsing naar de diverse afdelingen neemt tijd in beslag. Het kappen aan bed vraagt ook wel enige handigheid. Heidi ging in de beginfase met haar collega Anja mee om dat onder de knie te krijgen.

Soms moeten ze het haar verzorgen van patiënten in isolatie. Heidi: “Dat vergt ook meer tijd. Alles wat je mee naar binnen neemt, wordt eerst ontsmet en soms gebeurt dat ook als je zo’n isolatiekamer ver-

laat. We brengen dan zo min mogelijk materiaal mee en beperken ons tot knippen en brushen.”

Werken in een ziekenhuisomgeving kan soms minder plezierig zijn, zeker als het gaat om patiënten met wie het slecht gaat. “Je moet goed kunnen luisteren, maar je mag je niet laten meeslepen door je emoties”, weet Marleen. Toch is voor de kapsters het werk in het ziekenhuis aangenamer dan erbuiten, zeggen ze. “De patiënten zijn altijd heel dankbaar en tevreden.” w

Wanneer kunnen haren verzorgd worden?

De kapsters werken allen deeltijds in het ziekenhuis.

• In campus Gasthuisberg is er een kapster op maandag, dinsdag, woensdag en donderdag.

• In campus Pellenberg is er een kapster op dinsdag en woensdag.

• In campus Sint-Pieter is er een kapster op donderdag.

• In campus Lubbeek werkt de kapster op dinsdag (om de twee weken) en op woensdag.

De afspraken voor de kapster moeten via de verpleegkundigen van de afdelingen gemaakt worden

UZ-magazine - maart 2010 21

Vanaf hun 50e krijgen vrouwen een oproep voor een tweejaarlijkse controle voor borstkanker.

Het maken van een mammografie (een RX van de borsten) is dan de standaardprocedure. Naast dat specifieke röntgenonderzoek zet men bij medische beeldvorming ook echografie en magnetische resonantie (MR) in. Dr. André Van Steen, kliniekhoofd radiologie, legt de diverse diagnostische technieken uit.

Radiologie

Ad van Poppel

Mammografie is basis voor borstonderzoek Bij vrouwen is borstkanker met 33 procent het meest voorkomende gezwel. In de groep van 45 tot 70 jaar is borstkanker ook de belangrijkste doodsoorzaak. Daarom is vroegtijdig ontdekken zeer belangrijk, want er bestaat helaas nog geen test die het krijgen van borstkanker kan voorspellen. De enige uitzondering vormt een kleine groep vrouwen (vijf tot tien procent) die via een overerfbaar genetisch defect een zeer hoge kans maken op borstkanker. Voor die screening en de begeleiding van de behandeling van een borsttumor heeft men binnen de afdeling mammografie tegenwoordig verschillende technieken op het vlak van beeldvorming ter beschikking.

Om een tumor op tijd te ontdekken doet de Vlaamse Gemeenschap al sinds 2001 een bevolkingsonderzoek bij vrouwen tussen 50 en 69 jaar. Om 22 UZ-magazine - maart 2010

de twee jaar kunnen die vrouwen uit die leeftijdsgroep, bij wie tweederde van de tumoren voorkomen, kosteloos een mammografie laten maken.

De dienst radiologie van UZ Leuven heeft daarvoor een speciale erkenning en is een van de vijf centra in Vlaanderen die als screeningscentrum fungeren.

minder. “Een mammografisch apparaat is speciaal ontworpen en aangepast om die weke delen te tonen.

We kunnen daarmee tekenen van goed- en kwaadaardigheid zien.” aldus dr. Van Steen.

“Als er een letsel gevonden wordt, moeten we te weten komen wat de aard daarvan is. Daarvoor hebben

‘Een mammografisch apparaat is speciaal ontworpen en aangepast om weke delen te tonen’ Zo’n screeningsmammografie is een röntgenfoto, maar geen klassieke RX. Bij een klassieke RX kunnen de weke delen niet zichtbaar gemaakt worden. Botten zijn heel duidelijk te zien, maar spieren en weefsel veel

we de diagno­stische mammografie, waarbij we proberen dat letsel onder verschillende houdingen beter in het licht te stellen. Met een mammografie kunnen we echter niet alle afwijkingen vinden of kunnen we niet

Dr. André Van Steen (kliniekhoofd mammografie) en dr. Chantal Van Ongeval (adjunct-kliniekhoofd mammografie): ‘Als er een letsel gevonden wordt, dan moeten we te weten komen wat de aard daarvan is’

tot vetrijke borsten, waar mammografie beter is. Vetrijk of klierrijk heeft niets te maken met de grootte van de borsten. Jonge en zwangere vrouwen hebben meer klierrijke borsten, vrouwen die in de menopauze komen hebben meer vetrijke borsten.

Vandaar ook dat mammografie betere resultaten geeft bij vrouwen na de menopauze. Kleine verkalkingen, zogenaamde ‘microcalcificaties’, die het begin van een borstkanker kunnen zijn, ziet men eveneens beter met mammografie.

“Is er een letsel vastgesteld, dan moeten we weten of het goed- of kwaadaardig is. Dankzij de mammografie en echografie kunnen we al een heleboel aspecten van een letsel tonen die het vermoeden van goedof kwaadaardigheid versterken. Toch moeten we voor veel letsels zekerheid hebben van de juiste samenstelling voor er een therapie voorgesteld kan worden”, aldus dr. Chantal Van Ongeval, adjunct-kliniekhoofd.

Hiervoor gaat men dan over tot een naaldbiopsie, die meestal onder

Mannen en borstkanker Borstkanker is niet enkel een aandoening die bij vrouwen voorkomt. In zeldzame gevallen hebben ook mannen een kwaadaardig letsel in de borst. “Eén procent van de borsttumoren zien we bij mannen”, zegt dr. André Van Steen. “Van de 800 patiënten die op een jaar geopereerd worden, zijn er vier mannen. Er bestaat een grote kans dat een borsttumor bij een man berust op een erfelijk genetisch defect.” De onderzoeken die men doet om de tumoren op te sporen bij mannen zijn dezelfde als bij vrouwen.

echografische controle gebeurt. Soms gebruikt men een fijne naald, bijvoorbeeld om een cyste leeg te maken. Soms neemt men met een dikkere naald een klein stukje weefsel mee. Dat gebeurt altijd onder lokale verdoving. Nog dikkere naalden worden eveneens onder lokale anesthesie gebruikt om via een vacuümsysteem (stereotactische vacuüm naaldbiopsie) voornamelijk verkalkingen aan te prikken.

Therapie “Dat diagnostische is heel belangrijk”, zegt dr. André Van Steen,

altijd het verschil maken tussen een goedaardig of kwaadaardig letsel.

Wanneer er veel klierweefsel aanwezig is, zoals meestal bij jonge vrouwen het geval is, is het ook vaak moeilijk een juiste diagnose te stellen.”

Onderscheid De volgende stap is dan het maken van een echografie. Dr. Van Steen: “Met deze techniek kunnen we vrij goed een onderscheid maken tussen een goedaardige cyste en een vast gezwel. Ongeveer 90 procent van de gezwellen die we vinden, zijn goedaardig: een cyste is een typisch goedaardig en veelvoorkomend gezwel.”

Hij stipt ook aan dat het met een echografie makkelijker is om voor borsten met veel klierweefsel een letsel op te sporen. Dit in tegenstelling

UZ-magazine - maart 2010 23

Digitalisering De dienst mammografie is twee jaar geleden binnen campus Gasthuisberg verhuisd en daarbij is gestart met de digitalisering van de dienst. Men maakt steeds minder gebruik van de klassieke films, hoewel dr. André Van Steen stelt dat “... ze voor mammografie nog altijd een evenwaardig onderzoek vormen.” De digitale opnamen worden nu rechtstreeks naar een werkstation met speciale schermen gestuurd. Dat houdt in dat men veel sneller een beeld kan hebben van een borst. “Vroeger moest de film eerst ontwikkeld worden en daar moesten we op wachten”, aldus dr. Van Steen. “Nu kunnen we binnen een paar seconden de opname bekijken. Het aloude ontwikkelmachine en de lichtkast zijn dus gedoemd om te verdwijnen.”

Ook de nieuwe mammobiel, de mobiele ‘onderzoekskamer’ waarmee UZ Leuven in Limburg en in een groot gedeelte van Vlaams-Brabant ter plaatse gaat om vrouwen de kans te geven zich te laten screenen op borstkanker, heeft een digitale uitrusting.

“omdat men daarmee de therapie kan bepalen. Die techniek zetten we preoperatief in. De patiënt weet daardoor wat er gaat gebeuren. Op de afdeling mammografie kunnen we zo de patiënt helemaal voorbereiden op de chirurgie. Is er via de naaldbiopsie kwaadaardigheid vastgesteld, zal de chirurg besluiten tot een of ander type van operatie. Wanneer het letsel echter niet te voelen is, brengen we preoperatief onder lokale verdoving een draadje (een ‘harpoen’) door het letsel aan. Dat noemen we harpoenlokalisatie of ‘reperage’. Dat vormt, samen met de beelden, een leidraad voor de chirurg om

het letsel te verwijderen.” Het operatiestuk controleert men nadien met röntgenopnamen of echografie om te zien of het letsel wel degelijk werd weggenomen. “Die techniek wordt meer en meer toegepast, omdat men door de screening ook meer kleine letsels vindt. Men kan dan borstsparend opereren en men hoeft dan niet de hele borst weg te nemen”, aldus dr. Van Steen.

Een laatste techniek om de borst te onderzoeken, is de MR (magnetische resonantie). “Die techniek maakt gebruik van een magnetisch veld om het weefsel in beeld te brengen”, aldus dr. Chantal Van Ongeval.

Dr. Chantal Van Ongeval (adjunct-kliniekhoofd mammografie): ‘Dankzij de mammografie en echografie kunnen we al een heleboel aspecten van een letsel tonen die het vermoeden van goed- of kwaadaardigheid versterken.’

24 UZ-magazine - maart 2010

“Voor het onderzoek van de borst wordt er contraststof toegediend.

Door de injectie van contraststof kunnen we nagaan of een letsel sterk bevloeid is of niet. Als het sterk bevloeid is, moeten er een nieuwe mammografie en echografie volgen om zo de samenstelling van het letsel te kunnen bepalen. Het is namelijk zo dat er in het borstweefsel veel actieve zones zijn die niet kwaadaardig zijn en die dus geen verdere behandeling vergen.” w

Tomosyn ... wat?

Een recente techniek die mogelijk in de toekomst gedeeltelijk de klassieke mammografie kan vervangen, is de tomosynthese.

De dienst mammografie van UZ Leuven helpt momenteel mee aan de verdere ontwikkeling ervan. Dr. André Van Steen: “Met tomosynthese maakt men röntgenopnamen van de borst onder de vorm dunne ‘sneden’ (1 à 2 mm via een boogvormige beweging van de röntgenbuis).

Hierdoor kunnen de fijnste letsels beter gezien worden, omdat de verschillende structuren niet meer op elkaar geprojecteerd worden. Eén opnamesessie zou dan voldoende moeten zijn en misschien hoeft men de borst niet meer zo hard samen te drukken. Toch is er nog heel wat studie over nodig, om maar te zwijgen van de hoge kostprijs en de belasting van het informaticasysteem door de grote hoeveelheid beelden.”

Méér keuze, niet ver, en anders!

“Ergonomische” matrassen – lattenbodems – hoofdkussens – bureaustoelen – relaxzetels massagezetels – salons – kniestoelen - zit-en statafels – zitballen ...

Bedking-Ergopolis Leuvensesteenweg 338 - B - 3190 Boortmeerbeek Tel.: 015 52 03 60 t Fax: 015 52 03 62 t e-mail: info@bedking.be Open: 10u00 – 18u30 Zaterdag: 10u00 – 18u00 t Zondag: 14u00 – 18u00 t Dinsdag en feestdagen gesloten

www.bedking.be

Gespecialiseerde kinesitherapeuten helpen je graag ter plaatse het beste te kiezen voor je rug.

Slaap wel, zit wel!

column Zonder grote kosten column

Kris Gelaude

W

Wie overkomt het niet? Een tegenslag, je dagelijkse leven dat volkomen overhoop ligt. De zorgen overspoelen je. En uitgerekend op dat moment houdt de wasmachine het voor bekeken. Je hoofd staat er niet naar om nu ook dat nog op te lossen en een vriendin meent dat je het waskarwei maar beter aan haar kunt toevertrouwen. Onderweg met het vuile goedje krijg je op de koop toe ook een lekke band. En alsof dat nog niet genoeg is, blijkt een paar dagen later dat de microgolfoven het op zijn beurt laat afweten. De hele doos van Pandora in één adem over je uitgestort. Vroeger, toen wastobben nog op een houtvuur werden klaargestoomd en het woord microgolfoven door geen levende ziel gekend was, dacht men in zulke omstandigheden aan de kwade hand. Simpele medemensen, met duistere krachten – het kon je buurman zijn – konden zomaar het onheil bij je binnen smokkelen.

Maar ach, wellicht zijn er eenvoudige natuurwetten of kansberekeningen die zo veel toeval perfect weten te verklaren. En bovendien zijn we doorgaans niet zomaar van ons stuk te brengen door de kortstondigheid van apparaten die het leven toch bijzonder comfortabel kunnen maken. Bezeten als we zijn door de vooruitgangsdrang is duurzaamheid ons veel te saai geworden. In alles is een modetrend die seizoen na seizoen een nieuwe touch moet krijgen. Toen mijn ouders trouwden, beschikten ze over enkele stevig in elkaar gezette meubelen, wat praktisch huisgerief, een beste eetservies met bijbehorend glas, elkaar én het vooruitzicht dat, mits het juiste gebruik en een beetje zorg, dit alles wel hun leven lang zou kunnen meegaan.

Vandaag is het net omgekeerd. Waarom zou iets nog voor een lange levensduur ontworpen worden?

Vervangbaarheid is troef, zij het dan wel dat iedere nieuwe versie ook efficiënter en vernuftiger moet worden. En vooral economischer. Daarop is de helft van onze economie gebouwd. Op vluchtigheid en op verval.

Zelfs onze taal blijkt aan die evolutie onderworpen. Ze is sterfelijk geworden, ze brokkelt af. Geruisloos en met kleine beetjes. Woorden die generaties voorouders, door golven van beschaving heen, zich eigen hebben gemaakt, blijken aftands geworden. Ze maken plaats voor een codetaaltje waarmee je supersnel kunt com26 UZ-magazine - maart 2010

municeren. Je kunt voor de verstaanbaarheid ‘amechtig’ of ‘schabouwelijk’ maar beter uit je vocabularium gaan schrappen. En wat wil je vandaag wel aanvangen met begrippen als ‘deemoed’ en ‘ootmoed’, terwijl moed maar al te makkelijk aan beunhazen wordt toegeschreven.

Wie neemt zo’n woord nog in de mond? En ‘gedegen’ of ‘ordentelijk’, waarmee mijn moeder placht te wijzen op de degelijkheid waarmee wij onze taken hoorden te vervullen. Of ‘gestadigheid’, zoals van iemand die geleerd heeft dat hij het moet redden met wat het leven hem heeft toebedeeld en dat hij beter met vertrouwen voort kan doen en weinig achterom zien.

Soms heeft een mens dat ook wel nodig, dat soort standvastigheid, tijdloos en onaantastbaar. En zelfs die onvermurwbare traagheid die ermee gepaard kan gaan.

Al was het maar om, zonder grote kosten, weer adem te leren halen. Diep, heel diep en langzaam. En om tot het besef te komen dat dat misschien toch wel het eerste en het laatste is wat echt onmisbaar blijft.

Leve de traagheid dus! Leve de eigenzinnige traagheid waarmee de natuur haar gang gaat, gestuurd door een verborgen wijsheid die geen van ons ooit helemaal zal achterhalen. Leve de langgerekte traagheid van het water dat met vastberadenheid voorbijtrekt, om te verdwijnen in het onmetelijke van de oceaan. Leve de traagheid van het huifkarpaard, dat zich niets aantrekt van het kwebbelende gezelschap dat achter hem aanbolt, terwijl het altijd even zwijgzaam zijn dagelijkse weg gaat en deel wordt van het landschap. Leve de traagheid van de ondergaande zon, die mensen naar buiten lokt, die ze doet lachen en tuinen in bloei zet en zich dan stil achter de horizon terugtrekt. Leve de traagheid van de liefde die geduldig is en leert te wachten. Leve de traagheid van de lange adem. w

Kris Gelaude is vaste medewerkster van het weekblad Tertio, de uitgaven van UM-Brugge, Symposium en het Brussels Catechesehuis. Ze is ook auteur van het boek ‘Teder Asiel’.

Rugpijn? Zit of slaapproblemen?

Met ons advies zit, slaapt en werkt u beter!

Verhoog uw comfort met onze: aÊ lattenbodems, matrassen, hoofdkussens, comfortbedden,... aÊ zitkussens, relaxzetels, salons, zitbanken, stoelen,... aÊ bureaustoelen, zit- en stabureau‘s, zitkrukjes,...

Rug- en nekklachten?

Zit- en slaapproblemen?

R.S.I.?

De ergonomische lattenbodem in combinatie met de latex matras bezorgt u een gezonde nachtrust.

Relaxzetels op maat

Relaxkussen vanaf 69 Euro Dit salon is uitgerust met een rugvriendelijk comfortmechanisme.

Het biedt een correcte steun voor uw nek en rug in alle zitposities.

Een perfecte werkplekinrichting voor je rug!

Deze bureaustoel en in de hoogte regelbaar bureau zorgen voor een actief en gezond zitpatroon Relaxzetel met comfortfunctie HANDVERSTELBAAR: vanaf 544 Euro MET MOTOR: vanaf 856 Euro

Onze licentiaten lichamelijke opvoeding of kinesitherapie beantwoorden graag al uw vragen rond gezond zitten, slapen en werken in onze showroom.

Kom gerust eens proefliggen of -zitten!

GRATIS INFORMATIEBOEKJE VERKRIJGBAAR IN DE ZAAK.

Tervuursevest 30 • 3000 Leuven (a/d Naamsepoort, tegenover Delhaize, slechts 1 km van het ziekenhuis)

Tel. 016 29 45 63 • Fax 016 29 45 65 • E-mail: leuven@sit-and-sleep.be • www.sit-and-sleep.be Open: 10.00 u - 18.30 u. • za 10.00 - 18.30 u. • zo. 14.00 18.00 u. • Maandag gesloten • Zondagnamiddag open De advieszaak voor gezond zitten,

slapen en werken DE ADVIESZAAK VOOR GEZOND ZITTEN, SLAPEN EN WERKEN

Sit & Sleep Antwerpen Ernest Van Dijckkaai 1 2000 Antwerpen Sit & Sleep Leuven Tervuursevest 30 3000 Leuven Sit & Sleep Hasselt NIEUW! Genkersteenweg 299 3500 Hasselt

WEGENS VERBOUWINGEN GROTE KORTINGEN OP TOONZAALMODELLEN

Het voorjaar is een periode van nieuw leven in de natuur. Nieuw leven is er ook op de kraamafdeling van UZ Leuven campus Gasthuisberg. Jan van Rompaey liep er rond.

Zijn verslag uit de kraamafdeling.

Dorp in de stad

Jan van Rompaey

De kraamafdeling ‘Het blijft toch iets magisch’ Ik kom terecht in een mij onbekende wereld, de wereld van mensen die kinderen krijgen. Zelf heb ik helaas geen kinderen – we hebben ons daarmee in de loop der jaren verzoend.

Ooit heb ik voor ditzelfde blad een bevalling meegemaakt, in een hoekje van de kraamkamer, gewapend met een recordertje. Het was een jongen en toen het hoofdje tevoorschijn kwam, maakte zich een ongekende ontroering van mij meester: ik sta hier aan het begin van een nieuw leven, dacht ik, een nieuw mensje, 28 UZ-magazine - maart 2010

wie weet wat hem nog allemaal te wachten staat, hij zal liefhebben en haten en zelf kinderen hebben, misschien wordt hij heel gelukkig of juist niet ...

En nu beweeg ik mij geruisloos door de gang van eenheid 431, de kraamafdeling. Het is er ongewoon rustig, je hoort haast niets. Nu en dan ruist een verpleegkundige voorbij. Anders dan op andere afdelingen zijn de deuren van de kamers gesloten, soms hangt er een bordje met ‘Niet binnenkomen, baby wordt gevoed’.

Overal hebben jonge vaders met krijt en met onvaste hand kindernamen ingevuld: Shana, Elisabeth, Billy, Liam, Floris, Briek.

Veel bezoek, dat wel. In sommige kamers zitten wel tien mensen op stoelen en tafels, veel bloemen, knuffeldieren. Nog niet veel wenskaarten, want bijna alle kinderen zijn nog geen etmaal oud. Sommige jonge moeders liggen nog bleekjes in bed, weer anderen struinen opgewekt rond in de kamer, alsof er niets gebeurd is.

Maar er is wél iets gebeurd. Er is een kind geboren. Een nieuwe mens, dus.

Een doodgewone dag op eenheid 431. We stappen willekeurig vier kamers binnen.

Eliott We hadden de jonge vader, Thierry, al gekruist in de gang, met een blauwe koffer. Hij zit uit te hijgen naast het bed. Elodie (31) houdt het bundeltje stevig in de armen.

Ik zie alleen een weelderige zwarte haardos. Zonder twijfel hét gespreksonderwerp van de bezoekers: zovéél haar! De ogen van Elodie laten de kleine jongen niet los.

Elodie: “We zijn hier om middernacht aangekomen en om drie uur maakte hij zijn opwachting. Supervlot. ‘s Morgens was het vruchtwater gebroken, even dachten ze dat het loos alarm was. Maar toen heeft de baby doorgezet. Spannend!”

- Opluchting? Of een beetje bang?

Elodie: “Eigenlijk een beetje stress, maar positieve stress. Bij de eerste was het al goed gegaan. En het feit dat je hier in een groot ziekenhuis ligt, is een geruststelling: als er iets gebeurt, dan is er altijd wel een specialist in de buurt.”

Thierry: “Ik was erbij, maar ik heb bij momenten mijn ogen dicht gedaan en ik heb enige afstand gehouden. Ze heeft stevig in mijn handen geknepen. Het ergste was dat ik mij daar nutteloos voelde. Je kunt niks doen, behalve er zijn.”

Elodie: “Het blijft toch iets magisch.

Dat kind zit negen maanden in je buik, je voelt het bewegen en schoppen, en opeens ligt het in je armen.

We hebben het deze keer helemaal anders beleefd: bij ons eerste (nu drie jaar) wisten we eigenlijk niet wat ons te wachten stond. Op de zwangerschap en de geboorte waren we degelijk voorbereid, maar niet op die eerste levensjaren. We beseffen nu veel beter wat een kind in het leven verandert.

“Ik ben anesthesist. Ik ben hier opgeleid en ik heb ook een jaar chronische pijn gestudeerd, in campus Pellen­berg, de pijnkliniek, bij dr. Morlion. Dat jaar ben ik zwanger geraakt. Je moet dan erg voorzichtig zijn bij de bestralingen, ik heb dus geen scopies meer

gedaan. Nu werk ik deeltijds in de praktijk van een gastro-enteroloog in Brussel. Ze hebben al een tijdelijke vervanger gevonden en nadien kan ik mijn werk weer opnemen. Maar ja, twéé kinderen … Dat wordt moeilijk.”

- Denk je aan het feit dat dit kind voor een heel leven staat, met alles wat hem daarbij kan overkomen?

Elodie: “Jawel, en daarom vind ik dat je goed moet nadenken voor je drie of vier of meer kinderen op de wereld zet. Het is niet altijd een leuke wereld, ze zullen moeten vechten. Dan hoor je wel eens zeggen: ‘Als je veel kinderen hebt, zullen die later voor je zorgen’. Maar hoe zal de wereld er over vijftig jaar uitzien?”

Thierry: “Daar mag je niet te vaak aan denken, anders moet je in een hoekje gaan zitten en afwachten. We hebben het hier niet zo slecht.”

- Je ziet er uitzonderlijk fris en ontspannen uit.

wil wel eens jaloers worden als je te veel met de baby bezig bent.”

Flynn Het is druk in de kamer van Annelies (27) en Steve (29). Er worden pintjes uitgedeeld, de stemming is opgewekt. Opa heeft al wat op, zo te horen. Dat mag, hij heeft er een kleinkind bij. De ouders wonen in Lubbeek. Het is hun tweede kind, een tweede jongetje. Het kwam al na anderhalf jaar. Flynn.

Steve: “Dat is Iers en wil zeggen: roodharige zoon. We hadden die naam al voor we wisten wat die betekende, want Flynn is helemaal niet roodharig (algemeen gelach).”

Annelies: “Ik zocht op een website naar een zelfklever voor achter op de wagen en als voorbeeld stond er: ‘Flynn aan boord’. En ik vond dat meteen een mooie naam. Onze eerste kregen we pas na drie jaar.”

- Hoe anders is dit?

Annelies: “Helemaal anders. Bij een eerste kind gebeurt er iets vreemds, het duurt toch even voor het moederinstinct boven komt. Bij het tweede besef je wat het betekent en eigen-

‘Ik heb de hele nacht naar haar liggen kijken. En ik dacht: kijk nu, dat is mijn dochter …’

Elodie: “Ja maar, ik zal nog wel mijn klopje krijgen. Bij mijn eerste had ik last van de babyblues. Als ze huilde, maakte ik me meteen zorgen: waarom huilt ze nu, wat heb ik toch verkeerd gedaan? Het is gebeurd dat ik naar mijn man belde, omdat het niet meer ging. Maar ach, dat waait over.

Het was soms moeilijk, maar je vergeet dat allemaal. Je leert dat je niet te veel naar raadgevingen en tips moet luisteren en dat je gewoon moet steunen op je eigen intuïtie.”

Thierry: “Een arts denkt ook meteen aan het ergste, dat komt door haar opleiding. Maar het is goed dat je jezelf véél vragen stelt.”

- Wanneer komt het zusje kijken?

Elodie: “Straks, na school. Ik kijk ernaar uit, want dat is toch niet niks, die eerste kennismaking met een broertje dat niet langer in de buik zit.

We zullen zien dat we onze aandacht goed verdelen, want een ouder zusje

lijk voelde ik me er veel beter bij. Ik heb nu zelfs een schuldgevoel tegenover het eerste: toen duurde het even voor we het écht accepteerden, bijvoorbeeld. We reageerden anders.

We waren zelfs bang om het kind op te pakken.”

Steve: “Schuldgevoel is misschien niet het juiste woord. Maar nu beleven we alles veel intenser.”

- Wat voelde je bij de geboorte? Negen maanden in de buik, en opeens leggen ze een mensje in je armen.

Annelies: “Je rolt er in. Allerlei emoties gaan door je heen. Eigenlijk vooral euforie.”

- Denk je niet aan de wereld waarin Flynn terechtkomt?

Annelies: “Niet in dat allereerste begin, juist door die euforie. Maar ik weet dat het zal gaan zoals bij onze eerste: je begint na enige tijd te beseffen wat hem allemaal te wachten staat, en je maakt het vaste voorneUZ-magazine - maart 2010 29

www.ankaonline.be

Kantoorsupplies Kantoormeubilair Copy Shop Artistiek Lederwaren Tassen & Koffers Luxe Schrijfwaren Cadeautjes

info@ankaonline.be

       

ANKA OFFICE PLANET Jennekensstraat 82 3150 Haacht Tel 016 55.00.70 Fax 016 55.00.71 OPENINGSUREN ma 13.30-18.30 di-vr 9.00-12.15 en 13.30-18.30 za 10.00-18.00 zondag gesloten 30 UZ-magazine - maart 2010

men om hem de beste kansen te geven.

Ik weet dat sommige mensen geen kinderen willen, omdat ze bang zijn voor wat hen te wachten staat. Dat is hun goed recht en als ze zo denken, is het ook maar best dat ze geen kinderen krijgen. Als je met dat gevoel kinderen op de wereld zet, dan heb ik medelijden met die kinderen.

Maar wij denken er anders over, we hebben daar ook niet echt over moeten nadenken. We zullen er zorg voor dragen dat ze tegen een stootje kunnen. Maar eigenlijk weten we dat we niet alles kunnen tegenhouden. Hoe waren we zelf? Alles wat niet mocht, deden we toch.”

- Twee jongens kort na elkaar, die zullen veel samen optrekken.

Annelies: “Ik hoop dat ze veel aan elkaar zullen hebben.”

Steve: “In het begin samen naar het voetbal, later samen op café, zo gaat dat. Samen met de papa.”

- Wat is het beroep van de vader?

Steve: “Dakwerker. Flynn mag van mij ook dakwerker worden, als hij maar gelukkig is. Dat was bij mij ook zo: ik was niet bepaald een goede student, maar ik ben geworden wat ik wilde worden. Het is een fantastisch beroep.”

- Hoe lang blijven jullie hier nog?

Annelies: “Eigenlijk nog tot zaterdag (het is nu dinsdag) maar ik denk dat ik donderdag al foetsie ben (algemene hilariteit). Ik kan gewoon niet in een ziekenhuis blijven. En zeggen dat ik hier dan nog in leuke omstandigheden ben: ik voel me niet ziek, kan al eens gaan wandelen, ik heb veel bezoek. Maar ik voel me hier opgesloten. Ik ben leerkracht, gewend aan

veel mensen en lawaai en herrie.

Maar Flynn is gezond. Als hij niet oké zou zijn, praatte ik wel anders.”

Nell Ook hier zit het vol. De ouders: Melina en Niels (beiden 26). De oma (57), die eruit ziet alsof ze de moeder is. En de overgrootmoeder, die 79 is. Oma zegt opeens: maar we zijn hier met vier geslachten! Een viergeslacht! Algemene opwinding.

Nog niet aan gedacht. Nell is helemaal paars ingepakt, mét dito mutsje. Hun eerste. En zoveel zwart haar!

Melina: “Ik heb de hele nacht naar haar liggen kijken. En ik dacht: kijk nu, dat is mijn dochter… En hoe mooi ze is! Zoeken naar trekjes, op wie ze lijkt. En denken aan wat er ons nog te wachten staat… Eigenlijk kan ik dat niet beschrijven, het is voor mij een onbekende emotie. Ik heb na de bevalling maar twee dingen gevraagd: of alles in orde was en of het wel een meisje was. We wisten het al wel, maar je weet maar nooit. Ik dacht: ze moesten zich nu eens vergist hebben. We hebben niet eens een naam voor een jongen, dacht ik.”

Superoma: “Ach, ik heb acht kinderen gekregen, vijf zonen en drie dochters. Dat ging toen wel anders: voor de eerste ben ik naar Leuven gegaan, maar de zeven andere zijn op de keukentafel geboren. Van een epidurale verdoving had ik nooit gehoord. Dat was afzien.”

- Gaan jullie ook voor acht kinderen?

Melina: “Zeker nog eentje, maar niet op korte termijn. In de familie zullen er genoeg kinderen zijn om mee

Elisabeth

te spelen: het eerste speelkameraadje wordt over zes maanden geboren en er zijn er nog op komst. Dat worden leuke feestjes.”

Superoma: “Dit is mijn elfde achterkleinkind. Wat mij betreft mogen ze stoppen, het is niet meer bij te houden. Voor feestjes moet ik een zaal huren, als dat zo verder gaat.”

vrienden en het was liefde op het eerste gezicht.

In Warschau werkte ik bij een advocatenkantoor en op een bepaald moment stelde zich de vraag of ik in Brussel zou blijven of terug zou keren naar Polen. Sabena ging failliet en ik zou een vaste baan opgeven. Maar ik was zo verliefd, dat was voor mij geen probleem. Ik bleef bij Yves, ook al namen we behoorlijk wat risico’s. Ik dacht: als we naar Polen gaan, moet hij Pools leren. Dat is moeilijk voor een Vlaming, dat is een andere wereld.”

- Maar voor een Poolse is Nederlands ook niet evident…

Anna: “Nee, maar ik sprak al Engels en een beetje Duits, en dat maakte het wel gemakkelijker. Ik vond het vanzelfsprekend om hier de taal te leren. Ik ben juriste van opleiding, ik heb hier nog een postgraduaat gehaald aan de universi-

Op het bordje naast de deur heeft iemand bloemen getekend rond de naam ‘Elisabeth’. Het is alsof we een andere wereld binnen stappen.

Er klinkt zachte muziek, het licht is gedempt. Moeder zit op het bed en geeft de borst. We willen al meteen de kamer verlaten, maar ze vindt het geen probleem. Elisabeth maakt zachte geluidjes en weet nog niet helemaal zeker of ze wel wil drinken. Het is hun eerste.

Vader is er niet, die is papieren in orde gaan brengen. Hij werkt als steward bij Brussels Airlines.

Moeder spreekt sierlijk Nederlands met een nauwelijks hoorbaar charmant accent.

Anna (33): “Ik kom uit Polen, ZuidSilezië. We kennen elkaar nu acht jaar. Ik heb mijn man leren kennen in Boedapest toen hij nog voor Sabena vloog, ik was op bezoek bij

Populierenhof

KZg]j^oZc½ YVi cdd^i 6aaZ kZgY^Ze^c\Zc lZZg WZgZ^`WVVg

POPULIERENLAAN 10 3001 HEVERLEE-LEUVEN 016/20 14 64

24u op 24u verpleegkundige zorgen, in een groene, rustige en veilige omgeving met uitgebreid dienstenaanbod

KgVV\ kg^_Wa^_kZcY ^c[dgbVi^Z

%-%% .) (+* " <G6I>H

De zekerheid dat u op ieder moment van de dag of nacht beroep kunt doen op eigen vakkundig personeel.

Genieten van de privacy van uw zelfingerichte flat

I]nhhZc@gjee

Service Residentie

DkZgVa ^c 7Za\^ " ')j$')j :hi]Zi^hX] Zc Y^hXgZZi :^\Zc [VWg^XVVi

B

KI

e c d

o^Z

<Z

C>:JL dd` kddg hbVaaZ igVeeZc

lll#bdcda^[i#WZ

IgVea^[iZc ?V! hijjg b^_ jl <G6I>H YdXjbZciVi^Z

JOB

C66B 69G:H I:A# Directeur: Dhr. Günther Geeraerts e-mail: populierenhof@armonea.be website: www.armonea.be

I]nhhZc@gjee Bdcda^[i ck " @VaZlZ\ '% " .%(% <Zci " ;Vm %. '&+ +* ,* " ^c[d5bdcda^[i#WZ GZ\^dcVaZ XZcigV/ %' '&, (, -) " %( '(. '& )( " %&& '* '* )( " %. '&+ +* +* " %*% () *) *%

UZ-magazine - maart 2010 31

teit en bij die gelegenheid heb ik een intensieve cursus Nederlands gevolgd. En nu werk ik al vijf jaar voor de Europese commissie.

Yves vliegt op Afrika: Nairobi, Dakar, Kinsjasa. Vroeger bleef hij langer weg, nu is dat nooit meer dan vier nachten. Yves is Belg maar heeft Congolese roots, zijn moeder is Zaïrese. Dus heeft Elisabeth een beetje Afrikaans bloed, kijk maar.

Een bleke moeder met een lichtbruine baby.”

- Wat is dat voor een gevoel, zo’n eerste kindje?

Anna: “Elisabeth is nu twee nachten oud. Ik heb mezelf dat ook al afgevraagd, maar ik slaag er maar niet in om dat gevoel te beschrijven.”

- Euforie?

Anna: “Geluk, denk ik, intens geluk. Ik was ook helemaal niet bang. Voor mij is dat zo natuurlijk, zo vanzelfsprekend, gewoon fantastisch. En alles is zo goed verlopen, de zwangerschap, en nu de geboorte.”

- Waarom Elisabeth?

Anna: “Wij houden van traditie en dus van traditionele voornamen. En we wilden ook een naam die in vele talen bestaat, waaronder het Pools (en dat is helemaal niet vanzelfsprekend). Morgen komt mijn familie op bezoek: een echte verrassing zal het niet zijn, want ze hebben Elisabeth al gezien, we hebben hier draadloos internet en een webcam.”

- Filosofeer je over het nieuwe leven dat nu in je armen ligt?

Anna: “Ja, natuurlijk. Hoe dat leven zal verlopen, is een mysterie. We kunnen alleen proberen de start zo 32 UZ-magazine - maart 2010

goed mogelijk te laten verlopen en hopen dat ze gelukkig wordt.”

- Denk je aan de wereld waarin ze terechtkomt?

Anna: “Ach, daar pieker ik niet te veel over. Kijk, ik ben geboren in een communistisch land. Het was 1976 en het ging wat beter, maar politiek was het een hopeloze situatie. Mijn ouders waren geen voorstanders van het regime. Maar de moeilijke omstandigheden hebben mijn ouders niet belet om kinderen te willen, en nu ben ik er, en ik ben gelukkig. Er zijn altijd wel problemen of moeilijke momenten, maar er is ook altijd een uitweg.

Ik heb een collega die zich zorgen maakt over deze wereld, over de opwarming van de aarde en de ter-

verlof en daar wil ik volop van genieten. Maar dan wil ik ook weer aan het werk, want dat is ook belangrijk voor mij. Ik heb hard gestudeerd en ik vind dat ik nu ergens de plicht heb om daar gebruik van te maken, anders is het allemaal voor niets geweest. En ik ben ook zo opgevoed: voor een vrouw is onafhankelijkheid belangrijk.”

- Heeft dit kindje jullie relatie veranderd?

Anna: “Ik heb het gevoel, hoe zeg je dat… dat we meer naar elkaar toegegroeid zijn. Elisabeth is de vrucht van onze liefde. Een kind biedt een ander perspectief, het opent een ander register. Het is een grote stap, vind ik, het bewijs dat we in

‘Een kind biedt een ander perspectief, het opent een ander register’ roristen, en onlangs zei zijn tienerzoon: ‘Ach, papa, mijn generatie zal dat allemaal oplossen!’”

- Komen er nog kinderen?

Anna: (overtuigd): “Ja, dat staat voor ons vast. We hebben nooit voor maar één kind geopteerd. Ik kom uit een gezin van twee kinderen en dat is voor mij een minimum. Voor kinderen is het toch leuker als ze ­speelkameraadjes hebben? Je moet als ouders niet aan jezelf denken maar aan de kinderen.”

- Blijft u werken?

Anna: “Ik heb nu zwangerschaps-

staat zijn onze verantwoordelijkheid op te nemen. En voor de ­mannen is het niet evident, er wordt heel veel van een vader verwacht, samen naar de cursus, aanwezig zijn bij de bevalling. Dat laatste heeft hij heel goed gedaan, hij liet niet blijken dat hij bij momenten in een lichte paniek geraakte. Hij was behoorlijk onder de indruk. Voor hem is dat anders: ik heb het kindje negen maanden gedragen, gevoeld hoe het bewoog.

Nu moet hij bewijzen dat hij een goede papa is.” w

Gespecialiseerd in progressieve/varilux glazen Al 38 jaar werken wij met de beste apparaten en streven wij naar de perfectie voor ieders zicht.

Met een speciale camera wordt er in onze optiekzaak een foto genomen van uw ogen. Hierdoor zijn wij in staat de centrage van uw glazen perfect te bepalen, hetgene wat van cruciaal belang is bij progressieve/varilux glazen. Dit zal resulteren in een perfect zicht op alle afstanden.

Naast de centrage is ook de kwaliteit van uw progressieve glazen van zeer groot belang. Daarom werken wij enkel met de beste producten.

Kijken met een kwalitatief perfect gecentreerd progressief glas van bij Optiek Verhulst.

Kijken met een progressief glas van mindere kwaliteit.

glas van mindere kwaliteit

glas van hoge kwaliteit afstandszone middenzone dichtbijzone

wazige zone

wazige zone

• moeilijke gewenning • veel zijdelingse vervormingen • zeer klein leesgedeelte

• uiterst vlotte gewenning • vrijwel geen vervorming • groot leesgedeelte • voor wie het beste wil

op montuur en/of glazen op vertoon van deze advertentie of personeelskaart U.Z. of K.U.Leuven Maandag Dinsdag Woensdag Donderdag Vrijdag Zaterdag Zondag

14.00 -18.30 9.00 - 18.30 9.00 - 18.30 9.00 - 18.30 9.00 - 18.30 9.00 - 18.00 gesloten

FUN PAGE (i.s.m. Het Bergklokje)

Grappen en grollen “Wanneer werd Rome gebouwd?”, vraagt de leraar tijdens de les geschiedenis.

Jantje steekt zijn vinger op: “’s Nachts, meester.”

“Hoe kom je daarbij?”, reageert de leraar verbaasd.

“Wel, u hebt zelf gezegd dat Rome niet op één dag is gebouwd.”

De tekenleraar kijkt naar het witte papier van de leerling en vraagt: “Waarom heb jij nog niets getekend?”

De leerling: “Dat heb ik wel, meneer, deze tekening stelt een ­grazende koe voor.”

De tekenleraar: “Maar waar is het gras dan?”

De leerling: “Dat heeft de koe opgegeten.”

De tekenleraar: “Maar ik zie geen koe.”

De leerling: “Denkt u soms dat een koe in een wei blijft waar ­helemaal geen gras meer staat?”

Frans zoekrooster Vertaal deze woorden en zoek ze vervolgens in het rooster.

Je kunt ze zowel horizontaal, verticaal, diagonaal en achterstevoren vinden. gom ......................................................... schoolbord potlood ......................................................... leerling radio ......................................................... computer boek ......................................................... schrijven schrift ......................................................... woensdag J A U R S O I D A R

L Q T P R U B C D U

C R A Y O N G I O E

A V B C H I E N N T

H F L K A W E E C A

I D E R C R E M Z N

E Y A J V I L M K I

................................................ ................................................ ................................................ ................................................ ................................................

R T U I D S E O P D

W H L X Z I V G C R

C E R I R C E O R O

Kruiswoordraadsel Horizontaal 1. bord met aanwijzingen voor verkeersdeelnemers 2. bordspel met o en x - nors mens - om je broek op te houden 3. je kunt naar binnen de deur is .... - spijsverteringskanaal 4. rond verkeersplein 5. meervoud van datum 6. antiblokkeersysteem - snelweg 7. symbool voor nikkel - muzieknoot - medeklinkers van naad 8. groen monster uit een film - stoere 9. reizigers die van de trein gebruikmaken, doen dit - dom 10. speeltuig in de speeltuin - jonge koe 11. trein die slechts aan enkele stations stilhoudt 12. koren - vogel

1

2

3

4

5

6

7

1

8

9 10 11 12

Verticaal 1. weg waarop het verkeer voorrang heeft op de uitmondende weg 2. tentoonstelling - symbool voor bismut - 3,14 3. schoorsteenzwart - uitroep bij het dansen 4. ongaarne - zestig minuten - voorzetsel 5. Evangelische Omroep - politieke partij - op de wereld aanwezig 6. symbool voor erbium - harde plof 7. muzieknoot - steenkool - kleine atmosfeer 8. een luisterend .... - Romeinse rijk 9. blustoestel 10. nageslacht - dubbele klinker - item - vreugderoep 11. stop - dans - symbool voor neon 12. decimeter - fiets voor twee personen

Test je aardrijkskundekennis 1. Hierna volgen namen van Staten uit de V.S. In welk rijtje staat een naam die geen Amerikaanse staat is? a) Florida, Utah, Hawaï, Mississippi b) Californië, Alaska, Nebraska, Texas c) New Mexico, Washington, Oklahoma, Indiana d) het zijn allemaal staten van de VS

2 3 4 5

2. Welk land ligt niet in Afrika? a) Libië b) Libanon c) Marokko d) Tunesië

6 7

3. Bij welk land hoort Groenland, dat reusachtige gebied van sneeuw en ijs in het noorden van de Atlantische Oceaan? a) IJsland b) Denemarken c) Canada d) Noorwegen

8 9

4. In welk rijtje staat een land dat er niet thuishoort? a) Zwitserland, Noorwegen, Bulgarije, Nederland b) Nigeria, Zimbabwe, Marokko, Ivoorkust c) Argentinië, Brazilië, Venezuela, Ecuador d) Thailand, China, Kenia, Filippijnen

10 11 12

gomme, crayon, radio, livre, cahier, tableau, élève, ordinateur, écrire, mercredi

Frans zoekrooster horizontaal: 1) verkeersbord; 2) oxo - ore - riem; 3) open - darm; 4) rotonde; 5) data; 6) abs - autobaan; 7) ni - sol; 8) hulk - ruige; 9) sporen - stom; 10) wip vaars; 11) sneltrein; 12) graan - roek

Kruiswoordraadsel

verticaal: 1) voorrangsweg; 2) expo - bi - pi; 3) roet hopsa; 4) no - uur - na; 5) eo - nva - leven; 6) er -knal; 7) re - erts -atm; 8) oor - rr; 9) brandblusser; 10) oir aa - it - io; 11) rem - tango - ne; 12) dm - tandem

1D, 2B, 3B, 4D

Aardrijkskundekennis

Oplossingen funpagina 34 UZ-magazine - maart 2010

7ZiZg kZghiVVc YVc`o^_ 7ajZiddi] iZX]cdad\^Z IB

^E86! ]Zi kZZao^_Y^\Z ]ddg"ldcYZg KZgg^_` jl aZkZc bZi ZZc \gdiZg aj^hiZgXdb[dgi# =ddg kVcV[ cj dd` jl <HB! aVeide! BE(! gVY^d Zc IK YgVVYaddh ^c hiZgZd k^V YZ c^ZjlhiZ ^E86 kVc AVeeZggZ# >cYZgYVVY! VaaZ bjai^bZY^VidZhiZaaZc! j^i\Zgjhi bZi 7ajZiddi] iZX]cdad\^Z `g^_\Zc YgVVYaddh Zc gZX]ihigZZ`h XdciVXi bZi jl WZ^YZ dgZc# =^\]iZX] Zc WdkZcY^Zc j^iZghi igZcYn

by

®

7ZiZg kZghiVVc dcYZg VaaZ dbhiVcY^\]ZYZc! YVi ^h eVh ZZc \gdiZ hiVe cVVg bZZg ]ddgXdb[dgi#

lll#aVeeZggZ#WZ

^c[d5aVeeZggZ#WZ

%-%%"&% ---

Je ziet niet meer hoe goed je hoort

STEL ZELF UW BOXSPRING SAMEN…

Styldecor

–

Vi-Spring

–

Hilding

–

Velda

–

Recor

–

Revor

‘Profiteer nog tot midden april van 10% korting op al onze boxspringcombinaties (op vertoon van deze advertentie)’*** ***niet cumuleerbaar met andere acties Wij blijven gemakkelijk bereikbaar tijdens de wegenwerken!

(50m naast kruispunt Westerlosesteenweg en Herentalsesteenweg) Voor de recentste informatie: bel ons op het nummer 014/54 55 11 Slaapcomfort – Relaxzetels De Bedstee – Ergorelax Dorp 78 – 2230 Herselt Tel.: 014/54 55 11 e-mail: info@debedstee.be www.debedstee.be

Open: ma-di-do-vr: 10 – 12.30 en 13.30 – 18u.

Zaterdag: 10 – 12.30 en 13.30 – 17u.

Gesloten op woensdag, zon- en feestdagen www.ergorelax.be