Tabeirós terra nº 6 febreiro 1999pdf by Asociación Cultural Vagalumes

Con este número, 'CARNAVAIS NA ESTRADA'

f NºVI

Concello da Estrada decidía en votación p!e- naria, e a proposta do xornal TABEIROS TERRA, dedicar este ano de 1999 a recuperar "A Memoria dun Pobo", nun intento de refresca-las

• ARXENTINA será punto de confluencia para os estradenses que se desprazan ata alí nunha viaxe na que tamén participa a Banda de Música Municipal da Estrada.

xeracións actuais as tradicións e a cultura, así como o traballo que os nosos devanceiros fixeron polo benestar e o desenvolvemento da Estrada. Nun programa que coincide nas datas co ano de-

• REPORTAXE Marcos Seixo fai neste número un achegamento moi persoal a figura de Roberto Blanco Torres, o que este ano se lle adica o Día da Letras Galegas. Un achegamento que se completa cunha entrevista a un dos seus familiares.

dicado internacionalmente á terceira idade, o ano 1999 será na Estrada un ano de lembranza do pasado para, ó tempo, sacar conclusións positivas de cara ó futuro.

• . EMILIO LÓPEZ chega da man de Otero de Ameixeiras a estas páxinas para abri -la súa memoria logo dunha vida dedicada ó traballo e a lealdade coa Estrada. Unha nova vida en Comarcáns ...

CONSELLERIA DE XUSTIZA, INTERIOR E RELACIÓNS LABORAIS

Wnheirós Werrn, febreiro 1999

Verbo xido, miña purria ustaríame que, cando se me ocorre G(como mero afeccionado, por supos-

POR FRANCISCO ROZADOS 'ROCHI'

to) escribir algo de poesía no verbo dos arxinas, non se lle tivese que facer a quen o le traducción simultánea, que todo o mundo puidese apreciar nesta lingua a fermosura e a musicalidade que posúe, sabendo ademais o que un di cando a pronuncia. Verbas comao CURUBELA (pataca), RUFALEIRA (misto, cerilla) ou SALAMANQUINO (coxo) deberían ser coñecidas por todos. Houbo un tempo en que na Terra de Montes non só os arxinas sabían o verbo, mesmo a xente do pobo practicamente enteiro sabía, aínda que fose nun VERBO CAZULEIRO (verbo mal falado), que para dicir cadeira había que pronunciar XAMBRA DAJIRRA DO FRIS, ou que cando nunha lectura de espionaxe alguén perseguía a outro podía traducilo ó verbo por XAMBREAR OTROVES DUN CHILO. Que ferrnoso sería, utopía lonxana cando aínda non están máis que a empezar a traducir nas salas de cinema ó gale go, que Bogart lle dixese a Ingrid Bergman: - DELEMRE NO BIS . XARARA O VELO DANGRE DA TORREMES EIFFEL (porque no verbo o que non se sabe invéntase, sempre de acordo cunhas mínimas regras, e tense por bo andar de redor, ou expresarse retoricamente). Mesmo na historia quedaría francamente ben que César lle dixese a Bruto: TOI ADIAMES, CUCHINFROU ÓS HUMANS QUE MORRON DE IMES!. Ou, cambiando de esfera, que nos xor- ABISMABAN DELANDO BALSOU A nais deportivos do luns, o reporteiro nos JARRIA ÓS JUMETES DE VALDEsorprendese con algo así: MICHEL, RRAMA (Míchel, xogador do Madrid de XANDOMELEANTE DO BELO DAN- . fútbol, abraiou ó público que observaba GRE DA DIAÑAS DE FUTBOLEMES, cando lle botou manó escroto - por ser fi-

no- de Valderrama). Como podemos ver, o verbo é válido para calquera cousa, e non só válido (o que non lle impide enfrontarse con aquel aserto de Osear Wilde de que o arquetipo da beleza é aquelo que é sinxelamente inútil para todo, posto que o verbo é fermoso e útil), senón perfecto para asumir coma lingua oficial da nosa comarca (por suposto con carácter simbólico, que ninguén queira ver detrás ningunha reivindicación demasiado localista ou esixencia utópica e sen sentido), hoxe que xa non ten esa primordial misión de servir para oculta-las ideas e pensamentos dos canteiros con respecto ós seus patróns (PURRIOS) ou ós extraños (CHILOS DE FORATES). Daríanos unha dimensión orixinal e única esa adopción dun idioma que foi, nun tempo, a lingua, xa que non de mamar, si da adolescencia de multitude de homes, hoxe maduros e vellos, que foron da-lo barro a Lugo (ACALMAR O PATELO A TERRAJEIRA DAS COREÑAS). Sería, cando menos, ferrnoso, e útil para a nostalxia, que é outra das profundas formas de vivir da xente dos montes. Eu proporía que se ensinase, e non só nas Escolas-obradoiro, senón mesmo ós parvuliños nas escolas de ensino xeral básico, e se me tomasen por tolo sempre tería a oportunidade de dicirlles (OS PERRES DA XAMBOUCA XARADES VOBIS, PORQUEMES A LUZ LASTIDA PATEA A MASTIA XIDA ESCARRICOA PRA AJIRRAR A LUZ QUE JIÑA), que vén sendo algo así coma que "os tolos sodes vós, porque o pasado é a mellor arma para construí-lo futuro"

s xentes de Terras de Tabeirós teA ñen historia; cultura e tradicións.

e maila pasividade, o A deindeferencia ver que pasa e xa veremos,

Moito para levaren consigo e xa que logo, a tempos de hoxe, tamén posuirán proxectos en versións de futuro. Niso han manifesta-las súas anticipacións e farano, sen dúbida, con doses · fondás de imaxinación colectiva. Os estradenses <lestes tempos deben definirse nos seus proxectos vitais. Proxectos con expectativas ilusionantes e con desexos de realidades novas, con graos de satisfaccións, para integralos no conxunto vivencia! no que se desenvolven. A riqueza de vida está nos proxectos e por iso hai que articulalos na continuidade da superación. Iso faise decisivo, pero tampouco, para ve-la árbore na semente, non hai que olvida-lo pasado que vai connosco e si ter en conta a realidade que nos precedeu. Realidade á que nos incorporamos de xeito trascendente e á que pertencemos. Diso ternos algo que d1cir e asemade algo que facer. Non podemos desatende-lo contido da nosa memoria. Memoria que deberá sentirse activa tanto no baseamento da cultura estradense, como no da súa historia e no das tradicións. Do contrario, hoxe e sempre, viviremos en_ precario, sen ideas, tal como carentes das posesións elementais, para podermos dicir quen somos, pois cando non somos quen de dar forma ás nosas esperanzas, estamos a falar de crise. Non vale o de dicir aquilo de que as cousas van mal, non, hai que facer algo, pois se ser estradense con proxectos non é <loado, tamén é ben bonito vivir sobre o dificil. Non olvidemos de que as cousas pérdense cando se dan por perdidas, ¿Merece a pena ter argumentos que contrastar e

-vestíndose de lamentable, sempre campa pouco, lévanos a amata-la primeira vela e a ser de non moito aguel. Desta maneira, na construccion de modernidade, fuxindo de establecer un foxo entre o pasado e mailo futuro, sen considerar ó presente ausente, dende o TABEIROS TERRA queremos manifesta-la nosa satisfacción porque sexa a nosa memoria colectiva quen actúe sempre e sobre todo, de maneira moi especial, ó longo <leste ano que comezamos. Memoria que ha se-la de tódolos estradenses, a do noso pobo de Terras de Tabeirós, exercida na historia e na ·cultura. O que descubramos, ha servirnos para poñernos ó día, para saber da nosa esencia e da nosa substancia. Tamén,coas nosas imaxinacións, posibilitaremos novas propostas e así algúns máis proxectos. A consciencia estradense, a de sentir de onde vimos,a de saber onde estamos, a de intuír onde queremos ir, terá que ter baseamento na nosa memoria. Memoria con contido e con coñecemento vital dos que nos precederon, dos que nos posibilitaron estarmos aquí. Sen pasado non hai futuro. As Terras de Tabeirós, este Concello da Estrada, a nosa casa común, sempre terá proxecto de futuro se funcionan os nosos entusiasmos avalados por sabérmo-lo que somos e o que queremos ser. Poñámonos a traballar e atendárazóns para convencer? ¿Cando se im- moslle ó dos nosos sabios naquilo de pón a imaxinación, non é o futuro que bágoas e traballos na sementeira, quen mellor libra? nsas e cantigas na colleita.

REVISTA CULTURAL DA ESTRADA EDITA: FUNDACIÓN CULTURAL DA ESTRADA C/ Benito Vigo, 104 36680 - A Estrada Pontevedra Tfno: 986570165 Fax:986570233 E-mail: snlaestrada@cyberweb.es XERENTE: Manuel Arca Castro CONSELLODE REDACCIÓN: X. Manuel Reboredo Baños David Otero Carlos LoureirQ Xoan Carlos Garrido Olimpio Arca Caldas Xosé Lueiro Lemos Valentín García Gómez Xosé Rodríguez Xosé Vilariño Xosé Luna Sanmartín Nicolau Alvarellos FOTOGRAFÍA: Marcos Míguez Bernábé S.L. Xosé E. Carbajal Gonzalo García Carlos López N Arquivo DEPÓSITO LEGAL: BG: 282/1997 MAQUETJ\CIÓN: FILMACION P.R.G.

IMPRESIÓN: Tameiga SL A editorial non comparte necesariamente a opinión dos seus colaboradores expresada libremente nesta revista. Non se permite a reproducción do publicado sen permiso expreso da editoriaL

W:abeirns W:erra, febreiro de 1999

GARCIA BARROS, mestre da variedade POR

U-

XESÚS FERRO RUIBAL

nha lingua é un reper-torio de posibilidades de dici-las cousas. Unha idea pódese dicir de moitas maneiras e cada unha ten os seus matices: unhas acáenlle a unha situación informal, outras a unha situación formal; unhas valen para falar á confianza entre amigos, nlentres outras son axeitadas para falar de asuntos técnicos ou ante superiores. Un escritor non é bo só pola súa capacida' de de fabulación, senón por ter activa na memoria toda a rica variedade de formas de dicir unha cousa que lle ofrece a lingua e por se dar maña para usa-la que a cada caso lle acaia. Cando o segundo elemento falla, pode pasar que unha repenicada novela non acabe de gustar como gusta un conto ben contado por un vello. Un escritor chispeante, inxenioso e mañoso coa técnica literaria, pode triunfar pero se usare unha lingua plana, monocroma e aséptica coma a crónica dun xomal, empachará coma o castelánfalante que aprendeu o galego ás carreiras e anda sempre dicindo Nembargantes coido que neste intre rubiremos co gallo de ... A lingua leva tempo aprendela porque os seus recursos son moi variados. Le-los relatos de García Barros pode ser unha boa escola. aixemos, logo, da teoría e entremos na escola de García Barros. Hai uns cantos adverbios galegas que aumentaron moito o uso por coincidiren co uso castelán en detrimento do uso de locucións adverbiais que son patrimoniais galegas e asimétricas, ás veces, co castelán. Así hoxe estase metendo moito a palabra Eventualmente onde en Galicia sempre utilizamos se cadra ou se cadraba; así o fai García Barros "chegar xunto a un enfermo, sentábase perguntando qué lle doía. Logo miráballe a língoa e, se cadraba, tamén o pulso. (GARBA2092)". amén. perdemos enxebreza dicindo sempre Aproximadamente, coma tal Aproximadamente ás once, que non está mal, pero en galego podemos dicir Contra as once e tamén, como fai García Barros, "fío das once: fío das once rematóuse a foliada ". (GARBA2243) ou A cousa das doce "outro día máis, a cousa das doce, saía o 'Quiñolas' coma un fog uete pola porta da e ira (GARBA2090). 'unha ocaseon que cocía para unha esfolla qu 'haiba ter ó outro día mais (cocía na antevispra para que o pan ll' enfriase no forno, pois enfriando Jora, abrandáballe a codia). (GARBA ! 131 ). ¿Oístes moitas veces un paisano dicindo a palabra Realmente? A palabra é galega e podémola usar sen problema en varios contextos formais pero empobrecerémo-la nosa expresión se eliminamos por sistema, en calquera contexto, expresións coma Ben mirado ou O que se di: Non era, o que se dí, unha esfolla, porqué pra selo requírese xente dabondo pra fa cela nun día, a ter unha gaita, un acordeón ou unha f rauta con pandeiretas pra beilar p ola noite (GARBA2231 ). Na súa casa había, o que se dí, porco no baño, viño na pipa, ratos dabondo e pulgas todo o ano (GARBA2 129). utra palabra que despraza abusivamente expresións galegas é l f!.cluso. Digo, tamén neste caso, que se trata dunha palabra lexítima galega, un antigo participio absoluto latino; pero debemos usar tamén ou preferentemente expresións galegas coma Que fora /que fose: Sobíronlle a carabela á cabeza e, ¡boite!, non lle pesaba nada. Inda rexía máis. A Santiago, que Jora. E botóuse a andar moi peneireiro diante da súa tía (GARBA2135). Pra madrugar, xa non durmiron. ¡Se darían andado! Andarían iles hastra Roma quefora. (GARBA2184). Il iría a ónde se quixese, estando disposto a todo. Era quen de petar/le na cacho/a ó mesmo luceiro, que fose (GARBA2254). É correcto o adverbio Moito e o seu superlativo Moitísimo pero eu insisto na variedade, porque nun uso coloquial pódense dar situacións rias que o correcto Moito resulte tan neutro que acabe sendo inexpresivo, mentres De firme ou De raio están cheos de expresividade e acáenlle mellor: "pai cadráralle andar de mala lúa e apurábao de raio, roñándolle por todo. Se ó estender a man non estaba a ódia pronta chamáballe nugallán (GARB A2225). A impresión que trouxo [o-rapaz] era de que, si non se arreaba de firme, a 'aña' era

segura (GARBA2 132). E traba/la r traballan de firme (GARBA1042). E aínda nos ofrece outra forma de superlativiza-lo adverbio moito: E ben moito: E non era que ler non lle gostara, que lle gastaba, e ben moito (GARBA2050). Claro que cada cousa é para o que é. E, como a lingua ofrece recursos para tódalas situacións que vive o pobo que a fala, nunha conferencia verbo da fusión nuclear sería improcedente dicir que a auga se quenta de raio e habería que dicir que a auga acada tantos centos de graos de temperatura, pero onde D. Manuel usou a expresión de raio, ten moito xeito. É correcto dicir Moitas veces pero non podemos perder de usa-lo hiperbólico Un cento de veces porque haberá contextos nos que dea máis xeito: Foise logo ós caixóns da mesa. O que había nun deles xa case o sabía, pois o tiña gavexado un cento de veces (GARBA2081 ). ando vos veña á idea dicir 'a escondidas' pensade que en galego témo-la expresión A furto: O que topaba un [niño] tiña coidado de non decilo..., e cando iba a velo.. ., facíao a furto (GARBA2072). mpobrecémo -la nos a e xpresión se só usamos Nada semellante, porque cadra co castelán. e eliminamos Cousa coma ela. Todos dixeron que non viran nunca cousa coma ela (GARBA2044). pu, se sempre dicimos En pequenas cantidades cada día e nunca Os poneos ou A poneos e poneos: Quería ir axuntando a poucos e poucos unha carabela, pra levar o domingo á Codelana, que erafeira dous domingos cada mes (GARBA2J66). eparade, para rematar por hoxe, como di García Barros Por e acaso, Polo si ou polo non: xa falarei co pai do 'Cachaas ' a ver se as cousas se poñen en craro. E, polo sí ou polo non, xa te podes ir porparando (GARBA2090) . Ou 'sen interrupción' , De.contino: O Alberte foise ultravolta ó campanario, a facer chorar as campanas de contino hastra que o nicho caíse na cova (GARGA2216). Ou ' un a un ', Cada un pola súa ves: Cando as chamas o permitiron, comenzaron a salvar [o lume] homes e rapaces, cada un pola súa ves (. .. ), berrando ó mesmo tempo: -Sálvote, lume de San Xoá n, que non me morda cadela nin can (GARBA2178). Ou 'ó velos', A tal ver: Os tres rapaces largáronse pola porta comafoguetes. Lourenza (... )a tal ver, deseguida se deu conta de todo o que acontecera (GARBA2114).

VENDA DE: PISOS V.P.L. e V.P.O., PRAZAS DE GARAXE, e BA.IXOS COMERCIAIS --AliM

Infórmese nas novas oficinas de atención{) cliente: rúa Calvo Sotelo, 9 -Baixo- A Estrada. 57.25.38

~~7-·

~. -._A/Í4,,

efe

_A,

~~---

/'f

S.L. ~e:::.:.>

..---. ~-.::::. ..- .__. ~ ~ i

- -- - - - - - - - - - - - - - -

..---.

W:aheiriis W:errn, febreiro de 1999

PLUMAS CONVIDADAS O X.RAMOS

UnXEITO, Unha Vida ¡Que marabillas da técnica po- bía un pequeno marco de madeidernos disfrutar hoxe, cando ra que servía de soporte á máquiímos a un establecemento de fo- na posta ó revés, e coa placa dentografía e vemos esas máquinas tro reflectía coma no cinc, a que fan as fotos nun santiamén imaxe nun papel. sexan do tamaño que sexan ! Todo consistía agora en bus!Canto traballiño ten pasado o ca-lo enfoque axeitado e facer fotógrafo de Codeseda para che- unhas probas de fotos xa que d¡;;gar a facer cáseque o mesmo!. bía darlle o tempo de exposición Coído que debo contarvos correspondente. Cando chegaba eses traballos, nas máis das veces · a un resultado óptimo, collía o moi inxeniosos aínda que os re- papel grande, de apt:oximadasultados foran mais ou menos os mente 60 x 40 ou aínda máis,e colocábao cunhas ·puntiñas nó simesmos cos de hoxe. Ás veces, viña cabo do Xosé tio exacto; abría o obxectivo da o filio <;luns país xa mortos,ou ta- máquina p ara deixar entra-la mén unha filia que xa casada, imaxe,e .... uns segundíños e ... queríá agasallar ós pais cun retra- traballo rematado de momento. to grande . Precisamente eses O se·g uinte paso, era revelaeran os motivos polos que nor- Ios papeis, e para eso tiña unhas · malmente acadaba eses traballos. cubetas grandes de zinc e despois Case sempre traían unha foto pe- de quenta-lo ácido un pouco axiq uena e por eta, sacarían a gran- ña aparecía a imaxe; que seguía o · de. mesmo tratamento que unha fo- acadou unha herba puntiaguda O proceso era sempre igual: tografía. calquera. Como remate que medra nos prados, e cortánna sala de fotos, o fotógrafo .tiña aínda lle agardaba a laboura de . <loa máis ou menos pota metade, unba pequena táboa de madeira retoca-la imaxe que adoitaba ter como é carnosa, dá pé a mestude piñeiro e nela unbas puntiñas puntos brancos que debía tapar, e rarlle a tinta con auga e así empara suxeitar a foto pequena que eso facíao cuns lápices ou tinta pezaron as fotos de cores, chii"por certo poñíaa cabeza abaixo azul ou negra. mada "iluminadas". para poder vela de pé. Despois E precisamente talando de Para darvos unha idea do seu de toma-la distancia correspon- tintas por aquel tempo aínda non inxenio, lémbrome que polo día dente,entón preparaba a placa, se vían alomenos por aquí Fotos do Patrón San Xurxo de Codesemetíaa na cámara e ¡clip! xa tiña de cor, pero xa se sabía delas que da viñeran uns parentes á festa e a placa disposta para revelala o supoño virían doutras partes. Así despois dun bo xantar, alguén dique facía de seguido se non tiña que alguén chegou xunto do fo~ xo que unha foto sería un bó retógrafo e lle dixo se lle podía fa- mate para a festa. Ó principio . outra cousa que facer. Revelada a placa secada e ben cer fotos de coor. ¡Non podo!, non facía caso pero non tardou -retocada, gardábaa dentro dunba pero axiña na próxima viaxe que ren en trae-la máquina co seu tricaixa de cartón para outro día no fixo a Vigo para merca-lo mate- pode. Buscou unha cadeira para que faría a reproducción, pero rial fotográfico comprou un estu- sentar el con todos. e ollando ponon sería un día calquera pois chiño con 12 tinteiros pequenos la cámara coidou que todos saícomo facía todo coa luz do día, de variadas cores,e un pinceliño sen, incluída a súa cadeira que escollía unha mañá, moi cediño aínda que cando se puxo a face- puxera para eso. Despois de prena que non dese o sol na ventá, las probas, eso non funcionaba parar todo, colleu un carrete depois precisamente nesa ventá ha- ben así que probando e probando fío, e atándollo á punta dunha pe-

za a do dísparador, flxo pasa-lo fío rozando por un poíno de ferro que había na porta. Cando tivo todo disposto mandou poñe-las facianas de 'pataca' e tirou do fío. Escoitouse un ¡clip!·e ¡xa está!. Cando máis tarde fixo a foto, apareceu o fío blanco atravesando a mesma pero non foi problema pois con tinta retocouno, e deixou a foto completamente normal e sen rastros do fío. Acabo de contar as facianas do seu traballo, e agora para remata-la miña colaboración, non quero deixar de lado o aspecto humano do fotógrafo de Codeseda pois sé no seu labor diario amosou un montón de cualidadespodo afirmar que como persoa aínda era moito mellor. Home relixioso, de ir á misa moi éediño os domingos, e de rezo diario cando se deitaba, na súa faciana abondaba a amabilidade e as ganas de que saíse ben o traballo para que a xente estivese contenta, sempre quedara del ese zume de ben face-las cousas e tamén c omo non, para qu e os clientes pagasen quedando safisfeitos. Poderiamos falar dun home moi normal, aínda que hoxe non sexa normal, que tiña por escudo non molestar a ninguén. A xornada de traballo sempre a escomenzaba moi cedo e pasaba na súa "oficina' a maior parte da mañá ata o xantar. e logo pola tarde, ata que e curecía para logo coller o xomal '"El Pueblo Gallego' ó que estaba subscrito,e pegarlle un repaso e comenta-las novas. Pola noite,despois de cear, es-

coitaban o "parte" das 10 e despois de falar un pouco había que colle-la cama para estar áxil e desperto ó día seguínte. Unha mañaciña precisamente dun domíngo, viñeron novas de que Xosé atopábase mal e chamaron ós fillos para que viñesen cabo del, o que axiña fixeron. Despois veu o médico de Codeseda o Sr. Pena, deulle unhas medicinas, pero a partir <lesa data paseniñamente foi deixando de traballar, e só de cando en vez, ollaba uns traballos que facía a súa filla, pero pouco máis. Pasaba o tempo lendo todo o que caía nas súas mans fosen libros revistas, o xomal ou calquera cousa pero no que mataba máis horas era vendo a televisión que lle regalara o seu fillo crego. E así pasaron uns meses, un ano, pero pouco máis, e o día 10 de X uño de 1967, despois de xantar coma sempre foise deitar un pouco,e ... cando a súa dona viña cabo del para ver como ía,.. foise coma un paxariño. Falloulle o motor. E así remata UN XEITO UN: HA VIDA esta colaboración que ademais agradezo a quen me incitou a faceta. Só me resta pedir disculpas por se cornetín algún erro tanto a familiares coma ós lectores, e para finalizar quero dar unha resposta. moi alta e moi forte para unha pregunta, que supoño eu. non foi feita con maldade.: ¿E tí, como coñeces tanto a ese home?.' -A resposta foi: O fotógrafo de Codeseda, Xosé Ramos Garrido, era meu pai. X.Ramos

E ó sur da terra de Tabeirós... Codeseda

odeseda, como se quixera arrepentirse e purificarse de tanto pecado de gula e_luxuria cometido nestes principios de ano, acougaba ata o 23 de Abril, festa do seu patrón, san Xurxo. Nela o sacro podía no profano; con media banda dé música arranxábase todo. As festas patronais seguían no mesmo tono os días 24, a virxe do Carme, e o 25, san Xosé, pagada polo carniceiro, Xosé Andúj ar. Os traballos da sementeira d e ixa b an a m aio cansad o e aburrido, pero xuño aledábase coa proximidade do verán e o señor cura facía un Corpus moi axeitado, e as mozas solteiras tentaban de subornar ó casamenteiro san Antonio o día 13. Xullo era tempo de sega. A Costa Arriba tomaba o protagonismo da parroquia o 16 de agosto co san Roque na Portela, inda que a misa era na igrexa parroquial; e mantíñao e acadaba o non vai máis o día 7 de setembro na Grela, co gallo

da virxe de Guadalupe. Nesa data toda Codeseda ardía de fe, todo un pobo demandaba miragres. Velas e velas alumando nas gradas, billetes e billetes pendurados do manto da Virxe, romeiros e romeiras que chegan dende a montaña ou dende a beira do mar ... Reloucando de alegría caminan de cara á Grela para cumprír santos votos e sacras promesas f eitas a doce Nosa Señora... de Dios nai, á virxe meiga.. A santa da Grela van para cair diante Dela de xionllos agradecidos a rezarlle coas mans dreitas a que sosegou os mares calmou os ventos ...

Estes versos de Cabada, o poeta de Codeseda, falan ben claro da fe que despertaba esta festa da Guadalupe alá polos anos 30, e a descrición seguía sendo válida nos anos 40 e principio dos 50. Despois do fervor relixioso da mañá vivido na ermida da Virxe, os santos cabaleiras e

SE,GUNDO V'ENTIN santas que ocupaban as peanas da igrexa parroquial, viaxaban a ombros dos fieis dende o seu pazo ata o alto da Cruz, páramo deserto a medio quilómetro da Grela, a onde os viña espera-la Guadalupe coa súa garda~ de corps. Alí, cumpridos os requisitos do protocolo, Ela convidaba ós visitantes a acompañala ata o seu pazo santo. San Xurxo, capitán da mesnada do val e cabaleiro servidor de tan fermosa raíña, aceptaba a invitación e todos en procesión seguíana. Pasaban a noite e algún día m áis na súa compaña. A fin, porque os fregueses do val se sentían desamparados coa igrexa baleira de imaxes, se facía a baixada dos santos dunha forma totalmente discreta.

A fe sta, chegada a noite, tornábase profana. A música das bandas ou das orquestras, os alalás dos coros familiares que ceaban na carballeira, os aturuxos dos contentos facían que esta romaría fose distinta de calquera outra da parroquias San Amaro gañáballe no profano, pero perdía por goleada na devoción. O día 8 esmorecía a festa, pois a mocidade do val íase para Tabeirós e ali na Grela só quedaban os da Costa Arriba e algún convidado. O primeiro domingo de outono bailabamos co Rosario, e á historia festeira de Codeseda poñíalle fin a santa Lucía, o 13 de decembro. As dúas eran unhas festiñas, nada máis. Mais Codeseda era un pobo festeiro, amigo da diversión e de bon comer, por eso ademais das datas reseñadas nas que festexaba ós seus santos, tamé n se apuntaba nas alleas. Así o 9 de febre iro, a Santa Apolonia de Quireza non daba

feito a calmar as dores de moas dos fieis codesedáns; en marzo e agosto o san Bieito de Montillón pasmábase vendo tantos pito s c h egado s da terra do Umia, e polo Pentacostés as carballeiras de Sabucedo parecían unha collaxe feíta cos manteis dos forofos da Rapa das Bestas, chegados dende o val do norte a ve-lo curro e de paso a merendar de campo. En fin, aqu ela C odeseda festeira foi atacada polo mal da emigración e esmoreceu. De toda aquela abundancia, hoxe só se rememoran, con menos fe e luxo-; as festas dé san Brais e a de Guadalupe. Cando tódolos pobos están a inventar festas (a da empanada, a do salmón, a da troita, a do cocido ... ), codeseda deixa que desaparezan as que tiña e non as saca ningunha nova; parece como se quixese facerse viaxeira e busca-la diversión en terras alleas. Padece o síndrome dea emigración. ¡Unha mágoa!

W:aheirós W:erra, febreiro de 1999

Polas súas pradeiras dilatadas, a súa campiña fermosa, as súas paisaxes cheias de engado e a súa excelente posizón topográfica (Cuntis), é un dos povos máis pintorescos da Galiza. Canto aos méios de comunicazón nada ten que envexar-lle a outras vilas. A ancha estrada que cruza as súas bonitas ruas facilita-lle continuo transporte de marcancias, e comunica-o cos povos de máis movimento agrícola e comercial. Cara o norte, e a duas léguas de distancia, está a florecente vila da Estrada, o antigo Tabeirós, onde se 'fabrican '-unhas saborosas rosquillas que dan a hora no padal do gastrónomo máis esixente ... "Esbozos galaicos. Los grandes balnearios. Cuntis". Diario de la Marina (La Habana). Sen datar (publicado na súa etapa de emigrante en Cuba)

MARCOS SEIXO

Rob·er··t·o·· _. i f

-- "

,---,.,_]

l '<->:#'

:! ,,'.,,.

- <

.«

•:

''____.-'- ~~/.l ~ .¡

1...aneo Ti. . o"~i··. r,.·'res~ ..' ) . ·. .

•

. • ·.

·¡·v·

; .

'l..,,

¡. '.· . .··.

r ¡

.·.

oberto Blanco Torres (Cuntis, 1891 - Entrimo 1936), tomou o carniño da emigrazón a Cuba con tan só quince anos. Sen embargo nunca esqueceu a súa terra natal , de facto a lembranza de Cuntis é unha constante nos seus artigos. A recriazón que. desde América fai da vila, e da Galiza en xeral, ten un certo carácter bucólico, idealizado ... e vai ligado tamén o recordo dos seus amigos da infancia: Campos, Abal, Iglesias, Antonio Pena .. (cos que facía frecuentes excursións campestres polas montañas e aldeias dos arredores); e da súa familia, que tamén aparece evocada nun ton de grande nostalxia. Contodo, nalgunhas ocasións fai unha analise menos paixonal; entón non pode evitar facer unha crítica dalgúns factores que afectan negativamente a súa terra. Aparecen daquela críticas ao caciqúismo e a deixazón, especialmente no que respeita a un recurso natural tan importante, e que para Roberto, estaba insuficientemente explotado: . as agµas termais. ... é a inércia colectiva unha das causas do atraso en qúe se topa non só a vita de Cuntis, mais tamén todos os demais pavos que compoñen o antigo reino de Galiza. (. .. ) A masa rural asaz contribúe co seu esforza material a prosperidade e o progreso da vita, (... ) onde o caciquismo e a clericalla vergonzante se expansionan ás súas anchas e ao seu capricho (... ) Polo verao -grazas á humanidade doente e á natura, que quixo dotar á vita dun tesauro inapreciávelreunen o necesario procurando non fatigar-se muito, para no resto do ano descansaren en paz e sosego (. .. ) e nada hai que os intranquilice, facendo-os sair do sono letárxico en que se achan (. .. )

pado por moderniza-se e mellorar as suas condizóns de hospedaxe, construindo hoteis e dotando á vila de lugares de recreio, coadxuvando coa Natureza a oferecer belezas e comodidades aos millares de bañistas que anualmente entran en Cuntis (... )".

"Los pueblos". Gaiicia (Montevideo). Xaneiro-febreiro de 1930.

Despois do seu regreso á Galiza, Blanco Torres ve-se inmerso nunha intensa vida profisional que fai que teña que estar a mudar continuamente a súa residencia: Vilagarcía, Ferrol, A Coruña, Ourense. Vigo, Palencia .. Porén Cuntis vai a mseguir sendo para el un importante ponto de referéncia ao que regresará continuamente e sobretodo en datas asinaladas : Festas patronais, Corpus, Nadal... Roberto, que era unha persoa mui amigável e aberta, ía case sempre acompañado dalgun amigo. A familia recorda que a última visita que Roberto fixo a súa vila natal foi no outono de 1935, con motivo da matanza do porco. Á casa da súa irmá Corina chegou xunto con Xulia, a súa dona, e mais Xoán Romero Montesinos, que daquela era o xefe de correios de Ponte- Yedra e que, como Roberto, sería asasinado co alzamento fascista do 36. Blanco Torres, que sempre gostou .máis da placidez do campo e das pequenas vilas que do axetreo da cidade, chegará a pasar longos p'eriodos na rectoral de Lores (Meaño), onde era párroco o seu irmao Xermán; e, xa despois de casado, na pequena aldeia de Arnido (A Peroxa), terra natal da súa dona. Mais unha vila pola que mostrou sempre unha fonda simpatía (xa desde a emigrazón en La Habana), foi A Estrada. A sua visón deste povo é de explícita admirazóri; e mesmo chega a contrastar "Mirando al terruño". Fo- a pasividade e o inmovilismo de llas Novas (La Habana) Cuntis coa puxanza económica 8-11-1908 da capital da 'comarca de TabeiEstas mesmas ideias repeten- rós e as ánsias emprendedoras se teimosamente tanto na etapa dos seus habitantes. "A duas leguas de distancia, cubana como xa de volta a terra. Máis de vinte anos despois de na Estrada, podía Cuntis ter o publicar o artigo que acabamos exemplo máis elocuente e é que de citar, vemos que a súa analise . A Estrada non posue as maravida situazón non mudou demasia- llosas aguas. Máis posue o que convén a unha vila: sentido do do: "É mágoa que a vila das céle- progreso e gosto por viver cada bres termas romanas; vila cuxa vez mellar. Asi é hoxe a Estrada vitalidade principal, case única, un modelo de povos con enerxía nelas reside, non se teña preocu- propia, próspero e con impetuo-

sa vitalidade (... ) Non se cruzau de brazos, pensando soamente no día, senón que, pensando nó porvir, sostivo sempre en tesón o seu esforza progresivo (.. . ) Por este camiño, non han pasar muitos anos sen que no lugar onde fai quince estaba o poviño da Estrada se levante, populosa e rica, a cidade da Ulla". Apuntes de viaje. Diario Español (La Habana) 22-801928 "A Estrada é hoxe, en proporxión ao número de habitantes da vita, ekeptuando os das cincuenta e unha parroquias, o povo máis florecente de Caliza. É un grande espazo agrícola, industrial e gandeiro con catro feiras mensuais no centro dunha comarca feracísima e un movimento bancario case inverosímil nunha vita próxima a cidades. O radio da poboación medra como por ensalmo, coa edificazón numerosa e constante, impulsada pola intensida_de crecente e a boa estrela dos negocios, e agora estan-se a pavimentar as suas ruas conforme a como puidera face-lo calquer cidade europea. Necesariamente A Estrada é a cidade galega dó futuro, e non dunfuturo lonxincuo." Los pueblos. Galicia (Mon· tevideo) Xaneiro-febreiro 1930 Contodo, en muitas das crónicas nas que fai referencia á Estrada, mostrar'-a a sua faceta reivindicativa e de denuncia. No xa citado artigo Apuntes de viaje critica os eféctos da concesión exclusiva de liñas automov,eis; leí que fora promulgada polo directorio primo-riverista e contra a que Blanco Torres se mostrará tremendamente crítico, especialmente nos artigos que publica na prensa latinoamericana, onde pode expresar-se con inteira liberdade, sen o controlo da censura. Pare el esta concesión é a causa de que o autobús da Estrada saia sempre con retraso "cargado como se en lugar de persoas levase fardos" en en lamentaveis consizóns hixiénicas. Este mesmo ton aparece en artigos nos que aborda a necedidade de levar a cabo a proxectada liña ferroviaria de Pontevedra· á Estrada, pasando por Cuntis, advertindo que a proximidade da liña férrea leva implícito un maior desenrolo económico dos povos : "o ferrocarril económico de Pontevedra á Estrada pasando polos pintorescos

ROBERTO BLANCO TORRES povos de Barro, Campo, Maraña e Cuntis (a miña vita natal) (... ) Proxecto que supón consideraveis e remunareativas avantaxes para toda Galiza, e especialmente para as vitas do itinerario, arriba mencionadas, potas dificultades e obstaculos con que hoxe se realiza o tránsito de viaxeiros e o tráfico de peixe e os productos agrícolas (... ) Polo regular nos povos onde a circulación do ferrocarril se acha a certa distancia,- os mercados e as Jeiras adoitan ter o seu ocaso ao meridiano, en tanto que noutros povos onde o tren pasa perlo, dura até as catro ou cinco p.m. e insto cando renden até a noite pecha". Pinceladas. Mirando al terruño. Follas Novas (La Habana) 1-12-1907 Porén, Roberto non só coñecerá A Estrada desde fora, senón que chegará a pasar algún tempo na vila, na casa do seu irmao Mario. Este, que tamén estivera emigrado algún tempo na illa de Cuba xunto cos seus irmaos Sexismundo, Nuño e Roberto, regresaría a Galiza para ocupar en Cuntis o posto de secretario do xulgado; cargo que exercera durante muitos anos o seu pai, Pedro Blanco Crespo . Posteriormente fixo unha permuta con Camilo Pereira Freijenedo, pai de Virxinia, a esposa de Castelao. Camilo Pereira é nomeado secretario do xulgado de Cuntis en tanto Mario vai exercer o mesmo cargo na Estrada, onde se instalará coa sua dona e fillos. Segundo recorda Mario Blanco Fuentes, persoa que tanto traballou na recuperazón da memoria do seu tío Roberto, cando este estaba na Estrada gostaba de pasear polas ruas da vila e soster longas tertulias no Casino. Mesmo algúns dos artigas xomalísticos escritos desde esta vila, enea-

bezaba-os por un "desde A Estrada". Á relación afectiva de Roberto co seu irmao Mario debe-se, por exemplo, que o xomal local El Emigrado se faga eco da toma de posesión daquel como xefe do gabinete de prensa do Ministerio da Governación, asi como a publicación de ao menos un artigo en galego en El Estradense. Esta relación mantívo-se desde a infancia até que Blanco Torres foi asasinado. Xa en 1907 Roberto escrebia unha crónica no semanario habaneiro Follas Novas, na que dá conta da recepción dunhas fotos, que Mario lle envía desde: Cuntis, nas que aparecen unhas fermosas paisaxes, calificadas polo propio Roberto de paradisíacas. Son vistas da aldeia de Segade (Caldas), próxima a parroquia cuntiense de Troáns . Vistas que por outra parte -non podo evitar dicelo- próximamente quedarán sepultadas baixo unha enorme masa de agua de se levar a cabo o polémico e brutal proxecto do encoro do Urnia. No dorso dunha das fotografías escrebia Mario nun galego bastante curioso -e que Roberto define como "unhas letras que son algo máis que unha dedicatoria aos tres irmaos de aquende (Cuba)" o seguinte texto: "Meus hirmáns: ¿vistes por algún lado en esa Cuba tan cantada, unha perspectiva tan semellante ó que nos cantan d-o paraiso, como ten que ocurrirselle á un ó verá que vay á espalda? ¿non? Pois, aquí n'esta terrados navos, haibolas á centos, é que non minto ben o sabedes. Con que, refociládebos co 'a presente, xa que outro motivo non obliga á mandárbola á voso hermán que vos dá as· apertas que queira des".

A través del Atlántico. Nostalgia. Follas Novas (La Habana) 29-.12-1907

W:abúrós W:urn, febreiro de 1999

nha mañá das de frío de certo, das do mes de Nadal, entramos na casa do señor Emilio e na da señora América, na Cañoteira da Estrada. Os cans recíbennos con cordialidade aínda que cun algo de estrañeza e non é para menos . Alguén descoñecido pasa da porta de ferro para dentro e iso sempre trae a atención de certa desconfianza dos animais fieles. O ar das once da mañá é certamente frío, corre de ser do de aínda non saír de todo da xeada e dentro, xa na casa, ó pe da lareira, si que se nota a calor natural, a de catro pitelos de carballo, grandes e curados, abondosos, dos de queimar en fartura. Para bota-lo frío fóra non os hai mellores. Ben que eles nos dan compaña para senti-la mornura da boa acollida e a das palabras de ben dicir que saen por boca do señor Emilio. Son palabras limpas e inocentes, sen maldade. Palabras elas do manantial da experiencia e do tesouro do corazón. Palabras que se fan poema de vida longa con noventa e dous anos de versos. - Nacín no ano seis, no "Fondo da Feira " e caseime no corenta e dous. con trinta e seis anos -cóntanos-, con noventa e dous anos enriba, un xa pode dicir con toda a razón que xa choveu o seu dende aqueta. A Feira sempre estivo aquí, na Cañoteira. Era os días sete, dezaseis, vintecatro, trinta ou trinta e un. Feira ela tan boa como a de Lalín, si señor, moi importante. Había moita vida,moito trato, mercaderías e das boas, de todo, ata bois, que agora non se ven. E si que co señor Emilio hai que exerce-la memoria, pois <liante ternos a un home sabio, a un estradense dos de mirar limpo e sentir aberto, dos con . honra de bo notar e sen pegadas de facer mal. E así veñen presentes os falares do trato e do acordo, os do relear e regateo, vinte pesos arriba e mil reás e dez pesos abaixo, que non vexa máis ós fillos, a volta de gorra, subila e baixala, rañar na cabeza, os arrecendos a sebo de tantos aparellos para os traballos labregos e ter un peso do que dispor, os das froitas temperás e os do gando ben acomodado e mellor mantido. Tamé n -e non sempre era- os momentos tal como ritos de festa grande, os de ir come-lo polbo ou unhas postas de carne arreglada ou de bacallao. Os rapaces, cando esas cos avós, como trinquetes, acompañabámolo todo cun chisco de tinto de non moita agulla, para pinta-lo vaso e logo mesturalo con gasosa. De postre, unha rosquilla ou un melindro, unhas de vainilla e de café nin probalo. Os do trato -ou aquel que vendeu ben e non tiña moita necesidadebotábanlle un xaruto e mordían ne!, mellor zugábano, para seguir logo con el e ir bota-la partida no café. A feira -e dende logo na Estrada non sería menos- era un trafego de moitas xentes, de ideas e de novas de moitos lugares e continentes. Tamén de falares esperanzados e de amoríos, pois o paseo era de tarde e tamén - como xa se dixo - de tratos firmes. Algo que sempre nos gustou ós rapaces foi ver como marcaban as

D. Emilio López ·

O COMARCÁNS DE HONRA

Don Emilio López: Esencia de sabencia e de memoria

tero de Ameixeiras segue neste número achegándose a memoria da Estrada recollida a través dos seus protagonistas, dos maiores ...

Un momento da conversa na que D. Emilio fai balance dunha vida co· mo estradense

reses coas tesoiras. ¡Menuda xo a fábrica de confección, a de habelencia a dos tratantes! A Cusidó e tamén o surtidor de gasolina na Farola). O Pena palabra era lei e cumpríase. - Tiven moitos mestres. O era un argallante de moito naultimo foi Don Baldomero, que bo. As Comparsas viñan pola era de Ouzande. Poñía escota rúa principal abaixo. Facíano na estrada de Codeseda, por dende A Farola, na que no meu cerca da zapatería Prieto. A tempo había como un pousaescota soamente era de rapa- mans de ferro, ou un balconcices. As nenas ían á de Dona ño se queres, para un paso Emilia, a cal, xustamente, po- máis en alto, que ía dende a ñía escota onde está agora a Ferretería de Constenla ata Zapatería "La Esquina". Tiñá- onde hoxe está Banesto máis mo-la "Cartilla", o "Catón" e ou menos. Recordo ben a praza maila Enciclopedia. Para es- sen farola. Chamábanlle a cribir usabámo-la pizarra. Dá- Praza Principal. Xunto donde bannolo todo na escola. Era tivo a taberna Pedro Campos, por tempos da guerra europea, nós levábamos alí mobles para polo ano catorce. Dela non ti- rematalos. Eu xa traballaba na ñamos moitas noticias, non é de María Martínez -e volvendo ·coma hoxe, que se entera un de ós Entroidos- viña o Correo e moitas cousas gracias á televi- · dábanlle o alto lago os xenesión ou á radio e ó xornal, da- rais e toda a tropa. Pedían paque l<;l -¡ai daquela!- non era ra axudar a face-las festas nas así. !amos ó recreo ó hórreo do parroquias. Pasábase de medo. sacristán, que estaba no CruOs tempos de se poner a traceiro -e o señor Emilio fai unha ballar chéganlle ó señor Emilio. pausa, acende un ducados e se- Daquela medrábase pronto. Hague-. Denantes de ir a de Don bía que comezar a entregarse ó Baldomero -recorda- futz á de destino. Eran tempos de botarse Don Manuel. A escota estaba ó incerto. A cousa estaba -coentre a de Neira e a de Rober- mo será sempre- en mante-la to, no Cruceiro. A casa era do cabeza enriba dos ombros. Alcalde Otero que tiña moitas Cando un é quen de se manter, propiedades pola zona dos vi- chega a liberdade verdadeira e ños. A casa onde está hoxe a a vida comeza a ser -gustosa. taberna "A Navegación " era No señor Emilio, e ben se ve, del tamén e cerca estivo o Au- os recordos non dormen. xilio Social, onde está hoxe "O -Comecei a traballar con BeEnredo" . A casa propia de nigno Porto -na Carpintería Otero estaba na rúa do pulpo Blanca- onde hoxe está Torra(refirese á rúa ·onde está agora do. Foi de moi novo. Faciamos "O Bodegón", que hai anos foi marcos, portas e cubricións. a de Paulino, onde se servía De alí pasei para xunto dos polbo cocido en caldeira de co- Chaos, que eran da Somoza. bre, vamos, polbo do de prepa- Tiñan aserradoiro e carpinterar de verdade). Otero comewu ría por cerca de onde hoxe está mercando millo e centeo, pata- Correos. Eran tres irmáns, Ancas ·e fabas. Despois meteuse tonio, Albino e Xosé María. Ticontratista. Había moita xente ñan un socio que se .chamaba que traballaba de carreteiro Manuel Vareta e por unha pepara el, ¿sabe?. Onde está seta máis de soldo funme para agora a '.'Bombilla" éralle a a de María Martínez, pala corte dos bois. Botou moito Porta do Sol, na de Femado tempo de alcalde. Conde. María Martínez tiña un Hoxe, o señor Emilio e a se- socio que era García Nadar, ñora América, viven aquí, na penso que de Rivela. Era mesCañoteira. Nesta parte de A Es- tre. Daquela xa non vivía Don trada que comeza a medrar en Xosé, o marido de María Marfirme. Rúas novas, casas ... e el, tínez. informador de primeira, recór- Do señor Emilio -como así xa foi recoñecido hai dano-las orixes desta parte da anos nunha hovil a. maxe da xen- A primeira casa de por te do greaquí fixoa meu sogro, mio da Ramón Zas, que fixo madeira varias viaxes a Aména Feira rica concretamente do Moa Arxentina. De aí ble o nome da miña podemuller, a cal namos ceu ala. Logo fixo di cir a casa, o piñeiro, q u e o Ramos. Antes con estaba todo a forma monte. Soamente a histose facía a feira . A verdade é tanta ria viva do moble que un non gusta de estradense. cortarlle o fio ó señor Mesmo na Emilio, pero, de tódalas maneiras, facémolo. A el vila aínda hox e hai algunha non lle parece mal e preguntáobra súa, por exemplo a moslle un algo máis pola súa nenez. Unha volta atrás que a el porta da casa dos Sanmartín, de lado da de Rosarito. Casa na non lle parece mal. - De rapaces xogabamos "ó que hai unha placa a Antón Lotrompo " e á estornela ou á bi- sada Dieguez, ilustrísimo galellarda. Xogabamos no campo guista, compañeiro de Castelao, da Feira. Vamos, cando non de García Barros, de Otero había, claro. Recordo tamén Abelleira, membro da xeración Os Entroidos. O avó de Lolo Nós e tantas e tantas cousas boCasagrande tiña moito humor as para este noso país. Desta e viñan de Guimarei con carro- maneira, o señor Emilio segue zas. Tamén Xosé María Pena, a nos contar. que tiña unha fábrica de gaso- - María Martínez naceu en Casas (nós pensamos que se refire llobre. Logo , cando morreu ó señor Pena, o que tiña as ga- seu pai, penso eu, foi para Mososas na casa onde logo se pu- reira, para a casa de Don Ma-

W:aheirós W:erra, febreiro de 1999

COMARCANS DE ... honra --

"Eu estiven na UXT. As reunións eran na Casa do pobo, hoxe case en ruínas, daquela, antes da guerra do 36 si -que estaba ben gobernada ... " nuel Magán, que era médico. Este tiña uns cabalas marabillosos. Ela casou con don Xosé Durán, sobriño e afiliado de don Xesús Durán, que vivía en Bedel/e-e tomaba café na de Pedro Campos. Ti1ia moitos bens en Cruces. Don Xosé era un gran mozo. A primeira fábrica foi na Porta do Sol, en Fernando Conde. Traballei alí vintecinco anos e despois tres na de arriba, na da estrada de Pontevedra, na nova. Faciamos moitas camas torneadas. O pai de Fontes, o de Rubín, moita madeira carrexou para a fábrica. E jalando de fábricas de mobles, as primeiras foron a de María Martínez, a de Garrido e o seu socio Benito García, que foi o avó de Roberto o da taberna da rúa dos viñas. Esta estaba na casa de Pelayo Bergueiro e quedouse alí Pepe de Benito, pois Garrido veuse para abaixo, para onde está hoxe. Antes estivo a taberna 'O Carballiño ', de moita sona. Tamén foron das primeiras a de Emilio Goldar e a de Campuzano, que era asturiano. Agora xa hai moitas máis. Cando foi o das camas torneadas abríronse moitas. Facíanse de amieiro, de bidueiro e os largueiros de eucalipto. Do mundo da profesión irnos a tempos de mocidade. Tempos de servir, como se dicía daquela. Tempos de milicia e de guerra. - Quedei na porta de ir á guerra, non fun , pois miña nai reclamoume. Fixen o cuartel en Pontevedra. Alí tamén estaba · Laxeiro, o pintor. No tren que nos levou, el, ó baixar púxose a toca-la gaita e xa foi á prevención. Era moi parrandeiro. Na ·prevención debuxou na parede un cristo cunha Zenda ou frase relativa a el, vamos, algo de · -como un como cristo. O capitán -que lle gustou aquilomandou ós poucos días que o librasen do castigo. Estabamos no cuartel de San Fernando. O Laxéiro dicía ca/quera causa dediante dos xefes. Era de medo . Pero tamén son tempos para as festas e para a parranda e o señor Emilio non ía ser menos. El foi mozo e moceou, ·xa que logo terá bastante que nos contar. - A festa principal da Estrada era a de San Paio, o vinteseis de xullo. A festa f acíase toda na Farola. Recordo ben cando veu a Banda do Reximiento de 'Zaragoza. Aínda non existía a

ces ó vello -refirese a García Nagueira. Os médicos eran Pepuntiñas. Un exercicio de me- Barros- no bar do filio, aquí pito Arauja, que era forense, moria entre agre e doce, de lu- cerca, en Leicures, cando o das Portela, que naceu en Figueces e de sombras. No señor partidas de "escoba" que se roa, Quintáns e Otero, que lle Emilio, aqueles tempos non co- montaban. Este mesmo filio de chamaban o médico dos porreron por riba dos moitos so- Manuel García Barros tamén bres, filio de Otero, o que foi ños. As cousas foron outras. O tivo a taberna das "Catro Vi- alcalde. De empresas de coamor a tantas cousas supoñía gas". Alí ocorreron causas moi ches, recordo O Comercio, moitos entusiasmos e o delicio- parrandeiras. Recordo unha Franco e A Estradense. Lago a so fixose tamén terrible. vez que estábamos a cantar Neira que facía servicio a Vigo. - Eu estiven na UXT. As reu- xunto con Ricardo Sánchez, o Mesmo nos tempos de despois nións eran na "Casa do Po- pai de Ricardo do Rexistro, e da guerra surtía a Vigo de pabo", hoxe case que en ruínas. - outros máis. A porta da taber- tacas, fabas e outras causas. Daquela, antes da guerra do na estaba entornada, case que E xa co vaso de tinto a retrinta e seis, si que estaba ben pechada. Non faciamos mal a matar, na calor dos pitelos da gobernada. Tódolos meses pa- ninguén. Chegou a garda civil lareira, ó pé das <lúas, o señor gabámo-la cota corresponden- e mandounos calar. Daquela, Emilio fálanos da Estrada de te, unha peseta e así se fixo a un dos que estaban no coro pú- hoxe e así con iso, unha anotaCasa. Había unha biblioteca xose a dirixirnos e seguimos ción máis á de onte. moi boa. Non se sabe onde foi sen lles facer moito caso ós - Dende que eu recordo a Esparar. Conseguímola por me- gardas, repito, non facíamos trada medrou moito. Mire codiación do deputado Llanos . mal. Colleronno-los papeis, pe- mo o fixo tamén aquí pola CaEn fun vicepresidente e o se- ro quen nos dirixía no cantar, ñoteira. Recordo pala Avenida cretario foi Rei, un albanel moi resultou que era teniente do de Pontevedra, por onde está o bo. Era da Somo::.a. O presiBar Paramá, a Estación de dente era Sánchez, canteiro e Servicio, o Bar Estación, aquilo eran canteiras. Mesmo levou albanel, de Ouzande. Tamén foi presidente Patricio Santrabal/o construí-lo Cuartel da Garda Civil. Era todo pedra. martín, albanel, obreiro moitos "Patricio oi un dos anos de Avelino Camba. PatriNas testas da vi/a e noutras "Si que recordo a cio era exemplar. Cando o tra- mellores homes que ocasións -fálanos con aire poéballo escaseaba, el marchaba tico e pillabán- as malas linGarcía Barros, an- para pisaron a Casa do guas a casa, desta maneira ó veren ir cara ás Canteites e despois da gue- deixaba o seu posto para un pobo, cando o tra- ras a unha parella xa se máis necesitado. Era o pai dos pensaba mal. Mesmo había o rra, non era mm ballo escaseaba que agora teñen "As Tres Pordito de que mira ti, "foron ás tiñas ". Patricio foi un dos mecanteiras" e xa se sabe. guapo. deixaba sitio para llo res homes que pisaron a Nesta conversa de hoxe, ó Estaba casado en "Casa do Pobo". Outro foi pé dun carpinteiro dos de veroutro máis Xermán da Casa Nova, da Sodade, dos de antes , sabio da Pousada" necesitado .. " moza. Había -moita unión e tamadeira, de noventa e dou s mén moita seriedade. Os traanos, que naceu canda o xomal "El Estradense", xa camiñando balladores non lle trabal/aban ós empresarios que non pagapara o século, sen trucos, nin ban a multa que se lle poñía. trampas, as palabras da nosa bailes de sociedade no Casino. Unha reivindicación, entre exército. O que veu logo, foi historia estradense fixéronse Alí non entraba calquera. Ta- moitas, foi que os obreiros que para rir. Nunca vin un desfile máxicas. Foi todo moi animamén se facían no " Noveda- cargaban e descargaban sacos de parellas por tanto tempo e do. Co señor Emilio chegamos des" e onde está o Banco Ga- de fariña, que eran de cen qui- nun lugar tan curto. Daban á raíz da ilusión, pois el tena. llego, .no "Regional'". Os los, habíallos que baixar a cin- _ moi ben as medias voltas e ta- · Os ·sentidos non nos enganan. demais, por así dicilo, tamén cuenta. ¡Rebentaban! Tamén mén xiraron de marabilla á de- Con el - dende a Cañoteira -pofaciamos festa. Formabamos quen se pasaba da xornada de reita cara á Farola. En verda- demos asegurar que os límites unha Comisión -eu esiiven ne- oito horas, caíalle multa. .Des- de que aquilo foi moi pavero. non sempre tiveron belezas. Os la- e argallabamos baile onde pois ·da guerra incautáronse fió fio de tabernas, de casas pesadelos doutrora - e el vivíuestá agora Calzados "La Es- delá e puxeron academia de de comidas, de comercios e ou- nos - dan agora paso a moitos quina". Cobrabamos a dúas música e usárona para a inse- tras cousas, o señor Emilio, cun soños. pesetas a entrada.Viña moita minación. Daqueles compañeivaso de tinto, do especial da taNós, coa memoria de homes bema de Roberto e quen escri- así, co seu exemplo, poderemos xente. Daquela era alcalde don ras xa non queda ningún. E inevitablemente outra pre- be outro tanto, fálanos. Benito Vigo. No seu tempo fídisfrutalos. - Os callos e o arroz preparaxose o matadoiro, a Praza de gunta. O señor Emilio ten que Os entusiasmos que levaAbastos e o alcantarillado. recordar a García Barros, a do tiñan moita sona na de Xes- mos na cabeza, xa teñen dende Non lle gustaba nada que hou- Otero Abelleira e a moitos ou- toso. Había, onde está agora a hoxe un algo máis onde sentirbese líos. Era perito agrícola e tros. Ferretería de Diego, unha fonse felices ó mirárense. A verdavivía onde hoxe está modas - Si que -antes e despois da da de ben comer, a de "Carme- de do que queremos viviu en "París". Avisábanos ben de guerra- recordo a García Ba- la de Diego". Tamén a de tódalas nosas tradicións. Con que non quería trangalladas. rros. Non era moi guapo -dinos Cumbraos -na de Múñiz, fronte homes coma este, a nosa meE volvemos ós seus tempos . cun sorriso nobre e sabio-. Es- de Caixa Vigo-, a de Antucho moria non pode estar ausente, de traballador. Tempos de antes taba casado en Pausada. Otero Pazas e a de Mato, a cal tamén aínda que os máis novos, por e de despois da guerra tempos Abelleira escribía moito no tiña coches de servicio. Tendas veces, naveguen amáis velocide amor e honra, de piedade e Emigrado con García Barros e importantes eran a De la Calle dade, convén que saiban que orgullo, de sacrificio e humil- tamén no Eco. Tiña librería e "'' e a de Mari Pepa Ferradáns (ó hai que recupera-la lentitude dade, de esperanzas e de mágo- imprenta. Nela traballou Cou- lado da botica de Pardo). O dos que teñen os anos, que é as. Non poden irse de nós pola ceiro, o da imprenta lwgo, des- seu home era cabo dos municiigual que dicir que posúen a parte de atrás, nin como de pois da guerra, vin moitas ve- pais, chamábase Don Ricardo experiencia .. Alameda e a Casa do Concello estaba onde agora a dos vellos, na Residencia da Terceira Idade. Había tres días de festas, o 25, as vésperas, o 26, o Patrón e o 27, o día do Sacramento. Lago, contra o outono, tirando xa ó inverno, era a festa de San Antón. Celebrábase a véspera e mailo propio día. Chovía case que sempre. Recordo haber dúas bandas, a de Merza e maila de Cruces. O palco estaba onda o comercio de mobles de Garrido. Tiñámoslles unha bota de viño con azucre no palco para que "soplasen mellar" e que non ti ve sen que baixar a por nada ata o remate. Cando acababa de todo o baile, as bandas daban un pasarnías pola Estrada. Polos Entroidos ou camavais había

W:aheirós W:erra, febreiro de 1999

CARTAFOL DO MUSEO

vello século XIX dá as rúa Marqués de Riestra. Cando as tres sociedades se derradeiras boqueadas no Jeito do tempo , funden, ano 1927, no actual (1899). No lugar da Consola- Centro Recreo Cultural, Plácición, fegresia de Santiago de do, sempre disposto a botar unTabeirós, do Concello da Estra- ha man no sempre difícil eido da, nace o meníño que vai levar da cultura, desempeña o cargo na pía do bautismo o nome de de vocal da directiva durante os Plácido. Vén de se-lo segundo anos 1928 e 1929. Anos despois, no 1933, re~ fillo do matrimonio composto por D. Serafín de Castro Gar- sulta elixido vicepresidente da cía, recoñecido mestre de ensi- directiv a do Recreo Cultural no primario e da súa dona Ma- sendo Presidente, José Docamnuela Pena Coto. po Vázquez. Ingre sa no Corpo de A des_cendencia desta parella estará composta por seis ir- Inspectores de Eµsino Primario máns, todos homes e de profe- no ano 193 1. Exerce este novo sión mestres, xa que logo tiñan cometido case sempre polá zona mesma casa un dos mellores na norte da provincia, en espeensinantes do Concello. Lau- cial no Concello de Cruces e rentino, mestre no concello de máis larde no da Estrada. Pontecesures; Plácido, primeiro Eran uns momentos difícimestre en Santa Cristina de les. As casas escolas, se por un Vinseiro; Manolo, tamén exerce no mesmo Vinseiro, José, ria casual as había, estaban nun esparroquia de Saiar en Caldas; tado precario. Os locais escolaRamiro, ensina na ourensá vila res sen luz eléctrica, sen ventide Maside e Alfonso, rexentan- lación adecuada, carentes de do a escola de Píñor de Cee e material e como colofón uris mestres con baixo soldo, desTabeirós. Plácido, moi ben dotado pa- motivados, sen alicientes e ra os estudios, á idade de deza- obrigados a vivir en entidades seís anos xa tiña conquerído na de poboación de difícil ácceso. Escola Normal de Pontevedra o Os mesmos pais non crían nos título de mestre de ensino pri- beneficios da educacion e premario, expedido con data 12 de ferían que os fillos gañasen un. ha parte do xornal axudando xuño do ano 1915 ~ Como queira que Plácido nos labores agrícolas en vez de non tiña idade para rexentar un- iren á escola. ha escola xa que se precisaba ser maior de idade (21 anos), pero si tiña coñecementos de ahondo axuda a seu pai naquela inesquecente 'academia" da Consolación á que chegaban alumnos dos concellos limítrofes de Cuntis e Campo Lameiro. Mentres prepara as oposicións ó Maxisterio exerce como mestre interino na parroquia estradense do mesmo Tabeirós. Aprobadas elas, será destinado á parroquia de Santa Cristina de Vinseiro, parroquia na que exerce o seu labor con verdadeira paixón. Neste senso atopámo-la testemuña do seu bo facer no xornal local "El Emigrado" no que con data 16

O.PLÁCIDO DE CASTRO PENA. Foto Abaixo Centro Colaboración.Vea (Maio,1962), Mestres de Zona

Nesta situación a labor da inspección estaba supeditada ó asesoramento dos mestres naquelas reunións ou Centros de Colaboración. Estes eventos, presididos pola autorizada palabra de D. Plácido serviron de acicate e unidade entre os compoñentes do Maxisterio, no só

Cartafol do Museo segue abrindo a porta da memoria os estradenses e, neste número, achéganos a persoa de D. Plácido de Castro

- 2 - 1924 di que: "a petición dos veciños de Vinseíro dansellé as gracia por R. O. do 13 12 - 1923 pola pausible labor realizada por este mestre ó fronte da escala nacional daquela parroquia. " Intervén nas celebracións das Festas Escolares. Pertence ó Ateneo do Maxisterio da Vila de A Estrada, exemplar sociedade de mestres exemplares: Guillermo Femández e Corona Pazo, irmáns Lois García, José Campo Vázquez, José Femández Daponte, Mato Castro, Tomás Alfonsín, Bergueiro López que tiñan local social no piso da urbana propiedade de Vicente Refajo, na

pola posta ó día en temas de pedagoxía, senón tamén polos intercambios e experiencias personais de ,cada un dos membros. Sabía D. Plácido compaxinar as tareas de asesoramento coa amizade. Así mesmo na década dos sesenta tivo, D. Plácido unha

destacado labor na programación e posta en funcionamento das casas escolas que e ergueron no concello da Estrada e que representaron un dos meirandes avances na escolarización dos novos picariños. Entre as súas lecturas preferidas atopábanse os relatos históricos, en especial sobre o reino de Galicia.

Unha vida dedicada ó ENSINO O POR OLIMPIO ARCA CALDAS

De persoais investigacións neste eido escribiu distintos episodios encol da acción das xentes de Tabeirós durante a guerra da Independencia. Un dos mellores estudios refírese ó "Soldado de Parada' sobrenome do valente veciño desta fregresía, Manuel Toldra Jule. Nun dos últimos centros de Colaboración da zona de Vea, próxima a data de xubilación do Inspector, fun testemuña do séu labor, sempre dirixido a unha mellora real da Educación. Xa xubilado D. Plácido, un mestre compañeiro e amigo entre bromas e veras. lembráballe o seu patemalismo no senso daquela certa permisividade que algunhas veces concedera ós mestres para ausentarse da escola. D. Plácido, co sonriso nos beizos retrucoulle: "Total sabes ti que cos substitutos aqueles os rapaces estaban mellar atendidos e gañaba o ensino, xa que logo o mestre titular, entre chegar o luns xa tarde e voltar o venres, reducía as horas de traballo, e rerbo da preparación do substituto moitas veces eran semellantes coa do -titula r, cando non aínda mellar". Déronse nomes e entre sorrisos douslle a razón a D. Plácido. o ano 1969 chega a data da súa xubilación. rese mesmo ano coinciden tamén as xubilacións dos Inspectores D. Olimpio Lisce e D. Jorge Vázquez, motivo polo tal evento celebrouse conxuntamente no Gran Hocel da Toxa, lugar onde se concentrou a meirande parte do maxisterio pontevedrés. A falta "de persoal na Inspección do Ensino foi motivo para que D. Plácido seguise en activo un ano máis. O in verno daquel mes de decembro do 1971 presentouse moi crú. Nese mes acontece o pasamento dun home no que tódalas folla s do seu currículo están mechas de actuacións e degoiros por un ensino mellor, rodeado do cariño dos seus fillos e familia no mesmo lugar que nacera facía 72 anos.

'filnheirós 'filerrn, febreiro de 1999

Xosé Alonso Bernárdez

Albiscan polo Alto entre os ergueitos algarrobos do Chousiño as primeiras raiolas de sol cando, na friaxe fochanqueira do lugar, desperta vigoroso o obradoiro do entregado artesán. Co repenicado gorxeo dos galos no poleiro, cos primeiros rebulires dos carrizos entre as preguiceiras ponlas do rafieiro, chorando as tellas ó sentir agradecido do orballo p.ola caloriña mañanceira; acende a boa muller, na fragua aínda moma o lume que logo ha prender encarnado nos apeiros do labrego, o canteiro e mailo veciño amigo, o torneiro. Apura o ferreiro os últimos code~ los escaldados no leite marelo ó quente crepitar da lareira mentres; na fragua o fume, húmido e embarullado, fíase entre as escuras tellas baixo o brillar lumioso do fachico encendido nas faiscas e piñas recolleitas no calmizo do outonó. Bule a Madriña, pola mañanciña e dende terras de Lestedo, co enborroado carbón no molide ó dreito dás veciñas canteiras de Carboeiro na precura de chegar axiña ó acalorado do barullo na fragua xa acesa. Dende Berres, pola Fonte do Piollo, pausado camiñar e man firme; achégase a Baltar Severino, o Canteiro. Co saquete de cañamazo ó lombo, asubiando, trapelán na acalada fondura das congostras os punteiros e cinceles no seu ledo bater contra as costas do camiñante. Romos e esnafrados polo mallar arreo contra as pedras, cantos e esteos; adoecen os apeiros do canteiro por unha templa xeitosa. Ó dereito, enbelecada, fita a pequena os latriqueos dos homes; entregada ás labouras do pai na fragua, sen deixar de apurrar o barquín, espetados os cinceis no acendido e doente carbón polo acompasado bufido do ar. Con man firme, sen teima, sinten os ferros o rudo mallar dos martelos na zafra trimbradeira asentada nunha refeita cachopa de carballo. Apuntados os apeiros referve no caldeiro a auga moma, ó dreito da lareira, coa primeira e coidada templa. Logo, xa na pía, han adoita-los punteiros e ferros a coraxe que pedras e croios pouco agradecidos lle tiñan roubado. Así as deloridas penlas do rodicio, as desgastadas lamias dos carros lugareños, arcadas de pipas e bocois, apeiros, sachas e legóns; todos han pasar palas mans escravas e enrugadas do ferreiro no seu mallar acendido á precura do fío, corte e lixeireza que os ferros de seu, acochan A voltas, xa na eira, asubía a mó, empurada polo cativo, dando lizo a machados, fauces e gadañas. O caer livián da auga do tangue e mailo fiar paseniño da pedra; mudan a acalada ferruxe en suor, traballo e esforzo ó igual que a vida do abnegado ferreiro, o Ferreiro de Baltar.

Estela funeraria de Ouzande. Museo de Pontevedra

Cruceiro. Museo de Pontevedra

A ESTRADA na obra de Castelao (ID) Pablo Porta segue neste número debullando polo miúdo a influencia da Estrada na obra dun Castelao con fondas raíces na nosa Vila

e a cantidade de lugares ' estradenses que aparecen en diferentes ocasións nas pinturas e debuxos de Castelao falan do especial achegamento dun dos máis ilustres galegas coa nosa vila, Ouzande ocupa ademais un lugar destacado dentro desta presencia. Resulta lóxico, considerando a proximidade da parroquia e a vecindade coa casa da que foi a súa dona, Virxinia Pereira, que Castelao tivese ocasións sobradas de percorrer esta zona durante aqueles anos. Vimos no número anterior que a igrexa foi motivo para algúns apuntes e mesmo un óleo, e que despois, ao longo do tempo, acompañou moitas das reflexión s gráfico-textuais que o rianxeiro fixo sobre un tema tan dramáticamente sentido como a emigración. Tampouco é casual que fose a parte traseira da igrexa a que provocase o interese do pintor. Noutras parroquias do concello podemos ver como na parte da ábsida é onde a maioría dos templos románicos conservan máis da súa construcción orixinal. Sabemos da importancia que Castelao daba ás manifestacións da arte popular e da tradición, que o levou por un. lado a facer enormes esforzos por establecer as bases estéticas dunha arte intrínsecamente galega, e por outra parte ao estudio das formas da arte popular, participando mesmo en excursións e traballos arqueolóxicos. Nos anos vinte, este tipo de actividades de carácter marcadamente galeguista tomaron forma en importantísimas iniciativas como a creación dun Centro de investigacións históricas focaiizado en Pontevedra. Máis tarde virían o Seminario de Estudos Galegas e o

Museo de Pontevedra. No nace- xinal da peza, servindo de somento de todos estes órgaos de porte a unha cancela de madeira producción cultural estivo impli- ao pé dun hórreo. Noutro cado Castelao, tendo tamén un debuxo a lapis representa con papel destacado Losada Dié- máis detalle esta escultura, que guez. vai empregar como motivo· nouEn 1928 Castelao segue de tras dúas ocasións, ofrecendo no preto as obras de rehabilitación seu contraste outra mostra da do edificio que había de albergar complexa personalidade e da vao Museo de Pontevedra, coinci- riedade de recursos gráficos na <lindo cun dos momentos máis que se movía o autor de Rianxo. desgraciados da súa vida: a mor- Por unha parte aparece nunha te do seu fillo Alfonso, nacido característica viñeta de 'Causas na Estrada 14 anos antes. O Mu- da vida' na que dous homes fan seo, que hoxe ¡ - --::;;;;;;;;;;;;;;;:::---- - - - ¡ o seu particular acolle a súa bicomentario sobre blioteca partí· o monumento . Moitas outras cular e a maior colección de veces, co seu cocadros e sobre ñecido instinto todo debuxos humorístico, da súa autoría, Castelao contesta coa sinxeleza é visita abrigada para calqueda sabiduría para estudoso ou pular a grandiloadmirador da cuencia de políticos,historiadores súa obra artística . Nos seus e homes de lefondos está a tras, como el definía a esa clase maioría dos de-. intel ectual da buxos e cadros a que me refiro que tamé n for nesta serie de maba parte. artigas. Pero a Por outra maiores da súa banda, e despois propia producdunha viaxe pola ción, existen alí Bretaña francesa· pezas de grande da que saíu un valor que el magnífico estumesmo acadou, dio sobre os cruceiros bretóns , procedentes de Rianxo ou A Castelao prepara Estrada. Refíroa que con di feme neste caso á rencia será a súa escultura antroobra etnográfica pomorfa con máis importante: inscricións, probable estela fu- · 'As Cruces de pedra na Galiza' . neraria, localizada en Ouzande e O prirneirn <lestes traballos fora levada a Pontevedra por media- editado en 1930 polo Seminario ción de Castelao, quen describe de Estudos Galegas, e esta mesen dous debuxos a situación orí- ma institución preparaba a pu-

blicación de 'As Cruces.. .' cando foi disolta no 1936. O autor acabou recuperando o traballo orixinal en Bos Aires, e publicouse finalmente en 1950. A estela de Ouzande aparece no libro ilustrando os comentarios sobre a posibilidade de que as estatuas-menhir, como el as denomina, sexan o antecedente formal das estelas discoideas, e por tanto dos elementos circulares asociados ás cruces funerarias. O debuxo aparece transformado para a ocasión nun esquema a pluma punteado, característico dos deseños arqueolóxicos, moi diferente ás láminas marcadas pala intencionalidade expresiva que el facía habitualmente, pero p_arello en destreza e dunha sensibilidade fondamente expresiva dentro da obxectividade que o traballo científico require. Noutras páxinas de 'As Cruces de pedra.. .' e no mesmo estilo; atopamos da igrexa de Ouzande a figura do cordeiro místico coa cruz, e a de Cristo nos brazos da virxe que corresponde ao cruceiro próximo á entrada do templo. Na páxina onde nos ofrece a variedade de labras con que rematan os brazos das. cruces, aparecen as correspondentes ao cruceiro de Guirnarei e a este outro, que podemos ver logo dende dous· ángulos diferentes nunha das láminas feitas con augadas de tinta da parte final do volume, co número LIX. Por último, rematando o refereR: te a Uuzande nesta magna obra, a lámina XL representa o Cristo dun cruceiro posterior e máis sinxelo, situado por detrás da igrexa, no actual campo da festa. Esta figura desprendeuse hai anos e só quedan na cruz as mans e parte da roupaxe.

10 /

W:aheirós W:erra, febreiro de 1999.

ENTREVISTAS NA FIN' DO MILENIO a súa casa, sobre a súa N mesa de traballo, ten <lúas fotos: unha do primeiro Roberto, Roberto Blanco Torres, irmán do seu avó e outra doutro Roberto Blanco, ó seu fillo, nacido máis de cen anos despois. E ademais -coméntanos Juan - o meu irmán chámase Roberto. O pasádo e o futuro están, pois, presentes no fogar <leste estradense, de 38 anos, que loitou sempre - como tódolos da súa tribo- para salvagardar a memoria do seu tío avó, impedindo, <leste xeito, que rachara o fío da nosa memoria colectiva. Estamos a falar con Juan Luís Blanco Valdés, subdirector do servicio de publicacións da Universidade de Santiago, profesor titor de Lingua Española da UNED de Pontevedra, autor de artigos, recensións, traballos de lingüística, literatura e lexicografía, traduccións de libros á !ingua galega ... Juan, vén de editar, en Edicións do Castro, Hiperte~sión cívica. Aproximación á vida e á obra de Roberto Blanco Torres (1891-1936). -Juan, fá lanos do teu tío avó: ¿que significou, para ti, para a túa familia, a fig ura de tío Roberto? -Eu vivín sempre cunha enorme proximidade a tío Roberto. Sempre digo que, malia non o ter coñecido, é case como se o tratara. Debe haber algo de herdo xenéti-

XORNAOASSOURE A VIDA E A OBRA DE

JUAN BLANCO PARTICIPANDO NUNHA DAS XORNADAS DEDICADAS ÁVIDA E A OBRA DO SEU TÍO AVÓ, ROBERTO BLANCO TORRES, · XUNTO A MAfllO BLANCO, FRANCISCO FERNÁNDEZ DEL RIEGO, ISAAC DÍAZ PARDO E MARCOS SEIXO (De dereita a esquerda na fotografía)

dián da memoria de Roberto. El aprendeume explicitamente algunhas cousas de Roberto e, dende neno, eu fun quen de percibir outras: a través de silencios calculados, de insinuacións tímidas ás veces. A vida e a morte de Roberto fóiseme amasando paseniño; porque no seo da familia, durante moito tempo ata despois da dictadura, claro, Roberto era algo innominable, un elemento de dor e desasosego. Como xa dixen nalg!lnha outra ocasión, de neno eu vía no asunto tío Roberto os

-¿Que opinión che merecen as críticas - poucas certamente que houbo tras f acerse pública, por parte da Real Academia Galega, a designación de Roberto Blanco Torres como o protagonista do vindeiro Día das Letras Galegas, 1999? -Neste senso e fronte algunhas voces críticas -e na miña opinión bastante mesquiñas-, que se teñen alzado contra a poquidade da súa obra en galego, paréceme fundamental enfatizar que se pode facer moito polas letras vem á-

' "Como xa dixen nalgunha outra ocasión, de neno eu vía no asunto tío Roberto os bordos dunha ferida que aínda escoaba sangue-"

Entrevista a Juan Blanco Valdés:

''... mágoa pola morte inxusta don ser que non ~ ...'' conec1n

co na transmisión dun sentimento de indignación, de mágoa pola morte inxusta e inicua dun ser ó que non coñecín. Pero supoño que o sangue pesa moito. Canto máis afondo na súa vida, ruáis percibo os trazos da miña tribo: inquedanza, integridade, unha mesurada ambición de mellorar a vida dos seus concidadáns ... Esta é quizais a parte de Roberto que eu vivo ruáis intensamente. É moi duro imaxinar unha morte tan terrible nun ser tan próximo e humanamente tan irreprochable. Deste xeito de percibir a Roberto o directo responsable é o meu pai Mario, o verdadeiro gar-

bordos dunha ferida que aínda escoaba sangue. -¿Calé a dimensión pública de Blanco Torres? -Aquí debo naturalmente establecer unha distancia que me permita ser o máis obxectivo posible e afrontar desapaixoadamente a análise da súa obra e a proxección pública do que el mesmo definía como as súas xomadas de alerta ó pé dun baluarte forxado polo fervor e maila ilusión. Na faceta pública, a que realmente interesa de Roberto, está o Blanco Torres xomalista, pensador, intelectual, e mesmo filósofo , máis tamén o esteta 1 o poeta, o narrador.

culas dun país dende os máis diversos eidos da actividade. Deixando de lado que toda a súa obra xomalística publicada en A Nosa Terra estea en lingua galega e que publicou abundante poesía dispersa en galega, Roberto militou febrilmente na causa da identidade e o autogoberno de Galicia e significadamente na defensa da súa lingua; fixo crítica literaria sobre os valores nacen.tes da nosa literatura, eti::. Eu recordo que Castelao dixo do fundador e director da editorial Nós, o pobre Anxel Casal, que non publicou unha liña en toda a súa vida, que fixo ruáis el por Galicia que toda a xeración Nós xunta.

-Centrémonos, agora, no teu libro: Hipertensión cívica. Aproximación á vida e á obra de Robe rto Blanco Torres (1891 -1936). ¿De onde xorde o título de hipertensión cívica? -Iso da hipotensión cívica, tomeino dunha semblanza que no ano 24 fixo de Roberto o seu colega nos labores xomalísticos Francisco Luís Bem árdez. Paréceme que é unha fras e que condensa de xeito fermoso e inequívoco o que eu considero a peculiaridade máis salientable de Blanco Torres. Un estado de alerta permanente, como antes dicía, un compromiso cívico insubornable e alén de todo apetito ou interese persoal. -Estamos diante dun libro voluminoso de 398 páxinas. ¿Como está estructurado o libro? ¿Que queda por fa cer, por investigar, no referente á figura de .Blanco Torres? -O libro está composto de varias partes: a fundamental é a biografía de Roberto, que ocupa as 100 primeiras páxinas. Trátase, como o título indica, dunha aproximación. Roberto foi un home tremendamente inquedo. Por mome nto s, res ulta moi dificil seguirlle a pista, de xeito que o meu labor biográfico foi, se se pode dicir así, ás veces un pouco 'Sherlock holmiano', un pouco detectivesco. Polo demais, o libro leva unha escolma de textos divididos · en seccións:_ Escritos políticos, escritos filosóficos e de pensamento, escritos sobre a lingua, de crítica social e actualidade éultural, e escritos de crítica literaria. O cri- · terio que seguín para a escolma partindo naturalmente de que en si-toda selección é arbitraria e subxectiva-, foi da interese e vixencia que a cada artigo lle su~ puxen. Así pois, rexetei aqueles escritos que, malia resultarme persoalmente interesantes, esixían unha contextualización sociocultural específica, e, consecuentemente, unha case constante in-

tervención miña como editor literario. Despois vai unha sección de Documentos, que eu creo será de grande valor (entre eles inclúo o texto completo da sentencia condenatoria contra Roberto polo lío que tivo con Portela Valladares). Para rematar vai unha Bibliografía e un índice onomástico (que leva máis de 600 nomes). Non se me escapa que fica moito por facer: por exemplo, unha viaxe á Habana para espoliar tódolos fondos da hemeroteca do Centro Galego; unha consulta exhaustiva da Hemeroteca Nacional, dos fondos da Deputación de Ourense, dos xomais palentinos de en tomo a 1932 (Roberto foi Gobernador Civil de Palencia nese ano), etc, etc. Pero· o feíto, feito está como o fermoso libro de Marcos Seixo editado por A Nosa Terra. -E xa para rematar. ¿Que obxectivo pretende acadar, Juan Blanco, co seu libro? -Anque poida soar a falsa modestia, quero insistir nisto: só prentendín sentar unha base de informac1on e d ocumentación, criticamente traballada para investigacións futuras, que, naturalmente, á vista do vindeiro Día das Letras non poden tardar. Espero que este libro meu sirva para alicerzar estudios futuros, co que eu me daría por ruáis que satisfeito. Neste senso, aproveito as páxinas do Tabeirós Terra para botar unha idea á area, a ver se alguén que lea estas liñas e estea en dispor de poder facelo se pon ó choio: refírome a unha tese de licenciatura (ou quizais, por que non, unha de doutoramento), eu creo que na licenciatura de Ciencias da Información, sobre a obra xomalística de Blanco Torres e o seu papel no deseño do pensamento galego e galeguista da xeración Nós. Creo sinceramente que hai material abondo e que é algo que hai que facer.

Seguro.

W:aheirús '©erra, febreiro de 1999

/ 11

os·cA AVAIS NA.EST DA POR OLIMPIO ARCA CALDAS

...., ~-

.. ,.

;

as manifestacións culturais dos nosos devanceiros por mor de múltiples e variadas causas, unha manchea delas foron esmorecendo no colo da indiferencia, cando non refutadas por "incultas". Como unha pequena testemuña <leste acontecer podemos lembrar 'O Cachopo do Nadal', tronco seco de carballo ou sobreira que na lareira do fogar, nas datas de Nadal, estaba aceso noite e día por mor de te-la casa quente para unha agarimosa acollida ó posible viaxeiro que pedise ou precisase pousada, representación real da hospitalidade dos nosos antepasados. "As panxoliñas" Coros que na noite do Nadal e na véspera de Reis percorren as casas da veciñanza cantando vilancicos alusivos ó nacemento do Neno Xesús e recibían o aguinaldo. Na actualidade só están progra. madas por entidades culturais. En troques, malia os detractores que de sempre tíveron, seguen vixentes, con roáis ou menos forza, nas distintas manifestacións, os Carnavais. _L embremos un pouco o seu significado, a súa orixe e a súa evolución ata os nosos días. O fenómeno socio-antropolóxico, histórico e cultural dos carnavais, pola súa universal difusión, pola súa comprobada

antiguidade e pola, cantidade e variables das súas distintas manifestacións foi estudiado por unha manchea de etnógrafos, antropólogos e escritores de tódalas latitudes. Hai unha longa e apretada lista de estudiosos <leste tema entre os que podemos subliñar o irlandés George Frazer, o alemán Mannhardt, o ruso Mijail Baj_tin, o español Caro Baroja, e no que corresponde á. nosa Galicia aparecen os homes da, xeración Nós: Vicente Risco, Florentino Cuevillas, Bouza Brey. Máis preto no tempo non podemos esquecer a Xesús Taboada Chivite, D. Antonio Fraguas, González Reboredo, Mariño Ferro e Federico Cocho, quen no seu libro "O Carnaval en Galicia" fai un estudio prolixo desta festa. Neste traballo, referente ós carnavais do Concello da Estrada, a modo de prólogo é obrigado recordar os traballos de Alfredo Vicenti, Bouza Brey, Manuel García Barros e Neira Vilas, xa que os seus escritos corresponden ó desenrolo dos Carnavais, na súa variante de 'Os Xenerais do Ulla' no Concello de A Estrada. éomezamos pois con Alfredo Vicenti que vén de se-lo autor do que ternos as roáis antigas referencias do noso carnaval. No seu libro "A orillas del Ulla (Perfiles galle-

gos)", escrito cando se atopaba voluntariamente recluído no lugar de Castrotión, parroquia de san Estevo de Oca. No capítulo V, titulado "La máscara'', dinos: "O luns de Carnaval do 187.. amañeceu desapracible e anubado. No curuto do outeiro, coa súa capeliña esmorecida, que protexe e domina o lugar de Castrotión, axitadas polo vento do su! voaba a bandeira da parroquia e outras bandeirolas azuis, brancas e bermellas. Eran as dez da mañá e por camiños,carreiros e congostras comezaban a chegar xinetes e peóns disfrazados que se dirixían ata o outeiro onde xa os esperaban outros moitos, mulleres e nenos. Os cabalos do país, por mor da escravitude do ferro, erguíanse nas patas traseiras no medio daqueles curiosos ou tentaban de trabar/le-las pernas do xinete. Xuntáranse, así, encol do outeiro unha multitude, garuleira e inqueda. Alá polas once subiu a costa ó trote lixeiro unha egua montada polo xeneral da máscara (un vecíño chegado dous días antes da cidade de Cadis ), seguido dun séquito de seis ou oito xinetes. No llano do curuto plantáronse os xinetes e o xefe, que vestía sombreiro de plumas,

casaca federica azul con vivos encarnados, faix a de seda, pantalón de punto e chafaroite de húsar ó cinto, comewu a revista da súa xente. Daquel estado maior saiu un forte mazaroco montado nun fraco rocín. Era o tenente. Tocado cun descomunal empenachado, sen dúbida procedenc te da Milicia Nacional do 1840, un petís coetáneo con faldillas curtas ceñía o seu rexo torso. Servía de complemento a tan extravagante uniforme un pantalón encarnado e un antigo e enfuruxado sable. Adiantándose no seu jaco, coas pernas dobladas en ángulo recto por mor de non dar cos pes ou cos zapatos nas pedras, co sable desenfundado saudou o x ef e e voltou o seu p osto. Despois presentouse outro mancebo sobre egua marela que daba pinchalagartos cara un montón de pedía onde estaba o estandarte da parroquia. O xinete colleu o mastro da bandeira e co ela desplegado colocouse a cinco pasos a retaguardia do xef e. Axiña chegou 'o correo, un mociño adobiado con sombreiro de catite e un marsellé de galóns e petou nos que amosaban dous ou tres panos de cores. Montado nun potriño asustadizo só ataviado con dúas mantas e un par de estribos de cánamo.

Despois seguíronno catro centauros mal trazados como se fosen gardas civiles, un pelotón de lanceros adobiados "ad libitum", e uns cantos raparigos convertidos en amawnas ou, mellor dito en madamas. Detrás da caballería chegaron os infantes, ou sexa a xente dos oficios. Había alí de todo: zapateiros, sastres, albaneles, ferrei-· ros, vendedores de pimento e vinagre, pirotécnicos, vellas da boa ventura, mestres de escola, sacristáns, mendigos, traxinantes, etc.. Aquelo mesmo parecía un escaparate de novidades ambulante. O xefe botou unha ollada de aguia encol do seu exército e satisfeito del, fixo unha sinal coa espada. Dúas g aitas mal conxuntadas con outros tantos clarinetes e cornetíns de pistón, comezaron un sfogato do país, e co sonido guerreiro púxose en marcha o exército precedido polo correo que gallopaba en vangarda e seguida polos veciños da aldea. Deste xeito camiñou durante 20 ou 30 minutos cando os seguidores deixaronna marchar en paz. Tan pronto pasaron o cruceiro que se ergue no centro da encrucillada, o tenente dou a voz de ¡Alto! e detívose a tropa, mentres que o consello de oficios deliberaba encol da conveniencia de atra-

12/

vesar por unha parroquia a que non lle pediran permiso para pasar por ela. A discusión, moi animada, durou pouquiño, xa que como queira que na tal parroquia vivía un fidalgo coa sana de dadivoso, acordouse, por unanimidade emprende-lo · camiño pala susodicha parroquia. Aínda ben non andiveran uns 300 pasos aqueles atrevidos expedicionarios cando na curva do adro da igrexa atopáronse de cheo cun labrego en traxe de xeneral, acompañado do seu tenente e abandeirado tamén vestidos de riguroso uniforme. Diante deles flotaba ergueita sobre do balado do adro a bandeira da parroquia e detrás ollábase unha manchea de labregos armados de gallas, sachas e estacas. O correo da máscara de Oca botouse atrás ó velos; pero o xef e e o estado ma io r avanzaron ó encontro do inimigo. O resto da tropa desenvainou os aceiros, afirmou os chuzas e quedouse parado sobre das armas. Por fortuna, ambos capitáns chegaron a un acordo e otorgouselle á mascarada o competente permiso para o seu paso polos terreas da parroquia. A comitiva desfilou por diante deles dandolle vivas. Minutos despois chegaba ás portas do. fidalgo, quen, avisado polo correo, xa lles abrira as portas para que a mascarada pasara ó corral e fixesen as mostras de habilidade e xentileza. A mostra foi boa. O xeneral subiu a solaina, ocupada polo fidalgo e amigos. Apeáronse os xinetes, quedando a pé firme cos cabalas a súa dereita. Os peóns comezaron a exerce-los correspondentes oficios e as gaitas escolleron o mellar repertorio para que bailasen todos aqueles enmascarados que non tiñan cabalas que gardar. Ó remate, o fidalgo agasallou os visitantes cun medio doblón e unha ducia de azumbres de viña. Pronunciaron os vivas de ordenanza ó anfitrión, o xeneral e a forza o seu mando, montaron os xinetes, recolle ron ós trebellos dos oficios os outros e sairon en perfecto orden de batalla, todos aturuxando de alegría.

W:aheirós W:erra, febreiro de 1999

Escenas semellantes, bebidas incruidas, aconteceron en dez ou doce casas distintas e alá polo serán, xefes e soldados atopáronse completamente borrachos. O vento, que seguira a soplar durante todo o día, facíao agora con máis forza e apagaba os f achos de palla cos que se alumeaban, mal que ben a columna. Engadiaselle unha choiva menuda pero seguida. Con aquela climatoloxía, traxes, plumas e bandeirolas malladas ofrecían un lamentable espectáculo dun exército en derrota. Aquí caía un cabalo mentres o seu xinete quedaba esterricado nas silvas ou no camiño, máis adiante un f erreiro daba en terra co seu iunque, pala dereita enterrabase na lama unha amazona, pala es querda un músico recibía unha cauce. Todos mallados, calados, baixaban como podían o camiño da aldea no máis completo desorden. A luz vacilante das antorchas dáballe a aquel conxunto un aspecto dunhas bruxas fu xindo do máis tétrico aquelarre. Foi entón cando acaeceu unha causa imp revista. Tan axiña como entrasen nunha angosta corredoira, atoparonse frente a frente as máscaras de Oca e as de Arnois, tamén bebedos e espeluznados. A xenreira sorda acesa polos vapores do aleo! e aumentada pala climatolo:~Ja que fervía no peito daqueles homes, atopou a válvula de escape. -¡Esta é a nosa!, debe ron pensalos compoñentes da mascarada. · -¡Plaza á mascara de Oca!berraron uns. -¡Plaza á máscara de Arnois!, contestaron os outros. Os gaiteiros comezaron a toca-la alborada, aire gozaso e apacible cando se escoita no mencer dun día de setembro, pero, f eroz, salvaxe, iracundo cando o músico se sente airado e o tamboril redobla con forza e moi rápido. Os cabalas espoleados con saña botáronse cara diante e chocaron uns cos outros na corredoira nun pavoroso estruendo. Os de Arnois deron mostras

Pola súa parte, D. Fermín Bouza Brey que exerceu de xuiz no Concello de A Estrada, no seu estudio 'Las viejas máscaras de Galicia' danos novas da composición da máscara de san Pedro de Toedo do ano 1934. "Consiste la mascarada en un ejército a caballo seguido de multitud de máscaras de a p ie. .. Visten antiguos trajes militares: sombreros de tres picos, bicornios dieciochescos, viejos roses de la campaña carlista'. "La aldea en armas, en armas líricas -dice un nuevo cronista- se moviliza durante la mañana del domingo alrededor de su general". Así mesmo, en referencia ó lamentable incidente ocurrido aquel 8 de febreiro de 1924 que na ponte de Sarandón polo atranque cos veciños de San """'""""'~'--"' Miguel de Sarandon opuxeran de valor pero con menos f ortu- á mascarada de Santa Mariña na; os de Oca tiñan mellar ca- de Barcala ó mando do "xeneballería e pasaron sobre os iniral' Antonio de Barcala, e pum ig os o mesmo que unha blicado no xornal Local "El tromba deixando o terreo sem- Emigrado", Bouza Brey escribrado de lanzas rotas, orope- be: 'es lamentable que las jules, trotons derrengados e ini- ventudes de las parroquias cirf eridos o u cunvecinas no hayan sabido m ig os contusionados. · guardar la armonía en cuesEntre aturuxos, relinchos e tión puramente carnavalera! . Co escrito ata aquí xa se pomaldicións os vencedores perdéronse nas tebras da noite. de entender a esencia dos carnavais estradenses. Non ohsNos seráns dos domingos de tante será o mestre e escritor de Coaresma (época na que nin se Berres, Manuel García Barros, xoga nin case se bebe viña) os quen nos faga unha descripción labregos, arredor dun palleiro pormenorizada e polo miudo veciñal ou no adro da igrexa dos Camavais do Ulla. Se ben parroquial cantan, e non pa- o autor sitúa a mascarada no ran, con orgullo as proezas da ano 1880, a mesma tivo que ser mascarada máis tarde xa que logo nesas datas o autor tiña somentes caAta aquí o escrito por Alfre- tro anos. No seu libro "Aventuras de do Vicenti, no que nos informa do percorrido e composición da Alberte Quiñoi" dende o capí-

mascarada máis antiga da que ternos referencia escrita. Compre suliñar as dúas alusions que faí no seu escrito ó autor encol da bandeira da pa rroquia. ¿Existíu, en verdade, unha bandeira p ropia en cáda parroquia?. Aí queda unha pregunta para un interesante estudio.

tulo IV ata o X fai unha detallada análise de tódolos componentes cos seus respectivos adobios. Compre un resume: "As máscaras eran de dúas erases: primeira, as que se chamaban 'de lujo' que se enf eitaban con galas vistosas. Tales eran: os xenerales que eran p rimeiro e segundo; se cadra-

ba, terceiro. Vestían semellando en todo o posibre ós do exército, con tricornio moi enfeitado con chilóns dourados, Jitas multicolores pendurando no corno de atrás e unha borla de fios tamén dourados no est remo do corno de adiante. Bandas de seda cruzadas e faxín do mesmo ó han, e no seu lugar corresponde ó sable. No peito cruces e medallas. Iban de acabalo e eran os xefes ós que tódal-as máscaras se subordinaban. Os correios que nas máscaras de rimbo eran dous. Chaquetilla curta de panilla negra adornada con lazadas de seda e estrelas de papel dourado; sombreiro de ala curta e recuncada, recuberta de raso de seda, gramáns e abelorios. Na man a tralla gornida con lazas e fitas. O abandeirado. Vestía de militar, tamén con tricornio se o había. Iba a pé ou de acabalo, asegún as posibilidades. A escuadra de gastadores. De catro a oito o comando dun xef e. Indumento aturcado con ergueitos morrións. Levan pas, picarañas e legóns. Precedían ós xenerales. Os contrabandistas. Dous iban de acabalo, montando en fardos moi arrumbados. Levaban chambergos de copa ergueita alindada con frores de artificio e ala ancha. Panos de seda dobrados por Banda e outro a maneira de f aixa. Os pelengrinos. Tamén dous. Sombreiro de copa cónica adoviada con froles dos altares, a ala levantada p a ra diante fixada á copa cunha concha de vieira e baixada por detrás, da que penduraban unha .monza de fitas de cores que se espallaban polo lombo. Na man o bordón coa súa cabaciña. Levaban libros de retraso ou caixas bonitas con causas para enseñar, traguidas de Jerusalén. A parranda composta por tódolos que houbese que cantaran un regular ou tocasen calquera instrumento: acordeón, frauta, pandeireta ou conchas. O cantar que levaban era sempre estrano, sacado dunha estudiantina ou dunha zarzuela. O bailarín e a madama. El en traxe de señorito, pantalón branca, bastón e pajilla. Ela vestida de señorita con sombreiro e abaneco. O seu cometido era iren de ganchete e bailar en agarradiño a muñeira que tocaba a parranda. Os maragatos. Sombreiro dentro dun pano esterricado, en mangas de camisa, panos terceados e calzón amañado con mandiles. Os carabineros. Con traxe de tales ou semellante e escopetas auténticas. Describo as mascaradas quizais con eisaxerada minuciosidade porque é ista unha das costumes con tendencia a desaperecer e coido que ninguén describeu. Outra erase eran os oficios ou chistes, que de ambos xeitos se chamaban. Os oficios soían ser: O cego. Sombreiro vello,

'CUaheirós 'CUerra, febreiro de 1999

ancho e ala colgante, capa vella, baixo da cal levaba a zanfoña, f eíta dun cortiza das abellas. Levaba c riado que se chamaba sempre Ramón, que sempre o levaba polos peores sitios. O zapateiro. Bimba e se cadraba chistera. Chaquetón longo sobre unha chepa amañada con palla. O borreiro ou sexa, catador de cortizas. Vestía chaqueta de leiras larmeada polo uso. Levaba un gancho de ferro na man e un saco con pallas. O perito e os porreantes. Traxe erara e bimba, gabán folgado, manexando un compás de medir terreas. O médeco pajilla e gabán cinxido. Baixo o braza unha la vativa das grandes. Tomaba o pulso, miraba a léngua, apalpaba por onde o deixaban. Da-ba unhas recetiñas que levaban un burro xa mal pintado. A vella do meniño. Muller grotescamente aldraxada. O meniño era un anxelote chamada Xaniño do antroido. Era o personaxe ináis popular da parroquia e o máis festexado durante o antroido. O papamoscas. Un xigante cabezudo. Cabeza fe ita de madeira. Estaban lago: os chaláns, que mirábanlle a boca ás mulleres,- a espadeleira, os gitanos que levaban un ou dous burros á venta, mentras que as gitanas andaban coa buenaventura." Manuel García Barros, a esta completa relación engade ás celebracións que se facían despois do desfile e dos atranques dos xenerales o domingo e o martes de antroido. En resume vén a decimos: "O domingo e o martes era costume f acer unha ruada no campo onde a mascarada se axuntara. A múseca contrataba-se prás saídas e pra aqueles dous días. Un ano fixérase a espadelada. Chegaban as "espadeleiras' (xa queda dita que sempre eran homes) cos seus espadeleiros e as espadelas e unha manchea de tascos para espadelar. Sentaban-se e poñíanse ó avío cantando copras feitas adrede rexoubando unhas das outras. Outro ano fixera -se unha corrida de touros. Había mozas que foran ó servicio militar e yiran algunha. E fixeron-na con todal-as da leí.- capeadores, banderilleiros, espadas e monos sabios. De tauro fixera un veciño de resistencia física suficiente. Houbo quites moi "salados" e non se quitou ningún toureiro morfo. No ano ó que me estou referindo, fixera-se o alistamento dos quintos. Alí estaba o alcalde coa vara da autoridad na man e a súa erguida chisteira. Lago chegaron os quintos que eran rapaces auténticos, seguidos das 'nais' que viñan algunha, fi ando na roca. Unhas e outras, o tempo que traballaban p ra non perde-lo tempo laiábanse pala soirte dos seus fillos. "O martes, ademais de todo o dema!s que.fose tiña os seus

/ 13

ANO 1960

Di así, todo el escrito en números especiais que non poHai alguns anos, un pundodían faltar e que non faltaban castelán: da que só respeto · a noroso militar foi quen de descasi nunca: Eran o enterro e o entradilla, mentres paso ó gale- poxar, no medio da praza, de sermón. Nese día finaba o an- go o resto do artígo: certas prendas que ostentaban troido. E como finaba había "El presente sueltecillo se insignias militares a unhas que despedilo con tódolos ho- escribió el año pasado, deján- máscaras que as traían. Este nores. Era costume facer un dolo inédito por no herir sus- ano no consentiron os sables. antroido grande de palla que ceptibilidades. Este año lo pu- Pero aínda non chega, é precise espetaba no sitio máis des- blicamos con gusto, pues la so ev.itar que a bandeira naciotacado do campo, estando alí carencia de máscaras hasta la nal, a enseña gloriosa de Patoda a tarde sentenciado has- fecha evitará el que se vean en tria, con su rojo de sangre de tra que, pra fin de festa, quei- él alusiones a determinadas héroes y su gualda de rayos de sol, sexa asociada a estes actos mábase." comparsas. Nunha casa pouco alonxaNas nasas aldeas o carna- carnavalescos nos que só hai da organizábase o enterro. Alí val non evoluciona. Estamos incultura, falta de gracia e senacudían, tamén as máscaras condenados a ver sempre as tido común. Hai tamén que que houbera saltas no campo mesmas causas que viran nasos evitar que a marcha real espapra fegurar no acompañamen- pais e nasos avós. Os xenera- ñola, outro dos atributos da to. Abríndo a marcha iban es- les, os correos, a parranda, e Patria, esa marcha maxestuosa paventando os curiosos os ve- si se pode arranxar, os peregri- coa que se rinde honra a realellos do barredoiro , nos e os contrabandistas, con za da terra e do ceo sexa exepropietarios dunha longa pér- algunha que outra figura gro- cutada na honra 'deses generatiga que levaba na punta unha .tesca todo cada vez con menos les (vaia por Deus) que "diriguen 'y mandan esas groespecie de mallo, que era o ba- gracia. rredoiro, Jeito de trapos ben Presenciamos eses actos tescas 'charanjas". cinguidos e apretados. Despois tontos e ridículos que lle chaseguía o antroido, un monecre- man encuentros nos que toda Xosé Neira Vilas, o escritor que de palla deitado nun es- necedade ten o seu asento e de Gres (Cruces), no seu coñequeiro que levaban entre catro, que unha muchedumbre "ab- cido libro "Memoria dun neno e tras del o crego cun hule co- yecta ríe y celebra". Este non é labrego' pon nos beizos de Balberto en son de capa de coro, o peor dano que Jan. Moito bíno o seguinte relato encol na man un gran hisope Jeito de rriáis grave é que os rapaces, duns camavais: palla e ás bandas dous acólitos sempre, dispostos a imitar todo "O derradeiro entroido, deun dos cales vida ós meus levaba o cal- ,-- - - ---.....--1111 - -- - --ITTI--- ----..---,....,..,.,---.== be tós negros de iro con au1n paseino na caga. ---r 1:: sa. Mentres os 1 l¡ . .. _. demáis trouleaMo i com- --han eu aturaba - o encerro. Vin a pleta e detallamascarada da a descrip- -~-••lf\l ción que nos dende o tabodeixou Manuel leiro. García Barros. Diante chegaron os 'coNotamos que i..•u D. Manuel xa rreios '. Eran non nos fala da catro. Todos co bandeira da paseu par de !urroquia e en vas, pantalón troques sente branca e chamágoa de que quetas relocia bandeira nates. Víñan en cional sirva de Jacos pedreses, adovio. garnidos con Non podeJitas e arreos mos esquecer do trinque, e por mor da vecubertos de racidade históaxóuxeres denrica que García de a testa ó raBarros, non debo. beu estar moi comprometido ~ aquelo aparatoso pasarán a Petaron á porta. Meu pai con esta tradición na súa xu- mitade do ano dando encuen- abreu e díxolles: ventude, segundo se tira do ar- tros e nos seus xogos escoitare- -Non hai entrada. tigo, asinado por el, que apare- mos - Alto, ¿quien vive?. - ¡EsSiñificaba que, como estace nun Emigrado da década dos paña flo rida y libre! con toda mos de loito, as mascaras non anos vinte co título de CAR- unha manchea de parvadas darían os "vivas' nin cantaríNAVAL Y PATRIOTISMO que que atrofian ás mentes desas an, nin nada diante da nasa transcribimos de seguido. tenras intelixencias. casa. Os correios deron volta.

e e

Pero eu vín todo dende o taboleíro, porque na outra banda do camiño están os de Cordal, que como non gardan loito por ninguén e amáis deso góstalles a troula, deron entrada. Non tardaron en aparecer os xenerales, montando cabglos galloufeiros (disque !les dan viña pra que anden máis rufos), e locindo traxes rechamantes, tricornios, botas, esporas. Sabor do peito levaba cruces e outras barrufaliadas de follalata e aluminio. Quén bía a Tomás da Eixola!. Semellaba un espeto. Nunca tivera un cabalo debaixo de sí. O outro ano fixera de frade. Detrás dos xenerales viñan oito ou dez músicos da 1Janda de Orazo, tocando marchas. Tamén aparesceu un coro cantando a Rianxeira. Un mozo levaba unha manda de fog'UJ!!s e de cando en cando f a>fa estalar algún. Os rapa_ws'ían a pillota tripando sucos de centeo para dar coa canibela. E eu encerrado... !. ~Un eito de xente viña detrás, ríndase cos 'vellos ', tamén eu rin, anque máis ben tiña ganas de chorar por non poder ir ó camiño. Rinme cunha banda de música, que non era música nin farrapo de gaita. Armaban un estronicio coma pra escorrentar o lobo. Cada cual bruaba a súa maneira, os instrumentos eran de moito barullo.- bombos, tamboriles, trompetas, fiscornios e outros; vestían roupa vella, chea de romendos. Levaban tallos atados á cueira con vimbios e corres de codeso. Despois vin chegar varias causas: unha vaca e máis un burro axµ gado, turrando por un carro no que ía n dous aguardienteiros coa súa alquitara; noutro carro unha marea de palla, que seís homes, vestidos con carot,as de xuncas, puxéronse a mallar no chao con cadanseu mallo, mentras cantaban cancións axeitadas. E detrás dos malladores aparesceu un fato de ferre iros, que pausaron no camiño unha zaf ra e boureaban derriba dela con martelos moi grandes, coma si estivesen domeando ferro . Disque en Sarandón e máis na Ulla arman cada estangurriada que dá xenio. Un dos xenerales, brandindo unha espada na mao dereita, berrou coma un perdido, agoirando que Xancíño do Cordal vivise por moitos anos na compaña da súa xente. E tódolos dacabalo respostaron a un tempo. - ¡Vivaaaa!. Tocou a banda, cantou o coro, comezaron a bruar os dos tallos, e Cordal, amáis de entregarlle algún diñeiro ó que andaba coa caixa, veuse con xarras de viña pra porta. Convidaba a treu. A xente ría, cantaba, aturuxaba. Adivertíanse todos. Todos menos eu, que sofría detrás do taboleiro'. Co testemuño destes catro autores que viviron de preto o desenrolo das máscaras e do entroido no Concello de A ESTRADA, ben podemos sacar unhas importantes conclusións. Primeíra de todas: a súa anti-

14 /

guedade, nun aparte do traballo de Alfredo Vicenti atopamos a seguinte afirmación: "En alguna ocasión hemos vuelto a presenciar espectáculos semejantes, y en más de una y de dos hemos meditado e inquirido acerca de los orígenes probables de esta rara costumbre popular, privativa actualmente de la tierra baja del Ulla. Nada de positivo sabemos aún acerca de ella, y apenas nos es dado, merced a ciertos vagos indicios: ascender, de inducción en inducción, a la genérica fuente pagana. Desorientados en un principio por el atavio moderno de la máscara, creimos que ésta con todos sus detalles y atributos, tendríafundamento muy vulgar y vendría de data muy reciente, - pero los ancianos ribereños nos hicieron entender como, mucho antes de creadas la Guardia Civil y la Milicia urbana, disfrázabanse y salían a correr las aventuras y a combatir bravamente, en cuanto de ofrecía favorable circunstancia, los labriegos del cantorno. " Todos estes datos, ofrecidos como unha testemuña daqueles eventos, por estes escritores de recoñecida valía, con teren un moi importante e valioso referente histórico, non son máis que unha aportación complementaria do verdadeiro meollo das máscaras. Veñen de se-los flecos dun inmenso iceberg da literatura popular que se mergulla nun especial océano de curiosos traballos xerados polas máscaras dos Xenerales do concello de A Estrada. En tódalas parroquias estradenses que se reflicten nas augas do rio Ulla dende San Miguel de Castro ata Couso, pasando por Oca, Orazo e Loimil; Toedo, Moreira e Aguións, Guimarei, Lagartóns e Callobre; Os Ancorados, Remesar e Riobó; Matalobos e as Veas; aínda viven veciños que lembran con paixón toda aquela parafernalia que supon a montaxe dunha carnavalada. Unhas veces, porque as escribiron, outras porque tiveron que repentizalas, e as máis delas porque foron elementos activos da máscara, no arquivo senil da súa memoria aínda están frescas as cancións da comparsa:

W:aheirós W:errn, febreíro de 1999

Pero sobre todo están os poemas dos Xenerales e os atranques: Defensor. Aunque sea un buen guerrero esta batalla voy a ganar. porque estoy ·siendo socorrrido por la Virgen del Pilar.

vecinos de San Migué! de Sarandón sobre da ponte co emprego de pólvora na década dos trinta. Desta mesmas datas sabemos, polo testemuño do veciño de Santeles de Abaixo, Manuel Tojo que n u n h a mascarada de Sante-

Atacante Yo Pensé que estaba luchando con muy fuertes guerreros y veo que estoy luchando con los Padres misioneros. Entre os homes de idade que coñecemos na nosa enquisa hai verdadeiros exemplares dunha devoción po1as máscaras. Tales como : Faustino Couto, en Amois; Manuel Tojo, en Santeles de Abaixo que recorda os versos do atranque en Aguións do ano 1928: "Me despido desta parroquia y me despido contento al llegar a la vía pública ya no habrá impedimento.

de promotor das máscaras podemos califica-lo como o SASTRE OFICIAL do vestiario dos noso Xenerales. E segueriamos nomeando nomes e nomes. SIGNIFICADO DESTES CARNAVAIS.

En canto ó seu significado primeiro, no hai dúbida de que Seguindo cos nomes dos ho- o verdadeiro espírito dos camames non podemos esquecer a vais nas máis variadas presenAntonio Souto en Santa Cristi- tacións vén de ser a invervión na, quen ten un bo vestiario das de valores que permiten estes máscaras ; Xosé de la Fuente días e a consentida liberdade Coucheiro, de San Xurxo de para afasta-la hipocresía e as Vea, argallante de máscaras e · regras da convivencia impostas encuentros; Albino Ríos Cas- pola sociedade e sostidas o lontro, ben coñecido repentizador go de todo. un ano. nas terras de Pontevea e nos A este significado é obrigaatranques famosos; Xesús No- do engadi-la afirmación da padar Carbia, de Santeles, bo ver- rroquia, entidade que serve pasificador guerrero; Francisco ra a identificación plena do Bello Neira, poeta e músico de individuo dende os tempos dos Paradela; Arturo Otero, de Toe- suevos. Será a parroquia, coa do, outro bo poeta; Manuel súa bandeira quen, declarada en Castro Rebolo da parroquia de armas, pasee a súa identidade Santeles; Ramiro Piñeiro Porto, <liante das outras, que non se director da parranda de Morei- conforman con esa demostrara; Albino Bemárdez Nogueira, ción e faranlle fronte, case

As mociñas de Moreira non é unha que son todas, poñen tres pares de medias paraface-las pernas gordas. Outras veces son as regueifas dos vellos: VN.Presentovos o meu compadre que con outros compañeiros anda moi encabuxados cos so/dos dos conselleiros.

OUTRO. ¡Manda Caralla!, compadre cos so/dos do presidente, conselleiros, directores e outra recua de Xente.

Cabaleiro de Berres. Famosos 'atranquistas' aínda están na mente de moitos o célebre Santiso do Viso e Herminio Valladares da Estrada .. Nesta lista tampouco pode faltar o nome de Luis Montáns, quen ademais

sempre coa palabra, pero que se esta non abonda chegarase ó emprego da forza. Así o din as crónicas do enfrentamento das máscaras de Oca e Loimil, no século pasado. As da máscara de Santa Mariña de Ribeira cos

leiro, no que os mozos esparexían fariña sobre das mozas; seguindolle o xoves de compadres tempo no que as mozas facían monecos de palla espetados nun longo varal; logo o domingo corredoiro no que se facía a corrida do galo, seguindo outro xoves de comadres tempo no que mandaban as mozas ata chegar os tres días grandes da festa maior. Outra importante variación vén de se-la relativa ós oficios. Non cabe hoxe un oficio de "labregos con burros", ou o de "horreiro". Cada cousa no seu sitio e no seu tempo. En troques hai verdadeiras escenificacións de oficios (Papamóvíl), que representan os afáns e vivencias actuais. Hoxe o antigo sentimento da parroquia xa non está tan un veciño definido na xuventude como da parro- antes. Por mor dos adiantos dos quia e que medios de comunicación, xa se formaba fala e se entende ese concepto parte da , xeneralizado da "aldea global". parrand a Por esta circunstancia as dos vellos, máscaras achéganse á capitalilevaba unha escopeta de verda- dade do Concello non tanto pade. Na casa do señor Terceiro ra presentarse como entidade de Renda quixeron desarmalo. parroqui al propia, senón na Formouse o gran follón e outro procura duns diñeiros que axuveciño sacou de pistola e, por den a paga-las,festas da fegresorte, só lle dou co ela na cabe- sía. Por tal motivo os temas encol das críticas ás actuacións za. Máis preto no tempo o dos organismos políticos ou atranque que os de San Xurxo culturais suavizáronse moito. de Vea opuxeron as mascaras Nalgúns casos mesmo parecen de Santa Cristina de Vea, na "descafeinados". A razón pode ponte do río Vea. Non chegaron estar nesas subvencións que precisan os organizadores e que ós insultos do atranque: O representante de San lles otorgan as entidades municipais. Non cabe dúbida que se Xurxo amenaza: Retírate general da carretera non fosen estas subvencións as de A Estrada tradicións destas festas remataron por esmorecer, pois os prepues tengo noticias de que tiesupostos das mesmas requiren, nes a tu abuela preñada. O correo de Santa Cristina ademais dun traballo colectivo responde: parroquial durante tres meses, unha inversión importante. · Son un home moi va/ente sin Para rematar, compre facer temor a Díos del Cielo unha análise dos Camavais da miña abuela estará preñada Vila, do carnaval urbano. A Espero non foi de teu abuelo. trada como vila formouse con E comezou unha pelexa de veciños chegados das parropaus con feridos. quias, xentes nas que aniñaban as vivencias dos camavais da No hai dubida de que as súa xuventude. mascaradas dun teinpo para acá Se facemos unha lectura das actas das antigas sociedades estradenses: Casino e o Gimnasio atopámonos que un dos fins destas entidades recreo-culturais era a organización das festas de carnavais. Aquí, a significación só queda reducida á "inversión de valores", quedando reducidas ós bailes de disfraces. Axudándose de fermosas roupas, delicadas e ben confeccionadas máscaras, nun intento dunha máis perfecta e posible imitación dos personaxes de moda ou de parodias de eventos actuaís. Aqueles bailes de disfraces sempre abarrotaban as salas da sociedade. No ano 1960, <liante da anunciada concurrencia de socios do Recreo Cultural e a insuficiencia do local da sociedade (Plaza de Galicia), trasladáronse ó amplo salón da Sala tiveron importantes variacións, Gradín, xentilmente cedida posen que se trocase o verdadeiro lo propietario, señor Ramiro Abelleira. · espírito dos carnavais: O primeiro troco atopámolo OLJMPlO ARCA CALDAS é autor do libro nos días da celebración. Antes estas festas duraban 17 días: "O ENTRO/DO comezaban co domingo fareNO ULLA '~ (1995)

'IDabeirós 'IDerrn, febreiro de 1999

/ 15

Manuel Varela Buxán, un autor por descubrir DOLORES VILAVEDRA dece o labrego galego: así, en A A miúdo defínese o teatro de xustiza dun muiñeiro é F.'lndiño, Manuel Varela Buxán como o rico do lugar, quen se vale do "costumista", sen poder obvíar seu poder para conseguir os as connotacións pexorativas que seus fins amorosos. E resulta adoito se desprenden <leste cali- moi interesante a figura do fificativo no eido• dos estudios li- dalgo de Taberna sin dono (esterarios. Mais no caso de Varela treada no 1941) pois aínda.que Buxán, "costumista" débese en- está pintada positivamente, tatender como sinónimo de "rea- mén é certo que se trata dun lismo ruralista", un proxecto li- personaxe que nunca esquece os terario desprovisto de seus intereses e que non dubida idealizacións mistificadoras e en manipular os que o i;odean que o escritor afronta co afán de con tal de conseguilos. A iso me abordar preblemas galegos den- refería unhas liñas máis arriba, de unha perspectiva galega, cando falaba dun tratamento sempre cun coñecemento de pri- subtil, porque en xeral no teatro meira man, o que non é habitual de Varela Buxán non hai persona historia da nosa literatura naxes totalmente malos, e moi dramática, na que se impoñen as poucos totalmente bos, xa que visións patemalistas e "zarzue- estes teñen sempre un punto de . listas" con máis frecuencia da retranca, de raposería, de teimosía, que os fai máis humanos; que quixeramos. Neste senso, quizais poderia- mesmo aqueles personaxes que mos falar de Varela Buxán co- podemos considerar como os mo autor social. Vista dende a xusticeiros, como os catalizadoperspectiva da historia do noso res da acción dramática cara a teatro, a súa producción entron- un final feliz como poden ser o ca coa de autores como Manuel muiñeiro, Patricio ou o cego de Lugrís Freire, Xesús San Luís Pomelos. Romero ou Nan de Allariz (esGrande parte do protagonistes dous coñecerían tamén a ex- mo destas obras correspóndelle periencia da emigración, onde ás mulleres decididas, que tatamén estrearían as súas pezas), mén presentan distintas soluxa que coma eles combina a crí- cións dramáticas: así, atopamos tica social co protagonismo que o caso de Alborada, a filia do na acción dramática cobran as cacique de Oferreiro de Santán, que chega mesmo a contrariar a formas de vida tradicionais. A primeira das súas pezas é seu pai non só no amoroso seSe o sei non volvo á casa. Fora nón tamén no ideolóxico. Outro escrita xa en 1931 e con ela se caso é o de Carmiña de Tríste presentaría en público a Compa- chegada, quen se arrisca polos ñía Gallega Maruja Villanueva. camiños da emigración para paNela aparece xa o que será un gar as débedas familiares. Mesdos eixes temáticos da súa pro- mo Xuana de O cego de Fomeducción: a emigración, conside- 1os, quen estivo ó cargo da rada como un problema social e facenda mentres seu home emiindividual, isto é, incapaz de re- graba e que chega a dicir que xa · solver os males do país e dos que Galicia é pobre, "precureseus cidadáns. O tema reparece- mos faguela máis rica traballánrá con distintos enfoques en O do e loitando astra coIÍqueir tócego de Pomelos (escrita xa de dalas melloras a que teñamos volta en Galicia en 1973), onde dereito". Non digamos xa a Pase ridiculiza a figura do galego rrascana de Taberna sen dono, avergoñado de si mesmo ata o muller de moito máis arranque punto de renunciar á súa lingua; có home que ama e, sen embartamén en Triste chegada, neste go, capaz das máis abertas moscaso visto dende a perspectiva tras de tenrura. dunha rapaza que por ter que Todos estes temas están emigrar non pode acompañar ós -mesturados co do amor, e este seus pais cando estes morren; e pola súa banda nunca é un conen Salaios dun vello labrego (ta- flicto estrictamente sentimental mén escrita tralo retomo a Gali- senón que aparece tamén na súa cia, en 1970), un breve e desga- dimensión social (por exemplo, rrado monólogo dun vello que vencellado ás herdanzas e á se queixa da ausencia dos seus transmisión da propiedade en Se filias, malia estar "envolto na o sei ...), familiar ou moral, cofriaxe dos cartos que deles reci- mo acontece en ¡Meu pai! onde bo". con grande sinxeleza e dramaUnha valoración global <leste tismo se nos enfonta co tema do conxunto de pezas é que nelas - amor imposible entre fillos dun e no seu autor- a visión da emi- mesmo pai, un caso que non degración se fai roáis aceda, máis bía ser insólito na sociedade rupesimista, tralo seu regreso, é ral galega do tempo. O que si é dicir, cando ten ocasión de constante é unha concepción do constatar "in situ" ata que punto amor como conflicto emocional as consecuencias do fenómeno no que se enfrentan. a visión migratorio foron negativas para pragmática e interesada dos veGalicia e as súas xentes. En can- llos coa puramente sentimental to ó tema do cacique, esta trata- dos máis novos. do dun xeito versátil e sutil, fuSe a todo o dita lle engadixindo da trapela de preséntalo mos o valor das pezas breves de de forma maniquea. O personaxe Varela Buxán, nas que se aprecomo tal aparece en Oferreiro cia moi ben a súa habelencia no de Santán (escrita no 41), unha manexo do diálogo teatral e a peza que entronca moi ben con súa xa comentada versatilidade, espírito galeguista, representado e o elevado aproveitamento das aquí polo personaxe de Breo- acotacións tanto para a pintura gán, que simboliza a mocidade de personajes coma para a defi- 1 comprometida coa terra. Non é nición do movemento escénico, exactamente a figura do cacique axiña nos decatamos de que se a·que aparece noutras pezas, pe- trata dun autor que ainda está ro si personaxes que serven para por descubrir. É responsabilidaevidenciar as situacións de ex- de de todos contribuír á tarefa plotación e dependencia que pade dalo a coñecer.

UN MÓMENTO DA REPRESENTACION DE SE O SEi NON VOLVO Á CASA FEITA POLO GRUPO DE TEA-TRÓ TIRINAUTAS' NA ESTRADA NO PASADO MES DE DECEMBRO

·os

X .LUE!RO

O ano dedicado polo concello estradense á memoria de D. Daniel Varela Buxán botoo o pano do xeito que máis tivera celebrado o escritor de Lamas: A posta en escena da súa obra SE o SEI NON VOLVO A CASA ·

sional de teatro galego finou levando. consigo toda unha crónica do que foi a actividade teatral de posguerra. SE O SEI NON VOLVO A CASA evidencia o drama da· emigración enfocado dende unha dobre perspectiva. Reflicte as

doutros asuntos como o da relación home-muller que o autor de Lamas trata dun modo aparentemente mixóseno e desenfadado. Isto explica a inclusión de fragmentos pertencentes a outras comedias curtas do escritor como son OS CASADOS DE

TEATRO Os Tirinautas e Lóstrego, dúas agrupacións teatrais que nas últimas datas protagonizaron o mundo teatral na nosa comarca a cargo dun grupo de xoves con- · consecuencias que carrexa para veciños seus. aquel que deixa o seu fogar pero Os TIRINAUTAS, a teatro sobre todo amosa o drama dacheo, foron os encargados de ·queles que fican soterrados baidar vida ós seus personaxes os xo a sola caciquil. Opresión, depasados 26 e 27 de decembro. s esperanza, personaxes Con anterioridade a estas datas determinados que tentan evadirtanto Cercio (Lalín), lugar onde se inutilmente dun entorno abafinou o dramaturgo, como La- / fante. Así atopamos arquetipos mas, parroquia estradense onde sen fe, alcoholizados, desprovisfoi nacido, tiveron oportunidade tos de toda moralidade; personade disfrutar dunha representa- xes que a penas conseguen ción que segundo se anuncia te- arrincar do espectador un sorrirá continuidade por distintas viso acedo. Non resulta difícil por tanto las galegas ó longo <leste im.axinar o fervor patriótico, o presente ano. Dous feítos de especial rele- entusiasmo galegista que espervancia quixeron darlle maior taría a obra entre a colonia emiemotividade a esta gala de pre- grante, predisposta de antemán sentación. Cmnpríase por unha ante o feíto teatral. Sesenta anos banda o sesenta aniversario da despois esta lumarada emocioprimeira representación dirixida nal mantén vivos todavía non polo propio Varela Buxán no te- poucos rescoldos. Daquela o atro MARAVILLAS de Bos Ai- traballo de posta en escena dos res. Por outra banda a primeira TIRINAUTAS estivo encamiñafila do teatro delataba unha au- do a atenuar Q elemento tráxico sencia tristemente significativa; acentuando en consecuencia .a Maruja Villanueva, viúva de D. comicidade da obra. Perde proDaniel Varela Buxán e impulso- tagonismo.desta forma a temátira da primeira compañía profe- ca da emigración en beneficio

POUCO e DE MULLERES NON ME FALES, comedias ámbalas <lúas onde se satiriza o sétimo sacramento sen ningún tipo de pudor. Non quixera deixar escapar a oportunidade por último de agradecer á toda a familia que compQn os TIRINAUTAS o esforzo, a adicación amosada durante os longos meses de ensaio. Eles son a todas luces os artífices do éxito e os culpables por outra parte de que a Estrada e os estradenses conten o día de hoxe cunha compañía de teatro estable. Compañía que se verá fortalecida ademais non próximos meses por mor de tres feitos importantes como son a inclusión no organigrama de Fundación Cultural, a inminente .apertura do Teatro Principal ca posta en marcha dun obradoiro de teatro, e a semiprofesionalización do grupo. Xosé Lueiro Lemos Director do grupo ü¿atral

OS TIRINAUTAS.

LÓSTSl? EN ES-

Unha nova agrupación -de teatro, seguindo a senda que iniciaron anos atrás Os Tirinautas, fixo a súa presentación na vila estradense o pasado 6 de Xaneiro. Trátase de LOSTREGO composto por xoves rapaces todos veciños da parroquia de Tabeirós que escenificaron para data tan significativa a peza OS REIS DO PANCHIÑO escrita e dirixida por D. Olimpio Arca. A obra reflicte en clave realista a incapacidade económica dunha humildosa familia para satisfacer os desexos do seu filio. De fondo latexan <lúas Galicias encontradas: A Galicia rural apegada todavía á tradición, e a Galicia urbana sometida ó nadar mercantilista importado das grandes Mecas industríalizadas. A peza que xa merecera unha mención especial no premio de Teatro infantil organizado pola Asociación Cultural "O FACHO" foi moi bell recibida polo numeroso público asistente. A residencia da terceira idade terá oportunidade de disfrutar da representación este vindeiro mes de Febreiro.O LÓSTREGO xa bate con forza a escea teatral estradense.

W:aheirós W:erra, febreiro de 1999

16/

RRAS ... E XE noso, estradense e gale~ bámo-lo que nos chegou -o que go, non arrecende .a nos chegada nosa memoria e morte, nin a inverno, co- vernos no pasado traba1lando o moa comida lixo ou como'os ali- presente, exercendo coas emomentos tranxénicos, manipula- cións, educándonos con elas para dos , nin ten -¡que os biólogos non irmos a un analfabetismo pásanse con ela!- certificado de dos nosos corazóns. Pode saíros clonación, pois en calquera día moi caro. Non basta con resolver de tódolos anos, ó erguérmonos, problemas de trigonometría para (e quen queira saber, que probe e saber se somos intelixentes. Solerá gusto) sempre hai alguén mos intelixencias efectivas que que se nos a<;:hega coa~ mans deben poñe-los acentos no sentir cheas de imaxinación marabillo- ¿Faise.doado .expresa-la pertenza · sa e de memoria pura para falar- dende a negación? lle ós nosos soños e ás nosas reaA Estrada - Terras de Tabeilidades con momura. Sempre son rós - non ten nas súas tradicións elas as mans, xenerosas, as con e historia, na súa cultura, o sabor contido e con forma, as de tódo- ambiguo da decadencia, pois no los días. Tamén -ese calquera do presente ten voz e asemade eco que ben sabemos, pois na palabra do pasado. Mesmo nos descubrido idioma vai o seu nome sacro - mentos do presente abrímo-las pode facernos doación da c;an- portas do pasado. Ternos maneira ción novísima, da chea de futuro e método para a relación coa reae de historia, a que non se perde- lidade, pois cando ó mirar, verá nunca, xa que campa ben e mos, facémonos imparables e saviste sen caducidade. Iso, por hemos ben da estafa das fortuna - e debemos dar gracias a apariecias. Desta maneira os sanoso Señor - soamente se vivifi- bios e mailas sabias do idioma e ca na identidade de sentimentos da palabra vólvense recitadores, .acariñados, compartidos para cantores, contadores e máis de non se perderen nas oscuridades. máis para damos puros por ribas Escuridades propias dos sen no- dos tempos. Eles e elas saben me. ldentidade que prende na moi ben de textos marabillosos memoria, pois tena, reivindican- que están .por riba dosdevalos do os tempos de nenez;, si, cando das modas e por moi alto das osaquelas ·mans todas polo nqsos cilacións-das críticas. Eles e elas, corpos con sabores a morogos, a os nosos estradenses, saben dos mazás azucradas e a marmelo fi- camiños máis descoñecidos, os no. Aquelas mans de laceres de~ . que ternos pretos dos corazóns e licados, mans de nai, de avoa,de · non queremos andar. Eles e elas, pai e de avó. Mans de mei'iioria os nosos maiores éticos letrados, que nos colocaron en camiños de , · posúen - ¡canto nos gustaría a conquistas sen perde-las notas nós! - a enerxía e maila forza do das cancións de berce,_nin os · ruralismo fondamente estético, arrecendos a tabaco de picadura. as súas palabras no idioma orixiAquelas mans son rrians que fa- nal saben xerar emocións, os lan do presente que se fai teito do seus -olios teñen mirada e o ceo pasado e de enrugas que soamen- porriba deles,cúbreos abéiraos e te se quedan na pel. Mans que é máis grande que en calquera sempre nos poñen as verdades á outro lugar. Eles e elas co seu pamesa, si, por moi acedas que es- sado poñen en limpo o presente. tas sexan e que nunca acubillan a A aldea é para nós unha escola faciana escara que todos en máis óptima, de luxo. Unha xinea de ou menos ternos, si, son mans valor humano. Un mundo presique nos falan de Xesús Pai, ó dído polo exacto. Un mundo que que lle dicirmos esperanza. Espe- nos obriga a anovación. Non lle ranza na que eremos para que os basta que a recordemos cando de nosos corazóns teñan moito que nenos estábamos nela. celebrar. E tamén aquelas , son Por iso Manuel de Ameixeimans que nos falan e que saben ras, canteiro de Terreboredo, popoñer en solfa o alento de moitos eta e narrador, de facer con alma

UN GRAN GAITEIRO SEMPRE INTERESADO POLA NOSA MÚSICA: HERME, RECENTEMENTE DESAPARECIDO

e corazón, por algúns veciños dicía: Aurora sae moi cedo, con Digna, luz do día, con Leonor e Placeres e Emilio en compañía. E así Virxinio Caeiro Constenla emigrante en Venezuela - con Alvaro Rodríguez, cando os dous mozos, vindo de Nigoi, cantaban ou dicían:

· .

E por se non bastase , eles mesmos os dous, seguen Indo un pouco máis abaixo, entramos na Carballeira, e á porta de María, cantámoslle a Rianxeira. E así aqueloutro, un neno de Orosa, que llo dixo seu avó, díxome:

E bótalle da vaca, un pouco de peito, para que che saia todo ben jeito.

Tres causas hai en Rubín que non as hai en España. A Bemposta, a Birvigueira e maila veiga da Braña.

Adeus río de Rubín, a espalda che estou virando. A despedida vai boa, a volta sabe Deus cando.

Rabo de gato, pel de ovella

co solpor.

E así o orgullo de aldea e de ser:

De todo, con gusto, por muriar, un ghichaino de greda con mouga , curubelas do rochío, chumeira e xafoto con arandela ou oretarrabiola. O murio e abirmado, veña ghaia. Nexo estafes a xabeca así diría o Luís de Rivela, o tío de quen mo contou, pero tamén podería se-lo avó Antón do Viso, o tío Xosé de Meavía, o avó Francisco de Rubín, Xosé Francisco ou Xosé María de Callobre, Manolo do Sol, o bistío Marcos de Rubín ou Roberto e a avoa Rosa de Correáns. Todo foi por un deeves de dembre na nosa ciba de todos. Por iso Rubén Requeixo, correo de súa avoa, sempre con cartá para este que lles escribe, díxome para cantar:

Cancela de Benita, cancela do señor Xan. Un pouco máis abaixo, a "Revoltiña do pan "(*) *A Revolta do Pan "é unha seara do lugar de Terreboredo de Souto.

cultura estradense, por popular, por historia e A nosa chea de tradicións, que ninguén pense que camiña

cabeza 'de galo e mel de abella.

Rapaciños de Callobre non vaiades a San Esteva, que os maragatos do Viso, han de cortárvo-lo pelo. A aldea de Cal/obre heina de fundir a tiros, porque un mociño que hai nela. roubóume os cinco sentidos. Na entrada dos Balseiros din que non hai cabida, para min tena que haber,

que cantan en sagrado. Mans que son testemuñas nobres dos bicárense das estrelas das liberdades. Mans coas que contármelas his- . torias máis certas das nosas vidas e que non permiten que se rouben as almas dos que eren na orixe da súa fratria, na calor da súa matria e no existir da súa patria. Mans que nos indican sempre para o futuro. Futuro en casa de noso que non pode damos vértixe, pois -preguntamos- ¿como se pode vivir nunha casa onde ninguén sabe quen perdeu a chave? ¿de que nos serve a evocación da nada? ¿somos un amor perdido na pe! do mando? ¿a forza de mentir fixemos que xa ninguén crea nada? Pois non, digamos non e sai-

Nós non imOS'mCO solpor O POR VIDRO-DEZ

Ou aqueloutra de: Viva Terreboredo que ten a sana, de que Estrella do Quinto matou a Dona. Aquí unha mostra clara da creatividade do pobo estradense. A verdade que soamente é unha mostra da riqueza atesourada polo decorrer dos anos de tanta historia e tradicións. Anos que a todos, ós roáis novos tamén, nos permiten falar de posesión. Aniquila-lo pasado (cousa que farían moitos posmodemos, si, que só van <liante de xesto, se van, que habería que velo) non pode ser mérito para ninguén. Moitas veces a barbarie randa sabe apurar e nomearse progresista antepoñendo o ruido ós sentimentos e iso é perigoso, pois os máis pobres deles ven ¡se ven!- os arcos da vella no aceite do asfalto e non queren velos nos ceos da primavera das súas aldeas e vilas. E así -celebrando esta vida nosa- ben podemos rematar. Facémolo neste Ano Internacional dos Nosos Maiores, tan ben declarado pola Unesco, o cal constitúe un bo principio de valor universal para argumenta-los cincuenta anos dos Dereitos Humanos. O Concello de A Estrada neste ano conectado co mundo tamén vai decláralo "Da Memoria e o da Historia do seu Pobo" e fai ben, pois A Estrada non é un inédito, a súa beleza non é unha sombra do primitivo e as súas parroquias teñen esencia e substancia para a súa historia. Saben da capacidade ilimitada da esperanza, da forza da súa cultura que é o cultivo da vida, pois dela sae e desterra-la cultura e igual que destruí -la vida, pois a identidade non se expresa polo que non se é. A Cultura constitúe a única flor que nos queda para salvamos. Como dicía Castelao: "En son mralista por riba de todo e no meu ruralismo está baseada toda a miña fe nacionalista. Hai que saber vivir na aldea A nosa grande cidade é Galicia"

W:aheirós 'Cl:íerra, febreiro de 1999

/ 17

EN BREVE V CAMPIONATO PROVINCIAL DE CAMPO A TRAVÉS 'MEMORIAL 1\1.ANUEL COTO FERREIRO' Nada máis empeza-lo ano, o 6 de febreiro, a Delegación de Deportes do Concello, xunto coa Delegación Provincial de Deportes da Xunta, e en lembranza sincera e merecida ó finado "Piso", organizou o maior certame do atletismo infantil en Pontevedra. Foi na Zona deportiva, e nel participaron moitos dos nosos atletas máis novos. Xosé A. Maceira, concelleiro de deportes valorou como moi positiva a evolución das probas e reiterou o apoio que a súa concellería prestará a todo tipo de novas iniciativas deportivas.

V PRESENTACION DO LIBRO DE XOSÉ DURAN Organizado pola Fundación Cultural "O Brado", o pas·ado 1 de decembro, presentouse na Estrada o libro publicado por Xosé Durán "O Asasino Invisible ", en Editorial Galaxia, na súa colección Costa Oeste. Xosé Durán, acompañado de David Otero, presidente de O Brado e Valentín " García como presentador do au- ~.......~"iill tor, é un.ha persoa de moita sona. Pero á parte de ser xornalista e ademais licenciado en Químicas, introdúcese agora no eido da literatura cun libro abondo curioso. O Asasino Invisible, componse de dez relatos que de variadas maneiras tratan dunha sociedade na que as máquinas empezaron a leva-lo control. As posibilidades e os perigos da revolución tecnolóxica son os verdadeiros protagonistas deste inquietante libro , que non deixará a ningúen indiferenté. non faltando humor e misterio, a lectura de 'O asesino invisiOle: faise amena á vez que <:;onvida á reflexión sobre o ser humano dun futuro que -xa está a empezar. A fm de contas: un bo exemplo logrado de ciencia ficción en galego de autor nado en Cuntis, moi ligado á Estrada por ter aquí os seus principio radiofónicos, en Radio Noroeste.

V XI PREMIO GARCIA BARROS A concellería de Cultura estradense convocaba ano os dous premios máis importantes da Estrada no mundo da prosa e da DE poesía. Asi, quedaba convocados o premio NOVELA 1 Manuel García Barros, de novela, que xa chega a súa undécima edición, e que está dotado con un millón cincocentas mil pesetas. Os orixinais -inéditos, orixinais e en lingua galega de acordo coa normativa oficial vixente- deben presentarse no concello estradense antes do 30 de abril do presente ano, e o xurado eli~----~ xido a tal efecto fará público a súa resolución o 18 de xuño, nun acto público ..

_ __l_O _~ a primeiros de

~P _ REM

V 111 PREMIO AVELINA VALLADARES DE POESÍA A 3ª edición do Premio de Poesía Avelina -----~ Valladares foi convocado de forma oficial PREMIO _ no rríes de xaneiro polo departamento de cultura do concello estradense. O premio DE -será otourgado polo xurado elixido a tal POESÍA efecto o 30 de abril, e será entregado nun acto público no mes de maio. O premio está dividido en dúas categorías, unha restrinxida ata os 16 anos e outra aberta a calquera idade. Os premios teñen unha dotación económica de 50.000 pesetas para a primeira Avelina Valladares categorí,a e de 200.000 pesetas para a se- ~----~ gunda. O premio Avelina Valladares de poesía poden presentarse tódolos autores de calquera nacionalidade que presenten os orixinais en lingua galega.

Premios San Martiño Un ano máis chegaron os Preinios que outorga o Padroado da Fundación San Martiño, nun acto multitudinario VALENTIN GARCIA

A VIII Edición dos Premios San Martiño de Normalización Lingüística, chegou o 12 de decembro coa entrega dos galardóns cos que ano a ano se recoñece o meritorio labor daquelas persoas ou institucións que velan pola boa saúde da nosa lingua, levando o idioma ós seus ámbitos de traballo, tal e como recordou durante o acto o presentador <leste ano Anxo Quintela, e mesmo o Presidente da Fundación San Martiño, David Otero. Na convocatoria de 1998, a oitava, correspondéronlle, tal e como din as nosas fotografías, no ámbito da comarca de Tabeirós Terra de Montes, a Xabier Comesaña Pereira, director da Banda de Música Municipal, a Coral Polifónica Estradense e do Conservatorio de Música, polo labor galeguizador das asociacións antes citadas e a difusión da música xunto co idioma, a presentación do mestre Comes aña, fíxoa Valentín García, amigo persoal do premiado e membro da Fundación San Martiño. No ámbito de "Galicia Enteira", correspondeulle o oitavo S. Martiño á Mesa pola Normalización Lingüística, polo seu continuo labor de traballo e salvagarda da dignidade e dereitos do noso idioma, foi recollido o premio pola súa presidenta Concha Costas, presentada por outro membro da Fundación, Antón Rozas Caeiro. En Toda unha vida, quizais o máis entrañable dos premios, foi galardoado Isaac Díaz Pardo, intelectual, empresario e galeguista exemplar, quen deixou

tras de si todo un ronsel de fidelidade á terra e ó seu idioma. A presentación correspondeulle a Avelino Pausa Antelo, outro premio S. Martiño amigo de sempre de D. Isaac Díaz Pardo, quen lembrou dos principios

de ámbolos dous xuntos na campaña estatutaria do ano 36, deleitando ó numeroso público asi'stente coa simpatía e rigQr histórico que caracterizan a este persoeiro do mundo da intelectualidade galega.

ISAAC DÍAZ PARDO, NUN MOMENTO DA SÚA INTERVENCIÓN

OS PRESENTES SEGUEN ATENTAMENTE O ACTO

CURSOS DE: -Informática -Contabilidade -Idiomas -Mecanografía

-EQUIPAMENTO INTE· GRAL DE OFICINAS ·INFORMATIZACIÓN DE EMPRESAS

·PROGRAMACIÓN ·MANTEMENTO ·MATERIAL DE OFICINA -CONSUMIBLES

-Xestión de Empresas -Recuperacións -Etc... .

FORMAClóN OCUPACIONAL E EMPRESARIAL ACTIVIDADES ESTRAEXCOLARES

C/ San Paio, 21 •Tfno e Fax:986 57 20 25 - A ESTRADA

C/ W. Calvo ·Garra, 5 entlo. Tlf. e Fax: 986 78 39 88 - LALÍN

18 /

W:ahdrós W:erra, febreiro de 1999

O PULSO DUNHA COMARCA...~ O CULTURA

Rematou o ano adicado a Manuel Varela Buxán

n monolito da Rúa da Cultura -o primeiro que se coloca na citada rúa, que albergará a tódolos persoeiros ós que se dediquen anos na Estrada- inmortalizará a Vare/a Buxán. Un monolito que obra de Manolo Vilaverde, o escultor estradense, quedou instalado nun acto que xunto cunha mesa redonda pechaba as adiactorias celebradas durante 1998 o ilustre dramaturgo estradense. Un ano que albergo u teatro, mesas redondas, coloquios e conferencias sobre a figura de Vare/a ·Buxán, e que agora terá continuidade co dedicado á memoria dun pobo ...

MONOLITO DEDICADO A VARELA BUXÁN NA RÚA DA CULTURA

Catro 'primeiras' espadas da política galega na Estrada REDACCION A Asociación Cultural O Erado conseguía ó longo de tres conferencias -e unha prevista para o 7 de maio- traer á Estrada os catro primeiros 'espadas' da política galega. Polo Recreo Cultural -sede das conferencias- pasaron Anxo Guerreiro (líder de Esquerda de Galicia). Emilio Pérez Touriño (Ps de G

PSOE), e Xosé Manuel Eeiras (ENG), os tres para expoñer <liante dos interesados a súa visión da 'Galicia para o próximo século' . O sete de maio está previsto que peche o ciclo de confrenecias organizado pola asociación cultural O Erado, o líder do PP e presidente da Xunta de Galicia, Manuel Fraga.'

V. GARCIA O 30 de decembro do pasado ano, pechamos o ano dedicado a D. Manuel Daniel Varela Euxán, coa inauguración dunha obra de arte en pedra na rúa da cultura, obra do escultor de arca Manolo Vilaverde, que simboliza a producción teatral do autor de Lamas, o seu carácter emigrante e viaxeiro e o arraigo á tradición. A esta inauguración asistiron unha representac ión da AA.VV de Cercio, co seu pre-

sidente D. Manuel Blanco,

MESA REDONDA Posterior ó acto da posta en pedra da obra de Varela Euxán, foi a celebración dunha mesa redonda na que interviron Dolores Vilavedra, profesora da Univ de Santiago e Francisco Pillado Mayor, ámbolos dous dos especialistas máis cualificados hoxe en día en teatro galego. Xunto con eles estiveron Xosé Mª López Pérez, Daniel

González Alén, e o Tío Xanete, actuando como moderador David Otero. A mesa deu moito de si, e por primeira vez establece.use un foro no que se falase do V Euxán dramaturgo e ser humano, falou quen o coñeceu e quen o estudiou. Non ha caer en saco roto e estamos seguros que todo o que se fixo pronto se verá reflectido en máis amplos estudios do autor nado en Lamas -parroquia da Estrada- e cunha amplísima obra dramática.

'CITaheirós 'CITerra, febreiro de 1999

/ 19

------------~---'------~-------·

O VALENTE (Ill)

POR

XOSÉ VILARIÑO

aturuxos. Ramón e Manuel ían <liante. Detrás de todos o Antucho co seu apaño fala que fala ou belisco a belisco. Ela nunca tal cousa vira: aquela forza, aquela valentía, aquela tranquilidade ... El, como se nada, seguía a estrizar. -¡E ti non viches nada!- borboriñou. E seguiron coa súa rifa á paó:e. Polo San Xoán casaron Ramón e Manuela. O traballo que xa antes era dabondo multiplicouse. Manuela foi caendo en .estado e había que traballar arreo para Hes dar mantenza ós que ían chegando. · Tamén Antucho casou. Pero mentres que o seu amigo tivo ata seis fillos, todos eles moi sans, el só tivo un que lle morreu coas vixigas ó pouco de nacer. ¡Que día triste! Por riba bretemoso e mermeleando de contino. Xa levaba días mal. ¡Malpocado ! Aquela mañá o anxiño morreu. Ramón non sacara pé da casa de Antucho e foino confortando canto puido. Vendo ó seu amigo afundido e murcho e cando sacou ó neno do gabinete, veulle á memoria aquela poesía que lle ensinara o mestre: Eu non sei como foi cando as negras vixigas lle de ron·

Eu non sei canto tempo eStiven sobre o leito de dolor debruzado só sei que me erguín co meu neno sen vida nos brazas.

ra a festa da Consolación. Despois de face-las labouras e de mete-lo gando tanto Ra- E rebentou a chorar, como un neno món como Antucho mudáronse e en- pequeno. camiñáronse cara Tabeirós. Daquela Esta sensibilidade e esta humanidade xa Ramón moceaba coa que ía se-la de Ramón non eran unha paradoxa. El súa muller, Manuela Rodríguez Ter- era así, aínda que a xente o consideraceiro. Tamén Antucho tiña un achego. se, pola súa forza e polo seu carácter, ó chegaren, decatáronse de que a fo- doutro xeito. O seu vigor e a súa valiada non era mala. Había moita xente lentía xa era coñecida por todos, ata e moito movemento. Sen demora pu- polos. nenos. xéronse a busca-las súas rapazas á diE así foi que un día Manoliño o de simulada. Víronas e alá foron. O gai- Costa (sería despois crego de Tabeiteiro púxose a tocar unha ribeirana e rós), cando estaba co gando nas Braos namorados comezaron a marca-los ñas, atopouse con Ramón e como era puntos. Nestas achegouse a eles, todo · moi amigo de saber, preguntoulle: alporizado, un tal Pernas do Viso. O -Sr. Ramón, todos din que Vde. é moj home viña cagado de medo, cun_can- va lente e ten moita forza. ¿E guelo ... e dirixíndose a Ramón, tate- verdade? Ramón, pousándolle a man na caxando, díxolle: -¡Ai Ramón! ¡Bótame unha man que hoxe non saio vivo de beza, contesta: -Manoliño, a xente aquí ! Por cousas da mocidade uns non sabe o que di. mozos querían darme unha tunda. E seguiu sen máis co seu carniño. O rapaz, agudo como poucos, non ¡Tranquilo! -dixo Ramón- e fai o que en che diga. Vaite con Antucho á cas quedando conforme coa contestación do Paradés e da miña parte dille que púxose a cavilar e ó cabo dun J:empo tomou a determinación de estar penche preste o arado. Alá foron, aínda que Pernas de es- dente día e noite do Valente. guello non p;rraba de mirar cara atrás. Unha tardiña viu chegar a Ramón O pouco chegaron co arado e Ramón, e á súa muller cun carro cargado de colléndoo, díxolle: arxila para unha obra .que estaban a - Senta aína punta, sobre a travesa, e facer na súa casa. A carón desta había agárrate ben á rabela e ás abeacas. unha costa bastante acusada para cheNon teñas medo. gar á eira. Unha das vacas, xuvenca O pobre home, .véndolle as inten- aínda, non era quen de tirar do carro cións, pregoulle a Deus e, sobre todo, pola súa parte. Ramón, ó decatarse, a Ramón que non o obrigase a subir ó díxolle á súa muller: - Manuela, saca arado. Ben se decatou do que este a xuvenca do xugo. Vou poñerme eu pretendía e tiña medo. Entre as dúbi- coa outra vaca a ver se somos capadas matinaba que se cadra aínda era ces de subi-lo carro á eira. A muller comezou a persignarse e mellor levar un pao ou dous a caer e dixo: · esbandallarse. Pero Ra¡:nón, coa pachorra que o - Estás tolo. Non ves que podes recaracterizaba, acougouno, foino aco- ventar. Pero Ramón xa estaba ó seu. modando e obrigándoo a apreixar ben -Anda, fai o que che digo. Irnos proo arado. Nun santiamén estaá alá arriba, bar. porque o Valente collera o arado por Fíx9se como el quería e púxose ó <liante coas <lúas mans e xa estaba be- carro coa outra vaca. Logo deu un rrando: forte berro: - ¡Ea, toura, arriba! ¡Va-Aquí está Pernas do Viso. Se alguén mos ... ! A vaca máis el tiraron ó mesmo lle quere honrar está á súa dispositempo do carro chegando este ó punto ción. . Despois, pas~niño, foino baixando. desexado sen ningunha dificultade. Os outros, como quen non quere a Manoliño quedou abraiado e diricousa, fóronse ciscan}lo pola festa co- xíndose a Ramón, cos ollos regalamo se nada pasase. O remata-la festa dos, díxolle: - Sr. Ramón, aínda que os mozos e mozas voltaban para a ca- só sexa por esta vez, a xente ben sabe sa entre brincadeira, alalás, cantigas e o que di.

UN MOMENTO DUNHA DAS CHARLAS-COLOQUIO QUE SE VIÑERON CELEBRANDO NA ASOCIACIÓN CULTURAL A ESTRADA

20 ANIVERSARIO A ASOCIACIÓN CULTURAL A ESTRADA QUERE LEMBRAR O PASADO DO NOSO POBO X. C. GARRIDO democracia e polo seu be- e Etnógrafo. Anselmo López CaAs páxinas mais gloriosas nestar, está promovendo o da historia de Galiza - co- egoísmo e o individualis; rreira, Profesor especialismo dicía Castelao - non a mo dos seus habitantes. E ta en Historia Medieval, escribiron os heroes, se- un acto de xustiza, pero autor dos libros "A Revonón os Mártires. Se os es- tamén de saúde colectiva lución Irmandiña" (1987), quecemos, esquecemos o levar a cabo este labor. "Ourense Século XV" fundamental do noso pa- Para coñecérmonos me- (1991), "Os Irmandiñas" , sado, a razón de ser do llor a nós mesmos, as cau- (1992). noso presente, e as bases sas da nosa situación acE por último Bieito e as nos as Alonso, especialista en do noso futuro. Nese sen- tual , tido a Asociación Cultural posibilidades como pobo, Historia Contemporánea. "A Estrada" dentro da súa realizouse un acto público Por razóns de saúde non actividade de recupera- 17 de decembro (Caboda- puideron asistir Lois Obeción da nosa historia lo- no de Pardo de Cela) nos lleiro (especialista no sé- · cal, proponse levar a cabo locais da Asociación Cul- culo XIX) e Xosefa Vareun proxecto pendente dos tural "A Estrada". 1a Pazo. Mestre e Nel contamos coa pre- escritora. Irmá de Rafael sectores mais dinámicos do noso pobo: A realiza- sencia dun dos protago- Varela Pazo, Secretario do ción dun monumento ao nistas e narradores da no- Comité Central pro Moprimeiro grande Mártir sa historia local máis numento a Pardo de Cela. Galego: Pardo de Cela. sobranceiro, Don Antonio Neste acto fíxose unha Naque! momento consti- Fraguas Fraguas, Presi- lembranza da figura de tuíuse para tal fin unha dente do Museo do Pobo Pardo de Cela, símbolo Comisión presidida por Galego, e Cronista Oficial dos mártires galegos, pero Fermín Bouza Brei, e de Galicia. Vicepresidente tamén do descoñecemento contando entre outros des- do Comité Central pro que ternos da nosa histotacados membros, con Monumento a Pardo de ria, e tamén se fixo fincaOtero Abelleira, e García Cela en 1934. Historiador pé, por parte dos particiBarros. pantes do inxusto que O 36 non só frusé para os mártires do trou ese· prqx.ecto e 36 o esquecemento a provocou novos mártique están sometido s Tes, tamén sígriificou por canto o perdón aos borrar todo rastro do asasinos non ten por nosos devanceiros. O que facerse a custa do monumento aos mártisilenciamento das vícres liberais do 1836 timas, que non é mais .foi destruído, e o escuque unh a segunda do da Estrada que damorte. ba conta <leste feíto A Asociación nunca máis foi restauCultural vai seguir durado. Co cai'os Estrarante todo este ano, no denses nacemos e vi- ' que -cumpre o seu 20 vimos .na ignorancia aniversario, a traballar das nosas cousas. na recuperación do noUn pobo que non so pasa:dg.. Un pobo lembra e rende homesen pasado,. é un pobo naxe aqueles que desen consciencia históron a vida pola súa rica, e ·por tan to , un dignidade, pola súa <-+--------------~ pobo seü futuro.

W:aheirús 'fil.erra, febreiro ge 1999

20 /

COLABORACIÓNs XOAN XOSÉ FERNANDEZ ABELLA DE COMO PRESENTE! A LUISA CASTRO E A MANUEL RIVAS EN VERSO NA UNIVERSIDADE POPULAR DE ORTIGUEIRA 2618191 Pequeno limiar O meu amigo David Otero hónrame pedindome colabore en Tabeirós Terra. Digo aquí por primeira vez,que fixen esta presentación en verso porque, despois de colaborar en anteriores recitais con destacados poetas da nosa Terra, acordaron, quen fosen, que ese ano só participasen poetas de,fóra. Eu, como son o demo, obedecín, mais ... escribindo ese longo poema no que fago un currículum vitae de ámbolos dous grandes poetas ata aquela data: 26/8/91. Dinlles un exemplar a Luisa e outro a Manolo, pero_é esta a primeira vez que o publico. Perdoade as imperfeccións: era unha tarefa realmente difícil, que non se adoita facer e polo traballiño que me custou, ó mellor, merecedora dun Guinness ... Aledaríame moito que vos gustase. Liternlmente a cousa foi deste xeito: "Distinguido público:¡ boas noites! Permítanme a lectura deste romance-presentación, que fixen para Luisa Castro e Manuel Rivas. Nel desfilan algunhas datas, algúns títulos de abas e algúns premios de ambolos dous. Di así.

Donas, señores, amigos: gracias mil pala asistencia, e,un millón, a Luisa Castro inais Manuel Rivas, poetas, que a esta Universidade Popular de Ortigueira -xa, ¡por fin!, neste Teatro: ¡unha xoia! ¡abando vela! traen o rico tesauro dos seus mellares poemas. Naceu Luisa Castro en Foz no sesenta e seis, e empeza ós dezasete a dar probas de nacer para poeta: "Odisea definitiva. Libro póstumo" o acreta. Con "Los versos del eunuco'', á mesma idade, comeza a obter premios: o Hiperión concederonlle daquela. No oitenta e oito acada, por "Baleas e baleas", o accesit do Premio Esquío, obra, en galega, a primeira. No mesmo ano, 'Los hábitos del artillero" acrecenta os premios: o "Rey Juan Carlos Primero", en Poesia, chega. Con "El somier" finalista . foi do Herralde de Novela, coa que se estreou no xénero, con pleno acerto, o noventa. Rematou Filoloxía en Madrid, que en Compostela principiara. F;n Madrid vive, pero, en canto pode, á Terra volta para, como Anteo, retoma-la forza nela. Brillou en "A trabe de ouro" da Televisión galega. Figura en antoloxías, e articulista de prensa, en Diario dieciséis, ABC, El Pais, ecetera e, con seis máis, escribeu "Cantos eróticos/Elas". En resumo, Luisa Castro pala alta fama navega.

,,,.

No ano cincuenta e sete, Na que chamou Curros "meiga" da Cruña" naceu

Manolo Rívas, poeta, xornalista, narrador, un gran creador, que empeza a escribir ós quince anos -como se tivese présaen "El Ideal Gallego; dous despois, principia Ciencias da Información, en Madrid, i é licenciado nas mesmas. F oi cofundador de "Loia '', onde os primeiros poemas, no ano setenta e cinco, ven a luz, e xa non deixa, súa vocación de poeta: no oitenta, "Libro do entroido"; ó ano seguínte,estrea, · por só unha vez con Seoane, a coautoría perfecta en "Anisia e outras sombras". No oitenta e cinco 'Balada das praías do oeste" chega. No oítenta e seis "Mohicania ". E no oitenta e nove leva por "Ningún cisne"' o Premio Leliadoura, que se agrega a outros que xa le-vara Manolo, como poeta: Dez anos atrás, o Facha Primeiro Premio lle dera nun Concurso Nacional de Nova Poesía Galega. Por "Apuremos os vasos até o fondo", en Compostela, no oitenta e dous, un accésit ó seu palmarés se agrega. Con "Todo ben", Manuel Rivas estréase na novela curta. Foi no oitenta e cinco. Da narrativa despega e "Por un millón de vacas", concédenlla, no noventa, Premio Asociación da Crítica prá narrativa galega.

• O premio de novela "Manuel Garcia Barros "Ken Keirades", chegou á súa X Edición, entregado o venres 27 de novembro durante o transcurso dunha cea no Hotel Milano. O xurado, composto este ano por Rosario Barba Sixto, Xesús Rábade Paredes, Xoan Carlos Domínguez Alberte, Luis Alonso Girgado, Bieito Iglesias Araúxo e Valentín García Gómez, decidiu _deixa-lo primeiro premio deserto, e outorgar dous accésits, que corresponderon a dúas novelas ambientadas na mesma franxa cronolóxica. Un dos premiados foi Anxo Franco Bañobre, de FerroI, coa novela Unha esquina no fondo da memoria, novela centrada no Ferro! da preguerra civil, con tódalas convulsións propias da época, vistas baixo a óptica dun artista, un pianista que ve como os poderes establecidos se van desmembrando pouco a pouco, mentres

que as persoas que o rodean sofren cada vez máis o acoso da intransixencia, que se acentuará ata o incrible durante e despois da contenda fratricida. Novela de fondo coñecemento da sociedade ferrolá, reflectida na fala, os lugares, os costumes ... Todo un exercicio literario de alto alcance. O outro premio foi para Juan Ignacio Pérez Méndez, de Vigo, co título A xustiza humana, as aventuras dun afiador, un dos personaxes máis entrañables da nosa paisanaxe. Camiñando coa súa roda no sur da provincia de Pontevedra, en terras do Val Miñor (A Ramallosa, Gondomar). Cronoloxicamente, ubícase tamén nos anos da pregueqa, se ben nun entorno rural ben distinto ó caso anterior. Novela de corte costumista, con tintes tráxicos, ben estructurado e entretida, recorda clásicos da nosa literatura.

"Cantos eróticos/Eles" un seu canto tamén leva. "No mellar país do mundo" foi publicado en entregas, senda en '"La Voz de Galicia" un sucesa quefai época* Ven despois "Os comedores de patacas", que na Feira de agosto foi un best-seller, e Manolo, Premio nela. Polo programa "O mellar" da Televisi6ón Galega, en maio do oitenta e sete Premio da Crítica leva. E o de Femández Latorre, xullo deste ano, chega. Eis dous libros-docunento sobre a realidá da Terra: un, "Os partidos políticos na Galiza ", ó que se agrega outro máis tarde: o "Informe dunha frustación ", que encerra o que foi quen no Estatuto, unha páxina que apena. Do ano setenta e sete o primeiro, e do oitenta o segundo, e con Gaciño mais con Taibo, na palestra, con el, respectivamente en coautoría perfecta. "Galicia, el bonsai atlántico", do oitenta e nove, alumea e desvela certas claves, ós outros e a nós, de Terra. Abrevio dos dous aquí os datos cun longo etcétera. Principia xa o recital. E Luisa quen o comeza. Rematarao Manolo. Nasa atención está alerta, que ambos nos traen o tesauro dos seus mellares poemas.

• O deporte estradense homenaxeou a 'Piso', Manuel Coto Ferreiro, concelleiro de deportes tristemente desaparecido, nun triangular de fútbol sala que organizado polo Enredo A Estrada, contou cos mellares equipos do momento

• Un novo libro de Xosé Ramón Freixeiro Mato, titulado 'Cos pés na Terra', foi presentado na Asociación Cultural A Estrada, días antes de celebrar o entroido. Neste libro dedicado a Manuel García Barros recóllense diversos aspectos tanto da súa personalidade como da súa obra literaria, nalgúns casos segundo reflicte o autor, inéditos. Xosé Ramón Freixeiro Mato é licenciado en Filoloxía Románica e Galego Portuguesa, Doutor pola Universidade de Santiago e, entre outras investigacións, destacan 'A cara oculta de Noriega Varela', e 'Sebastián Martínez Risco 'na Cultura Galega' e a 'Gramática da Lingua Galega'. Actualmente é profesor de Lingua e Literatura Galega na Universidade da Coruña, e foi tamén m embro da comisión científica que levou a cabo a Historia da Literatura Galega de A Nosa Terra.

en Galicia. No acto, emotivo e cheo de amigos de 'Piso' e da súa familia, a súa dona recibía das mans do alcalde estradense, Ramón Campos, unha placa conmemorativa do momento, en agasallo a un amigo de todo o deporte estradense.

/ 21

ecupera-la lembranza da alma literaria e poética do poeta estradense do lugar de Barro, na parroquia de Codeseda, Xosé Manuel Cabada Vázquez (1901-1936), é unha abriga para cantos témo-la dita de gozar das terras, augas e ceas, tan beta e apaixoadamente cantados pala súa pluma. Especialmente ó achegármonos xa ó primeiro cabodano do seu nacemento noxa próximo 2001. PRIMEIRA ENTREGA DUNHA SERIE SOBRE CABADA VÁZQUEZ, POR MANUELCABADACASTRO

ois ben, o seu fermoso poemario Vagalumes ~~ editado por primeira vez ~ a comezos do ano 1931 e meritoriamente reeditado xa hai case dez anos pola 'Asociación de Fi• llos e Amigos da Estrada' - nin é todo o Cabada Vázquez nin -poderiamos engadir- representa de maneira perfecta todo o sentir do poeta. O primeiro porque poemas do poeta de Codeseda, que case poderían encher outro libro como 'Vagalumes', atópanse espallados por xornais e revistas (de non <loado acceso, non poucas veces); e o segundo porque 'Vagalumes' foi publicado na imprenta do Seminario (entón Universidade Pontificia) de Santiago, sendo o seu autor daquela diácono (o chanzo inme- . diatamente anterior· ó sacerdocio), aínda que só tardaría algúns meses para acada-la dispensa desta orde eclesial. Esta última circunstancia explica, por exemplo, o feito de que a presencia feminina en 'Vagalumes' -a diferencia do que ocorre na primeira publicación (en xornais, etc.) deses mesmos ou doutros poemas- non apareza de forma tan nidia. Isto non quere dicir que non exista, senón que se atop;:i cortesmente agachada ou transformada. Xa no ano 1931 tanto Sánchez y Santa María como o entón tamén xove po~ta A. Iglesia Alvariño fan referencia á temática feminina de 'Vagalumes'. "La sombra de ternura -escr.ibe este último sobre 'Vagalu-

mes' - del eterno femenino aparece, de vez en cuando, entre rosa.les, plenos de rosas blancas". Sen embargo, cando X. Alonso Montero, no seu estudio introductorio á segunda edición de 'Vagalumes', fala da "música da paisaxe feminina" no poeta estradense e de que incluso "o universo da muller e do amor compromete u seriamente a súa vocación", só pode dicir isto á vista dalgúns, polo menos, dos poemas tal como apareceron con anterioridade a seren publicados en 'Vagalumes' ou tendo en contra outros poemas que nin siquera foron recollidos en 'Vagalumes'. Porque as dedicatorias, por exemplo, que se atopan en 'Vagalumes' son fundamentalmente masculinas: familiares máis ou menos próximos, amigos (como Pego Castro), emigrados galegas en xeral ou, ~ntre os poetas, R. . Cabanillas. E verd.ade que 'Vagalumes' ten no· seu COIIJezo a coñecida adicatoria: "As somas ben amadas de Emiliña e Dora -f5mtes da miña inspiración". E, sen dúbida, a "sombra" das xoves e femininas mortes da súa irmá Emilia e da súa curmá Dorinda Vázquez a que fai xurdir o fondo sentimento desacougante .de non poucos poemas de ' Vagalu mes'. Pero é este un sentimento que fai referencia a unha ausencia irreparable e dolorosa, tal como se amosa por exemplo no poema Ofrenda d'amor, dedicado a 'Doriña' (única dedica-

AUTOMOVJLES

REÍ\JAULT .

GESTOso ·

RADIO ESTRADA 107.7 Líder de audiencia na nosa comarca..... 8 de cada 1O estradenses escoitan RADIO ESTRADA ... ¿E VOSTEDE .. ?

XOSÉ MANUEL CABADA VÁZQUEZ

/ toria feminina de ' Vagalumes'). Pero, se se deixa á parte esta lembranza sentimental da para sempre desaparecida 'Doriña', non aparecen en Vagalumes outros poemas con dedicatorias fernininas . Si podería pensarse que a longa adicatoria impersoal ("A ti, que fuches ... ) do poema As miñas canas oculta un personaxe feminino. E isto é así en realidade. Pero nin da adicatoria nin do texto mesmo <leste poema, tal como aparece en 'Vagalumes', se pode deducir iso con seguridade. O poeta, que para entón recibira xa a orde eclesial de diácono, non esqueceu, en efecto, suprimir en 'Vagalumes' os ruáis de vinte, belos e románticos, versos finais <leste poema que, editados seis anos antes en Vida Gallega, están ceibes naturalmente de calquera sombra de ambi.güidade respecto da feminidade da dedicatoria, ó soaren os primeiros versos do 'Envío' final (ausente en 'Vagalumes') <leste xeito: "a ti, ouh nena dos olios verdes, / dos olios glaucos, dos olios meigos (.. )". Efectivamente, Cabada Vázquez restrinxiu en Vagalumes, tanto no contido (parcial ou to-

tal) de diversos poemas como nas dedicatorias, a feminidade presente en previas edicións en revistas ou xomais. Existen -naturalmente dedicatorias masculinas en poemas (non recollidos en 'Vagalumes') -como na Fata galega (a Santiago Fernández), O meigallo ( a Pelayo Bergueiro), Gratitude (a José Daviña Trasmonde)- ou nalgún conto en prosa como A bolaíña (dedicado a Augusto Gamallo Sima!). Pero, nun xove e sensible poeta como o era Cabada Vázquez a vivencia da ferninidade tiña que ter necesariamente o seu eco nas dedicatorias e no contido dos moi variados poemas que foi espallando en revistas e xornais como 'El Emi_grado', 'Céltiga', etc ... O lector que gusta da poesía de Cabada Vázquez e só coñee ce 'Vagalumes' ofrézolle a continuación algúns datos verbo disto. E tamén é posible, de paso, que a algunha 'nena' (xa grandiña, claro) estradense ou non, lle latexe romanticamente o corazón ó se sentir aludida nalgunha das dedicatorias.

Continúa no próximo número

22/

'IDaheirós 'IDerra, febreiro de 1999 O entorno parroquial do C,olexio Público de Oca goza dunha gran tradición futbolística que arranca do ano 1928 no que, a pico e pá e coa colabo- , ración veciñal, se constrúe o campo de 'O MARQU/lVO ' no que xogaba o 'PLUS ULTRA' (denominación moi pomposa e ·aviadora) formado por mozos de Loimil e Oca. Posteriormente, pequenas petirras de grupo levan á ruptura e os de Oca de Abaixo constrúen o campo de 'CHANCELAS' en Oca.

MANUEL OTERO ESPIÑO

C.F. AGRUPACION ESTUDIANTIL sta infraestructura parroquial de campos de fútbol, de aceptables dim.e nsións e irregular superficie, nos que celebran partidos sen unha periodicidade definida, vese completada moito despois coa construcción do campo de 'Santa Paterna' en Amois, de reducidas dimensións pero que disfruta do prestixio de ser ¿o primeiro ? campo de Galicia onde se xogou un partido nocturno. Os da Brea, aupados pola febre do wolframio, o Lemato, Quireza, etc. deixaron pegada nestes campos . A bicicleta, a 'Comodidade de Penaporrín ', a vella 'Dilixencia'de Félix e o de San Femando, un pouco a pé e outro pouco andando, levaban ós xogadores; convenientemente reforzados, e por obriga, a devolve-las visitas futboleiras. De rifas, petirras, amoríos, anécdotas elevadas á categoría de épicas .. , contan os vellos do lugar ata fartar.

Esta tradici'ón e a superación do espírito tribal-parroquial fai que no ano 1981 o C.F. AGRUPACIÓN ESTUDIANTIL, como

Es ··c·~· - ~-,; .. ·

ves en Amois, ampliación do vello Chancelas ... - se poña en marcha a adecuación do novo campo de Lo imi l q ue se denominará ' OS CASARES' polo topónimo do lugar no que se ubica, adaptando as masas comúns polas que teimosamente traballara Manuel equipo inscrito na Federación Souto Pares e construíndo.as insGalega de Fútbol, bote a anda-lo talac i.ó ns mínimas pa,ra a súa camiño percorrido ata hoxe; aprobación pola Federación Gaabarcando o mapa escolar do Co- lega de Fútbol. lexio Público que compre11de as Consolidadas as bases polas parroquias de Arnois, Castro, que se rexerá no futuro o Club, Loimil, Oca, Orazo e Riobó e das na tempada 1983-84 inscribe os que extrae a súa base social. equipos de categorías inferiores Na súa concepción e nace- (alevíns, infantís e xuvenís) que mento xoga un papel determinan- lle dan unha maior proxección te a Din;:ctiva da Asoc~ación de social e as maiores satisfaccións País de Alumnos constituída, en- deportivas ós directivos e afectre outros, por: Orestes Gómez, cionados -varios campionatos e Miguel Louzao, M¡muel Souto, subcampionatos de grupo e zonaCarlos do Seco, Antonio Gó- así como un equipo de veteranos mez ... que, xunto a colaboradores que acollera a tódolos exfutboliscomo Xosé Manuel Pereiro, to- tas dos arredores. man a decisión de constituír un Motivación s di versas e non equipo de fútbol coa finalidade moi xustificadas, fixeron que se de facilita-la práctica deportiva deixara de lado o fútbol base -seós alumnos e exalumnos do Co- mente e raíz do seu nacemento- e se optara pola práctica, acomodalexio Público de Oca. A primeira directiva, presidi- ticia, da fichaxe de xogadores foda por Xosé Manuel Porto, en- ráneos, xa feitos e· rodados por fronta o problema da falla de outros clubes pero con actitude campo propio que obriga a parti- anduriña de ida e volta que impocipar na primeira tempada utili- sibilitou a contrucción e consolizando os campos de P.onte Ulla e dación dun equipo base estable e competitivo. Da andaina do Club polas distintas competicións , quizais as tempadas máis recordadas sexan as de 1983-84 e 1984-85 nas que, xunto ós exitos de alevíns e infantís, acada un meritorio subcainpionato de xuvenís, por debaixo do Lalín que preparaba o actual adestrador do Oviedo Fernando Vázquez, así como as semifinais de copa e posteriormente o primeiro ascenso a segunda rexional nas que permanece de xeito alterno baixo as presidencias de Pepe Co uto e Antonio Payno. As formacións clásicas desas tempadas , con variacións, estaban formadas por: Cherna, Suso, Rosende, Jaime, Juan, García, Manolo, López , Fernando, Freitas, Lino , 'O Coto' de Santa Cruz. Esta fa- Moncho, Javi er, Piri e Aguiar lla de infraestructuras, fai que en · nos xuvenís e por Joselito, Suá1982, despois de barallar diver- rez, Tito, Freí, Ríchard, Espiño, sas posibilidades -campo das Ne- Ramiro, Pepiño, Castro e Evaris-

to nos afeccionados. Ó longo da súa historia sucedéronse cinco presidentes: Xosé .Manuel Porto , Pepe Couto ' O Caminero', Antonio Payno, José A. Couto -que lle dou carácter viaxeiro e turístico ó club, levándoo a Venezuela e Cádiz- e Manuel Brey Couto, que xunto a un fato inumerable de colaboradores conformaron as súas xuntas directiva s que xe stionaron con ruáis ou menos acertos e éxitos os destinos do club e que cun efecto randoira, altemou tempadas en segunda e terceira rexional, na que parece estar abocado a non dar saído nas últimas disputadas. A actual directiva, formada por Manuel Brei Couto como Presidente, xunto a Xo.sé Luis Payno Torres, Manuel Couto Pe--. reiras, Alfonso Villaverde, Xosé Manuel Souto Fariñas, Ramón Valladres Mato e Miguel Riveiro, conseguidos os obxectivos de axeitar cun mínimo de condicións as instalacións en vestiarios e terreo de xogo, asume o retos de: -Continuar coas mellaras nas instalacións. -Anima-la captación de socios e asistencia ós encontros. -Consolida-la plantilla actual, recuperando xogadores da súa área de influencia e espallados por outros equipos dos arredores. -Retomar, con carácter imperativo, as categorías inferiores. Neste senso, na presente tempada 1998-99, participa na categoría de xuvenís, cun equipo de induda ble e contrastada calidade, con xogadores da zona e cims resultados altamente satisfactorios. -Levar o equipo ás cotas máís elevadas, dentro das limitacións que son parellas a este tipo de organi:t,acións. Os Gulías, Fistro, Rubén, Juse, Albela, J.Barcala, L.Barcala, Tito Nebra, M.Parcero, J.M.Parcero, Paino, Collazo, Martln, Antonio, Orosa, Javier, José e Basanta, ade strados por Chucho agardan poñe-las bases dun futuro ruáis competitivo e espectacular para a Agrupación Estudiantil. Que así sexa.

NI·s· '

.- -

-~~ .-,. «·~= ,

T6dolos sábados e dominoos deste ano,. ag,ds no mes de aoosto

DELEGACIÓN DE DEPORTES DO CONCELLO DA ESTRADA

/23

'Cl!aheirñs 'Cl!errn, febreiro de 1999

an .·. é . un rapaz com . ,o tantos, deses que rondan os dezaseis, os anos que adolecen. Aínda non sabe moi ben que vai ser da súa vida, só sabe que non lle gusta demasia· do estudiar e que vai tirando co· mo pode entre os aprobados raspados e algunha outra nota que utiliza para tranquilizar ós seus pais. A súa nai está moi preocupada por el, é o pequeno e as causas están moi difíciles. Ela non entende o que lle está a pa· sar,· a súa infancia desapareceu de súpeto a agora teño diante a un descoñoecido do que apenas

sei nada e que xa non podo cantrolar como antes. FRANCISCO REYES CORA PSICÓLOGO PARA O PROGRAMA DE PREVENCIÓN DE DROGODEPENDENCIAS DA ESTRADA

certo é que está moi preocupada e ultirnamente sente que a pastilla que toma para durmir pola noite xa non o fai tan ben coma antes) e, a da mañá para despertares non a es. pabila como soía facer. Alguén lle comentou que tiña que deixalas por iso de que crean dependencia, pero sempre que o intenta coincide que non é o día axeitado. · Opai de Xan tampouco entende o que lle pasa ó seu filio. Cando el era mozo, as causas eran distintas, non como agora que os rapaces Jan o que /les da a gana porque teñen de todo. Cada vez que intenta dicirlle algo dos estudios e do futuro as causas acaban mal. O certo é que sexa o tema que sexa, as causas acaban mal. Ademais sospeita que Xan está tonteando co tema dos pitillos porque lle cheira moito a fume a súa roupa, e xa está farto de dicirlle que se o colle fumando que o bota de casa, que llo di el, que sabe do que fala porque fuma cáseque dous paquetes ó día e ten moi presente o medo que lle mete o médico no corpo xusto onde ten o corazón. Xan, vaime buscar un cartón de tabaco. O certo e que intentou deixar de funar unhas poucas veces, pero sempre que o intentou coincidiu que non era a época axeitada. Un amigo coméntalle que o que lle pasa e que é adicto ó tabaco pero el ponse coma o demo; ¡Nin de coña, que o poido deíxar canso queira, que os adictos son eses empotrados e chutados que saen -nos xornais porque cometeron un delicto e que ademáis son un problema social, un problema do cara/lo!. Cando calma un pouco coméntalle ó seu amigo que a cocaína, a heroína, os porros e todas esas trapalladas son as que crean dependencia, ás drogas, ós drogadictos, esas cousas, xa sabes .. . póñame outra copa de coñá.

Deixamos coa copa e o pitillo ó pai e recollemos a Xan do primeiro parágrafo. Xan bebe. Bebe os sábados pola tardiña cos amigos. A Xan non lle gusta demasiado beber, beber nin fumar. Pero os colegas fano, facíano incluso antes de que os coñecese . Así, el tamén se apunta ó carro. ¿Por que non.? Somos indestructibles, somos os reis do mundo, somos o Titanic... non, non era o 1ítanic... era outro. Bueno, sexa o que sexa, é a nosa vida. l) Os meus colegas son unha pasada. 2) Os meus colegas beben. 3) Eu bebo. 4) Eu son unha pasada. Un dos colegas, vai mercar as litronas ó súper e aínda que o miran con-certo aire de susceptibilidade sae victorioso. Nin sequera sabe que ninguén lle podería vender alcohol ata os dezaoito anos, pero aínda que o soubese, daríalle o mesmo. ¿ Quen me vai dicir algo?. Todos Jan igual. Outro consegue o tabaco. A mesma historia. É fácil. Unha vez acabou en urxencias porque se pasou da raia. Unha resaca criminal. Sentoume algo mal papá, algo que tomei. Unha bronca e outro intento fallido de conversa. ¿De conversa?. Os colegas de Xan sonche moi enrollados. Unha vez rematan ·o pícnic etílico comezan a rota experimental polos bares. Experimental de mésturas explosivas e sabores relegados ó coloque rápido e barato. Algunha vez lle ofreceron un pouco de coca para facer unhas raias, pero era demasiad0. O sinal de prohibido adiantar estaba ainda demasiado presente. Outras veces unhas pastis <lesas que din que son o éxtase para poñerse a cen, a mil, bailando unha música trance ou algo así; máis asequibles, un par de veces, por iso de probar. Isto· non é nada... son pastillas.. para ter un bo rollo coa xente.. para durmir.. para despertares ... nada de cousas chungas. Os colegas de Xan pensan que a mar-

CAMIÑA POLA ESTRADA DA SAÚDE...

cha é algo así como unha solu· unha asociación de pais e nais; ción final ós seus problemas, un incluso ás veces organizan algo camiño por unha estrada sen lí- inédito que é unha escala para mite de velocidade. Non fan eles ¡ Unha escota! Ou chaman a moito máis. De feito pensan que alguén para que lles fale de cauninguén lles pode ofrecer outra sas que lles interesan. Tamén coalternativa mellar. Está todo pañecen ós profesores e profesoras ' do fillos van por alí de cando en rado. Empezo a crer que Xan é un vez a ver que pasa. Por certo, e reflexo de calquera xove que so- isto si que non o podedes crer, brevive a súa propia adolescen· falan co seu fillo ¿Como? Aprencia entre a incertidume e a bús- deron a meterse un pouco no queda da súa propia identidade. mundo do rapaz, as causas que Pero non, non podo caer nese es- lle gusta facer, as pelis que lle tereotipo. Hai moitos Xanes e gusta ver, as súas afeccións ... e Xanas que non se ven no mesmo incluso fan algunha cousa xunespello, que van de marcha e tos. Haberá que preguntar/les controlan, que o pasan ben sen como o Jan. Vaia. Sonche ben necesidade de nada. É certo. Ten modernos ... ¿modernos? Si, xa sei que estou caendo un amigo, un tipo curioso que senta a un par de letras de de dis- noutro estereotipo, e que hai tancia que non ocupa as súas tar- moitas realidades, moitos aspecdes libres enganchado a tele ou tos a ter en conta, moitas histopor aí comendo o tempo e as ga- rias. Pero sexa cal sexa a historia nas de estudiar. Un tipo que lle que nós ternos, é preciso quizais gusta facer causas interesantes e preguntarse se estamos facendo o consegue. As súas notas están todo o posible por conseguir do axeitadas ó seu esforzo e está sanoso o mellar lugar para nós, un tisfeito de como lle vai. Incluso lugar onde nos guste cada vez pensa que os seus profe~ores se máis vivir. Se non é así, quizais preocupen por e l, percibe que sexa o momento de facer algo dilles tmporta. Moito do que sabe ferente, ou polo menos, de facer sobre as drogas e da saúde sábeo algo por pequeno que sexa que porque o traballaron en clase, fa- nos achegue a iso que nos gustalando, discutindo ... esas causas ría que fose. ¿Que poido facer tan complicadas. Este tipo ten eu?. O rapaz este, o tipo do que uns pais como o resto dos pais, estamos talando ere que é posicoas súas causas. Ningún pai ou ble mellora-las causas. Pensa que nai naceron aprendidos nese é posible que a comunidade onde vive sexa máis activa, máis ... cocomplicado arte que é educar. mo diría el.... máis viva. Eu, moEstes pais sonche ben amañados. Á parte de estates preocupados destamente, tamén o penso, e el.. polo seu filio, fan algo para que a e ela... e eles .. e precisamos máis súa preocupación sexa menor. pois ternos moito sitio no noso Fan causas. Fan causas como camiño pola estrada, unha Estraparticipar activamente na súa co- da que nós queremos, un camiño munidade nalgo tan raro como é pola Estrada da ...

,N_I_C,·1,·p···hf•L·...·.· LA . ¡- ·. Mu . ···/ ; 'l~ .•

·.

. .•. ...

· T6$lolos sábados des te ano, agds no mes de agosto

DELEGACION DE DEPORTES DO CONCELLO DA ESTRADA

24/

W:aheir.ós W:erra, febreiro de 1999

Viaxe a Arxentina... Unha delegación estradense viaxará a finais de febreiro ata Bos Aires. Na viaxe estará tamén a Banda de Música Municipal da Estrada, que editou unha cinta chamada 'Troulada en Bos Aires' VALENTIN GARCIA

vindeiro mércores 24 de febreiro, partirá unha "embaixada cultural", que lle devolva ós nosos vecinos de Bos Aires a visita que membros do "Centro Cultural del Partido de A Estrada" (Enderezo: México 2849151- 1223 CAPITAL Argentina) a visita feíta o pasado verán. Nesta viaxe, organizada pola Deputación de Pontevedra, xunto cos concellos da Estrada, Ribadumia, Valga, Padrón, e Cambados, ademais de representantes da nosa Corporación Municipal, viaxarán numerosos estradenses que aproveitando os bos prezos ofrecidos pola axencia de via-

xes, voarán á capital visitar familiares e coñecer mundo. Banda de Música

Quen non podía faltar, era a embaixadora da Estrada nas comunidades americanas. / É dicir, a nosa ben querida Banda de Música Municipal da Estrada, que por terceira vez visita aquelas terras, e de seguro que fará unha vez máis as delicias dos nosos emigrantes e os seus descendentes, facendo agramar vellas Iembranzas e o ánimo nos corazóns a través da música galega que sempre a caracterizou. Por certo, a Banda editou unha cinta a tal efecto, que se pode mercar na Estrada, e que

levarán tamén a Boas Aires. A redacción de Tabeirós Terra quere aproveita-la ocasión para saudar a tódolos galegos e galegas que alá reciben periodicamente a nosa revista que por medio desta viaxe vai

chegar a tnoitos máis. A nosa admiración pola súa actividades ó grupo de baile, a Axouxeres, grupo de acompañamento, ó seu presidente o Sr. Ignacio Turnes e todo o equipo directivo.