Tabeiros terra, nº 11, novembro 2001 optimizado by Asociación Cultural Vagalumes

---------

Repaso polo miúdo da homenaxe que se lle fixo a Cabada Vázquez

·Novembro 2001

Xornal Cultural da ti;stmda

NºXI

Olimpio Arca, Estradense de Honra 2001 Olimpio Arca Caldas, foi o galardoado "Estradense de Honra 2001", distinción que nos últimos anos vén concedendo a Asociación Cultural "O Erado" a aquelas persoas que se distinguiron polo traballo feito a prol do que é estradense. Así, ó igual que o foron anteriormente Pepa Varela, Carmen Conde

.------.D.

ou Mario Blanco, o autor do "Callejero histórico de A Estrada" "Mestres estradenses que fixeron escola" "O Entroido no U11a" "Waldo Alvarez Insua estrandense emigrante, escritor" "Emigrantes sobranceiros", "Memoria Histórica do Recreo Cultural" "Manuel Bergueiro López" ou .... Unha voz... Mary Isaura" entre outros moitos, ten recollido en toda esta obra, boa parte da historia da nosa vila e concello.

• MARIO BLANCO

• REPORTAXE sobre a • DÍA das LETRAS

Tabeirós Terra presenta neste número un trabaüo na memoria do que Jora alcalde da Estrada, e home dinamizador da nosa cultura.

páxina web que presenta Fanpas Norte, a federación de asociacións de país de alumnos dos centros escolares da Estrada e do noso contorno. www. faspasnorte.org

UNTA -

...

DE GALICIA ce_ ' J)

A figura de D. Eladio Rodríguez ó que se dedicab(l este ano o Día das Letras na pluma de David Otero, o primeiro autor en recoller unha ampla biografía do poeta.

CONSELLERIA DE EDUCACIÓN DIRECCION XERAL DE POLÍTICA LINGÜÍSTICA

UI:abeírós m:erra, novembro de 2001

Anacos de vida don crego de aldea

Dábaselle todo feito... médico, afirmaba que el e Manolo Mourelle íanlle de testemuñas, i non faltaba ,. 1 mais .. Como o referido mozo de Loureiro, de Figueroa, deixaba falar e calaba a todo canto dicían os presentes, nunha esquina do bar salta lto de Figueroa e cun sorriso malicioso nos beizos di: - Como a ti che buscan a moza, o crego non che cobra nada, tes quen che vaia de padriño, non che -faltan os testemuñas, fanche todo, en fin, ti non fas nada, eu tamén che vou durmi-la primeira noite coa muller. Chegado este momento da conversa o pobre Agustín ficaba calado, cheo carraxe, mentres os asistentes escachaban coa risa. Máis polo baixo dicía: -¿Quen será a que me recomenda o médico?.

POR

unha tardiña do mes de Febreiro, entre lusco e fusco, estando a pasar o tempo en animada conversa entre veciños, no renovado bar "O Meu Lar", entrou de súpeto o Dr. Campos, médico da localidade, algo inquedo, moi falador e refregando as mans, coa preocupación de chegar puntual ó ensaio da Coral Estradense. Dirixíndose a Agustín de Loureiro, home solteiro e xa case na fronteira da vellez, dille: - Agustín, téñoche unha muller buscada para ti - . Agustín non soubo que dicir e quedou caladiño -O sr. Cura non che cobra nada e eu vouche de padriño - .

LUIS MANUEL CAXIDE DIEGUEZ

Outro dos presentes, Suso Pérez Portes, querendo cooperar a tan boa obra, iniciativa de Don Ramón, que así se chamaba o

OS SONS DA ULLA é o producto dos Estudios Phonos, co traballo de recollida cultural levado a cabo pola A.C. Ullán e a A.F. Sta·. Cruz de Rivadulla. O que deu por resultado a edición deste traballo que recolle o máis sobranceiro nos sons que son prop1os do val do noso río, dende o conxuro da queimada, ata pezas tradicionais e gravación dos requinteiros. CD RECOMENDADO

stamos no outono alto e xa . non escoitámo-lo cuco nove i veces no seu canto, foise para dar paso o falar das follas no rumor da seitura recollida postos ó lume . Xa irnos con avío para carniñarmos como se debe polos andares dos días, a cada hora e desta maneira, xa sen máis, só nos queda o seguir cara adiante decididos por abrazar os horizontes proyectados e queremos facelo orientados por quen somos, dende onde estamos, intuíndo, como pobo e terra estradense, os futuros colectivos de mellora e de progreso.

REVISTA CULTURAL DA ESTRADA

EDITA: FUNDACIÓN CULTURAL DA ESTRADA C/ Benito Vigo, 104 36680 - A Estrada Pontevedra Tfno:986570165 Fax:986570233 E-mail:valentin@a-estrada.org

Tamén, cos corazóns a vivir na aldea de Barro de Codeseda, para toda A Estrada de Galicia, connosco (e en nós), velaí como soa en plenitude, restaurada nas nosas memorias, a voz íntima e sensible do noso poeta Xosé Manuel Cabada Vázquez ( autor de VAGALUMES) de quen, dispostos no recoñecemento, celebramos o seu ano e asemade o centenario do seu nacemento en 1901. O Colexio de Sagrada leva o seu nome. Parabéns.

XERENTE: Valentín García

..•

CONSELLODE REDACCIÓN: X. Manuel Reboredo Baños David Otero Carlos Loureiro Xoan Carfos Garrido Olirnpio Arca Caldas Xosé Lueiro Lemos Xosé Rodríguez Xosé Vilariño Nicolau Alvarellos

E así , velaí nas vosas mans outro número desta obra de todos que é TABEIROS TERRA. Nel tratamos de aportar contidos para a ilusión e por tal. causa seguimos a soñar con ver cada vez máis certa a obra consecuente que colle forma e forza dos proxectos plurais saídos da nosa veciñanza. Tamén neste mes de San Martiño, na celebración e no recoñecemento de Don Eladio Rodríguez González, vate da aldea da Ponte de San Clodio de Leiro, xunto coa publicación da obra gañadora do Prem10 M. García Barros, "A historia escríbese de noite", coa propia do patriarca, "Enredos", queremos que os aportes plurais e interdisciplinares a normalización cultural e lingüística deste noso pobo, se manteñan activos no seu carácter progresivo, eficaz e ilusionado, para que así se defi. nan nas certezas e que permitan·novas e cualificadas propostas para seguir a construír. Seguir a construír dende os sentimentos para compartirmos no vital. Pois así, sentindo fondamente, oxalá que moitos e mellor todos, han se-los gue se arroguen a honra e maila condición de nomeárense exempláres no presente xa co futuro nas súas mans. L -- -

- -

_ _,__ -

~-·- -

- -

- -- -

- -

.l .

FOTOGRAFÍA: BERNABÉ S.L. Marcos Míguez Puri Javier Lalín Valcárcel Gonzalo García Arquivo

DEPÓSITO LEGAL: BG: 282/1997 MAQUETACIÓN: FILMACIÓN P.R. G.

IMPRESIÓN: Tameiga SL

- -

- --

-- -

- -

- -- - -

-- - -

- - --

-- -

-- --- -

...1

l!rabeírós l!rerra, novembro de 2001

'Enredos' e 'Dos meus recordos' de García Barros Sendo todos relatos, tanto 'Enredos' coma 'Dos meus recordos', ternos que dicir que posiblemente o seu autor os amoreou desta maneira atendendo ao seu contido, á súa estructura interior, inda que os temas que aparecen nas dúas obras son en moitos dos casos semellantes ou iguais, pero en xeral a súa esfinais do pasado ª!1º e nada menos que preto de trinta tructura interna é diferente. O autor pretende incluír en 'Enreanos despois do pasamento de García Barros a Editorial dos' aqueles relatos-contos nos que existise un narrador, na Galaxia vén de publicar unha das súas obras inda inédi- maior parte deles identificándoo con el mesmo, e aparecendo catas, un fillo polo que el loitou en vida para que saíse polo mundo se coma un personaxe, pero narrando algo alleo a el, algo no que adiante pero que xamais saíu da súa casa. Este fillo non é outro el como máximo aparecerá como mero comparsa, se aparecer. que 'Enredos' e, como máis adiante veremos, trátase dun dos Non ocorre) sto en todos, xa que nalgúns el, o autor-narrador, toseus fillos máis novos, dundos seus últimos labores, un dos seus ma unha parte moi activa, como ocorre no de 'A miña lembranza derradeiros grans no celeiro da nosa literatura. ao poeta Xosé Manoel Cabada Vázquez', 'Así non foi a cousa'. .. Nin a presunción da súa cuali- ,...,,,---,,-,---,,-,-;..-,;.....,,,---~-~~-~-::::--711 e noutras, inda que as mínimas, preséntadade literaria adiantada polo seu gran senos como personaxe principal dunha amigo Otero Pedrayo na introducción á trama acontecida a el mesmo, como veobra nin os afáns do seu autor acadaron mos en 'Filosofía dun soño' ou 'Xa que que esta obra pasase ás mans dos lectoson académico'. Pero podemos concluír res a pesar de que moitos dos relatos en que isto último fica nunha case simque a compuñan xa circulaban, e inda ple anécdota e en xeral relátanos algo circulan, de boca en boca, pero tampoualleo a García Barros. Por outra parte en co esta transmisión oral axudou a vela 'Dos meus recordos' García Barros é o impresa. García Barros tivo que se concentro, o protagonista dos relatOs e xa formar con ver en vida soamente publinon só o narrador. Tamén nesta obra vecada a súa obra 'Contiños da Terra'. remos excepcións que confluirían perA obra 'Enredos' sae á luz bafectamente en 'Enredos'. seada no anteproxecto que o seu autor Case un ano despois de botar a andar deixou deseñado. Podemos dicir que no 'Enredos', comeza a súa andaina no apartado do relato curto, ben sexan conmundo da literatura galega outra obra estos, ben vivencias persoais ou calquera quecida, ou silenciada, de Ken Keiradt:s outro relato, foi no que García Barros se e da literatura do noso país: 'Dos meus adicou de cheo na etapa da postguerra recordos'. Enxendrada ao mesmo tempo (exceptuando a súa novela 'Aventuras que a anterior, sendo pois filla do. mesmo de Alberte Quiñoi') e á hora de Hes dar pai e xerada na mesma época, esta obra forma xurdiron moitos proxectos con divén a ser o cume a un labor de publicaferentes nomes dado ·que os intentos de ción que acompañou en vida a García publicación foron varios así como contiBarros e que, por desgracia, se remata nuas recompilacións para seren enviadas agora con esta obra, case trinta anos desa diferentes concursos literarios. Así pois do seu pasamento. Desde logo que o xurdiron títulos como 'Fianchos', 'Enobxectivo de García Barros era que a tiredos', 'Dos meus recordos', 'Pendevesen nas mansos seus coetáneos e que, reques', 'Contos en salmoira' ... Inda que sempre acabou <lesa- o que circulaba xa de boca en boca, pasase aos dominios públilentado debido aos diferentes avatares que os diferentes curpus cos en forma de libro, algo que el cría que o faría m~s universal. foron sufrindo e el consolándose co seu lema de 'sempre loitan¡Canto daría García Barros por ver o corpus da súa obra ao carón do e loitando sempre' ao que di que sempre terminaría asido. dos consagrados escritores por el admirados como Castelao, OtePodemos ·dicir que os 'Enredos' é como a continuación ro Pedrayo, Rosalía, Curros ... ! dun proxecto titulado 'Fianchos' que el subtitulou 'Contos de Esta obra actual é a recompilación de contos/relatos/vientretempo', formado por un conx1;1nto de catorce relatos que co vendas que o seu autor proxectou como segundo capítulo que, lema de 'de nós para nós' eco seudónimo de 'Axóuxaro' García como xa antes dixemos, abranguería o total dos seus relatos inéBarros presentou a un concurso literario do ano 1952. O obxecti- ditos, aoque se lle engadiu o terceiro capítulo titulado 'Dos temvo que o autor pretendía con estes relatos curtos ou contos, como pos idos', xa que se consideraron perfectamente concordantes el os sentía, era nip. máis nin menos que o obxectivo que se mar- nesta por se trataren duns relatos enteiramente persoais co propio cara cos seus 'Contiños da Terra': o da difusión donoso idioma, García Barros como protagonista. Tamén nesta obra nos atopamos cun par de relatos ('O sen, por suposto, esquecer o emitido didáctico que deles se puidese desprender para que o lector-receptor sacase as conclusións conto dos figos' e 'O garda do pantalón curto') que perfectamensubxacentes en todo relato. El mesmo o di: te se poderían encadrar en 'Enredos' debido a que o propio Gar- . "Iste xénero de literatura, ó parecer sin gran trascendencia, pro cía Barros non figura como protagonista, sen embargo preferiuse que todo o mundo le e todo mundo entende,. é sen dúbida o me- manter o anteproxecto que o seu autor deixou deseñado. llor vehículo para a difusión do idioma". Agardemos que o éxito des ta obra sexa o que o seu auEstes relatos, escritos a comezos da segunda metade do tor agardaba daquela porque, inda que hai medio século que foi século, van ser inseridos case na súa totalidade no futuro proxec- creada, moitos dos relatos poderían ser reflexo de aspectos desta to dunha obra que abranguese todos os seus relatos inéditos, obra sociedade actual e incluso servir de base para a xénese de outras que estaría formada por unha primeira parte titulada 'Énredos', obras, como xa ocorreu co relato de 'Lembranzas de Vigo'. unha segunda titulada 'Dos meus recordos' e unha terceira, e Polo tanto, e concluíndo, ternos que dicir que a Editorial moito máis curta, titulada 'Dos tempos idos'. Este proxecto fica- Galaxia xa pon á nosa disposición estas obras esquecidas deste ría, coma outros máis de García Barros, no esquecemento. Patriarca das Letras Galegas que foi García Barros. Os estradenCanto aos anos nos que estes relatos, ou contos, pasaron ses e os galegos estamos de noraboa. do maxín de García Barros ao papel ternos que dicir que van ¿Quen despois disto poderá negar ao noso esgrevio esdende os escritos arredor do 1950, os primeiros 'Fianchos' ata o tradense o lugar que lle corresponde nas nosas letras? Non habeano 1962 ('A miña lembranza ao poeta X osé Manoel Ca bada rá máis desculpas para que ocupe o lugar que o noso país lle deVázquez' ), a pesar de que a súa introducción xa data do ano be. O 'Día das letras galegas' podería ser o comezo dese 1959. merecido recoñecemento. O 'Señor de Vilancosta' xa recibiu ese Son relatos coetáneos aos que despois aparecerán en recoñecemento. Os algarrobos baixo os que os dous deron 'pa'Dos meus recordos'. seios' están agardando que García Barros o acade.

m:abe·frbs m:erra~ no'verrioro de 2Ml· .

4(:

O ARTIGO

O verbo dos Arginas Polveirax Son poucos, non xa os que falan, senón os que coñecen a existencia do Verbo, a fala do gremio dos canteiros, tamén coñecido por Latín dos Canteiros; todo malia que foron varios os autores que se achegaron a ela, a maior parte deles na procura dos vocábulos e o seu significado, e outros buscando as súas cancións e refráns. Aínda que os distintos autores teñen o seu criterio, baseado sempre en investigacións propias, no que se refire á distribución desta xerga, case todos coinciden ó afirmar que a súa orixe produciuse na comarca de Tabeirós-'.ferra de Montes; algúns incluso aventuran a zona exacta en Codeseda - Forcarei(l ), aducindo que é a zona onde a fala é máis pura de tóda-

las nas que se atopou. A distribución do Verbo queda cáseque reducida á provincia de Pontevedra, aínda que algúns autores citan concellos doutras provincias, como por exemplo de A Coruña: Santiago de Compostela, Arzúa e Carral(2); Santiago de Compostela, Arzúa, Carral e Rianxo en A Coruña e Beariz en Ourense(3)- Santiago de Compostela en A Coruña e Beariz en Ourense( 4 ). Os concellos maiomente citados polos distintos autores son os que ocupan a zona centro-norte da provincia de pontevedra, e son: Barro, Caldas de Reis, Campo Lameiro, Cerdedo, Cotobade, Cuntis, A Estrada, Forcarei, A Lama, Moraña, Pontevedra, e Ponte Caldelas.

En canto á orixe da xerga déronse varias teorías: unhas aducían á súa orixe céltica, outras que fan referencia á lingua íbera; nembargantes ten tódolos visos de ser unha xerga inventada, recollendo moitas palabras doutros idiomas (galego, éuscaro, castelán, caló xitano, · francés, latín, italiano e catalán principalmente), ás que deformaban ou trocábanlle o significado e inventando outras, para que os que non foran do seu oficio non poideran entender o que entre eles falaban os mestres canteiros. Bo exemplo desto son as dúas primeiras das tres ensinanzas(5) que os Buxas (mestres canteiros) lle vaprenden ós estornelos ou moinantes de arginas (aprendices de canteiros) e que a continuación reproducimos coa súa traducción completa: l°.- Morrón, pra cubicar muriar xidavante de argina, xeres interbar o Verbo dos Arginas xejorrumeando explicas as deglase dadellastadara e xeras envestar moxe xido. Rapaz, para aprender ben o oficio de canteiro, tes que saber o noso idioma no que se explican as regras da talla da pedra e has gañar un bo xomal. 2º.- Cando anisques solote polo deundo, a murriar como ar-

gina, xerra jalrruar toi compinches o nobis verbo, si xeres te ormeando aprecio os do gichoficienes e nende te xerian perreamente os lapingos e buxos. Cando saias só polo mundo, a traballar de canteiro, falarás cos teus camaradas de oficio o noso verbo, se é que queres ser estimado polos bos oficiais e que non te traten mal os señoritos e mestres. 3°.- Xilón, nexo agiote; xilón, nexo chumar; xilón, nexo esqueirar; xilón, xido cabancar; xilón, xido entileger; xilón, xido vai; xilón, xido muriar. Home, non sexas ladroeiro; home, non sexas bébedo; home, non sexas mentireiro; home, se cariñoso; home, se instruído; home, se verdadeiro; home, traballa ben. A terceira ensinanza fai referencia á calidade humana que os mestres canteiros querían para os seus aprendices, e non deixa de ser una verdadeira declaración de principios. En canto ás palabras e ó seu significado hai xa publicados unha ducia de vocabularios do Verbo; dende os que contemplan tan só quince ou dezaseis palabras, ata os que inclúen preto de catro mil duascentas (ternos a referencia do manus-

crito de Víctor Lis Quibén que, unha vez morto, pasou ó poder de Fermín Bouza Brey, quen por desgracia tamén morreu sen publicalo, e que contén case 5.600 palabras; é necesario que tan interesante documento saia á luz sen máis demora, aínda que estos tan extensos sonno porque inclúen as variantes fonéticas de cada palabra; en realidade sospeitamos que as palabras orixínais ou puras son moitas menos e roldarían tan só as mil. Persoalmente tiven a sorte de atopar un manuscrito que contén cáseque 900 palabras, das que 179 son totalmente novas ou ben teñen un significado non citado ata o de agora -sempre comparado cos vocabularios publicados - e que espero que saia á luz tan axiña como estea rematado. Parnavobis xido Atopádevos ben (1) Lis Quibén, V. "La jerga de los cante-

ros de Galicia'. 1956. (2) Ballesteros Curie!, J. "Verbo dos Arginas". 1930. (3) González Pérez, C. "0 Verbo dos Arxinas". 1982. (4) Rodríguez Fraiz, A. "Canteiros das bisbarras dos ríos Ulla, Umia, Lérez e Verduxo (Pontevedra)". 1987. (5) Trigo Díaz, F. "0 Verbo dos Arginas de Avedra'. 1993.

A Manuel Pereiras Valcárcel... de sorpresa en sorpresa

orpendeume, e tamén emocionóume agradablemente que te lembraras de min no anterior número deste xomal. Máis ti, tamén tes un cariñoso lugar na miña memoria; sobre todo, curiosamente, cando caio na intirnidade de afiar un lapis, pois a navalliña que usabas de cativo movíase con grande destreza nas túas máns, e senipre me sorprendía, comq pouc,o a pouco cunha orde que a min me pasmaba, ía nacendo a punta: do lápiz, esperando a ensinarmos todo o que tiña dentro, ou ao menos o que nós lle podiamos arrincar. Cando afio un destes marabillosos artiluxios, aos meus nenos explícolles como aprendín de ti, a importancia desa orde, para que tal enxeño poida mostrar as súas posibilidades e as caligrafías resultantes poidan participar tamén dese ritmo case musical. Hai uns días, no mosteiro de Carboeiro, levamos varios amigos e ·nenos, papeis e lapis, coa intención de facer algún debuxo de campo, despois de xantar comodamente á beira do río, e boteite en falta, pois eu non levara lapiS- e tívenme que apañar coas· cinzas dunhas ramas que atopei nos restos dunha fogata, pero·claro, non estabas ti coa tua marabillosa

navalliña de cativo, inda que as destrezas que se aprenden co paso do tempo servironme para facer un retrato irnaxinatio que inda conservo. Tamén con ledicia lembro o xeito en que apreciabas a realidade que nos acompañaba. Tiñas un aire doce e tranquilo, e eu sempre pensaba que sabías o que tiñas que facer, que eras moi consciente de ser un neno que ía a dar pasos, que medrar era dar pasos, para aprender a· carniñar con andares certos por este mundo. Inda que algún silencio te envolvía, non deixabas de agarirnar con bos xeitos os teus faceres cotiáns. Despois, a vida levounos a cada un polos nosos roteiros, e de cando en vez, como xa ti comentaches, atópamonos nas rúas das cidades cun grato sorriso e talando case polo aire dos libros de poemas que vas colocando no teu pasar, e de outras tantas cousas. Pensei, en chamarte, cando paseando polas rúas da Estrada, e máis tarde por teléfono, comentáronme que falabas das túas lembranzas de min, pero pouco despois v'éuseme á cabeza devolverche a sorpresa con sorpresa, e así "quizais" comezar a comunicamos, 'chatear' se di agora na linguaxe cibernética, publicamente, pois pen-

res da India, ¡inda! a utilizan, como ben nos mostra ás veces Carmen Sarmiento nas noites do domingo na segunda cadea da tele, pois alí tarnén hai escolares, e non son deses 150 millóns de nenas e nenos que, como se di agora, inda que non sei por que, no mundo mundial, nunca tocarán nin tan siquera un pizarrillo; pero a cousa evolucionou de tal xeito, que, "eiquí" xa hai lapis cos que se pode escribir no aire, como os poetas, e que gardan na súa memoria todo aquelo que o seu dono Hes manda. Se xa era un milagre poder escribir sobre unha pedra, como non o vai ser o facelo no aire. ¡Pasa o tempo, e ás veces escóndese!, sentín algunha vez. Non é añoranza doutros ' tempos, nin cursilería, do que estou a falar, tan só é colocar na memoria os tempos que nos esperan, os que aqui xa están, rodeados de información e so que algunha cousa de inte- construccións que antes eran rese podemos relatar, xa que inimaxinábeis, pero que agora algunhas historias vivimos e o nos ocupan e non sempre cretempo non pasa en balde. ando gratas circunstancias. Lembro que aprendemos a Aquelo de "malos tiempos paescribir cun lapis de pedra ne- ra la lírica" do grupo musical gra: o pizarrillo, como os "Pi- Golpes Baj9s, parece ser unha . capiedra", sobre unha pedra ta- evidencia. E como se a realidamén negra enmarcada nuns de de antes, de cando aqueles paus. Pero nunca está de máis 10 anos que tiñamos, fose "exsaber que case todos os escola- pansivo", ou así quizais nola

FERN.ANDO PORTO

RJ San Paio, 21 36680 - A Estrada tfno e fax: 986573216

mostraran nosos ollos infantís, cheos Be xardíns, espacios para lugares abertos á vida, namentres que a de agora fose "invasiva", pois poucos espacios se deixan, ao menos nas cidades, onde a natureza, a poesía e outras tantas cousas, poidan falar os seus falares coa súa sabiduría inigualable; máis ben todo parece apostar por apartamos destes cívicos deberes. Está claro que aqueles eran outros tempos, como o son todos, outros tempos, aqueles onde o profesor de latín, Sr Baleato, coa súa literaria figura, entraba ás veces na aula e paseábase a hora, como un loro erudito, falando e preguntando tan só en latín ante o noso atónito asombro, ao non entender nin papa; aqueles onde os libros en branco e negro parecían ás vec·es guías teléfonicas, que nós aprendiamos como se dunha oración se tratase, e tamén aqueles de cando todos os nenos saímos correndo, creo que ás cinco da tarde, "hora estradense", ao Bar Pepe para ver como Neil Annstrong poñía por primeira vez o pé na lúa. ¿Lémbraste? .. ¡qué ácontecemento! E case sen querer, pregunto: ¿en qué lúas inda poñerá algún home o pé?, ¿en que lúas andaremos?... -

Avenida Buenos Aires, 100 36500 - Lalín tfno:986783988

web: http://www.ofitiendas.com

'QI::abeirós 'QI::erra, novembro de 2001

on este título: Manuel Daniel Varela Buxán. O Patriarca do Teatro Galega, vía a luz en de. cembro do pasado ano este libro, editado polo Seminario de Estudios de Deza, que pretendía ser un recoñecemento, unha hpmenaxe, a unha das persoas que máis traballou a pr_ol do teatro galega. O volume, publicado dentro da colección Deza Básicos, estructúrase en dúas partes. Na primeira parte achegámonos, a través dun grupo de escritores, investigadores, académicos, xente do teatro e amigos, a diversos aspectos da vida e obra do noso insigne persoeiro

rincipiamos cunha ampla ter criado no campo, compren- Portada do libró de Xosé Luna Sanmartín no que evoca a Varela Buxán conversa co ensaista, tra- der o seu vizoso verdegar, o da dutor e adaptador Francis- andadura polas corredoiras, ·car- que é como anda o paisano po- poderá falar da historia do teatro co Pillado Mayor na que, dende balleiras e soutos. E, xa que lo- las nosas corredoiras, cheas de galego sen falar de Varela Buxán". a súa propia perspectiva biográ- go, a ledicia da fontela que nace pedras... " O ex-director do Grupo de A segunda parte do libro está fica, detállanos, entre outras entre os penedos". O coautor demoitas cousas, cal foi o percorri- se clásico e polo tanto impres- Teatro Xenio de Mourente, o dedicada a DOCUMENTOS. do ata chegar ao dramaturgo; cindible libro, que leva por títu- mestre e escritor Carlos Morga- Recollemos nesta parte a copia cóntanos o que fixo para divul- lo A Comarca de Deza, Daniel de, dá cumprida conta das moi- da acta de bautismo do arquivó gar e espallar a súa figura; anali- González Alén, unha das perso- tas representacións que o seu parroqui al da lgrexa de Santa zamos pormenorizadamente o as que roáis contribuiu a divul- Grupo realiza das obras de Vare- María de Rubín. Algúns artigos caderno nº 4 da EDG; falamos gar a figura e a obra do drama- la Buxán e de cómo no verán de do dramaturgo. Unha copia da de cómo era seu amigo Daniel, turgo, lembra ao seu admirado 1979, "os mozos e mozas do dedicatoria do Sempre en Galiza Grupo Xenio descobren a xeito- que lle fai Castelao, "Ao irmán mestre e amigo. analiza o seu teatro ... Daniel González González, o sa aldea de Cercio e ao seu prac- Varela Buxán, compañeiro de A profesora da Universidade da Coruña e escritora, Laura Ta- Tío Xanete, memoria viva da ticante, un home pequeno e ave- moitos afáns patrióticos. Con to Fontaína, contextualiza o que- comarca de Deza, inseparable llentado, de apariencia débil, moito agarimo " . As cartas que facer teatral do dramaturgo no compañeiro e amigo do autor, falas pousadas e riso luminoso ... o dramaturgo lle envía dende_ teatro galego: "O teatro de Vare- remexe na súa memoria e desvé- Foi o comezo dunha longa, es- 1974 a 1984 e que estaban depola Buxán -escribe Laura Tato- lanos a personalidade e as arelas treita e fructífera relación ... O sitadas na Biblioteca Arquivo era semellante ao que fixeran en de Varela Buxán. "A obra de Va- teatro de Varela Buxán non debe Francisco Pillado Mayor da FaGaliza os coros populares, aínda rela Buxán -dinos o Tío Xanete- ser esquecido. Mentres sigan cultade de Filoloxía da Univerda Coruña. A que cunha diferencia de base: alí vai roáis alá das súas pezas de contándose por centos os asis- sidade non existía a choqueirada que teatro, traspasa a fría crítica lite- tentes ás súas obras, mentres ha- correspondenci a entre Varela procuraba o riso fácil a base de raria e debe formar parte, por xa xente que sega as representa- Buxán e Tacholas que estaban ridiculizar ás xentes galegas, nin méritos propios e para sempre, cións de pé por estar todos os no arquivo da familia na Arxenda historia do teatro galego". asentos ocupados ... Tiña unha tina. E os cartaces publicitarios polos costumes.nin pola lingua. A profesora da Universidade A profesora de Universidade idea de Galicia un tanto román- da Compañía Maruxa Villanuede Santiago e crítica literaria, e bailarina, Clotilde Iglesias. fi- tica, arrecendente a Xeiación va nos teatros. Mayo, La ComeDolores Vilavedra, fai unha re- lla do actor galego roáis impor- Nós, por iso loitadora e solida-_ dia, Avenida, Solis, Variedades ... descoberta do seu teatro ao que tante de todos os tempos: · Fer- ria". califica de "realismo ruralista"; nando Iglesias Tacholas, O profesor e escritor David O envoltorio do libro, a por" e fala de Varela Buxán como un mándanos dende a Galicia Ideal, Otero, un dos responsables de tada chea de carautas, que inmedende a Arxentina, unhas lem- que o Concello da Estrada lle diatamente nos está a lembrar á autor soéial. O escritor, investigador e e¡¡- branzas de Varela Buxán e de adicara o ano 1998 ao prolífico inmortal obra de Castelao: Os tudioso do pensamento galego, Tacholas coa frescura e agarimo autor, achéganos un traballo, vello_s non deben de namorarse, . Xoán Carlos Garrido Couceiro, das cousas que só se escriben co cheo de profundo lirismo, de po- é da a.u toría do artista: e presi.achéganos á trin-chefra galeguís- corazón. esía. "Don Daniel da Estrada e dente da Fundación Casa Museo ta na que militaba Varela Buxán O home que gusta de mirar de Cercio, -cóntanos David ótec "A Sólaina" de Piloño, ,Paco La- . organizada ao redor da "Irman- para o ceo, Xosé María López ro-, era sabedor de que Galicia reo. A supervisión lingüística codade Galega"na que acada o Pérez, comparte con nós a súa constituía un atento para c·omposto de tesoureiro da executiva. intensa relación de amizade co partir fraternalmente, solidaria- rreu a cargo da noutrora re.spon- . O intelectual galeguista Isaac seu amigo e colega de profesión. mente Que ese atento confirmá- sabie do Servicio Lingüístic() · Díaz Pardo cóntanos, entre ouOutra das persoas que roáis . banos e que era a súa lingua. A ·comarc.al Tabeirós-Terra ·de tras cou~as, a inauguración. da . t_e n traballado a prol do teatro lingua para el foi sempre o him- . Montes, Lucía Uzal Cabru.ias. E rémaio ·este ·artigo coá se- . · · montaxe de Varela Búxán no au- galego, o escritor, actor e direc- no da súa neÍlez". ditorio de Sargadelos; "auditorio tor teatral, .Manuel Lourenzo, Damián Payo, únese. a -esta guridade de qu·e algún Día das polo que tén pasado todo tipo de deixa constancia con A xesta e o homenaxe en forma de libro e nosas Letras toda Galicia horneteatro. Mais ningunha acadou o xesto, da profunda comunión do reproduce un retrato do drama- naxeará áo Daniel das Pallotas, · éxito do teatro de Varela Buxán. Daniel que viña do mar (Caste- turgo. ao filósofo do arado; ao PatriarO profesor, escritór, e laurea- · ca do Teatro Galego. ¿Por que? Era unha representación que ños lao) e do outro Daniel de terra sorprendeu e nos daba unha lec- adentro, das labranzas seculares do poeta, Xosé V ázquez Pintor, Porque, como ben escribiu Fran(Varela Buxán). E salienta a hu- outra das persoas que roáis ten cisco Pillado Mayor, no outcmo ción de filosofía teatral". O Presidente da Real Acade- mildade e a grandeza dun home traballado na divulgación da súa de hai 20 anos: Primeiro: Varela mia Galega, Francisco Fernán- que lle dixo un día: "É certo que figura, lembra ao seu mestre e Buxán é o autor máis represendez del Riego, repasa, na súa co- hai un xesto galego, como ese ao amigo que lle escribirá o li- tado do teatro galego; segundo: laboración, a lembranza galega que.ti andas explorando co teu miar do Gándaras, o seu primei- Varela Buxán foi o creador da dun home de teatro que conviviu grupo (referíase ao Teatro Cir- ro libro de poemas. E remata- primeira Compañía profesional "nos días infantís e nos da matu- co). mos esta primeira parte do libro de Teatro Galego ; e, terceiro: ridade, co mundo humano da Eu tamén pasei moitos traba- cunha cronoloxía, da miña auto- Manuel Daniel Varela Buxán foi Galicia rural. Coñecía como vi- llos para que algún actor, cando ría, na que poderemos seguir o o que dirixiu e estrenou por privían, como pensaban, como sen- facía de labrego, camiñase cun quefacer vital e teatral do home meira vez Os vellos non deben tían esas xentes . Sabía, por se ritmo especial, como brincando, do que dixo Castelao: "Nunca se de namorarse de Castelao. l ------------------------------~-----~~------------------------------------------------------------------------------------~---~

m:abeirós' m:erra, novembro de 2001 Con este currículo, Roberto Vidal Bolaño é hoxe xa mestre de mestres no mundo do teatro en galego, o que lle valeu o Premio San Martiño pola repercusión do seu labor en Galicia Enteira.

a chegaron un ano ruáis os Premios á Normalización Lingüística, os San Martiño, que co fresco tempo do inverno nos leva por décima vez a premiar a toda persoa ou persoas, asociación, empresa ou institución que destaque pola potenciación e difusión do noso idioma. Son dos premios máis entrañables que se conceden pois polo seu carácter puramente honorífico e desinteresadamente cultural, estiveron sempre e están íntimamente ligados ás nosas terras, e dende aquí fanse chegar á Galicia eterna e enteira. O 7 de novembro, un ano máis no Pazo da Nugalla, reuniuse o Padroado, o grupo que se xunta para traballar nestes premios. A súa entrega será o 1 de decembro no Recreo Cultural da Estrada, agardando que asistan todas aquelas persoas que queiran. A orde na que aparecerán os premiados será:

TODA UNHA VIDA: VIRXILIO VIEITEZ: Virxilio Vieitez Bértolo non é un retratista en Soutelo, é O Retratista. Dúas xeracións e mesmo nalgúns casos tres, gardan nas súas carteiras retratos que poñen no seu pé "Foto Vieitez".

A ESTRADA - TERRA DE MONTES: RECREO CULTURAL DA ESTRADA:

rnáis veterano proxect"o asociativo da Estrada o RC, con máis de cen anos de historia, e que dende hai algúns para aquí decidiu que a súa lingua de funcionarnento fose o galego; pero ademais, todo esto deu en que a institución faga honra da lingua que lle é propia cun intenso labor cultural que destaca pola potencialidade da nosa lingua como feíto de comunicación e cultural, que vai parello á propia potencialidade dunha sociedade que cada día medra máis tendo no seu seo a boa parte do pobo da Estrada e dos concellos limítrofes.

GALICIA ENTEIRA ROBERTO VIDAL BOLAÑO:

acido en Santiago en 1950 é actor, autor e director teatral. É un dos pioneiros do teatro profesional en Galicia, creador do grupo Antroido en 1974. Dirixiu para o CDG, Agasallo de sombras, e para o Teatro do Estaribel, Bailadela da morte ditosa, ámbalas dúas da súa autoría. Como escritor teatral obtivo en 1976 o Premio Abrente con Laudamuco señor de ningures, estreada por Antroido dous anos depois, á que seguiron entre outras: Ladaíñas pala marte do meco (1977), Memorias de mortos e ausentes (1978), Bailadela da marte ditosa (Premio Abrente, 1980), Ruada das papas e do unto (1 98 1), Percival (medalla de ouro Ciudad de Valladolid, 1983), O romance dos figos de ouro (1983), Xubileu (1983), Agasaflo de sombras (1984) , Caprice de Dieux (1985), O día que os chifanos deixaron de soar, Malos tratos, Novo de Parmuide, O mexilón galega, Saxo tenor (Premio de textos teatrais Alvaro Cunqueiro J991, e A ópera de a patacón. Recentemente visitou o noso teatro coa compañía Teatro do aquí e a obra Papalagui e dirixe "Rosalía" do Centro Dramático Galego.

Roberto Vidal Bolaño en plena representación teatral

O PREMIOS SANMARTIÑO

"Honra

aquenho~fª

merece...

Recreo Cultural, Roberto Vidal Bolaño e Virxilio Viéitez, premios San Martiño 2001. Esta é unha pequena referencia ós premiados.

lnstalacións do Recreo Cultural da Estrada

Virxilio nin siquera tiña auga corrente e lavaba os negativos na f onte da praza.

aceu no ano 1930 en Soutelo de Montes . Comenzou facéndose fotógrafo traballando no Pirineo Aragonés, na construcción dos teleféricos de Panticosa. Facía retratos dos seus compañeiros de traballo e despois vendíallelos. En San Feliú de Grixols aprende a técnica do revelado, e posteriormente, en Palamós empeza a traballar profesionalmente como fotógrafo. Despois de volver á súa vila de Soutelo por mor da enferrnidade da súa nai, quen dixo del que era o golfo máis golfo do lugar, ó voltar de fóra cunha bicicleta pero sen un peso nos petos, casou e estableceuse aquí, facéndose en pouco tempo coa clientela que tiñan repartida entre outros fotógrafos que viñan das vilas cercanas. Viaxou por toda a comarca a bordo da súa Lambreta, que faría famosa nalgúns retratos, pero sobre todo por ·cerdedo e Soutelo, facendo fotografías nas feiras, á saída das misas, e posterior - , mente :i reportaxes en cas a men t

o seu modo de vida, mais é importante subliñar o intento que fai de aportarlle dignidade a unha xente coa que el mesmo non se sinte moi identificado. As súas fotografías son máis documentos rexistrais dun feito (pasamento, voda, ou mesmo a normalización dunha relación entre noivos cando é a primeira que fan xun tos) ca fotos de estudio. A súa técnica fotográfica é cualificada de excelente por aqueles expertos que estu dian o seu traballo, e eso tendo en conta que nin siquera tiña auga corrente na casa e lavaba os negativos na fonte da praza. Non traballa case nunca con fondos artificiais, senón con exteriores, case sempre verdes vexetais, feítos ás veces na propia horta. Atravesa diversas etapas ó longo da súa vida profesional, que son doadamente díferenciables no fondo e na cara das fotografías. Pódense atopar na súa obra secuencias enteiras nas que os suxetos están colocados diante dun impresionante coche do correspondente emigrante americano dci lugar, outras onde o fondo é sempre o lugar, as rúas, as casas, ou sinxelamente un autobús; e outras máis elaboradas con xardíns, ou o chalé de D. Alfredo, que era a casa máis luxosa do lugar. Virxilio era coñecido en Soutelo, Cerdedo e moitas aldeas dos arredores, pero non máis lonxe. Foi no veran do ano 1997 cando, xunto coa fill a

o s '

comu-

mo corresponsal, e a primeiros dos anos sesenta leva a cabo unha tarefa que hoxe compón un verdadeiro arquivo antropolóxico da comarca: os retratos para o carné de identidade, que se fai obrigatorio e que o leva por todas as alde.as retratando a todos, homes e mulleres, novos e vellos, ricos e pobres. Virxilio substituiu a Lambreta por un Seat 600 e despois un 1500 que acabou sendo o coche das noivas de toda a comarca, pois no só facía de fotógrafo senón tamén de chofer. El cobrou cartos por cada fotografía, como é lóxico, pois ese era

gunha d es as fotografías que gardaba na gabeta e preparou unha exposición durante as festas do San Roque. Manuel Sendón e Xosé Luís Suárez, directores da Fotobienal de Vigo descobren o retrato dunha "Muller con radio" que anuncia a exposición, e despois de coñecer o impacto desta no público, diríxense a eL e dedican o tempo ó estudio dos negativos que, en copias de contacto, tiña recollidos en latas das do pemento. Chegan a xuntar hasta 500 imaxes de especial interese, das cales elixiron as cen que hoxe forman a exposición itinerante

m:abetró% m:erra, novembro de 2001

que percorre España, Francia e o mundo enteiro. O longo da fotografía de Virxilio recóllense retratos persoais en casamentos, bautizos, comunións , matanzas e velorios; non en van era o retratista de toda a bisbarra . Aparte desto hai outras imax es que, mais que xente, retratan a forma de vida dun pobo. Son imasempre x es frontais, estáticas, como di Manuel Sendón, "con gran naturalidade e sobre todo dignidade". Retratou xente pobre, mais nunca retratou miseria. En dous anos, Virxilio pasou de ser un retratista xa retirado a ter a súa obra nos museos de Francia. Expón na fotobienal de Vigo de 1998 e as fotografías chegan á axencia Vu de París, publícanse no diario El Pai.s; e o museo Niepce cómpralle 26 retratos. Hoxe é un persoeiro coñecido, e da súa obra dise que recorda os traballo.s dos grandes da fotografía contemporánea: Walker Evans, Diana Arbus, Richard Avedon ou August Sander, aínda que el nin siquera tiña oído falar deles. Pódese dicir que é un autodidacta. Virxilio expuxo os seus retratos en branco e negro feítos entre os anos 1955 e 1965 no

Centro Cultural da Caixa de Vigo, na sala do Canal de Isabel 11 en Madrid, e dentro de pouco chegará a Coruña, dentro dunha mostra itinerante que

·o retrato 'Muller

con Radio' f oi f eito por encarga para xustifica-la compra do aparello

críticos de importancia cualifican como de grande interese, e que o público, como o autor destas páxinas puido comprobar en Madrid, mira en moitos casos pasmado. A xente das cidades galegas recorda a súa orixe na aldea , recoñécese nas imaxes, e míranse a si mesmos corenta anos antes. Unha das fotográfias máis coñecidas de Virxilio, A "Muller con radio". Foi a escollida para unha exposición conmemora ti va da fotografía en España xunto cos mellores fotógrafos do país, publicada polo diario El Mundo, e mostrada ata nos telexornais. Deste retrato conta Virxilio que foí feíto por encargo para·mandar a América como testemuña da compra da radio, xa que dende alí lle tiñan mandado os familiares os cartos. A seguinte imaxe é un retrato feíto para unhas veciñas de Soutelo, e que publicou o diario El País xunto coa información da súa exposición en Madrid. A fonda pegada de Virxilio na nosa cultura, a dignidade con que sempre levou a marca da súa xente e o seu indioma, fano Premio S. Martiño a toda unha vida presumindo polo mundo enteiro de ser quen somos.

W::abeirós W::erra, novembro de 2001

este primeiro ano do milenio novo, dando tempo ó tempo para outros que veñan, Galicia restaura un nome propio, o de Don Eladio Rodríguez González, unha voz firme da aldea, si, pois el exerceuna de por sempre e levouna consigo, fonda no sentimento, polos múltiples rueiros da súa vida, si, a voz da aldea, tal patria e matria, como presidencia a cada hora na militancia da súa consciencia. Don Eladio nunca se foi do colo momo da aldea e soubo pousa-la cabeza con sensibilidade nos ombros dela para proxectar ideas de como redimirse e afirmarse para redimir e afirmar. Na voz da aldea, no idioma orixinal, Don Eladio, dispuxo do seu estatuto social de galego. Os seus soños foron no mesmo carreiro cós dos seus irmáns labregos e así propuxéronnolos para ben de Galicia. Con iso, tamén soubo garda-lo amor de fillo e de nai .no sangue. Buscou teimosamente en como soergue-la tradición, como mantela intacta e nela , inexcluínte, a palabra. Desta maneira, Don Eladio, gustou de abraza-la Lingua primorosamente e así non conxugou en ningún tempo o verbo renunciar. Apañou moita vida. No campo comunal, no seu anaco de terra, na Ponte de Leiro e de Galicia, acariñou moitas follas propias, íntimamente nosas e decidido, mantívoas na frescura do saber popular para devolvelas de mellor ser; xa que logo, vivas, orientounas .para a posteridade e para o futuro deste pobo. El constituíu sen dúbida o ser un conservador lexítimo, un 'galego de solvencia, do seu tempo , ben merecente de que hoxe de nós lle arroguemos alto distingo de honra. Cando el escribiu no seu poema 'Oracións Campesiñas' aquilo de que "quixera que os meus versos chegasen ás conciencias máis escuras, e espertasen nelas as vontades murchas, e prendesen nas lamas as

pobo, o do Galega . Amor na Lingua á aldea -dirémoslle a Don Eladio -, si, como nos seus versos: 'Cando me acordo daqueles tempos· que de pequeno pasei na aldea, ¡nai queridiña! cando me acordo .... ¡ sinto unha pena!' E desta maneira, na admiración e no respecto, pola súa vida intensa e exemplar, como referente cualificado da nosa condición de galegos, de seguido, un algo desa vida, irnos tratala aquí. Don Eladio Rodríguez González, fillo natural de Camilo Rodríguez, labrego humilde do concello de Cenlle e de Agustina González, costureira das de traballar polas casas, nace o 24 de xullo de 1864 (un ano despois de que Rosalía publicase 'Cantares Gallegos ' ), na aldea da Ponte, parroquia de Sta María de San Clodio do Concello de Leiro de Ourense. Foi cristianado o día 27 de xullo , tres días logo de nacer. A casa ma~ tria -que hoxe non existe e da que contan que a súa pedra foi para facer unha nova en Leiro estaba situada moi cerca da capela de Santo Antón, non a moita distancia da ponte medieval sobre o río Avía. Por aquelas terras do Ribeiro de Avía, elas tan amadas por el como presentes nos seus versos e non en moita riqueza familiar, transcorreu a súa nenez.

A VIDA DE

EtA!/10

ROOR!6t1EZ GO!IZALEZ

Portada do libro do escritor David Otero dedicado a figura de D. Eladio Rodríguez González

Don Eladio, como tantos , sér-· venos de referente tamén arestora e tal como en palabras de X.C . Caneiro , válenos de exemplariedade para que nesta de hoxe artificial civilización moderna, nós sexamos quen de superátmo-las anécdotas e así tamén que a memoria constitúa

o noso anaco de sol, un territorio, que nos defende, pois a nosa igualdade, o noso recoñecemento , debe pasar pola nosa voz na Lingua. Lingua á que Don Eladio se entregou de por vida para restaurala e activala, para que algún día fose o soar unánime de Galicia, o do seu

· autor · · d,e tA ·. ,,1 · d· D E" d .. avi.d. <: ()· .tero, ·. .·.. viu.a . e '· ta :' :lo . , . G "'l ' L ,. RO d· rzguez · .onzcLez ·, ac1ieganos a . co l;e;c t'• ' insigne ' ' memo na ;fva es.t e persoeiro

arelas patrióticas máis xurdías, e rezasen a eito a pregaria eucarística e litúrxica do santo amor a todo canto é noso, a todo canto en nós vive e perdura, para que así nos sentísemos nas xornadas futuras máis grandes e máis donas de nós mesmos diante da nova luz que nos afuma, diante da nova Era que os feitores dos pobos nos anuncian", Don Eladio, o vate de San Clodio, armábanos para o futuro, botábano-la man solidaria e xenerosa para conservarmos arestora ruáis certezas e asemade indicábanos en como buscarmos constestacións no pasado para as moitas preguntas do mañá·. ·

'Curruncho do Paraíso, anaco salto do Ceo, xardín de veigas floridas e de recendentes cheiros, país de ensaño e de gloria, pasmo de propios e alleos, terras de ~meigas e fadas ... ¡meu Ribeiro! ( escribiu) E acudiu á escola de primeras letras. Fíxoo nunha das dependencias -daquela sen moita vida- do Mosteiro de San Clodio . Asemade, mentres ía de carniño para o saber elemental, ler e· escribir, con algo de contas, o neno Eladio, tivo coñecemento dos sucedidos da aldea, das enchentas do río, da leí tan dura do traballo, das carencias, tamén das alegrías e da súa lingua, costumes e tradicións, descubertas estas sempre marabillosas (tristes ou alegres) de nenez. Cando Eladio, con sete anos e por ver de que tivese mellor preparación, súa nai, intuíndo que o rapaz non sería de traballos no s eidos e si de letras , mándao á Coruña, a xunto dun

irmán dela, de Matías González, o cal posuía un pequeno negocio na rúa de Sta. Lucía e asiste á escola situada no Campo da Estrada, aínda que por non facer moito aproveitamen- . to, anos logo, volve á aldea da Ponte, onde impartirá clases nas mesmas dependencias do Mosteiro, aínda que debe deixalo, pois o mestre oficial denúnciao. Coa volta da Coruña, coa aldea no ser, así fai certos os seus versos: "entre as harmonías da canción eterna que os veigais cantan nos atardeceres,-dormen as casupas da escondida aldea". Volve á orixe. 'Todo o campo é unha oración chea de xurdío optimismo; unha oración de lirismo en triunfal renovación' - escribiría. Con vinte anos feítos comeza a colaborar no 'Tío Marcos da Portela'. De proba témo-lo poema que escribe pola morte de Rosalía de Castro, tamén o de 'Galegos fóra dos lares' e moitos ruáis. En 1886, participa no 'Certame Poético-Musical de Pontevedra' , presidido por Murguía e auspiciado polo semanario 'O Galiciano' (no que colaborará despois) e consegue un accese coa composición 'A noite de San Xoan' (así comparte gloria con Labarta Pose e Alfredo Brañas). Neste mesmo ano, en Betanzos, no Certame Literario , tamén recolle premio, a Pruma de Prata, polo poemalenda 'O Puzo do Lago ' e en 1887, na edición dese ano, en Betanzos, faise merecente dos premios: o de Honra, un accese, o da Lira de Prata e o do Caravel de Prata. Conségueos cos poemas, 'Os orfos da emigración', ' Arrenégote moda' , · 'As festas da miña terra ' e o ' Puzo do barco'. Por todo , o vate da Ponte de San Clodio, ben podía disfrutar do mel do triunfo e así tamén do mira-las mozas ribeirás , as de garboso donaire que abanean o seu carpo lanzal, tal como el as definiu. Por estas, tamén colabora coa revista cubana -dirixida por Lugrís Freire e Armada Teixeiro- 'A Gaita Galega'. En 1888, Eladio volve á Coruña. Agora si que aproveitará a ocasión e ingresa no Concello da Coruña como escribán temporeiro (posteriormente - en 1889- sería nomeado fixo e ruáis tarde Oficial Maior).

Un vento doce que apanou·follas ... ,,,,,,,

ODDDDDDDDDDDDDDDDD

. . QJ;a&rtróf> m:etra, 11ú'Véinbl'<5 aé 2001

' /9

Poucos pomo Don Eladio son tan merecen/es do recoñecemento, o de adicarlle o 'Día das · Letras Galegas', entre os homes de Letras anteriores a 1950. Dende o día da pubicadón do seu Diccionario, ó que lle adi. ~~ou- miles e miles de horas, ese día, para mo,itos, todo f oi diferente. O seu Diccionario sábeme a filloas con viño de treixadura".

Comeza as súas colaboracións na 'Revista Humorística' de Compostela, en 'El Eco de Galicia' da Habana, no xomal da Coruña 'La Mañana' (do cal, despois, sería director), así como en 1890, faino na revista 'A Monteira' de Lugo. O 28 de marzo de 1891 casa na parroquia de San Xurxo da Coruña, con Josefa Benigna Evarista Yordi Visier, moza de vinte anos. Froito do matrimonio nacerán sete fillos, Luís Galo, Arturo, Eladio, Julio, Adela, María e Mercedes. A familia primeiramente viviu na rúa do Orzán, 90 e logo trasladouse ó barrio de San Andrés (no antigo número 170). Neste mesmo ano, por maio, fanse o traslado dos restos de Rosalía de Castro ó Panteón de Galegos Ilustres, a Bonaval. Entre os actos acórdase crear un Consistorio dos Xogos Florais Galegos e por sorteo tócalle a Tui. Presidiríaos Manuel Murguía e celebráranse do 24 ó 26 de xuño. O noso vate, Don Eladio, concorre ó Certame e consegue o Premio de Honra coa obra 'Desperta'. Tamén forma parte do movemento ¡exionalista e da tertulia da Librería 'La Regional' de Eugenio Carré Aldao, coñecida de seguida pola 'Cova Céltica' e así el se compromete na loita da cidade da Coruña pola defensa da Capitanía Xeneral. De tal é boa mostra o seu poema (adicado a Xosé Soto alcalde da cidade), que se titula 'Galicia esperta'. En 1894, Don Eladio, publica o seu primeiro poemario, faino no libro 'Folerpas', editado na Biblioteca Gallega, fundada por Juan Fernández Latorre e Andrés Martínez Salazar. As súas composicións, como dixo Don Ramón Otero Pedrayo, teñen a musicalidade do sufrir galego e o ritmo dos seus moitos traballos de ganancias cativas e ningunha gloria. 'Cando sinto os xostegrazas que o látigo das ofensas zarrega sempre a Galicia, paréceme que se acerca..... ¡a horas das grandes vinganzas e a das xustizas eternas !

Tamén nestas datas aparece a súa primeira colaboración na revista 'La Tierra Gallega' da Habana, que dirixía Curros En-

riquez. Un ano despois, en 1895, forma parte do Consello de Redacción de 'La Revista Gallega' e nela publícanse as bases da 'Liga Regional Gallega', a cal créase definitivamente na Coruña en 1897 e da cal Don Eladio será vocal do seu Consello Director, que foi presidido por Salvador Golpe. No mesmo ano de 1895, Don Eladio exerce como Bibliotecario do Círculo de Artesanos (coñeci do admirativamente polo 'Circo') e para as festas dos camavais de 1897 e 1898, xunto con Alfredo de la Fuente, escriben <lúas obriñas de teatro (que se representaron no Teatro Principal de A Coruña, contan que con moito públice) e que se titulan 'La última broma definitivamente' e 'El gachó del cisne'.

En 1940 créase na Coruña a Asociación da Prensa da que f oi fundador e logo presidente

En 1904 créase na Coruña a Asociación da Prensa, da cal Don Eladio foi fundador e logo Presidente. Neste mesmo ano coróase no Teatro Principal a Curros Enriquez e na súa honra o noso vate escribe o poema 'Excelsion' publicado logo na revista Galicia da Habana. En xuño de 1905, xa seguindo a outros intentos anos antes, na Habana -por iniciativa de Xosé Fontenla Leal e logo de este convencer a Curros - crease a Asociación Iniciadora,e Protectora da Academi<! Galega. Aquí en Galicia, na Coruñ_a , sesión de formalización da Academia Galega foi na reunión do 4 de setembro de 1905 na Casa do Consulado. Os estatutos e mailo título de Real aprobáronse o 25 dy. agosto de 1906. Don Eladio figura como un dos membros

fundadores tal e como se reco11 e no BRGA,nºl. Tamén -e dende 1907- eco poema 'Caíndo, caíndo', o noso homenaxeado comeza as súas colaboracións en A NOSA TERRA (que as manterá ata 1927). O 3 de abril de 1908 celébrase na Coruña a velada necrolóxica. na honra de Curros e Don Eladio participa activamente neste acto, da mesma maneira que o fai na revista 'Solidaridad Gallega' -no número especial titulado 'Galieia' co poema 'Eles' - por mor da celebración dos centenario da Guerra da Independencia (o levahtamento na Coruña foi o 30,de maio de 1808). ~ no andar de novos premios, en 1915 e en 1916, Don Eladio consegue o do Certame de Lugo ( co poema l 'Sombras') e o de Santiago de Compostela (coa composición 'Paisaxes'). Tamén publica outros poemas nas revistas 'A Nosa Terra' (que como xa se dixo colaborou nela), en 'Suevia' de Bos Aires e no Boletín do Centro Galego de Avellaneda. O día 5 de xaneiro de 1916, o xomalista republicano Antón Villar Ponte, dende A Voz de Galieia, comeza unha campaña a favor da creación dunha Liga de Amigos do Idioma Galego. Dende esta proposta, o 18 de maio dese ano, nos locais da Real Academia, acórdase a creación da Irmandade dos Amigos da Fala. Don Eladio figurará como fundador, así como tamén, posteriormente no mes de novembro, outórgaselle o título de 'Primeiro Mestre da Fala'. El agradéceo recitando no acto o poema 'Orballeiras'. Tamén, dentro do labor de dinamización socio-cultural do noso vate, en 1917, promóvese na cidade da Coruña a formación dun coro enxebre, 'Cantigas da Terra', do cál el será o Presidente da súa Xunta Directiva e anos máis tarde nomearano Presidente Honorario. No xomal 'El Noroeste', do que sería director, un xornal dos máis importantes daquela época en Galicia, Don Eladio promove o suplemento cultural "¡Terra a nosa!', que un ano despois daríalle paso a outro, a 'Nós', con cabeceira de Castelao, no que participan as menores sinaturas daquel . tempo. Foi definido como o precursor

da revista ourensá 'Nós', así como das follas voandeiras 'Resol' e 'Papel de Color' . Tamén, en 1917, na revista 'A Nosa Terra' -coa sección 'Pintores de almas' - Don Eladio comeza a publicación de poemas nos que homenaxea a Castelao,Asorey, Sotomayor, Lloréns, Sobrino, Abelenda e a outros. Don Eladio manifesta que estes poemas formarán parte do libro 'Terra a miña', o cal non se chegará a publicar. Neste mesmo ano, por agosto, o noso vate recibe na Coruña unha homenaxe multitudinaria dos seus compañeiros do Concello, dos xomalistas da cidade, dos da Irmandade da Fala, dos de Cantigas da Terra e outros colectivos máis. 'Canto vale na Coruña arrodeuno para aplaudilo' - díxose na

Fundador da Irmandade dos Amigos da Fala, posteriormente f oi Primeiro ·Mestre da Fala

'Nosa Terra' co títufo de 'Consagración dun poeta'. En 1918, Don Eladio, polo San Froilán, no Certame Literario de Lugo, faise merecente do primeiro premio (co poema 'Alma de raza') e mailo premio extraordinario (con 'Malpocado'). Neste Certame tamén será premiado o seu veciño de Leiro, logo académico, Freí Samuel Eiján.. Nos primeiros de 1920, Don Eladio é nomeado por unanimidade, Secretario da Real Academia Galega. Polo 25 de xullo, as Irmandades celebran por primeira vez o 'Día de Galicia'. Vicente Risco manifesta que nesta data constitúese a festa nacional de Galicia. Polos días 30 e 31 de agosto do ano 20, a Real Academia Galega, no Balneario de Mondariz, recibe como académicos

a Rei Soto e a Ramón Cabanillas. Don Eladio foi o encargado de lle contestar ó poeta de Cambados. Os dous discursos recolléronse nun libro titulado 'A saudade nos poetas gal egos'. Hai que dicir que este acto da Academia , por realizarse fóra da sede da institución, fóra da cidade da Coruña, suscitou bastante polémica e que figura nos xomais das diferentes cidades galegas daquel tempo. Por outubro, .sae en Ourense a revista 'Nós', dirixida por Vicente Risco e Don Eladio, dende o principio, figura nela como colaborador. En 1923, o noso vate, publica -na colección 'Céltiga' - o libro 'Raza e terra'. Unha colección de poemas dentro da máis pura tradición dos precursores, dixo deles Vicente Risco. Neste mesmo ano, o un de febreiro, morre Manuel Murguía. Tódolos amantes e defensores, militantes, de Galicia, opinan con fervor que mal se poderá entende-la historia do nacionalismo galego sen o pulo dinamizador do Patriarca Don Manuel Murguía. O seu enterro foi unha enorme manifestación de dó. Para Don Eladio ábrenselle definitivamente os camiños da consagración. Ten nome propio e así, de seguido, as mostras. En 1924 concédenlle o Premio de Honra na Festa da Lingua Galega que se celebrou en Compostela. A obra premiada é a súa composición 'Oracións Campesiñas' . Son como oracións que se elevan das mesmas cousas, de todo canto forma este país, dicíase ·en 'A Nosa Terra'. O 9 de outubro de 1926, propoñen a Don Eladio como Membro do Seminario de Estudos Galegos (tomaría posesión en abril de 1927). O 11 de novembro de 1926, a Real Academia Galega elíxeo Presidente. As crónicas dixeron que por unanimidade e co aplauso de toda Galicia. En 1927, na Imprenta Roel da Coruña, publica o seu libro 'Oracións campesiñas' . Oitenta e unha poesías onde corren parellas a versificación <loada e sonora cos motivos sinxelos e preciosos con sabor a meles traídos do agró galego (así se definíá: este libro· en ·'A Nosa Terra')'. • · ' ··

10 /

m:abeíról) m:erra, novembro de 2001

ASNOSAS TERRAS ... E XENTES Ven da anterior Por estas, tamén se da conta da aparición do Diccionario Gallego-castellano de Don Eladio (cousa que foi para largo). Tamén o noso vate soa como representan te de Galicia na Real Academia Española e é nomeado membro do Instituto Histórico do Minbo. En 1929, pasado o San Martiño, en terras do Ribeiro, celébrase unha home-· naxe na honra D. Eladio Rodríguez González de Don Eladio. Nela é declara- · do fillo predilecto do seu pobo. "A Don Eladio, esclarecido filio da terra. O seu Ribeiro" (dicíase na placa). · Por estes anos, baixo a Presidencia de Don Eladio na Academia, propóñense.como membros a Don Ramón Otero Pedrayo, a Vicente Risco e a Castelao. No ano 1932, Don Eladio, formará parte, xunto con Bóveda, Lugrís, Rodrigo Sanz e outros, coa Presidencia de Salvador Cabeza de León, da Comisión redactora do anteproxecto de Estam:· to para Galicia (o cal sabemos, xa definitivámente, foi aprobado en referendo o 28 de xuño de 1936). En 1934, Don Eladio, por motivos de saúde, renuncia ó seu posto de Presidente da Academia e en 1937 -en plena guerra incivil- xubílase como funcionario. O Concello da Coruña nomeouno Oficial Maior Honorario da Secretaría Municipal. Xa quedaban anos para adicarse ó seu proxecto de Diccionario tantas veces anunciado e aínda non publicado. Será, da man da Editorial Galaxia, co patrocínio da Casa de Galicia de Caracas, prologado primorosamente por Don Ramón Otero Pedrayo, na coordenación de Don Francisco Femández del Riego e co interese preferente de Don Ramón Piñeiro, coa colaboración dos homes e mulleres de Galaxia daquel tempo, en tres tomos, un en 1958, outro no 60 e outro no 61, reimpreso no 80 e agora outra vez neste ano ó que se lle adican as Letras Galegas ó noso vate de San Clodio, Don Eladio Rodríguez González, quen, o 14 de abril de 1949, finou na Coruña. Os seus restos repousan no cemiterio coruñés de San Amaro xunto con ben deles dos seus compañeiros de tantos anos en proxectos de dignidade para Galicia.

A VIDA DE

....... -

··'

E!.A!J!O RO!JR/6V'EZ GO#ZA!.EZ

Como expresa o profesor Don Xesús Alonso Montero: "Poucos como Don Eladio son tan merecentes do recoñecemento, o de adicarlle o 'Día das Letras Galegas', entre os homes de Letras anteriores a 1950. Dende o día da publicación do seu Diccionario, ó que lle adicou miles e miles de horas, ese día, para moitos, todo foi diferente. O seu Diccionarioremata o profesor- sábeme a filloas con viño de treixadura ".

LIBROS... A historia escríbese de noite gañou a XIII edición do Premi9 García Barros. O premio foi entregado nun acto institucional

Bieito Iglesias

AHIS'IDRIA ESCRÍBFSE DE NOITE

.... .,

, ··

Bieito Iglesias conseguía caa súa novela A historia escríbese de noite a XIII edición do premio de novela Manuel García Barros. O escritor recollía o seu premio -dotado con un millón e medio de pesetasnun acto institucional que se levaba a cabo na Estrada a primeiros de novembro. A historia escnbese de noite é unha novela na que unha revista encarcárgalle ó protagonista a confección dunha rep ort ax e sobre o mundo da prostitución en Galicia. Este é o punto de partida des.ta novela saudosa, pero chea de vida e humor, na que Bieito Iglesias nos ofrece un retrato literario, á vez elexíaco e grotesco, da Galicia actual.

UNHA VOZ... MARYISAURA O/impío Arca Caldas A última publicación de Olimpio Arca, editada pola Asociación d,e Fillos e Amigos da Estrada. E a vida de Isaura

Víllaoz Pereiras, conecida ar- Os signos, as mudanzas tista liríca que naceu na Estra- Xoan Blanco Valdés Este é o título do último lida o 28 de outubro de 1897, fina do miiiiar Vicente Villaoz e bro de Xoan Blanco Valdés da estradense Pilar Pereiras editado pola Deputación ProSoto. Esta nena estradense, co vincial de Pontevedra, dentro tempo, convertirase nunha co- da colección "Tambo" de poetizada .artista nos escenarios de sía. Foi presentado o pasado toda España, chegando a estre- día 22 de novembro no Recreo ar coa súa voz, obras dos máis Cultural, e no acto o autor, que aplaudidos compositores do estaba acompañado polo xomalista da TVG Luis Rei Númomento. Todo un percorrido pola vi- ñez, destacou a súa necesidade da artística daqueles anos, de ofrecer mediante o feito poacompañado do fondo coñece- · ético recordos, dúbidas e desemento dé todo o que estaba a xos que non atopan fácil respasa{ antes e despois nás no- p os ta. Xoan Blanco , que sas terras. Un libro pois, de dedicou este libro ós días auinexcusable lectura para quen sentes, ás voces case imperda Estrada queira saber, coñ_ecer e disfrutar.

O ANO DAS MIMOSAS Xosé Luna Sanmartín O ano das mimosas editado por Edicións Fervenza, co patrocinio do Concello da Estrada, é un conto para nenos ambientado no máxico mundo de Liripio e baseado na lenda das súas campás que fan alonxar os tronos. O mundo infantil e as historias de avós, que tan ben recoñece o autor, vense ensalzadas polo manexo do léxico infantil e as ilustracións do noso ben querido Pac9 Lareo. Ternos perante nós ·pois, un mundo nunha historia, ou unha historia coma un mundo para encantar a grandes e pequenos que queiran saber máis das nosas lendas deixándose levar pola imaxinación dun mago da palabra, apelidado Luna.

ceptibles estréase como poeta nunha obra que a pesares de ser a sua primeira experiencia no mundo do verso, reflicte a madurez no pensarnento do poeta. Faise perceptible ó mesmo tempo a vitalidade da pluma, herdada posiblemente por quen é con certeza, sóbriño neto e de Roberto Blanco · Torres. OS FAROS DA COSTA DA MORTE Xosé Mª Lema Suárez Manuel Vilar Álvarez A máis recente publicación do historiador e mestre da Estrada dedicadas á Costa da Morte. Primeiro foron Xacementos Megalíticos, logo os Pazos e agora este libro no que se rexistran e documentan os faros do país e que moi proximamente será presentado na Galería Sargadelos da Estrada

/ 11

-crrabeíróis -crrerra, novembro de 2001

·n lembran

a de Ca¡ ada Vázquez Adolfo Cabada Castro *

i Xesús Alonso Montero no seu "Estudio" introductorio á reedición do volume de versos "Vagalumes" feíta no ano 1989 que o seu autor, Xosé Manuel Cabada Vázquez, era "descoñecido pola clase 'política' do noso país e por unha boa parte da clase ilustrada, só un número moi pequeno de 'lletraferits' tiña noticia, unha certa noticia', da súa existencia." E iso foi así, entre outras cousas, fundamentalmente, pola censura, de todos coñecida, aínda que non por todos persoal ou existencialmente realizada, que supuxo a guerra civil española, que estalou a pouco máis de tres meses do seu pasamento, co réxime autocrático xurdido dela. Un réxime que -como indica Isaac Díaz Pardo (filio do que foi gran amigo de Cabada Vázquez, Camilo Díaz Valiño)- "sobre todo na Galiza, secuestros á memoria histórica". Pero foi un grupo de "bos e xenerosos" estradenses os que, despois de conseguir .o traslado das súas cinzas desde o cemiterio de Linares, non deixaron de facerse presentes, ano tras ano, arredor desta súa segunda e definitiva tumba, en cada cabodano da súa morte, cunha sempre emotiva ofrenda floral ó poeta. Á Asociación de Fillos e Amigos da Estrada, correspondeulle o mérito de ter levado a cabo a mencionada reedición de Vagalumes e hoxe é o Concell.o de A Estrada quen, como acaba de predicar Manuel na emotiva Misa que remata de se celebrar, se honrou en realidade a si mesmo, ó ter unanimemente aprobado honra-la figura do poeta das terras da Estrada durante este ano 2001, centenario do seu nacemento e primeiro deste século que estamos encetando. E foron os seus familiares máis achegados, testemú.ñas privilexiadas ·da súa cúrta vida, seus país (os avós de Barro), seu sobriño Xaime (o que era para o poeta, na poesía "¡Irrnanciña!", o "anxeliño" que lle lembraba a súa irmá Emilia), seu irmán Per- · fecto e súa dona Palmira (meus país) os que acecharon con amor e mesmo devoción o recordo da súa faciana humana e nola souberon transmitir ós que non tivemos a sorte de coñecelo en vida pero aínda sentimos o orgullo de chamarlle tío Pepe, cando falamos del. Eu quero, no meu nome e no dos seus familiares, moitos deles aquí presentes, agradecer a cantos fixeron, fan e seguirán a facer todo o posible por manter vivff e dar a coñecer cada vez máis e mellor a figura e a traxectoria vital dun mozo estradense que na súa actividade política e literaria, tivo sempre a Galicia como obxectivo e paixón fundamentais. Coido que é importante para o devir social, cultural e político de Galicia estas achegas ó noso inmediato pasado para, dese xeito, sabermos onde estamos e en qué grao nos debemos a persoas, aparentemente sen importancia, e que, sen embargo, loitaron por unha Galicia nova.

¡Moitas gracias! Pra responder ós vasos agasallos eu non atopo Jalas, e ándanme alá dentro da cabeza en revolta xuntanza ideas e conceptos, que n 'acerto a pólos por seu arde. E rta i-alma ~nto tal que unha morna vaguedade, . unha.4ozura soave e degarada, que o meu ser todo envolve e ó corazón sulaga de ledicias nun mar que non ten • fondo:· Pra min será esta data, ó longo do camiño dos meus días, como a pedra miliaria, na que con letras de ouro gravarei vasos nomes. E a xornada de hoxe hei gardar no meu libro de notas como ilustrada páxina, como estampiña sagra de recordos, como ardente pregaria, que o vaso agasallado terá de erguer da Greta á Virxe amada por vós, e polos meus, e por Galicia:

Hai pouco -ruáis dun mes, na primeira sell1ªna de decembf..o pasado, tiveri ocasión de entregar persoalmente en Buenos "Aires, nos locais do Centro Cultural do Partido da Estrada ó seu Presidente, un ex,emplar do libro Vagalumes logo de ler para un fato de amigos alí reUnidos a poesía titulada "A fonte das meigas". Xosé Manuel Castelao Bragaña, alí presente e que nos serviu de cicerone naquela emotiva tarde, tamén quixo deixar constancia do seu coñecemento do poeta recitando de memoria, con emoción de emigrado, unha estrofa da poesía "A Galicia" e que eu quero recordar aquí co máis profundo e íntimo desexo de que mellore a situación grave pola que están a pasar moitos galegos, irmáns nosos, na outra beira do mar.. A G;1.LICIA

Tanto che quera, Galicia, tanto cariño che teiño, que morro se é que estou lonxe do teu colo feiticeiro. Fóra de ti, cera amada, vivir non pode o galega, como non pode vivir sen agarimos o nena.

Ti atraes ó teu regazo, de amor e ternuras cheo, a tódolos que mamaron o leitiño dos teus peitos; ós que ti acobexache no teu colo, de pequenos, e aqueles que acalentache co alentiño dos teus beixos. Por ti, de lonxanas terras, sospiran, meu chan galega, aqueles que te deixaron por mor de buscar sustento; os que en ti, cando rapaces, a xogar adeprenderon e viran en ti do sol os resprandores primeiros; os amantes dos teus campos, de louzanía cubertos, das outas cumes dos montes, palas chorimas marelos; da amenidá dos teus vales, da maxestá dos teus tempros, a onde as nais van por rezar polos fiflos que perderon; do marmurar das fontelas, do encanto dos teus regueiros, que por montes e campías escorregan cantareiros, das túas fermosas praias, nas que batisca o ouceno, e do cantar dos teus bardos e poetas, que os seus versos esquirben no teu Jalar tan meloso, tenro e meigo ...

pala innanciña santa, que, ó frolecer cal /rol, polo curisco con bico ¡al! de mortefoi bicada; por Doriña e sua nai; d,e meus avós palas fuxidas afmas; polos vellos amigos que souperon enxoitar algún día as miñas bágoas, e por car¡_tos agora aqúí_me escoitan Galicia, nai cariñenta, e coa súa presenza me honran e agasallan; non sei que tes no teu seo, pois é imposibre que poida pala Galicia ceibe lonxe de ti o galega con libertade sagra, vivir, sin que da saudade por tódolos valentes loitadores que forman nestos tempos-a cruda morriña... no seu peito non sinta a enfermedá zadá que o leva á cava mesmo. dos escollidos bos e xenerosos que loitan pala Terra e pota FaTanto che quera, Galicia, ta; pala Fe que nos trouxo a· Santo tanto cariño eu che teiño, que morro se é que estou lonxe Apóstol que en Santiago descansa; do teu colo feiticeiro. polo sustento e o ben dos nasos Os apuntes da curta pero incarpos, tensa traxectoria vital de Cabada ¡polo sustento e o ben das nasas · almas! ... Vázquez acaban de ser magnífiPolo vindeiro adiante · camente esbozados na homilía que hai pouco pronunciou quen camiñarei decote coa lembranza desta xornada ardendo no meu hoxe mais sabe dela: seu sobriño e meu irmán, Manuel Cabada peito Castro. Tempo haberá, ó longo con roxas laboradas. diste ano a el dedicado, nos difeMais para agradecer tanto agarentes actos que de seguro se cesallo lebrarán, de ilos analizando polo n 'atopo agora/alas, miúdo. e érgome, confuso e avergonzaDeixádeme agora, que remate do, · como antre xente extrana, coas verbas que o propio poeta pronunciou , segundo deixou sin achar outra causa que decirconstancia escrita en Vagalumes, vos, "con motivo - escribe o poeta máis que estas dúas verbas: ¡ ¡Moitas gracias!! dun inmerescido agasallo adicado polo rol das miñas boas amistades": *Discurso pronunciado o 14 de xaneiro de 2001

12 /

UJ:;abeíróg m:erra, novembro de 2001

Manuel Cabada Castro *

"Hai diversidade de dons, pero un mesmo Espírito. Hai diversidade de servicios, pero un mesmo Señor. Hai diversidade de realizacións, pero un mesmo Deus, que é quen realiza todo en todos. A cadaquén dáselle a manifestación do Espírito para o ben común" (lª Carta de S. Paulo ós Corintios, 12, 4-7) Moi queridos veciños de Codeseda, estradenses, e amigos todos: O concello de A Estrada honrouse en realidade a si mesmo ó ter unanimente aprobado honrala figura do estradense, Xosé Manuel Cabada Vázquez, filio desta parroquia de Codeseda, durante este ano 2001, ano primeiro do novo século que acabamos de estrear e primeiro centenario do nacemento do poeta homenaxeado. Paréceme así mesmo moi axeitado que o primeiro acto oficial desta anual celebración teña lugar nesta antiga e artística igrexa de Codeseda, que acolleu ben axiña ó nena Xosé Manuel no mesmo día do seu nacemento e que o volveu a acoller no seu adro en 1962, co gallo do traslado das 'súas cinzas ó cemiterio

parroquial no ano 1962. Xosé Manuel recibiu coas augas bautismais o seu nome no mesmo día en que por primeira vez respirou os "airiños, airiños, aires" deste val de Codeseda. Velaquí o que se nos di no libro de bautizados desta parroquia: "En la Iglesia parroquial de San Jorge de Codeseda, distrito municipal de La Estrada, en la tarde del día seis del mes de diciembre, año de mil novecientos uno, yo Dn. Manuel Eirín Cadavid, coadjutor de ella, con licencia expresa de D. Agustín Salgado, curn párroco de la misma, bauticé solemnemente, puse los santos óleos y por nombres José Manuel, a un niño que nació por las tres de la mañana del mismo en la aldea de Barro, hijo legítimo de Manuel Cabada y María Josefa Vázquez de esta vecindad en dicha aldea y oriundos el primero de la de Marcen/os y la segunda de la misma de Barro. Abuelos paternos: Antonio Cabada y Josefa Prieto, vecinos de la dicha de Marcen/os de ésta y oriundos el primero de la próxima de Santa Marina de Rivela y la segunda de la propia de Marcen/os. Matemos: José y Manuela Gil, vecinos de la de Barro y oriundos el primero de ella mis-

ma y la segunda de la inmediata de Santo Tomás de Quireza en el distrito municipal de Cerdedo. Fueron padrinos los referidos abuelos maternos". Como vedes, Xosé Manuel naceu para o mundo e para a fe cristiá nun mesmo día e estes seus dous amores conformaiano en realidade de por vida. Con dezasete anos encarníñase cara á cidade compostelá para inicia-los seus estudios no Seminario; alí profundiza o xove seminarista nas Humanidades, na · Filosofía e remata o seu primeiro curso de Teoloxía. Pero o mundo, a vida, a realidade humana e social da súa terra aguillóano, exercendo unha fonda atracción sobre el. Xosé Manuel abandona entón os seus estudios eclesiais, tardando catro anos en volver de novo ó Seminario compostelán, que por entón tiña a categoría de Universidade Pontificia: alí exercía a súa docencia, entre outros, o sabio cóengo Anxo Amor Ruibal. Nestes anos de ausencia intensifica os seus contactos coa sociedade e coa política galeguista, que iniciara xá en Santiago coa súa asistencia a diversas asambleas das "Irmandades da Fala".

AITTOM!!!I GESTOSO

RADIO ESTRADA 107.7 Líder de audiencia na nasa comarca..... 8 de cada 10 estradenses escoitan RADIO ESTRADA ..... Está. de MODA

Pero os estudios teolóxicos e nillas e outros cinco máis, a dea cidade compostelá atráenlle ta- claración do 25 de outubro de mén fondamente e vén a retomar 1931 que leva por título "Afirno curso 1927-28 os interrompi- mación Católica dun Grupo de dos estudios, aínda que ó tempo Nacionalistas". Nela pedían os estudia e conclúe as carreiras de asinantes, entre outras causas , maxisterio e Filosofía e Letras que non se levase a efecto a in(sección de Historia). Neste tem- xusta resolución do goberno repo é secretario e amigo íntimo de publicano sobre a disolución da Amor Ruibal, exercendo ademais Compañía de Xesús e a nacionao cargo de preceptor dos "Nenas lización dos seus bens. Os asíde Coro" da catedral. nantes (entre eles Cabada VázSen embargo, no ano 1931 quez) insistían na necesidade de Cabada Vázquez ten que se deci- salvagardar as lexítimas liberdadir entre a continuación da súa des relixiosa, de ensino, etc., que carreira eclesiástica que o levaría con tales decisións parlamentaxa case inmediatamente ó minis- rias corrían perigo de verse socaterio sacerdotal e a dedicación ó vadas. Pero se o político de Codeselabor directamente político, no que levaba xa anos inmerso. De- da loitou neste senso con decicidiuse finalmente por isto ulti- sión e indubidable compromiso a mo, pero de maneira responsable pro! das liberdades, non foi mee sen abandonar en modo algún nos esixente no que toca á xustias súas ben asentadas crenzas re- za social. Os xornais da época falixiosas. É así como neste mes- 1an, por exemplo , das súas mo ano figura xa como vocal no importantes e decisivas intervencomité provisional da "Agrupa- cións na asemblea fundacional ción Nazonalista" de Santiado Partido Galeguista en rego, como orador e arenlación coa política fisgador político na cal do programa do partido, que el gran concentración acadou modificívica do 25 de xullÓ e como car nun senso activo participrogresista. pante na asemAs súas problea fundaciopostas foron de feito renal do Partido ferendadas Galeguista en e aprobadas decembro do mesmo ano. co aplauso e Como canse- · a ovación dos cuencia da súa asembleístas. Destas esixenfonda formación cias éticas non estahumanística e relixioba ceibe tampouco nasa, a súa actividade polítitural mente a súa propia ca e educativa como galeguista e profesor ou director de diversos profesión de ensinante e educacentros educativos ten sempre un dor, tal como se amasa nas súas decidido senso ético, comprome- intervencións escritas na interetido coa Jiberdade e coa xusticia sante polémica sobre a función social, elementos estes que el vía dos mestres que se publicou no claramente en conexión coa sua xornal estradense "El Emigrado" fe relixiosa. É así como hai que nos anos 1929 e 1930. Cabada ver a súa simultánea preocupa- Vázquez avoga alí pala reponsación, por unha banda, pala cultu- bilidade profesional e pala plena ra, a lingua e a liberdade da súa e dedicación dos mestres a tan imnasa terra, Galicia, e, por outra e portante e trascendental tarefa a un tempo, polo respeto ás liber- educativa. O dita ata aquí sobre Cabada dades políticas e relixiosas e pala promoción das capas sociais Vázquez poderá resultarlle novo máis desfavorecidas, labregos, ou descoñecido a máis dun de emigrantes, etc. vós, porque a faciana política da Unha mostra disto pódese ver súa personalidade quedou medio · no feito de ter asinado el, xunto soterrada, en boa parte debido ós con Risco, Otero Pedrayo, Caba- · acontecementos políticos ocorri-

/ 13

\ll:abeíróg \ll:erra, novembro de 2001

dos despois da súa temperá morte no día 2 de abril do ano 1936, xa que só poucos meses depois estoupou a guerra civil. En calquera caso, coido que é preciso aprender a ver a Cabada Vázquez non só como poeta senón tamén como comprometido educador e político. Dito isto, non hai dúbida de que o noso homenaxeado é un gran poeta e, coma todo bo poeta, é un creador, isto é, un transformador e dignificador da realidade por medio da palabra, da escritura poética. Algo así como a auga da voda de Caná transformada en viño. Deste xeito o noso poeta soubo dignificar e elevar a unha categoría artística a vida sinxela e ordinaria, tantas· veces esquecida ou postergada, das nosas xentes galegas: os seus anceios e esperanzas, as súas dores, as súas festas, as súas loitas ... Coma Rosalía ou Curros, o noso poeta acada tamén nas o texto do programa " pra que os lectores dos seus poemas exempro -dise alí- dos demais se sintan neles reflectidos e en- pobos e pra satisfazón dos que grandecidos. A escolma de ver- tiveron acordo tan patriótico", sos recolleitos no seu poemario antepoñendo a Redacción da reVagalumes é así todo un reper- vista ó texto do programa estas torio das variadas e íntimas ex- eloxiosas frases sobre a parroperiencias da vida humana, es- quia de Codeseda: pecialmente da vida labrega das "Con ademiración e lediza renosas pequenas parroquias rurais. A poesía é <leste xeito para cibimos hoxe o programa das o poeta de Barro unha maneira festas a San Mauro adicadas no máis de exerce-lo seu labor po- pobo de Codeseda. Dixemos con lítico e da súa loita pola xustiza, ademiración e lediza e aínda popola liberdade e pola diginidade deriamos engadir que con entudas persoas. siasmo fervente. Foi, sen dúbida, unha feliz En verdade, a cousa non pode idea dos meritorios organizado- ser máis fermosa. Unha vila nosa res <leste homenaxe ó poeta de escolle a nosa fala pra am~nciar Codeseda o vencellar este pri- unha festa que tamén é nosa. Uns meiro acto coa festa de San Mau- versos axeitados ó caso p1restan ro . . diño marco a cadro tan maestro". Cabada Vázquez foi, en realidade, un adiantado da utilización Os versos aceitados que figuda nosa lingua nas festas popula- raban no programa eran da autores. Xa no ano 1927 (hai agora ría de Cabada Vázquez, que alsetenta e tres anos) mandou á gúns días antes da festa de San Redacción da revista "A Nosa Mauro os publicara previamente Terra", órgano das "Irmandades no "El Emigrado". Así soan os da Fala", o programa das festas versos <leste festivo poema (non da Grela dese ano, redactado se- recolleito en Vagalumes); que leguramente por el. Nas páxinas va como título O San Mauro de de "A Nosa Terra" indícase des- Codeseda: pois que é unha "novedade, o "O que do reuma feito de estar todo d escrito en sandar quixera, galego", engadíndose aínda : veña ó San Mauro "Alédanos infinito o feito patriótico que honra aos paisanos de de Codeseda. Codeseda e ogallá o seu exem· Vellas e vellos, pro teña imitadores en toda Galicia". Pouco despois, no ano nenas e nenos, 1930, compón tamén en galego mozas e mozos, Cabada Vázquez o programa da vinde correndo. festa de San Mauro e envíao así Ricos e probes, mesmo á revista "A Nosa Terra". Co título Unha vila exemprar sans e doentes, (que se refire a Codeseda) a rechegade axiña vista reproduciu nas súas páxie sen deterse.

Axencia de A Estrada

e arredou á praia as dornas, as probes dornas peixeiras, trocando bágoas e choros, · magoas dores e tristezas en sorrisos e alegrías, bicos, caricias e apertas, levando a paz e o amor os fogares e ás concencias ...

¡Xa os automobles chegan lixeiro.s, acugulados de forasteiros! ¡Que de presentes tran para o Santo! ¡Que de portentos e de miragros!... Toca, gaiteiro, leda alborada, que a festa de hoxe ha ser sonada. Onse os foguetes . e mailas bombas, e a xente toda troula que troula. ¡Ala, mociños, vellos e nenos, cara ó san Mauro vinde correndo! Veredes cousas que han de admirarvos. Se non é certo... , ¡rápenme os diaños!"

Como a mediados de xaneiro Cabada Vázquez atopábase en Santiago, trasladouse para a festa de San Mauro desde alí ata Codeseda acompañado polos compañeiros e amigos da Universidade Pontificia compostelana Santiago Fernández García (o encargado do solemne sermón da festa), Casimiro Cubela e Secundino Cortizo. O entón Presidente da Comisión _d e festexos, Manuel Graña Górriez, amosará posteriormente o seu agradecemento en "El Emigrado" al "entusiasta Sr. Cabada, a quien debemos -indica el no xornal-

mucha colaboración". Como participante desde rapaz nas festas da Virxe da Grela, non podía menos de dedicar tamén algúns dos seus versos á ela, tal como ocorre xa no poema ¿Non te lembras?, escrito polo poeta cando tiña soamente vintedous anos: "¿Non te lembras da romaxe da santa Virxe da Grela, na que ti tódolos anos estrenabas "en oferta" un traxe e mais uns zapatos? ¿Non te lembras ? ¿Non te lembras do día sete no que -os santos, en ringleira, rubían nas súas andas a costa que á Ermida leva só por mor de ve-la Virxe ? ¿Non te lembras ? ¿Non te lembras cal do monte ó outo salíalles Ela e agardábaos cabo a Cruz onde eles a reverencian, por diante dela pasando? ¿Non te lembras ?"

Nosa Virxe dos homildes, nosa Santa mariñeira, que, cal lumioso faro, na túa ermida da Grela te ergues cara ó mar de Arousa, garimosa e satisfeita, coa sorrisa afror de beizos e a miradiña serena deses teus olliños meigos, olios de nai cariñenta que nos quer e aloumiña, que nos bica é arreconchega escontra do momo peito, nos arrola e adormenta ... nosa Santa, nosa Reina, que no escuro mar da vida á deriva imos, sin velas; azoutados polos ventos das tentaciós que nos cercan, polas olas enritadas, polo mar que se enrabecha Doce e adourada Naiciña, nosa Señora da Grela, guíanos a porto salvo, lévanos á praia, leva; sexa teu manto real das nosas dornas a vela, teus olios e teu sorrir, faro que a roita alumea ás probes almas que dudan envolveitas pola néboa; móstranos, doce refuxio, nos teus braciños de Reina ó filio das tuas entranas, ó Neno Dios; fai que vexan seu sorriso loumiñante nosas almas mariñeiras; roga por nós, nosa Santa, ora e na hora derradeira. ¡Por algo es porto seguro!, ¡por algo es do mar estrela! ...

Cando o xove poeta, con só 34 anos de idade e cinco despois da composición <leste poema, morre lonxe de Galicia, seguramente foi neste intre a Virxe da Grela "porto seguro" para a "dorna,, da súa "alma mariñeira".

Pero onde o poeta mostra con máis intensidade a súa religiosa devoción á Virxe da Grela é no seu amplo poema Nosa Señora da Grela, recitado pola nena Celia Iglesias Teira <liante da imaxe da Virxe no día da súa festa, o 8 de setembro de 1930. Velaquí algunhas das estrofas:

Xosé Manuel Cabada Vázquez é así para todos nós un verdadeiro exemplo .de vida plena, fiel a un tempo os seus ideais políticos e á súa fe religiosa

Á Santa da Grela van para caír diante de Ela de xionllos, agradecidos, e rezarlle coas mans dreitas á que sosegou os mares, calmou os ventos, e á terra guiou os barcos que a roita na noite escura perderan,

¡Que este primeiro ano do século XXI, dedicado con xen¡;rosidade e altas miras polo noso Concello estradense á lembranza da súa figura, sexa para todos nós unha boa ocasión para imitalo na súa enteireza e para agradecerlle o seu labor.

POMPAS FUNEBRES TANATORIO

. Figueroa de Arriba -Telfs. 57 37 43 - 57 24 06 - (57 28 43 - Servicio Permanente) - Fax 57 22 50 - A ESTRADA

...--.

_....

-14 /

UJ:abeírós UJ:erra, novembro de 2001

O CULTURA

Xosé Manuel Cabada Vázquez Obra completa e outros escritos

Fundación Cultural da Estrada, dentro do seu programa de divulgación, e logo de crearse o servicio de publicacións dedicado a recuperar a memoría dos nostM a través tltM seNs libros, emprendeu un proxecto de edición ·que culminaríá con este libro no ~ue se recolle unha edición, introducción e notas de Manuel Cabada Castro.

¡ i

Portada do libro editado pola Fundación Cultural da Estrada

...

Francisco Rozados 'Rochi' gañador do premio de xornalismo M. Reimóndez Portela

Francisco Rozados, colaborador de primeira hora desta revista, dinamizador cultural da nosa comarca e coñecido entre todos nós como agarimoso alcume de "Rochi", vén de rematar un ano que se lle deu por ben afortunado. Así, no mes de setembro recolleu o premio de xomalismo Manuel Reirnóndez Portela, organizado pola Fundación de Exposicións e Congresos da Estrada pola aportación do seu traballo de promoción da lectura, publicado no seu día en La Voz de Galicia. O premio, foi entregado o venres 14 de setembro, no transcurso da Feira do Moble de Galicia, coa destacada in-

· tervención como sempre dun _mantedor de luxo que nesta .'~'ocasión foi o Dr. Xesús Carro .Otero: • Pero, este ano, o Comité de Seguimento do premio, presentou tamén un volume a historia das cinco primeiras edicións do Reimóndez Portela nun valioso volume que recolle obras premiadas, discursos de mantedores e fotografías das entregas, mesas redondas que se celebran durante o ano encol da medicina rural e das medallas M. Reimóndez Portela. Este volume, atópáse a disposición de todas aquelas persoas que o precisen na Fundación de Exposicións e Congresos da Estrada - Zona Deportiva s/n 36680 A Estrada. Pero -sobre a figura do gañador, Francisco Rozados, diciamos ó principio o "annus mirábilis" que lle supuxo o 2001 , pois meses despois chegaba a noticia de ter gañado o premio de narrativa Camilo José Cela, así como a concesión do Leader Plus para a ADR Montes, do que durante tantos anos vén sendo impulsor e traballador. Así pois cabe felicitar grandemente a un autor que dende Forcarei nos achega a toda a Terra de Montes o seu enxeño e a súa creación.

REDACCIÓN É esta a primeira publicación levada a cabo pola Fundación Cultural da Estrada, no ano do centenario do poeta de Codeseda. Constitúe un rigoroso estudio da vida e obra de Cabada, pois inclúe unha introducción con contextb bibliográfico, toda a obra poética do autor, tanto a galega, a castelá, como a traducción de poemas, e a súa obra en prosa que abrangúe as colaboracións en revistas e xornais, traduccións de textos relixiosos ó galego, así como do grande mestre Amor Ruibal, e extenso epistolario do seu tío

recompilado polo mestre de Comillas. Constitúe este libro un rigorosísitno estudio da traxectoria tanto humana como creativa dun home que nacido en Codeseda chegou a constituír un alto baluarte da intelectualidade galega e galeguista do momento, antes de que a morte o sorprendese precozmente ós 34 anos cando era director do instituto de Linares (Jaén). O libro, foi presentado no medio dunha gran expectación na Sala de Exposicións Varela Buxán, co presencia de Manuel Cabada Castro (autor), David Otero (moderador), Manuel

Cabo Rey (coñecido de Cabada Vázquez), Avelino Pousa Antelo (coñecido de Cabada V ázquez), Alfonso Varela Durán (Presidente de Fillos e Amigos da Estrada) e Manuel Fragoso, ilustrador da portada e deseñador desta obra que está á venda en librerías, e pode solicitarse á (Fundación Cultural da Estrada, Avda Benito Vigo 104 36680 A Estrada). Presentación que foi todo un éxito e que significou un recoñecemento ó poeta de Codeseda por parte dos homes e mulleres da súa comarca que abarrotaban a sala de conferencias do Teatro Principal.

/ 15

m:abeírós m:errn, novembro de 2001

Homenaxeós Airiños da Ulla <(

'O o:: <(

o z

'¡::

L.!.l ...J

Así foi, se algunha manifestación houbo nas nosas terras que · levase o nome e a cultura <leste val ó redor do río, eses foron os portista de Bastida, traía moitas Airiños da Ulla. Unha forma- contratas co de andar polo ción que naceu da unión de mundo adiante, e así chegado o xentes de Berres, Orazo e Rio- día, co traxe tradicional por bó e que se formaba de dúas abrigo e os instrumentos por fegaitas, dúas requintas, tamboril rramen ta, chamaban a anqar e bombo. monte aITiba ou val abaixo para Dese equipo de cinco ou dicirlle cos sons á xente daqueseis compoñentes que levaban las terras que chegara o música sabida de rutina para to- día da festa. . car alomenos dous días segui-_ Os gaiteiros, que todos, formaron parte Juan Igle- caban todo o día por 75 sias Calveiro (bombo), Pepe de ou 100 ptas, quitaban Orosa (gaita), Eugenio Portes máis soldo que calque(caixa), Baltar (requinta), Luis ra obreiro daquel tempo de Henrique (gaita) e Pepe da e acompañaban na festa Estrada (gaita). de mellor gana a unha Foron tempos de percorrer banda que a unha ortoda a franxa oeste de Galicia, questra, pois non tiñan de Vigo a Compostela; da Pás- por norma nin por guscua de Padrón a Camanzo ou to tocar arriba das dúas do Santiaguiño de Tomonde a da mañá, costume pouRibeira, as súas gaitas fabrica- co seguida polas festas das por García de Riobó leva- de hoxe. Hoxe, é testemuña ron durante case medio século as nosas alboradas, xotas, rum- desta formación Juan Iglesias bas e muiñeiras por toda a xeo- Calveiro que xunto con Pepe da grafía galega. · Estrada, anda ó redor dos 80 Nos ensaios, Pepe da Estra- anos, é seguen añorando as roda quitaba as pezas por compli- marías dos Airiños da Ulla os cadas que fosen, e de contado seus ilusionados ollos ilumíera seguido polo resto do gru- nanse un pouco máis cando po. Pepe, que tamén era trans- _ mostran ós visitantes os mei-

•

Airiños da una en formación

randes tesouros das súas vidas, o seu bombo de parches de pel, o gorro de poñer á cabeza ou -o chaleco dos Airiños da Ulla. Para Juan Iglesias Calveiro, fiel testemuña do que foi aquel grupo e aquel tempo, voz clara· de cantar cantigas, _acompañado

no corazón Para eles o recoñecemento de toflo o val dun que leva o nome do río que nos une, pois a súa memoria lembraranos de onde vimos e axudaranos a atopar ,o norte cara onde queremos ir. Os ~riños da ~lla, que des-

por gaitas e requintas, quixeramos revivir os reices que comezaban en Vista Alegre ás tres da tarde, baixaban a Riomao e remataban ó outro día en Castrotión. Quixeramos tamén revivir eses tempos de xuventude e de'andar de rumba' ó redor dunha gaita, unha xerra de viño e das mozas que por alí pasea- ban e admiraban ó garrido bombeiro e ó lanzar gaiteiro, tan elegantemente vestidos, que aínda por riba sabían cantar no máis meloso verbo da nosa terra. Quixeramos revivir tamén as actuacións nas festas das flores ou na Páscua de Padrón ... pero o tempo non pasa en balde e nós non podemos máis que hoxe deixar constancia unha vez máis, a aqueles homes, finos da Ulla que levaron os seus aires con Galicia no seu pucho, que é tanto como dicir que levaron a nosa idea de Galicia na cabeza e a nosa música da una

pois de multitude de compoñentes, foron, con Juan, seis homes ilusionádos no amor á terra e á xente que nela se dá, seis homes que levaron con galanura a Galicia na cabeza -e a una no corazón.

note este numero

' 986 57 33 33

¡..-.e ogallá nunca teña que chamar¡ &@lfülL!J~&©O©lM [Q)~ IW©!LlL!J[N]u&lfüO©~ [Q)~ ~lfü©u~©©O©lM ©OIWOIL Wl& ~~ulfü&Wl&

-.::::---

":' ~ 16 /

.:crr:abeírós :cri::erra, novembro de2001

1926: Mario Blanco Torres, trada no 1942. O sogro de Macoa súa familia, trasládase á rio, Luis Valdés Martín, músico Estrada para exercer o cargo de de profesión, foi, na práctica, o secretario do xulgado munici- fundador da Banda de Música pal. Dos sete irmáns Blanco · Municipal e o seu director deiFuentes (Segismundo, Felisa, ca a súa prematura morte en Mario, Carmiña, Rosa, Pedro e 1947. Unha irmá de Carmen, José) seis naceron en Cuntis e María Luisa -casada co irmán José naceu xa na Estrada. Da maior de Mario, Segismundo-, boa e rápida i ntegración de foi a organizad<;mt da Mas¡¡. CoBlanco Torres na vida social e ral Estradense. cultural da Estrada dá idea o - Exercendó o Maxisterio en seu fondo vencello co Recreo Baloira, Mario Blanco ·decide .Cultural: en 1930 é elixido Pre- · iniciar os estudios de _Dereito, sidente, secretario en 1932, 35 carreira ná que se matricul¡:¡ inie presidente de novo en 1942, · cialmente por libre. Os.dous úl.. 46 e 47 (l). Estudio do Bacha- timos cursos fíxoos xa na Unirelato no Colexio Inmaculada versidade, residenciado nimba Concepción- Fraguas. famosa "fo nda" de entón , a Sinfo, onde tesidían ou tro s 1928-36: Pasa moitos veráns moitos estudiantes-da mesma en San Miguel de Lores (con- quint¡i (entre eles Manuel Docello de Meaño, cabo de San- campo Pego). xenxo) cas do seu tío Germán, dende 1915 párroco da fregue- 1949-50: recén rematada a casía. Mario Blanco mantivo co rreira, traballa de pasante no seu tío Germán vencellos emo- bufete coruñés do avogado , tivos moi fondos, ata o punto curmán de Vicente Risco, Semoi probable de ser as tempa- bastián Martínez-Risco . De das transcorridas na súa com- marcada tendencia galeguista, paña un dos alicerces da súa Martínez Risco (don Sebastián personalidade. Mario Blanco ou, agarimosamente, don Basmantiña vivas no. recordo moi- tián para Mario Blanco) foi elitas lembranzas da casa de Lo- xido presidente da Real Acaderes, onde acudían con frecuen- mia Galega en 1963 e baixo os cia Roberto Blanco Torres, seus auspicios creouse o Día xunguido ó seu irmán cura Ger- das Letras Galegas, adicado nemán -malia as distancias ideo- se 1963 (centenario da publicalóxieas obvias entre un republi- ción de Cantares Gallegos) a cano case agnóstico (cando Rosalía de Castro. En anos difímenos con dúbidas relixiosas ciles e, en conversas sempre moi fortes) e un crego católico, cautas e veladas, a causa da por laios de runor moi sólidos. . presión política do franquismo, Na casa de- Lores, Mario Blan- Mario Blanco reafirmou, a traco foi testemuñá das xuntanzas vés da relación con Martínez ; de Roberto con Paz-Andrade, Risco e outros avogados corucon Castelao, Cabanillas .. . En- ñeses próximos ó seu bufete tre as paredes da rectoral de como o recentemente falecido · San Miguel, ó conxuro da hos- Marino Dónega- o seu compropitalidade e o bo albariño do miso cultural galeguista. señor cura; falábase de moitas cousas, repasábase a política do 09-1950: comeza o exercicio país e, con seguridade, fraguá- da avogacía na Estrada. O Faro ronse importantes proxectos. de Vigo do 09-09-19 50 dá a nova (4). 1936: a idade de incorporación a filas coincide co estalido da 02-04-55- matrimonio con CarGuerra Civil. Incorpórase ó men Valdés Mota. · Corpo do Exército de Galicia sendo· ó cabo destinado ó seu 01-08-59: a instancias de RafaGabinete fotográfico, o que lle el Femández Martínez -antigo · vai servir para a constitución compañeiro de armas- daquela dun enorme fondo documental Gobernador Civil e Xefe Profotográfico da contenda (2). vincial do Movemento (con Foto da orla da súa licenciatura en Dereito, adicada a Carmen, a súa dona en setembro de 1948 quen ó efecto se entrevista no 1941-44: rematada a guerra e Balneario de Cuntis), é nomeaen virtude dunha disposición do Alcalde da Estrada. Entre que habilitaba a todos os ha- outros moitos logros importanchareis superiores a se incor- tes, poderíanse citar como fitos - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - porasen ó Maxisterio tras un- principais da súa xestión: ha oposición (3), Mario - na vila: creación e posta en Blanco decide acollerse a esta marcha da Biblioteca Públicaposibilidade e obtén a praza Municipal-, da Casa Cuartel da co número catro. Trasládase á Garda Civil-, do Campo de Deparroquia de San Pedro de portes e, sobre todo, o que foi Orazo, onde residirá (en com- un dos seus máximos empeños: paña das súas irmás Felisa e o Instituto Nacional de Ensino Carmiña) varios cursos. Alí Medio (5). establece unha perdurable - no rural: inauguración de amizade con Ramón Brea, que moitas escolas unitarias, trazaD. Mario Blanco_Fuentes (18d - nunha peqúena hurKu~esía ilus- mán Blanco Torres, que foi sa- logo ha ser concelleiro na súa do e apertura de infinidade de 09-1917), nace en Cuntis. Pillo trada, que na altura Clo seu na- cerdote e co que mantivo sem- corporación. pistas; importantes melloras en infraestructura rurais, especialde Mario Blanco Torres e Edel- cemento tiña o agrarismo como pre unha relación especialmen~ mira Fuentes Mesego. O pai, primeiro estrato ideolóxico , te entrañable e estreita, nin seu 1944.ca. é mestre na escola de mente luz e auga. secretario do xulgado munici- .. xurdio recoñecemento, malia pai, nin seus tíos (incluído Ro- Baloira, nun edificio aínda conpal de Cuntis, era irmán do po- -non arredismo, da identidade berto) fixeron máis estudios servado. ía e regresaba no día 09-12-1968: nun acto que ten eta e xomalista Roberto Blanco de Ga:licia-, laicismo e libera- que os primarios pero contaron en bicicleta e contaba que da- lugar no Salón de Plenos da Toires, asasinado en lismo progresista. En efecto, cunha sólida fomiación autodi- quela cobraba 333 pts con 33 Casa Consistorial, baixo a preoutubro' de 1936 e a quen se lle Blanco Fuentes pode conside- dacta, fornecida por Pedro cents. Por volta deste ano faise sidencia do Rector da USC , adicou o Día das Letras Gale-· rarse o membro tipo da elite se- Blanco de Crespo, home culto, noivo da que logo será a súa Profesor Jorge Echeverri, im· gas deJ999. mi urbana de Galícfa, o fillo que colaboraba adoito na pren- muller, Carmen Valdés Mota. pónselle, polos seus desvelos a .:., · Quizá.is estes rasgos dean xa · dunha familia preocupada pola sa e personaxe de relevancia na Orixinarios de Extremadura prol da cultura local, a Erícounha idea do co_ntexto familiar formación cultural dgs, seus pequena vila balnearia dos re- (Plasencia, prov. de Cáceres). menda de Orde Civil de Afonso os Valdés-Mota chegaran á Es- X o Sabio. de Mario Blanco Fuentes: orixe membros. Agás o seu tío Ger- mates do século -pa~ado .

O BREVE APROXIMACIÓN Á BIOGRAFÍA

.Mario Blanco Fuentes (t9i7-2000)

'Qt:abeíró~

m:erra, novembro de 2001

/ 17

No solpor da súa vida, co sorriso afable e cariñoso de home de ben que sempre foi. Outono de 1998

17-05-1970: Día das Letras Galegas na Estrada, dedicado a Marcial Valladares. Actos literatos e de afirmación galeguista con toda a plana da RAG presidida por Otero Pedrayo no lugar da Mouteira en Berres (predio natal dos Valladares); descubrimento dun monumento pétreo na Alameda da Estrada coa entoación do Himno Galego e xantar. É dificil determinar ata que punto este acontecemento desencadeou o seu cese oito meses máis tarde. É certo que (segundo lembraba hai pouco o actual Alcalde Ramón Campos) o propio Mario Blanco recoñecía, tralo canto do Himno Galego, que un acto de carácter separatista desta índole non gustaría nada na Gobernación Civil de Pontevedra. Confesáballo desta maneira a Ramón Campos: "Chito, creo que desta me fo dín." A liña nomeadamente falanxista do novo alcalde, José Femández Novoa (6), viría confirmar dalgunha maneira esta hipótese. Oficialmente, con todo, aduciríanse outros motivos (7).

colaboracións, dictando conferencias e participando en actos públicos e de prensa-, converte esta restitución, ademais de nun acto de proxección pública e co-

28-11-1975: toma a alcaldía Jesús Durán Martínez.

viúva do escritor. Mario Blanco dirixe a palabra ós presentes en emocionada lembranza do seu tío Roberto.

de Ejército de Galicia na Guerra Ci: vil Española. A Estrada. MHC, 2. (1999): 179-207. 3. lsto. naturalmente, foi preciso pota durísima represión que o Movemento fascista exerceu sobre o Maxisterio, colectivo especialmente afecto as ideas republicanas, socialistas, comunistas, etc.. ata o punto de reducir substanc-ialmente os seus efectivos a base de asasi. natos encarceramentos, depuracións e separacións do exercicio profesional.

4. LA ESTRADA. NUEVO ABOGADO. La Estrada 8. Ha · instalado .su bufete en e!fta vi-lla, después de haber prestado el solemne juramento de ritual ante el Juzgado de primera Instancia, e. Instrucció11 del Partido el joven abogado D._ Mario Blanco Fuentes, al que por su capacidad profesional y sus condiciones personales, auguramos y deseamos muclws éxitos en su profesión. 5. Moi cedo comeza as xes27-02-1971 : cesa na alcaldía. tións: o Faro de Vigo de 26-07Nunha carpeta do seu amplísimo 63 dá conta da visita do DirecCosa súa dona Carmen, contra 1960 fondo documental rotulada alcaltor Xeral de Ensino Medio. Dr. día hai unha folla separadora González Alvarez, quen acomque, con lacónica expresión repaña ó Alcalde ó Colegio xistra o feito con exactitude : El Adoptado "Inmaculada Concese. El 27 de febrero de 1971 a lectiva, -tamén nunha sorte de cepción" e ós terreos onde se proxeclas 13. Fun Alcalde de A Estrada "catarse"íntima para toda a fami- ta edificar o Instituto. lia, satisfeita de ver recuperado 6. Faro de Vigo (27-02-71) destaca, 11anose5 meses e 27 días. Reincorpórase ó Maxisterio para a memoria, despois de tan- como notas principais do novo alcalná escola de nenos do Campo da tos anos de esquecemento, ó fa- de: industrial de profésión, presidente Feira, hoxe desaparecida, exer- miliar asasinado. Ese 17 de maio de la Asociación de Cabezas de Famicendo tamén a avogacía no seu _nun restaurante de Cuntis reúne- Íia. ex-combatiente e incorporado cobufete, abandoado case doce se a maior parte da Familia Blan- mo voluntario a la División Azul. Feanos antes. co e algúns representantes (sobri- mández Novoa toma posesión o 28 de ños) de Julia Sánchez Nóvoa, a febrelro de 1971.

17-05-1999: Día das Letras Galegas adicado a Roberto Blanco Torres. Este día supón a completa satisfacción dunha arela íntima (e por moito tempo, durante o franquismo, dorosa e inconfesable): a de ver restituída publicamente a figura do escritor e poeta, tío carnal de Mario Blanco, Roberto Blanco Torres. A impli. cación familiar nesta restitución a través do compromiso de un dos fillos de Mario, Juan L. Blanco Valdés, que investiga arreo sobre Blanco Torres publicando tres libros e unha chea de

21-10~2001: morre na Estrada á idade de 83 anos.

NOTAS. 1.Arca Caldas, 1995-. Memoria Histórica do Recreo Cultural-, paxs. 70.73. 76, 83.88. 2.Cfr. Un breve resumo en: Xoán Andrés Femández - Mario Blanco Fuentes: Memora gráfica do Cuerpo

7. Como, por exemplo, os expostos nunha carta de 15-03-71 do que fora Gobernador Civil de Pontevedra, Rafael Femández Rodríguez, nesa altura Fiscal da Audiencia Territorial de Oviedo, en resposta a outra de Mario Blanco do día 7 anterior no que comunicaba o cese ó seu amigo valedor. Fernandez Rodríguez dille: Creo que tu relevo obedece a la tónica que, con carácter general, se ha marcado el Ministerio de la Gobernación en todos los cargos de libre designación en Administración Local de ir relevando todos aquellos Presidentes de Diputación y Alcaldes que lleven más de diez años en el desempeño de su cargo.

Mobilizado en 1936 con 19 anos. Repárese no casco da Wehrmacht, parte do material que Hitler enviou a Franco nos primeiros anos da contenda

Alcalde da Estrada con membros da corporación

Lores (Meaño), contra 1928. Mario, meniño de 1O ou 12 anos aparece a esquerda do seu tío Germán, parroco de freguesía, con outros curas

Contra o remate dos cincuenta, no seu bufete de avogado

18 /

m:aheíró~

m:erra, novembro de 2001

O CULTURA

Osmuíños e auga: A súa repercusión na cultura popular galega XABIER LORES ROSAL PRESIDENTE DA ASOCIACIÓN GALEGA 'AMIGOS DOS MUÍÑOS-'

or toda a xeografía do territorio galego, dadas as súas inmellorables condicións hidrográficas, aséntanse innumerables muíños de auga destinados a moer gran para elaborar fariña coa que se f ai pan e outros alimentos. É digno de ter en con ta que o pan de millo en Galicia constituiu non hai moitos anos a base alimenticia da poboación.

Vista parcial dun muíño

Era esto así pola enorme pu- das videiras iniciando a proxanza que no século pasado ti- ducción do viño unha atención vo o cultivo do millo, do centeo preferente dada a súa maior ou do trigo en tódalas terras de rendabilidade que vai te-la súa labranza de Galicia, constituín- plenitude nas décadas dos sedo as actividades en col do cul- tenta e oitenta cando se chega a tivo do millo costumes e tradi- unha coidada elaboración, recións populares que aínda hoxe - gulación do embotellado e etiperduran no recordo das xentes quetado e conseguintemente ese forman parte da cultura do merada comercialización noso pobo: en case tódalas al- competitiva e de cualidade. deas galegas existe unha nosNon pasan moitos anos e a tálxica lembranza das traballo- transformación do agro galego sas labras; das liortas veciñais faise notoria. polo aproveitamento das augas A partir da segunda metade para rega-las leiras de millo do século XX son escasos os xunguidas a sistemas máis ou expoñentes dunha vida rural menos regulamentados por ele- que xeraba unha peculiar inmentais acordos de cooperativi- dustria na que se pechaba o cización que tiñan como obxecti- clo de producción: cultivo, elavo primordial a distribución boración, transformación e das augas para regar: levadas, consumo. pozas, canalizacións, etc. Son É agora o momento en que de festivo recordo as esfolladas están a cobrar actualidade, ledo millo ou as lentas muiñadas vados máis por un intenso espiou mesmo o día da cocedura do rito de renovación que por unha pan que tiña lugar nos fondos trasnoitada nostalxia afectiva, familiares ou nos comunais. os xeitos de vida no rural, os Pouco a pouco esta impor- traballos feitos a carón das tetante actividade foi perdendo rras de labranza, os vellos sisteintensidade ó mesmo tempo mas de supervivencia nas aldeque en Galicia se sentía a forte as: a crianza de animais presión da influencia castelá domésticos e o cultivo dos froique ía impoñendo o consumo tos da terra; descóbrense con do pan de trigo: o pan .feito con certo aire de investigación trigo de castela constituía un científica as toscas edificacións manxar a xeito de doce alta- nas que se levaba a cabo a mente valorado non só pola po- transformación dos productos boación infantil senón que ta- ou a elaboración de utensilios, mén tiña gran aceptación na ou instalacións rudimentarias poboación adulta. A emigra- adicadas ó coidado e tratamención foi levando as xentes que to dos animais; as vellas consque se adicaban aos labores truccións dos muíños de auga máis duros do cultivo da terra e non son alleas a este rexurdipaulatinamente a vida do rural mento do interese dos galegos vai mudando de semblante. Os por descubrir, restaurar, e ennocampos de millo quedan sen brece-lo seu pasado máis recultivo ou cámbiase a planta- cente que en moitos casos atócióQ d_<;>).nillo P.21~ ...P!~g!ac~ón pase no medio dunha morea de :o""

·- -..-.......~,_~- ..........."":;:; .............;,.,;.:.·- ---~ .. ~.;.~1".ki;¿- .__..__ ._,___

·~'

irrecoñecibles ruínas. En tódalas aldeas de Galicia valórase a existencia dos muíños como algo propio da vida do pobo, algo que non somente merece respecto polo significado cultural que posúen senón porque están intimamente ligados ás vivencias de tódolos galegos; menor incidencia causa o achádego dos muíños no que respecta ó cambio de hábitos alimenticios xa que o consumo do pan de millo está reducido na actualidade a unha minoría de persoas que o empregan en contadas e festivas ocasións, sendo esta unha das razóns principais do desinterese polo cultivo do millo e como consecuencia o abandono dos muíños. Faise preciso, polo tanto, unha restauración racionalizada do ~ vellos muíños que contemple os aspectos salientables desta actividade agraria basada nos principios de respeto á tradición e cultura popular (finalidade primordial e razón de ser da restauración dun muiño); recuperación dun producto galego de cualidade; aproveitamento de terras improductivas; autofinaciamento; e creación de novos postos de traballo. Estes principios xerais foron debatidos e posteriormente enunciados nas '1 ª Xornadas Nacionais de Muiñoloxía" que tiveron lugar no Muse.o do Pobo Galego no Outono de 1995 e asumidos na súa totalidade pola Asociación Galega de Amigos dos Muíños que elabora e pretende levar a cabo este

Plan de Restauración e Conservación dos Muíños de Auga en Galicia. Implica este proxecto,ademáis dos propios labregos e muiñeiros unha serie de organismos e entidades relacionadas con este tema e que sen a súa valiosa colaboración non sería executable na súa totalidade. Inventario xeral de muíños en Galicia

Obxectivos do Inventario A Asociación Galega "Amigos dos Muíños" está a realizar, en- colaboración coa Dirección Xeral de Patrimonio o Inventario Xeral de Muíños de Galicia que ten como obxecti vo xeral recupera-la cultura popular galega en col dos muíños integrando á sociedade en xeral e de forma concreta á xuventude para deste xeito transmitir os valores do noso pobo rural ás xeracións vindeiras; e -como obxectivo específico, coñecer e constata-la existencia dos muíños de auga de Galicia no seu número, ría súa tipoloxía e no seu estado de conservación actual. Non pretende esta actuación a restauración masiva de tódolos vellos muíños, nin tampouco retroceder desde o punto de vista socioeconómico a tempos pasados e a xeitos de vida superados, senón,máis ben, actualiza-lo saber popular como fermento de novas concepcións de vida moderna e actual e poñer de manifesto un profundo respecto polos xeitos

de vida · dos nosos antergos a través da Cultura e da Ciencia. Presentación do Inventario de muíños da Estrada Rematados os traballos de campo no Concello da Estrada realizados con brillante éxito pola Asociadón Virxe Peregrina, presentouse públicamente os resultados do inventario nun acto celebrado no salón de Plenos do Concello da Estrada o pasado día 6 de febreiro do 2001, presidido polo Concelleiro de Cultura Sr. Reboredo e no que tomaron parte o presidente de "Amigos dos Muíños" Xabier Lores, o Vicepresidente, Andrés Sampedro; o Secretario, Richard Rivera;o presidente da Asociación Virxe Peregrina; os autores do traballo José Antonio López Pampín e lván López; Pablo Dovalo, propietario de muiño restaurado para museo e turismo; Antonio Domínguez, propietario de muiño restaurado para turismo; Emilio Méndez, propietario de muiño restaurado para turismo rural ; Manuel Blanco Villar; propietario de muiño-museo; Xulio Pardellas de Bias, en representación da Universidade de Vigo; Teresa Villar, en representación do CEIP de Foxo que colaborou no inventario; Xosé Vilas Simal, estudioso investigador da cultura popular encol dos muíños de auga na Terra de Montes; Mª Xesús Gaiteiro, Xerente do Grupo de Desenvolvemento local Tabeirós- Terra de Montes.

Resultado do traballo de campo Datos xerais Parroouias existentes no concello da Estrada Lugares e núcleos de poboación Muíños de auga e enxeños hidráulicos Número de moas Localización dos muíños Clasificacion dos mmños Tipoloxía Descrición Tipo de Construcción Estado actual '

51 470

619 703 Núcleos rurais (maioritariamente) Herdeiros (maioritariamente) De Canle Dunha planta De pedra e dunha auga (maioritariamente) Ruinoso

/ 19

UCabeirós UCerra, novembro de 2001

Conclusións: Existe no concello de A Estrada un numeroso e importante patrimonio rural concretado en muíños de augá e enxeños hidráulicos adicados á producción de enerxía eléctrica ou aserradeiro de madeiras, e mesmo vestixios de muíños de vento, (na parroquia de Ouzande hai restos do que foi un muiño de vento) que na súa visión xeral podemos avaliar como en estado ruinoso, e que constitúen a testemuña dunha grande actividade agrocerealista espallada polas distintas parroquias e lugares do concello. É este o momento en que a Asociación Galega "Amigos dos Muíños" intenta facer un gran esforzo coordinado con outros moitos colectivos e investigadores e estudiosos da cultura encol dos muíños para que non se perda nas arcas do esquecemento unha vida activa, chea de inquedanzas, riquezas culturais e valores dos nosos maiores e que sen dúbida constituíron a base e a orixe do que hoxe configura unha sociedade moderna e avanzada tecnicamente. Un patrimonio que foi utilizado masivamente polo conxunto do pobo galego e que constituiu o xerme da vida social, económica e cultural do rural galego non ten por que desaparecer, alomenos sen a honra e o prestixio que se merece. É por esto que os homes e mulleres de Amigos dos Muíños xuntamente con todos aqueles que en Galicia senten un verdadeiro amor polo que foi e segue a ser a súa terra, as súas cousas, en definitiva a súa vida, érguen un berro de atención para que non morran os sinais de identidade do pobo galego . E

neste deber e dereito estamos os veciños do rural, que inevitable- · mente cada día van quedando menos, os cidadáns que ternos conciencia de que Galicia é un país eminentemente rural do que todos estamos plenamente orgullosos; as administracións locais e as Administracións Autonómicas. Para que as aldeas de Galicia non perdan o seu encanto, a súa razón de ser e o seu xenuíno atractivo non se deben regatear esforzos e tódalas actuacións son rendables. A presentación do Inventario de muíños da Estrada é un claro expoñente do <lito, xa que a interacción Concello-Amigos dos Muíños-Asociación "Virxe Peregrina" -U niversidade de Vigo e cantos veciños teñen interese en potenciar os vestixios da nosa cultura, dá como resultado unhas manifestacións que son dignas de ter en conta: desde un elevado número de veciños que teñen parte nos vellos muíños de auga, estudiosos da cultura como Vilas Sima! ou López Pampín; mestres e mestras, como os do CEIP de Foxo; asociados e asociadas de Amigos dos Muíños que ata aquí se achegaron para participar coa súa experiencia neste acto, poideron constatar que en todo o conce!lo da Estrada hai moita xente con ganas de facer algo con esto que parece se nos vai · das mans día a día; ata a mesma manifestación do Concelleiro de Cultura Sr. Reboredo quen se compromete no nome do Cqncello e tendo en conta que "a recuperación da nosa cultura é un dos bens máis preciados que deben herdar as xeracións futuras, e a ese compromiso as Administracións deben dedicar tódolos

..•1'm Ml·1···' p· . •""°· . ·. ·a• '~e:,.. r···as C ... .•

"''

. . ..•

.• .

. •

esforzos e ser sensibles, promovendo iniciativas e estimulando ós propios veciños para que sexan eles mesmos os primeiros promotores destas recuperacións .. . " "pero estamos abrigados sen renunciar ós avances, a respectar os costumes e tradicións dos nasos bisavós, dos nasos avós e dos nasos país. A nasa forma de ser, pensar e actuar actual, ten a súa orixe nesta cultura popular mesmo a orixe da nosa lingua e do noso folklore estivo sen dúbida nos muíños de auga. O inventario que hoxe se presenta sitúanos á cabeza dos municipios de Galicia en canto a número de muíños de auga o que é coherente co número de núcleos de poboación existentes neste Concello" . "O concello está disposto a colaborar nun proxecto de restauración de muíños realista tratando de recuperar algúns dos muíños inventariados dándolles un carácter historico-cultural e etnográfico para uso e desfrute públicos " ... "solicitar a outras Aministración liñas de axudas económicas para a recuperación de muíños de auga. Estudiar a posibilidade de integrar este plan .de restauración nun Plan Leader. Convocar charlas informativas sobre os diferentes usos que se !les pode dar ós muíños recuperados" Desde a Asociación Galega Amigos dos Muíños non se pode ter mellor compensación a un traballo que se está a facer co esforzo e ánimo de tódolos asociados e de moitas mulleres e homes que desinteresadamente contribúen a mellora- la cultura do noso pobo. Para todos eles vaia o maior agradecemento.

m -· r• •

á1·s: P',ar···a:. 8··:· CU·.1·t·ur·a 8oa: ·08• ••.•• •-' ·•.) ·• e··.j8 '·

•

•.

··· ·· '

•

.. •

·•

- .....

...

No Teatro Principal da Estrada a Música, teatro, cine ...

Concellería de· Cultura do Excmo. Concello da Estrada

20/

m:abeíró.s m:erra, novembro de 2001

Sempre se dixo iso de que: "Internet engancha". E vaia se o fai. -O deporte estradense bautizou esta innovadora idea coa creación en exclusiva na comarca da primeira páxina dun equipo estradense na rede. Foi o Enredo-A Estrada/Seguros Finisterre (hoxe Enredo-A Estrada/carburan tes Acivro) quen, aproveitando o seu bo momento de forma na competición ligueira da I' Nacional "B", es- treou este proxecto chamado www.enredo.a-estrada.com. E todo mercede a un acordo de colaboración entre a directiva presidida por José Ses ar Villar e o Ciber "Play.net" da Estrada. A intención dun dos seus xerentes, José Javier Ramos Calvelo, promotor da iniciativa, era a de "nun primeiro momento amosa-los resultados da liga local de fútbol sala que organiza o propio Enredo-A Estrada a través da rede". Pero esta orixinal idea foi a máis. O acordo acadado entre ámbalas partes estableceti a creación oficial dunha revista informativa sobre todo o que rodea o fútbol sala estradense. A súa historia, o seu equipo, a súa categoría, equipos, resultados, clasificacións, noticias de interese, acompañado doutras seccións que espertaron dende un primeiro momento a curiosidade dos centos de internautas que xa visitaron esta páxina. Unha completa e exhaustiva información de todo o que rodea a un dos deportes de moda na Estrada e na súa comarca. Aproveitando un dos seus mellores momentos vividos na súa historia, o Enredo-A Estrada ábrenos as súas portas e convida a tódolos interesados e interesadas a visitar o seu interior. Todo aquelo que un non sabe e quere sabelo en tomo a este conxunto o pode descubrir a través <leste portal intemaútico .que cada semana renova e actualiza a súa presentación para: ofrece-lo mellor do fútbol sala non só pola nosa comarca, senón que incluso doutras partes da xeografia mundial. Como anécdota, salientar que o correo electrónico desta páxina xa recolleu diversas opinións chegadas, dende outros puntos, dende Arxentina e · Barcelona. · Como se dixo ó comezo desta reportaxe, ~'Internet engancha ... e o En~' redo-A Estrada afortunadamente tamén".

Portada_da páxina web de Fanpas Norte, Federación Comarcal de Anpas dos centros de ensiÍÍo

Somos a Federación Comarcal, na .que estamos integrados tódalas anpas· dos Centros de Ensino da Estrada (1.E.S. ANTON LOSADA DIEGUEZ - l.E.S. GARCIA BARROS - C.E.I.P. CODESEDA C.E.I.P. FIGUEROA - C.E.I.P. FOXO - C.E.I.P. OCA - C.E.I.P. PEREZ VIONDI -C.E.I.P. VILLAR PARAMA ; así como , o l.E.S . CHANO PIÑEIRO de Forcarei e o C.E.I.P. DON AURELIO de Cuntis. É o noso interés que pasen a formar parte da mesma os outros Centros de Ensino de Forcarei e de Cerdedo. Na Federación, están polo tanto representadas as Anpas dos Centros da Comarca, que agrupan cerca de 3000 alumnos. O propósito da Federación (FANPAS NORTE), é obter unha mellora na educación pública -a de nosos flll@s-, a través da constante información e unión de vontades. Esperemos que a web que presentamos hoxe, www.fanpasnorte.org sexa o noso verdadeiro medio de comunicación, nesta Biblioteca viva que é Internet. De todos depende a súa construcción, e a súa vida.

fara.

Dentro dos apartados que aparecen na web, ternos unha "Revista electrónica" na que nun principio quixemos ir aportando temas de interese para tódolos que a visiten. Polo de pronto, as primeiras colaboracións son adicadas á historia da educación na comarca, por parte de Xoán Carlos Garrido, onde nos fala de García Barros e así tamén Olimpio Arca Caldas, nos versará sobre a FESTA DOS PEREIRIÑOS. David Otero, brindóuse tamén a participar con algún artigo. Pero esta revista nace co ánimo de ser participativa, de ser unha canle de expresión para todos aqueles que teñan e queiran contamos algo que sexa de interese colectivo; polo cal vos convidamos a nos enviar artigos, contos, poemas, debuxos ou calquera outro documento que consideredes interesante de colocar neste lugar. Dedicamos, asimesmo, unha páxina ao inesquecible "Castelao", gran mestre educador de sensibilidades; así como tamén, inauguramos un "Museo de Arte Infantil", co ánimo de que os ruáis cativos,

dan paso a esta gran biblioteca viva ,que é Internet. Indicamos direccións onde se facilita a tarefa de ''facer unha páxina persoal, e onde e cómo publicala", pois na Rede de Redes hai, aínda que pareza incn'ble, moitas cousas que son gratis. A nosa web, é unha delas. Facilitamos tamén enlaces as webs duns poucos "Centros Educativos" e a unhas cantas APAS para que as nosas vaian vendo as que outros fixeron e así teñan algún camiño aberto. Polo de pronto tan só o IES Antón Losada Diéguez nos informa da súa oferta educativa, na web do centro. No apartado de "Documentos" insertamos documentos de utilidade para toda a comunidade educativa, como son: Manifesto por unha Escola Pública de calidade para todas e todos, Servicio de lexislación educativa, Programa da U.E. para as Novas Tecnoloxías, lnfoXXl-La Sociedad de la Información para todos, Educar para o uso responsable de Internet. Informática e educación, Educación sexual nos Centros

p<tinwww:rañpasnorte:org,

ser un lugar ameno e útil para as nais, pais, nen@s, mesti-es/as e todas aqueles/as cidadáns que estean cercanas ao mundo da infancia e á xuventude. Somos conscientes do escaso uso de Internet, nestes momentos, pero a medida que os Centros Educativos e a sociedadé se informaticen e se regularice o seu uso, esperamos que a nosa web sirva de lugar de encontro e participación . .para todas aquelás persoas conven- · cidas de que a educación é o pilar de calquera pobo. Polo de pronto estamos escomenzando e esperamos seguir medrando coa colaboración de tod@s. Neste artigo intentaremos explicar o ruáis claramente posible tódolos apartados desta web, ' incluso para aqueles que non teñan a posibilidade de acceder a Internet, tendo en conta que a cultura televisiva non favorece a implantación das novas tecnoloxías. Polo tanto esta explicación, eremos que servirá para que se vexa con ruáis claridade os posibles usos de internet na educación e na vida cotiá.

frunilia

importancía das súas manifesta- Estado Mundial da Infancia, Foro . cións plásticas, durante moitos sé- Mundial da Educación, Manifesto culos olvidadas. Esperamos que co contra o telelixo, Foro Universal tempo se convirta nun verdadeiro das Culturas, ¿Que é a antigloblalimuseo, e que reflicta o verdadero zación?, A Carta da Terra, Dereitos sentir infantil. Polo de pronto tan só da Infancia; etc. Iremos engadindo colocarnos uns debuxos a modo de ruáis a medida que se considere mostra, así como enlaces ás webs oportuno. Non nos esquecemos de que unruáis importantes dedicadas á arte ha das características ruáis imporinfantil. Na sección dedicada a "activi- tante da Rede de Redes é a posibilidades" faéemos ·diversas propostas dade que teñen· os seus navegantes como as seguihtes: Queres montar de participar dende as súas casas na unha emisora de radio (aquí expli- construcción de contidos, ao ser li- · camos como emitir en Internet), ta- · . bres de expresar as súas opinións, e ller de debuxos animados, queres é por iso que abrimos uns Foros co facer unha película, festa de Xogos ánimo de servir de medio de comuPopulares, Concurso de Trompos, nicación entre tódolos interesados E_scol a de Pesca, conc urso de en participar en todo aquelo que tería que ver coa educación. O seu avións de papel... Tamén intentamos axudar aos nome "ESCOLA VIDA", foi posto que escomenzan a navegar en Inte- en homenaxe a aqueles emigrantes rnet e por iso damos uns "Conse-_ que construíron escolas na nosa tellos prácticos para a súa utiliza- rra eos cartos que enviaron dende ción" , así como varias guías fóra. Ternos tatnén un foro para -@s introductorias, aínda que simples, moz @s e outro para @s nen@s. útiles. Tamén facilitamos os prezos Asimesmo, damos acceso a outros actualizados das diferentes posibili- Foros que tratan temas de educa. dades de conexión, que actualmen- ción. Pasa a seguinte páxina te rondan a 2750 ptas/mes, e nos

m:~betrós

m:erra, rÍove~brdde 2ooí

ven da anterior

· Tamén ternos un 'libro de visitas' onde os navegantes poidan deixar as súas impresións, acerca da nosa web. Dedicamos un apartado a algunhas das "Campañas" existentes na Rede, que polo de pronto son: Internet accesible para todos, Desenvolvemento solidario, Comercio Xusto, Campaña Roupa limpa, Foro Social Mundial, Doa gratis, Planta a túa árbore, Un Mundo sen Guerras, Ano Internacional das Montañas, Regalos solidarios, e co tempo iremos colocando máis. Tamén enlazamos coa web do Concello da Estrada para facilitar que calquera estradens·e poida ter unha dirección de correo electrónico, aínda que tamén no apartado de "o que é gratis en Internet" facilítanse moitos lugares onde se pode obter unha dirección gratuíta. No apartado de "Noticias" ternos tres partes: 1º-Noticias comarcáis, onde irnos colocando as que son de importancia no ámbito da Federación. 2º-Notic cias de carácter xeral, prevalecendo as que son de interese educativo a nivel de Estado, e que polo tanto iluminan a situación actual da educación. E; por último, o 3º apartado ábrenos as portas ao Quiosco dixital -que dá acceso a toda a webs de interese xeral como, prensa gratuíta en internet e ás por exemplo, as máis importanversións dixitais dos xornais tes sobre a 'Saúde' xeral, e a roáis importantes. Máis de 150 infantil en particular, dividido enlaces á prensa electrónica re- en varios apartados: portais xepartidos como seguen: 12, Na- rais, pediatría, manuais e encicionais; 7, Rexionáis; 5, Axen- clopedias médicas. A saúde nos cias; 15, Alternativos; 7, portais e xornais e Medicinas Buscadores de Noticias e Pren- alternativas. Son portais e webs sa; 5, Cómics; 3, Culturais; 21 sobre nutrición, cociña enciclode Ciencia e Tecnoloxía; 17 de pedias médicas, perigos da teEducación; 20 de Ecoloxía; 8 lefonía móbil, alimentos transde Economía; 12 de Informáti- xénicos, e á súa vez hai webs ca e 15 de Internet e Cibercul- onde se poden facer consultas tura. gratuítas ou de pagamento. O apartado 'Para nen@s', Na portada damos acceso ás 'enciclopedias' Enciclonet e é un sitio dividido nos seguinEncarta en castelán, que.se po- tes apartados: .a) Adiviñas, enden consultar de xeito gratuíto xeño, maxia~ experimentos, en Internet e que abranguen to- modelismo, poesía, contos eli: do tipo de temas. Dende á por~ teratura; b) Actividades da na:tada, quen nos visite, ten a po- tureza: dividido en apartados sibilidade de poder escribir na de actividades relacionadas coa pantalla e comunicarse connos- terra, co aire, coa auga e os anico. Ademais taÍnén ofrecemos mais; c) ¡A Xoi:ar e chatear a nosa dirección de correo elec- xa!: aquí damos acceso a unha trónico. páxina que contén máis de 700 O apartado de 'ENLACES' programas educativos para témolo dividido en tres partes nen@s dende 3 anos ata calprincipais. Unha, adicada @s quera idade, e, como non, tanais e pais; outra, dedicada aos mén podemos coñecer 760 xomáis cativos e, outra, adicada a gos infantís de todo o mundo, o Galicia. Dende o apartado de xogo sen xoguetes, xogos de 'Para nais e país', podemos palabras, xogos populares da acceder á web de CEAPA comarca da Ulla, etc. e como (Confederación Española de non damos a posibilidade de Asociacións de Pais de Alum-· xogar directamente no ordenanos ), que aporta información dor, así como tamén colocamos de utilidade de todo tipo, así · vahos chats infantís, para que como <;iO Ministerio de Educa~ . os nen@s poidan falar e comucion e Ciencia, e á Xunta de . nicarse entre si. Galicia; webs que conteñen E para poder obter informaabundante información oficial. ción de primeira man sobre Tamén damos acceso a outras "Galicia" acercamos os acce-

Calvo Sotelo, 8 36680 - A Estrada

sos a caseque tódolos portais galegos que existen na actualidade, a prensa galega, así como outras webs galegas que nos pareceron interesantes. Cada certo tempo , iremos colocando webs que merecen especial atención, no apartado de "Webs recomendadas" como por exemplo: unha web onde se poden ver e saber a historia de tódolos alfabetos do mundo, outra para saber sobre a historia da vida cotiá e moitas cousas roáis, ou ben un portal sobre formación e emprego, etc. Tamén acercamos "Servi·cios" .de utilidade habitual, como son: Quiosco dixital, traductores, envío gratuíto de fax, o tempo, mensaxes gratis a móveis, trucos para móbeis, calexeiros, programación da TV, Alerta de virus, reserva de viaxes, o Portal da Administración, Cineentradas, que pouco a pouco iremos ampliando. Non nos esquecemos da ''música" e acercamos tamén a posibilidade de escoitar música emitida por emisoras de radio clasificadas por estilos, ademais de poder grabar por separado as cancións ou músicas que emiten. Hai moitos estilos e emisoras. Enlazamos coa web WWW.NAVEVIVA.COM, que contén unha "Enciclopedia Temática" e aporta enlaces ás dife-. rentes materias de estudio: Arte, Ciencia, Músicá, Linguas, Literatura, Historia, Xeo-

grafía, Matemáticas, Física, Química, Filosofía, Sociais e Informática. Tamén contén un apartado chamado "Apuntes'', onde se poden encontrar moitos temas. Esta web está formada por roáis de 3.000 enlaces comentados a páxinas específicas sobre cada tema e a maior parte están en castelán. Existen tamén outros apartados para facilitarnos a nosa navegación na Red de Redes, dedicados aos Buscadores onde están colocados os máis eficaces (googic, girafa, copernic, buscopio, yahoo, altavista en galego. meta.índice, ozú, biwe, aeiwi, allthe web, etc.); Tamén dedica apartados ás Enciclopedias, Diccionarios e Traductores, pois facilitan moitas consultas, xa que se poden consultar directamente e así tamén traducir textos directamente ou páxinas enteiras, dun xeito automático. Conta asimesmo cunha "Biblioteca virtual", que dá acceso a máis de 10.000 libros e textos gratuítos dos roáis variados temas e autores. Nalgúns casos podemos escoitar a voz dos mesmos recitando algún poema ou texto. Crémos que Internet é entre outras cousas, unha ferramenta educativa de gran 'valor, é por iso, que esta web, www.fanpasnorte.ori:, pretende ser un lugar de encontro par.a todas aquelas persoas que da1gún xeito participen i:J.esta farefa de aprender constante, na que todo ser humano está envolto.

Tfno: 986 57 52 46

22 /

\!rabeírós \!rerra, novembro de 2001

Linaje de la casa de Guimarey. ra con Virxinia Pereira no naO famoso motín do mes de cemento do seu fillo. xullo do ano 1870, as súas cauManuel Cabada Castro, sas, os seus promotores e as profesor e sacerdote, sobriño súas consecuencias son ben do poeta Cabada Vázquez, analizadas polo historiador ofrécenos unha extensa relaJuan Andrés Fernández Castro, ción dos fondos bibliográficos asemade coordinador de tódo- da biblioteca de seu tío. los traballos do libro. María Jesús Fernández Bas- - , . cuas, iicenciada en Historia e funcionaria do Excmo. Concello da Estrada, segue coa segunda entrega do seu interesante trabarlo "Aproximación a xénese urbanística da Vila da Estrada. A transición urbanística (1901-1926) ". Amplo e documentado traballo o que presenta Xosé Manuel Castaño García, funcionario del Museo de Pontevedra acerca de tódolos pormenores A,revjsta do Museo Manu~I R~imóndez Portela foi presentada no medio de numerosos interesados das motivacións, trazado, equipamento, etc. sobre "O ferrocarril de Pontevedra a Monforte" O traballo titulado "Origen y evol.u ción del municipio de . A Estrada (Pontevedra). Factores Geográficos y condicionantes históricos' do licenciado Angel Miramontes Carbállada Co título Estradenses en aporta unha visión da xénese · América. Cartas privadas de do noso Concello e as motiva- emigrantes en tiempos y desticións socio-políticos que o fi- . nos diferentes', a profesora da xeron posible. universidade de Santiago de Queda rexistrado o teste- Compostela, María Luia Pazos muño da importante impronta Pazos analiza e presenta unha No pasado mes de decembro a . Baños, tivo lugar na sala Sar- se: social que tivo para a comarca serie de cartas familiares nas dirección do Museo do Pobo gadelos cunha nutrida asistenUn grupo de licenciados en de A Estrada o "Sanatorio que se reflicten os estados de Estradense "Manuel Reimón- cia de público. O xerente do arte, Beatriz Pereiras Magari- Nuestra Señora del Carmen" ánimo e pensamentos dos nodez Portela" presentou o nú- Museo e o coordinador do im- ños, Xosé Luis Ladra Fernán- dos irmáns de la Calle Saénz sos emigrantes en terras alleas. mero tres de "A ESTRADA, portante traballo, Juan Andrés dez, Nuria Calo Ramos, anali- no traballo do xerente do MuEn fin un interesante 3º voMiscelánea histórica e cultu- Femández Castro foron os en- zan un "Estudio dos materiais seo. lume que, na liña dos dous anral', volume anual no que se cargados de facer a presenta- procedentes do Castro de VilaUnha vez máis Javier Tra- teriores, reflicte claridade hisrewllen distintos e interesan- ción e unha reseña deste novo dafonso " (Olives, A Estrada. vieso Mougán, profesor e es- tórica sobre · aconteceres tes estudios encol da historia volume Pontevedra) pecialista en pintura analiza o importantes dos nosos devanO libro, a través de 350 pádo concello da Estrada. O director do Instituto de óleo "Nocturno' , cadro que ceiros e que nos permite faceO acto, presidido polo Sr. xinas, con esquemas, fotos e Estudios Gallegos Padre Sar- pintara Alfonso Rodríguez mos unha precisa concreción Alcalde, D. Ramón Campos planos, fai un percorrido pro-. miento, Eduardo Pardo de Castelao e que este lle regalara de onde vimos, que segundo o Durán e polo Concelleiro de fundo e rigoroso sobre distin- Guevara y Valdés fai un estu- ó médico Manuel Leyes como filósofo, é preciso p~ra saber a Cultura, J. Manuel Reboredo tas facetas do pasado estraden- dio polo miúdo do "Escudo y atención ós coidados que tive- onde vamos. ~

>., '

::-

Miscelánea Historica do Museo é unha revista para coñecer de onde . vimos ...

Miscelánea ffistorica 3 'a nosa historia' O numero tres ·da revista recolle traballos de moi diversas personalidades da ciencia e da cultura

Pelexa no Souto: obra de Olimpio Arca eatdas ·primeira publicación de Edicións Fervenza REDACCION O pasado mércores 31 de outubro tivo lugar a presentación, nas dependencias do Recreo Cultural da Estrada, da peza teatral Pelexa no Souto, orixinal de Olirnpio Arca Caldas. A obra, patrocinada polo Departamento de Cultura da firma estradense Bamarti, foi editada por Edicións Fervenza, dentro da súa colección A Pinguela Teatro Escolar, para ler e representár. A devandita colección vai dirixida a todos os públicos; especialmente, a todos aqueles nenos e nenas que aman o teatro. Durante o transcurso do acto, Xosé Luna, director de Edicións Fervenza, manifestou que "a faceta de dramaturgci de Olirnpio Arca é a máis rica de todas as súas facetas artísticas (sen desmerecer, en absoluto, ninguna das outras facetas como investigador ou escritor)", e que "a súa dramaturxia debe ser moito máis valorada". E de Pelexa no Souto, escrita e estreada no ano 1974 pola Agrupación Escolar de Couso, subliñou que "estamos diante dunha peza elaborada con acción, entusiamo e ledicia; un libro froito dun longo trabarlo docente, dunha longa experiencia nas aulas ... O resultado é que a obra engancha, atrapa ao espectador na súa cadeir·a, dende a primeira escena ... " O director de Edicións Fervenza rematou a súa intervención pedindo, aos alí presentes, que reciban e lean paseniñamente, Pelexa no

Souto, "por dúas razóns fundamentáis: polo moito que vale e polo moito que significa'. Pola súa banda Olimpio Arca expresou o desexo de que nas escolas galegas rexurda o gusto polo teatro. A portada da obra foi feita polo artista e Presidente da Fundación Casa Museo A Solaina de Piloño, Paco Lareo, máximo responsable do deseño de

Edicións Fervenza. A supervisión linguística da editorial é responsabilidade de Valentín García; e a xerencia da mesma de Manuel Núñez E. , que está facendo xestións para que Pelexa No Souto, chegue aos 255 Centros Galegos espallados polo mundo. A editorial Fervenza editará, próximamente, nesta mesma colección, a comedia Sala de Espera (1990) do recoñe-

cido dramaturgo, poeta e escritor Xosé Vázquez Pintor; e, coincidindo co centenario do pasamento da Cantora da Ulla, Avelina Valladares, editará unha adaptación do seu poema: Diálogo entre un peregrino que se dirige a Compostela y un labríego. escrita no ano 1879, e considerada, polos especialistas, como unha das nosas primeiras obras teatrais.

/ 23

tn::abeírós \!!:erra, novembro de 2001

4 LIBRO DECOCIÑADE NIEVES FEROS

presentou en sociedade un novo libro de cociña no que logo do primeiro dedicado ó salmón se recollen receitas variadas da cociña tradicional galega. Un libro fácil de usar e con multitude de receitas que seguramente farán as delicias dos afeccionados á boa cociña. Noraboa e que sexa todo un éxito .. 4 A SALA DE EXPOSICIÓNS do TEATRO PRINCIPAL foi unha REFERENTE directa da actividade cultural Pintura, fotografías, carteis, etc ... todo tivo cabida neste ano na sala de exposicións do Teatro principal estradense, unha referencia xa ineludible

de cara a cantos desexan a tar a)úa obra para público coñecemento. Desde artistas' consagrados ós roáis novos, todos tiveron a súa oportunidade 4 CAIXANOVA Outra das salas que o longo deste ano que está a punto de rematar tivo un protagonismo espacial foi a sala de exposicións de Caixanova, que foi albergue de numerosas exposicións o -longo de todo ó ano . D esde pintura atá rnostras tématicas, como a de medio ambiente, a sala foi un punto ·de encontro cultural de inestimable va-

)or.. · ·

4 MONOLITO A AVELINA VALLADA~ES NA RÚA DA CULTURA Obra do escultor afincado en Piloño, Paco Lareo, a Rúa da Cultura estradense cólveu a contar este ano cun novo monolito: nesta ocasión á memoria de Avelina Valladares, a poetisa do Ulla. Una cto no que participaron as autoridades locais, o propio escultor, e o mestre e escritor David Otero, e que estivo arroupado polos alumnos dos institutos ubicados na zona quen coa súa presencia deron forza a unha xomada conmemorativa que sen dúbida quedará gravada na memoria de todos.

SARGADELOS De novo a sala foi punto de encontro de diversas actividades socio-culturais REDACCION Sargadelos, no seu local da rúa Calvo Sotelo, segue sendo punto de referencia de diversas actividades socio culturais. Alí presentaronse diversos libros, -entre eles Azul Cobalto , obra de Alfredo Conde (na fotografía)-, e tamén traballos como os da Asociación de Amas de Casa e Consumidores da Estrada que tiveron a xentileza de deixarnos admirar os traballos que de . ganchiño ou de costura fan as socias. Valore s eternos difíciles de catalogar e de valor universal. Unha vez roáis Sargadelos deixou constancia da súa teima no desenvolvemento da cultura e a sociedade galega promociando a nosa identidade como pobo.

241

m:abeírós m:erra novembro de 2001

O COMARCA

b cti cumprido

plan Leader Plus chegou a comarca de Tabeirós Terra de Montes. Desde a Asociación Montes traballouse arreo nun proxecto que finalmente f oi aprobado pola Consellería de Facenda e elexido entre os 16 escollidos dos 25 presentados en todo Galicia. Un plan que significa unhas axudas para o desenvolvemento comarcal que superan os mil douscentos millóns de pesetas. Concellos como os da Estrada, Forcarei, Cerdedo, A lama, Cotobade, etc ... ven así cumprido o obxectivo marcado desde a redacción do proxecto de ter unha arma útil de cara a transformación integral da comarca.

·'\_;

REDACCION Máis de mil douscentos millóns de pesetas para axudas os proxectos de desenvolvemento comarcal, con aportación que poden chegar ata o corenta por cento, e con axudas máximas de 27 millóns de pesetas. Dito así, parecería como algún dos mernbros da asociación Montes reflectía en Radio Estrada unha especie de Bienvenido Míster Marshall, pero ca diferencia de que os coches -neste caso os dos fondos europeos- non pasan de largo, senón que,se deteñen na nosa comarca. E o plan Leader que chega por primeira vez a nosa -comarca de Tabeirós Terra de Montes e que, xestionado directamente desde a Asociación Montes, presidida polo alcalde de Foraceri, David Raposeiras, debe significar un cambio estructural no desenvolvemento da comarca nos vindeiros seis anos. Un plan que ten tres pi-

lares de conxuntación, arredor dun básico, a madeira. Asi, aqueles proxectos que entendan globalmente o desenvolvemento, que aporten inicitiva snovas, e sobre todo que contribúan a desenvolver a comarca terán a posibilidade de verse arroupados con fondos europeos ata un 40% do investimento, sempre que non supere a cuantía máxima asignada por proxecto que é de 27 millons de pesetas. Convénd estacar ademais que, entre os 16 proxectos elexidos en todo Galicia, están outros dous das nosas inmediacións, o de Portodemouros (comarca Ulla-Deza), e o de· Ulla-Umia (terras de Cuntis, Caldas, Moraña, Pontecesures, . etc .. ), que na globalidade significan unha inxección económica que supera os catro mil cincoentos millóns de pesetas. Sen dúbida, a mellor nova do ano para a nosa comarca e os arredores.

•