Tabeiros terra, nº 7, xuño 1999 by Asociación Cultural Vagalumes

. . . . . "~p~tms ~o

\11

Xornal CuHur.tl da Estmda

\uño 19!1!1

· )

, .

'¡(~ '

,...,_,

-Ro

,,/'

res

'filaheirós 'filerra, xuño de 1999

'José de Quintas' O

labor dos nosos emigrados a prol do mulleres de A Estrada lles piden axuda paPOR noso país ás veces permanece no esra acabar as obras da 'Iglesia nueva', eles CARLOS LOUREIRO quecemento así como o seu traballo colaboran, pero o mesmo que as desculpas dinamizador e, como non, dada a súa posique o propio Curros Enríquez pedira ao esción e o seu contacto cos grandes iÍlteleccribir a 'Virxe do Cristal', colaboran en tuais galegas exiliados por todo o mundo, _contra da súa maneira de pensar, simpleo seu labor informativo e de apoio tanto mente porque elas lles piden axuda eles cultural como económico apoiando gran· descúlpanse dicindo: des proxectos como as escalas parroquiais "Nós, pobres diaños, que non podemos e outros ... descifrar a que relixión pertencemos, porUn caso deses é o de 'José de Quintas' , que este constante batallar pola vida e poseudónimo co que asinaba José Loureiro Jas colectividades a que pertencemos, róuGarcía en 'El Emigrado' as súas colaborabannos toda a mísera existencia, prestamos cións, especialmente de información, desde o apoio a tal solicitude, xa que non por voLa Habana. El fora nomeado como un dos cación, por un deber de cortesía para coas correspondentes da 'Sociedad Hijos del nosas simpáticas señoritas da \lila de A EsAyuntamiento de La Estrada' para o antetrada. (... ) Non podemos, por ningún condito xornal e foi quen escribiu practica" cepto, corear o que "morra todo o que non mente na totalidade as 'Postales habanepense coma min". E velaquí o que por unras', colaboración informativa e ao mesmo ha simple cortesía nos levou a cooperar tempo de opinión. cunha obra pola que non sentimos voca"O Tío", como sempre .o coñeciamos os ción ningunha". familiares e achegados naceu no ano 1886. . Por outra parte xamais foi o emigrado Emigra bastante xove para Cuba ond$! xa conforme que xustificase, coma moitos, desde novo, e dado o seu espírito galeguisnin nunha migalla esa emigración e na súa ta, se integra nas actividades do Centro Gacorrespondencia-información con 'El Emilego no que ingresa en Decembro do 1912. grado' tenta abrir os olios aos emigrantes Asimesmo pasa a pertencer á Sociedade potenciais dicíndolles que nesa emigración Fillos do Axuntamento de A Estrada, soso buscan "braceros baratos''. Critica ao ciedade de suma importancia para os estragoberno español por permitir que deixe denses xa que foi a que dinamizou os abandonados á súa sorte aos súbditos espaapoios para a creación das diferentes escañois que saen na procura do que na súa palas nas parroquias estradenses así como outria se lles nega; e aproveita para censurar tros apoios culturais, como o xornal 'El acedamente ao 'malhadado' corpo consular Emigrado' . polo seu silencio: "son estes representantes oficiais da España enferma, os mil parásiOs que o coñecemos, moi pouco podíatos que, inútiles para outra cousa na comos imaxinar a inxente cantidade de coñecementos, de datos, ... dos que 'O Tío' dis- os que van á emigración teñen dignidade e rrompida política española, mándanos a puña e que con el se foron porque ninguén saben despreciar ao malvado cacique", "ao desempeñar estes postos para que ridiculien vida se -preocupou de coñecelos pola · lado do Sr. Bergueiro están os estradenses cen á Patria que representan e procuren exsúa propia boca, ¡canta mágoa! Aquel ho- emigrados e os seus conveciños aquí resi- plotar o ruáis posible aos desgraciados me pausado, depositario dunha cultura aca- dentes e todos os homes de honor e digni- emigrantes da súa nación". 'José de Quintas' finou na súa casa de dada por un autodidacta que a emigración dade que por Galicia loitan consecueriteforxou e que fora en vida aquel elo impor- men te". El foi un dos que redactou o Quintas (San Xorxe _de Cereixo) o 25 de tantísimo entre os nosos emigrados e aque- famoso manifesto de Abril do 1922 no que Agosto do 1967. Voltara no 1957 á súa TeJa nación (nai) que os botara fóra dos seus a Sociedade Fillos do Axuntamento de A rra, e foi soterrado nun anonimato total, Estrada se dirixía aos estradenses para que sen que dirixentes nin intelectuais (agás eidos. Nesa emigración se formou aquel home tratasen por todos os medios de loitar con- uns cantos, entre os que poderiamos saliencrítico co caciquismo imperante no seu pa- tra os caciques debido ·á súa actitude de re- tar ao seu amigo García Barros) fixesen nin a ruáis mínima mención nin acto por un ís e que o anegaba por todos os lados, co- presión e de coartar ideas. Tamén nesa lonxeva emigración se for- home que xogara un gran papel na emigramo cando defendeu ao Erundino Bergueiro de Tabeirós por ter o civismo necesario pa- xou o seu laicismo, laicismo que tamén era ción durante a dictadura. Por de-sgracia a ra reclamar a escola pública de mulleres a filosofía de base sa Sociedade Fillos do Terra pola que loitou desde a lonxanía non concedida por Real Decreto á Parroquia de Axuntamento de A Estrada na que el fora lle rendeu as homenaxes que si lle fixeran Tabeirós, e de moi adentro sáelle o "todos nomeado secretario. Cando un grupo de lonxe dela antes de voltar. Rematamos o mes de maio, mes de plenitude primaveral e así tamén no das nosas letras. Tabeirós Terra quere, dende as súas páxinas, no sentir fondo de tódolos que nel colaboramos, facer público o recoñecemento á figura exemplar - alma escolleita - de Roberto Blanco Torres, o cal axudoil con compromiso e lealdade a poñer en certo o principio de que a historia móvese no desenvolvemento das culturas e soamente así, no amor que niso poñamos, el ha ser quen de certo nos salve. Como el mesmo dicía, non é dciado sen selo - chegar a ser quen queremos. por iso. tamén, oeste ano adicado á memoria do pobo estradense, nós queremos ser (sendo) e destas que as accións sigan ás nosas vontades, pois non é boa cousa enganarnos con sentimentos baleiros. Para nós o pobo estradense - como Galicia - ten acentos primorosos que facermos soar e un dos máis cualificados está na súa memoria. A Terra de Tabeirós non pode caer -na monotonía, pola contra debe valerse das máis fondas sensibili-

dades para recoñerse na súa h1stona, nos seus maiores, na súa cultura e tradicións, que serán quen afortezan o

futuro dende o presente, pois os días de froito e de seitura abondosa -na empresa común que é A Estrada en ideal de pobo e de identidade- non poden írsenos das follas do noso calendario común. Traballemos todos así por iso, en causa comunal e cara a tódolos ventos que nos poidan poñer freo ou dificultades. Entre todos -coas aportacións de cada quen sumandosuperarémplas e poñeremos -se as houber- as nosas diferencias de mellor acordo. A Estrada, -como pobo e como idea- obríganos. Os nosos sentimentos de estradenses -na memoria e no presente, a prol do futuro satisfactorio, en palabras de Roberto Blanco Torres - non poden ser epidérmicos, nin mecánicos. Teñen que nos encher de ben os corazóns e que acugulen as nosas conciencias de reponsabilidades. Xa que logo, todos e sen máis voltas, dispoñámo-los nosos entusiasmos. Entusiasmos que nos posibiliten exerce-los imperativos das nosas mellores ilusións.

NOTA: A FOTO PUBLICADA NO N2 ANTERIOR E DE SAN PEDRO DE ANCORADOS

REVISTA CULTURAL DA ESTRADA

EDITA: FUNDACIÓN CULTURAL DA ESTRADA C! Benito Vigo, 104 36680 - A Estrada Pontevedra Tfno:986570165 Fax:986570233 E-mail:snlaestrada@cyberweb.es XERENTE: Manuel Arca Castro CONSELLODE REDACCIÓN: X. Manuel Reboredo Baños David Otero Carlos Loureiro Xoan Carlos Garrido Olimpio Arca Caldas Xosé Lueiro Lemos Valentín García Gómez Xosé Rodríguez Xosé Vilariño Xosé Luna Sanmartín Nicolau Alvarellos FOTOGRAFÍA: Marcos Míguez Bernabé S.L. Xosé E. Carbajal Gonzalo García Carlos López N Arquivo DEPÓSITO LEGAL: BG: 28211997 MAQUETACIÓN: FILMACIÓN P.R.G.

IMPRESIÓN: Tameiga SL _

'ID1theírós W:errn, xuño de 1999

Presencia feminina no poeta CABADA VAZQUEZ (11)

adicatoria do poema, ausente de Vagalumes, Unha n9ite (1923) é "' ·"·~ esta: "Pra as rapazas da miña aldea", e se Maruxa (1924) aparece incluída en Vagalumes, estará cautelosamente despoxada aquí tanto da galante adicatoria de 'Vida Gallega' ("Por todas e cada unha das nenas da Estrada, coa fonda ademiración que lles ten. O autor"), como dos perigosos 'beixos' dun dos versos finais que serán substituídos polos máis cándidos 'sorrisos' ... A artistas estradenses (elas e eles) estará adicado o seu afervoado Chamamento de 1927 (no 'El Emigrad,ó') a prol da cultura popular galega: "O feixe de rapazas e rapaces que tomaron párte nas representacións escénicas en pro dos damnificados de Cuba e da futura Banda da Estrada". Pero as adicatoriás serán máis concretas noutros poemas, escritos uns en castelán e outros xa en galego. Así Evocación (1923) ten esta adicatoria: "Para ti, que fuiste e1 alma mater de estas escenas". E de xeito similar no poema co título xeral ¡Por compasión! (1923) (no que se inclúen os poemas Tus ojos e Tus. labios): "No es necesario que te lo indique. ¡Ya sabes que para ti es!. .. " Este veo· pudoroso desaparece en -moitos poemas amorosos e con iso as adicatorias fanse xa nominais e concretas. "Pra unha moi galega Maruxiña" é a adicatoria de Serei teu poeta (1923). "Para la srta. M.E. del Carmen" será a de Meus soños (1923). Máis biográfica e significativa será a adicatoria de Delirios de poeta: .. (1924): "Para la Srta. Dorinda Vázquez cariñosamente: su primo Pepe". A morte (só algúns meses despois de publicado este poema) desta xove e intelixente curmá do poeta sumirá a este nunha ·fonda crise interior. Neste mesmo ano aparecerá aínda o

poema No hay juegos con amor. .. coa adicatoria: "Para la niña Aurentina Bergueiro Sieiro". Pero no ano seguinte, 1925, os nomes femininos das adicatorias tomarán un forte pulo: Compasión ("A Moncha P. y f>., alma noble y corazón de oro"), Sed tengo ("A Charito, que lee mis versos"), Amor. ..dolor ("Para Lupe, amiga del alma"), Desengaño ("A Concha, margarita en coral, con todo el afecto y el cariño todo"), Andar..andar ("Para-Celia, afectuosamente"). E como nunha especie de traca final de flores aparecen agora, nese mesmo aiio, anteriores ou novos nomes femininos , de maneira conxunta, no poema Meu dor, poema este que si aparece en Vagalumes, aínda que naturalmente sen a correspondente anterior adicatoria, que é un feixe de nomes femininos: "Pra Moncha, Noema, Concha; Lupe, Celia, Charito, Maruxa Solá, Pacita Hinojal, Carmiña Castro e Carmiña Queimadelos. Pra todas e cada unha". Entre os nomes anteriores o de Noema (Noema Landeira Martínez) acadará especial importancia poética tanto neste ano 1925 como no seguin~e. A ela estará adicada, en 1925, Nue1Ja Aurora ("A Noema Landeira, ·roda amor y sentimiento"), pero sobre todo xá no ano seguinte, Acróstico (ou, segundo a súa versión manuscrita, Estampa. Acróstico). Nos acrósticos -como o lector seguramente ben sabe- o poeta constrúe coa secuencia dunhas determinadas letras dos versos do poema un nome concreto por el intencionado. No presente Acróstico a secuencia conxunta das · primeiras letras dos versos desvelan xustamente o nome e ámbolos- dous apelidos de Noema Landeira Martl.nez. Pero para que tanto o editor como o lector de Vagalumes non puidesen descubri-lo nome desta xove, o poeta adopta o recurso de darlle ó poe- 1 ma un título diferente do de Acróstico. En Vagalumes o título deste poema será, en consecuencia, non Acróstico, senón outro: Paisaxe do fusco e fusco. Deste xeito Noema Landeira Martínez desaparece pudorosamente de Vagalumes. E se o nome de 'Maruxa' (Maruxa sen máis ou Maruxa Solá) foi un dos primeiros das adicatorias de Cabada Vázquez, co mesmo nome rematará tamén o poeta as súas adicatorias amorosas. O seu fermoso traballo en prosa do ano 1927, A nena encantada, publicado por Cabada Vázquez en 'Céltiga' e louvado explícitamente polo seu bo amigo M. García Barros, ten esta adicatoria: "Pra Maruxiña, no ferventío do meu amoroso anceio".

-A. Rapa das Bestas de Sabucedo flisto rio e .411rropo/r,,1xia duuh a rnulicf6n

Afmnwi ('abada Cas!t'l>

CURSOS DE:

-Informática -Contabilidade -Idiomas -Mecanografía

·EQUIP.AMENTO INTE· GRAL DE OFICINAS ·INFORMATIZACIÓN DE EMPRESAS

·PROGRAMACIÓN ·MANTEMENTO ·MATERIAL DE OFICINA -CONSUMIBLES

C/ San Paio, 21'-Tfno e Fax:986 57 20 2S - A ESTRADA

-Xestión de Empresas -Recuperacións -Etc ...

FORMAClóN OCUPACIONAL E EMPRESARIAL ACTIVIDADES ESTRAEXCOLARES

C/ W. Calvo Garra, 5 entlo. Tlf. e Fax: 986 78 39 88 - LALÍN

- ---

____ - - ----

~----~-------.

....,

'C!Jaheirós 'C!Jerrn, xuño de 1999

Historia de Chicho Antela, novela de Antón Riveiro Coello gañadora do accésit Manuel García Barros 1997, coloca tamén á Estrada na primeira liña da promoción narrativa galega. Se coa novela Magog de María Gándara tiñamos unha novela histórica que recreaba acontece- _ nientos acorridos na xestación dos alicerces do reino de G(llicia, nesta obra temas a Galicia actual, a Galicia ferida deste século de emigracións e separacións traumáticas

M A

ais non será esta unha novela de emigrantes, senón unha novela negra protagonizada por emigrantes. historia artéllase en dous relatos paralelos: un prota- ___ gonizado por Alfredo Antela, un galego de Xinzo da Limia que vai a Cuba investigar a morte do seu tío Chicho Antela,,ocorrida antes da revolución cando se dispuña a voltar a Galicia, e outra por Boris,un matón que ten unha aparición casual mais determinante no decurso da diéxese. Ambas vense adobadas, e dicimos adubadas porque o prebe é exquisito, polas cartas que Chicho Antela enviara á casa durante a estancia en Cuba. Ambálas <lúas historias son as <lúas caras dunha mesma moeda, manteñen unha relación de causaefecto. Así aínda que sabemos das investigacións, dos contactos que Alfredo mantén coas persoas que coñecían o seu tío pola información tjue nos ofrece un narrador omnisciente en terceira persoa que predomina en todo o decurso narrativo, orientando, dando ou,ocultando datos ao seu antollo, mais nada sabemos das personaxes coas que trata, apenas . unha breve descrición do ambiente en que se moven, nalgúns · casos tamén física e a relación que tiveron con Chicho- da súa reacción, do que pensaban das preguntas de Alfredo. Só o sabemos pola outra cara da moeda:

Boris, que obedecendo ordes de Aníbal Bacallao tenta matar a Alfredo mais, ao non coñecelo, asasina a Daniel Xeitoso, e despois ao propio Aníbal Bacallao levado pola tenrura e o amor á terra e que lle transmiten as cartas de Chicho Antela en quen ve un espello en que voltar á casa, á terra, á súa pequena vila cubana, Cídra, e vivir tranquilamente afastado da turbia vida que tivera na cidade. En fin xorde o conflicto existencial <leste neno-home desnortado que se agarra ás cartas de Chicho Antela coma a un cravo fervendo, como a última táboa de salvamento, para fuxir daquela vida de agoiros pouco claros,e voltar á casa e vivir coidando a horta coa súa nai. Tanto Boris como Alfredo, cada un desde a súa perspectiva, Boris máis levado pola acción que polo convencemento propio como lle ocorre a Alfredo, son 'actantes activos', ou 'personaxes esféricos' en terminoloxía de Foster, frente a todos os dernais que son 'actantes pasivos' ou 'personaxes planos', por non evoluíren e apareceren xa cofigurados en tanto que, os dous protagonistas principais da acción, son personaxes en conflicto. Deste xeito Alfredo ao final sabe que o asasino do seu tío foi Daniel Xeitoso, e o inductor Aníbal Bacallao, co obxectivo ·de tirarlle os cartos, que, Chicho Antela obtivera da venda das súas propiedades en Cuba no momento en que ía voltar a Galicia. Mais o final resúltalle amar-

OS NOSOS LIBROS, AS NOSAS LECTURAS NA FOTO: IAGO COUCEIRO

go: namorárase dunha fermosa cubana da que descóbre que é filia do seu tío Chicho e da dona de Aníbal Bacallao, polo tanto súacurmá. or outra parte a historia desenvól vese en dous espacios fundamentáis, a Cuba prerrevolucionaria e a Cuba actual como os espacios da acción, e Xinzo da Limia como o espacio da memoria: a investigación dun crime e as palabras doentes dun home que ten saudades da súa terra, da súa xente que nunca máis puido ver. Estes espacios van ter unha correspondencia temporal xa que _as pescudas prodúcense nun período de tempo indefinido, mais breve na Cuba actual e as cartas son saltos ao pasado, analepses epistolares que describen as impresións, as arelas e os feítos duo galego emigrado e enriquecido na convulsa Cuba de finais dos cincuenta. Noutro sentido, o espacio narrativo divídese en 27 capítulos nos que alternan os dous relatos comentados máis arriba ata se fundiren contra a fin do libro, no clímax da acción.

odo o relato presenta grandes doses de intriga, intriga ben administrada que tira do lector, que o mete nunha historia en que o autor demostra un bo dominio da prosa poética, por momentos sensual e fermosista, mais sempre constante, polo que podemos falar dunha verdadeira pulsación poética, sobre todo nas misivas de Chicho Antela, como se pode ver no seguinte exemplo: ' 'Parto da súa 'inutilidade, unha . mañá de carazo decidiu morrer na horta; a furto, sen máis roupa que a camiseta e os calzóns, brandiu o sacho e xebrou a terra ata que caeu fulminado polos folguexos de dragón que lle encirraron os bronquios "(p. 107) n definitiva como adiantabamos no inicio unha novela de boa construcción, abundante intriga e áxil lectura que, ao noso xuízo, vén agrandar o prestixio do Premio Manuel García Barros, e confirmar ao seu autor na novísima literatura galega dos 90.

NCIPAL estradenses e Cultura

W:aheirós W:erra, xuño de 1999

XXVI FESTA DO SALMON . O sábado 15 e o domingo 16, A Estrada O salmón, o rei do río, vol ve á Estrada nunha nova celebración lúdico-gastronómica, _que organizada desde diversos sectores (desde o CIT ata os res- tauradores locais, pasando polo departamento de cultura do Concello ), é xa tradicional no calendario de festas locais. Este ano a organización, ademais da degustación popular, e da macroc ea do sábado 15 , que chegou á súa terceira edición, inclúeu unha Mostra Fotográfica, un Festival Rock (cos grupos locais), unha concentración de motos e rematou cun concerto de Na Lúa. Un programa completo e ameno que invitou a saír á rúa, ora para degustar o salmón, ora para disfrutar das actividades programadas ..

W:aheirós W:erra, xuño de 1999

61 métennos medo co do cancro de pe! e destas veña a usar protectores de alta intensidade. O moreno daquela era para os que traballaoan de sol a sol. Era o convenio dos pobres. A xente de ben, a das boas casas e dos pazos, estaban branquiñas con algo de coloradiñas. Iso era campar. - Fun coma todas á catequese a Rubín polo tempo da doutrina. Tiñamos moito coidado e poñíamos moita atención para sabe-las causas, pois do contrario "botabánno-lo carneiro". Vasco carneiro!" -dicíanlle con risas ós burricáns. Un andando algo máis, trouxo a mocidade, con ela, o ir ás festas e mais ás feiras. Os mirares e namoros. As ilusións de todos por andar un pouco máis na vida. - Tratabamos de lle levar os mozas unhas ás outras. Eu era moi "maghadera " con eles. Un padriño meu dicía que estaba moifachendoso das súas afilladas, que eramos moi "enamoradeiras ''. Gustabamos de termos moitos mozos e que non durasen máis de tres meses. Hoxe, ó facérense mozos, xa non sae un de onda o outro. !amos á herba e comezabamos a cantar. De seguir-, os mozos, veña a aturuxar. Eu- como dixen - gu~tei de ter moitos mozas. En Africa, na guerra e na milicia, tiven tres. Escoite: Soldadito militar que traes en la mochila. La escarapela del rey y el corazón de una niña.

hegamos á súa casa de Sequeros pola tardiña e con choiva de maio. Rubén agardaba por nós na beira da estrada. Rubén e un dos bisnetos de Dolores Torreiro Villar. Fomos ben invitados a pasar e alí estaba ela, a bisavoa Dolores, sentada no seu escano, en flor de sorriso acariñado, con noventa e cinco anos ' vividos na súa vida azuerada e a pouco, por xullo e por Sta Ana, ha face-los noventa e seis, a catro do século. Vemos nela unha estampa de frescura, un estar de nobreza nas cousas dun mundo vivido, acugulado de experiencias, de sabencia e de memoria, como fermento xeneroso e absoluto para a imaxinación dos máis novos. Dolores é dona de toda unha vida para aprendermos dela. - O meu tempo de escota foi unha historia. Na casa coidaban tanto de min, queríanme de tal maneira, que non me mandaron como as outras, aínda que non todos ían sempre. Fun algo máis de un mes á de Rubín, con García Barros e lago á de Pausada - Curantes con dona Irene. Estábamos todos xuntos, rapaces e rapazas, e eu soíña, a un lado, colocábame nun tallo. A escota de Rubín era a mesma que agora restauraron. Os de fóra mandaran daquela os cartas para que se fixese. Moito do que sei aprendeumo meu pai e outro Juno aprendendo eu. Daquela non pasei de multiplicar. Lía no Silabario, no Manuscrito e nos libros que había na casa. Tamén tiña a miña pizarra -¡e o meu "pizarrillo"!- e nelafacía as cantas. Eran tempos distintos. A obrigatoriedade de ir á escola non existía. Cando se podía e o permitían outras tarefas, si, asistíase para ir aprendendo algo. Iso entendérono ben os emigrantes de conciencia como aqueles que sufragaron as escolas de tantos lugares como a de Rubín. A emigración en Galicia revestiu caracteres dramáticos e eles entenderon que os que se marchasen, que foron moitos, deberían ir con preparación. América daquela -por mor da emigración- ripounos moitos homes e mulleres. Moitas casas quedaron pechadas.A necesidade botounos polo mundo. - Eu de xogos sabía poucos. Xogabamos á baralla e cando íamos coas vacas, no monte bailábamos coas varas ou unhas coas outras. Cantabamos e faciámo-los puntos para campqr ben o bailar nas festas. /amos coas vacas "a Guimarás". A primeira vaca suíza que chegou derredor foi a nasa. Mercámola en Santiago. Pero, va/vendo o de irmos coas vacas para o monte, tamén poníamos enxeño e botábamos desafíos, si, ás de ala arriba, ás de Pausada. " Sodes primas e máis ben. Unha é o cu do pote. Outra o rabo da sartén" - Diciámosllelo polo morenas que estaban, pero unha das veces paseime algo co desafío. Boteille un de sete esta/os e a nai dunha das .mozas veu queixarse a miña nai. ¡Como cambian os andares do sol! - dicimos nós - Hoxe sería unha distinción de honra iso de estar morenas, aínda que os tempos xa volven ó rego e

Dona DOLORES atenta a conversación mira a cámara refrexando sabiduría

O COMARCÁNS DE HONRA

Dolores Torreiro: A catro anos duo século de vida O

tero de Ameixeiras fala con Dolores Torreiro, de Sequeros, unha muller que nos achega desde a 'súa experiencia outra imaxe da Estrada: ..

Que os máis novos vaian aprendendo da experiencia dos maiores

Un soldado me dio un ramo, yo lo recibí con pena. De las manos de un soldado, nunca viene cosa buena" - Mire que fidelidade, que en Melilla, as mulleres dos soldados ían con eles á guerra. Facían de "camilleras". Debían ser moi va/entes. Había esta canción: " Mientras mi marido lucha, por su patria con amor, a los heridos "me adico" con solícito candor. · ¡Camillera! ¡camiliera soy! Donde cae un herido, allí voy. Ni las balas, ni el ruido del cañón, han logrado de que olvide mi sagrada obligación" Quen logo había ser seu home Aurelio Pereiras Couceiro- estaba alí, na guerra. No tempo que tiña libre ou de descanso, olvidándose das qalas que o podían pillar, el tocaba o acordeón e cantaba. E Dolores dinos: - E tamén as mozas que estábamos aquí, encantábanos tocártno-la panderetas, así botábamos ó aire: "As f erriñas na baranda. ¡Viva quen anda de amores! ¡Viva quen de amores anda! Dolores ten a palabra e segue a contarnos coa ilusión de quen viviu as cousas, de quen as sabe por ter sabor delas.

- ¡Canto se perdeu! - exclama ¡Canto nos valía de alegría ir proba-los vestidos á costureira! ¡que alegres eramos! Recordo unha a que nos gustaba moito ir. Era Juanita. Súa nai cantaba de marabilla. E mire que coa miseria que había, veña, ¡a vivi-la rumba con alegría!

Connosco agora están tamén Rubén e mais María, dous dos seus bisnetos. Non perden detalle e fan moi ben, pois nós así facemos outro tanto. Co saber de Dolores un pode pórlle as costas a calquera tristeza. Memorias como a dela fan contrapeso para calquera nube moura que nos chegue. A memoria, e ela tena, é quen nos leva o futuro. - /amos á feira do Foxo e logo quedabámonos "ó paseo''. As mellares feiras eran as de Sa.ntos e San Manuel, a de San Andrés valía pouco. Tamén iamos ó San "Amaro" a Codeseda , que a miña nai gustáballe moito e case que sempre nevab(l, íamos en besta e botabámo-lo día e parte da noite. Tampouco perdiámo-lo Cristo de Seoane. Daquela as festas comezaban polo día, cun anaco Yle sol e á noitiña, veña "prá casa". Faciamos un traxiño para todo o, ano e lago outro un algo máis ruín para andar. As festas de máis sona eran o San Campio en Rubín, os Dolores en Lamas, o Carme en Pardemarín, O San Miguel en Curantes, O Angel en Olives e Sta Margarita en Cal/obre. Viña a Banda de Merza, a cal case que sempre quedaba contratada dun ano para outro e tamén as de Orazo e Remesar, aínda que estas non tiñan moitos músicos ("números" /les dicían). Si que había gaiteiros. Un que nos chamaba moito a atención - e que tocaba case sempre - era de Rubín. Chamabámoslle "O turuluras ". A días de xuño deste ano que corre, xustamente o domingo vinte, na carballeira de sempre, a tan bonita como lle din os desta parte, a que pacían as vacas e que agora rozan con gusto os veciños para o acontecemen to , celebrarase a festa dos Pereiriños. Festa recuperada e restaurada para lecer de tódolos estradenses. A nosa obriga está en irmos alí e compartirlo día coas xentes daquelas parroquias tal cal como antano. Falarlle dos Pereiriños a Dolores é como poñer unha pafabra con sabor a cereixa ben madura e moi azucrada. Un sabor con moitos recordos e un galano de moitas vivencias.

-Os Pereiriños, de principio, comezaron de pouco, vamos, con non moita xente. García Barros viña cos rapaces da escota de Rubín. Xuntáronse daquela Lamas e Rubín, Curantes, Olives e Pardemarín. Quen realmente estaba no motor era o Sindicato Agrícola de Pardemarín. A festa celebrábase -e celébrase- na carballeira dos Pereiros de Curantes. Cada quen ía coa súa parroquia. Xuntabámonos no local da Veiga da Leña. Traíase unha banda de música (tirando a ruín). No local do Sindicato había unha mesa grande e levábase á carballeira. Fa/aban enriba dela. Viña ata o alcalde. Aquel día quedaba o gando na corte. Todo era festa ata a noitiña. De comida poñíamos xamón cocido, tortilla e algo de pan trigo, se había. Lago a bailar, a cantar e a aturuxar. Despois fiwse moita causa. De América mandaron catro bandeiras, a de Cuba, a de Argentina, a de España e a de Galicia. Mire esta foto. Nela podemos ver a

'IDahdrós 'IDerrn, xuño de 1999

" ...De médicos había Araujo e Don Manuel Magan, este de Moreira e Boticas a de Carbón e maila de Vilariño, que esta penso que era a máis vella. Na casa tiñamos moita amistade con el. Facía a maior parte dos medicamentos e tamén desinfectaba as casas cando o da tuberculose... "

Dolores coa de Cuba, a súa consagra, a de Ferrín e outra moza máis coas outras. Eu subín a de Cuba e aínda me estou vendo. Dixen ó facelo ¡e ben que o recordo¡: "Eu quixera se-lo voso encantiño. Eu quixera sela.máis "salada". Ai Dios mio! Eu quixera ser, .. e non son nada ! Dolores emociónase. Non é para menos. Seu pai foi Secretario do Sindicato e así tamén o da festa dos Pereiriños. El tíñase ós Pereiriños moita estima. Cando o movemento tivo que ir render contas de tal á Estrada. Pagou daquela mil pesetas de multa. Outros tamén. Tamén -e o fío disto- e entre outros moitos, saen ó camiño os nomes de Manuel Brea Abades e o de José Arca. Para Dolores, moza do seu tempo, tamén había outras festas de ano. Preguntámoslle polos Reis e polos Entroidos. - Cantabamos máis as panxoliñas. Mi padre dieí(l que si, que eles cantaban máis os reis. A comida de Nadal eran castañas, mazás, bacallao e no noso caso, algo de mazapán. A xente dábanos cartos, ·poucos, viño e algo de pan. E nos cantabámoslles: "De Egipto salió la Virgen huyendo del rei Herodes. Por el camino pasaron grandes fríos y calores. El niño lo llevan con grande "coidado" porque el rei Herodes quiere degollarlo" E outra:

"A Belen camina una niña adorada toda llena de flores y de gracias adornada" E falando do Entroido, así nos conta Dolores:

rranda " e maila música. /amos unha chea de mozas. O director era un mozo. Arredor do coro andaba outro cun látigo para que non se nos achegasen, para coidar de nos ¡e da roupa! Uns dos cantares eran: "La Parranda iba buena, si llevara los platillos, pero como no los lleva, la parranda va de pillos. Al pasar la vida de aquí para allá, cojo mi pandero y me pongo a bailar. Carnaval ¿ cuando volverás ? C(lrnaval ¡para "combanchar". E vai o outro: En las indias hay una mora, que tiene los ojos más lindos, que el lucero encantador. ¡Ay mora! ¡" Acabáme "de querer! No me martirices más, que mi corazón está que se devora, de "querete"' tanto mora. ¿Cuando volverás, Carnaval? para " combanchar". Dolores tamén nos fala dos "castillos" de San Xoán e de San Pedro, de como se "salvaban", que non era máis que salta-las fogueiras e librar de queimarse. Facían o lumeiro con piñas e toxo e dicíase para o de San Xoán:

" Sálvame Castillo de San Juan para que non me morda cadela nin can" E para o de San Pedro:

"Sálvame castillo de San Pedro "pra" que non me morda cadela nin ''perro". - E lago - dinos Dolores - veña baile e mais "amor". Todo con pandeiretas e acordeón, que nós temas un na casa, que era de meu home en paz estea.

Cando lle falamos a Dolores - /amos todos moi arreglados. do liño, ela dinos inmediataLevabamos unhas "bagheras" mente que para falar <liso, pre(de Cuba). Unhas blusas bran- cisaría dous días máis de concas e uns sombreiros moi ador- . versa amigable, si, para nos nados. Era a " Parranda '.'. ¡E explica-lo proceso dende a "baos mantos! Buscabámolos onde gaña" ata a tea. Como secala na fose ¡"A cada cual meghore "!. eira e como se preparaba a proA mellar mascarada era a da pia eira cunha "caldada" de Ulla. Tiña a fama toda. Nós le- bosta e agardábase a que secavábamos un correo que ía pese. Prometémoslle facelo, pero di-la entrada nas casas. Había agora , aínda que por riba, ela un "general" que daba os en- cóntanos algo. Advírtenos que cuentros" e os " vivas". O na- o liño era un misterio. Súa nai cemento da mascarada era en era tecedeira e ensinoulle a Olives. Alá marchaba a "Pa- moita xente a tecer. Dolores

as de rezar. As de rezar tamén nos viñan ben, pois servían panon quixo segufr con ese traba- ra enlia-los untos, que daquela llo. Dános conta de cando che- había pouco papel de xornais. gou o lenzo. Un de Padrón, Outra causa era. a benzón dos moreno e outro da Coruña, bolos de pan. Levabámolos por máis branco. Bota-lo liño era Pascua á igrexa e tiña moito un martirio e mazalo daba moi- mérito. Tiñámolo ata quince to traballo. De tódalas manei- días. Nós íamos bendicilo a ras, daquela unha moza que ca- Rubín ou a Lamas que é anexo. sase sen unha peza de liño, non Pala Semana Santa tamén se era ben mirado. Dolores ten na lle daban os ovos ó cura. Unha casa algunhas sabas de liño e ducia deles por matrimonio. aínda que llelas pagaban ben, E agora Dolores ábrenos un non quixo desfacerse delas. Po- pouco máis o seu corazón de la contra, Dolores gustaba do muller namorada. Un corazón millo. Era moi bo de arreglar. que latexou por tempo a ritmo Para esfollar chamaban a unha . de mar entre Sequeros e Melilla persoa pór cada "calco" ( unha e logo con Cuba. Engalánase morea del, máis ou menos un de tenrura e recorda ben as vecarro). Pola mañá ós homes dá- ces que mirou o ceo por rezar banlle augardente do Ribeiro e polo que tanto amou . . as mulleres anís. Polas doce había caldo e papas de arroz e a - Como xa dixen, tiven moitos mozos, tres en Melilla, pero un casou comigo. Foi Aurelio Pereiras Couceiro. Tivemos tres fillos e lago viñeron cinco netos, once bisnetos e dez afiliaA mellor mascarada dos. Aurelio era un home moi era a da Ulla. Tiña a preparado. Foi tarde á mili, a Santiago e pillouno a guerra e fama toda. Nós levá- tivo que ir a Africa, a Melilla, bamos un correo que serviu en Intendencia. Era carpinteiro ebanista. El foi quen ía pedi-la entrada nas fixo a roda grande, a de andar casas. Había un "ge- con auga, da fábrica de madeira da Ponte Liñares. Cando a neral" que -daba o-s puxeron a fúncionar, non había encuentros" e os " vi'- un milímetro por onde perdese nada. En Cuba, onde estivo vas" por dúas veces, traballou con mi padre e lago, despois do trabal/o, ían os dous ó Centro Galega a preparárense en denoite caldo de patacas e fabas. buxo e novas técnicas. Despois baile ¡e que non choCasámonos cando eu tiña dezanove anos, no ano vintevese ! Logo xuntábase a palla en dous. Chovía moito e levei pas"berrugotas" e ó estar seca, ó tos os zocos de miña nai. Lago, palleiro e o millo ó hórreo. Ta- para "ir de paseo" a Vigo, ca·mén nos conta de .cando viñan tro días, puxen zapatos. De reas "sachadeiras" (a nai de Vare- galos tivemos unha botella de la Bux'!ín, o practicante como coñac e un biscóito. por aquí lle din, era unha delas). Eran homes e mulleres. Dolores, esta muller sabia e Chegaban da parte de Lalín e maxistral, co falar dos que sade Monterroso e xuntábanse na ben, cóntanos dos tempos, canPena do Foxo. Al{ "axustába- do aínda moza, a tuberculose nas" por unha semana ou por colleu moitas vidas. Ela -xunto quince días. Se servían ben xa coa veciña Dorinda- poñíanlles quedaban comprometidas para inxeccións ós enfermos. o outro ano. · Afectou· a moitos. Dinos que en nada de lugar,· á be ira da - R ecordo ben o de da -la súa casa, foron quince as mar"oblata" ("o diezmo"). Os tes. Ela tiña algo de reparo, criados do crego viñan co ca- por se pillaba o mal. O médico rro por onde se estaba a ma- Don Manuel Magan de Moreillar e de cada dez monllos, un ra díxome que tranquila, que para o carro da igrexa. Tamén eles andaban tamén entre deles acordo cando se mercaban as e non lles pasaba nada. Soa"buldas". As aa carne, nós mente me pediu que tivese moinon, que eran moi caras e os ta canta de desinfectarme. . que as tiñan podían comer car- - A Estrada por aquel tempo ne na corentena e lago había non era moita causa. Hoxe ca-

se que chega a Liñares. Tiña poucas casas. Os comercios de xéneros eran os de Dona María de Escariz e o de Casagrande. Agora hai un mundo deles. De ultramarinos eran os de Bastida e os de Severino Duran, vamos os máis grandes. De ferreterías había a de Diego, que penso que foron os prime iros e a de Sanmartín. De médicos había Arauja e Don Manuel Magan, este de Moreira e Boticas a de Carbón e maila de Vilariño, que esta penso que era a máis vella. Na casa tiñamos moita amistade con el. Facía a maior parte dos medicamentos e tamén desinfectaba as casas cando o da tuberculose. Dolores Torreiro Villar, con acentos de entoación fermosa, non improvisa. O que conta, faino con certeza. Nós tomamos boa nota. Mesmo pensamos que debería cobramos por todo o que nos ensina. Todo o que nos dixo ten a color da esperanza. Non é unha foto amarelada, antiga, en desuso. A súa memoria está na actividade das nosas inquedanzas e así ternos que constatalo. Dolores sabe como séntiu por moitos anos o cuco por abril, que o mapa da súa vida ten moito que dicir, pois ne! viviu con intensidade e así tódolos días. Dolores escribe primoro'samente as liñas da súa historia, tamén sabe ir ó mencer dos días de sol ridente. Cando lle preguntámo-los anos que tiña, Dolores díxonos poucos. Ben poucos, iso si, que foron os minutos de estamos na súa compaña, pero moitos os recursos que nos ofreceu xenerosamente para levarmos cousas connosco e por sempre. Dolores é unha luz natural que nos dá a visión limpa e acompasada do que tanto precisamos. Agora, os nosos soños van máis alegres e os nosos corazóns saben un algo máis por onde ir. U nha boa cousa -e nós vímolo con Dolores- e que para ir a máis hai que asistir á escola da vida. En Dolores recoñecemos unha vida de traballo. ;\lgunhas veces con sufrimento, pero sempre con moito esforzo do seu espírito. Dolores fala co corazón. Un corazón no presente que goza do seu pasado, sabio, vital e fermoso. Con ela ben podemos cantar cunha ponliña de toxo ou de xesta nas nosas bocas, pois a súa voz está en moitos tempos, a catro anos dun século.

W:aheirós W:erra, xuño de 1999

O CONCURSO

••• •••

Concello da Estrada organizaba co gallo da festa do Salmón un concurso de fotografía (o primeiro ), que pretendía recoUer baixo o epígrafe de arte e natureza fotos da comarca. Un concurso ó que se presentaban máis de medio ceilto de concursantes. O primeiro premio foi para Gonzalo García (colaborador de TABEIRÓS TERRA e fotógrafo habitual no xornal El Correo Gallego), coa foto titulada 'Palco con Randeeira '. O segundo premio foi para Marcos Míguez, tamén colaborador de Tabeirós Terra, e finalmente o terceiro premio f oi para Miguel Salvande. Aquí presentamos unha escolma das mellores fotos que, xa publicadas nunha guía da Estrada en imaxes, reflicten a gran cantidade e calidade das foto grafías. Nacía este ano o I concurso de foto grafía -Concello da Estrada, un ha iniciativa que seguramente será tamén pioneira no eido audiovisual.

FOTO GAÑADORA DO PRIMEIRO PREMIO

"PALCO CON RANDEEIRA" AUTOR : GONZALO GARCÍA

SEGUNDO PREMIO

"CABALO" AUTOR: XOAN MARCOS MÍGUEZ

TERCEIRO PREMIO " IGREXA" AUTOR: MIGUEL SALVANDE

'IDaheirós 'IDerra, xuño de 1999

" ARQUITECTURAS DENDE A MEMORIA" AUTOR: GONZALO GARCÍA

" CRUZ" AUTOR: DAVID CARRACEDO

" A TORRE DE GUIMAREI" AUTOR: DANIEL RODRÍGUEZ

•

"ACUEDUCTO DE LEIRA" . AUTOR: JOAQUÍN TABOADA

" ARQUITECJURAS DENDE A MEMORIA" . AUTOR: GONZALO GARCÍA

~ 10

'ffiaheirós 'ffierra, xuño de 1999

sén eles. Só esta última presenta o detalle preciso para ver que coincide coa ponte de Liñares, mesmo no petril parcialmente perdido pero, curiosamente, do lado contrario que na realidade. A pouca distancia do lugar de Ponte Liñares, na parroquia de Lagartóns, hai un cruceiro que se conserva con dificultade. Un aro e· grapas de ferro manteñen de forma precaria das figuras. Os brazos da cruz non están, e probablemente faltasen xa cando Castelao debuxou a Virxe sostendo a Cristo, para incluíla na documentación gráfica do libro As cruces de pedra na Galiza. Esta obra recopila como vemos un bo número de testemuñas gráficas sobre A Estrada, e tamén algunha nota verbal, como a referencia ao cruceiro do lugar da Gándara, en Santa Cristina de Vea, con lenda incluída, tomada dun traballo de Fermín Bouza Brey e por tanto sen debuxo. Tampouco sabemos se chegou a debuxar a fonte da actual Praza da Farola, á que se refería como 'fonte cantareira'

P. Rodríguez

O domingo 30 de maio, rematando o mes das flores, a lgrexia Parroquial de Berres era a testemuña do nacemento dunha nova coral, a MASA CORAL DE BERRES, que dirixida polo mestre Cándido Fernández Chedas, conta con corenta e seis compoñentes, entre os que destacan algúns de idade avanzada que non só fan bo o refrán de que nunca é tarde para cantar, senón que polo demostrado, son partes fundamentais da masa coral. A presentación, a que chegaron veciños de Berres e amigos dende tódalas partes do concello e da comarca, foi todo un éxito. Ás nove en punto os corenta e seis compoñentes da Masa Coral de Berres, apadriñada polo director de Radio Estrada, Pepe Rodríguez, que facía unha ' presentación na que pedía lon.ga vida para a agrupación e lía un poema de Manuel García Barros, empezaba o recital no silencio do Templo. Polas súas gorxas empezaron a fluír temas de diferentes modalidades líricas, destacando especialmente unha 'salve' dedicada á Virxe do Amparo, recollida da música tradiciónal da parroquia. Finalmente, os numerosos asistentes solicitaron un 'bis' - que a Masa Coral efectuou por dúas veces, mentres os . aplausos. servían de bautizo a esta nova agrupación lírica que nace no concello estradense. Especialmente contento, o seu director, o músico e mestre estradense Cándido Fernández Chedas, aseguraba que a agrupación debe agora seguir trabaliando para mellora-lo seu repertorio e, con máis tempo, afrontar retos importantes dentro das distintas convocatorias que ofrece o panorama galego. Ei1 definitiva, unha presentación e,n sociedade que resulto u todo un éxito, e que foi resp a ldada pola brillante interpretación dunhas voces que xa quedaron incoporadas ó panorama estradense, xunto con outras corais como a Pazo de Gca ou a Polifónica Estradense. Dende TABEIRÓS TERRA longa vida e moitos éxitos á Masa Coral de Berres.

A ESTRADA na obra de

Castelao PABLO PORTA MARTÍNEZ

Como ternos descrito nas anteriores entregas, a maioría das numerosas referencias á Estrada en pinturas e debuxos de Castelao aparecen relacionadas coas parroquías de Guimarei e Ouzande, seguramente os lugares máis visitados por un home inquedo, dinámico e afeizoado aos paseos. Nesta última parte trataremos da presencia na súa obra gráfica doutras partes do concello e algunhas dos arredores, comezando polo Pazo de Oca, xa daquela lugar de visita inexcusable polo seu interese monumental. Coñecemos dous debuxos feítos por Castelao que describen os bancos da entrada ao grande corredQr dos tilos, na zona central dos xardíns, e a fonte labrada en pedra na parede do edificio pola que se accede ao recinto axardinado. Están feítos de xeito minucioso e con moito detalle, aínda que as anotacións de arquitectura pacega, que aparecen de forma sintética nalgunhas viñetas, non foron logo emprega.das en ningún dos seu5_ traballos etnográficos, como outras imaxes de tipo relixioso. Con todo, a fonte do segundo . debuxo é a que aparece logo na derradeira das narracións que . compoñen o seu celebrado libro de relatos 'Cousas', Chamábanlle a marquesiña. O mesmo que as personaxes que vimos nas viñetas relativas á emigración, ambientadas con referencias a Ouzande, a 'marquesiña' simboliza no seu particular e irónico destino a condición dos desfavorecidos, mais á parte do evidente fondo social do paradóxico relato, é descrita con tal cornpaixón e humanidade, que sentimos detrás a presencia dunha persoa e dunha historia real, non necesariamente do Pazo de Oca. Son interesantes tamén como personaxes os .rapaces que pro-

Fonte do Pazo de Oca. Museo de Pontevedra tagonizan algunhas famosas vida serie Cousas da Vida. Como contrapunto aos razonamentos dos seus maiores, a inocencia dos nenos cuestiona radicalmente a realidade imposta. Algúns, con quince anos xa non eren en Deus; outros queren saber se os que viven na outra banda do Miño son máis 'extranxeiros que os de Madrí', e outros moitos aesobedecen, escapan á escola e rebaten as ensinanzas dos mestres. Nunha viñeñeta~

ta dous destes rapaces dubidan de que o sol estea quedo, como predica o mestre, no alto dunha pequena ponte que pode ser a do río Liñares. X. M. Castaño, no seu traballo sobre este mesmo tema, afirma que se trata da ponte vella de Liñares, e eu sempre defendín esta posibilidade, ainda que non é tan demostrable como outros casos comentados. No Museo. de Pontevedra hai outras dúas versións da mesma ponte, unha delas cos rapaces e outra

nas primeiras páxinas do 'Sempre en Galiza'. Para rematar, veremos como algúns lugares limítrofes co noso concello foron tamén obxecto do lapis de Castelao. Outra cruz recollida en As cruces de pedra procede da parroquia de Sarandón, e o Pico Sacro, que asoma ao norte dende o outro extremo do val do Ulla, aparece caracterizando o horizonte en varias pinturas daqueles anos en que o rianxeiro frecuentou A Estrada. Noutra dirección é digna de mención unha serie de debuxos sobre o mosteiro de Carboeiro: dúas vistas da entrada ·coa igrexa, unha vista de todo o conxunto, e detalles dun pórtico e da ábsida do templo. Estas obras de grande interese, conservadas no Museo de Pontevedra, son pouco coñecidas porque non tiveron aplicación nas ilustracións e viñetas que fixeron famoso ao seu autor. Si que é moi coñecida a caricatura que fixo dun destacado víciño daquelas terras: o gaiteiro de Soutelo, Avelino Cachafeiro. De Soutelo de Montes ternos outra mostra no agnus dei da rectoral da igrexa da Madalena. Cunha cruz de aspas bilobuladas, ben diferente do que virríos de Ouzande, aparece tamén en As cruces de pedra, en dúas versións. Nunha delas aparece a figura illada e na outra sobre o dintel dun portalón de dúas fo-Has. A mesma vista ampliada desta entrada erve de fondo noutra viñeta na que de novo dous nenos desobedecen as normas do cura. A igrexa da Madalena e a rectoral desapareceion hai tempo. Coa mesma pedra foi construído un novo templo máis arriba, no mesmo Soutelo. e neste novo emprazamento a figura debuxada por Castelao segue a coroa-lo portal de entrada á recto· ral.

'é!raheirós 'é!rerra, xuño de 1999

/ 11

Viaxamos a Arxentina E

ntre o 24 de febreiro e o ·7 de marzo pasados, tivo lugar a visita, organizada pola Excma. Deputación Provincial de Pontevedra xunto con varios concellos entre o que estaba o ·da Estrada. De entre tódolos participantes , case 300 entre autoridades e viaxeiros da expedición, hai que dicir que os da nosa vila eramos maioría e como non podía ser menos, tivemos que saíren tres avións distintos, dous de Santiago e un de Vigo, para xuntarnos en Barajas ecolle-lo grande apare11 o de Iberia que nos había levar a terras americanas. 0

reportaxe de amizade

.""'

Se algo especial levaba a expedición foi a Banda de Mú-

A BANDA DE MÚSICA MUNICIPAL DA ESTRADA FOI UNHA ATRACCIÓN PERMANENTE DURANTE A VIAXE

sica Municipal da Estrada, que levou a música galega e a música da Estrada a un dos lugares do mundo onde pode ser máis querida e apreciada. Alá o mestre Comesaña e os seus "xoves" discípulos atoparon os aplausos de galegos e arxentinos. Para esta ocasión, levouse a cabo a gravación do cassette 'Troulada en Bos Aires" primeira grava-

ción feita nos estudios Phonos estalaron as gaitas e os bailes que Valentín Torrado botou a da terra dos centros galegos de andar na rúa Gradín recente- ultramar. Comezaron os actos mente. Esta recompilación per- de benvida que a nosa amable rnitiu deixa-la mostra do reper- xente non nos deixou de brintorio bandístico galego en dar en ningún momento, para Galicia e Buenos Aires. facer da nosa o que· ía ser unha Despois de 12 horas polo aire, estancia inesquecible. c hegamos as 8,00 da mañá A festa de benvida cele(hora local) e só baixar no ae- . brouse esa mesma noite no roporto de Ezeiza (Bos Aires), Centro Cultural do Partido da

Estrada, na rúa México, con máis de 600 convidados entre .os que fomos e os que nos estaban agardando tal e como podedes ver nas fotos que ilustran esta reportaxe. Alí bailo u o grupo de baile tradicional galego do centro, tocou a banda de música e falaron o Vicepresidente da Deputación D. Rafael Louzáns, o alcalde da Estrada e

Avda. Fernando Conde, 123 36680 - A Estrada (Tlfno. 57 02 08)

12 /

'IDabeirós 'IDerra, xuño de 1999

MÁXIMA EXPECTACIÓN ENTRE OS EMIGRANTES QUE PARTICIPARON NUNHA MACROCEA DE BENVIDA

O ALCALDE DA ESTRADA, RAMON CAMPOS, DURANTE UNHA INTERVENCIÓN DAS MOITAS QUE SE FIXERON. DETRÁS, IGNACIO TURNES, PRESIDENTE DA CASA DA ESTRADA SEGUE ATENTAMENTE O DISCURSO DO ALCALDE,. A CARÓN, A SÚA DONA TERESA BÁSCUAS

Axencia de A Estrada

o Presidente do Centro da Estrada D. Ignacio Turnes, foi un velada ll)arabillosa, de encontro recreo é lecer do que debe ser o irmanamento da xente dun pobo. E a partires de aí comezaron as visitas, ademais do Centro Cultural da Estrada que serviu de núcleo loxístico de toda a operación, viñeron os actos culturais en tódolos centros da colectividade. Visita ó Centro de Ribadumia onde boubo unba recepdón da expedición que contou coa presencia do expresidente da Repblica Arxentina D. Ral Alfonsín, ó Centro de Yedra no que se nos brindou unha excelente acollida con cea de irma:iamento e varios centos de persoas, o Centro do Carballiño e os máis grandes, o Centro Gallego, onde podemos atop ar o Hospital Galego-, un complexo hospitalario do máis moderno do país e que dá cobertura a miles de socios dende a súa creación. Tamen como parte interesante está o seu peso cultural, a bilblioteca, das máis importantes do galeguismo, os fondos pictóricos e nos que permanece latente o espíri-

POMPAS FUNEBRES TANATORIO

Figueroa de Arriba -Telfs. 57 37 43 - 57 24 06 - (57 28 43 - Servicio Permanente) - Fax 57 22 50 - A ESTRADA

W:aheirós W:errn, xuño de 1999

/ 13

ENTRE AS VISITAS PROGRAMADAS DESTACOU UNHA Ó BUQUE DA ARMADA ESPAÑOLA 'JUAN SEBASTIÁN ELCANO'

tu do noso Castelao. Polos corredores do hospital podemos observar varias obras del (Gali- · za mártir, Milicianos, Atila en Galiza), así como a habitación

onde el estivo internado intacta, xunto co lugar onde a súa inseparable e para nós inesquecible Virxinia o acompañaba; máscaras de Os Vellos non deben de

NA ARXENTINA DEGUSTAR UN ASADO É OBRIGADO. PESE Ó APRETADO DO PROGRAMA DE ACTOS TAMÉN SE DEGUSTOU UN ASADO ARXENTINO TÍPICO

OUTRO DOS PUNTOS DE ESPECIAL ATENCIÓN NA VIAXE: AS CATARATAS DE IGUAZÚ

VENDA DE: PISOS V.P.L. e V.P.O., PRAZAS DE GARAXE, e BAIXOS COMERCIAIS ~ ~

Infórmese nas novas oficinas de atención o cliente: rúa Calvo Sotelo, 9 -Baixo- A Estrada. 57.25.38

_A.

á.e ~

BAMARTI

meo

e:=:::::.: e:::::::> ..----,. -

------~

namorarse, cartas inéditas, primeiras edicións de "Sempre en Galiza" son só alg unha das que puidemos observar e falar. Ademais, o teatro do centro leva o seu nome. Máis tarde veu a visita ó Centro Galicia, que vén se-la área de recreo dos galegos en Olivos, cunha enorme extensión á beira do Río de la Plata na que se atopan tremendas instlacións (hosteleiras, piscinas, salóns de bolos, de conferencias, consultorio médico, campos de fútbol, tenis, baloncesto etc). Alí celebrouse unha auténtica romaría con banda, gaiteiros, orquestra e centos de persoas que percorreran algunha delas máis de 200 km para poder estar presentes. Os fogares de anciáns de Tempelton (fogar español) e Don Celar (fogar galego) que nos permitiron levarlle-lo máis especial da nosa cultura ós nosos paisanos máis entrados en idade e compartir con eles uns días tan especiais. Dentro dun apretadísimó ritmo de traballo, houbo tempo para visita-lo 'Sanatorio Casa de Galicia' en Montevideo Uruguai, onde puidemos com-

---

~ -

-t.:: ..- .....__. e::::::::: e::::::::: i e:::::::> ..-,.

S.L. ~

14 /

W:aheirús 'IDerra, xuño de 1999

A DELEGACIÓN PONTEVEDRESA DURANTE O ACTO DE RECEPCIÓN A RAÚL ALFONSÍN, EX-PRESIDENTE ARXENTINO

EN RADIO E.L MUNDO. POR CERTO, RADIO ESTRADA (Perfecto Sangiao, enviado especial), TAMÉN FIXO UN SEGUIMENTO ESPECIAL DA VIAXE

probar como a colecti vidade galega, ó igual que fixo en Bos Aires, dotouse de infraestructuras que aínda hoxe son punteiras no sector nestes países sudamericanos. Este hospital en concreto alcanza nivéis de operatividade moi semellantes ós que nosos, tal e como manifestou o Secretario Xeral de Sanidade, o estradense Manuel Silva Romero xunto cos propios directivos do centro uruguaio. - Tamén foi importante nesta viaxe a presencia dos medios de comunicación, xa que ade-

mais dos que nos acompañaron dende aquí (Tele Salnés e Radio Estrada), a actuación en directo da Banda de Música Municipal en 'Radio El Mundo' na que xunto coa entrevista ás autoridades da expedición retransmitiu en directo para todo o territorio arxentino que tanto como dicir media sudamérica, durante esa actuación, recibíronse emocionadísimas chamadas de galegos residentes en provincias lonxanas como Córdoba ou La Rioja que entre bágoas daban as gracias porque

FOTO DE FAMILIA NA CASA DA SAÚDE EN URUGUAI

que nos quedaron libres, nas non oíran unha banda de músi- que puidemos visita-las cataraca dende que de nenos os leva- tas de Iguazú, no límite entre o ban ás romarías na Galicia na- estado de Misiones (Argentital. O programa dos actos foi . na), Minas Gerais (Brasil) e Paseguido tamén por programas raguai. Alí xuntan os ríos Parada TVG e diversas canles de te- ná e Igu azú, un auténtico levisión arxentinas, así como paraíso natural no que entraentrevistas en emisoras de ra- mos en contacto coa natureza dio entre os que destacou o máis virxe do globo terráprograma de Radio del Centro queo.Vimos tamén cousas_tan do locutor de Salvaterra do Mi- distintas como a fluvial zona ño Ramón Suárez, gran amante de Tigre, o teatro Colón, a Casa Rosada, o Obelisco, a Casa do e coidador da cultura galega. Houbo tamén algq de tempo Cabildo e paseamos por Puerto para o lecer, e ade mais das Madero, La Recoleta, os xarpoucas noites de Bos Aires díns de Palermo, ou a multitu-

dinaria actuación semanal do grupo Axóuxeres no local de música celta "El Druída" Foi unha visita que d_u rou ata o día 7 de marzo no que no medio de tremendas mostras de afecto regresamos co corazón triste pola despedida pero o espírito enriquecido por lugares e xentes do outro lado dese océano que nos une. Reportaxe realizado por VALENTIN GARCIA

'QJ:aheirós 'QJ:errn, xuño de 1999

/ 15

V OBRADOIRO DE TEATRO DA FUNDACIÓN CAIXA GALICIA Estase realizando na Casa da Cultura, un obradoiro de teatro impartido pola directora Cristina Domínguez, froito da colaboración do Concello da Estrada coa Obra Social de Caixa Galicia. As clases lévanse a cabo os venres de 20 a 2 1,30.h e nelas están presentes dende os compoñentes dos grupos locais Tirinautas e Lóstregos ata os máis novos que se inician ou xentes vidas dende Santiago. As clasés durarán ata mediados de xullo.

V OBRADO HOMENAXEA Á MESTRA DONA CARMEN CONDE 'A Asociación Cultural 'O Brado', homenaxou o sábado 22 de maio á mestra estradense Dona Carmen Conde polo gran labor desenvolvido ó longo de tantos anos exercendo o maxisterio con tan bo criterio nas aulas da Estrada. Este acto enmárcase dentro dos recoñecementos ós mestres que nos educaron e ós que tanto debemos. A asistencia, foi totalmente libre, e os salóns do Recreo Cultural foron o esceario apropiado para este entrañable acto de recoñecemento

·.

V HIPERTENSIÓN CÍVICA ' Aproximación a obra de Roberto Blanco Torres', libro de Xoan L. Blanco Valdés O estradense Xoan L. Blanco ~---------~~ Valdés, presentou nun acto or•••i.toccUMENTos ganizado po la Asociación Cultural O Brado xunto co Recreo Cultural e nas instalacións de Montecelo. No acto estiveron presentes Isaac Díaz Pardo como director da editorial, Charo Portela, coordinadora da publicación Alfo nso Vázquez Moares como' presentador e numerosos amigos e simpatizantes do autor e a familia Blanco Valdés como D. Avelino Pousa Antelo Presidente da Fundación Castelao. O libro, no que se rescata a dimensión do labor intelectual do xornalista e escritor de L_...:.__ __."""",.._..°"""=-='----~-'-' Cuntis, que representou unha das máis orixinais voces poéticas da súa xeración e un nome absolutamente cimeiro do xornalismo de opinión en Galicia. A publicación, pertencente á serie Documentos de Edicións do Castro, recolle en 397 páxinas a vida e obra, tanto literaria como xornalística, de Roberto Blanco Torres. Xoan, sobriño neto de Blanco Torres acompaña este traballo con documentos celosamente gardados pola familia que axudan a coñecer máis en profundidade a fructífera obra do xornalista galego ó que se lle adica este ano o Día das Letras Galegas.

V CONCERTO DA ORQ UESTRA MUNICIPAL DE CÁMARA DE AGUIÑO - RIBEI RA E O PIANISTA ESTRADENSE XABIER OTERO NEIRA NO COLEXIO DE LOURDES O Colexio Nosa Señora de Lourdes, dentro da súa programación cultural, organizou un recital da xove orquestra de Aguiño, que con repertorio de Albinoni, Mózart e Vivaldi, mostiou o bo facer dos músicos clásicos galegos. Neste recital destacou a interpretación ó piano de Xabier Otero, xove promesa do piano na Estrada que co Concerto Nºl2 de Mózart fixo vibrar ó numeroso público presente no acto.

V POESÍA Durante o mes de abril, o Recreo Cultural desenvolveu unha serie de actos que encheron as súas instalacións coa actuacións de diversas formacións todas elas estradenses. Comezaron coa presentación da folla voandeira de poesía 'Augasverso' o día 9 de abril, que naceu na intención de dar cabid~a a toda creación poética e!'tradense. Na . presentación en público estivo acompañada dun recital poético no que interviron o"s poetas estradenses Segundo Ventín, Maxill}ino Sanmartín xunto co seu neto Gabriel, Romina Bal, Senén, Osear Valladares, Xosé Lueiro e os convidados Xosé Abella e Antón Dobao, o acto estivo presidido polo Alcalde Ramón Campos e contou coa asistencia de numeroso público. O abril cultural continuou coa actuación do grupo de teatro de Tabeirós Os Lóstregos, que representaron a obra do seu director Olimpio Arca Caldas "Os reis do Panchiño" e Os Tirinautas que representaron de Varela Buxán "Se o sei non volvo á casa". Rematou este abril cultural coa actuación da Coral Polifónica da Estrada o día 25.

OVALENTE... No Pedroso estaba aniñando unha néboa mesta, chegando as súas pegadas ata a Forca vedra. Mal asunto. A invernía estaba ó vixío. Zoaba un vento fresco e forte que obrigaba a ir moi abrigado . Alá no alto os corvos facían e desfacían círculos imaxinarios. berrando de contino. A Pedralba estaba tinguida dun gris morriñento . Algúns paxaros fuxían cara o norte en quendas. O can, medio deitado ó pé do valo, ruáis que ladrar oubeaba. Ramón.coa súa filia María, bulindo ó máximo, procuraban fina-lo labor que estaban a facer na Chousa da Picota. Axudándolles tamén andaba o Antucho. O pobre, envellecido , gañándolle pola man ó tempo, facía o que podía. As vacas tamén se lles notaba que tiñan presa por rematar. O ceo, moi cabreado, comeza a rebentar por riba do· monte. Os lóstregos ían e viñarr, e mesturándose, facían debuxos sobre aquel pano fondo e mouro dun ceo anoxado. Nestas decátanse que unha parella de gardas civís se achega loitando contra o vento cunha man no tricornio e outra na carabina. As súas capas que foran verde escuro, chascadas polo sol e con pegadas de graxa e tinto, bouraban sobre as súas coxas. Ramón que levaba o arado pola rabela e ó ver que se dirixían a el, véndoas vir, berro u un ¡Xo ! coma un mundo. O gando quedou trabado. María, asustada máis pola presencia dos civís que polo bruído do pai, deixou a corda e medio se agochou tralo gando. O Antucho que non vira nada, ensumido como estaba no seu traballo, estordigou co berro e vendo os gardas botou as mans á pucha e descubriuse co conveniente e debido respecto como era á usanza. Ramón, tanquilo, recoñeceu ben a un deles, o cha-

Xosé Vilariño ·remata nesta entrega a semblanza sobre a figura do Valente

mado Aboy, que sempre se daba por home inoi for te, fachendoso e destemido. A pare~ lla tiña a misión de dirixirse á casa do Ribeirao facer unhas dilixencias encomendadas polo xefe da guarnición, pero ó recoñecer ó Valente da Somoza, e non sabendo como chama-la súa atención ocorréuselle ó varudo, sen saudar, colle-la carabina pola punta do .cano con dous dedos e dirixirse a Ramón dicindo: - ¡Oes ! ¿Ti sabes onde está a casa do Ribeirao? Ramón, que ben coñecía as súas intencións, díxolle á súa filia: - ¡María! - ¡Mande! - ¡Saca as vacas do arado! A nena, ~on un olio posto nos civís e o outro en seu pai,

fixo o que lle mandaban. Ramón, collendo o arado coas mans, ergueuno e sinalando cara o punto onde estaba a casa do suxeito por quen preguntaban dixo: - Xa sei que V des. saben de sobra onde queda a casa 'dese home, pero, por se· non o queren saber, a casa é aquela e o Valente son eu. Os gardas ó ver tal demos- . tración, escusándose e co rabo entre as pernas, marcharon cara á casa do inquirido, deixan. do un longo e paralelo rastro de sorpresa e respecto. Ramón comezou a acirra-lo gando, tentando ó peso o tempo que tiña para remata-la laboura antes que a treboada arrimase. Tivo que espabilalo e aínda máis ós seus acólitos que seguían pampos. As leiras, en nada, comezaron a quedar desertas e o trebón principioua andar anteposto: Toxo, o can, coa cagana de sempre, ergueuse de súpeto e púxose a carón de María coas orellas baixas e mirando de esguello. O tempo . apremaba e había que apuralo, tentando ó peso o tempo que había para remata-la laboura a ntes que a treboada arrimase. Caendo as primeira pinguas xa tiñan. as vacas ó carro. Non lles deu tempo de chegar á casa. O ceo corhezou a baldeirarse e as nubes, mouras e mestas, cabalgando sobre os cabalos da choiva, debuxaban pantasmas vagas e imprecisas sobre o cinsento monte. María tentaba taparse agachándose contra os ladrais.' cando non lle facía falla os berros de Ramón e de Antucho para ir ás carreiras. A fin chegaron á casa e nun santiamén acomodaron os trebellos na barra e o gando na corte. Na lareira o pote fumegaba colgado na gramalleira.

16/

'é!!aheirós 'é!!erra, xÚño de 1999

románico de noso, o dos . aproximadamente 22.000 estradenses, que hoxe en día damos sentido e sensibilidade ás nosas 51 parroquias, é sen lugar a dúbidas, a arte que mellar nos define como estradenses e como galegas.

Na procura ,, do noso ROMANICO .

icía don Ramón Otero Pedrayo que " .. . as parroquias significan moito, significan todo, son a nosa familia; porque veñen dos clans dos antigos celtas, porque a hermida ou igrexa florece sobre o lugar onde se erguía o castro axedador de horizontes" e falando da nosa vila dicía, o patriarca das nosas letras, " ... quizais non haxa en Galicia exemplo tan elocuente de pobo nado no cruce de camiños, como o que leva o seu nome latino e galego de camiño: A Estrada." Paremos un breve repaso ao noso románico coñecedores da grande influencia exercida por Compostela ·nas nosas igrexas e sabedores, asemade, das partiCu-· laridades propias de cada unha das nosas igrexas, peculiaridades que veñen dadas , quizais, por que cada grupo humano dúnha parroquia galega -como ben dixo o profesor e escritor estradense Manuel Cabada Castro- vive tan preto da natureza e da súa misteUNHA SETEIRA CON ARQUIVOLTA SEMICIRCULAR " AÍ VEN SAN LOURENZO CO SEU CALDEIRIÑO riosa soidade coma lon xe da PENZO". SAN LOURENZO DE OUZANDE multitude artificial das grandes cidades. Comezamos, pois, o percorri- convento de S. María a Nova de · leóns e un personaxe tocando un- vincia de Pontevedra é anterior a do por dúas orixinais igrexas que Santiago, fundado por Juan Gar- ha viola. O aleiro románico e os 1164. No S.XV o mosteiro de son, de cetto, paradigma do ro- cía Manrique. Coa reforma dos canzorros desapareceron. Tan só Codeseda, no que só quedaban manico galego . As igrexas de conventos -primeira metade se conserva a cuberta que ía de- dúas monxas, foi suprimido polo San Pedro de Ancorados e San S.XVI- San Pedro pasa no 1577 corada no seu chafrán por unha cabildo. A igrexa é o único que Xurxo de Codeseda son as únicas . a depender do cenobio de mon- cadeneta de rombos. O arco queda do cenobio. A igrexa de igrexas de ábsida pentagonal de xas clarisas de Santiago. Segun- triunfal derrubouse para gañar al- Codeseda é dunha nave, reedifiGalicia, xunto á de Santa María do as Me111orias del Arzobispado tura, consérvanse os fustes das cada, e ten unha fermosa ábsida de Acibeiro que teñen cinco ven- de Santiago do Cardeal Jerónimo columnas, as bases están medio poligonál completa, procedente tás románicas na ábsida. Bango del Hoyo os froitos das herdades soterradas e os capiteis foron pi- dun decágono regular. Dende o Torviso, autor da Arquitectura da igrexa dividíanse en tres par- cados. exterior a ábsida está dividida en románica en Pontevedra sinala tes: dúas para as monxas e a terO nome da outra igrexa de cinco tramos, por cati:o semicoque estas dúas igrexas, san Pedro ceira para o crego por elas pre- ábsida pentagonal, Codeseda, lumnas de capiteis vexetais~ adosentado. Ao redor da igrexa, nas vén de Codeseira (localidade sadas ás arestas dos ángulos, unicasas que aínda chaman do con- abundante en codesos). A freguevento, tiveron as monxas as súas sía de San Xurxo de Codeseda é moradas e celeiros ata a desa- das máis antigas da Comarca de mortización do século pasado. A Tabeirós. A principios do século principios do século X, porta da fac hada principal da X, o Bispo de Iria, Sisnando, o Rispo de /ria, Sisnanigrexa de San Pedro, ten unha ar- menciona nunha escritura a Co- do, menciona nunha escritura quivolta tórica semicircular que desión como tributaria para o a Codesión como tributaria descansa sobre dúas columnas de mosteiro do Pico Sagro. López para o mosteiro do Pico Sagro. capiteis vexetais. O tímpano vai Ferrt<iro sip.ala que no ano 1124 con dobre lumieira e está escul- hai unha doazón do mosteiro de - e san Xurxo, non só pertencen á pido con labor de lacería: con Sari Xurxo de Augas Santas ou mesma diócese e á mesma esco- tres cruces de San Andrés de La- Codeseda. No ano 1164, era aba1a , senóri que son, asemade , .zos unha delas tapada por unha desa do mosteiro Mariana Fer- dos a dous muros rectos por dous nández, como se constata nunha contrafortes de sección rectanguobras feitas pola mesma man. imaxe moderna de San Pedro. . A ábsida pentagonal, procede epigrafía recollida, da porta da lar. Nos cinco tramos hai cinco ámbalas dúas igrexas son da segunda mef<c1de do S.XII, nunha dun decágono regular, interna- epístola, polo Cardeal Jerónimo ventás, unha en cada tramo, con data inmediatamente posterior a mente ten unha arquería cega. del Hoyo; inscricións que eu non arquivolta tórica semicircular de Orixinariamente tivo cinco ven- atopei na igrexa. Na Bula do- Pa- fino xadrezadó, chambrana de -1170. O apelido de San Pedro, An- tás románicas, unha en cada pla- pa Anastasio IV, do 8 de abril de. cinco filas de tacos e unha seteiia corados, ºvén, segundo Pedro Va- no, das que soamente se conser- 1154, na que se confirman os pri- central. Dentro da igrexa a caberela autor de La Estrada 1923, de van as tres dos planos máis vilexios e posesións da igrexa ceira está unida á nave por un arancos, cábado, encorvadura do setentrionais, con arquivolta tóri- compostelana menciónase o de co triunfal de medio punto, lixeichan, por ser deste xeito o terreo. ca semicircular, e chambrana con Codeseda (coteseta). A funda- ramente peraltado, característica San Pedro de Ancorados, perten- catro filas de tacos, apoiada so- ción do mosteiro, como ben nos do románico compostelá, e por ceu á fundación que os Terciarios bre dúas columnas que teñen ca-_ indica Hipólito de Sá autor de outro arco paralelo faxón. A cuRegulares Franciscanos tiñan no piteis vexetais, tres cabeciñas de Las rutas del románico en la pro- berta no tramo recto da capela

/ 17

'éliaheirós 'élierra, xuño de 1999 maior é unha bóveda de canón. O ' resto está cuberto cunha bóveda de forno sobre os seis nervios. Entramos agora nun grupo de catro igrexas que teñen, a simple vista, un mesmo denominador común: a forma semicircular da súa ábsida e ademais as catro teñen, como veremos máis adiante, un mesmo problema en canto á datación cronolóxica. · Estamos a falar de San Lourenzo de Ouzande, San Miguel de Moreira, San Estebo de Oca e San Martiño de Riobó. Ouzande antigamente chamábase Ausande, que en latín vulgar significa a lá, andando ata máis adiante. Do ano 1362 é un escrito polo que dona Aldonza Fernández de Churruchao doa ó mosteiro de Acibeiro "toda cuanta herdade et chantado eu ey enna freigesia de San Lourenc;o Douciente, a cual herdade chaman dorrego". Máis tarde, ao redor de 1574, aparecen documentos nos que a Ouzande se lle denomina Uc;ande e tamén aparece como vila de Ausinda. Xa no século XVII identificase Ouzande con San Lorenc;o de Beande. No 1910-1911 Castelao ía de paseo, coa que posteriormente sería a súa muller Virxinia Pereira, dende A Estrada ata San Louren~ zo. Gustáballe moito a igrexa e o cruceiro. En canto á relación de Castelao coa igrexa de Ouzande e coa Torre de Guimarei, quero salientar os bos traballos de Xosé Manuel Castaño na revista do Museo do pobo estradense, A Estrada: miscelánea históricocultural e os artigos que ven quitando, Pablo Porta, no xornal cultural, o Tabeirós-Terra, baixo o título da Estrada na obra de Castelao. Un carneiro portador dunha cruz está no piñon do muro do testeiro da nave de San Lourenzo. O tema apocalíptico do Ag. nus Dei, tan representado na mini a tura mo zá rabe, está moi difundido no noso románico. A característica do Agnus Dei de Ouzande está na tipoloxía da cruz. Estamos <liante dunha cruz de palmas ou de oito puntas, esta cruz é de tradición hispánica, utilizada polos hispanovisigodos, é unha cruz que pertence ao grupo das patadas, característica de Asturias. Outras cruces <leste estilo atopámolas no piñon da ábsida de Santa María de Loimil e no de Santa Maria de Frades. · O máis salientable da arte románica que posúe San Lourenzo de Ouzande é, como ocorre na maioría das igrexas da Comarca de Tabeirós, a súa ábsida semicircular. A ábsida de San Lourenzo -a difere ncia das outras tres igrexas de ábsida semicircu1ar- non posúe nin columnas adosadas ao tambor nin contrafortes na porción rectangular. Estas ausencias, de todas maneiras, non constitúen un elemento orixinal diferenciador, xa que desapareceron, seguramente, por mor dunha reconstrucc ión. Dende o exterior vemos unha seteira simple, que non está enmarcada por arcos, nin r,olumnas. Enriba da seteira, escorado un pouco á esquerda, distinguimos o escudo do marqués de Santa Cruz _que tivo, durante moito tempo, a prebenda de presentar crego. Sen dúbida o máis interesante da ábsida é o seu aleiro de chafrán recto con -bolas sostido por unha magnífica e variada colección de canzorriños moi choqueiros. No interior da ábs ida h a i dous arcos , un triunfal e o utro perpiaño ou fa-

CAPITEIS DO PREBISTERIO. SAN LOURENZO DE OUZANDE

xón, que está pacalelo ao triunfal. ámbolos dous son arcos de medio punto, algo peraltados -outra característica do románico compostelá- cunha lixeira tendencia á

tema apocalíptico do Agnus Dei, tan representado na miniatura mozárabe, está moi difundido no noso románico

ferradura, sobre todo o triunfal. O capitel meridional presenta unha loita de leóns. Lémbranos un similar dunha escea de caza no capitel meridional, do arco faxón, da igrexa de Santiago de Tabeirós. A bóveda da ábsida é de canón no tramo recto e de forno, cascarón ou cuarto esfera no tambor semicircular. A tendencia, ao igual cos arcos, é de lixeira directriz de ferradura. A seteira está enmarcada cunha arq u i volt a sem i c i rc ul ar, apoiad a sobre dúas columnas de fuste monolítico e con capiteis vexetais. No medio das co 1umnas , presi dindo a cabeceira, está o patrón de Ouzande: San Lourenzo , ' Aí ven San Lourenzo co seu caldeiriño penzo' . O cruceiro ten dúas figuras. Na parte de enriba da vara, San Loure nzo e na de a baixo , San Bartolomeu que ten preso ao demo. Don Manuel Castiñeiras, cura párroco da Es trada e grande afeccionado ao mundo da arte recoñeceu a ima-

xe de Bartolomeu por asociación co san Bartolomeu de Pontevedra. Revisado o libro de fábrica aparece, no ano 1678, como titular da igrexa un crego chamado Bartolomeu, que non tivo reparos en poñer na vara do crúceiro a figura do seu santo; mesmo aparece o nome do canteiro de Forcarei e a cantidade pagada. O cruceiro quedou dende aquela, mediada a década dos 70, ben datado. D. Manuel comunicoulle aos veciños a data real do cruceiro: Ano 1678, a costa do Rector. O nome da freguesia de Moreira, morera, ven, quizais, das moras, moi abundantes nas silveiras desta parroquia. Aínda que non podemos esquecermos de que os lugares, onde vivían os protagonistas dos nosos cantos infantís, os mouros, eran chama-

dos morerías. Moreira sinala na toponimia sitios nos cales a rocha ou o terreo preséntanse dunha color escura ou morena. Sabemos que o arcebispo Xoán Arias

oar cóntanos que o nome desta jreguesía de Oca vén do filio de Darío de PersiaJ Oco

no seu testamento, datado o 20 de abril de 1266, fai unha doazón do Casal de Moreira a Santiago. Pertenceu esta igrexa ao. mosteiro benidictino de San Martiño Pinario pasando posteriormente á Coroa. De San Miguel de Moreira destacaría por riba de todo a beleza e orixinalidade de dous do s seus capi teis . Irnos con eles. Están no exterior da ábsida. O capitel' meridional amosanos, no centro da cara princi pal, unha figura human, vestida cunha túnica curta, e cos brazos abertos tratando de separar a dous ameazadores cuadrúpedos -leóns- que teñen as patas e nredadas nun talo ou ¿é unha corda? Estamos <liante dun capitel que está a ofrecerm os un dos temas máis cotiáns do románico galego: Daniel salvado dos leóns, (a imaxe da alma salvada do mal). Ou podería significar, tamén, os peri gos, aos que estaba sometido o peregrino, simbolizados polos

leóns e a axuda e protección do Apóstolo. En calquera caso esta mesma temática repítese nun capitel -conservado no museo de Pontevedra- da igrexa de S. María de Bermés. O capitel setentrional está formado por tres figuras humáns. U nha delas axeonllada sostén contra sí un largo báculo, mordido por unha serpe ondulada aparecida entre ésta e a figura central. ( . .. sobranceira a mítica que o noso país construíu ao redor da serpe) A cara principal do capitel está representada por un personaxe, de túnica longa ata os pés, que sostén nunha man unha bolsa e mesmo parece estar recibindo algo do personaxe da esquerda. Representaría, seguindo a Constantino Neira Baloira na Compostellanum, a chegada do peregrino á meta. Seguiríase, <leste xeito, coa temática xacobea. Estes dous capiteis teñen unha característica común que é que están unidos directamente ao fuste, carecendo de astrágalo e colarino. Outra xoia do noso románico que se encadra dentro <leste grupo, de igrexas de ábsida semicircular, é San Estebo de Oca, o nome desta freguesía de Oca podería vir do apelido dun famoso guerreiro expulsado de Toledo: Oca, descendente de Olea, que se establecería nesta localidade e lle daría o seu nome. Moar cántanos que o nome desta freguesía de Oca vén do filio de Darío de Persia, Oco. Seguindo esta teoría chegamos a Álvaro de Oca que casou con Constanza de· · Rivadeneira e, ámbolos dous, fundaron a parroquia. Mais se nos fixamos na etimoloxía portuguesa, Oca significaría antiquísima cabaña ou primitiva vivenda de indíxenas. Sabemos pola Historia Compostelana que a igrexa de San Estebo de Oca pertenceu á Sé Compostelá dende (}!Je a adquiriu o arce bispo Xelmlrez no a no 1114. No eclesi·stico dependeu esta freguesía do mosteiro de San Xoán da Coba desaparecido nas · augas do Ulla no ano 1575 pasando despo is a pertencer ao Priorato do Sar que pagaba oito fanegas de froito á fortaleza da Barreira ou de TabeirÜós. Despois Oca pasou a pertencer á Coma. Hai un dito popular nesta parroquia que di: 'quen moito vai á igrexa algunha ten feita'. Esta ig rexa sempre. esti vo eclipsada polo Pazo que en palabras de Otero Pedrayo é de decoración sobre todo barroca, por unha determinante propia do espírito galego cara á ornamentación profusa, expresiva e graciosa. Pero hoxe non irnos fa lar, aqui, do noso Versalles Galego. San Estebo é unha xoia eclipsada, unha miudeza inesquecible, e debe ser visita obrigada para tódolos afeccionados ao románico. Permítanme roubarlle estes versos de loubanza ao Pazo. San Estebo ben o merece. Cando na igrexa de Oca, a tardiña o sol fachea, parece un navlo d'ouro qu 'o pE da costa fondea. Como ocorre en moitas igrexas da nosa comarca, seguramente para poder darlle unha maior amplitude, a fachada princicipal de San Estebo foi totalmente reedificada no ano 1769.

Continuará

18J

'Cnaheirós 'Cnerra, xuño de 1999

O ELECCIÓNS

Tres idaturas n elecci ~ mu c1pa1s ®

res son os partidos que se presentan na demarcación da Estrada ás eleccións municipais que se celebrarán o vindeiro 13 de xuño. Partido Popular, PS de G PSOE e BNG, conforman o trío de alternativas. Ramón Campos, Manuel Otero Espiño e Manuel Rendo, son os cabezas de lista -respectivamente- das tres f ormacións políticas estradenses.

A ESTRADA VIVE NO MES DE XUÑO UN PROCESO ELECTORAL QUE REMATARÁ O DÍA 13 CO CHAMAMENTO A VOTAR

REDACCION A Estrada vivirá o próximo 13 de xuño unha nova xornada electoral. Chegan as eleccións municipais que conformarán a Corporación que dirixirá o noso concello na entrada do século XXI. Tres son as formacións políticas que conforman as posibilidades de eleccións dos estradenses, as tres xa representadas neste momento no propio concello: Partido Popular, PS de G PSOEeBNG. Ramón Campos e Manuel Rendo repiten unha vez máis como cabezas de lista de Partido Popular e BNG, respectivamente, mentres no PS de G

PSOE o cabeza de lista é Manuel Otero Espiño, que reempraza no posto a Jesús Tallón.

O 13 dexuño tódolos estradenses ternos unha cita: a elección dos nosos representantes no concello

13-X

O domingo 13 de xuño rematará-a campaña electoral co chamamento a votar a tódolos estradenses, para elixi-los vinteún concelleiros que conformarán o goberno local que nos levará a entrada do século XXI. Unha cita que, inexcusablemente, debe se-la cita da reflexión e a da participación democrática dos estradenses nun proceso electoral que é o máis cercano á tódólos cidadáns do concello.

CONVERSAS COA NOBRE DAMA é o últi-

A 'Galicia Clásica e Barroca' de Ofelia Rey Castelao, presentada na Estrada O libro f oí presentado no edificio Expo-Tabeirós, da Fundación Comarcal Tabeirós Terra de Montes REDACCION Ofelia Rey Castelao, naceu na nosa parroquia de Arnois no ano 1956, é doutora en Historia con premio extraordinario pola Universidade de Santiago, na que é profesora titular. O seu traballo de investigación no campo da Historia moderna de Galicia tradúcese nunha extensa bibliografía na que figuran máis de medio cento de artigos especializados e varios libros nos que abordou cuestións da

Galicia do Antigo Réxime tanto dende o punto de vista da historia económica como da historia cultural e das mentalidades. Na actualidade dirixe tres proxectos de investigación (dous deles internacionais) así como a revista Obradoiro de Historia Moderna. A Galicia clásica e barroca, ofrece unha visión distinta e renovada da historia de Galicia no período moderno. Se nunha primeira fase os historiadores

desta época se ocuparon con preferencia do marco demográfico e económico no que se desenvolvía a vida das xentes, nos últimos tempos foron os aspectos culturais, educativos, relixiosos e os relacionados coa historia das mentalidades os que concentraron boa parte da atención historiográfica. Este libro nútrese desas achegas e da investigación directa reflectida pola nosa autora. O resultado é un texto de sumo interese, unha

ampla e actualizada síntese que nos aproxima a un tramo da historia de Galicia aínda escasamente divulgada. Precisamente na derradeira semana de maio, e no centro Expo-Tabeirós, Ofelia Rey Castelao presentaba, xunto con D. Olimpio Arca, na Estrada o seu traballo. Unha exposición rigurosa como acostuma ·a autora <liante dun público que seguiu atentamente a evolución didáctica nesta presentación.

mo traballo teatral dun mestre que sempre está pendente da evolución cultural da nosa comarca: Olimpio Arca Caldas. Editado polo concello de Cuntis, 'Conversas coa Nobre Dama' é unha peza teatral estructurada para a súa actualización cada ano, segundo o autor designado no Día das Letras Galegas, e foi representada na Universidade Autónoma de Madrid en maio de 1993 polos alumnos do Colexio de Figueroa ( A Estrada), aproveitando a excursión de fin de curso. Precisamente esta obra representouse no Cine Victoria de Cuntis o Día das Letras Galegas dentro dos actos oficiais que o concello cuntiense realiza para homenaxear a Roberto Blanco Torres.

AGRUPACIÓN de VOLUNTARIOS DE PROTECCIÓN CNIL da ESTRADA

tfno: 986 57 33 33 Sempre ... ó seu servicio

/ 19

'IDaheirós 'IDerrn, xuño de 1999

gua das bolboretas' Ó colaborador e memque forma parte da bro do Consello de Reobra que lle valeu o dacción desta revista Premio Nacional de Xos Luna Sanmartín Literatura "¿Que me foille entregado o día 6 POR queres amor?" ata a de febreiro en Cuntis o VALENTIN GARCIA súa publicación máis premio de relato curto recente "O lapis do ' Roberto Blanco Tocarpinteiro". rres'. Luna, de 33 anos Polo tanto unha e mestre no CEIP de mestura de autobioLalín licenciado en grafía con guión cineXeografía e Historia, e matográfico, o torcoñecido estudioso do románico na Estrada,.colabora nas re- mento do recordo e a esperanza do vistas 'Dezactualidade', de Lalín e futuro. Sobre ela dinos o autor: " ...É un relato agarimoso, a 24 Comarca e ten publicado ademais artigos de historia, arte e cine en varios imaxes por segundo, cheo de 'miudexornais gaiegos. Tamén coordinou zas inesquecibles' onde se mesturan programas de animación e cine na es- a linguaxe literaria coa cinematográcola e mesmo escribiu guións de ra- fica. Un relato de idas e voltas, de pesadelos e de soños, de barbarie e dio. O relato que Xosé levou a Cuntis · de amor, de xogos e de guerra, un titúlase "As cometas da vida", que a querer recuperar o pasado para ver pesares do seu corido, trata dun tema agramar, de novo, un ceo cheo de codos máis duros e trascendentes da no- metas ó ritmo do 'Canon de Pachelsa historia recente; a represión, some- bel'. Un premio, cando se outorga contemento e fusilamento dos mestres na entrada da máis incivil de tódalas leva o sentir do escritor e da historia que conta e Xosé que máis que histoguerras, a do 36. O relato, a historia do malogrado riador é dinamizador da historia simmestre de Guimarei D. Nicolás, que bolizou neses papaventos de Guimafoi observado no exercicio do maxis- rei rodados en Bos Aires, a constancia terio, na paixón e na morte por un dos do eterno dispor do vento limpo e a seus alumnos, Ramón Fernández permanencia da eterna ilusión infantil Ulloa 'Monchiño'. Ó rapaz, anos baixo o manto celeste que nos cubre a máis tarde converteríase en director todos. Luna, que é un fondo coñecedor dunha película rodada na Arxentina, na que narra o sucec;lido e volta para da vida de R. Blanco Torres, dinos estreala na mesma vila na que trinta e con respecto ó premio: " ... é unha honra para min gañar o nove anos atrás D. Nicolás lle fixera ver ó seu pobo 'Las Hurdes' de Luís premio que leva o nome dunha persoa insubornalbe que nunca, xamais, Buñuel. Pero todo esto Luna complicouno claudicou dos seus ideais galeguistas. na creación literaria. Cóntanos unha Roberto Blanco Torres foi asasinado película dende o papel, e o que parece pala barbarie fascista. Era, esta, a xa así abondo dificil, convérteo en ar- única forma de facer calar ó xornate ó non seguir unha narración liña! lista que foi quen de elevar o periodos feitos .. Porque o autor marcou un dismo á categoría de creación literaritmo ó principio do seu relato que ria. Era, esta, a única forma de non é un _ritmo calquera, é un ritmo silenciar o poeta sensible e vangarmusical, 'o canon', caracterizado por dista que foi quen de sentar ó home á repetí-la mesma frase musical en dis- dereita de Deus Pai, foi, esta, a únitintas voces convenientemente seca forma de abajar, dunha vez por todas, a un ser humano íntegro e exemcuenciadas no tempo. A pouco que nos imaxinemos o plar. A sa vida foi unha auténtica que aquí se pode atopar en relato cur- lección de ética, merecedora de ser to a obra está servida. Unha narración espallada, xunto coa súa escrita, ós curta da truncada vida dun mestre do catro ventos ... ". Certamente, para un mestre e xor36, contada en canon por un seu alumno, alternando secuencias de gra- nalista gañar un premio que leve o· vación dunha película galega na diás- riome de Roberto Blanco Torres das pora, cos recordos dun minucioso na- mans·do seu sobriño D. Mario Blanco rrador cámara na liña de memorabJes Fuentes, e que convoca a Asociación obras que do mesmo xénero nos ve- 'O Meigallo' de Cuntis, ten que ser ñen ó recordo, dende os xa clásicos moi importante, pero máis importante "Non agardei por ningun" e "Eran debe se-lo contido do seu relato, do tempos de apandar" do noso inesque- seu credo, da súa historia acugulada cible Ramón de Valenzuela, a "Los de artes varias (literatura, cine, músiinmolados gallegos" de Luis Lamela ca...) e sobre todo o sentimento de esata os máis modernos, "Matádeo ma- cribir sobre unha boa causa como a ñá' de Elixio Rodríguez ou o mesmo redención dun pobo que recorda para Manolo Rivas que comezóu a tratar non verse condenado a repetí-la súa esta parte da nosa historia en 'A lin- historia.

Tradic1onais

aft

~ auta tenor

;'lada en Re

CARTEL DO SEGUNDO CONCURSO DE GRUPOS TRADICIONAIS, MEMORIAL MANUEL TEXO

A 'requinta' Homenaxe a Carlos.Rodríguez Feijoo 'Crof' O pasado 8 de maio tivo lugar o segundo concurso 'Manuel Texo', para cuartetos e quintetos de música tradicional que se vén facendo en Sta. Cruz de Ribadulla organizado pola Asoc. Cultural Ullán. Nesta edición, á que acudiron formacións de toda Galicia, foi galardoado o artesán e constructor de gaitas nacido en S. Mamede de Sarandón e residente dende hai tempo na nosa parroquia de Berres Carlos Rodríguez Feijóo, máis coñecido por Carlos 'Crof' pola marca dos seus instrumentos. Con esta homenaxe recoñeceronlle ó mestre artesán o seu labor na recuperación da requinta do Ulla, así como cultivador e promotor é:lo e-spíri to musical máis tradicional da zona do Ulla.

'IDaheirós 'IDerra, xuño de 1999

20 /

erafín Pazo Cumbraos, grande amor ó estudio e obtén o fillo de Manuel do Pa- título de hachare! no ano 1847 Na mesma cidade estudia a ca, = zo e da súa dona Manuela Cumbraos, nace no rreira de medicina cun notable lugar da Estrada, pertencen- aproveitamento. Na cidade do apóstolo coñece te á parroquia de San Paio de Figueroa, xurisdición de e traba amizade cos intelectuais Vea e señorío do arcebispo liberais: Francisco Añón Pazo, de Santiago, o día 3 de natural de Outes, licenciado en dereito e poeta liberal,- Aurelio maio do ano 1828. A súa partida de bautismo es- Aguirre Galarraga, cinco anos tá registrada no libro II, folio máis xove que el, romántico e 102, asinada por D. Miguel Ju- portavoz das ideas liberais, autor lián de la Iglesia, cura ecónomo do exaltado brinde do banquete da San Pedro de Toedo e de San de Conxo. José Angel Montero Paio de Figueroa,- avós paternos, Ríos, compañeiro da facultade de vecinos de San Lorenzo de Ou- Medicina e seu irmán Eugenio. Aventaxado alumno na faculzande e os maternos veciños de San Salvador de Escuadro, no tade, polo seu brillante expediente académico foi nomeado afomconcello de Silleda. Seu pai, Manuel do Pazo, ve- no interno do Hospital Clínico da ciño de Ouzande, aparece nome- facultade de Medicina. Malia a ado para alcalde segundo na cer- súa diverxencia política nó eido tificación da constitución do dos ideais, o mesmo cardeal GarConcello da Estrada, con data cía Cuesta, que tamén tentara coa vinteún de setembro do mil oito- súa 'Pastoral' de acercarse ó novo réxime, soubo aprecia-las bocentos corenta: "En La Estrada a veintiuno as cualidades <leste estudiante e de septiembre de mil ochocientos sempre lle demostrou a súa amicuarenta, en sesión del mismo zade ó correr dos anos. Cando se día. La Junta provisional de La atopaban, o prelado acostumaba Estrada instalada en diecisiete a dicirlle con certa retrónica: "No del corriente por consentimiento me conviertas La Estrada en un del pueblo y milicia de Tabeirós Nueva York'. En xuño do ano 1854 recibe o título de grao de liconsiguiente al acuerdo de la misma acta en que providenció cenciado en Medicina e Cirurxía. Na persoa de Serafín xuntála destitución completa del banse, en perfecta simbiose, un Ayuntamiento llamado de Cereij'o y procediendo al nombra- talento prodixioso cunhas dotes dun extraordinario e fogoso oramiento de la nueva municipalidad provisional ha eligido por dor. Introducido por méritos prounanimidad para alcalde prime- pios nos afluentes círculos polítiro al licenciado don Manu el ~os do seu tempo puido , de Otero, vecino de santa María de intentalo, acadar un posto de priRiveyra; para-segundo, don Ma- meira liña na política nacional. nuel Dopazo, de San Lorenzo de En troques, o seu amor á profeOuzande, miembro de la junta sión, a súa rectitude de carácter e a súa disposición sempre a pro! gubernativa; para regidor primero a don Antonio Tato, de dos demais afastou voluntariaGuimarey; segundo a don Anto- mente aquel vieiro. Establécese como médico na nio Paseíro, boticario de la misma.... la Junta ha entendido a súa vila natal. No mes de decembro do ano 1856 é nomeado subbien declarar constituido e inaugurado en nuevo Ayuntamiento delegado de Medicina e Cirurxía al cual encarga desde este día do partido Xudicial de Tabeirós. del ejercicio de las atribuciones Tres anos despois, ou sexa no ano 1859, a Excma. Sala do Gomunicipales'. Cando o neno Serafín cumple - bemo da Real Audiencia Territoos seis anos e ha comeza-la esco- rial noméao médico forense do la a situación do ensino atopába- partido Xudicial de Tabeirós, e se nas mans dos "mestres do fe- pasará a se-lo do Partido Xudirrado', pois eran os concellos os cial da Estrada cando no ano encargados de establece-las esco- 1869 sexa aceptado pola admilas públicas, seleccionar ós mes- nistración o troco de nome de Tabeirós polo d_.a Estrada. tres e pagárlle-los seus servicios.

ASÍ ERA A ESTRADA A PRIMEIROS DE SÉCULO

A súa primeira intervenc(ón neste último cargo ten lugar cando, o día 7 de outubro daquel ano 1859 acórdase traslada-la feira de Lagartóns para A Estrada, decisión que ocasionou unha forte liorta cun saldo de un morto e varios feridos. D. Serafín, será forense do distrito ata o seu pasamento. No mes de xuño do ano 1858, por mor da inauguración da nova igrexa de san Paio da Estrada, o Sr. Arcebispo, García Cuesta, como xa se dixo amigo de Serafín, asiste ós actos: o día 25 á clausura da capela da Peregrina e ó traslado profesional da imaxe da Virxe para a igrexa de Ouzande, segundo petición dos parroquianos comandados por Serafín,- ó día seguinte, o 26, festa ·do patrón, asiste, Serafín, nun posto de honor, á misa solemne. O cólera, epidemia ordinaria de Asia Central, chega a Galícia, no Areal de Vigo, en xaneiro de 1833 e vaise extendendo polas poboacións costeiras. Ten aquí un bo caldo de cultivo pois á fame do 1852 hai que engadi-las febres tifoideas qo 1853 e no inverno dese mesmo ano xeneralízase o cólera. Entre os anos 1855 a 1859 azotou as xentes dos concellos do Partido xudicial da Estrada e os veciños do concello de Cuntis. D. Serafín entregouse

figura dun dos máis sobranceiros personaxes - estradenses chega a _n_·abeirós Terra para

Con oito anos coñece e vive o tráxico pasamento dos vecinos liberáis Fernando Lorenzo, Eduardo Otero e Gonzalo Arén, fusilados aquel sete de Abril de 1836 polos carlistas. Este acontecemento vai a marcar no futuro as ideas políticas do rapaz. No mesmo ano que se constitúe o Concello de A Estrada, no que seu pai, como xa dixemos, é nomeado alcalde segundo, Serafin marcha á cidade de Santiago pará comeza-los estudios do bacJ-Íarelato na facultade de Filosofia. Demostra dende neno un

refresca-_la m.emoria colectiva

con verdadeira abnegación e coñecementos para asisar e coidar a tódolos enfermos <lestes municipios. Foi un labor arreo, un)la tarefa gratuíta, feita cun exemplar altruísmo, xa que logo rechazou sempre toda clase de remuneracións tanto do Concello coma dos doentes. Coñecedoras as altas autoridades da Nación desta abnegada entrega, S.M. a Raiña dona Isabel II tivo a ben condecoralo coa Cruz de terceira clase da Orde Civil de Beneficencia, con data 13 de Decembro de 1859. Así mesmo, as corporacións municipais de Cuntis, A Estrada e Forcarei fixeron constar nas actas dos anos 1860 e 1862 o seu agradecemento público polo gran labor e esforzo realizado por este médico. Con ser suficiente para a honra dun profesional da medicina esta loita sen folganza fronte o cólera, na persoa de D. Serafín había outras moi importantes connotacións humanísticas: Benefactor e conselleiro dos máis débiles, sempre disposto a acudir a chamada do doente, que sabía da súa ciencia e da súa afabilidade. Tan notorias e perseverantes eran estas cualidades que, en novembro do 1869, S._A. o Rexente _ do Reino noméao Comendador Ordinario da Real Orde de Isabel a Católica, e por decreto do 30 de decembro de 1870, asinado por S. A. O Rexente do Reino, recibe o título de Comendador Ordinario da Real e Distinguida Orde de Carlos III. · Malia a súa entrega· total ás tarefas da medicina, D. Serafín Pazo non descoidaba a vida políc tica e os aconteceres dos partidos en xeral e da súa vila en particular. Coñece e participa co seu amigo Aguirre no banquete de Conxo ( 1856). Sendo deputado

D. Serafín Pazo Cumbraos O POR OLIMPIO ARCA

provincial suplente; e comisionado pola Xunta Local de defensa, preside a sesión municipal do primeiro de outubro de 1868. Nela dá conta da constitución do Goberno Provisional e nomea alcalde a D. Benito Fraga, despois de recibirlle a este o correspondente xuramento de defende-la Soberanía Nacional e as libertades políticas. A insatisfacción campesiña galega polos impostos e as quintas tamén se manifestou de cheo na zona da Estrada, desagrado que dá lugar ó amotinamento do mes de xullo de 1870, no que 2.000 homes con sachos e paos arrestaron ó encargado dos impostos. A presencia das forzas militares alporizou ós vecinos que deixaron a Vila. Nela, para defendela, quedaron catro gardas cívis e 15 veciños de gran 'significado social' e no que estaba, unha vez máis, D. Serafin. Tres anos despois (1873), no mes de marzo, unha nova revolta popular dirixida por Manuel Caramés ameaza converte-la Vila no escenario dunha loita de sangue. A elocuencia e autoridade de D. Serafín Pazo, naqueles intres Presidente do Comité Republicano, foron quen de apaciguala pelexa. En xaneiro de 1877 atopamos no xomal "El Pais' de Santiago a nova da felicitación que, con motivo dos seus discursos no Congreso dos Deputados, lle mandan a Castelar, os vecinos da vila da Estrada, D: Serafín Pazo, médico, d. Cándido Barros, fiscal e deputado provincial, D. Francisco Pereira e un xove estradense con gran futuro no eido das letras, D.Waldo Alvarez Insua. E, por se todQ isto fose pouco, aínda lle queda tempo, abofé roubándolle horas a unha ben merecida folganza, para escribir -artigos encol da medicina ou de outras ciencias. Así no ano 1882 aparece como colaborador de ar-· tigos no "Eco de Galicia', revista semanal de Ciencias, Artes e Literatura, que fundara e dirixía na Habana, outro ilustre filio de A Estrada, D. Waldo Alvarez Insua. Home dunha grande formación científica, unha das notas que máis o distinguiu como médico foi a súa investigación e seguridade na curación da rabia. - Para a loita contra esta doenza non utilizaba as inxeccións de soro antirrábico,- tiña un tratamento diferente coñecido sornen-

W:aheirós W:erra, xuño de 1999

/ 21

o aspecto político a súa autoridade moral xogou un papel moi importante. No distrito de A Estradá había unhas antigas diferencias políticas entre o deputados a Cortes. ----D. José Riestra _López, primeiro Marqués de Riestra e D. Justo Martínez. D. ·Serafin, coa súa _autoridade moral e política, soubo borrar esas rivalidades. A prol da boa saúde dos seus conve_ciños analizou e recomendou-as augas dos manantiais sulfuro-ferrosas que manan no distrito e nos concellos limítrofes.

tes por médicos amigos que lle pregaban o dese a coñecer. A súa extremada modestia non lle pennitía figurar como un innovador e aseguran as xentes do seu tempo que o segredo dese descubrementO'fose enterrado con el. A xenerosidade de D. Serafin Pazo era tan grande que, masa a • súa discreción, chegaron a coñecemento do público. Serían moitas as anécdotas que se contaban del, pero chegan só dous exemplos que acredita tal-virtude: Cando acontece o pasamento do cura de Olives, a quen tratara durante unha prolongada enfermidade, os albaceas, cumprindo os derradeiros desexos do crego, tentaron pagarlle os honorarios que D. Serafín non cobrara. Este négase en redondo a percibilos, pois como amigo de sempre lembraba outros favores que o devandito crego lle fixera tempo atrás. Despidiu ós albaceas con esta frase: 'o meu agradece- · mento chega máis alá da tomba'. Naquelas datas do exercicio médico houbera períodos de moita fame. Moitos dos seus doentes, ademais da enfermidade non tiñan que levar a boca. D. Serafín, auténtico cristián, santificaba con naturalidade, sen hipocrisía tódolos seus actos e das rendas en especie que cobraba dos máis ricos ordenou repartila entre os que sabía máis necesitados. A oratoria fogosa e apaixonada do noso persoeiro estivo preseftu::

C ll

IJI U;i.u~ ~U.'."I

poJ;i.;""u;::,. LJ.

n.~¡1c~v

.'."ICU,:00,

ai....\.u.;o,

"'v. .;.._,cul;, u:;-

publicano e federal como político,- médico e periodista por vocación, era tamén amigo de D. Serafín cando Alfredo era veciño do lugar de Castrotión, parroquia de Oca. Sendo A. Vicenti director do xornal madrileño "El liberal' achegouse a illa da Toxa a pronunciar unha conferencia. Diante dos amigos que o acompañaban, sembrando os discursos que lle escoitara ó médico Serafín, dixo: "El fuego que Serafín pone en sus palabras sólo es

comparable al de Castelar, yo al to e a tres columnas da conta do sus prestigios... menos no oí otro que me gustase · óbito de D. Serafín. 'Grande y Hombre honrado y bondadomás' . dolorosa impresión causó en so no conoció jamás la envidia No aspecto político a súa au- nuestro ánimo la triste noticia de ni el odio. En épocas de revueltoridade moral xogou un papel la muerte del ilustre patricio, cutas libró a La Estrada de trasmoi importante. No distrito da yo nombre va al frente de estas tornos cruentos arengando al Estrada había unhas antigas dife- líneas que dedicamos a su impe- populacho, que había entrado en rencias políticas entre o deputa- recedera memoria. Y como a no- la villa ebrio de venganza; en dos a Cortes.-D. José Riestra Ló- . sotros, indudablemente que Ha- tiempo en que las pasiones polípez, primeiro Marqués de Riestra brá de impresionar a nuestros ticas se hallaban tanto o más exe D. Justo Martínez. D. Serafín, lectores, porque D. Serafín Pazo citadas que hoy, D. Serafín no coa súa autoridade moral e políti- fue uno de esos hombres previle- supo ni pudo guardar rencores y ca, soubo borrar esas rivalidades. giados que se hacen populares, visitó con toda solicitud y ·cariño A pro! da boa saúde dos seus no sólo por sus virtudes, sino a los enemigos como a los proconveciños analizou e recomen- - también por sus conocimientos pios amigos, y es que D: Serafín dou as augas dos manantiais sul- científicos pródigamente difun- en su fuero interno, era profunfuro-ferrosas que manan no dis- didos en _provecho de las clases damente cristiano, s,antificando desheredadas de la fortuna .... trito e nos concellos limítrofes. sus actos privados sin ostentaA súa vida afectiva estivo · Demócrata de toda la vida, ciones hipócritas" unida a persoa de Francisca fu e consecuente con sus ideas, A súa muller, Francisca ÁlvaÁlvarez Lamas, veciña da Estra- que profesó, no como medio de rez Lamas, que moi pouquiño da e filia de Juan Álvarez, natu- industrialismo político, sino por tempo sobreviviu ó seu marido, e ral de san Xoán de Baión e de convicción. Pródigo en otorgar ós seus fillos deixoulle un legado Francisca Lamas, natural de San favores que nada le valieron, sir- - ateigado de honradez, de traballo Estebo de Pantiñobre, no conce- vió de escala para que otros se e de aprecio de cantos o coñecello de Arzúa. Oeste matrimonio encumbrasen y en las postrime- ron. A súa grande humanidade e naceu Elisardo Augusto, Pelayo rías de su vida, debió ver con xenerosidade foi un atranco parl;l Cirilo que casa coa dona Emilia tristeza y amargura como mu- acadar bens económicos. Alvarez Silva,- Manuela, casada chos políticos de la localidad no No libro de actas do noso arco avogado Severino Trigo, e So- se acordaban de él para nada, qui vo municipal, con data 7 de corro que morre xove e solteira. después de pretender mermar decembro de 1907, aparece reO seu pasamento, ocorrido no mes de Agosto do ano 1907, causou un profundo dor en toda a bisbarra do partido xudicial e no concello de Cuntis. O acompaña~ mento dos restos mortais ó cemiterio de Figueroa constituíu unha manifestación de aprecio e homenaxe que tódalas xentes lle tributaron. Foi a meirande concentración de homes, mulleres e nenos que

.;o,c; J C\,.,UlUa c;u T"""I

•

D~uaua.

........

\JI:)

lUUa

1111:'.)LUllQ Ud. •

•

VC\...lllUI:) Ud }J<lllUlfU1d.

de San Lourenzo de Ouzande, en sinal de dor suspenderon as festas do patrón da parroquia que se celebraban neses días. Os dous xornaís locais: 'El Estradense' e a 'Voz del Pueblo', inimigos irreconciliables en tódolos eidos, no intre do pasamento de D. Serafín estiveron de acordo en subliña-las grandes virtudes cívicas e profesionais <leste home. No número 36 do xornal 'El Estradense' con data 17 de agos-

flectida unha acta que, entre outros acordos, figura o seguinte: 'Queriendo también el Ayuntamiento dar perpetuo recuerdo al distinguido y anciano médico, don Serafín Pazo Cumbraos, que desempeñó por muchos años el cargo de titular de este ayuntamiento y actualmente el de médico forense y de la cárcel del partido, por los grandes y desinteresados servicios que por su profesión ha prestado al municipio, acuerda que la calle de Consolación, de esta Villa, se sustituya su nombre .por el de 'Serafin Pazo". Houbo, ó longo de noventa anos, moitos trocos de nomes das nosas rúas por mor de connotacións políticas. Non obstante a rúa de ' Serafín Pazo.' endexamais estivo suxeita a tales caprichos, pois a recia e recoñecida personalidade do nominado así o -require. Da colección ESTRADENSES NA MEMORIA

'OJaheirós 'OJrrra, xuño de 1999

22 /

O EXPOSICIÓN

O tren chegou... A ESTRADA

-·

n!za Exposición sobre o mundo do tren, auspiciada por Caixavigo, tivo un especial protagonismo durante todo o mes de abril no Pazo de Exposicións e Congresos. Tabeirós Terra estivo alí e puido coñecer en directo o apaixoante que é o mundo do ferrocarril... REDACCION Mediante a Obra Social de Caixavigo, e o Concello, entre o 26 de marzo e o 25 de abril estivo a maqueta ferroviaria AL. CA para visitas do público sobre todo escolar pero tamén para os que xa non o somos tanto na Fundación de Exposicións e Congresos, presentado polo Alcalde Ramón Campos, o Director de Comarca Mariano Lorenzo, o director da sucursal da Estrada Xosé Luis Sabarí s Mougán e os técnicos ferrov iarios César González Mazaira e Carlos Gómez López (Asoc Compostelana de Ami-

gos do Ferrocarril). Esta maqueta mostrou unha p~quenísima parte do inmenso mundo do ferrocarril e o seu contorno da forma máis detallista que . se pode imaxinar. Así, seguindo os máis estrictos cánones do modelismo ferroviario, a realidade fíxose 87 veces máis pequena, utilizando a escala H0(1:87). Polo seu circuito circularon ata sete trens ó mesmo tempo, e nel incluíanse zonas chans e montañosas, tereos de labranza e pastoreo, montes, minas, zonas industriais e urbanas, que xunto cunha exposición de fotografias

A TODO DEPORTE REDACCION A ESTRADA estivo marcada durante o último tramo do mes de abril, e a primeira quincena de maio polos éxitos deportivos do noso deporte e dos nosos deportistas. Dende o camp ion a to de Europa de Taewkondo de Patricia Rodríguez, pasando polas competicións de carácter nacional e galego celebradas na Estrada, como a liga de Kayak-Polo, ou as brillantes actuacións dos nosos atletas nos campionatos es- . colares, que este ano levaban o nome de Memorial Coto Ferreiro, en xusta homenaxe á figura do ex-concelleiro de deportes, para chegar á tremenda e expléndida tempada do Hie-

reos Diego EDM de balonces-

to, que por primeira vez na historia dun equipo estradense participou, Iogo de proclamarse subcampión de_Galicia, na fase de ascenso nacional a liga EBA que se disputou en Salamanca a finais do mes de maio. Destacar tamén o ascenso do equipo xuvenil do CD Es- , tradense a liga galega de xuvenís, polo que a próxima tempada teremos dous equipos nesa categoría, o xa <lito CD Estradense e o Callobre CF, que leva xa moitos anos entre-os mellores de Galicia. Dende TABEIRÓS TERRA as nosas felicitacións a tódolos deportistas estradenses.

A EXPOSIClóN ESTIVO PATROCINADA POR CAIXAVIGO

históricas do ferrocarril, leváronnos a dar unha ilusionante volta pola historia destes máxicos artefactos en miniatura, construídos con case 8.000 ho-

ras de trabllo de tres persoas, 150 conectores, 1.500 soldaduras, máis de 2.000 mi de cable, pouca présa e varias toneladas de paciencia.

W:aheirós W:erra, xuño de 1999 Nin os máis optimistas poderían pensar que aquelo que comezou como' unha aventura de nenos se ía converter nun proxecto deportivo consolidado non só na nosa localidade senón tamen dentro da comunidade autónoma. O Sporting Estrada anterior PAJARO AZUL comezou a sua andaina f ai 22 anos nas mas duns rapaces moi xoves coa única finalidade de crear un equipo de Infantís que cubrise desa maneira un valeiro provocado pota falta de equipos na zona da Estrada. A partires daquel ano de fundación fo ron incrementándose as distintas seccións, e equipos para chegar na actualidade a contar con equipos nas categorías de Benxamíns, Alevíns, Infantís, Cadetes, Xuvenís e Séniors, ademais de contar coa esco,{a de fútbol que agrupa máis de 1 00 nenos en idades comprendidas entre os 5 e os 14 anos. ó longo destes anos sucedéronse catro presidentes que aportaron cada un deles a súa propia filosofía deportiva, Nicanor Bermejo (Q.D.E.P), Manolo Blanco, Toño Lamiño e Remigio García compartiron momentos doces con tempadas duras e difíciles pero sempre guiados polo traballo desinteresado a prol dos nenos que militaban nas distintas seccións. Moitos fo ron os títulos acadados potas distintas categorías, quero recordar aqueles campionatos de Alevíns, os ascensos e participación nas liga Galega de~Xuvenís, o ascenso a segunda rexional.do equipo senior, etc., pero sen lugar a dúbidas o logro máis importante foi a· consolidación da escota de fútbol pioneir:a na nosa localidade con sete anos de funcionamento onde o desenvolvemento físico, deportivo e social acapára un lugar preferente dentro da propia idiosincrasia da escola. Nesta longa vida da sociedade fo ron moitos os adestradores xogadores e directivos que compararon inquedanzas para conquerir o gusto polo fútbol a través dos contidos deportivos. Anos de moito trabarlo refrendados por unha masa social volcada co proxecto deportivo cun fin que segue sendo a educación integral do neno a través do fútbol

/23

POR: I MANUEL REGUEIRO

CADRO DIRECTIVO.Presidente.- Remigio García Secretario. - Manuel Regueiro Vicepresidente: Alfonso Calvo Tesow:,eiro. - Juan Carlos Rivadulla. CADRO TÉCNICO. DIRECTOR DA ESCOLA DE FUTBOL.- JOSÉ CHEDAS Adestrador equipo senior e xuvenil. - Lino Barrros. Adestrador cadetes e Infantís. - Manolo Gómez Adestrador Alevíns.- Xosé Antón Carollo e Jorge Adestradores de Benxamíns.- Ton¡ Duro e Manuel Pallas Adestradores de Pre-Benxamíns. - Pepe Chedas e Lusquiños.

24 /

'IDaheirós 'IDerrn, xuño de 1999

Milladoiro, n bo padriño... Xesús Pérez Va.reta, coselleiro de Cutura, Xesús Palmou Lorenzo, conselleiro de Xustiza, Interior e Relacións Laborais, Guillermo Brea, director da Obra Social de Caixavigo e Ramón Campos, alcalde da Estrada presidían a inauguración do Teatro Principal · REDACCIÓN dous conselleiros, o de XustiAgora, o traballo debe con- cia da cultura estradens€, e fopasado xoves 13 de za, Interior e Relacións Labo- sistir en converti-lQ Teatro ro de recitais, obras de teatro, maio inaugurábase o rai s, Xesús Palmou, e o de Principal no punto de referen- etc. ... Teatro Principal, logo Cultura, Xesús Pérez Varela, dunha reforma cun orzamento o senador do Reino, Víctor de máis de douscentos millóns Vázquez Portomeñe, e tamén de pesetas, aportados polas coa actuación do grupo máis distintas administracións gale- representativo do momento na música galega, Milladoiro, gas. A inauguración foi dobre. que co patrocinio de CaixaviPor un lado o acto oficial, coa go, deleitou os centos de perparticipación do alcalde estra- soas que ti veron a sorte de dense, Ramón Campos, e de asistir a este acto.