Tabeirós terra, nº 1, abril 1997

Con este número, 'A aldea perdida'

Nº 1

AbRil 1997

XoRNAl cuhuRAL dA EsTRAdA

Alfonso de Trabadela, un home da Terra "Temas que ter conciencia do que pasa mentres vivimos" Poucas son as persoas que, amosando un amor á terra tan grande, ocupan parte da súa existencia en ser testemuñas dunha cultura de sempre marcada polo amor e pola adicación á recuperación dos signos propios de identidade.

Alfonso de Trabadela, ou de Martín, é un deses homes que sempre debemos ter na

Unha reportaxe . ,, na secc1on Comarcáns de Talento

memoria.

Otero de Ameixeiras, o noso colaborador, inicia neste número unha sección chamada Comarcáns de Talento, coa figura de Alfonso de Trabadela.

SLJMARÍO V OPINIÓN os escritores máis sobranceiros de Galicia en Tabeirós Terra

V REPORTAXE o torno foi sempre un sinal de identidade coa Estrada e as terras do Ulla

v

~anuel García Barros, 'Ken Keirades~ morría hai 25 anos logo dun prolífico labor como escritor, mestre e home do seu tempo interesado polo mundo que o rodeaba. O Concello da Estrada adícalle este ano á figura de García Barros, polo que ten preparado todo un amplo capítulo de actos n<J, súa memoria. Desde

a mesa redonda que terá lugar o día 10 de abril, pasando pola Misa Solemne dó día 12 -data do seu pasamento-, ata a solicitude á Academia Galega para que o próximo Día das Letras Galegas estea adicado ó insigne estr-ª-dense. Neste número facemos un monográfico sobre a súa figura, incluíndo unha obra inédita: 'A Aldea Perdida'.

. e m a 1S

.Agora , o seu, mundo

g ra nde .

V TEATRO nace o primeiro grupo de teatro netamente estradense: Os Tirinautas

V O MUSEO DO POBO ESTRADENSE 'Manuel Reimóndez Porte la' unha realidade

Dende agora. o mundo das tancetas de Caixavigo é un mundo sen fronteiras. Porque coa Tanceta Multicav Maestro poderá mercar nos establecementos de todo o mundoondeaparezaosímbolo

•

nos caixeiros co símbolo •

e retirar diñeiro

1

Caíxavigo Unba Caixa para un País

21

m:aheirÓS' m:erra, abril de 199 7

do extraordinario libro que o amigo GarriD espois do lle adicou a don Manuel García Barros (l.876 -

Omeu García

1.972), nós nada ternos que decir. No estudo de Garrido está, ó noso xuicio, todo canto hai que decir do ilustre autor das 'As aventuras de Alberte Quiñoi'. Perdón pola nosa ousadía, xustificada polo desexo de complacer ós amigos de A Estrada.

A primeira noticia que tivemos de don Manuel García Barros debésmolla a un sarxento de infantería, estradense de nación, bastante sedento, boa persoa e completamente calvo ou, como dín os portugueses, careca. Xa non lembramos o seu nome. O que si lembramos perfectamente é que, cando cumplimos o servicio militar, alá polo ano 1.952, en Santiago de Compostela, o tal suboficial, se lle cadraba de semana e andaba algo iluminado -como tiña por costume- decía sempre: -Hai un escritor no meu pobo que firma Ken Keirades. Eu sei como se chama ...

Eiquí facía unha pausa, baixaba a voz e como aquel que conta o segredo máis importante do mundo decía: -Chámase don Manuel García Barros. Escrebeu 'Contiños da Terra', libro que está proibido . El é mestre e destituírono. Agora adícase a gardar as vacas. ,¡Pobre España!

A tropa que tiña ó seu mando aquelas confiencias tiñanlle sen coidado. Moitos, se cadra, pensaban que García Barros era un invento do sarxento cando se poñía de aquela maneira.

O cuartel no que serviamos foi un edificio erguido para Colexio de Xordomudos. Hoxe é a sede ademinis-

Barros POR

MANUEL MARIA

O caso é que ollando a biblioteca do cuartel destinada a tropa tivemos a sorpresa de atopar varios libros en galego, entre eles 'Contiños da Terra'. Outros volumes que lembramos son: 'Abellas de ouro', de Xosé Lesta Meis; 'Os evanxeos da risa absoluta', de Antón Vi lar Ponte e algunhos de Otero Pedrayo, entre eles 'A romeiría de Xelmirez'. O encargado da biblioteca, tamén responsable da cantina, chamábase Celso. era de Fontaneira, concello de Baleira, no camiño entre Lugo e A Fonsagrada. Servidor leu primeiramente os libros de aquela biblioteca, chamémoslle castrense. E logo, aproveitando un mes de descanso no calabozo, leuna de cabo a rabo. A verdade é que apenas chegaría ó medio cento de volumes, sendo a maioría novelas de 'vaqueiros' e do 'Coyote'.

A obra de don Manuel García Barros é moi interesante. Os 'contiños' son verdadeira literatura popular chea de diñidade. 'A aventuras de Alberte Quiñoi', para o noso entender, é un libro extraordinario que trascende o novelístico e lese con verdadeira paixón. Ademai s da súa trama argumental result a ser unha auténtica enciclopedia da vida e da cultura popular.

O inxente labor de García Barros quedou nas páxinas da prensa galega da emigración. Cumpría recollela en volumes e publicala. Moitos artigos cecais que perderon actualidade mais non vixencia. E non só os artigos: hai tamén multitude de poemas e contos da súa autoría que merecen ser rescatados do esquenzo en que están. As institucións -maiormente as estradenses- teñen a palabra. É unha vergoña que non poidamos dispoñer das obras de García Barros tantos anos depois da súa morte.

trativa de San Caetano da Xunta de Galicia. O destino de moitas casas e edificios, como o de moitas persoas en ocasións son sorprendentes.

¿Vai

de onte aln\d REVISTA CULTURAL DA ESTRADA

POR

EDITA: FUNDACION CULTURAL DA ESTRADA C/ Benito Vigo, 104 36680 - A Estrada Pontevedra XERENTE: Manuel Arca Castro CONSELLODE REDACCIÓN: X. Manuel Reboredo Baños David Otero Carlos Loureiro Xoan Carlos Garrido Olimpio Arca Caldas Xosé Lueiro Lemos Valentín García Gómez Xosé Rodríguez

XOSÉ MANUEL MARTÍNEZ OCA

curioso que, unha vez derrotados Resultaría na guerra de secesión os exércitos confederados de América do Norte, para demostrar o seu abandono do racismo e facer alarde de amor polos pretos, os parlamentarios de Alabama ou de Missisipi acudisen ás sesións da Cámara do Estado cunhas caretas negras, que variarían desde as máis toscas de cartón pintado ás máis sofisticadas de látex, sen esquencer a opción da maquillaxe, e que a utilización de tales caretas se fixese unicamente durante os debates parlamentarios, quedando gardadas nos roupeiros ó remate de cada sesión, porque non é cousa de ir pola rúa de entroido.

FOTOGRAFÍA: Xoanma Porto Marcos Míguez Arquivo

pasamos do Imperio a esta nosa sub-proSevincia, tampouco deixa de ser curioso que o parlamento galego e a certos actos institucionais e/ou culturais deste país vaian os prohomes e os políticos herdeiros do vello réxime e vistan alí a, súa careta de negros, unhas de cartón basto, outras mellor amañadas, e outras - as menos- que case parecen naturais. Refírome á utilización ritual - máis ou menos basta- do idioma galego, que, naturalmente, á saída quedará arrombado no armario ata que unha nova ocasión se presente. esto ó lembrar un artículo de Ocúrreseme Manuel García Barros, escrito en xaneiro de 1957, con motivo do seu nomeamento como membro correspondente da Academia Galega (non publicado na prensa ata o 13 de febreiro de 1.977, nunha sección que compoñiamos na Asociación Cultural O Pacho para o Ideal Gallego), no que se preguntaba cántos serían os membros daquela "ilustre corporación" que

DEPOSITO LEGAL: BG: 282/1997

"adoiten a fala galega a decotío nas súas conversas sin deixarse arrastrar por quen chegue falando doutro xeito; cantos os que teñen adoitado o galego na súa correspondencia particular entre galegos; cantos os que usen o galego nas súas conferencias telefónicas con xente da nosa Terra e se sosteña ni! anque non lle correspondan". inocente pregunta que se me ocurre é: ¿por A qué haberá tantos que utilizan ese disfraz de simular que aman, comprenden, defenden e se sacrifican por Galicia e as súas xentes, cando o único que fan é explotalas, utilizando para cada caso a careta que mellor lle convén?

MAQUETACION: FILMACION p G.R. VICEVERSA, S.L. IMPRESION: Tameiga SL

t3

m:abeírós m:erra, abril de 1997 Estrada, terra e comarca de TabeiA rós, posúe un corazón cheo de sonoridades que se configuran na súa memoria. Memoria que nos acompaña sempre con cantigas de berce, con feitos e lembranzas, con recordos e historia de noso, con cultura e tradicións, e que así, como feito de afectividade manifesta, interiorizado, con esencia e substancia, . nos leva arestora decididamente a entrar no noso pobo polo vieiro que nos orienta ó centro de tal como xermolo do mellor e a convocalo solidariamente para soñarmos dende a verdade da nosa identidade estradense, pois esa identidade ha manifestarse no presente como feito do pasado e -aí- han definirse as mornuras e mailas firmezas das nosas expectativas, as de tódolos que conformamos esta novidosa proposta que é TABEIRÓS TERRA. Expectativas, asemade e loxicamente, que queremos facer extensivas ás de tódolos nosos amigos e lectores que nos presten atención, interese, críticas e colaboración, pois este xomal de carácter trimestral, TABEIRÓS TERRA, posúe hoxe realidade ó abeiro manifesto das moitas ilusións. Ilusións que sempre motivan: a liberdade e mailo fondo respecto á pluralidade.

TABEIRÓS TERRA pretende, outra cousa é que o consiga, saírse da soidade dos que pouco ou nada teñen que dicir ou da parcialidade dos que tratan de comunicar para uns, reducindo ós demais· ó afastamento. Nós queremos chegar, como propósito de inmediatez, a tódolos amigos da terra de Tabeirós, estradenses

Edi de feito , sen diferencias e sen exclusións, ós de tódalas nosas parroquias e ós da diáspora, en definitiva, a tódolos máis posibles. Para eso, o grupo dos que -neste abril alumado e primaveral do ano institucional estradense de Don Manuel García Barros KEN KEIRADESpoñemos en marcha este xornal e no.denominador común das actitudes máis receptivas e abertas, non irnos desbotar ningunha proposta, alento ou iniciativa, aínda que -e así hai que entendelo- somos conscientes das nosas limitacións, pois esta realidade, xa agora, TABEIRÓS TERRA, tal coma moitas outras en vixencia plena na nosa comarca, como é de supor, seredes sabedores de que tamén as ten.

Non é a nosa intención, e que quede claro, defender nada como privilexio, xa que de facelo, entendemos, sería apostar decididamente polo acabamento. Nós preferimo-lo compromiso de posicionarnos co e para o noso pobo da comarca de Tabeirós; pois eso, para tódolos-que integramos TABEIRÓS TERRA, é - e será así por sempre- un acerto. Neso ha basearse a nosa aportación clara para a

ber da nosa historia en tódalas dimensións, escoitárlle-las súas voces, convertendo, da man da nosa cultura, o pas<tdo en presente e facelo respirar en plenitude.

Ternos moito que recuperar e que restaurar, mesmo o que perdemos e que, dalgunha maneira, nos roubaron, a nosa faciana esperanzada, a nosa identidade e así, desde TABEIRÓS TERRA, confeconstrucción de liñas de convivencia no samos con toda seguridade que, soamarco significativo da nosa Cultura. En- mente, dos corazóns dos que eren, han tendemos que A Estrada: a comarca de xurdir ríos de forzas multiplicadas, as Tabeirós, ha se-la de todos ou non ha cales se manifestarán na construcción ser, xa que logo desexamos promove-la eficaz e positiva da nosa comarca de Taconsciencia, o dármonos conta, de que beirós. ser destas terras de Tabeirós, é ser pmtaTernos moitos argumentos que nos dor dun pasado ancestral que nos dá for- . convidan á acción e escoitándoos, dánzas e ilusións, carácter e actitudes, para dolles vida, activándoos, dende A Estraa nosa aportación necesaria á construc- da, e como mostra hoxe e aquí está unha ción de Galicia. Os estradenses, sen dú- actuación posible, a creación e po,sta nas. bidas de ningún tipo, queremos ter voz e vosas mans do xornal TABEIROS TEpalabra en Galicia e para eso son nece- RRA -el na memoria, neste primeiro sarios feitos e argumentos para intervir- número, dos vintecinco anos da morte mos con intensidade. A nosa presencia de Don Manuel García Barros- como participativa ha sela, asemade, activa e órgano cultural plural, público e civil, constructiva, xa que logo, definitoria do que nos axude a todos un algo máis a noso sermos estradenses e a eso, ó que camiñar de noso, sen medo ás palabras, queremos aspirar, non lle debemos ter comunicando, na intención de que el e medo. volva de seguida tal como a casa de toDebemos ser contemporáneos e for- dos. Neso aportámo-lo noso traballo e mular claramente as nosas expectativas facémolo na crencia de que é o pobo coa comprensión rigorosa dos tempos quen constrúe a súa cultura e así, tamén, que corren, pois as nosas definicións de el debe escoita-la súa propia voz, lerse e estradenses deben multiplicarse nos es- escribirse, facerse, para que hoxe, 19go e forzos de superación. Han ser elas defi: sempre, despois e calquera día, se penicións aceptadas, recoñecidas, queridas sencie de continuo, na súa existencia, e respectadas, pois tamén ternos que sa- recoñecéndose.

'al

No onte motivador de García Barros u correxín as Eprobas de imprenta da súa novela 'As Aventuras de.

Alberte Quiñoi ', mais eu só poido desenvolver unhas memorias frixidías ¡vintecinc o anos, por outono, fará que saíu a novela!-, unhas memorias que son case esquecemento, de tan pouco que me acoden.

Lembrade que en 1972_ as Edicións Castrelos de Xosé María Alvarez Blázquez eran unha pequena editorial, unha cous a mínima en comparanza coas de agora, do mesmo xeito que a edición galega de hai vinte anos non era nada en restante da de hoxe. Por cada cento de libros galegos que hoxe se publican, daquela sería media <lucia; e nas Edicións Castrelos, daquela a segunda editorial do noso país, traballaban diariamente só dúas pers9as:o meu chorado compadre Xosé María Alvarez Blázquez e máis este que escribe. Daquela aínda non eramos compadres.

Digo todo esto pra que se vexa unha cousa: editar as Aventuras de Albe1te Quiñoi, unha novela de case trescentas páxinas moi aproveitadas de texto dun autor sen público previo, era unha ousadía que lle ía custar non pouca perqa de éartos á editorial. Esto sabíao ben Alvarez Blázquez, pero el era un patriota e un home le-

POR DARIO XOAN CABANA al, e quería facelo por amor da Terra e por amor daquel velliño caducante que se chamaba a sí mesmo Ken Keirades, tan vertical que mesmo ós oitenta anos sufría cadea e persecución.

O proceso de edición foi longo, longo por dificultades económicas, tan longo que mentres tanto o vello escritor deixou este mu,ndo, que xa pra el era - cóntao Emilio Alvarez Blázquez en belísimo prólogo- só un mundo de sombras do pasado.

Habedes saber tamén que o texto que saíu non é iigorosamente íntegro, Lembro vagamente que algúns parágrafos pouco significativos foron suprimidos pra aforrar algunhas páxinas e algunhas perdas. Crin sinceramente daquela que o conxunto non perdía; e aínda que algo perdese, ¿quén podería reprocharlle a Edicións Castrelos - a Xosé María, e a min pola parte que me toca- esta decisión que aparece como pouco respectuosa? E digo aparece, porque non era: era só unha imposición da vil realidade. ¿Qué importa en definitiva, que falten unhas poucas páxinas, se aquela patriótica editorial salvou pra posteridade esta novela?. Porque aqueles cadernos corrían perigo certo de desaparición.

Eran cademos que na Editorial foron mecanografiados amorosamente prá imprenta, que foron salvados por aquela empresa fundada pola familia ruáis nobre das nosas letras, que hoxe conta xa catro xe-

neracións de ,escritores na nosa lingua, a familia dos Alvarez Ximénez, Limeses, Gallego, Blázquez e Cáccamo, que entre os infinitos servicios que réndeu á patria conta a preservación da derradeira obra de Ken Keirades, esta novela inmensa onde hoxe podemos estudiar un mundo que se perdeu xa para sempre, agás prá memoria.

Saíu aquel romance en outono de 1972, cun texto na ]apela reproducido dun artigo necrolóxico meu que non conservo, nin tan sequera recordo. Un artigo meu, que de neno tamén andara apañando bosta polos camiños.

O libro veódeuse lentísimo, e no incen~ dio que algún tempo despois aflixiu ás Edicións Castrelos, o lume devorou moitos paquetes de exemplares. i Quen sabe canto lle custou a Xosé María súa xenerosa iniciativa! .

O ano seguinte, o día 1 de xuño de 1.973, dixen eu no Casino da Estrada unha conferencia, recuperada case de milagre dezanove anos despois gracias á xenerosidade dun crego de aquí, e remataba con esta oración: "Eu propóñovos, compañeiros da Estrada, que vós constituades un grupo de traballo galego, e que este grupo de traballo leve con honor o nome grorioso de Manuel García Barros, inolvidable e exemplar traballador ó servicio do pobo de Galicia".

Sirvan tamén estas vellas verbas para rematar hoxe a miña pobre colaboración.

a

GRUPO CAIXA GERAL DE DEPOSITOS

Cunha vocación clara de servicio, o Banco Simeón respaldado por un dos maiores grupos bancarios de Portugal, vólcase día a día nun maior esforzo para atender mellor os seus clientes, cun trato máis persoal e máis próximo.

BANCO SIMEON

intereses comuns ./

41

UCabeírÓS' UCerra abril de 1997

'' Dinos Alfonso de Trabadela Era por sábado, o deste marzo pensamos, estaban namorados da maiado, cando - dende a Sagrada súa mestra ou mestre. A escola de San Xurxo de Codeseda - su- daquel tempo, mesmo a de hoxe, bimos a Trabadela, lugar da pa- -dicímoslle-, vive pouco no amor rroquia do Sta. ,Mariña de Ribe- e moi escasamente 'motiva a ver 1a, a casa matriz de Picallo e e a expresarse. Practicamente, no despois a de Martín, na que os mellar dos casos, soamente manfranceses ataron os cabalas á pe- da estudiar. dra do harreo, e que a conservan . - De tódalas maneiras.. ( e obe na que as "avoas", para que servamos como a Alfonso lle brinon matasen a ninguén, déronlles llan os ollos; pois, é ben claro, a de comer pan e touciño. Nesta nenez e a patria dos homes e a casa vive Alfonso - coñecido po- das mulleres) ... a min, daquela, lo de Trabadela ou o de Martín - tanto ou máis ca hoxe, gustábacoa súa dona Dolores. Alfonso me moito como me Calaban miconsérvase rexo, lucido e cheo ña avoa e máis miña nai. Meu de mocidade, da man dos seus pai emigrou tres veces e eu era setenta e dous anos e con tódalas "o home da casa". Elas contáilusións mirando para adiante. banme moitas cousas, unhas de Como el mesmo nos di: " vou - risa e outras de medo, todas collendo apaño e .vivo, pois quen etas tiñan algo de serio,cantátivo e retivo, sempre se mantén". banme e eu despois repitíao toAlfonso é nativo de Lamela, Pa- do. Cando ·etas me falaban, rroquia da Nasa Señora da Mir- cando me dicían xogos ou me teira, a do "carballo santo" do cantaban - di Alfonso emocioseu nome, con festa grande por nado - eu era todo oídos. Por Pascua de Pentecostés, do Con- min pasaba un non sei que ... cell o de Pereiro de Aguiar en (trata de explicarse e véselle a faOurense. Dinos Alfonso que a c'iana acugulada de emocións). A Virxe ten o nome, " A da Mirtei- min aquilo, e dígoo así, de cerra ", porque apareceu entre a to, sempre me gustou e tamén mirta. Hai anos - na súa advoca- que mo dixesen " no noso fa. ción, dinos el- houbo unha roma- lar". Por iso,dende aquela,. ría moi grande. Eu mesmo can- nunca perdín o meu galeguisteille así e así mesmo mo, que hei de entregarllo ó non che. é crego coa múisica que soamente un senteten. Mirámo-la libreta "NUNCA ME mento , eu e lemos: " O carbal/o da FALTA UNHA sempre me Mirteira, ten as raíOCORRENCIA sentín gaces no adro. Dame QUE ANOTAR Iego.

- ¿E deslandras por outono e NA LIBRETA pois da esfollas no mes de E SEMPRE GUSTEI DE cala? maio.

A nasa naiciña do POÑE-LOS - Estiven a ceo e fermosa e milaCINCO SENTIDOS punto de greira; por iso a LaNO QUE ME ARRODEA " entrar na mela quere: a nasa Orde dos Virxe Mirteira " Franciscanos, pero "MOITOME xa coa GUSTABA QUE guerra ciME CONTASEN vil enriba, COUSASNO non qui- NOSO FALAR " xen.

- Pero había que busca-la vida; - Pois si, si, ingresei como gar-E como foi a súa nenez?

- Por aqueles tempos, por un da civil, fun destinado a Forcalado, foi triste e polo outro, ale- rei e pasei a Codeseda. O cuargre, pois os rapaces, nós mes- tel , o primeiro, estaba no vello mos, fabricabámo-los nosos én- taller de Antonio,na casa de treteme n tos. Na escola, a Albela e logo na casa de Pepe mestra, con mal método, por de Manolo. falarmos galego, leña e de xe- - ¿E cando coñeceu a Dolores a onllos e na vila ou en Ourense, súa dona? por facer outro tanto, chamá- - Os pais de Dolores,que eran desta casa, tiñan bar en Codebannos " paletos".

- Iso foille mal de moitos . Moi seda - ¡coa primeira cafeteira poucos son os que teñen bos re- exprés! - na de Lola dé Sieiro e .cordas da escala e moitos menos, logo - ¡con' salón de baile! - pa-

saron ó local que hoxe se coñece como a de Felicitas. Xa casado na lgrexa de Ribela, na Santa Mariña, fíxenme en Vigo, e como civil- segundo mecánico naval e fun destinado á Garda Civil do Mar a Fuenterrabía, Donostia e agora, xubilado, avó (e alúmanlle os ·seus olios, sobre todo ó falar do neto), aquí estou na aldea, nesta casa, unhas veces á sombra do camelio - ó que lle puxo luz - e outras, ó pé da cociña, a calor, (como nos asegura Dolores, a súa dona) e, iso si, sempre coa libreta a man.

Memoria Nunca me falta - dinos - unha ocorrencia que anotar e gusto moito de escribila.Eu pásoo moi ben transplantando á escritura o amor polo noso, a nosa vida de diario.

Nótaselle e ben (apuntamos). Para Alfonso, a boa memoria, non é sospeitosa. Fáiselle imprescindible e con ela compleméntase en algo moi importante: O CONSERVAR. Alfonso sabe dos moitos símbolos que nos axudan a vivir. O amor pala terra, aínda que por un anaco, que sempre será toda, sen grande audiencia, que non fai falla, é para el unha virtude, unha grandeza persoal que apreciar e que respectar.

-Vostede, dende lago, tal como observador extraordinario, nas súas emocións, véselle que practica, que vive un romanticismo esencial, aquel de luz e harmonía ... ¿Qué opina vostede de que abri-los ollas e ver é marabilloso?

- Como xa dixen, de pequeno gustaba moito de "por os cinco sentidos" e, agora que Calamos disto, facía dúas cousas sobremaneira: escoitar e observar, vamos, o que se di "estar esperto". Agora e máis ca nunca, ternos que ter conciencia do que pasa mentres. vivimos. Cántas veces escoitei e mirei os paxaros, as nubes, o arco da vella, as témporas, a xente, e sempre tratei de poñerlle vista e orella a todo o que podía. Eu penso que este meu exercicio de escribir e de conserva-las cousas, vén de aí. Agora mesmo ando algo perguiceiro de máis, pero escoito bastante a radio, sobre todo ó Profesor Xesús Ferro Ruibal e co cal, cos seus ditos, refráns, contos e adiviñas, pásoo de marabilla e ben que me gustaríalalar con el para ensi-

narlle todas estas miñas cousas que meterse nos anos, nos temque vou recollendo. Como ves, pos e no pobo, para conserva-lo teño catro libretas cheas. Claro que posúe con cariño e non preque eu non sei moito (dinos el cisamente coa mala intención de que nada se mova. coa hurni1dade dos sabios).

- Sempre tiven vocación de re- Non lle é mala cousa esa humil- colle-las cousas antigas para que non se perdan, dade e que sirva de para que poidamos -ter un falar en serio e exemplo así non andar a inpara todos, que ventar, como ás apalsi, " SEMPRE TIVEN pad elas, pois a mevostede VOCACIÓN DE moria do que foi e do exerza de. sa humil- RECOLLE-LAS COUSAS que é, axudaranos a dade, a cal PARA QUE crear cousas novas, élle preciPO/DAMOS TER UN modernas e con base.

Do contrario, todo samente a FALAR SERIO E NON anda propia de no aire. A min, ANDARMOS COMO ÁS isto que fago, dáme ser como é APALPADE LAS. seguridade e axúd avostede: sabio e de- /STO QUE FAGO DÁME me a poñer orde no be sentirse SEGURIDAD E" que son. Mesmo deorgulloso. cátome de que uns té- Iso non ñeno todo e outros é, non. Panada, que uns sábeno ra ser sa case que todo e oubio... tros, .facéndose a do -Os sabios - atallámolo - son os listo, ignóranno case que todo. . que teñen a experiencia, o orgu- (Cando di isto, nós, pensamos llo de vivir como o que son e iso, nos que tódolos días se abrazan asegúrolle, do que falamos soa- ás súas vidas, galegas, para facemente é posible cos anos enriba, las mellares. Habería que recupee co traballo, co interese, coa rar aquel sentir, si, o de que foron sensib.ilidade e coa querencia as primeiras cantigas, os primeiamorosa e entregada ó que se é e ros refráns e versos, os que nos ó que significa a terra que se fai puxeron os sesos a andar. tódolos días, como autor e máis A experiencia sempre ten tres como parte. Non lle hai máis gai- cousas básicas: a cultura, a constas, niso non lle hai danos exclu- ciencia e mailas tradicions). sivos. Vostede - e recordamos a Ferro Couselo, a Cabada Vázquez e a moitos outros - é un Segue na páxina 13 conservador magnífico, pois tivo

15

W:abeírós W:erra, abril de 1997

rtario Agrícola - social'. García Barros será un dos fundadores e o seu director.

1907......... 22 de novembro, foi procesado e encadeado como director de 'El Estradense'. O motivo: "supostas calumnias a certas autoridades".

1908......... Marzo, foi encadeado de novo. Motivos: semellantes ao anterior.

-

BIOGRAFÍA 1876.. ...... O 16 de novembro nace en Berres; bautizado co nome de Manuel Juan, e fillo de D. Andrés García e Dª Carmen Ba-

rros.

1898 . ..... .. Publicou o seu primeiro artigo cofíecido no xornal de Vigo, 'Luz y Sombra' .

1905. ...... Obtén o títu lo de 'Mestre de 1º Ensino Elemental'.

1906......... Casa en Callobre con Dona Carmen Insua, na aldea de Pousada. .. ... ..........- 0 15 de decembro, sae á luz o primeiro número do xornal 'El Estradense', 'Serna-

CURSOS DE -Informática

Centro de Orientación de Estudios Comerciais CI San Paio, 2 1 -Tfno e Fax:986 57 20 25 - A ESTRADA

. -Mecanografía -Capacitación Transportistas -Idiomas -Formación Ocupacional -Formación Empresarial -Formación contratos aprendizaxe

1909......... Comezos de ano, deixa de se publicar 'El Estradense', despois de todo tipo de presións .

1920. ........ O 15 de setembro sae á rúa o primeiro número de El

Emigrado. No número 3, García Barros publica o seu primeiro Contiños da Terra, co título de 'Camiño da montana'. Este xornal publicábase todas as feiras e mantivo a súa edición deica o l 94Q. O 31 de xaneiro do 1924 aparece neste xomal a súa primera 'Rexouba', que asinará co seudónimo co que, entre outros moitos utilizados por el máis se deu a coñecer: Ken Keirades.

1924. ....... Xullo. O seu con to 'O fútbol en Malpocados' recibe nos Xogos Florais de Santiago o premio dunha onza de ouro.

1926........ 20 de outubro. Represéntase a súa pequena peza teatral ' Carta da Habana', publicada en abril de 1.927 en Céltiga, Buenos Aires.

1927......... Aproba as oposicións de Mestre Nacional. O seu primeiro destino será a escola de Pepín, Castrelo do Val, Ourense.

1929......... O seu traballo 'Falernos na nosa Fata' gaña o certame literario de exaltación da muller galega celebrado en Pontevedra.

1931 ...... .. Publica a primeira edición dos 'Contiños da Terra' .

Editorial Nós.

1936. ...... GUERRA CIVIL .

Foille retirado o título de Mestre Nacional, cando xa estaba trasladado á parroquia de Ancorados.

Foi sacado da súa casa polos falanxistas e a punto ·de ser fusilado. Ao final librouse, pero non por claudicar, senón por outras circunstancias.

1949......... A súa obra "As aventuras de Alberte Quiñoi" foi unha das catro obras fi nalistas no concurso literario do Centro Galego de Bos Aires.

1952......... Públicase en Bos Aires a 2ª edición dos 'Contiños da Terra', co apoio total do Centro Cultural do Partído da Estrada.

1955.... .. . 27 de agosto. Foi procesado e encarcerado ao mesmo tempo que Francisco Femández del Riego e Domingo Lemos Suárez. A súa loita por Galiza aínda lle facía pasar por isto a estaa idade.

1957. ........ 31 de marzo. Foi nomeado 'Membro correspondente' da Real Academia Galega, a proposta dos señores Sebatián Martínez Risco, Leandro Carré Alvarellos e manuel Banet Fontenla.

1972. ........ 12 de abril.Finou, cerrando o seu ciclo vital coas coñecidas palabras: " ... aofin hai que se ir". ... .. ........ - Novembro: públicanse postumamente 'As aventuras de Alberte Quiñoi' na súa primeira edición.

-EQUIPAMENTO INTEGRAL DE OFICINAS -INFORMATIZACIÓN DE EMPRESAS -PROGRAMACIÓN -MANTEMENTO -MATERIAL DE OFICINA -CONSUMIBLES -MOBILIARIO -REDES LOCAIS

C/ W. Calvo Garra, 5 entlo. Tlf. e Fax: 986 78 39 88 - LALÍN

61

utabeírÓS' uterra abril de 1997

Bel'l'es, capital do 'tol'no'

íl ·¡/

PEPE RODRIGUEZ

Arredor do 'torno' vivéuse en Berres un sinxelo pero o tempo privilexiado fenómeno nos albores do século XX -fenómeno que se mantivo ata no boom emigratorio dos anos cincuenta sesenta-, o de que os mozos non tivesen a necesidade acuciante -como sucedía noutras parroquias do concello estradense- de buscar saídas na emigración.

De Jeito, o índice de emigrados en Berres é sensiblemente inferior a ·outras parroquias, xa que a saída 'profesional' que implicaba o torno de varas (un aparello rudimentario e á vez sinxelo, no que a 'pedalada' dos torneiros provocaba un xiro suficiente para rabuñar astillas á madeira doce -non demasiado dura- que se traballaba (sobre todo ameneiro) que aínda é lembrado non sen certa nostalxia polos máis vellos), era suficiente para aportar uns ingresos 'de máis' a unhas economías que de por si eran precarias.

Pero, ademais, o propio Jeito de supervivencia industrial fixo que se incidise noutro aspecto sociolóxico que se entende só se nos metemos nun mundo de orgullos necesarios pola propia vivencia social que reflectía na paisanaxe: a conciencia colectiva de privilexiados.

Os de Berres tiñan -cousa infrecuente noutros lares- as 'perras' necesarias para pequenos alardes tales como comer o polbo con folganza nas festas e incluso 'facerse ver' en atracciós máis ou menos 'custosas'.

Incluso moitos anos depois, no 'boom' da emigración, mantívose esa especie de compacta maneira de ser dos 'mozos' de Berres ata o punto de que a 'pandilla' formaba un todo compacto de orgullo -ás veces mal entendido-, pero sempre unificador.

Fronte ó individualismo que comporta a emigración -onde cada un debe defen derse con uñas edentes, por si só, para rabuñar algúns cartos-, en Berres había a conciencia social dunha oferta laboral miuda economícamente pero saudable desde o punto de v~sta dunhas economías baseadas na agricultura que atopaban -no torno- unha base importante de ingresos, ata o punto de que en moitos casos pdsou a ser a primeira fon te de cartos da familia, relegando os labores do agro para as mulleres e os máis novos. Nese contexto viu a luz García Barros. Non é extraño pois que, inconscientemente, desde os primeiros momentos, tivese unha opción personal máis firme.

Manuel García Barros coa súa familia xa en Callobre , a ónde iría vivir lago de casar e deixar Berres, a parroquia natal do escritor

Desde o out

la

do TORNO

'Os Tol'neil'os' de Bel'l'es fol'on un feíto sociolóxico que tivo especial incidencia na ,vida de Manuel Gal'cía Bal'l'OS Manuel García Barros nacía nunha desas parroquias que, por algún motivo dificilmente explicable, tiña un feito diferenciador que as convertía en especiais aló polos primeiros anos deste século: Berres.

Os 'torneiros' de Berres eran por aquel entón claramente coñecidos na comarca e fóra dela, conformando un 'status ' que hoxe dariamos en chamar de pequenos empresarios, pero que, daquela, non eran mái s que uns labregos que tiñan un-ha ocupación diferente que lles proporcionaba os ingresos -escuálidos- para complementar a agroeconomía da época no rural galego e estradense.

Xoan Carlos Garrido , no seu libro 'Manuel García Barros, loitando sempre' recolle perfectamente es ta situación nas palabras do propio García Barros: "Nacido - di o filio- nunha familia labrega acomodada, con casa terras e facenda de seu e ademais un torno de varas no que se torneaban rocas, fusos, billas, pínfanos ou frautas que as mulleres da casa ían vender polas feiras de preto, ao mesmo tempo que ofrecían os froitos da terra, e seu irmán, torneiro de gaitas, chegou a facer algunha para o mago da zanfona, Santa/ices ".

A importancia do torno -daquela de varas- e reflectida (como afirma o propioX.C. Garrido no seu libro), mesmo no ano 1.923 no libro de Pedro Varela 'La Estrada' á hora de falar da parroquia de Berres.

"Telien -di Pedro Varelaos da parroquia que nos ocupa (referíndose a Berres), unha industria moi curiosa e estendida pola localidade, que é a de tornear; os 'Torne iros' de Berres son de fama en moitas leguas á redonda; eles Jan cos seus aparellos especiais o torneado en madeiras para camas e outros mobles, fabrican , billas para os bocois en gran-

de cantidade; moldean e preparan o 'punteiro', o 'ronco ' e a · 'palle ta' e demais elementos da típica gaita galega; Jan fusos de fiar; etc ... Dist íng ue se nestas operacións Antonio García Barros , José Bernárdez, Rubia F erra dáns , Francisco Louzao e outros; este último ten un salto de auga que utiliza para mover o aparello " .

Antonio García Barros é o irmán do escritor, polo que 'o torno' forma parte substancial da vida do propio escritor que, se-

guramente, viviría no medio dun ambiente 'economicamente mixto ', coa agricultura e a 'pequena industria· como ac.ti vi dade complementarias.

Ese s ingresos ! de máis' son os que permiten ó veciño de Berres ter unha educuac10 n algo mellor -'de pago en Moreira ' señala X.C. Garrido e ó tempo manter unha independencia relativa que -seguramente- fai que o rapaz se

O 'torno' permitía ter unha educación 'de pago'

sinta orgulloso da parroquia.

De feito, e pola época, en Berres prodúcese un curioso fenómeno de identidade propia: 'A pandilla' de mozos ten unha consistencia especial como e amo a en fe tas e troulas da época e que o propio García Barros recolle nalgúns dos seus contiños e incluso no libro As Aventuras de Alberte Quiñoi.

Jesú García -tomeiro, agora retirado- non ten constancia de que o seu tío traballase no tomo -polo menos non de forma ' profesional ' -, pero non cabe dúbida de que o neno Manuel García Barros ti,·o que desempeñar fun cién - de 'aprendiz' nun punto de inflexión tan importante para a economía familiar e de e.anta tradición na parroquia -ranta que hoxe segue na ·indu tria do garabullo'- como din algúns.

os

casión para int a madeira. ~ ·une á Feira do Mo

/7

\!r:aheírós \!r:errn, abril de 1997

por Manuel(jarda 'Barros ·¡Palacio Valdés !. ¡Eminente novelista!. Permíteme que me apodere do título dunha das túas obras culminantes para facer como poida, non como o fan os que como ti son mestres insignes, uns comentarios a un suceso que por presencialo deixou profunda pegada na miña alma.

Ti viches perdidos os encantos da túa aldea asturiana por uns mineiros de cara áspera e esquiva, tipos exóticos que desenvaiñando aleivoso puñal interviñan nas liortas campesiñas sostidas nobremente polos nervudos mozos co nobre pao e a típica e contundente porra. ¡\quí non é o puñal, que se repugnante, ten a avantaxe de matar só aquel ó que se lle fundé no corpo. Aquí, na nosa aldea galega tan simpática e tan sorrinte vai imperando dunha maneira alarmante esa outra arma asasina, propia de covardes, que con só oprimí-lo dedo unhas poucas veces seguidas, semen ta ó arredor a morte sen que poidan salvarse anciáns venerables nin criaturas inocentes.

A única expansión da xente aldeá son esas simpáticas reunións que co nome de romarías se celebran por todo o campo galego, con maior intensidade, dende que a primavera comeza ata que o outono remata.

Fóra das innumerables de escasa importancia, en varias parroquias celébrase a chamada festa grande á que concorren forasteiros das parroquias de preto que a toman como propia, e tamén das alonxadas, ben por devoción ó santo festexado ou atraídos polo renome da festa.

Exemplos: Gundián, Santa Margarida, o Amparo, San Lois, San Campio, San Xurxo, San Eleuterio ... A estas festas, a estas romarías chamadas grandes, non van só os mozos e as mozas. Días atrás veñen preparándose as cousas de modo que poidan ir todos. Mércanselle-los zapatos ou o chapeu ó vello, fáiselle o vestido á moza, obsérvanse os nenos a ver que lles falta; as costureiras non alentan acudindo só ó máis preciso e, ¡que trafego, o das vésperas !. O pan, a carnicería, o arrieiro, a herba para o gando, repasa-la louza, o servicio de café que ten o po dun ano, as potas cansadas xa do descanso de meses boca abaixo, "traballo" que ceando co último estampido dos foguetes, cos últimos sons da gaita que aledou a

aldea dende o campo da ruada, comeza outra vez ó día seguinte cando a lontra inqueda debulla no aire a harmonía do seu canto, e o reiseñor e o xílgaro, o merlo, o vichelocrego e o tordo animan a porfía a enramada e o soto, cando o sol reververante fai unha pérola de cada gota de orballo e cada fogar vai saturando o ambiente de olores gratísimos a loureiro e a tomiño, ~ perexil e -a c~nela.

As oito empeza a festa co repique de campás, as bandas de música, os foguetes e as bombas. Os vendedores arranxan e surten os seus postos de refrescos e rosquillas apiñando os paquetes das incomparables de Silleda. Os carros chegan renxendo baixo o peso das pipas repletas do saboroso ribeiro e ó pouco tempo van aparecendo os primeiros grupos de romeiros, que aqueles que non teñen na parroquia achegados, traen os seus xantares en cestiñas brancas de xuncos, que despregarían máis tarde á sombra fresca dos carballos, das sobreiras e dos castiñeiros.

Ata a misa maior sucédense alternativamente as rezadas e os concertos musicais. Despois da misa cantada, o sermón se se dá o caso, a procesión ata o cniceiro co clásico, impoñente pend9n, o artístico estandarte, o cortexo de imaxes, lucindo primoroso arco a festexada, a cruz parrnquial, os cereais, o clero coa capa de coro e as dalmáticas de grande festa, confundíndose no aire en concerto harmónico o son das campás, o estalido dos foguetes e os sons da música coa súa marcha a paso lento, grave, maxestuoso.

E vén a figura de pólvora que remata o seu exercicio estoupando estrepitosamente, as bombas estalan a granel e remátase co baile de saída da misa, unha muiñeira e unha xota que algúns, xa poucos as bailan primorosamente, solto, como é

debido e os máis adultéranas e deslócenas valseándoas.

Sobre o campo sombreado e verdeante estenden uns os manteis brancos indo os outros ás súas casas cada familia acompañada dos seus festeiros. Alí agarda a mesa posta, arriba, no cuarto ou no sobrado e por ela desfila o abundante cocido, o guiso odorante, o suculento asado, os fritos e o arroz con leite, azucre e canela.

Sobre unha hucha está unha pila de moletes e abaixo país ou un pelexo co tonificante do ribeiro.

Re mata o xantar.

As persoas maiores van ve-la horta, as mozas ensíte os seus campado iros e os nenos corren tralos paxaros ou xogando pola eira, e agora, agora é cando comeza a festa para todos ... Hai que ir ó campo.

Antes, uns foron e outros quedaron co trafego da casa; agora xa todo está feíto. Péchanse as portas e alá van os homes e as mulleres, os nenos e os vellos

Avda. Fernando Conde, 123 36680 - A Estrada {Tlfno. 57 02 08}

GESTOSO

divertirse alegremente esparecerse unhas horas esquecidos do traballo, unhas veces ingrato e sempre penoso da terra agardando os seus apeiros a que ó día seguinte empuñen de novo as súas rabelas. Óese o "run run" ó lonxe, reborda a xente o campo e desborda polas avenidas e polos cercados contiguos. Cada camiño é un paseo, cada mozo un rochil e unha rosa abrileña cada moza. Báilase sen descanso, cando toca a pequena e cando toca a grande, e ó anegarse o sol tralas montañas, deixando nos ceos un ronsel inmenso de brillante púrpura que esparece a súa luz mansa e moma polos campos, as familias reúnense para tomar unhas cuneas de tinto ou uns refrescos e unhas rosquillas que a filia maior reparte compracente.

E xa non falta máis que os foguetes de lucería que hai que ensinar ós nenos, que teñen que ver preto o que tantas veces viron de lonxe, e o globo ¡oh! ¡o globo! grande como unha casa, de fermosas e variadas cores e cun rabo longo como un rosario de refulxentes estrelas ... ¿Gustóuvo-lo cadro? . Se non vos agrada culpa é do pintor que o trazou, porque o orixinal é espléndido, magnífico o modelo que non acertou a copiar a miña torpe man.

Era o 20 de xullo do ano corrente (1921). Día que os callobreses poñen todo o seu afán, todo o seu empeño no que a romaría de Santa Margarida, unha das máis concorridas da comarca, resulte todo o

esplendorosa, todo o boa que no posible caiba.

Eu levara os nenos á tardiña a que viran a música e os foguetes e o globo, a que lle puxeran a Santa, e probaran as rosquillas.

O sol ocultárase ó tempo que unha lúa arxentada e rnrrinte asomaba a súa face brillante por detrás dos piñeiros e os carballos bañando en luz apacible e fermosa o campo animadísimo da festa. As familias reuníanse para non perderse entre a multitude, apurábanse os últimos vasos e rompíanse os últimos paquetes de rosquillas, e aquí e acolá resoaban ledamente, apaciblemente cantos rexionais, eses alalás inconfundibles que en mil formas distintas aparecen e desaparecen cada quince días sen saberse de onde veñen nin de onde van ...

Reúno os meus nenos e busco un sitio apropiado para que viran os foguetes de luces e elevarse o globo e sobre todo unha figura de artificio que xa estaba colocada.

Con que afán agardaban que o acercaran á mecha para ve-las rodiñas brillantes que forman as bengalas e as luces que se escapan ó aire botando 1chispas a millares, os rodicios, as colubronas ...

De pronto, cando ninguén o agardaba soan no ángulo do campo, catro tiros, dez, doce, vinte tiros; miro cara alí e vexo a dirección das balas polas chispas que se desprenden do canón; van horizontais, raudas, dereitas ó centro do campo onde a aglomeración é grande. A nena maior colle o pequeno en brazos e arrástrame ata o outro

81

m:aheírÓs' m:erra abril de 1997

lado do campo. Oio berros dun grupo; co pequeno nos brazos e os outros colgados •.,. 1 . 1. DI achégome para enterarl•:1trllla'f•r1·1~a · me e vexo unha muller que berra desesperad amente batendo a fronte e que levaba nos brazos unha nena morta.

A indignación inmensa que me invadiu entón volvo a sentila neste instante e sinto que rerrTate o tempo e o espacio sen que dixera aínda nada do que me propuxen ó proxectar este traballo.

Outro día, se· teñ o tempo e Deus me axuda, ·· completarei o cadro.

11 Prometín completa-lo cadro sen darme canta de que é máis fácil o prometer que o cumprilo que se promete. Proxectamos moi facilmente e ó realiza-lo proxecto é cando vemos os inconvenientes sendo nós mesmos os primeiros en estrañarnos de que non os visemos antes. Ardua vexo a tarefa. Palabra abriga e hai que seguila. ¡Quen dispuxese dos pinceis e as cores máxicas de Apeles e do cincel primoroso de Fidias para que o conxunto do traballo, cadro e marco, impresionase convenientemente ós mozos da miña terra, para os que principalmente trazo estas li1 nas ..

A misión miña, a que me impuxen, é prepara-la terra e botarlle a semente procurando que esta sexa robusta e sa. A outros Hes corresponderá o sometela a observación e véndoa boa, facer que xermole, medre e fructifique.

Por diante da miña porta pasaba na mañá daquel día a nena alegre, brincadeira, saltarica, como esas irisadas bolboretas que saltan de rosa en rosa cando quenta as súas ~s de ouro o sol de primavera, la sorrinte e gozosa, con ese gozo desbordante que levan os nenas aldeáns cando van á festa. Vai á casa duns parentes, tíos e curmáhs a tódolos que menciona polo seu nome e ós que coñece de cando foron á súa casa

ballan os nenos alentados pola promesa moitas veces incumprida duns zapatos novos ou unha gorra, ou un vestido para a próxima festa. Por eso a nai queda goren. tosa e satisfeita cos labores da casa. Por eso a nena vai bordando esa ledicia sa que fai circular con forza polas veas o sangue e a vida.

Está a nena na festa acompañada dos seus parentes. Soa a música, soan os cantares novos, reina en calma a Jedicia e o contento.

Está a nai na casa agardando darlle unha aperta á nena e que lle conte con infantil gracia o que fixo, o que viu, o que comeu ...

Como furacán inagardado cando nun mar en calma, altera a tranhoubo festa na parroquia.

Súa nai queda na casa cos quilidade da festa unha liorta labores para que foran os ou- i!llprudentemente promovida. tros, e queda gorentosa e satis- O son dos disparos foxe despafeita, con esa satisfacción e esa vorida a xente. E á luz tibia, seledicia docísima que senten as rena do vespertino crepúsculo, nais coa alegría dos seus tenros vense brilla-las chispas sinisfillos. ¡Son tan poucas as oca- tras que vomitan os canóns das sións que teñen os nenos alde- pistolas. áns para as fondas satisfacA nena rebulideira xa non cións !. De pequeniños xa os verá máis á súa nai. Unha bala neneiros dos ruáis pequenos. asasina esnaquizoulle as entraEmpezan a saír da casa cun ñas. cestiño que lle cargan segundo A nai que agardaba con aneles poden ou máis do que po- sia á nena que era a súa alma e den; van coa vaca pola corda a súa vida só alcanzou a vela mollándoos ata os xeonllos o cadáver. E pasou pola dor de que teñen a habilidade sutil de orballo da mañá; polo verán le- ve-lo seu corpiño despedazado interesar, persuadir e convenvántanos antes de verse o sol pola autopsia. cer, tal vez que estes pobres ar~ para, sós ou con outra persoa, Rematei o cadro. O marco tiguiños, dado o asunto interelevar a pace-lo gando antes de fareillo de consideracións para sante e elevado que os inspira, que o acucien os tabáns; van á outro número, sentindo que me saísen tal como eu desexara escola como escapados indo medie tanto tempo que cando que saísen, manantial fecundo tarde e saíndo cedo, e nas horas chegue a verse xa se esquecera de ideas, fonte inesgotable de de descanso dedícanse a a pintura. Gravádea, pois, luz esplendorosa que incendia1 ]Af~ un pouquiño na vosa ra ás almas en sentimentos xecoller fento no monte . d.~ ou limpar de lixo as ·' ""'ir11m "!.'~~~ alma, lectores, para 'nerosos, entre os que brillaran logo poder apre- con luz cegadora a indignación corredoiras e cia-lo conxunto. santa cara ós horrores evitables sempre axudar no que poidan, que causan esas armas fatais de que está inundado o naso camou mái s do 111 que poidan ás po. perso as Se os mozos da miña terra maiores. E ' Seeufoseun estivesen un pouco educados a polo ¡ai polo deses mes - vontade e o sentimento chegainverno!, potres que tanto ría o cadro de horrores, o cadro lo inverno admiro , que de infortunios que puxen penon é vida a manexan o ran te os seus olios para que vida dos neidioma con tal profundamente impresionados nos da aldea . facilidade que rompesen a martelazos as arAs chuviscas, atopan cen pala- mas desa índole que tivesenn e bras para cada tirasen os seus anac,os ó fondo os ceos, as neves, a lama dos camiidea podendo pre- dun estanque para que nunca sentalas de mil for- máis puidesen ser aproveitados. ñus; pouco abrigados _ .. , f. mas, revestidas da súa de roupa, pouco abrigaUnha nena á que se lle trundas as casas ... E traballan, tra- roupaxe brillante, cegadora e cou a vida nesa época na que

hai máis afán pola vida e unha nai que levará sempre sobre a súa alma o desconsolador recordo que será o seu constante tormento. Hai ademais ui:i pai que traballa afanoso na emigración co pensamento pasto nunha filla que xa non ten, e que non a ten porque !la mataron. ¿Queredes máis horror?. Pois aínda non falei dun home que estando, o mesmo día, á mesma hora, coa súa familia foi atravesado por un balazo e que milagrosamente vive, dunha moza á que unha bala xa sen forza lle esvarou nunha bésta do xustillo e doutra á que outra bala feriu levemente nunha ·perna e que por outro milagre non deixaron alía vida.

E aínda hai máis. Hai uns mozos coa liberdade perdida e que se non a mágoa do remordemento, teñen que sufrir alomenos a de ver en perspectiva o castigo ó que se fixeron acredores, e hai pais e hai familias que pasan pala dor de ve-los seus fillos ou os seus parentes

atV Axencia de A Estrada

POMPAS FUNEBRES TANATORIO

Figueroa de Arriba -Telfs. 57 37 43 - 57 24 06 - (57 28 43 - Servicio Permanente) - Fax 57 22 50 - A ESTRADA

m:abeírós m:erra, abril de 1997

. /9

encarcerados ou collidos na rede severa da xustiza.

Estes son os cadros, estes son os efectos dolorosos que causan mozos de hoxe e ¡de mañá!. Esas armas de que algúns pedantes chegan a facer ostentación, ben apertando a chaqueta para que se debuxe mellor o vulto que lles fan, ben levantándoa como ó descoido para lucir vaidosamente a funda na que vai oculta.

Estes son os efectos, fermosas mociñas, desas armas que os rapaces vos entregan cando a garda civil anda preto e que vós gardades coidadosamente e ocultades no voso seo para salvalos, cando o seu roce debera abrasarvos, cando o seu contacto debera queimárvo-las mans. ¡Ai!. ¿Sabedes vós se esa arma que ocultades solícitas e compracentes non será a vosa desgracia ou a dos vosos noivos ou a dos vosos fillos cando os teñades?. Porque esa arma é arma que non distingue, mata ó seu dono, mata á nai, mata ó irmán, ,mata ó amigo ou ó inimigo . E arma xunto á que está a morte sempre ó asexo. E ¡canto poderiades facer vós se quixesedes facelo en pro desta campaña tan saudable e tan necesaria. Con que vos xuntaráde-las de cada lugar, as de cada parroquia e vos xuramentasedes para non admitir na vosa compaña para nada, nin para bailar, nin para acompañarvos, a ningún que se soubese usaba revólver ou pistola, dariades un bo paso, acaso o máis importante, o máis eficaz para desterrar ese · van e fatal costume, ¿por que causa non o facedes?.

que a súa moral se quebrante, sen que esperten neles instintos ou afeccións perigosas. ¿Sucede outro tanto coas armas de fogo ?. ¿Que interese pode te-lo seu relato?. Só horrores e nada máis que horrores e polo mesmo horror que me causa renuncio a .presentar modelos.

Tampouco so n iguais as consecuencias dos uns e dos outros. As dos primeiros, uns ascachorramentos que ... untando, pronto se curan; pero as dos outros, para os que morreo non hai unturas que vallan, e unhas familias quedan sumidas na dor, no desconsolo de ter perdido aleivosamente seres queridos e outras sufrindo mil angustias e mil fracasos e arruinadas.

Nas loitas a paos o que era valente víase; para oprimí-lo percusor pouco valor se precisa. Ata hai pouco había mozos valentes ó abeiro dos que respiraban os que non o eran tanto.

Os que agora alardean de selo non fan máis que oculta-lo seu medo detrás da culata do revólver.

O pao sería signo de incultura, pero era arma de valentes; o revólver ou a pistola son arruxando forte sen ·que ninguén mas de galiñas, son armas das que, salvo en contadísimos case lle puxese no camiño ...e así.

Eu téñome visto nalgún lan- sos, só fan uso os imprudentes, ce deses dos que comentabá- os covardes ou os perdidos. mo-las peripecias despois saboDe min podo dicir que fun rosamen te.

Era unha mozo, naturalmente, e corrina, encrucillada á que concorrían o que tamén é natural. Fun viacatro camiños; os contrarios, xante de comercio e viaxei en uns vintetantos, repar,tíronse en tren, en coche, en cabalo e en tres deixando expedito aquel burro, de día e de noite e con por onde nós, uns catro ou cin- xente e por paraxes para mio co, chegariamos para caer descoñecidas. Cando aquel enriba por todos lados; Estradense de 1.905 , un curmán meu, pepara mio de infeliz queno de estatura pememoria, viña á Esro grande de coratrada diariamente e zón, antep uxo a marchaba sempre de noite, a calquesete corredoira arriba, con tal brío que ra hora, dende a primeira á última, a aínda hoxe dubidan pé ou a cabalo. de que fora un só o Nunca tería moitos que petaba. Nós defendémonos como puidemos, nin bos amigos pero pero véndonos acosados polo tampouco me faltaron inimigos número, puidemos liscar favo- ós que a miña actuación lles esrecidos pola escuridade sen que torbaba. Pois ben, a pesares de os outros se desen conta, po- todo, nunca tiven nin pistola dendo observar cada un dende nin revólver, nin o precisei para onde puido agacharse como se nada.

Se nalgunha ocasión o tivegolpeaban uns ós outros ata que polas interxeccións que lles ra seguramente o susto ou a arrancaban os golpes foron co- sospeita me farían disparar, e ñecéndose e remataron enchén- entón, ás innúmeras desgracias dose de .improperios de uns ós que na vida sufrín, tería que engadir algunha máis que dese outros.

Estas fazañas pódenselles · xeito aforrei. contar incluso ós nenos, sen Se os protagonistas do feíto

les horrores, que escenas tan denigrantes, tan deplorables e tan dolorosas, nunca se repetirían se eu conseguisen que tódolos mozos me lesen, se eu conque ·cada un s e guise levasegravada na súa alma, como a leva súa nai, a imaxe da nena morta.

É tal a abundancia de consid racións a que lm••Íll ~~~~.o tema se me presta que aínda debo conContan que un ho. tinuar, se podo , me que tiña tal ho- · noutro número rror ó cigarro, que agardando que os con só velo era.víctima de nerviosas conlectores me serán indulxentes en gracia vulsións. E a causa foó alto ideal que persira que xogando cunha go. nena que sorrinte o miraba dende o berce, caéronlle nos olios unhas chispas do cigarro que fumaba deixándoa cega paNon é que vaia face-lo para sempre.

Igual horror quixese eu in- nexírico do pao nin que bote en fundir no corazón de tódolos falta aqueles tempos nos que os mozos cara á aiina sinistra, mozos ían ás festas todos procausa de tantos males. Por eso, vistos indefectiblemente das para traza-lo cadro exposto súas correspondentes mocas, nestes artigos botei man das co- pero hai que recoñecer necesares máis sombrías, resultándo- riamente que aquelas loitas me incomparablemente menos • eran máis nobres, máis pintosombrío do que é a realidade. rescas e dende logo máis inoPorque creo firmemente que ta- fensivas . Cando as cuestións ,....,¡¡¡¡.,.._ _ _ ___

IV

xuvenís se dirimían a paos rara era a vez que algún dos contendentes se quedara no campo e se quedaba, era xeralmente para levantarse, cura-los negróns, e ata outra.

Lembro que sendo neno vin nunha ocasión un pobre home con cinco buracos na cabeza e a cara e o pescozo bañados en sangue que asustaba. Non obstante, sostíñanse en pé; levárono a unha fonte onde o lavaron e o vendaron, e unha hora máis tarde bailaba a muiñeira con sorprendente frescura.

Os relatos dos lances a paos tiñan case sempre o seu interese e a súa poesía. Conto un, por exemplo, como lle saíron uns poucos que se empeñaban en que non había ir xunto de certa moza; como o primeiro pao deu con un en terra; como vendo vi-lo pao do outro cara a súa cabaz~, parouno co seu e no intervalo zoscoulle fortemente tirándoo encima do outro; como ó ruído acudiron amigos do atacado perseguiron ós outros ata perdelos nos campos de millo; como ó perdelos se volveron ó lugar onde quedaban os dous tumbados, por se morrera, sen que atoparan nin o rastro; como á noite seguinte volveu á casa da rapaza e saíu cantando e atu-

VENDA DE: PISOS V.P.L. e V.P.O., PRAZAS DE GARAXE, e BAIXOS COMERCIAIS ~

· ~

Infórmese nas novas oficinas de atención o cliente: rúa Calvo Sotelo, 9 -Baixo- A Estrada. 57.25.38

L;o ~

.A

tÚ ~

~

BAMARTI

<=> .---.

~

~~~~~~~~~~~~~-

·-

-t.: ..- .__.

~e::::::::::;

i e:::::'.:> .--.

S.L. ~

/ l!Cabeíró~

. ·-

e

que motiva estes artigos non os tivesen ou os deixasen por precaución na casa non se verán hoxe na situación lamentable en que se ve calquera.

Pero o mal é endémico e como endémico hai que tratalo.

Non hai moito entraron nun comercio desta vila unha muller e yn pequeno que era seu filio.

Ian mercar un traxe para o último. Despois de revolve-lo revolvible e un pouco máis, quedaron con dous sobre o mostrador, un un pouco mellor que custaba máis, e outro un pouco peor que custaba menos.

O neno quería o mellor, pero a nai, despois de bota-las súas contas, díxolle: -Pero mira, que se levamos ese non quedan cartas para o revólver.

O mozote quedou cavilando, e así como sentíndoo moito animouse a leva-lo outro, o que era peor, para logo poder merca-lo chisme.

A señora que os despachaba fixo unhas atinadas observacións á compracente nai, que lle respondeu por descargo: -Si, señora, si. Ten vostede razón en todo o que di, "revolvres non debía d' haber un, e este, por agora inda ben-o escusaba, pero... como o teñen todos ... ¡Ah!. ¡Aí está o mal! Téñeno todos. Xa o ve S.S. Señor · xuíz de primeira instancia. Xa o oe Vostede,.señor comandante do posto da garda civil; e non me dirixo ás autoridades municipais porque deso estamos orfos nesta vila, perdurablemente. Xa o sabedes vós lectores, todos ós que quixese ver tan sequera convencidos de que é verdade todo o que digo e de que era unha necesidade esta campaña. Todos teñen armas de fogo e hai que facer de modo '

que non as teña ningún.

No próximo artigo que probablemente será o último da serie, trataremos de ver se eso é ou non posible, trataremos de ver se hai ou non medios de evitar estes feitos sanguinolentos, bochornosos e innobres que levan unhas familias ó loito e outras á desgracia e ó infortunio.

V Expostas aínda que ben palidamente as consecuencias dolorosas a que conduce o uso de armas de fogo, tan xeralizado

e máis que nas outras na estradense, cómpre agora falar dos remedios para evitar tales dores.

Labor de sociólogos é esto que, dende logo escapa ós meus recursos, pero coido no deber de afrontala cos que teña, correspondendo a outros, dende

,

ESpECTAC

CHAP

AVELIN

logo, o mellorala e perfeccionala se é que o eren procedente e de necesidade suprema como eu a concibo.

Dúas clases de remedios poderían aplicarse ó meu xuízo: de orde gobernativa uns, de orde social os outros.

Con respecto ós. de orde gobernativa, eu direi o que faría se fose gobernante e as miñas disposicións ti vesen que s.er acatadas.

Primeiro, daría un prazo vo1untario para a entrega de armas eximindo de toda multa a tódolos que o fi-

xesen dentro de dito prazo.

E para maior comodidade ata sinalaría os días para que puidesen facelo por parroquias como se fai para paga-la contribución. E despois, ó rematar-lo prazo, ordenaría que todo aquel

que fose denunciado por usar ou posuír revólver ou pistola, lle foran aplicadas as mesmas sancións que se lles aplican ós prófugos; é dicir, que foran servir en lugar do denunciante ou doutro ó que este indicara. ¿Pode dubidarse de que deste modo non quedaría unha arma desas?. Paréceme que non.

Ben: para cando esto se lexisle (¡ !) poderán establecerse diferencias entre a posesión e o uso coas demais que se considerasen oportunas, pero, en esencia, o remedio sería radical.

Tardíos e improbables os remedios de tipo lexislativo; fixemos a nosa atención na acción social, xa que ten unha acción debidamente encamiñada que podería traernos resultados inmediatos.

Neste senso moito poderían facelas sociedades de agricultores e a Federación Agraria se non estiveran unha e as outras tan desacreditadas que xa ninguén as toma en serio. No tempo que levan establecidas só demostraron unha cousa: que non valen para nada práctico. A non ser para servir de paso a algún, político que ó estar arriba lle cante o cantar aquel que o mozo do conto cantaba á rapaza que o sacara de apuros: Antes de pasar o río! deiche un bico e unha aperta,/ e despois que me pasaches,/un co·rno por ser tan besta.

Pero existe un organismo ó que por agora non malearon concupiscencias nin intriguiñas políticas. Un organismo cunes-

\!Cerra abril de 1997

tablecemento que foi visto receosamente por certo sector do público perante o suposto perigo que corriamos de ser americanizados, sen facerse cargo que cando nace unha asociación case sempre responde a algunha necesidade e en vez de combatela o mellor é traballar · cos medios con que cada un conte por orientala a fin de que a súa actuación sexa beneficiosa en vez de prexudicial. Un organismo que aínda que non tivese rio seu haber outros mérifos, chegaríalle o de que creara e soster este xomal, que ten unha norma que é a independencia política, e unha característica que é a imparcialidade . Refírome ó Centro de Emigrados, colectividade nova - composta na súa maior parte de xente moza, aguerrida e briosa, e que por te-los seus asociados diseminados en todas ou case tódalas parroquias do distrito, é a chamada a influír poderosamente nos costumes.

E eu que ó escribir baixo o epígrafe de La Aldea Perdida fíxeno baixo a impresión desalentadora de que sería tempo e traballo perdidos, non só porque o público cun ¡ten razón! xa ere telo todo feito, senón porque ata para ter iniciativas e que a estas acompañe a fortuna é necesario ter certa personalidade do que eu carezo. Eu, digo, Presidente do Centro ó que me refiro, convocaría a unha · xunta á que asistiran tódolos seus socios, e alí, mediante acordo, comprometéranse todos baixo xuramento que prestarían solemnemente, na forma que mellor se vira, primeiro: a non usar armas de fogo; segundo, a denunciar cada un na súa parroquia a todo aquel que as usara ou se sospeitara que as tivera e o que faltase ó prometido fose considerado indigno de pertencer á colectividade . ¿Farao así?. Paréceme que preparei o terreo e espallei a semente. Trabailando todos con boa fe, antepoñendo preocupacións parvas á intranquilidade da veciñanza non se fará agarda-lo apetecido froito.

Deber de todos, altos e baixos, grandes e pequenos é o de traballar porque a aldea galega, a aldea estradense, a aldea perdicta polos perdidos, polos vagos, polos fantoches, polos pedantes polos inconsecuentes e polos ignorantes, sexa o que .. debe ser polos seus encantos, pola súa ferrnosura, pola transparencia do seu ceo, pola frondosidade do seu campo, pola fertilidade do seu chan, polo poético das súas ribeiras, pola dozura dos seus remansos, dos seus regueiros, dos seus paxariños, o verxel edénico de España, o Paraíso da terra.

A Estrada.- agosto - setembro 1921. (El Emigrado).

En castelán no orixinal.

Traducción: Valentín García

EN EXCLUSIVA PARA A ESTRADA ORQUESTRAS: PARIS DE NOIA, SINTONIA DE VIGO, -PANORAMA-, PASSARELA, CUNTER'S, -GRAN PARADA, ISRAEL, COSTA OESTE, CHARLESTON, -TANGO, SUAVECITO, -NUEVA MODA, -TREBOL. GRUPOS: AMERICA. -CINEMA, CLUB NAVAL, -LA OCA, -AMISTAD ATRACCIÓNS; PAOLO SALVATORE, -ANA KIRO, -TITO E TITA, -MONTSE E LUIS QUIEMADA, -A RODA. .. ETC.

Cl. Avda, Pontevedr.t. 33 - lº - Telfs. 57 11 14 - A ESTRADA

.

/ 11

'QJ;abeírós \!r:errn, abril de 1997

A

quel rapaz, nado por San Martiño do ano de 1876, fillo de labregos, do lugar de Ulla en Berres, da Estrada, sabedor da supervivencia e botándose de vez en cando un farrapo ó lombo,co diccionario de Marcial Valladares sempre a man, como el mesmo dicía, o do señor de Vilancosta, como lle chamaba,el poeta dende os seus primeiros dezaseis anos, educado na negación da súa cultura, na do seu idioma, na negación da parroquia, na da aldea, na da comarca, el, aquel rapaz, despois mozo e home, admirador de Curros Enríquez, aspirante a perito e logo mestre, foi Don/ Manuel García Barros, "KEN KEIRADES'.

Como el mesmo di, segundo X . C. Garrido: "Cheguei a ser algo. Tiven unha escola en .propiedade conquistada por oposición libre, nas mais teimudas e difíciles que houbo no século. Verdade que, cando a conseguín, xa pasaba dos cincuenta, pero aínda me chegou ben o tempo para quedar sen ela".

Estamos a talar dun home esencialmente integrador. Un home que non soamente desenvolveu unha actividade específica en si, globalmente, conformou unha maneira de ser, unha actitude, a par, por e para o seu pobo: A Estrada.

Un home el que, como fe de vi-

zón pedagóxica que estea exenta dese concepto, do home , nin tampouco do concepto de mundo. Mundo que soamente é posible valorar e defender, transformar, se estamos ne! e con el.

Don Manuel - o mestre - con pretextos de sobra, baseados no seu pensamento, creou contextos de integración escolar na comunidade daquel tempo. Contextos eles favorables sempre, motivadores, para unha existencia mellor, desenvolvida, diferente, de país, con experiencias consontes a unha cultura, a unha conciencia, a unhas tradicións, no ambito orixinal expresivo da lingua propia.

Hoxe que tanto está na solfa de tantos discursos educativos, o tranversal , para el, avanzando daquela, non foi iso un plus de traballo, foi o traballo esencial e lexítimo, integrador, que posibilitaba as aprendizaxes. Aprendizaxes activas que favorecerían conductas, sentementos, pensamentos, transformacións e todo no marco afectivo das seguridades, do comprensivo, implicando sempre a presencia da felicidade e das querencias para restaurar, educar, recuperar, promovendo a crítica e mailo contraste, tal como un orientador riguroso. Xa

por fidelidade as nosas raices, cos corazóns con sangue e latexando, na tarefa da súa escola rural, aldea, nosa. Foi el un mestre do rural e non soamente no rural.

Viu nos seus alumnos, con el, futuro e esperanza. A Iiberdade, daquela, e sabiao ben, era unha aprendizaxe dura e por iso, provocou, sen espaventar a-ninguen, unha interacción co entorno e fixoo moi especialmente no aspecto emocional. Para Don Manuel, - o mestre, repetimos -, a educación foi unha actividade encamiñada a metas de desenvolvementos e dirixida por valores do común, do inmediato, do humano e de veciñanza. Pero, mesmo educandoos para a vida, naque! tempo, era prioritario un traballo e aí estan as palabras de Don Ramón Otero Pedrayo que ben xustificarían o labor de Don Manuel: " Xa resulta anacrónico o tipo de galega humildosiño, vencido, coitado, raposeiro e sometido".

E outro tanto lles ocorria os nosos de fora, cando pensando nos de aqui, dician: "¡ Pobres! ¡Se non os mandan preparados, máis que para arrincar !astros ou cortar canas, traballo rudo, que facian os negros a forza de fusta!"

Todalas persoas teñen que co-

Qu.en Al1VANDO, transf ormou (

da, subscribiría afirmativamente daquela, e sabémolo, dominaba o as nosas palabras de que todo de- pragmatismo sobre a utopía reasenvolvemento e modernización, lizable e por sustentalo así, nese pero non toda modernización e argumento, remitímonos á histodesenvolvemento, que a comuni- ria desta nosa terra. A escola cación e acción educadora se, en neutra nunca existiu e sempre, verdade, queremos chegar ó ser dende intencionalidades diferenconcreto, insertado nuñha reali- tes, construíronse sistemas e á dade de corpo e de historia, pois par deles, perspectivas alternaticoñecer non é un acto pasivo, vas. Por aq1Jel tempo, a modo de moito menos son contidos que modelo extensivo, os privilexios alguen da ou impón. O coñece- escolares reflectában os privilemento e mailo saber, sempre, im- xios sociais e, non hai dúbida de plican relacións, diálogos e con- . que se escoitaba moi pouco ós trastes grupais de búsqueda que sufrían. A actividade crítica constante, de invencións e de era discreta e ideoloxicamente reinvencións. o dicir de boa " Abre as túas fe -aparenteportas escola mente neutra (cando non repensaría el máis dunha vez o pe primida) . Don Por aquel tempo, a deste poema dunManuel tratou, modo de model.o ha nena de once dende a eficaanos - e mira.Tocia do inmediaextensivo, os do o que te arroto, dende o seu privilexios escolares capital pedagódea son rutinas, aparencias. ¿Non reflectían os privilexios xi co, con basves que todo se tante intuición, sociais e, non hai move e que a viestablecer un dubida de que se da ha de ser douensino salvador tra maneira?. escoitaba moi pouco das incertezas ¡Non sexa-la dun futuro desos que sufrían. coñecido, el tan escola ríxida con instrumentos de complexo, comadeira! Deixa o ma sempre, e teu manto escurecomo imprevisible. El -e aí cido na maleta e ponte un cheo de colorido e de estan os seus biógrafos para da- · beleza Se ti cambias, escola, ·a ren fe- puxo as mans nas semennosa vida ha ser máis nosa e non tes, sen deixar de mirar as cinzas irnos consentir ser como años e tratou de non afastar, para comque se levan a calquer lugar da prendelo todo ben, o pasado do terra". E, repetimos,baseándonos porvir e así, daquela, a ámbolos, na súa biografía, pensaría así de levounos no presente. Tratou de ben, pois el, Don Manuel, sobre crear amor, el incluído, nos que todo, foi home e aseguramos que sofrían. Tratou de que os seus os seus alumnos viunos sempre alumnos, asemade cos coñececomo persoas. El foi un huma- mentos, regresasen á cultura, á nista claro, pois, el, amou o ho- lingua, á terra. Non obrou por me, xa que non hai ningunha ra- exclusión e si por integración,

validez universal.

Foi, de principio, en Callobre no ano de 191 l , de seguido en Rubín, anos logo en Verín e despois en Ancorados, cando o mestre Don Manuel tratou de inculcar nos seus alu mnos e na sociedade onde desenvolvía o seu traballo, o valor de defenderense, de non cambia-la súa cul- tura e mailos valores, de valoraren que ir á escola era unha boa cousa pois nela, el trataba de impartir - nas limitacións propias daqueles tempos - unha cultura autenticamente humana, pois soamente é educativo o que se realiza por amor ós outros e el tíñao.

El sabía que os nenos e as nenas ían á escola para seren educados (non soamente para seren adestrados), para facerense homes (e non soamente para promovérense socialmente), para aprender (non soamente para seren ensinados).

El sabía que non podía actuar sobre o que non coñecía e así formábase na súa cultura, na súa lingua, na súa historia, nas súas crencias, na relixión, para ensinarllo educativamente, no inmediato, "in situ" (non "in vitro"), ós seus alumnos. El sabía que podemos ter unhas ideas marabiIlosas, fondas, mesmo ,¡ceniais, e que ben podemos morrer con elas e que nolas poñan na Iousa de laúde sen levalas adiante. El sabía que non se pode estar a camiñar de por sempre de forma provisional.

El sabía que había que ser area de zapato, teimar, crer nos cambios, percurando as solucións máis apropiadas e así traemos, como argumentos do que el fixo, un poema dun neno de trece anos: Dúas causas para ser cultos, teremos a considerar: sabe-lo que nos rodea e sobre iso, actuar.

mer e que vestirse. Todalas persoas deben ter traballo digno e traballar, todas (comentamos nós ó pé daqueles tempos e dos de arestora) e ocorria que daquela había persoas, moitas, que non, que non tiñan traballo e íanse.

Algúns quedaban e facíano com0 Así, Don Manuel, o mestre, apegados a terra que posuían e sabio do que o rodeaba, actuanagardando mellores tempos, laí- do, construíu máis que remenandose do moito que habia que dou, recreou e abriu horizontes, pagar, impostos v¡¡rios, e do pou- traballou mentres poido, con iluco que a eles lles pagaban. Xa sión, posibilitou espertares máis non se sabia se agardaban ou felices, motivou soños posibles, perderan a esperanza. tratou de integrar máis que disEstaban desconcertados e persar e por iso, o mestre, no seu cando ocorre isto, tempo, tivo que xa non se sabe pasalo todo cocomo pensar. O mo mal, afastaanalfabetismo era do da escola. A intenso. A cultuel nunca lle falEl sabia ra, o patrimonio e tou corazón paos valores derrura ed ucar, nin que había que babanse. Ser laamor polo que ser area de zapato, brego era estar fixo . Don Mamarxinado, desnuel tivo a sabi-' teimar, prestixiado e sen duria de dicir crer nos cambios, moita consideraaquil o no que ción , fa lto dos percurando as cría, de comunimedios e servizos calo nas súas solucións máis mais elementais. verdades e así, apropiadas Iso levaba a xennese método, te a resignacion, tratou de falar a esperanza imcon todos. posible. Xa case Non dixo paque todo ocorria labras soamenporque si. Eran te, poi s el, o fillos dunhas cirmestre, t'i vo a cunstancias tremendas e alí, con condición humana de galego e no outros mais, apareceu un home, seu oficio teimou na acción de un mestre , DON MANUEL que a educación debe estar chea, GARCIA BARROS, que talaba acugulada diremos, sustentada, de soños, díalogante, que talaba nas tradicións, na cultura e na dunha cultura humana que era conciencia do que somos. distinta a unha simple instrucDe aí, con cJaridade, os feitos ción, que conservaba as adquisi- de rescate da súa cultura, a súa cións do pasado, que respondia formacion, os seus actos educatias necesidades do presente e mi- vos de auténtica transformación raba o futuro; que estaba enraiza- avalados pola práctica comproda nas tradicións do pobo e con metida.

12 I

m:abeírós m:erra abril de 1997

OS DERRADEIROS ANOS Por Mario Blanco

sacar o de Callobre.

Non era moita a xente Sábese bastante da vida do Sr. Manuel -co- de fora que o visitaba. mo el quería ser chamado - mentres brilou o Moito tamén porque as seu nome como escritor en galego, e a súa condicións do camiño daactividade na política local, deica a traxedia q uela non eran os máis que ocurreu en España no ano 1.936. No axeitados pra chegar á vrau daquel ano apagárono á forza, e él súa casa. No pouco temmismo quixo que se esqueceran del, recluín- po que estivo na parro-dose no claustro da súa casa de Callobre --e quia foi moi bo amigo do inda alí foron a buscalo máis dunha vez- na Cura don Jesús, cura morelativa seguridade que él coidaba que lle da- zo, intelixente e home bó ba o seu enderezo postal de SOL-Pousada, amante das letras galegas prá chegada da súa correspondencia, pois á que soupo calibrar a catesaída faciase no anonimato da cartería da Es- goría do seu feligrés e trada, só coas iniciais de nome e apelidos no que foi récibido sempre 'remite'. O medo e o temor acompañárono o polo Sr. Manuel sen reresto da súa vida ... ceio ningún, él a quen os Pouco se sabe dos trinta e tantos anos pa- curas non lle eran moi sados nestes afastamento voluQtario, porque simpáticos. pouco hai que salientar dél. Foi a vida dun Nos finais de agosto petrucio labrego, pro que non era labrego nin de 1.955 foron por él á como tal considerado polos seus veciños, de- súa casa dous homes e dicado a coidar da súa casa e horta, pero sin trouxérono prá caree! da esquencer a outra vida que levaba dentro de Estrada, pasou nela esa noite e pola tarde do Manuel García Barros, viviu intensamente a política estradense . si: o amor á súa terra e a dedicación ás súas día seguinte levárono os da 'brigadilla soletras; e así nos intres en que non había que cial' prá provincial de Pontevedra. Alí atofacer na viña, ó seu coidado exclusivo ou es- pouse, entre outros, cun conocido, un abogacrebía ou lía... se había que ler. do vigés, cuia detención, e conseguinte Viña a Estrada algúns días de feira -da- rexistro de papeis no seu despacho, foi a quela aínda eran os días 7, 16, 24 e fin de causa de deter, tamén, a García Barros. Tumes, porque había coche que o traguía dende vérono alí tres ou catro días e, despois de too Sol e voltaba prá casa ó meiodía, único marlle declaración pola xurisdicción militar, medio de que dispuña prá estar na vila soio puxérono en libertade. Alí foino a ver e a inpola mañán, pois a linea había que collela en . teresarse por él, un antigo amigo, inspeutor Liñares ou en Moreira que lle quedaban moi xubilado, que lle causou, dentro da gran salonxe ·prás súas cansadas pernas, un viaxe tisfacción de velo e saberse protexido por el, --era home que 'pesaba' moito en Pontevedra que estaba afeito a facelo a pé.

Ao chegar á vila eran visitas obrigadas a e o pior neste caso, moi relixioso- o disgusto casa de Perfecto Porto, amigo de sempre, e o de· que se poidera enterar de qué clase de revistas eran as que lle habían inacautado" os seu filio Pepe; logo a imprenta 'La Artística' do seu dono, e compañeiro de loitas de moi- policías na ,súa casa cando o foron a buscar. tos anos, Otero Abelleira, onde mercaba tin- Non eran 'Bohemias' como se dí na derrata, papel, plumas e todo canto precisaba na deira edición de 'As aventuras de Alberte súa casa pro seu traballo literario e ver algún Quiñoi' feita por Vía Lácte(!, Editorial, seque outro libro. Dahí, un pouco máis arriba, nón outras revistas que se publicaban en Vao comercio de Sofía Carballeda, de onde saí- lencia.

Todo este episodio cóntao nun 'enredo ' an prá Pousada, e viñan de volta, na cesta da peixeira Flora, os libros, os primeiros libros que escribeu 'Ken Keirades' baixo o título: da Editorial Galaxia, que o bo sr. Manuel in- "Así foi a cousa".

No decorrer dos días e meses, todos da coidaba que eran materia perigrosa. Despois, cruzaba a calle e entraba na 'Drogería iguais na vida do sr. Manuel este foi un Rivas', onde tiña outra boa amiga na dona, acontecemento que marcou unha data na vidona Anxélica. Logo, na mesma casa subía ó da daquel home. Preocupouno, pero non tivo despacho ,¡;lo que esto conta, e alí deixaba al- temor físico en ningún intre.

E chegaron os días máis felices da súa vigúns pequenos traballos para que se lle fixesen catro ou cinco copias a máquina, que co- da e, dende logo, da súa vellez. O seu nome11 ía na feira seguinte. Algúns traballos, amento como corresponsal da Real Acadedeixábame a mín os orixinais, os que gardo mia Galega galega feito que ocurreu, como .en gran estima, como é natural. Tamén Pepe tamén é sabido, na sesión que esta celebrou Porto· lle facía estos traballos de copias en o día 3 de abril de 1.957.

El non sabía nada, nin tiña a máis remota máquina, que el logo mandaba ós Centros galegos da Habana, Bos Aires, e ás revistas idea de que tal cousa iba a suceder, nin tan 'Cultura Hispánica' e 'Bohemia' da Habana. siquera que poidese suceder, pois nunca faTamén mandaba traballos para a B.B.C. de lou diso nin fixo referencia algunha. Pro causóulle unha ledicia moi grande, non soio Londres.

Escrebía moito. De principio con pluma e pola distinción en si e o saber que o seu latinta. Usaba pluma 'corona', despois unhas bor e o seu traballo e pensamento, postos en de aceiro inoxidable que lle gustaron moito. Galicia eran reconocidos tan publicamente, O que tamén gabou como un gran invento, senón por saber, e ver, que o seu nome non foron os bolígrafos que apareceron despois estaba esquencido e que sabía que vivía e de rematada a segunda guerra mundial e que que contaba con él prá labor en pró da Terra.

Tamén conta como soupo a noticia, e as o redimiron de estar pendente de, se a tinta se lle secaba nos tinteiros, e se as plumas se súas primeiras impresións, noutro 'enredo' lle enferruxaban. Moitas veces usaba lápiz- que titulou ' Un caso' .

Os anos van pasando e o Sr. Manuel mostinta. En todos estos largos anos imaxinou e escribeu 'As aventuras de Alberte Quiñoi' trou desexos de facer testamento. Asesoreino en folio, obra que mandou a un concurso do xuridicamente de como tiña que se facer, e o Centro Galego de Bos Aires e que lle pre- 16 de setembro do ano 1.957 otorgou testamiaron, polo que lle mandaron uQ__Diploma _ mento aquí na Estrada deixando prá posterique se garda na súa casa e que él tiña e mos- dade ese resume que fixo de entrada, do que foi a súa vida, e o que agardaba despois da traba con orgullo.

Nos finais dos anos coarenta mercou un súá morte; a máis fermosa poesía, pensando bo radio-receptor co que voltou a estar no sempre na súa grande inspiradora: Galicia.

Cumpleuse o seu derradeiro desexo. Desmundo.

Cando conoceu as primeiras publicacións cansa prá sempre no Campo-santo de Callode Galaxia levou unha grande e fonda impre- bre. Pero as disposicións legais que rexían, sión, pois non lle cabía na cabeza que, en non permitiron cumplirlle outro: Que o seu Galicia, e naquelas datas, se puderan publi- testamento fose escrito en galego, anque él car obras en galego e de autores ' malditos' dictoullo ó Notario na lingua que él sempre anos antes. Igual lle sucedeu cos coadernos falo u.

Co agarimo e o coidado das súas filias dos sábados .de La Noche e coido que tuvo contactos con Borobó por esta publicación. Teresa e María que viviron con él nos últiLogo Galaxia, mandoulle o que ían publi- mos tempos, finou na súa casa de Pousada o cando pero hubo que rectificar o enderezo e día 12 do mes que vén fará 25 anos.

FOTO: ARQUIVO

/ 13.

Uf;abeírÓs' m:erra, abril de 1997

Alfonso de Trabadela Vén da páxina 4 Dolores, a dona de Alfonso, sempre atenta á nosa conversa, chega cabo de nós por servir café. Non era o da express aquela de Codeseda, pero sabía moi ben.

Tiña a calor daqueles que acollen sempre ben ós que chegan de visita. Teño que dicir que, xa cando no lugar, lle preguntamos a Xosé de Trabadela pola casa de Alfonso, a porta da eira da casa de Martín xa estaba aberta de par en par, como agardando.

"TEMOSQUE TER CONCIENCIA DO QUE PASA MENTRES VIVIMOS" - ¿E vostede, sendo de Ourense , de Lamela, que nos pode contar destas terras de Trabadela e de Ribela?

- Pois escoita. (E recita, referíndose á súa parroquia de hoxe, Sta Mariña de Ribela): Jgrexia de privilexio, feita toda en sillería, coa nosa Santiña dentro, Santiña Santa Maritla.

Ela ten, polo poñente, ó lugar de Trabadela. ¡ Sentímonos orgullos, dunha igrexia coma ela!

Nesta igrexia eu me casei, por San Isidro Labrador, rodeado de moitos amigos, confé, con esperanza e amor.

-Ten unha liña de relaci.<5n, coido que a máis importante con Codeseda.

- Si, é verdade. Pasei en Codeseda moitas horas e pásoas. Dende sempre, para min, Codeséda, foi parada obrigat01ia. Alí teño moitos amigos. Escoita: lgrexia de Codeseda, de duas torres silleiras, no medio con reloxo e campá, para oi1a toda enteira.

E moi pretiño dela, alí vive o señor Xan, e así, polo que din, foi ben anos sacristan, No lado dela repousan restos de home ilustrado, das nosas letras galegas, nativo era de Barro.

Hai un carballo no medio - o da folla revirada que lla revirou o vento, nunha mañá de xeada.

Tamén vos pasa un carreiro que vai ó lugar de Barro.

Hai quen pasou poucas veces hai quen pasou todo o ano.

Carreiriño, carreiriño, carreiro dos meus amores.

Carreiro que quita penas, carreiro que dá dolores.

E dinos: - Mesmo das troulas, con gaita incli.Jída, escoita: Toca Couceiriño, toca, tócanos ben a gaitiña, atento de todos nós consolo das rapaciñas Es tí<> noso gaiteiro, o que ternos en Breogán, e farala ti soar, cos dedos das túas mans. lmosche cantar Couceiro, que nos dás ben alegrias.

Gustaríanos faceto, como o Jan as cotovías.

E quen poidese cantar, ó espertar, na alborada, como canta o tordo meigo, que asubía na enramada

¡Toca a gaitiña gaiteiro, vinde nenas ó rueiro! ¡Que dá mesmo xenio oao, ó noso amigo Couceiro! ¡Ai ti Couceiro, este ano, tes que tocar moito ne/a !

Pois terás que vir tocar... á romaría da Grela !

Bótalle unha, ben botada, aquí, na de Carracedo, que despois baixamos ver ó noso amigo, o Moreno. ¡Alegra a gaita Couceiro, que está media arnortaxada!

Que as nenas de Codeseda, ¡quérena máis avivada!

"SON UN CONSERVADOR PLENO POR AMORÓNOSO

" Alfonso, nas súas libretas, apunten: mil cincocentos refrán s, poemas e troulas,churruscadas, contos e mesmo obras de teátro. Alfonso, como o mañanceiro paxariño, escribe e asubía, el canta amores de noite, el canta amores de día.

Alfonso quere chegar ós mil seiscentos refráns e sabemos que ha de ser así. Desde as ~hurruscadas á nosa igrexia ,de Ribela, á de Codeseda, o Noso Gaiteiro, a Rapa das bestas de Sabucedo, o Monte do Outeiro e o Faro da Lanzada, "As conversas da Terra coa Auga", os con tos: " O Xuízo de Salomón por Perreého", "Os dous Irmáns no tren", "Voar na sombra", "Un domingo de Coresma", "O Rapiñeiro", "Xaquinciño", "O Galego do Quilo", "O Galego listo porque si", "O Partido de Fútbol, "A Bonitiña", "As Historias de Ruzo de Codeseda'', "A velliña dos porcos", "Os compadres", "O comesardiñas", "O cazador", a obra de teatro "Xerome", As Partes do Arado, dos Xugos, do Horreo, etc., as do Carro, fai todo deste home, c9mo el mesmo di, casemente un conservador total por amor ó seu, ó noso. Se queres que o carro cante, dinos el, como a gaita do gaiteiro, bótalle o eixe debido e os caraucós de amieiro. Meu carriño cantareiro, ¡ai meu carriño cantor! O meu carro cantou ben, o meu carro foi o mellor. Na casa de Martín, amais, Alfonso xunto con Dolores garda os apeiros do liño, lembran moi ben as esfolladas con pandeiretas na xuntanza de mozas e mozos, cando pasaban dunhas casas a outras, as fiadeiras. Mesmo conservan unha espadela feíta de madeira de cerdeira, da tía Esperanza, que lla agasallou un mozo. Ten como un bordado, di Dolores, estaba moi ben traballada. A tia Esperanza tocaba moi ben a pandeireta e outro tanto a tía Pura.

Alfonso ha seguir a baixar a Codeseda. Alí, coma sernpre, en unión, os amigos, as conversas e mailas cuneas de viño, non moitas, agora, non pode. Seguirá, de volta, no coche, recordando cando andando, a súa monteira (gorra): "¡Miña monteira garrida, miña monteira garrida. Cántas veces me tapaches, alá pólo Outeiro arriba!"

E así, ó pé do lume ou o do camelio, tamén dirá: "O cruceiro de Codeseda, ten catro pedras de asento.

Dúas para marmurar e duas de pasa-lo tempo".

Os membros do grupo de teatro, preparan unha adaptación de Manuel García Barros

FOTO: MARCOS MÍGUEZ

Os TiRinalffAs O taller de Teatro prepara a montaxe de contos de García Barros O recén inaugurado taller de teatro que botou a andar o pasado mes de marzo, xa ten nome: OS TIRINAUTAS. O taller está subvencionado pola delegación de cultura do Concello estradene, e nace coa idea de achegar ós centros de ensino da comarca· este xénero literario. Xosé Lueiro, coordinador do grupo, sinalábanos a este respecto tres obxectivos fundamentais no labor desta agrupación: -Descubri-lo teatro. Con asistencia colectiva a obras, adaptacións e divulgación de autores galegos e forasteiros.

-Preparación Técnica. Inclúe aspectos como o da relaxación, expresión oral e corporal ou a improvisación. Son aspectos derivados do traballo creativo do actor e marcados por un forte compoñente lúdi-

auxiliares encargadas de inco.

-Creación e montaxe de tex- vestigación de textos, escenotos. Esixe un traballo colecti- grafía, decorados, vestiario e vo que ten a súa base na pre- maquillaxe. Estas comisións paración alcanzada nas etapas estarán integradas nalgún caso por persoal alleo ós actores, e anteriores.

Todo o plantel de actores, noutros serán os propios actocon idades comprendidas entre res, con distintas experiencias os dezasete e os trinta anos, no ámbito literario, musical, quixo salientar as grandes ilu- fotográfico ou de deseño gráfisións que ten depositadas nes- co o·s destinados a encabezate proxecto, anque confesan, las.

Coa mirada posta no ano por outra parte, -non sen certa pose de humildade-, un escaso de Manuel García Barros, o coñecemento sobre a materia, - grupo pretende levar a escena o que se remonta en moitos nos próximos meses uns conticasos ós seus anos de escolari- ños do escritor estradense que xa foron adaptados para aocadade.

As sesións do taller de tea- sión por David Otero e Olimtro teñen lugar no Edificio da pio Arca.

Desde aquí, coa perspectiCultura os xoves e sábados cunha duración aproximada de va dun baldeiro cultural menos hora e media. No organigrama baldeiro, só nos resta desexarinterno do taller figura tamén lle OS TIRINAUTAS longa a creación•de varias comisións vida e moita Iherda.

14 /

m:abeirós m:erra abril de 1997

MuseodoPO O Estradense, por Olimpio Arca Caldas

A Agrupación Airiños do Ulla foi unha das sementes musicais de Manuel García Barros

Música no ano de García BalTos A

intensa relacion que a figura homenaxeada na Estrada tivo durante toda a súa vida coa música, fai que a xente que levamos adiante iniciativas .culturais asociadas directamente con esta arte, non poidamos permanecer en ningún caso á marxe do acontecemento que conmemora o 25 aniversario do pasamento de D. Manuel García Barros.

Así pois, e como director do Conservatorio de Música da Estrada, da Banda de Música Municipal e da Masa Coral Estradense, quera facer consta-lo achegamento da música e os músicos a unha vida que comezou dende os seus anos máis novas asociada ó que foi de sempre acti vidade senlleira e de especial relevancia nas terras do Ulla: a música.

D. Manuel, cando co seu pai e o seu irmán André, aprendeu o oficio de torneiro, e levado polo torrente de ideas que sempre lle buliron na cabeza, empezou a fabricar elementos sonoros, é dicir, o seu torno levouno á elaboración de frautas (suposto que damos por certo, ó ser estes instrumentos de técnica elemental, polos que comeza calquera lutier), logo máis perfeccionado no seu oficio, sabemos da fabricación de requintas, e gaitas, destinadas a entoa-las melodías da te1Ta que el levou sempre tan dentro.

Coa formación dun dos primeiros "coros" rexionais da terra, que ó mesmo tempo alcanzou un importante renome na época como foi o 'Airiños do Ulla', moi pronto se deu canta o noso escritor e mestre da importancia dunha iniciativa cultural de tanta relevancia e participou activamente no seu funcionamento.

O festival dos "Pereiriños", ve u ser ano a ano, unha plataforma de lanzalnento melódico das súas creacións, así como unha magnífica oportunidade para

que os rapaces souberan algo máis, da súa terra, as súas orixes, e en definitiva, do seu mestre.

A partires de mediados do ano 1996, e antes da decisión do Concello da Estrada de dedicalo a García Barros, comezouse a concebi-la idea da refundación da Masa Coral Estradense, e a inclusión na mesma de antigos membros, fixo chegar ata min, a noticia de que fora un célebre antecesor meu: D. Bernardo del Río, o que froito da amizade trabada co literato estradense, o levara a poñer música a dous dos seus poemas máis coñecidos: A Oración de media noite e 'O cantar do Saramago ', por desgracia ata o momento desaparecidos, aínda que non o é así a idea que eu teño de recupera-

Coa formación dun dos primeiros "coros" rexionais da terra, que ó mesmo tempo alcanzou un importante renome na época como foi o Airiños do Ulla, moi pronto se deu conta o noso escritor e mestre da importancia dunha iniciativa cultural de tanta relevancia

los algún día, pois recrea-la música da Estrada doutros tempos é tanto como recrea-lo espírito da xente que fixo posible a Vila onde nós residimos e, pola que traballamos hoxe.

Así as causas, o meu principal labor deste ano, está centrado nas composicións musicais que acompañen letras do insigne mestre, o seu soneto Póndose o sol no que eu vin dende o primeiro momento unha musicalidade e harmonías que hoxe estou tratando de reflectir no pentagrama. Posteriormente, es-

tá na idea do que escribe continuar con outras composicións a obras de D. Manuel, aproveitan-do así o infinito manancial artístico que o noso autor ofrece.

Unha vez rematados estes labores de composición, serán a recentemente posta en marcha MASA CORAL ESTRADENSE e a BANDA DE MÚSICA MUNICIPAL DA ESTRADA, as encargadas de darlles vida por primeira vez, tal e como o autor deste escrito as concibe, e coa mente posta sempre no que representa traballar "man a man" con Manuel García Barros, nótase que hai momentos nos que se sente un respecto e admiración especiais por quen está a ser nese momento o Jetrista da música que sae da miña pluma.

Noutra orde de causas, e no marco das actividades do Conservatorio Profesional de Músi. ca da Estrada, ternos prevista a utilización dos textos empregados xa polo Grupo Municipal de Teatro "Os Tirinautas" para introducilos (sobre todo rias clases de música activa e seguramente noutras moitas), no que será unha moi boa oportunidade de dirixir ós nasos alumnos, e sobre todo ós máis novas unha mensaxe poética e estraden·se, a do mestre, escritor e xornalista de Berres.

Igual que Manuel, aquel nena de Ulla que moi pronto se interesou pola música, formou parte máis tarde da xeración de escritores galegas que levou a nosa literatura do Rexurdimento do XIX á etapa de esplendor de principios do XX, os nasos pequenos pasarán a música deste final de século XX ó XXI. Ogallá que no seu camiño, estean continuamente guiados pola sabedoría que nos legaron autores como García Barros, e a grandeza e harmonía internas que lles dará sempre a música.

Xabier Comesaña Pereira.

Cando se quer~ escribir eneal do proxéctase un novo edificio que Museo do pobo Estradense, así cante con todos eses medios. como doutras maifestacións do desde ese intre na mente de Reiarte no n0so Concello, estamos móndez está fixa a idea de que o abrigados a facer unha impresvello edificio do matadoiro mucindible refereQcia á persoa de D. nicipal é o lugar idóneo para ese Manuel Reímondez Portela. A museo. ese abnegado médico de San MiNo ano 1986, D. Manuel, meguel de Castro, sempre entregado ses despois de organiza-la festa de cheo á ciencia de Hipócatres; do salmón, como presidente do a ese apaixoado estudioso e entuCentro de Iniciativas e Turismo siasta divulgador dos aconteceres da Estrada, reúne a quince persoculturais, paisaxistas, políticos as e, pola súa iniciativa e baixo a do noso entorno. súa presidencia, constitúen a asoCando D. Manuel xa alcanzaciación 'Patronato do Pobo Esra o grao máximo na súa carreira tradense'. Redáctanse os estatuprofesional, doutor (1.960), Aca- ~os que son aprobados polo démico correspondente da Real gobernador civil de Pontevedra Academia de Medicina e Ciruxía con data do 16 de decembro de da Coru1986. ñ a O xer(l .975), molo do et e ... , museo emprenestá nade outra que las nova xeipez as ra. Agora que saserá a be delas engaioD. malante lanuel e boura de que os investidanos gación e l 1 a s publicaofrececión de r a n : t o d o . d o u s aquelo sarcófaque nas gos de súas lonpedra, gas cadonación do mi ñatas Sr. Rip o 1 o concello b ad e o ~-~~~-~-~-~------~~de Mov a n saíndo ó encontro do seu espírito reira e de Mercedes Reimóndez observador. de Barbude. ¿Cómo resolve-lo Froito deste labor, saen do problema do local?. Mentres non prelo no ano 1976 as belezas do chega .o arranxo do vello mataseu concello na belida e ben predoiro, será sede provisional do sentada 'Guía Turística de La EsMuseo unha sala nos baixos do trada', pouco despois, en precioantigo Instituto de Ensino, despois Colexio da Inmaculada, na sas diapositivas contemplamos 'Oca y su comarca'; 'A rapa das rúa de Serafín Pazo. bestas de Sabucedo' . No Ano Neste local ubicaranse as novas aportacións. A donación da 1981 a Deputación Provincial publica o premio do concurso anual bandeira e do traxe do Coro 'Aide investigación concedido a D . riños do Ulla', feita por D. Xosé Figueiras Baltar; a dona Victoria Manuel polo seu traballo 'Cruceiros e Cruces do Nordeste da Fernández Novoa donará a súa Provincia de Pontevedra'. pintura ó óleo do Pazo de Oca e a Todo este labor rebordaría dona Giselle Ma1sa, deixará en con moito as inquedanzas de caldepósito catro pezas de muiños q uera persoa que non fora D. romanos.

Sempre, con carácter provisional, Manuel. Pero, a este home inquedo sabíalle a pouco o alcanzado. andivo o pouco patrimonio do No seu maxín unha inquedanza Museo dun lado para outro. Pasabelida rebulía teimosa: A crearon a unha sala do Instituto de ción dun Museo Etnográfico. ensino medio, agora na Avda. de Nas súas andainas de médico, de Benito Vigo. Nesta nova ubicaobservador e de estudioso sabía ción podemos olla-la magnífica de moitos obxectos que encerramaqueta que de o Concello da ban anacos e momentos da nosa Estrada confeccionara D. Manuel historia. Obxectos que estaban en cartón pedra; o tear, que fora senda comestos pola couza e papropiedade da tecedeira, a dona la indiferencia das nasas xentes. Josefa Carballeda Fernández, de Facíase preciso salvar da irrémLiripio (século XIX), donado ó diable desaparición todos estes Museo polos irmáns Carballeda e restaurado máis tarde na Fundaútiles e reunilos nun lugar axeitado para que servisen de recordo ción de Exposicións e Congresos dos tempos idos, da evolución no curso de restauración baixo a dirección do escultor. Merece undos nasos valores ás novas xeracións . A meirande traba viña a has liñas aparte os enseres, parte falta dese espacio, dese local que da habitación, que Daniel Alfonpoidese se-lo domicilio do Muso Rodríguez Castelao utilizou seo. en Bos Aires e xestionados por Dende o ano 1983 ata 1987 Noni Arauja e D. Manuel a traatopamos a D. Manuel ó frente vés da modista e amiga da famida alcaldía. O matadoiro municilia Castelao naquela cidade, a dona Lola Rey. pal había que dotalo dos . medios que os novas tempos requerían e Sigue na páxina 15

/ 15

t!Cabeírós t!Cerra, abril de 1997

Cousas Nosas... por Valentín García

...O MUSEO Vén da páxina 14 Despois do pasamento de . don Manuel, reunida a directiva da Asociación 'Patron ato do Pobo Estradense' acordan : lº.pedirlle ó Concello: a) q ue se lle dea o nome de Manuel Reimóndez Portela ó Museo; b) que se conceda o edificio do matadoiro vello e xa restaurado o local para o devandito Museo; e 2º.- noméase presidente da Asociación ó membro da directiva, Olimpio Arca.

Mentres non se resolven estas peticións o patrimonio do museo vai aumentando de vagariño. Nese eido debemos suliñar as diversas pezas de carpintería que nos donou o Rvdo.

D. Ricardo Celso Rodríguez, ebanista durante dez anos en Cuba. Estas pezas formarán, dentro do Museo, un apartado xenérico do museo do moble; teima do presidente do Pazo de Exposicións, D. José Femández Viéitez.

Outra peza sobresaínte desta época vén sendo o tomo no que traballou o mestre e escritor estradense Manu~l García Barros, donación do seu sobriño José García Bouzón h erdeiro da casa natal do escritor, ubicada no lugar da Ulla, parroquia de Berres. Outras familias fixeron tamén donacións diversas que por mor do espacio non podemos relacionar como sería o noso desexo.

No mes de febreiro este 'Padroado do Museo do Pobo Estradense, Manuel Reimóndez Portela' pasou a formar parte da fundación Cultural do Concello da Estrada, sendo nomemado xerante-director o presidente do Padroado e autorizando o uso do local no

""' Garrido Couceiro Xoán Carlos.MANUEL GARCIA BARROS. LOITANDO SEMPRE.- Ed. Fouce (1995) Obra de crucial importancia non só para o coñecemento da figura de García Barros nas súas máis múltiples facetas; tamén para saber e comprende-lo desenvolvemento da Estrada e as súas terras dende mediados do século XIX.

pero non por eso pouco intensa, reflíctese aquí, ilustrada cun abondoso materia] fotográfico, dende os seus nacementos no Cruceiro ata as máis recentes avenidas; e é o eixe dos seus vieiros onde se apoia o autor para levarnos nun fermosísimo percorrido polo pasado da Yila.

(1995)

Edición de peto, incluído dentro da serie "A nosa memoria", da ~--~ Consellería de Cultura. É unha obra de achegamento ó ilustre estradense, moi manexable e de fáci l lectura, para ·que unha ·grande cantidade de lectores poidan coñecer mellor a vida e a obra de alguén que, por ser tan noso, non debemos deixar que caia nunca no esquecemento.

""'Arca Caldas, Olimpio.- CALLEJERO HISTORICO DE LA VILLA DE LA ESTRADA. Ed: Excma. Deputación Provincial de Pontevedra. (1.996) O traballo laborioso de recollida, estudio, constancia e dgor a que nos ten afeitos D. Olimpio Arca, sobrancea nesta a súa última publicación. A Estrada, cunha historia como Yila recente

<

V

.p•. :

~ ,.,

""' Álvarez Cáccamo, Alfonso.- O EsPIRITO DE BROUSTENAC; Ed. Xerais

.

"<

<

>

""' Pérez Lapique, Patricia.- As COLUMNAS DE EXCELSIO EXPOSITO; Ed: Edicións do Castro

0 XENREIRA (C.D.).- Érguete Edicións do Cumio (1997)

A forza da música é o que Xenreira · nos achegou nesta súa primeira publicación "Érguete", cunha continua combinación de ritmos tan diversos como son o Rap, o Ská.

rllllr11~1(//fll8l8 · •'" ->'

- --

>

·..

"<

V

"'

~

~

-_ V

v*~trfiut•ffw&m:!•IP • · ·~ ·: . ::~!!{t*m~. :~~: ~~

HORIZONTAIS:

1.- Nome de García Barros. Vixésima letra. Partí-

cula comparativa (ó revés). 2.- 2ª persoa presente indc. do ser. Abreviatura de nordeste. Papel dun actor nunha obra drámatica (ó revés). Artigo mase. sing. 3.- Seudónimo de GarcJa Barros (ó revés). 4.- Vixésima primeira letra. Arbore da familía da~ abietáceas de madeira moi apreciada. Adverbio de tempo (ó revés). Membro para voar. 5.Percibir co sentido da vista (ó revés). ser Supremo. Entrégao (ó revés). 6.- Trunfo, victoria. Soporto á forza (ó revés). 7.- Fala (ó revés). Abreviatura de servicio público. Absorbes algunha cousa. 8.- Nome de letra. Vixésimo cuarta letra.

Preposición. Vocal débil. Emprega (ó revés). 9.Conxunción. Obra inédita de García Barros. Contracción de a+o. 10.- Broma, mofa. Abreviatura de cesio. Matrícula de Pontevedra (ó revés). 11.Cincocentos. Tanto nalgúns deportes. Punto cardinal. Tramo final duo val fluvial asolagado polo mar (ó revés). 12.- Parroquia ónde está ubicado un pazo barroco. Nome do protagonista da novela de García Barros públicada en 1.972.

ABRANGUÍAOS - A

12 SOPA DE LETRAS

VERTICAIS :

LOCALIZA: Nome da dona do homenaxeado no ano 97. Xornais nos que colaborou. Tres obras escritas por García Barros.

Pseudónimo que empregou. Parroquia ónde nace D. Manuel. Alcume do protagonista da súa novela. Primeiro destino como mestre.

A K Q

R E

B

e

B T

s

y

V

s

N

K T A

E R R E

1

A

D

B

z

E N A

s

1

R E T

R

M

p

Q

M 1

o s e

A

Ñ

G

A H

R A D

u o u o s 1 e o

Ñ

¿ Gústache algún libro de poesía?

~ ~:<:~~~; as

i::..CU~IQ()~"?(¡

O dilema da existencia, é o tema central deste "diario dunha depresión". O bo trato do fondo psi, colóxico e humano que contén, provoca no lector unha certa autoanálise do comportamento que todos ternos algun-

~

-.,

""' Vaccaro Chao, Alejandro.- GEORG/E Ed.Proa (1996) O seu atitor, Alejandro Yaccaro Chao, descendente arxentino da fami lia Chao da Somoza, á parte de visitar familiares e coñecidos, explicounos o laborioso traballo (5 anos) de redacción da obra, así como case todo o seu labor creativo, enfocado á -figura do célebre autor arxentino.

(1996).

estabilización e posta en fun- 2 cionamento do ansiado museo. 3 Ben é certo que o devandito edificio non ten instalacións 4 idóneas, pero esto non é atranco para que aquelas persoas 5 que queiran face-lo seu legado, ben como donación ou en de- 6 d'd , · , posito, seran aten 1 as na se- 7 guridade q ue o seu nome quedará para sempre na historia do 8 pobo da Estrada.

ERRA

ri-"""'-"%il

A tranquila vida monacal no mosteiro de Sta. María de Oia, vese de pronto alterada alá no ano 1835, co achado dun ser estraño, un fantástico neno ó que van bautizar co nome de Broustenac.

:~·~ :Z:~~t:· ·.~f&~·\. ·0~•

Na actualidade, salvados 1 moitos dos atrancos, é hora da

PRÓUGOME

Compendio de ideas, lembranzas e principios, inspirados na fi- '---'"""""'"""'-__J gura do sobranceiro estradense D. Manuel Reimóndez,verdadeiro incitador da cultura no medio, da súa xente, como home, médico, humanista, antropólogo e político, a súa calidade humana inspira a elaboración dos textos máis heteroxéneos por parte de persoeiros destacados nos máis diversos campos, como poden ser: Xosé Neira Yilas, Anisia Miranda, Mariano Rajoy, Antón Fraguas, Isaac Díaz Pardo, Camilo J. Cela, e un longo etcétera, que poñen a súa pluma nunha profunda e sentida homenaxe elaborada por Xoán Andrés Fernández Castro e ben merecida por D. Manuel Reimóndez.

(1996)

""' Sanmartín Sobrino, Maximino.SoMBRA DE UN ARBOL SIN HOJAS. Ed. Guimarey Puente S.L. (1.995) A creación literaria máis temperá, xunto coas composicións de madurez de Maximino Sanmartín Sobrino, recóllense neste primeiro poemario de elaboración e disposición moi moldeada co tempo.

talación.

NOTA

(1997).

cy Queipo, Xavier.- o PASO DO NOROESTE; Ed: Sote/o Blanco (1996).

Premio "ex-aequo" do Manuel García Barros no ano 1996, é a historia dunha expedición, a da busca dun paso que polo noroeste leva ó Xapón e máis á China, convértese mercé á capacidade de Xavier Queipo para facer da narración unha mensaxe cifrada ·-que o lector asume e fai súa- na historia da busca da propia identidade.

""' Rodríguez Manuel F..- M. GARCIA BARROS; Ed: Xunta de Galicia

matadoiro vello para a súa ins-

¿Qué libro están a ler..?

ha vez en maior ou menor medida. ""' Fernández Castro, Xoán Andrés.MANUEL REIMONDEZ ,...,,,===.,,,.,.., PORTELA NA LEM· BRANZA. Ed: Edicións do Castro.

o

D E

L A

F G

s 1

R L

D E R N E Q

E

o

1

X H 1

s

A

o

E N

1 R

s

D R M A

T E

T E

1 F

A T

o

X

o u

B A

A

V H F 1

R

B

u

E N

V

o s 1

e

E T

1 N E

B H

A

1 F

B

E L E

e o A s o s

1.- Profesión de García Barros da que foi suspendido de emprego e soldo. Extremo das pernas dos -humanos. Nota musical. 2.- Toste algo. Liña que divide a calzada pola metade (ó revés). Matrícula de Barcelona. Matrícula de Coruña. 3.- Punto cardinal. Nome dun fillo de García Barros. Fuxida, evasión. 4.- Quinta vocal. Matrícula de Albacete.

Matrícula de Tarragona. Feíto e resultado de xirar. 5.- Obra inédita de García Barros. Lugar da parroquia de Berres ónde naceu D. Manue l. 6.Líquido que se forma nas glándulas mamarias.

Tea grosa de algodón. Cincuenta. 7.- Vocais de pezuña noutra orde. Cen. Que reporta utilidade (ó revés). 8.- Abreviatura de quilolitro (ó revés). Cabritos novos (ó revés). Punto cardinal. 9.- Fama.

Terminación de infinitivo (ó revés). Plano, liso (ó revés). 10.- Sección que iniciou García Barros en "El Emigrado" baixo pseudónimo. Pronome persoal tónico de 2ª pers. (ó revés). 11.- Artigo feminino sing. Letra impropia do galega. Cogumelo (ó revés). Rece. 12.- Contracción de con + o. Lugar da parroquia de Callobre ónde vive García Barros despois de casar (ó revés).

Axenda

.

--

Ven a Galicia ·polo Camiño de Santiago Ébeleza, paisaxe e historia.

Non a esquecerás.

AGalicia, polo Camiño de Santiago.

UNTA CONSELLERÍA DE CULTURA E COMUNICACIÓN SOCIAL DE GALICIA CTTn

O

......___~

S.A. de Xestíón do Plan Xacobeo