Tabeiros terra, nº 3, febreiro 1998

Con este número, 'Os Reis do Panchiño'

Fehreiro 1998

\ornal fultuml daEstmda

~o 111

concello da Estrada decidiu honrar a memoria dun estradense ilustre, como fixera no ano 1997 con Manuel García Barros.

Por isb, este ano, 1998, estará adicado á figura .cJe Manuel Daniel Varela Buxán, un prolífico escritor e dramaturgo que nado en Lamas ocupou toda a súa vida na creación teatral.

Ata o pun~o de que un. home da talla de Castelao che- · gou a definilo como "fi-lósofo aFado"

O

1998

t ~

:----....

\. .

• REPORTAXE cando Cu-

• OPINIÓN Tabeirós

ba está sendo foco de interese mundial, ·achegámonos a un dos protagonistas da . s_úa-historia, un estradense, Xesús Barros, que coñece de cerca a realidade do páís e dos nosos 4evancefros na illa caribeña

Terra segué a contar coas melldres e mais afiadas pliJmas do es- . pectro cultural galego.

Opinzóns que, pluráis, pretenden achegar luz sobre a nosa cultura.

. e ma 1·s

Agora , o seu, mundo

grande

•

O MUSEO estraden-

se, Manuel Reimóndez Portela, terá aberta ó público desde o día 20 ata o 27 ·unha exposición .5obre o Antroido no Vql do Ulla. Pezas de inapreciable valor cu[,,. tural estarán -expostas.

Deñde agora. o mundo das tancetas de Caixavigo é un mundo sen frQnteiras. Porque coa Tanceta Multicav Maestrq poderá mercar nos establecementos de todo o . mundo onde apareza o símbolo •

•

nos caixeiros co símbol~ •

e retirar diñeiro

. H

Caixavigo 1JDha Caixa para un País

21

'é!raheir.ás 'Cirerra,

febreiro de 1998

PI• ct1riu~u

UnXEITO, unha VIDA (1) nte díxome o meu tillo -Papá- ¿sábes o que vin? ti dirás- respostei coma tantas veces. Acabo de ver .u nhas fotos que tiñan 'un selo moi coñecido por ti ¿lémbras?-. Como non -dixen-, e seguín escoitando . música.

Mais decateirne no mesmo momento, de que tiña que escribir algo sobre alguén relacionado coa fotogra'fía, nada menos que do fotógrafo de Codeseda, así co~ rríezo esta tarefa. · Sen dúbida, que moita -xente coñecía ó señor José Ramos, o fotógrafo de Codeseda: Hoxe quero facer unha lembranza e como non comezarei por debuxar a súa persoa.

Nacera na aldea de Barro, pertencente á parroquia de San Xurxo de Codeseda na mañanciña fresca do día 9 de nadal de 1887, no seo duriha familia labrega alcumada "Do Herdeiro".

Viña a ser o quinto flllo do matrimonio formado por Anxo Ramos e Xosefa Garrido, de profesión, como dixen, o campo.

Eran anos duros, nos que só amolaban a fame co producto do seu traballo agrícola, aínda que tamén · adoitaban os seus membros varóns facer chapuzas caseiras como carpinteiros e outr-0s menesteres -que se terciasen nos días da vida.

Como calquera· rapaz' daquel.tem.po, un pouco traballaba, e outro pouco sairía pola aldea, escaparía ·do traballo, e xogaría pero tiña que facer sempre o mesmo traballo: levar as vacas 6 niorite, ficar alí con elas e cando estivésen cheas, voli:ar á casa con elas.

Cando non eran as vacas, era sega-la heí:ba, ou sacha-lo millo, ou axudarlle ó pai a traer paos para a lareira. Na casa dun labrego sempre había traballo que facer.

Así, deste xeito, pasaban os días, e as noites deste rapaz, ata que chegados os sete anos, o seu pai levouno a Codeseda, ó lugar chamado Sagrada, e ali falou co mestre á saída da escola da mañá. ¡Que veña mañá pola mañá¡ - dixo o mestre-. ¡A Escola!. · ¿Qué tería esa palabra máxica para os nenos que non querían ir a ela?. Coido que moito era esa disciplina que soaba entre os. cativos de que o niestre tal ou o mestre cal~ daban leña.

O caso foi qué Xosé, cun pouco de medo, achegouse á escola pola mañá, como lle dixera o mestre, e levaba unha pizarra e un pizarrillo que eran sobras da súa irmá que xa rematara o ensino.

Uns cartóns grandes de moitas cores, colgados das paredes, que logo lle dirían que eran os mapas e bastante lixo en tódolos sitios, e uns rapaces, moitos xa amigos, eran a panorámica que entraba polos olios deste neno. Mais, cando ergueu a vista, ollou unha mesa, con varios libros enriba e detrás dela, apareceu a figura alta e forte do mestre. ¡Aquel señor ensinaríalle todo o que sabía seu pai, e moitas cousas máis!.

O

'Mentres imos andando o tempo ten un nome, un alcume de neye que ninguén o pronuncia, un alcume que esbagoa nos vidros do inverno e nos segredos xardis de acilws mergullados" CELSO EMILIO FERREIRO

M

entres irnos andando desde logo que irnos existindo. TABEIROS TERRA segue a existir; un xomal que naceu mergullado no inverno anterior como unha idea máis dentro das actividades programadas para o ano de García Barros segue e cada vez, ao se ir facendo maior, con novos anceios, con novas ideas e sempre tendo como referente ao pobo estradense, a cultura estradense e, por suposto, aberto a todos os estradenses que desexen colaborar cos seos traballos, coas súas ideas ... Neste inverno saímos á rúa tomando como referente a outro grande escritÓr nado nestas verdes terras estradenses: Don MANUEL DANIEL VARELA BUXÁN, un "obreiro -irifatigábel das nosas letras" tal e como o definiu F. Pillado Mayor. As veces deixamos pasar por alto aos nosos escritores achegados e miramos por outros de máis lonxe. Non debemos esquecer que Varela Buxán, natural !1e Lamas, foi ún prolífico escritor de

Libros naquel tempo había poucos, pero· xa cando tiña uns anos, comezou a buscar algúns. Na casa tamén había porque seu pai gardaba no faiado uns libros de historia, e cando. chegaba a noite, sentados ó redor da lareira cántas veces se lembraban feítos doutros tempos, mesmo da Guerra de Cuba, que era do máis relevante que pasara en España. ~on sempre eran cousas de guerras. Tamén ~ran a cotío sucesos da aldea ou da parroquia, e falábá.se de que Fulano de Tal, ou Citrano, estaban preparando .os papeis para marchar a América, xa que eiquí non tiñan que comer. .

Esto último, entraba na .cabeza do Xosé, como un pequeno martelo que abría unha pequena pero molesta fenda nos seos miolos-. ¡Canto lle quedaba por. ver e sufrir!.

Os anos pasaban, e xa era un mociño. O traballo da casa non daba cartos, e xa comezaba o tempo de saíi traballar fóra. De momento traballaba de carpinteiro co seu irmán, facendo algunha que outra cama, mesa, ou óiltro trebello de pao. ¡Eso non daba case que nada, ¡el quería máis !.

Pola tardiña, xa tocando a noite, estaban todos sentados a carón do lume, agás súa nai -que lle preparaba a auga ós animais-'cando Xosé, agardando un pouco, e collendo folgos, díxolles a todos: - Atendédeme un pouco: teño algo que dicirvos.

-Calaron todos, e a súa ·nai, deixando o caldeiro no chan foi a carón del. -Quero ·ir para Arxentina traballar alí. ¡Ti toleache, Xoseciño!-, díxolle a nai. ·-Non toleei, non... eiquí en Barro non se gaña nada, e teño xa hai tempo cartas con Tomás, que está alá e ó mellor dáme un traballo ou serrón xa o buscarei.

Podedes imaxinar a faciana que lles quedaba a todos os que alí estaCando era a hora de xantar, saíron da escola e foi ban. A máis tristeira . . - - - - - - - - - - -...... pola estreita congostra que levaba dende Codeseda -A era a súa nai, que safeira- ata Barro. . loucaba agachada paSúa.nai, preguntaba, e tamén seu pai e mais·os ir- ra non ferir o proxecmáns ¿cómo lle fora no seu primeiro día de clase?- to do tillo, que sabía REVISTA CULTURAL DA Moi ben~ respostou, pero axiña tiveron que despertalo . que tiña razón, pero ESTRADA porque xa non se tiña de pé. ¡Estaba canso!. podíalle máis o coraE así, un ano mais outro, corrían as horas dun neno zón que a razón.

EDITA: dunha aldea, aínda que cada día melloraba en coñeceAxiña que botou FUNDACION CULTURAL mentos e en xeito de vida. polos beicos esa proDA ESTRADA Non sería doado ter libretas naquel tempo, pero os .posición de viaxe, os C/ Benito Vigo, 104 traballos que lle mandaría o mestre de ~eguro que serí- primeiros en darlle 36680 - A Estrada an case perfectos. Cando escribía na pizarra procuraba alentos foron seus. ir- Pontevedra non torce-los regos. . máns, non só con pa- XERENTE: Sempre foi moi coidadoso en todo o que facía mes- labras serrón tamén Manuel Arca Castro mo c0ntaba que cando ía corui vacas; adoitaba facer al- con cartos, pois a CONSELLODE gunha cousa coa casca dos piñeiros, cando ía ó monte, viaxe costaba moito REDACCIÓN: ou unha pequena frauta coa herba óe alcacén mentres para os pequenos sol- X. Manuel Reboredo Baños se enchían as vacas. dos daquel tempo.

David Otero Carlos Loureiro Xoan Carlos Garrido historia do teatro e, por suposto, falaremos Olimpio Arca Caldas dos Tirinautas, un grupo de teatro xurdiXosé Lueiro Lemos do, igual que este xomal, como unha actiValentín García Gómez vidade para o ·ano de García Barros· e que, Xosé Rodríguez Xosé Viláriño despois dun arduo traballo, acadou xa un lugar recoñecido pola súa escenificación de dous "Contiños da Terra" de García FOTOGRAFÍA: Barros. Ninguén pode por en dúbida que Marcos Míguez todo tipo de literatura xo~de do pobo e vai Xosé E. Carbajal obras de teatro, moitas delas representadas dirixida para ese pobo que lle deu orixe, Arquivo • máis de cen veces; foi o creador da pri- pero tampouco podemos por en dúbida meira compañía profesional. de teatro que o teatro quizais sexa o xénero que meDEPÓSITO LEGAL: galego; foi esta compañía creada por el a llor chega a ese pobo xa que na posta en BG: 28211997 . que puxo por primeira vez eñ escena "Os escena a relación entre actor e espectador · vellos non deben de namorarse" de Caste- é directa. · MAQUETACIÓN: lao.. ." n Comarcáns de talento sacaremos a FILMACIÓN olo tanto todos os estradenses ternos luz un novo-personaxe estradense P.R.G. a obriga de reivindicar para este gran do roáis interesante: dona Pepa VaIMPRESIÓN: escritor estradense o lugar que por rela, un personaxe roáis que todos os .esJ'ameigaSL méritos propios lle corresponde na nosa li- tradenses ternos que coñecer xa que veñen teratura. Tabeirós Terra porá a este traba- a ser eses elos case perdidos que sempre llador da arte dramática como eixo para o deben estar presentes en nos para sentirA editorial non cmnpane · ano 1998 e así poñermos un tixolo máis monos unidos como pobo. nece ariamenle a opi· para erguer este edificio cultural da nosa Como dicía Celso Emilio Ferreiro: nión do:r seus colabora· literatura estradense e galega.

"MENTRES IMOS ANDANDO, O TEMdores exprtsada libreamén queremos seguir dando a co- PO TEN UN NOME" e TabeiróS Terra mente nesra JTVista.. Non ñecer outros factores da nosa cultu- quere seguir andando porque mentres se permite a reproducra. Neste ~úmero, e seguindo co tea- vaiamos andando a cultura estradense moción do publicado sen tro, atoparemos unha obra de ·D. O limpio verase, andará ... e iso será síntoma de que permiso expreso da ediArca Caldas; teremos un traballo sobre a segui~os a existir como pobo.

1orial.

POR XAVIBR RAMOS

W'm1efrós <Cif.erra

E

P

T

I

'©nheirñs '©errn, febreir~ de 19_98

_f3

~

.Manuel GARCIA BARROS, un home da aldea temperamento ovelleiro nos levou a moitos para as cidades, na que o ruralismo era -e é para algúns- sinónimo de de.fecto ou minusvalía e ila que mesmo se ten pór progresista torce-la .cara pan non ver nada que cheire a rura1, García Barros é, e a moita POR honr<l., un home de aldea. Outro día falarei dos saberes agrícolas XESÚS FERRO RUIBAL que el nos transmite. Pero, hoxe, quero' acabar expresando a miña discrepancia co que me parece antiruralismo pedante de ovelleiros ou mesmo de algúns cabreiros ·de hoxe, . · Moita xente ovelleira finxe non querer saber nada da aldea, pero, se á tardiña don domingo se fixese un riguroso control dos ~ sufrimento de Ga_rcía Barros. inaleteiros dos coches que regresan ás cidades galegas descubriríanse toneladas de verdura biolóxica, de patacas, de mariteiga -contra o que habitualmente pensamos, ser un home ou mu- da casa, de chourizos e perniles curados con fume de carballo e Her excepcional trae máis sufrimentos ca honores. As persoas loureiro, de viño sen bisulfito; todo iso.revela que ¡i aldea existe que saen da grea, os seres egrexio~, son coma ~~brill!, xent~no. fondo-onde gardámó-las nosas verdades secretas porque a alindócil e algo solitaria, que norrse coformaff con ir por onde van dea é unha reserva de cidade alimenticía, un útero ecolóxico 6tüdos. Que exploran lugares polos que ninguiéíí pasou; e anque, que seguimos precisando volver: E lembro o trauma dalgúns raás veces, morren caendo polos barrancos, descobren novos ca- paces urbanos· que, cando á volta de vacacións teñen que facer miños e .son os que entran na historia. En cambio, as intelixeri- unha redacción, responden. tristes que eles só se fart;lton de ver cias ovelleiras que van por onde manda o pastor, non corren eses TV porque non teñen aldea, e non saben o que é xogar horas e perigos, pero tampouco son donas do seu destino, non fan avail.- horas nun horreo, andar ós niños, facer subiotes eón alcacén ou za2la humanidade, nin Hes acordan a ninguién vinte ano~ des- cunha cana, correr pol9-B16nte tralos cabalos que viven libres, pois. de morreren. re.colle-lo ovo que pon a galiña, ver muxir unha vaca, ver como . Vintecinco anos depois de morrer, medra a memoria de don a auga nace da terra. _ Pero, se na xente ovelleira hai unha miga de .hipocrisía na Manuel García Barros, porque foi un deses galégos que, malia viviren sempre nunha aldea e padeceren persecución política du- ocultación da aldea, tamén a hai nalgunha xente cabreira ,que asrante trinta e seis anos, entraron con tódolo§ honores na nosa pira a conduci-la sociedade. Contra o que moitos pensan, as linhistoria, hoxe interesan a persoas dos máis diversos lugares da ' guas, coma as árbores, fanse e deféndense .d e baixo arriba.

C¡mdo os normandos dominaron Inglaterra, obrigaron a que nosa terra e probablemente algún día reciban a atención de toda Galicia no día da Letras Galegas. nas abadías e mosteiros os frades predicasen e· falasen entre eles Marx, que como, por ser xudeu, tiña na mente o esquema o francés .. A xente ben afrancesouse e só os aldeanos seguiron histórico da Biblia (un paraíso terrenal, o pecado orixinal, o su- falando o)nglés, lingua que durante máis de ceo anos non servio frimento dun Redentor que levaría á instauración do Reino de máis ~u· para falar coas :vacas, os porcos e as galiñas. Ningún Deus), copiou del o seu propio esquema .(socíedade primitiva socioli güísta daría un peso daquela pola supervivencia <lesa comunista, descoberta da propiedade privada, sufrimento e loita lingu e mesmo así, os labregos ingleses conservarón a súa lindo proletariado que levará á instauración do paraíso socialista). gua socialmente inutil e o tempo fixo o resto; hoxe. é a ijngua Para cristiáns e marxistas, polo tanto, o sufrimento é redentor. E internacional máis importante do mundo. Cando se fala de que eu estou seguro de que don Manuel García Barros, que tanto loi- hai que_ aprender inglés nunca se conta este emocionante capítutou e sufriu por Galicia, que non chegou a ver ondea-la bandeira lo, a pesar de que a lingua ten cicatrices evidentes, como que o galega en lugares de honra, que non chegou a ve-la nosa lingua animal que coñecemos como porco conserve o nome xermánico convertida en lingua de Tribunal, de Parlamento, de Goberno, de 'pi~, porque os pobres aldeáns que o criaban nunca deixaron de Altar, de Televisión, e de Ensillo, dá por ven sufrido o que su- fala-lo inglés, mentres que a carne do porco leva nome francés friu.- Obriga nosa será no~ defrauda-la súa alegría coa banaliza- (por.le), porque os ricos que a comían falaban o francés .. ¡Benia ción desas conquistas, coa cegueira para non ver que ás veces ós aldeanos ingleses! E ós de todo o mundo, porque o flamenco non resolvémo-los problemas,- serión que os cambi~os de sitio, é hoxe a linguaimportante de Belxica, cando ata hai cen anos coa falta de resistencia para sufri-la pequeniña parte que nos. to- era á lingua desprestixiadas duo pobo rural, sen industrializar, que na honra de redimi-la nosa Terra. conservador, dominado polo clero e sen dereitos lingüísticos.

As clases altas sempre abandonan a lingua por imita-los poderosos, pero o proletariado sempre gaña a partida conservando García Barros coma Homero· a lingua nacional. A clase alta de Roma devecía porque os seus Homero viviüó final dunha época, a·época heroica na que os fillos aprendesen etrusco, cando os etrúscos, tiñan o poder ecohomes, convencidos de seren mOnicreques que cantaban e baila- nómico e .político, e despois entroulle-la lideira de que aprendeban, gozaban e sufrían para diversión dos deuses do Oliinpo, de- sen grego. Desque Lituania quedou unida a Polonia (1422), a ciden arriscar espóntaneamente a vida en xestos de valentía e clase alta- falou en polaco, non finés. Desque Finlandia quedou ternura (coma tal, asediar durante dez anos unha cidade na que sometida a Suecia (XIl -XIX), a clase alta falou sueco (Runeteñen secuestrada unha moza e morrer acentos nesa guerra), sen berg, o primeiro poeta.finlandés escribe eil sueco). A clase alta outra compensación ca de faceren algo bonito e admirable que de Moscova tiña a gala fala-lo francés antes da Revolución SoHes peta facer a eles, que escapou do control _previo dos deuses. viética (moda á que non lles eran alleas algunhas familias distinSornetendo a propia vida a un .ideal nobre creado por eles mes- guidas españolas nos anos corenta <leste século). Na Valonia belmos·, poñían unha pinga, non prevista polos deuses, de ternura, ga axiña deixaron o valón (francés-belga); para falaren o francés valentía;· e beleza nun mundo no que a historia estaba escrita po- estandar- de París. No tempo de Franco en Galicia, Euskadi, e los deuses en detrimento dos humanos. Homero, vira desapare·- Catalunya, aceleraron, aínda que con distinta velocidade e concer esta época, que producira admirables xestos de .amizade,· de vicción o abandono do éuscáro, o catalán e o galego e pasaron ó valentía, de sufrimeoto solidario e, consciente de que todo iso castelán. Os vellos coltjnos hispanos de Texas tiñan en 1959 faestab~ deixando paso a unha sociedade nova, compuxo a Ilíada e chenda de que xa non sabían fala-lo español. majla Odisea para eterna mémoria daqueles seres. humanos exE ademais, por paradóxico que pareza, as linguas aliméntancepcionais, e as dúas obras convertéronse en base da cultura oc- se fundamentalinente da creatividade do proletario, por seren un · · cidental. producto social e por 'se-lo proletariado numS!ricamente superior García Barros, sen ·ser un escritor da talla de Homero, cadra á aristocracia que está na cima da pirámide. E o proletariado non con el en decatarse de que está desaparecendo a cuJtura ·agraria ilustrado o que crea a lingua e ·o que ~ conserva. A alianza co tradicional, que ten un conxunto de problemas, un código de va- Poder pode s~r efémera e insincera: o poder axiña inventa un eslores; e unha enciclopedia .de saberes que en nada se parecen 6s tandai que degrada as variantes náturais ou 'impón unha lingua . que nos .trae a crecente urbanizaéión que vive este planeta. Cal- ~~ quera que vivise a súa infancia na aldea, e que agora mesmo non Os estandares veñen sempre da metrópole pero a lingua vén perdese ·o contacfo frecuente coa aldea cadrará conmigo en. que das aldeas. Os estandares veñen de riba abaixo. As linguas, cohai máis distancia entre a-aldea tradiciónal e unha cidade galega má as árbores, veñéó dé baixo a riba. Por iso- só os inxenuOs do que entre unha cidade galega e calquera outra cidade euro- eren que é ·aoado mampu.lar Oll mata-las linguas.. Na humildade pea. Ben, póis se Homero puxo aquela sociedade heroica en ver-· da aldea créanse os nosos alimentos, na humildade da aldea proso e música, (porqué para o caso aínda non había escritura). ducen as prantas o osíxeno ..que respiramos, a madeira pára os García Barros puxo no papel a v.e lla sociedade agraria.· Non foi mobles e ó papel que precisamos e .mesmo a enerxíá eléctrica ·<i único en Jacelo : Lamas Carvajal, Xan de Masma, Castelao, que consunpnios, tia humildade da aldea quixo nacer e vivir XeNeira Vilas, emoitos outros,cada un dende o seu puntO'de vista; s\ís· de Nazaré, na humildade da áldea d.ecidil;lSe a conservación . · da liñgua galega. tamén axudaron a cantar este mundo para eterna merriória: Aínda que é moi importante que instalémo-la lingua nas ci.: A s linguás resisten no proletariado rural dades, pOdemos recoñecer qoe, se polas vilai fóra, o galego .estaba enterrado hai 'do~scentos anos. Por iso; é moi importante Pero non podemo~ falar da aldea como ·algo irremediable- que Oalicia tivese e teña aldea, e que Manuel García Barros fose mente caduco, se queremos comprede-la importancia de que toda a ~úa vida un home de aldea, im es.critor rural.

García Barros fose home de aldea. E nesta sociedade na qu~ o Seguirei. ..

O

.

'

. 'lfürlteirús 'aterra:, f ebreiro de 1998

41-

REPORTAXES NA FIN DO

Ml~ENIO

VALENTIN GARCIA

a súa infancia lembra que ;seu pai o fix0- socio. do • ·~ Centro Galego de moi neno, ó tenipo que lle inculcaba en todo momento a -nosa cultura e a nosa forma de ser. Formouse nos centros de ensino dependentes do propio Centro, e durante a época da pentarquía anterior a Batista,.estivo tres anos -estudiando no Centro Galego polas rioites, así na súa Academia Comercial adquiriu coñecementos de álxebra, inglés, francés, taquigrafia etc para logo fa.Cerse avogado sendo condiscípulo de Fidel Castro na facultarle de Dereito. Como letrado exerceu ata o 1967 na .... Admin~stración Lotfil, para.pasar logó adscrito ó Ministerio de Traballo. Chegou a Galicia con motivo de ser convidado á investidura de Manuel Fraga, o que aproveita para pasar Uiis meses en Rubín, na c;asa de Francisco Martínez, curmán e -sempre fiel acompañante de Xesús ós numerosos sitios a onde é requirida a súa presencia.

-Xesús; vostede tivo sempre unha relación moí importante coa comunidade galega da Haban~, cóntenos de que forma.

-Ben, o certo é que meu pai l'reocupouse sempre de que non perdese unhas raíces que el estimaba ~moíto, eso fixo que fose socio dtv-'- Posando xunto o-cadro de Castelao que se mostra no Recreo Cultural D. Xesús Barros -emigrante galego en Cuba e secretariÓ do CenFOTO: MARCOS MIGUEZ C Galego dende neno, logo esta tro Galego daquel país- quixo dar mostra das fondas rafees que o galeguismo tfvo na illa caribeña. _A li -comenta- creouse o himno galevinculación foi medrando. Cando go e deseñouse a bandeira de Galicia "copia da do porto da Coruña,última bandeira que os emigrantes vían o sair por barco para Améo presidente da Xunta Manuel rica..."

Fraia foi a C~ba, eu era aínda Presidente das Sociedades Gale- ción. que está a pasar Cuba; non hai tan próspero como er~ a Cuba de truido no 1915-e para o seu mangas en Cuba, tamén fun tesourei- -Agora mes'mo -a Sociedade da posibilidades de argallai>a«tivi~ principios de sécul~>, preocupá- temento fan falta aproximadaro dsi sociedade "Hijos del Ayun- Estrada, ten estes cargos: eu son dades, pero ata hai moi pouco ce- ronse de mellorar en todo mo- mente 30 persoas, o que dá idea tamiento de La Estrada" durante o Presidente, Xesús Barros Ló- lebrabamos aínda o San Paio cun mento a súa situación. Non es- da súa magnitude. Nel consti50 anos da que agora son presi7 pez. Vicepresidente: José Anto- .banquete moi emotivo, ademais quezamos que a maior parte dos tuíuse dende unha sección de indente e que por certo teremos nio Villanueva. Secretario: José colaborar moi activamente na emigrantes chegaban alá en si- migración para reclamar _emituacións moi precarias-, a aiaioría grantes ata unha biblioteca con - que cambill!lle xa o nome. por- -Eloy Gru,-cía ·Sánchez e Tesourei- organi.Zación do Centro Galego. que vostedes agora aquí empre- . ro; Manuel Barros del Valle.

-Cónténos dos. inicios do Centro erán analfabetos, por eso o pri- máis de 30.000 volumes e un argan sempre "concello" e ''A Es- -¿Que tipo de activldades _desen- Galego. meiro que fixeron foion escolas e quivo que foron os máximos ex.. volven? · ~os galegos, como ·comu_ nidade chegaron .a constituír Academia ponentes da galeguidade existentrada".

-¿En que estado se atopa µ so- -Debi(,io á situación. tan espetúal - moi importante dentro dun país de Belas Artes con clases de mú- te, desgraciadamente perdidos sica, declamación etc, despois despois da revolución castrista. foron os hospitais onde chegou a Tamén é significativo o -espacio haber tódalas especialidades mé- de lecer que cubría, salas de xo-· dicas, medicinas totalmente gra- go con roáis de 15 mesas de bituítas e atención _a domicilio .para llar ou grandes bailes o día do os miúores de 60 anos, a sanida- Apóstolo ó que teñen asiStido o de dependente do Centro era un presidente da República e todo o · oitent~ an~s, conside~a · verdadeiro luxo na Habana da seu gobeni.o. época. A nosa xente tamén se - Con esa estructuración interna, As preocupou de construír cemite- tería ún péso importante_dentro rios para soterra:los seus mortos. . da sociedade cubana..

Por outra banda, o Centro e a súa -Evidentemente, non esquezamos directiva potenciaban en todo que .o Centro Galego aínda hoxe ó momento o asociacionismo e a dá conta da colonia de nativos relación coa terra nai, non esque- que serán aproximadamente uns zamos que o contllcto físico e in- 3.000, pero na época de máximo dividual con Galicia era tremen- esplendor chegou a ter 60.000 e a damente difícil e traumático, xa funcionar cómo un auténtico mique a travesía duraba l mes, tal e niestado, cun sistema parlamencomo eu a fixen cando contaba 7 tario iniciado sendo co presidente Mañach, que perante a anos de idade.

O actual pazo do Centro (o dificultade de gobemo que tiña máis grande de Cuba) foi cons- no Centro, nünha Asemblea Xeral, mandou que se puxesen de ciedade. ~stradense áentro do pé os que estivesen: de acordo conxunto-das galegas? coa reforma, sendo sabedor de -A súa situación non é mellor nin que os. únicos que conseguiran peor ca outras, se ben hai que ter obter asento na citada asemblea en conta que tivo un peso específoran ·os -seus partidarios polo fico dentro da colonia. Non esquezamos ó propio Waldo Alvaque os detractores tiverori que quedar eiguidos, o que fixo que rez Insua, como fundador do tódolos votos fosen favorables, e Centro e primeiro vicepreside·nte_ a partires de -aí cada grupo de do mesmo. O seu primeiro presi. asociados elixía representantes. del).te foi Femández Rico. Co pa.A parti.res deste momento, as so do tempo sufriu un consideraelecéións á.dirección do Centro ble envellecemento que vai tiveron unha importancia trascenrepercutindo na perda de socios. . dental no decorrer cotián de CuNo ano 1930 tiña 1.000 socios e na actualidade nativos do conceba, facfanse vérdadeiraS campañas electorais '(coches con llo da Estrada só quedan 40. buguínas, carteis, etc) a -nivel de -Podería dicirnos qué directiva toda a capital. Naquel tempo o ten na -actualidade, por se alpresidente do Centro Galego guén quixese dirixirse á Asocia-

D

ae

e

-

hámase Xesús Barros López e naceu na Habana hai aínda que s'; .galego, fillí! __de páz .emzgrante de Rubzn e de n4z luguesa. suas sempre benfluídas palabras, xunto cunha lúcida memoria e toda unha vida dedicada artellamento de aetividades do Centro Galego e os seus asociados, f an que sexa con toda probabilidade o máximo representante da colonia galega na illa de Cuba.

Cos galegos en· CUBA O ENTREVISTA

•

•

¡·

REPORTAXES NA FIN DO MILENJ,O orixes familiares en Láncara na provincia de Lugo, dende onde tódolos anos polo nadal, seus curmáns- non deixan de enviadle unhas botellas de augardente que aprecia moito, tal e como me manifestou persoalmente. Fidel ten " o carisma do líder dun pobo que . no seu momento apoiou a revolución nun 95%, froito da tiranía a

exercía practicamente a mesma influencia dentro ·do país da que puidera ter un ministro calquera doGobemo.

-No marco dunha actividade tan · ampla ¿ COT!!O se manifestaba o galeguiSnio?

Pois ·imaxínese, alí se cantou por prirneira vez o himno galego, .deseñouse a nosa barldeira (que foi copia da do porto da (:oruña, a

Fidel Castro ten as súas orixes familiares en Láncara, dende onde tódolos anos polo nadal, seus curmáns non deixan de enviarlle unhas botellas de augardente

O actual paw do Centro (O máis grande de Cuba) foi constfuído no 1915 e pdra o seu mantemento Jan falta aproximadamente 30 persoas, o que dá· idedda.súa magnitude

última que vían os emigrantes embarcados), creouse o xermolo da Real Academia Galega, editábansé os nosos libros, escoitábase ós nosos intelectuais e fomentábanse e patrocinábanse moitas das ,obras civís que se levaban.a cabo en. Galicia. Por outro lado, éontrasfou o pouco .espíritó galego que os pais imprimiron nos seus fillos cubanos, e neste aspecto tivo moito que ver a escasa presencia de mulleres na emigración galega a Cuba. Na maioría . dos fogares as nais non eran ga_legas e esto foi en detrimento da proxección interxeiacional do galeguismo.

-Sen embargo había sociedades de, mulleres galegas... É verdá.de, a sociedade ' 'Hijas de Galicia" ~ ocupábase exclusivamente das mulleres emigradas e chegou a ter gran actividade , pero non esquezamos que chegou a haber máis de 250 sociedades galegas, todas elas na Habana.

-¿<;omo se adaptou a colonia galega ós cambios acontecidos en Cuba?

Os galegos sempre tivemos a virtude de afacemos a calquera circunstancia por allea ou estraña que_ nos pareza, alá xa pasara coa nova situación xurdida cando Cuba deixou de ser colonia española, os galegos aceptaron o'novo gobemo, que asistiu en pleno á súa festiicelebrada o 20 de malo de 1902, este detalle valeulles que Hes vendesen os céntri-· cos terreos onde hoxe está situado o noso Centro. · .Despois veu a Guerra Civil e Cuba acolleu mohos exiliados políticos, alí .forrrl.aron a SACE, "Sociedad de amigos Cuba-España", o propio Lister colaborou na

T A L L E GRAFICO

que estaba sendo sometido polo gobemo de Batista.

-Aínda que·sabemos que non é o seu cometido aquí, atrevámonos a preguntarlle, Xesús, pola actualidade política en Cuba.

-Ben, agora parece que as cousas queren empezar a ·cambiar, téñense postas rnoitas esperanzas na persoadun polítjco nqvo chamado ~ Carfos L"age e vivíuse con moita ilusión a visita do Papa, o que propiciou un afloramento espiritual dun pobo na súa maioría católico,. aínda que non practicante. Todo esto reanima o espírito da xente e incluso a grande actividade cultural .pola que sempre se caracterizou esta parte do Caribe.

D. Xesús Barros López conserva. un ha memoria privilexiada para dar conta de acontecementos que sen dúbida son o pasado máis inmediato da emigración galega en 9uba. No Nadal visitaba as instalacións do Recreo Cultural da Estrada donde mantiñamos esta conversa ....

construcci.ón do Coliseo cubano.

Co réxime castrista a partires da revolución do 1959, o cambio foi ruáis forte, moitos galegas empezaron a marchar xa antes de que Hes incautasen as súas pi:opiedaqes, e moitos outros despois, a comunidade foi desposuí~ da do seu centro que foi dedicado ós ballets de Alicia Alonso, quedando só secretarías que a rnin me custou moito manter.

-¿Calé a situación actual do Centro e os seus asociados?

-Pedinlle 6 ·presidente Fraga que nos devolvesen ós galegas o Centro, pero Alicia Alonso evi-· touno, aínda así o presidente iñtercedeu para que nos restituísen o local onde estaban os xogos;'o bar e un lugar á entrada onde témos a biblioteca. Alí levamos a éabo as nosas reunións e actos.

Tarnén nos ocupamos de xestiona-la busca de galegas que algún tempo estiveron alí inscritos, xa que hai moita xente de aquí que solicita esa información e tamén hai moitos cubanos que queren

FORO: X OQUE

ser galegas, é dicir, fillos de galegos, porque esto brindaríalle-la posibilidade de poder vir para aquí. · -¿ .Como se ve a actllal situación da illa dende a perspectiva histórica dun galego en Cuba?

-Os galegas alí seguimos tendo , unha certa importancia dentro da sociedade cubana de arestora, non esquezamos que das comunidades que a constituíron, a galega foi a ruáis importante, seguida -pola canaria e a basca, o mesmo Fidél Castro ten as súas

-Para rematar Xesús, ¿que necesitan nestes momentos os galegas de Cuba desta terra que segue sendo a súa? · .:sobre todo os medicamentos necesarios para os nosos maiores que é o ,que máis escasea e que nos ·ocupamos de repartir no Centro. Os que recibimos son éxclusivarnente os que n0.s envía a Xunta de Galicia e resultan insuficientes. Pero sobre todo, pedirí~ alles que nos teñan sérrlpre presentes na memoria.

Así rematou unha ben boa tarde de conversa no Recreo Cultural da Estrada con Xesús Barros López, galego da Habana e cubano de. Galicia, memoria viva do que foi e do que é unha parte grandiosa do noso pobo na diáspora, Por el soubemos ruáis dos nosos no berée do galeguismo que é tanto como saber ruáis de nós mesmos.

Impresión offset color

fideza, s.1.

carteis · Revistas · Libros Tarxetas · Folletos publicitarios

-Avda. Benito Vigo, 129 Baixo Tlfs. (986} 57 38 52 · 36680 A Estrada

'<Uñheirb~ . Werra, febrefro de' t998 ·

61

s

eguimos a viaxe polo pasado do primeiro Instituto que houbo na Estrada (1933-1937) da man das lembranzas dunha ex-alumna cunha me~ m.oria prodixfosá e·~grande aprecio pola - cultur~ e o ensino, refírome á mestra Xosefa Varela.

XOA

CARLOS GARRIDO

O inStituto do 33, unha ·oportunidade ó alcance·dos estradénses...

Instituto que comenzou sendo 'Colegio Subvencionado de 2ª Enseñanza', logo 'Instituto Elemental' e por último, 'Instituto Nacional de 2º Enseñanza' equiparaba A Estrada .ás 'capitais de provincia, e ofreceu a moüos Estradenses a .oporturudade de chegaren a médicos, avogados, notarios, farmacéuticos, etc...

Por eso en 1960 moitos dos que foran seus alumnos, xuntáronse para iembrar esa institucióp. académica e homenaxear aos s_eus profesores. ·Eran as vodas de prata. E en 1984, ~utra vez volveron a .reunirse para celebrar_as vo_~as de ouro. E non

O

re-sulta estraño que garden tan bci recordo da descuberta do mundo que lles ofreceu este centro de ensino, pero· sobre todo, o que significou para eles máis alá dos contidos que aprenderon, o estímulo que recibiron para esculcar e iñvestigar por si mesmos.

As excursións aos castros e mámoas da comarca, con escavacións incluídas, reflectían outro xeito de concebir o ensino que ata entón estaba de costas ao seu entorno. A formación dos museos de Historia e outro de Ciencias Naturais no que se recollían as aportacións feítas polos alumnos, foran restos arqueolóxicos, minerais, animais para disecar,

Foto dos-ex-alumnos do Instituto con Don.Antonio Fraguas no centro, nas vodas de prata do ano 60. Por detrás pode verse o antigo Instituto que se instalou na vena fábrica de mobles 'La Vanguardia' de San Martin da Somoza; acondicionada co esforzo dos estradenses para dar cabida ao centro.

etc... reforzaba é incentivaba esa auto-investigación que .se pretendía imprimir nos alumnos'.

A coeducación ou educación mixta que incorporaba o Instituto representaba o ensino da convi-. veneia entre mozós e mozas ' compartindo un mesmo· espacio, uns mesmos coñecementos. Superábase a vella e rancia concepción sexista que destinaba a cada xénero unha función e unha formación diferenrés, co cal era obrigado separar os alumnos para que non se vfra cos mesmos dereitos e coas mesmas capacidades, como persoas por riba do seu diferente sexo. ., .En xullo do 36 todo cainbiou, António Fraguas, o Secretario do Instituto, era represa.liado, e - entre outras cousas - foi separado da docencia. Separáronse aos alumnos das alumnas, e introducíuse outra concepción da educación que tivo como consecuencia a desaparición no ano 37 do Cen-

tro Público.

Podemos dicir que a laboura foi continuada pola 'Academia España' de José Martínez López (tamén separado da docencia wr ser nacionalista galego), e en calquera caso, cada quen pola súa banda, por canto no Instituto aprenderon, sobre todo, a valerse por si mesmo, a investigar e estudiar por iniciativa propia.

Noutro ámbikl. ~os lembrar o Colexio 'fnm-aculada Concepción'; mais~ o caso é que aquela xeración do 33 nunca puido esquecer nin substituir o estímulo que Hes supuxo o primeiro Instituto Público da Estrada. ·E aínda que o Instituto foi pechado, os minerais e animais dos museos de Historia Natural, asf como os achádegos argueolóxicos e os libros da biblioteca foron saqueados o que non puideron facer é roubarlles o espírito de cultura e liberdade que agromou naque! 33.

_Nesta foto da celebración do acto académico das vodas de prata de 1960 podemos ver de esquerda a dereita a Francisco Luque (profesor de Fislca), Antonio Fraguas (Profesor de Xeografía· e Historia), Mercedes Costa (Llngua Española e Literatura), Antonio Lino Sánchez (Director, Profesor de Francés), Nicolás Mato (Párroco da Estrada e profesor de Relixión), Errique Vidal Abascal (Matemáticas), Leopóldo Mosquera Caramelo (Ciencias Naturais), José Martínez López .- do que só se ve o brazo (Profesor de Latin). Están ausentes: Eugenio Souto (debllxo), escultor galeguista de Cuntis a quen coulleu a guerra en Madrid e rematou exiliado en México. Arturo R. Suárez (Matemáticas) era coñecido como Villafranca, foi sancionado polas súas ideas progresistas e democráticas. Enriqu_e Villar (Debuxo). Substituiu a Eugenio Soto. E Ubaldo Merino (Xeografía e Historia), substituiu a Fraguas. Clodoaldo Tobilla (Fisica) substituto tamén.

J

'<itnheirós ~err~. febreiro de 1998

or orde. Tódalas caixiñas, contiñan cadanseu anaco de terra. A máis · grande delas acariñaba terra da Estrada. Así ben podemos afirmalo cando entrarmos na casa toda farta de memoria, na de .

Fita, na de Pepá Varela, na de Dona Xosefa Varela Pazo. No cuarto aberto no que fiamos por máis de tres horas, ó pé da súa arte de contar, en todo momento, como fondo e baseamento, es.tiveron presentes as cores azul e branca, a verde e verme- ·· · lla, as nasas e as dela, as de por sempre.

Cantan que Rosalía vía o mar dende a súa casa da Matanza en Padrón e esa foi a súa estancia derradeira na que teceu e desteceu a súa tea sen pa~ rar. Ela, Pepa tamén, dende a súa casa, en parella con Rosalía, ve á Estrada de contino e esa, a de ser estradense absoluta, constitúe a súa esencia na que tece e destece .sen cesar a súa tea vital. Ela t~éli é unha das que cantan ó· contar. Pepa, como no poema de Pura V ázquez referid() a Rosalía, é dona perenne en cómaros de soños e de poemas e así irnos convivir neste conversar de tarde de inverno. Farémolo en diálogo azucrado de luz continuada. ... Son da Estrada, de sempre.

Nacín o dezanove de marzo do ano dezaseis e recibín augas cristiás de bautismo na igrexa de San· Paio, a que estivo onde é agora o Banco Simec;>n, pois a de hoxe; a nova, comezouse segundo teño entendido en 1898, hai-c.en anos, e rematouse a media8 a principio_s dos anos trinta. Foi promovida por Don Ramiro Ciorraga, o cal morreo en Cangas, prom~nciando un ser.món. Nas obras e noutras actividades tivo moita influencia Dona Melania Nine. Meu bisavó, Don Serafín Pazo, bautizouse na ígrexa de San Paio de F~gueroa.

O meu vir a este mundo foi un caso de curiosidade. Meu pai presidía a Sesión no Concello e mamá andaba cos preparativos do día, pois papá era Xosé e mamá Fráncisca Xosefa e cheguei eu chamando á porta.

Daquelá, mamá, inandou á miña curmá Inés a que lle avisas.e' a papá. Ela chegou ó Concello, e sen moito ritual, sen cortarse nada polo da xen!e que alí había, díxolle a papá que dicía a tía Francisca que viñese á casa, que o necesital:>an. Vivíamos onde agora está a Botica de Eiríri. Ali recordo un ciprés e un marco moi gastado, cónico, n0 que me sentei moitas veces. Para min que aquel marco era interparroquial. Dividía Guimarei e Ouzande. Onde está hoxe a Casa do Concelló eran terras de Guimarei.

A voz de Pepa, .ó falarnos, vívese segura, erguida de no-breza, sen ~sconderse de nada.

Ela ten unha alma que duniña sen tremar de frío e as -súas pa-labras, seó néboas e sen .carreiros incertos, despregan a súa vida. Vida que merece sempre unha mirada atenta.

-"' Polos meus tempos de nenez, non había moitas escalas na Estrada. En mil novecentos vinte. seis.- creáronse dúas máis, xunto da feira do gando, onde hoxe o que se chama O CORTE INGLÉS.• x.unto de telefónica, que· era un montiño. Na parte de atrás, no hoxe Río Deza, alí •J

17

O COMARCÁNS DE TALENTO

Castelao era·un home que sempre vestía dC loito...

P

epa Vareia; mestra de saber doce e· de sabores de amoras recibe a visita de Otero de Ameixeiras. Nós recibimos o seu saber e a súa memoria ...

estaban as escalas.Para alí foi miña tía Emilia e logo, nós. Taméri se creou o Colexio San Jo~ sé de Calasanz, que era priva-: do. Carlota Gil era a mestra e Don Manuel García Barros fundou El Nuevo Colegio. na · rúa Femando Conde. Alí estivo logo o cine 'Teatro Apolo' e despois o comercio " El Navío'. Eu era moi pequena. Os rapaces pedíanlle ó profesor para ir beber á fonte de Leicures e logo .... ovella ¿ víche-lo año?. Eu tamén· quería ir con eles a beber e meu irmán Rafa. el dicíame que non, que non burriña, que eu traereiche auga na miña boca. Logo, substituíu a Don Manuel García Barros, Otero Abellerra, pois Don M~­ nuel debeu ingresar no escálofón. O Colexio foise a menos e nós volvemos ó San José de Calasanz.

O ensino sempre constitúe un servicio e un beneficio: Xera un entorno de pedagoxía activa~ crítica e anovadora. Facelo así, afirma claramente o avance, a educaeión, e resta argumentos para volver a pedagoxías rancias e tradicioliais. Nos tempos de hoxe, o ensino público non anda de moi bo paso. . Non é moi acorde cos conceptos dinámicos, coas evolucións.

As propostas anovadóras non se teñen moi en canta .e por riba, non se reflexionan para adecualas ó contexto ó que se deben.

Eu tiven a sorte de estudiar no Instituto; inaugurado polo ano 33, e de ter profesores como Don Antonio Fraguas. Con el andivemos polos canipos de mauros de Ouzande,' polo ·Castro de Ribela, polo de Trasmonte, de Barbude etc .. Non tiñamos textos e alí aprendemos a estudiar. O primeiro era interpretar, logo ordenar. Resultado, cando o tiñamos todo, era pouco e había que investigar para ampliar. Aínda que Mario Blanco di que non, en digo que no Instituto tiñamos unha emisora de Radio. EAJ 1 como Valencia, dicíase. Utilicei unha Historia Natural do Padre Ugarte, Era de meu pai, de cando o Seminario.e un libro de Física de meu avó. Con ro- do o material elaborado ías xunto do profesor e el corrixíacho. Recordo que, despois de irse o profesor de debuxo titular, que era de Valencia, nomearon a Maside, pero non chegou a exercer e veu Laxeiro . Soamen te deu unha clase e despois ven Eugenio Souto, de i Curitis, que era máis "'J ben escultor. Dende o · cuarto ano, . pecha,do o '& Instituto no 37, non tiven máis profesor orientador. Fun a dases de Nieves Fariza, sobriña .de Alonso Ríos; a car estaba separada do carpo e dábanos clase de matemáticas. En Latín axudábame meu pai e en Físi~ ca, Oodovaldo Tubilla, de·San- · tiago. Exarninábame por lÍbre e acordábame ·moito da metodoloxía do Institutt>. Cando se pechou o Instituto, creouse a Aj::ademia España, que estaba onde agora a Imprenta Couceiro. Recordo a mi profesor, Pepe Martínez López e tamén a _seu pai, Don Ramón . Tamén había o Colexio Cervantes, enriba do

Café Rexional, onde está agora o Banco Galega. O director era un mestre de Vinseiro , -Don Bemardo Mato. Alí daban clases,.. Don José María. Carbón, Don Elías Fariña., Don Manuel Ley.es e Don Xosé Couceiro, que era de Codeseda.

Pepa, como a meniña que soñaba mundos, con sede de recordos, señora dun pobo pequeniño, sen riadas, moi cheo de contares vir:X:es e con moitas primaveras vivida~, fálanos de nenez, de tempos sen afogar, de terra limpa.

- Nós xogabamos na rúa. Na que agora vivo, por tempos de Benito Vigo, foi ancheada e as _ casas puxéronse en liña. Chito, o alcalde de hoxe, volveu ancheala un algo máis. Nós chámabámoslle "a carretera". De cando en vez, pasaban algúns coches, A Estradense, o Ford · de Ramón Brei, o taxista, moitos carros, parcos e galiñas, todo arriba e abaixo. Era soado o Buik descapotable de Manolo Nogueira, de Cereixo. Foi el quen adiantou os cartos do camiño que vai da Estrada a Cereixo. Adiantou quince mil pe. setas das de aquela. Tivo algún ·problema cos cartas eses. El puxo o teléfono e o seu coche era -descapotable, amarelo. Eu fun nel de paseo.

Son ·tempos de mel, como quen busca nos faiados da memoriá, como volver á arbore preferida na que un se bambeou tantas veces. Nós, escoitando a Pepa, ternos palabras que escribir.

- Vin varias. veces a Castelao con meu pai. El estaba de pé; apoiado no caxato, falando.

- Sempre o recordo de negro e penso que era así, dé_loito, por seu fillo. E direivos. Alí onde está o INEM, á antiga sindical, había unha canteira. No inverno enchíase de auga. Nós, as rapazas, eu con sete anos ou oito, entre e-las Marina Torrado, a cal vivía fronte da casa de Virxinia, a muller de Castelao, que era filla de Don Camilo Pereira, que vivían onde está· a · ferretería de Parrondo, pois viamos .a un· rapaz, -sobre de do-

x-

trae.

gris e camisa branca, que fada: barcos con cascas de piñeiros e logo ía poñelos a navegar á canteira.' Nós, as rapazas, iamos alí por ver como navegaban. Coido que aquel rapaz era o fi.llo de Castelao, Afonsiño ou Chuchiño, CO-' mo queirades. Non estou segura, pero poida que fose eL _ Observamos que cando.Pepa fala de Castelao, faino con devoción e admiración. Castelao na Estrada; con VÚXinia Pereira,' a súa dona, ·co seu fillo Chuchiño. Un, CastelaÓ en Bo~ nabal e Virxinia e Chuchiño, en

'QJ:ahe-irós W:e:fra:, .febt;eir<>. Cle..1998

S./

.

.

·-

COMARCANS DE TALENTO.:.

Figueroa, aquí na Estrada. Nada se disolve na memoria de Pepa, non hai ausencias e así, Pepa, acariña: ós froitos do q1;1e nos conta e señorea as palabras.

Ela posúe o recordatorio orixinal. de cando a morte de Daniel.

Tamén de Kenkeirades. Ela con ·seu pai forQn ,ó soteITa.mento de Don Man.uel. Asistiron a el e viron como a terra. estradel].se, en Callobre, petaba cos cotenos· no cadaleito.

- Sempre tiven admiración por Castelao. En varios momentos da miña vida el estivo presente dunha maneira· oil doutra, mesmo como se algo fi-' xese que nos atopasemos de contino. Cando estudiaba no Instituto, o profesor de debuxo, que era de Valencia, pedíunos que fixésemos algo típico galego.. Fun á' Biblioteca de meu irmán e dun número de Vida Gallega, talquei a: cuberta, que era de Castelao. Tratábase dunha paisaxe rural, un cruceiro e' ó pé del, unha parella de mozos a falar, supoño que de namoros.

O profesor,. sendo eu tan nova, facía primeiro, <,lecatouse dó calco inmediatamente. Isto ·mesmo conteino, cando o centenario do nacemento de Castelao, no ano 86, cando trouxémo-las cinzas de Virxinia_e de Chuchiño para Figueroa. Alonso Montero, Isaac Díaz Pardo e Avelino Pousa, moito riron.

Pepa mira para adiante sen medo, seri ollos espiñados. Parece exclamamos ¡qué antiga- é a batalla! Non busquémo-lo medo e rompáffio-lo cristal limpo· do que queremos por hotj~ zonte. Contémoslle ·a historia ós ventos e que a .espallen toda clara nos voares dos paxaros.

- Eu vin a Castelao, como xa dixen, con meu pai na Axencia · l'.ord~ onde. ag9ra lt~~ ~'?:Pª .k.i~ breria, coido que dos-Ue Silvá Paramá. Don Antonib Fraguas era o Secretario do .Partido'Galegúista na Estrada, Mundo Blanco o Secretario de Actas e meu pái o Tesoureiro. Por -iso. nalgunhas veéesf como dixeq. xuntábanse alí. Unha delas, por eles viien facer propaganda .do Estatuto, recordo que alí estaban Osorio Tafall,"'Poza Juncal, Pepe Adrio Barreiro, ·Álvaro de las Casas, Otero Pedrayo e outros máis. Nós, que eramos mozas, iarnos ós mitins por escoita-lo que dicían. Recordo un, no Salón Novidades, onde agora está a cafetería Nicols. Castelao dida: "I;>in que a República non é federal, pero é federable. É como se dixesen que eu non son rico, pero si ricable". Outra vez, no mesmo Novidades, falaba Don Antonio

Fraguas e un forofo berraba pe- sementar desacougos, nin xidifido de que falase Castelao. gantes ós que vencer. Ela prefiCastelao, cabreado, ergueuse e re· as voces do seu maxisterio, dixo: "Isto non é un sainete. as·.que v~an como bolboretas de Aquí estase xogando co porvir · primavera. de Galicia e así, falarei cando - Non coñecín a Virxinia Peieime toque", O forofO aquel co- ra, Ela era uns anos maior que mo Castelao non falou pronto, mamá. Sei, por contarmo ela, foise. Tamén recórdolle dicir, de que ían 6 mesmo éolexio, ó sobre de cando estivo exiliado de Dona Xulia, oride están agoeri 'Estremadura, que : "Ollei ó ra os taxis, ó lado do Re~au­ ceo e era como o de Galicia. rante A Bombilla. Si sei, que · Ollei ás estrelas e eran como en nese Colexio, cando as castigaGalicia. Oilei á terra e non era ban a sairen fóra, Virxinia cacomo en Galicia é se para che- zaba moscas e outra rapaza, gar ó ceo, teño que renunciar á cun alfinete, sacaba a. area de entre as madeiras do piso. Con toda esa mestura. con sangue e area, facían o que elas dicían "morcillas". Cando trouxemos · ... as súas cinzas á Estrada, eu Comentaba que me mandei un artigo ó. Faro sobre imaxinaba a· Caste- . os vencellos de Castelao coa Estrada. Comentaba que me lao, a través do enrei-. imaxinaba a Castelao, a través do enreixado do xardín da casa xalf,odo de Virxinia, dicirlle cousas de xardín da casa de namoro á súa moza e logo súa Virxinia, dicirlle cou- dona. Taménfalaba da admiraque Castelao tivo pola sas de namoro á súa ción igrexa de Santiago de Ouzand~.

Mesmo nas "Cruces de Pedra moza e logo s~a na Galiza" deixou móstra co dona.

Agnus Dei desta igrexa.

Ben sabemos Pepa, ó mirarte, que os teus recordos non es,tán inmóbiles, que procuran esterra, mellor quero dar .herbas trelas nas noites e así segues ou patacas". En Sempre en Ga- con teimos'ía. A túa voz non saliza, referido a isto, el di, no be de indecisións, mesmo secanto de herbas, millo, pero mella moitos alalás no mencer de tódolos días. aquí, na Estrada, dixo herbas.

Penso que o cadro da moza A expresión das mans de Pepa, metidos en vida de Cas- · coa cabrita, o de Castelao que telao, faise como a de escribir · está no Recreo Cultural, el tan un poeµia doce, seguros esta- ben restaurado a moller dese mos que de amor. N.on quere cadro, non hai quen mo saque

da cabeza, é a señora Carme de Xestoso cando moza. Ela era moi guapa. Tiñan negocio onde agora está o Comercio do .Zapatazo e tamén tiñan unha carballeira indo para a Baiuca,' polo Carniño Vello, Real. Iso dé " Porta dQ Sol " non me gusta alá moito. O que hoxe é un bar tan novidoso e especial, mesmo como, algo a conservar no tempo, no seu día, antes cando a Feira de verdade, hai anos, era unha corte. Alí os tratantes, sobre todo · os casteláns, gardaban o gando.

E tarde, xa teño escollida a nai dos meus fillos, díxolle ó Rector. ·Logo, cando o Concilio Vaticano, el sen perder npio, recordou ó Cardeal Marlín Herrera.

Mesmo ppr alí derredor había moitas. casas de comidas, a do avó de Manolo Sanmartín e outras. ':Pois a señora Carme andaba sempre .coa cabrita e sen atar. Penso que Castelao, polo guapa que era, fíxouse nela para o cadro. Claro que isto que digo, é un parecer meu. Da señora Carme de Xestoso teño un

re_cordo. El? dicíame que meu ·pai ía á casa deles por ver dende alí a miña nái, pois a c:IBa de meus avós e bisavós, estaba onde agora CalzadüS "A Esquina". Por parte de nai, meu bisa~ vó, Don Serafín Pazo consultaba alíe meu-avó, Lisardo ~azo tiv~ a Botica..Por parte -de pai, meu avó foi xastre .e con comercio, onde está agóra o Comercio de Coto. Alí estivo o negocio familiar: SASTRERÍA MANUEL VARELA Y HERMANOS S.L..

Por mor de seu pai, como un dos principios do seu camiñar, Pepa fálanos del e faino como quen do abrigo que a axudou a aniña-lo seu corpo: Cómo a man doce, qri~. con agarimo e xunto con súa nai, a levaron 1 con fidelidade polos camiños das mellores risas de neneces nunca perdidascon seus país, Pepa, nunca andivo cos seus anos á deriva. Nada apagou o , ronsd dos seus días.

- Meu pai estudiou para -crego, ía a clases ·xunto do crego de Lagartóns. Con doce anos foi a Santiago para facer Ingreso e Primeiro no Seminario. Fixo Ingreso, Primeiro e Terceiro.

Ingresou xa en Cuarto e. estudiando Humanidades. Cando ti~ ña 21 anos discrepou do Cardeal Martín Herrera por mor de varias cousas, sobre todas pola esixencia de xurar fidelidade á vocación para o futuro. El pensaba n;niberdade• .no celibato, na igrexa dos pobres,étc .. O Cardeal berráballes, pois había máis coma meu pai, que el que,. ría cregos con vocación e que eles non a tiñan. Papá, por Nadal, deixou. Chamárono dúas_ veces e á segund¡t foi, pero xa tiña todo disposto, pois xa coñeceu a miña nai e así, co amor sompartido, non podía seguir.

E tarde, xa teño escollida a nai dos meus fillos, díxolle ó Rector. Lógo, cando o Concilio V~­ ticano, el sen perder ripio; recordoú ó Cardeal Martín Heriera. Nós non tiñamos vocación, dicía recordando ó Car-deal, que vaia agora a unha carballeira e que faga cregos cun machado. Na nosa casa, dende moito, houbo unha liña de ética, sempre tratamos de axudar sen humillar. ¡Que dicir fermoso! ,. dicimos nós - Axudar sen humillar.

-Pois papá Xosé, a petición de Manolo Nogueira,despois de separárense meu tío Manuel e mais el, entrou a traballar, tamén como socio capitalista, como administrador da Empresa O COMERCIO, a cal tiña autobuses de liña e taxis. A administración estaba no CAFÉ RE-

s.I •

...

Tfnos: 58 80 20 - 69

O FOXO - A ESTRADA

'

/9

COMARCANS DE TALENTO.... humana extraordinaria. A dona trora. Estou co progreso, pero a da casa onde en dumúa,' facía- vila debe construirse máis habime reza-lo rosario. Eu non lle table. Recordo cando entrábason moi rezadeira, dicíalle. No mos nas casa dos veciños como ano 51 vin para Santeles. Aquí nas nosas. Entra meniña, dicíaxa tiven que moverme cos al- me a señora Farruca de casa de caldes, con Miguel de Ja Calle, chan terreño. Veño .por fermencon Lofo Campos. to, qúe queremos facer pan de A Jaime Aguilar, que era te- millo para come-los roxóns. E nente de alcalde con de la Ca- dábamo. Quero leite para facer lle, díxenlle, por non ter dota- arroz con el. Era unha Estrada cion n_a escota, que menos moi familiar, xa non o é tanto. xarope oe pico e roáis dotación. Coñeciámonos todos. EstabaLolo Camjíos xa me atendeu mos na rúa como na casa. Remellor. En Santeles botet seis cordo cando o "Escobeiro" coBóveda estaba no Goanos e comía na casa da nai de mezou a mercar esquinas. A .de Isabel Touceda, a dona de An- onde vivíu meu bisavó Serafin berno Civil, el estaba tonio Táboas. ·A .afillada da nai Pazo, a da señora Carmela de alí con el e non quede Ísabél quería ir á escota. Puertoarturo, a da Farola e Non falaba. Eu non son como mais outras. ría, que o detivesen na Pepa fixo da súa _vocación, as o u tras' dicíame cos . seus Estrada. Meu pai in• olfos de ·inocencia. Non sabía do seu maxisterio, ünha vida de chorar. TeirÍiei e teimei no mé.,- intensidade concentrada no sistiulle a Buxán e lotodo. Ela tiña que senti-las cor- amor. gó si, el xa veu e fo is e -Para educar ós nenos non das vocais. Coloqueille a súa man .entre o meu peito e a gor- fai falla vara. Hai que razoar de mestre a ..xa e dixen a. ¡Cal foi a súa sor- con eles. Eles teñen un grande Sta Mariña. presa! Aquef día soamente me sentido da xustiza; Democracia adiquei a ela. :Non e respecto, hai riqueza que éariño e edupague a alegría cación. Todo dunha aprendiza- . antes que un taxi na. praza, o cal, cando·x:e. ·E _seguín c~as Para educar ós nenos asignaturas dema1s voca1s. , simplemente. comezos da guerra civil; foi . contratado para levar falanxisnon f ai f alfa vara. Educación, Non lle mirei ó renon me canso loxo. Logo viñe;... u · tas a Pontevedra. ron as consoantes. .u.al que razoar con de dicir, traMeu pai, un día, pregantouballo e reslle se fa a Pontevedra. El dixo A nena comezou eles. Eles teñen un ponsabilidaque si. Pois logo, tráeme ó rapolas la~iais e así ·g rande sentido da para adiante. As de . Amor, paz, a meu irmán Rafael, que estaba co das oposicións do 36 primeiras palabras xustiza. Democracia sobre todo. a mestres, que se suspenderon. gartóns. Naquela festa dos la- experiencia que ?ixo foron e resnecto cariño e En Pepa, nesta· voz estrar ' Meu innán, aquel día, discul- bregos, contábame miña nai, - A miña primeira escola foi en mama e papá. dense, hai pouse para non vir. Meu irmán todo era como un mundo de Oínes- Arzúa, nos anos 45 e Caosouse moitas educación nioito amor. agardaba que lle botasen as·ga- X.entes. Tant(l había, que Don 46. Non teño moi boas viven- veces, _pero eu taUn amor.codoupas, pois o día que A1exan- Pepito Araujo, o segundo fo- cia5 daquel lugar. Botei moitas mén. Non tardou mo escolla e dre Bóveda estaba no Goberno rense que houbo na Estrada, ·o bágoas. Aquilo era dun prirniti- en dicir Josefina nesta escolla, Civil, el estaba alí con el e non primeiro foi meu bisavó Ser¡ú'ín vismo enorme. A segunda es- Martínez Martínez, o seu nome, e A Estrada; quería que o detivesen na .Es- Pazo, perdeuse da familia e ata despois os dos seus compañei- pero Pepa é poetisa, non podía trada. Meu pai insístiulle a Bú- a noite non a atopou. Cada Feros e compañeiras. ser menos na persoa <lestes senxán e logo si, el xa veu e foi de ·deración levaba a súa madriña.

No ano 57 fun para Cereixo timentos. -Poetisa que ten palamestre a Sta Mariña, en Antas Alí detiveron a Señarís . .A xente toda púxose en camiño da e logo para Figueroa. Destás, bras para chegar a calquer espíde una. os alcaldes foron; Mario Blan- rito de ben. Cos seus poemas Despois,' aínda que con pro- Estrada para reclamar a súa li...a garda civil de a co é Pepe de Ismael. Tiveron búsca o atoparse co que ama. blemas polas denuncias que lle berdade. A garda civil de a caque botarme unha man, que a Pepa, sen dúbida, sabe moi ben caían, mesmo dende A Estrada, balo e con sabres. Daquela, o cabalo e con sabres. escola non estaba en boas con- sentir, falar con X:enerosidade e casou no 37 e foi á fronte. Meu tenente ó mando, tivo inoita ela, o tenente ó dicións. No ano 74 pasei ó Pé- por veces, na prudencía e no· pai foi, de priffi.eiro, tenente de calma e non pasou nada. Libe- Daqu_ rez Viondi. Estou inoi contenta equilibrio dos ben nacid,os, ca~ alcalde, sendo alcalde Don Ra- raron a Señarís. Isto mesmo, tamando, tivo moita de sér profesora de Lingua Ga- lar. A súa cortesía é unha escomiro Ulla, de Orazo e logo; foi~ mén llo contaba súa avoa a lega. Pola adicional 5a, no 83, la de sensibilidade. En Pepa da no tamén coh Pedro Varela. O Carme Conde. Había un cantar · calma e non pasou Agrarismo ·prendeu moito ·na fermoso, as mulleres eran as xubileí.

Es~rada, como quere, nela, hai nada. Liberaron a · E agora Pepa, sen parar, se- un nó forte ó que s.e atan de Estrada. Formáronse moitas protagonistas. "Rubín, Rubín, Señarís. gues a soñar, a guiarnos co teu contino, futuro e liberdade. Ela berraban ~ Curantes, Olives e Federacións. falar fermosó e claro, de cristal está mergullada de contino. no Unha tarde, pensamos nós Pardemarín". fino. A túa voz resoa por riba que ama. Os seus paseos pola con Neira Vilas, xurdiu a luma:~ Pepa é unha moller da Es- de calquer tempo e sulca ima- memoria, polos recordos e reda, e cando os veciños chega- trada, como ela ben gusta dicir. xes de pombas namoradas. A lembranzas, aluman calquera ron, daquela, a obra fermosa, Nós dicimos que ten voz propia túa lección entra por tódalas ca- hora. Para ela, a nenez, nunca quedou como unha mórea de e un facer constante de maxisborralla. Antes, no comezo da terio vocacional, o eal, para cola foi en Sta Mariña de Pidre, sas, por tódalas fiestras. Se- foi unha fronteira. Con ela, os obra, o arranxo da·terra gradan- Den, non perdeu un nada de vi- en Palas. Botei cinco anos e alí mentas esperanzas. Ti, como as ventos, non falan de desampado, escadullando, canizando. xencia. Para ela, o educativo, foi a outra cara da moeda. Todo autoras do libro "Rosalía na pa- ros e non gusta da felicidade Así, nesta ilustración, cóntanos está no pracer, no xogo, no res- moi ben. Pola maíñá, o que se • labra" ti es daquelas que can~ nos silencios. Con ela, ó pé pecto, no amor. Nada está rifa- me ocorría era cantar. desta conversa, pasamos horas . tan.

Pepa.

Recordo a un avó, analfabe-Da Estrada de hoxe boto de de amoras, como cando nenos - O labrador é o reí da natureza. do coa adquisición de saberes.

Así pon no monumento en La- Ela sabe ben da liña madura da to; péro sabio e dullha calidade menos a famíliaridade de ou- cosJabios dotes ..

XIONAL. A Empresa comezou a ir moi ben; pero, por mor de Calvo Sotelo, cando entrou de ministro, cando establecen as exclusivas e os monopolios e 'daquela, por se-la Estradense a empresa máis antiga, tivo qúe pecha-la EMPRESA EL COMERCIO. Desta empresa nosa, un chofer, Pancho Buxán, puxo

; ·T:O ·. ' R · ··¡ E· · ··· ~R · · · •l'. A,"·.· Tl. N ; ;

;-.~-

<

l

í

. t '

-""

·.

' "-"""'

-·-''--¿~~1

:

.

~

~

'

/

-

\

~

;

.

--

~ ~

.·' \ No ; . ·-"'·:E ...''."· RIA LAV'!A ; ,

- r · ..

r . .!

. _ ,

.~

.

Tlfnos: 68 81 64 571048 A ESTRADA

_ ·

º

.

,

•·

.:

:

.

:

10/

·-"

UnVOTO de Confianza XOSE LUEIRO LEMOS

·.

Como ben sinala D.Olimpio Arca nun artigo deste xomal, as actividades teatrais na vila.• enmarcadas no seo dunha pobre dramaturxia galega, J.iveron sempre agás contadas excepcíóns un marcado carácter eventual, ;;¡:urdindo polo afán de recadar diñeiro para paliar· distintas necesidades de tipo ·social ou relixioso. .Neste sentido adquire vital importancia a recente fundación do obradoiro de_teatro estradense OS TIRlNAUTAS e - a súa proposta de crear uriha agrupación de tea~ro estable cos obxectivos de achega-lo O grupo de teatro os Tirinautas escenificaron .Qs Cantiñas da Terra de Manuel García Barros na súa primeira travesía teatral fei~o teatral ás escolas da zona rural e de einpregalo coma _un recurso educativo para o ensino da nosa ·lingua e dos nosos literatos. O éxito· desta agrupación veríase completado se os estudiantes que acoden como espectadores do feito teatral chegasen nun segundo momento a ser actores dentro tia aula. Para iso resultaría imprescindible a formación do profesórado en XOSÉLUEIRO onde cada actor terminase por súa condición de monicreques. do autor acerca das súas persomateria teatral que podería acaA elección axeitada do texto conformá-la súa A carón da naxes e o das propias personadarse coa organización de curteatral é de vital importancia . person~ partinfigura de D. xes dialogando en 1ª persoa. sos impartidos por profesionais cando se trata éoma ·no caso do primeiro do Manuel GarA MÚSICA do teatro. Un neno que compardos TIRINAUTAS de levar o propio texto e cía Barros actualizada, Os dous actos están precedidos teatro ós centros educativos. despois desa biote c'on outros o xogo dramático Desta elección depende en grafía anterior á As personaxes protagonis- aparece, un- _ por sendas pezas musicais que superando as suas propias inhigrande medida o éxito ou fra- subida do pano tas' representan un modelo ha-.s egu nda cumpren unha dobre -funcionabicións, é un neno máis aberto, onde o pro- lidade: Por un lado serven para caso da obra, resultando inútil que explica o onmáis sensible, máis solidario e de ac!itude, son arquetipos pio D. Ma- estructurar escenas xustificande, o cando e o calquera esforzo de dirección, creativo. Ne! atópase ademais o porqué dunha ca- sacados da Galicia rural de miel está fic- do deste xeito en perfecta sim·. interpretación ou. escenogtafía. futuro 'teatral' do noso pobo.

Sabídq é que no caso do racterización. principios de século, as per- cionalizado, biose coa iluminación os. disPor outra banda, a forgrupo estradense a elección da As pei;sonaxes sonaxes antagonistas pola o autor fun- tintos cambios que se mación deste obradoiro de teaobra, enmarcada no ano adica- protagomstas re- sua banda tentan ridiculi- ciona entón producen no decorado ó longo tro, responde ó ánimo de satiscoma unha, da obra, por outro lado acom_ id.

• do pÓlo concello a D. Manuel pn;sentan un moface-las inquedanzas artísticas García Barros, implicaba a delo de actitude zar, poner en ev encw me- personaxe pañ·an determinadas partes da adaptación dalgún dos frag- s o n arquetipo~ diante o ENGANO ós pri- máis que se · acción onde non hai diálogo, que neste eido do. espectáculo mentos pertencentes ós Conti- sacados da Galiencargá de como medio para resaltar a acmeiros. teñen ñon poucos estradenses, ción dramática. presentá~los ños da Terra, preferentemente cia rural de princomplementando daigún xeito dous ·núcleos cipios de século, algún que non permitise ós a tan cacarexada oferta musical ·accionáis da Tanto a suavida~e do Lago máis pequenos sentirese fóra as personaxes ane deportiva. dos Cisnes acorde co carácter de lugar, ·sentádos fronte a per- tagonistas pola· obra.

O réxime aberto desta No primeiro narrativo-descriptivo do pri-sonaxes totalmente alleos ó súa banda tentan --agrupación e a súa receptabiliseu múndo, e por outra banda, ridiculizar, poñer en evidencia el mesmo vai na procura dos meiro acto, como a axilidade dade pemiiten a calqliera peralgún que rexistrase de forma mediante o ENGANO ós pri- actores que escenificarán o do Cascanueces acorde ó casoa que así o desexe integrarse conto, no segµndo a trama ira- rácter serpenteante do segundo clara as tres unidades básicas meiros. na .dinániica do grupo dende _o Todos eles son personaxes se levando a efecto a medida aparecen perfectamente interde acción, o caJ non era tarefa doada, dado o caráctex superficiais, sen ningún tipo de que sae da súa pluma suscitan- pretadas pola xove banda -do primeiro momento. Necesítanse conservatorio estradense que de anécdota que posúen rrioi~ aditamento psicolóxico extraí- do dous eixes narrativos: como dicía Galo Salinas no séachegan _desta forma baixo-a dos da anécdota, nalgún caso o do proceso de creación tos dos Contiños. culo XIX ACTORES e ACTRIA dramatización dos contos incluso manifestan sen pudor a interrumpido por inxerencia·s batuta do seu director Javi~r CES. ¿Quen nos di que algún corría o risco tamén de converde vós non poida chegar a facer ter a obra nunha pura narra-· un Max Estrella, un Mackie ción dialogada, e xa que o teaCuchillo· unha Bernarda Alba tro é básicamente ACCIÓN~ prodixiosos-? ¿Quen nos di que decidiuse que fosen dous proalgún de vós non -poida chegar fesionais das letras os que lea escribir a súa propia peza de vasen a cabo a metamorfose: OLIMPIO ARCA teatralizanteatro?

A figura actualit:ada de D .Manucl García Barro:- é a encargada de prologar e de pedir a rcdo Q fragmento do lchó e DAA Estrada d(!be depr<.:~cntación. o prologo ofrecendo . uc-inta.:> pinceladas da tía vida e obra, no epílogo invitanVID OTERO facendo o propio mostrar se qµere fomentar o do á!- presentes e futuras . ernci{)ns a mergullane no!. !>~U libro ·. D. Manuel introduce nest seu teatro ou polo contrario é . con Non se engana a Ceridodúa~ inten.e1 cións a figur.1 de animado1 que tan hos re ultado'> <lpórta ó teatro infantil e xuveni<1. unha vila que se está a deóater nil. Ó principio tódalas resposcomo unha balea inoribÚnda no a parte fl:!>lante da obraª" person.axe funcionan atendendo á s.~guinte mecáni.:a: tas tratáron de atoparse a partir oceano do trasfondo cultural: do texto: ¿Resulta comprensiSe como dicía Lorca alá polo. ble? ¿Calé a súa acción? ¿Cal ano 1.935, o teatro é un dos -é a súa estructura dramática?

Pers. Antagonistas Personaxes Protagonista'i máis expresivos e útiles instru¿Resultan creíbles as súas personaxes?. Nun segundo momentos para a edificación dun Xoanatr.lanolo Actol O.Manuel mento, e tendo sei:npre presenpobo, os TIRINAUTAS, pola Tío Cacl1as FiUJicho/Caoh"elo te que personaxes e acción son Estrada, por si mesmos, ben as arquitrabes que sustentan merecen un voto de confianza.

Forastl'j ro Ado2 c~ridonio toda engranaxe teatral; decidiuse que a súa definitiva con-· Xosé Luejro Lemo_s é figuración formase parte dunun dos fundadores do grupo de ha creación ártística colectiva teaJro Os Tirinautas.

Os Tirinautas empezarort·a navegar RepasQ técnico da posta en escena dos Contiños da Terra de Manuel García Barros

As personaxes....

•.

'Urnheirñ~ 'filemt,

fel;>reiro de ~ 998

/U

f

PRIMEIRA PARTE

a nivel europeo. Catro mozos que foron a Suíza matinan que aquilo é mellor. · Mentres non se ergue o pano dous ou tres fatos de rapaces NAl.-Logo~ ..¿Vostede coida que andan pola sala cantando conon é así? plas de reis -: AVÓ. ~Será bo para os cart()s, . Érguese .o panp e móstrase non o nego. E teñen outrO-.nivel unha cociña galega (lareira, alde vida. Pero polo demais ... eu zadeiro,_ etc.), A nai ttafega cos eontápalles un contiño ...

NAI.-Eles veñen co seu coche; cachíbaches para prepara-la cea, Pon unha pota ó lume; pela ben traxeados e con cartos. · as patacas. Ni,imentres canturrea AVÓ.-(Cunha gargallada).- ¡Outra que pensa que os cartos fano unha canción , Alá pola noite todo!. Olla para que- lle serviron cando o galo canta a Xan do Portelo. Cando os tiv.o inarchou para a Vila detrás dunha nunha vila santa ·que lle chaman Belén••• • lercha e non voltou xunta dos ti" llos. ¡Aló andará de ciroliñas!.

Vai carón da porta; éspera un NAI.-¡Pois se nós os tivesemo.s pouco e volta ó escenario moabofellas non estaríamos ásí!, AVÓ.- Se cadra estaríamos máis vendo a cachola. Segue preparando a cea e volta a cantar: mal, (Pensativo), - E máis que esE morto de frío te ano foi moi inalo. A Marela non pobriño establo non colleu o boi e os porquiños naceu, malpocado están enterrados 6 pé da viña... , Xesús, o Xesús noso ben ¡Xa virán anos mellores !

(Entra con moita parsimonia. o NAI.- Si, e namentres o luns hai avó. · Quenta as mans no lume.) que ir á Vila cun bo fateixo de bi" AVÓ.- Os animais xa están dis- lletes para paga-la contribución e· , mercarlle a gabardina do Panc_hipostos.

NAI.- ¿Botoulle' palla ó cortello ño. dos porcos?. ¡Tiñan bastante la:. AVÓ.- Esta_tempada o Panchiño leva gastado o seu. Entre a doenmugada!

AVÓ.- (Vai sentarse no . tallq) ..,_ za dos oídos e os libros da escola B9tei, muller, botei. Xa quedaron con esa nova lei do ensino... ,.... listos para a noite. · NAI~- Se fosen só os libros. Un NAI.- Hoxe a Pinta baixoume pouco libretas, outro pouco pinturas, despois outras paxaradas. mal o leite.

AVÓ.- Esa é media toleirona Nos sei como aprendemo-los ¡Pois por falta de herba non ~e­ outros sen tantas andrómenas.

AVÓ.- (Movendo unha man)- ¡Oi rá!, NAI.- ¡Eu que sei_!, Dende a ven- ho!, Para min é moito peor esas da do cuxo fai así moitas tempa- catro légoas diarias no transporte escolar para chegar á Vila; Redas. (Hai un longo silencio mentres a .naitrafega na cea é o avó mata esmorecido, ¡E neses codesfai o gran nunha cesta) ches aprende cada cousa!. TI non AVÓ.- Moito ventea, Se vén a ves como cambiou hai unha temchoiva o río bota por fóra. ¡Xa pada para acá, . ~ vai bo!, ¡Mellor sería que o MaNAI- Ben o vexo, pero son cou~ sas dos novos adiantos, das connuel non fose hoxe ó muíño!.

NAl>Non queda fariña, meu pai. centracións ...

E hoxe ternos veceira, ¡Non se AVÓ.- ¡As concentracións!, ¡Os almacéns!, A masa que non ten v.ai perder!

AVO.-(Mentres a nai vai outra personalidade, ¿Que saben os vez á porta) Deixa de ollar, mestres da Vila dos· nosos rapaMaría que o rapaz está a vir. ·ces?, ¡Un número no medio de · · NA.J.-Xa tarda ben, ¡Como o tantos! colla a choiva ponse coma un pi- NAI,- -Tampouco é tanto asf.

Vostede ben sabe que hai tiño !

AVÓ.-Cando saíron, tiñan pensa- · unha,asociación de pais que ten a do cantar só na aldea, mais pola cibriga de áxudar ós mestres na tardanza abofé anclaron noutras. educación dos nosos tillos NAI.-¡Eu xa lles dixen que non AVÓ.- Ben o sei péro mellor se:fosep, que isp xa non se leva! · · ría ter un mestre nesa escoliña AyO.-(Cabreado)-¡Non comen- que agora está a paxaros ces coa túa leria!. Non se 'leva... NAI.- Pero a culpa deso témola non se leva... Deixa que non se nós que non somos capaces de perdan os nosos bos costumes, Ti poñemos de acordo. cantáche-los Reis i~ eu tamén os XAQUINA- (Chamando a voces cantei. ¿Por que non ha _cantalos desde o exterior).- ¡Tío Antón!. o cativo? ¡Agora só as modas to- ¡María! · NAi.- (Sae a· portaY: ¿Quen é ? las da televisión!

NAL-Pois xa ve que os do Co_ve- ¡Xaquina, pasa muller pasa.. ! lo este ano non-viñeron cantar.

XAQUINA,- ¡Boas noites! , tío AVÓ.- Eses xa pensan que están Antón, vo,stede sempre traballan-

a

do.

anos, botou trinta nas Américas e to?. ¿Non te enchoucharían os á volta nin coñecía o angazo, e compañeiros?. ¡che! ¡como nos poñía_!. ¿Que fa- PANCHIÑO.- Repartiu o avó de rían a miña Loliña e a Carmela Toniño na súa casa... con 3 e 5 anos se as levo para AVÓ.- Home de ben dos poucos alá?, ¡Máis suízas que as vacas, que ·quedan. As contas foron ó fóra a illma l. céntimo. (Érguese e vai a xunto NAI.- Meu pai, ten bo mal, Xa- da mesa): ¡Irnos contar!.(Mentres quina:.. o avó conta en voz alta, o rapaz XAQUINA.-Pois ti se te queixas colle un e.ti.cho de pan e volta é co vicio. ¡Ou tamén queres un moi serio xunto do avó) . coche para ir ás berzas!.. Vou alá AVÓ .- (Rematando de contar) inqu~da. ·· AVO.- (Cabreado )~ ¡Axiña que o Enrique debe estar a che- ¡Son vintesete pesetas! pronto viran!

(Panchiño cruza as mans todo gar. O neno que non se entreteña.

XAQUINA.- (Cara a nai).~ ¡Sei- (Vai a carón do tío Antón.). serio) ca non está o alcacén para gaitas~ Adeus Ho Arttón; e como AVÓ.~ ¡Oe,_rapaz, ti que tes!.

NAI.-Meu pai estivo esbarda- vostede di: novos tempos si, pero NAI.-Virá canso, a corredela llando contra os·novos tempos ... a vaca pola corda, ¡Xa me enten- foi boa. Será mellor que sáqueXAQUINA.- ( Cara ó i;zvó) Ai, de!. ·1os zapatóns e póña-las zapatillas tio Antón, métase no caletre os AVÓ.- Xa, muller, xa. Boas noi- pois ·eses pés deben vir; mollabezos de hoxe, tes e segue pensando así para ser dos ...

AVÓ.- Non,. Xaquina; ás cousas feliz AVÓ.- (Ollando cabreado para boas que acadamos téñolles moi- XAQUINA.- Adeus María. Me- os zapatóns),- María, xa cho di-ta fe e boa querencia... mais hai llor será que leñas ó teu Manuel xen· niáis veces! , Mércalle uns outras que non van coínigo. n_a casa anque che falten unha~ bos zocos o luns e déixate de parvadas · XAQUINA.-(Golpéandolle aga· pesetas. rimosainente o lombo).- Pois co- NAI.- Todo era un falar. (A Nai NAI.- Non se estilan e vanse rir . mo non adiante o reloxio, quéda- despide na porta a Xaquina) del se pola vella NAI,- (Volvendo).- ¡Gato ~scal- · AVÓ.- ¡Oi que carafio, María!

AVÓ.- (Con soma).-· Tanién me dad9 ten medo á augafrfa!, · Medio mundo rise doutro medio. parece que ti andas penciurada AVO.- ¡María, Xaquina é unha O rapaz necesita te-los pes quenniuller que pensa ben! cos tempos, tes e os zoquiños son o mellor XAQUINA.- (Ri),- Non me diga - NAI.- Meu pai, o pensar tamén calzado para a nos a forra. ¿Ti iso, tío Antón, que aíndil son moi depende da posición ... Xaquina quérelos,r~az? . nova herdou unha boa fortuna das súas PANCHINO.- (Non moi convenAVÓ.- En anos xa o seí, catro tías. cido e .serio),· Eu ... eu quero. menos que a miña María AVÓ.- Outrcis con máis herdánza NAI.- E i,se se burlan de ti na ViXAQUJNA.- E máis .tres méses; pero tamén con máis <:obiza ma- la? . dende a nosa Señora ó San Mar~ tinaron ata-los cans coas longani- AVÓ.- (Cabreado).- Méteslle untiño~ ¿Seica se esquence? zas e, ¿que fixeron?. (Fóra es- ha patada no...

AVO.~ (Segue cori sorna).- E loNAI.- (Dándolle a cabeza)- Meu coitase a despedida dos rapaces) go sendo tan mqciña e con novos ' NAl.-Deben vi-los rapaces... pai... que a prirneira educación é anceios como non deixaches PANCHIÑO.- (Sen entrar no es- a da casa... marchar ó teu EnriqÚe para Sui~ cenario).-¿Queres que te leve, AVÓ.- María xa o sabes, ¡gabarza?. meuavó? dina e zocos!. Heiche de dar logo xAQUINA.-(Tamén c~n soma).- COMPAÑEIRO.- Non Panchi- mil pesetas.

Ai, tío Antón ¡mire por onde me ño, non teño medo ... Deica mañá NAI.- Para os zocos ... chegarán para as correas. sae!. Vostede sabe que onde me- na misa.

AVÓ.- (Caviloso).~ E non chegallor se senten os croques .é na PANCHIÑO.- ¡Adeus, Manolo! mesma cachola, Na miña casa ti- . AVÓ.- Eu ben che decía que non rán·e. todo, ¡Non sei para onde ven a experiencia. Meu pai foi ás tardaban. irnos!. (Arroutado).-¡Pois douche Américas, e pot aló debe andar, dúas mil e feíto!

(Entra Panchiño coa cara moí seria) .

AVÓ.- (Diriiíndose. ó rapaz). se non se lle acaboli a vela pero ¡Ven aquí, rapaz!. ¡ergue o espnmiña I.J.ai foi víuva, e eu orfa, ¡Pa- PANCHIÑO.- ·¡Boas noites! ra que nos vÍtleron a nós os car- AVÓ- ¡Boas noites, meu neto!, to que cando sexas home has gatos do meu pai, se é que os tixo!; ¿Que?, ¿X_untastes moito?. . ñar éartos a esgalla!. ¡Vaite gañancia e non me deas PANCHINO.- ¡Bo foi; meu avó! ( Panchiño vai a carón da súa .

Nai) perda! ¡Eu casei para ter home e AVÓ.- (Con cara de solerma),para que os meus fillos teñan Dime, Panchiño ¿canto vos deu o PANCHIÑO.- Miña nai, ti sabes escribir ¿non?. , señor -abade?. pai!~ AVO.- :ryfarchade,todos estactes PANCJÍIÑO.-(Pensando ).~ Deu- NAI.- Eu ~eL. ¿~ logo? en familia e xuntades unha fortu~ nos ... dellllos ..¡un peso!

PANCHINO.- Pois remata pronAVÓ.- Para os tempos que corre- · , to a cea e vasme escribir unha na XAQUINA.- Niso poida que te- mos non se eslombou. cart~.

-· ña razón, mais 'como nunca fun NAI.- Abofé que o sef)or da Ca- AVO.- Unha carta, meu neto, avariciosa, con traballo e tino ta- chadiña non vos deu tanto, ¿para quen? mén se vai vivindo -aquí. Ade- PA'NCHIÑO.- Ese: .. ollo:unos - PANCHIÑO.- (Todo-serio).- pamais eu quero que os meus tillos pola tiestra e ceibóuno-lo can. ra o~ Reis Magos que veñen hoxe AVÓ,- ¡Malas papas o pelen, ri- AVO.- E logo, home ¿que lles sexan galegos polas catro costas, ', AVÓ.- Queiras ou non iso terían cachón do demo! queres pedir a eses señores?

(Panchiño achégase á mesa e saPANCHIÑO.- Quero pedirlles que ser sempre. .

XAQUINA.- Boeno; boeno, seica do bolso os cartiños pouco a unha "cuspeta" coma a de Pepiño ca lle falla a memoria, Non se da Cachadiña. pouco. Vainas poñendo sobre a lembra do tío Pedro do Outeiri,mesa) AVÓ.- Mira, rapaz, ¡déixate de ño. Andou coas ovellas quince_ AVÓ.- ¿E quen vos fixo o repar- endrómenas!; os Reis non coñeAVÓ.-Aproveitanqo un pouco o tempo, miña tilla.

NAI.- ¿Os rapaces non viñeron, ou?

XAQUINA.- Na procura de saber iso vin aquí... · NAI.- Pois aínda non chegaron, e ponse unha noite trémora.

XAQUINA.- A tardanza non me desacouga, é o tempo o que me.

Avda. Ferna.n do Conde, 123 36680 -A Estrada (Tlfno. 57 02 08)

..

cen ós_fillOJ dos pobres PANCHINO.-Si, meu avó, si; tamén foron xunta do neno Xesús.

AVÓ.- Si, Panchiño, tes razón, pero Xesús era máis reí ca eles ...

PANCHIÑO:- Pero estaba aco-_ chadiño nullhas palliñas moi pobres.

AVÓ- (Con moita calma)- Mira rapaz, túa nai vai _mercarche a gabarchna e gs zoquiños o luns, e cos zapatóns para os domingos pása-lo inverno coma un reí. Hoxe a carta xa non chega a tempo. ¡Aplícate ben na escola e para o ano escnbeseslle ti.!· (Panchiño colle un banco e vai para a beira do fume) NAI.- Axúdalle u'n pouco a teu avó mentr~s che quento o caldiño PANCHINO.- Estou sen tentos AVÓ.- Pois c9nta algo da vosa cantarela.

PANCHIÑO.- .¿E que hei contar?.

AVÓ.- ¡A quen vic:hes!. ¡Que v-0s dixeron!

PANCHIÑO.- No Covelo dixéronnos que iso de e.anta-los Reís era de xente atrasada AVÓ.-¡Non cho digo eu!. E logo os nenos de ali cantarán: (aquí canta o avó a última cánción infantil' que está de moda na . televisión) AVÓ.-(Remaiada a canción). ¡Canto lambón!. ~Ai raxo ... que lapótes se perden!..

NM.- (Poñéndofle a cea: un peixe, pan e unha taza de caldo) ¿E qu,en foi o lapa'rán que vos dixo iso ?; PANCHIÑO.- Eu non o coñecía.

Baixou dun coche con dúas nenas pequechas moi postas. Unha chamábase Sandra e outra pareceume que lle dicía.Sonia...

AVÓ.- (Abrindo os brazas).¡Non me digas máis!. iiche un deses ql!e rénega dos' nomes da súa avOa Maripepa ou ten má~ goa de súa tía porque lle chaman Xoana... ¡Un ignorañte de pés á cabeza·!

PANCHIÑO.-Tamén hai un ra~ paz na escola que lle chaman Ri~hard. ¡,Que quere. dicir?, ¿que come richada?.

AVÓ.- Non; meu ñeto, non. Come o mesmo ca ti. Sonche nomes estranxeiros cos que pensan póise por enriba na clase social. · NAI.- Mira, Panchiño, ap!ícaste ben na escola .e para o ano xa verás como os Reís han traerche algo AVÓ.- Ves, María, a xuventude de hoxe renega, ou mellor dito, fana renegar das nosas cousas. ¡Vai boa!

NAI.- Boeno, señor, boeno, os mundos cambian. Tamén vostede foi á escola co silabario e agora

van cheos de libros, AVÓ.- Si ... moito libro na carteira, moito cartiño muído e na ca.chola ¿que?. Cromos de paxaros, de xoga:dores do fútbol, moitas películas da televisión ... non me fales, non me fales ...

NAI.- Papá, os mundos, queira ou non, son mellores: Non me vaía dicir que os rapaces de ago:ra teñen os mesmos coñecementos que nos seus tempos.

AVO.- Muller, iso é polo desenrolo lóxico dos coñecementos dos homes. ¡Bos estaóamos se pennanecesemos encolleitos na evolución dos tempos!. Pero por inventarse o viño n9 quere diciÍ que teñamos que ser borrachos. :. ( Panchiño·remata de cear e vai . xunto da Nai) PANCHIÑO.- Miña nai, vou para a cama. 'Boas noites e Deus quede na vosa compaña.

AVÓ.- Panchiño quenta ben a cama que eu axiña subo. Durme tranquiliño e se bo que Deus te hapr~mi~ .

PANCHINO.- ¡Boas noites, meu avó!

(Panchiño sae da escena) NAI.- ¡Tanto -. anuncio, tanto anuncio trae este desacougo nos nosos nenos !. Larpeiradas a eito e xoguetes a treu para farta-las caprichadas dos nenos ricos. f.! QS pobres nin para vestirse.,..

(A nai atende a cociña; o a\ió desfai no millo, Pouco despois :ábrese a porta e chega o Pai cunha eixada) PAl.-¡Bo11$. noites nos dea Deus!, AVÓ.-¡ Boas noites, Manuel!

NAl.-(Mentres Manuel pausa a eb¡ada. por detrás do escenario) irnos cear axiña.

AVÓ.-¿Como vai o herbal da Besadiña?; ¡Xa estará anegado!.

PAi.- Aínda non, mais se a auga se solta esta noite hai que ter de olfo ó Ramón:que pode face-lo do ano derradeiro; birtárno-la riada pola nosa. Como esta noite ·teño,muiñada que-non soñe niso.

AVO.-Ese é moi retorcido, pero leva as cousas con calm_a. ¡Xa sabes. que non quero pleitos!.

PAl.-Perda vostede medo, meu sogro, .que xa me tentou hai anos cando .era o cacique e non perdín os estribos!

(Olla arredor e ve na mesa os· . restos da cea) : PAl.-0 Panchiño polo que vexo xa ceou. ¿Onde anda?.

NAl.-¡Vai na cama!

PAi- Logo ... ¿veu mollado?

NAI.- Non, mais non sei que ten no seu maxín que subiu para a cama moi serió.

PAi.- Non pelexarían ,Cos rapaces do Covelo.

NAI.- Non, home, non, pera veu moi pensativo co conto dos .Reis

o

Magos que seica pasan hoxe PAi.- ¡Latricadas do señor abade!

• AVÓ.- Latricadas non. O señor abade ten a obriga de ensina-la nosa Santa. Relixion. Falaríalle dos Reís e da súa Adoración ·a Xesús, pero non foi el .o que lle falou dos xoguetes.

(Desde dentro escÓitase un f orte · estouro. Explotán un globo) AVÓ.-Escoita... ¿Que foi iso?.

NAI.- Non sei... Vou alá ó pe do rapaz. ¡Algunha cousa fixo!. · AVÓ.- (Mentrés sae a Nai),- Vai, pero non lle berres, María: PAl.-(Collendo un cacho de pan o sentándose para axudarlle ó av6).- Xa irnos fartos de choiva, Dende o san Manuel non fai OU" tra _cousa. O coche do leite xa non vén a recollelo. Lévallo o taberneiro ó alto do monte, pois na chan da Brañin hai unha barronca qpe traga un boi.

AVO.-¡Pois que se espabile o taberneiro, que veu para aquí cunha man <liante o outra atrás e con pouco traballo mira como medra. ¡Bo porco mata á conta de catro larpeiros que non lle dan de .comer á muller e ós fillos e comen eles na taberna!

PAi.- A. nós iso tennos .seri coi~ dado. Se hai parvos o mal é de- • les, el non vai chamar a.ninguén, AVÓ.- Home si, niso tes razón.

Era un falar, ¿Que arrombaches na cerrada?

PAi.- Plantei os dous centos 'de eucaJiptos que mercara na Vila. . AVO.- Eucaliptos, el!caliptos, menuda peste. Eses zugan a terra a roáis non poder.

PAi.- Peor cós eucaliptos son os mangoleteiros que lles poñen lume, ¡Tan bonita. como estaba a cerrada e agora parece un tizón!, AVÓ.-Política rastrera ou comerciantes sei;i escrúpulos .' ¡Todo un feixe de· lapantíns !. E os decote amo1adós sómo-los labregos.

PAl.-Foille así e seguirá sendo.

Os que están afeitos .a b" no machito trocan de chaqueta co-mo queren.

AVO.-¡Se fose só a chaqueta!, Calzóns e todo se fai falla. Estámolo verido. Ónte xefes de calquera c:ousa; ho)\:e demócratas de sempre, mañá, se cambia a tortilla, da color dos ovos que leve.

PAl.-Namentres baixa a María irnos ir enchendo o fol que ó cear vou para o muíño AVO.-¡Colle o saco!.

(0 Pai vai polo saco a detrás do · escenario e volta con el) AVÓ.~ Agarra ben pola boca.

(Botan o millo no saco, Neste_ momento entta en esceha a Nai) NÁI.- Non pasou. nadiña. Queda rezando unha oración que seica lle adica hoxe ó Neno Xesús ·

AVÓ." O rezar sosega o espírito. ¡Dimo a min!.

PAi- ¿E que foí o estoupido?. ,¿Non rompería un vidro?. · NAI.- Non, borne, non. Cando ' cheguei cabo del estaba na fiestra ollando a escuridade da noite.

Pensaba que con noite tan fecha~ , da os Reis non veñen .e o que se amola é o Pepiño da Cachadiña que non lle traen a "cuspeta". ¡TJ.ñ!l os ollos cheos de bágoas!.

AVO.- Non choraría por .iso o diaño do rapaz, NAI.- Non, choraba porque .na taberna mercou un caramelo de vincha para ter mañá un xoguete. · Quixo facela ben grande e reventoulle. ¡Choraba pola vincha!, ~VÓ.- (Movendo a cabeza).- Ata matan a fe dos nosos nelios. fAI.- Logo ... ¿támén o rapaz quere unha "cuspeta" ¡Maldita, sociedade de consumo! . Chega a · tódolos sitios.

NAI.- El o único_qÜe quería era un xoguete e emprendeuna cos Reis.

PAi.- Xa, xa, a influencia da morfina da televisión.

AVÓ.- (Con sorna).- Sonche máis cousas, meu xenro. Non é unha soa.

NAI.- ¿Poñó a cea?, que o Manuel ten que ir ó muíño.

AVÓ.- Si, muller, si, pon a cea.

PAi.- Iso do muíño tamén o había que ir deixando. Os eléctricos seica oan bo resultado.

AVÓ.-Non hai como a técnica, Pero ¿que irnos mercar nós con este verme de luz?. Nas vilas moita enei:xía, pero nas aldeas pouco-máis que unha mala vela...

Boeno ¡i.inos cear!

(Séntanse á mésa e cae amodiño . o pano)

. SEGUNDA PARTE (0 mesmo escenario que na pri-

meira parte).

Sobe o pano o a escena está baldeira. Pouco despois entra o Pai cunfarof.do muíño e mostraÁe f oula no traxe.

PAi.- Pasen.pasen o síntanse coma na súa casa.

(Entran en escena dous homes · ben vestidos. O Pai apaga o fa-; rol) PAi.- Agora mesmo chamo a María b irnos para alá. Non sintan_inquedanza que han chegar á Coruña antes de que rompa o ¡:lía VIAXEIRO 1.- !'l{on se preocupe, bo home PAl.-(Chegá_ndose á porta de dentro);- ¡María!, ¡Ai, Maóa!. ¡Levántate axiña e baixa!. (Dirixíndose ós viaxeiros)- Tomen . ase~to! (Mentres se sentan) ...

Pois comoJles viña dicindo o coche do leite xa hai uns días ·que non o recolle... · VIAXEIRO Il- E ¿vostede está seguro que ó pasar esta recta xa.a estrada está.boa?

PAi.- Máis que seguro; pois ata o alto do Requeixo,veñen oscoches, e aínda onte, sen i.r máis lomee, o noso abade foi á feira de Charnelas .no seu Dian e desde alí xa é estrada xeral.

VIAXEIRO l.~ Bo~ sorte tivec mos con atopalo. A estrada está deserta e non se ve luz por ningures. ..

VIAXEIRO 11.-¡Home .. ! As duas da mañá neste tempo de inverno ...

PAl .• Ademais esta élle pouco máis que un camj.ño. Non é vieiro para o turismo e velaí...

(Entra toda ansiosa e.copelo alborotado a Nai) NAl.-(Tremándolle a voz-).-¡Boas noites!. ¿Que pasou; Manuel?.

VIAXEIROS.- (Xa levantados).¡:Boas noites, nosa dona!

PAi.- (Vai á súa beíra).-Nada muller, non te asustes. Estes señores van -.para a Coruña. Teñen presa en chegar pois veñen de Madrid.

VIAXEIRO 1.- E desexamos chegar esta niesina noite á nosa casa. Ternos nenos que nos esperan nesta data tan importante para.eles. Vostede xa .nos entende ...

NAI.- Non hei de entender, señor, non faltaóa máis.

PAl.-Pois é o caso de que non coñecían a estrada e por atallar . metér:onse por ela, e na barronca de "Brañiña" quedóulle-lo coche ~enterrado ata os eixos.

NAI.- ¡Válanos l)eus!. Tamén é mala sorte!

PAi.- Desde o muíño eu séntín un. run, run ... que non remataba máis. Entón adecateirne que poidera ser un coche e vin mirar.

VIAXEIRO Il.- E topouse con nós atrancados ait Gracias á súa axuda irnos póder chegar ás nosas casas.

NAI.- Pero Manuel, co palique non te lembras que estes homes estarán sen cear.

VIAXEIRO l.- Por Deus, seño- ra, nós ...

NAI.- Mire, nesta casa non ha¡ bistés, pero non ve os chourizos, sonlle feítos por nós, e estanlle mói bos, por certo, pantrigo tamén hai, pois hoxe xa non se estila cocer. De vez en cando a meu pai hai que facerlle uÍlha bola.

PAi.- Manías e cousas dos vellos que coido debemos respetar.

VIAXEIRO 11.- -Non, señora, moi agradecidos, pero nós viñemos co seu home para leva-las vacas e saca:lo coche. Como lles dixen antes os nosos anceios son

POMPAS FUNEBRES Axencia de A Estrada ~

TANATORIO

Figueroa de Arriba -T~lfs. 57 37 43 - 57 24 06 - (57 28 43 - Servicio Permanente) -. Fax 57 22 50 - A

ESTRAD~

<I:ahei:rú~

'<Heua, febreiro de 1998

seguir canto antes a viaxe, NAI.- Moi grande tev que se-lo coche para que a Marela e mai-la Pinta non poi dan con el. ¡Son dous bóis!.

VIAXEIRO II.- (Dirixíndose 6 fai).- Mire, bo borne, nós es·támoslles moi agradecidos pero isto xa é demais. .

PAi.- (Fai que sae) - Mentres eu enxugo ponlle algo a esta xente; María.

NAI.- Espera un pouco. Axiña toman un tacos e ~i tamén tomas un bQcado que a muiñada dá fame.

VIAXEIRO II.- Señora, por favÓr, deixe que o seu home prepare os ~imais e. í'ª irnos para alá.

NAI.- Nin pensalo, vostedes non se van de aquí sen comer algo.

VIAXEIRO l.- Mira, Lorenzo, xa coñeces como son os nosos paisanos. Será mellor comer algo senón esta xente non queda satisfeita.

N.i\1.- Seáa para nós un desprecio. Tamén hai ovos de galiña ceiba (Vai a un caixón e saca uns ovos).- ¡Yeos!. Pois se non fose por ísto non se podía vivir na aldea. · PAi.- Fágan o fáv9f", séntense e coman un bocado.

(Séntanse os viaxeiros. A Nai saca pantrigo e broa, bai.Xa uns chouriws e Jrae unha xarra de viño da adega) (Mentres o pai calle e pon os va. sos e parte o pan) NAI-. (Deixa todo ,sobre a mesa).- Bo proveito; namentres vou carda-las guedellas un pouco (Sae pata dentro) PAi.- (Botando viño nos vasosr0 víñíño é da casa. Poden tomalo a confianza que non ten misturas nin quí_micas. _ VIAXEIRO 1.- (Paladeandó).Déixasé l?eber nioi ben.. · PAi.- Non ten moito alcohol, pois o sol e a vergonza andan moi escasos nestes tem¡>Qs. VIAXEIRO II.~ (Despois do trago).- No verán debe ser moi . freséo.

PAl-Ten razón; é mellor para o verán. No inverno se fosen comidas finas arrepúñase a un, pero os chourizos e O- porco tiran por el.

VIAXEIRO II.- ¿E a súa colleita dálle viñó para todo o ano?.

PAl- Oi, señor, depende moito das anadas, ademais como non hai que mercalo· e a adega está cerca bébese decote. Con todo . para o ano vaí chegahdo e afuda se vende algún.

VIAXEIRO 11..~ O viña do país leva moi bo precio.

PAl.- .Daá moito traballiño. O xofre anda moi caro e os xomais

/ 13

ademais de caros, non se topan. ta man á carteira).-· Miñá .dona, despois aparece en escena PanNAI.- Nunca estiven máis esperO de pos ten que saír roáis bara- perrnitáme un pequeno agasata, meu pai. chiño tamén en roupa de cama. · to. llo...

Vén coma sonámbulo) AVÓ.- (Alporiz.ado) - ¡María!, ou VIAXEIRO. I;- ·Iso é ben certo, NAI.- ¡Saque para alá, senón xa PANCHIÑO.- Meu avó, ¿por ti toleaches ou eu chocheo ... que saltaches da cama_?.

- ¿Onde vai o Manuel? pois hai algún no mercado que non saen as vacas do·corral!. non se traga...

VIAXEIRO 11.- Señora, rogá.- AVÓ.- Oín moito rebumbio e ba- NAI.-Está gardando as vacas PAi.- ¡E ctmo se vai tragar se de moslle nos colla es~ agasallo, xa xei para sabe-lo que pasaba, non AVÓ.- ¿Gardando as vacas? ¿A viño s6 ien o nome! que tantas atencións non hai dí- fora que n2s entrasen os ladróns. estas horas?. Pero, ¿pódese saber VIAXEIRO D.- E unha etiqueti- ñeiro para pagalas..

PANCIDNO.-.¿Tamén tí oíches de onde vides .. ? ña moi fachendosa por fóra.

NAI.- Niri falar; non me coñe- falar"?. ¡Logo non soñaba!,. Os NAI.- De facer una obra de ~ári­ (Entra en escena máis peiteada e cen. Xa está falado e se fan o ladróns non falan tan alto, seica dade e, de camiño-, de busca-los preparada) - favór falan máis baixo que pode veñen caladiños. · Reis do Panchiño...

NAI- ¿B0tolles uns oviños na ti- desperta-lo rapaz.

AVÓ.- Xa non o sei...

AVÓ.- Mira, Máría, que non atuxoia?. ¡Fanse prontiño!, .

VIAXEIRO 1.- Deixou 6 meni- PANCHIÑO.-(Todo ledo) ro',máis, Se ti estás tola haberá VIAXEIRO D.- Por Deus', selio- ñoo só por culpa riosa. ¡Aí,meu avó! (Sobe (1 seu r:olo),- que pórlle re.medio, pero eu aínra, non lle tomaremos máis. Isto NAI.- Non señor, non, que dor~ Abofé que che eran os Reis Ma- da estou nos meus cabales xa se pasa de boa vontade. me con seu avó.,.. pero está noite gos .. ¿Ti non falaches con eles? .. PAi.- (Entrando todo ledo) VIAXEIRO l.- ¿Como pOdere- non ten acougo. ¿Non me deixarían nadiña? · ¡No_n !oleou, meu sogro! O que mos pagarlles tantas atencións?: VIAXEIRO 1.- ¡E lóxico, hoxe é AVÓ.-(Dándolle unhas [abadas vostede lle di 6 Panchiño: ¡Fai .

-NAI.- No mundo estamos para a noite dos reis magos! garimosas),- Panchiño, esperta ben e nori. mires a quen ! ¡Sacar axudarnos, NAI.- Os tales reis tráeno tolo, meu neto... ¡Déixate de toleadas! ' un_ coche do barr?flco conipre os VIAXEIRO 1.- Señora, por des- pero na aldea non ternos tempo TI non .ves que a noite está moura desexos donoso fillo! gracia, esa viriude está desapare- de matinar nesas cousas. , e non acertan do ca.míño ...

NAI.- (Abrindo as caixas. Abre· cendo. Non hai máis que egoís- VOZ.- (Desde dentro escóitaPANCHIÑO.- (Todo triste)-Tes . primeiro a da esco.peta) - ¡Ai, mo. Todo o mundo- pensa só en se).-' ¡Reis Magos que vindes de razón. (Rise) ¡Pero se traen unha que escopeta roáis boa! si. Endexamais se pensou menos lonxe, non pasédes de largo que boa luz! (O avó colle a escopeta bótaa 6 no próximo. tamén aqui hai un neno!, ¡Eu non AVÓ.- (Aloumiñando a Panchiombreiro e remeda un desfile miVIAXEIRO 1.- (Dirixíndose ó · vos puiden escribir porque non ño).- Veñen de moi lonxe e gáslitar. Lógo a Nai abre'a cµixa do . compañeíro).-¡Si que están bos ' -sei.. tanselle-las pil~. (Baixa ó rapaz coche) os chourizos!.

VIAXEIRO II.- Abofé que é o do colo)~- Anda, volta á túa ca- NAI.- ¡Que cochiño máis bpniNAI.- Meu pai ten un cérto aquel seu tillo. miña que mañá ternos que ir á to!. _ .

NAI.- ¡De quenvai ser!. Oíu vo- misa. para curalos e afumalos. {O airó pasa a escopeta ó Pai e · VIAXEIRO D.- ¿E probáche-lo ces alleas e no seu soño pensaáa PANCHINO.- Pois ven ti tamén mirti e remira o coche. Logo.dá ¿Queres rezar comigo? pan de millo? .. ¡Está coma bis- que. eran os Reis. · un sálto e marcha correndo cara (Os viaxantes intercambian ollaAVÓ.- Si, Panchiño, irnos rezar coito! á porta) PAi.- (Todo cheo )- Aguí onde a das significativas) un pouquiño.

AVÓ.- ¡Meu neto!..; ¡meu neto! · ven, a miña María é boa cociñei- PAi.- (Entrando)- ¡Vamos alá (fj_ae o avó co neno nos brazos e PAi;- ¿A onde vai ,meu pai? ra, mais na aldea non se pode cando queiran !. volta a quedar a escena baldeiAVO.-¡Despertar ó meu neto pa~ VIAXEIROS.- ¡Agora mesmo!. practicar. ra. De alá a un poucó baixa ouraque os vexa! .

VIAXEIRO 1.- Nin na aldea:, nin VIAXEIRO l.- Pero antes quetra vez o avó) PAi.- (Atal/ando 6 sogro).._- Espeno pobo, nin na cidade. A remos deixarlles aquí as nos.as AVÓ.- (Volta a sentarse).- Eu re, meu sogro; ·deica mañá non praza sobe tódolos días. Agora tarxetas -por se van á Coruña nos non sei que misterio hai aquí. se lle ponden dar. .Ha de esta& mesmo deu un salto tremendo a fagan miha visita que serán-reci- Axiña xa penso se non serán cer- ben esperto para que non soñe. carne. tas as tolerías do rapaz. (Queda bidos como vostedes se merecen.

NAI.- (Sde frente 6 esceario e NAI.- Daría, señor, daría; pois os (Saen todos. Quedp. a escena pensativo); Non, o corito dos mirando o público, con voz forbalde ira) cuxos ós Jabregos só lles dan Reis con xoguetes.é outra das ar- re).· Canto admiro o meu Panchibrincos na ·corte. Os feiriantes · e VOZ.-(dende fo_raj. (Bruar de galladas da xente rica ... (Levánño... Tivo ·fe e o Neno Xesús esos carniceiros pónense as botas. vacas e cmwersás) -¡Hala Mare- tase e dá voltas pola cociña) . - coitou a súa oración ·sinxela.

VIAXEIROD.- Se fose só .a car- la!, ¡Pinta!

Pero esta xente ¿onde se meteu?. · ne. ¿Que me din do peixe?.

(Momentos despois entra en es(Entra en escena ·a Nai con dúas PAl.-Jso é unha parranda. Augas cena o avó con mostras de vir da caixas grandes) comunitarias, barcos atrapados. cama. Vén en cirolas .largas e NAI.- Meu pai, ¿ vostede ergl!euCAE O PANO S~diñas na lonxa a quince 'pesecamiseta de inverno. Dá voltas se? tas e na praza do pobo a máis de · pola cociña; recolle os pratos; AVÓ.- Co barullo espe*i. (Micen, Aquí non chega o peixe; pe- . come un cacho de pant:rigo e un .rando as caixas que trae a Nai) ro dispoñemos de peixe de cc:irte- · cacho.de chourizo.. Bebe un vaso --}>eró, ¿que caixas 'son esas? ... lfu. de viño. Logo séntase e queda ¿ Vós de onde vindes?.

NAI.- E os productos dos labre~ matinando) NAI.- (Pon ás caixas fobre a gos polo chan. Patácas, leite, AVÓ.- ¿Que pasou aquí? ... Ma- mesa e brincando abraza a seu ovos, todo por catro ·perias, na- ríá non está. O Manuel que debía pai)_¡Ai, meu pai, que feliz son! mentres os pensos e os abonos estar no muíño falaba coas va- AVO.- Serás, inuller... hai unhas , puxan para arriba, e cada. día cas .... !As vacas a estas horas!.. horas laiábaste da túa. sorte e que Recomendada a súa publicación máis malos.

Cousa rara todo isto ... ¡Estou que eu saiba non che tocou a lotería. .. polo xurado do I Concurso de VIAXEIRO 11.- O labrego ten non acougo!. E aquí houbo con- Dime dunha vez ¡que caixas'so~ Teatro Infantil O FACHO.que comercializarse. Iso pretende vite e pareceume que falaban - esas!.

Coruña, 1973. oForpa. moitas persoas .... ¡Ai raxofas!.. NAI.- Son os reis do Panchiño, 2ºPremio Provincial no concurPAl.-Pois se non -é a forza nada; ¡Ata o Panchiño non fai máis que meupaL. · -;ro de representacións teatrais . xa o dicía o meu finado ·pai. dar voltas toda a noite boureando AVÓ.- Pero, ¿ti que dis, María? · " xuvenís de Pontevedra.

NAI.-¿Outro chourizo? cos Reis!.. ¡Ai, meu neto! Canto < NAI:- O que oe; son os Reis do Represefi{ada no Teatro de PonVIAXEIRO II.- Abofé que es- etaria por cumprirche o gusto. Se noso Panchiño.

-tevedra, eit,Cuntis, eñ A Estrada tán moíbos, pero xa está ben mo dixeses antes xa teu avó faría , AVÓ.- (Levando as mans á ropolos 'alumnos do Colexio.

PAi.- (Levantándose)- Vou pre- por mata-lo teu ,antolio: beza e mirando cara o público) para-la xugada. (Sae) .

(Pon os cóbados sobre a mesa e ¡Endexamais souben que a miña _ VIAXEIRO l.- (Levántase o bo9uéda matinando. Momentos filla-fose sonálJl.bula!

'

VENDA DE: PISOS

V.P.~.

e V.P.O., PRAZAS DE GARAXE,

eBAIXOSC°,MERCl~IS

.

~ ~ - ,._AÁA

'J'to- ~ fÚ ~

~,--

S.L.

Infórme~e

nas novas oficinas de atención o cliente: rúa Calvo Sotelo, 9 -Baixo-·A Estrada. 57.25.38

~

<=> .--. ~-a:: ..- .__.

---------- - -

~ ~

i

e::::=> .--.

~

·,

'fila~efrós-'filemt, febreÍl."o_(ie 1998

14.l outras páxinas des~e mesmo xornal o armgo Lueiro, rapaz Universitario pr~ocupado e comprom_etidó coa nosa cultura, escribe encol do seu proxecto de crear un taller de teatro estable. É, pois, un bó momento para lembrar un pouco a historia do que se fixo neste campo da representación na nosa vila.

N

EXPERIENCIAS teatrais na bisbarra estradense No.eido das manifestacións da cultura· popular o noso concello · de A Estrada ten unha antiga tradición de experiencias e vivencias parateatrais. Estou á referirme ós-singu lares atranques e . sermóns do noso Antroido, do que xa deu novas del o esgrevio escritor Alfredo Vicenti cando no seu libro ''A orillas del Ulla", escrito durante a súa estancia na aldea de Castrotión, Q_arroquia de san Estevo de Oca, nos describe as correrías da mascarada desta parroquia.(1875). ' En troques, as actividades teatrais teiien moi pouca entidade e As experiencias teatrais constituen un estimulo para o desenrolo da personalidade seguen as mesmas connotacións que as demais poboacións de características semellantes á nosa; xefe da zona militar, D. Cristíno García, Ken Keirades, pon en es- MIMO, coa que obtuvo así mesagromán en certas e contadas García, solicita desta directiva o cena nos meses de febreiro (car- mo un segundo posto,,O Colexio ocasións para esvaerse logo nun préstamo do piano para facer un- navais) e xullo (fin de curso) os ·cristo Rei, desta localidade, taha velada co fin de recadar fon- xoguetes "Bartolo", "La Revolto- mén intervira, baixo a dirección longo letargo.

Vexamos, pois, as novas do dos'. Petición 'que sometida a sa" e "Ganarse la Vida''.. Actúan de Pilar· Touceda, en distintas teatro activo na Vila, deixando a votación, se conce4e "como caso os alumnos do Centro: Nieves convocatorias, merecend<? imporun lado as escasas representa~ excepcional de patriotismo".

Franco, Consuelito Rey, Ramona tantes premios.

Nestas mesmas datas houbera cións teatrais que compañías, E escrito isto, recordaremos, e Agueda Costa, Dulce Rey, Carmáis ou menos profesionais, nos por mor de espacio, aquelas ac- men Ferrín, Conchita Villar e o unha grande actividade nos teletrouxeron e as que asistimos co- tuacións senlleiras representati- neno Pepe Lamas. Aquí cómpre clubs. Así, o teleclub "O Tomo", . mo expect_adores.' vas cla "laboura teatral que se ato- . dicir que este tolexio, co seu di- de Berres, traballara distintas As primeiras novas dun posi- paban mergulladas en dúas rector, foi a e_ntidade que tentou obras coas que fixera unha xira por distintos teleclubs. O grupo ble intento de representacións te- agrupacións sociais ben diferen- de facer urr grupo estable. atrais por parte dos veciños desta ciadas pero unidas moitas veces Na década dps setenta, os or- do Plantel de Couso, acadara taganismos provinciais da xuven~ mén en Pontevedra un primeiro Vila atópamolas no libro de actas por un sentimento común. · ... da Socieda~e do Casino estra- Primeiro; as aulas dos Colexios. Í:ude tentan darlle un impulso premio curiha obra de Arrabal dense. Corresponden ó ano 1912, Para a formación int_egral do teatro coas convocatorias de con- pola extraordinaria interpretación dos mozos: Reyes Lorenzo, José ·sendo presidente da institución alumno as experiéncias teatrais Cllf§OS. D. Miguel Nine, cando se merca cónstituen un estimulo para o c!eO instituto de A Estrada, bai- Antonio Iglesias (Balµ), Cerviño un escenario portátil para repre- senrolo da súa personalidade, en- xo a dirección .da profesora Cha- Pernas, Mª Jesús Arca, Aurora · sentar algunhas veladas teatrais, . sinan a expresarse diante do pú- ro Bellot, 'forLorenzo, M~ Jesús ben de posibles Muíños. · blico e ma un grupo de fomentan. a súa bos actores e grupos locais ou Na década dos imaxínación o. representan, oitenta. de novo .a forasteiros para mesmo tempo entre outras profesora ~baro ) entretenemento que enriquecen ''La lección" de dos familiáres da Bellot monta ó . grupo Tinglado so.ciedade. (Re- A sprimeiras novas dun a súa bagaxe lonesco, obra cultural. cordemos que xa . . que alcanzou o N a década dÓs seten- que representa enno ano 1907 acposible intento de re- Foron os Cole- primer premio .tre outras "A petit a, os organismos · . . . tuara 1la vila a presentacións teatrais por xios os núcleos prov1nc1a 1-, . . . d ud ción de man" de compañia dramá- parte dos veciños desta onde se come- compartido cu provmciais a xuvent e Chehov, e "Anxézou a cultivar Colexio Santia- tentan darlle un impulso o lica no .umbral do tica SEPULVE, J .

DA que puxera · Vila atopamo as no libro un teatro sinxe- go Apóstol de teatro coas convocatorias Ceo" de Blanco en escena, con de actas da Sóciedade do lo (entremeses, Vigo. -Pola súa Amor. de concur~os Na década dos ben pouca concu~ Casino estradense. Co- xoguetes cómi- sobresainte ac- noventa o Colex,io cos) como cotuación acadou rrencia,ª obra .de rresponden ó ano 1912.

J. Benavente, "El rrt<sponde ós o primeiro prePúblicq de Figuepoucos recursos mio de actores nido ajeno".) roa pon en escena "Pelexa ·nQ SouNo mesmo e o auditorio a Roberto Blanco quen fa dirixido. Valdes. to", obra própia ano e no mesmo Vexamos algunA agrupaque leva a 'distinlibro atopamos a , has das mais ción escolar de Couso tamén pr:e- tos colexios e representa na Uninova seguinte: 'Co gallo da creimportantes. ac- sentara, obra propia en galego, versidade autónoma de Madrid • "Os Reis do Panchiño" coa que - as obras "A tía Lambida" :de ación da Xunta de Damas para a tuacións Chegados ó año i 921 o cen- acadara un segundo premio. Este Blanco Amor e a parodia "Lim- . axuda dos soldados da guerra de Melilla a presidenta .local; dona tro de ensino "Nuevo C0legio", nesmo Colexio tamén presentara branzas coa nobre dama" .

Segundo.- As eventuais xuri.Dolores ~ercadillci, muller do baixo a dirección de Manuel obra propia na modal.idade de

o

..

·.

X'.lr~hei.rús

. .115 .

'Cltemt, febreiro cie . ~ 998

tanzas e actuacións da xu- ventude, segundo os roles de tipó social, cultural ou relixíosa, son as encargaciaS de organizar e·montar importantes representacións teatrais, Estas xtintanzas . de compañerismo e amizade, naquelas datas dunha feble economía familiar, so.ci al e municipal, tiñán, amáis do indudable aspecto lúdica, uns fins altruistas~ Unhas vece~ era preciso acadar diñeiro para unha necesidade social (mantas para os presos), .outras de tipo relixioso (fondos para continuación das· obras da igt:exa), outras de tipo festivo (axudar ás comisións d~s festas), efr ~ etc .. Era aquí onde converxfan cos coleKios . ..CRONOLOXÍA Ano 1924. Fixera moito frío áquel iÍlverno. Co fin de mercar mantas e camas metálicas p~a os pre- '"-'--~.......... sos da cárcere do Partido a xu· ventúde estradense. pon en un novo pulo e a señorita Melaescena, no salón Novedades que· nia Nine mobilizou a Xunta pro aínda non levaba un ano en fun- Igrexa. Axudada polo comandan-

Foliada".

O xoguete cómico "La Media naranja" dos irmáns Quintero,

mo del Ciudadano" estivo a cargo de Néstor Neira e Séverino Ferríri, mentres o xoguete cómico "Las simpáticas del 2º" foron Nieves Franco, Consuelito Rey, Ramonita Costa e tonchita Villar as interpretes. Nestor Neira bordou o monólogo "Dos Consejos". .

ANO 1926, a finais de ano un tifón asolou á illa de Cuba producindo un verdadeiro desastre.

O pobo de A Estrada, como non poclía ser menos, acude na súa axtida; o concello abre unha suscrición cunha miseria de cartos, 250 pesetas. Amais da aportación do pobo nesa conta, a xuventude presenta o día 11 de novembro a comedia "El filón" -de Muñoz Seca. Para esta ocasión, Manuel García Barros, Ken Keirades escribe á súa "Carta da Habana". o salón abarrotado; os rapaces Memela Otero e Pepucho Varela representan "Carta da Habana" co·n verdadeira maestría. O poeta, de Codeseda, Cabada Vázquez recita maxistralmente poesías de Lamas Carvajal, Rosalía, Curros, etc.. Por último, con decorados de Lola Rey e Andrés Martínez e dirección de Ma.ría e Isabel Pereira, ·un experimentado plantel, Avelina Porto, Camilo Pereira, Carmen Rey, etc. bordan a comedia. Foi tal o éxito que, a petición do público, houbo que volver a representala na semana seguinte.

ANO 1933.- Os mozos estradenses Camilo Pereira Rial e Felipe Rey Baños escribiron unha obra de teatro, titulada "La paz reina' en mi casa", obra dun contido moral, moi da época. Interpretaron con maestría as xa embfomáticas artistas as que se uniron no-

Os Tirinautas son a proba de que o teatro segue contando na Estrada

cionamento, a obra cómica de Muñoz Seca, titulada "El Rayo" , íntrepretada por: Sofía Carballeda, María Valladares: María Pereira, Carmen Rey, María Rico, Inés Carballeda, J. González Pe- . reira, E. Franco, F. Franco, Ca- . milo e Antonio Pereira, José Balseiro, A. Carballeda, Felipe Rey, Felipe Brea e A. Martínez. Segundo as crónicas no xomal local, fora un éxito. • ~ Decembro do mesmo ano-.

As obras da igrexa-parroquial ían moi lentas. Esmorecían as paredes por mor de xogar por riba de- . las os rapaces. Era preciso darlle

.

·te Velasco e ·por Antonio Pazo Alvarez prepararon unha velada . teatral para xuntar fondos. Cancións e pequenos entremeses. No coro, Maruja Carrero, fosefina .Fernández, _Manuela Franco, Carlota Gil; Georgina Pereira, Avelína Porto, Aurora e Carnila Sánchez, Celia Varela e Carmiña Villar. No grupo dos mozos: Miguel Carrero, Miguel Ca~ais, Pe~ pe Durán, Enrique Franco, Jesús Giraénez, Cándido Tafalla, José Varela e o neno Alfonsito Barcala. Todos, dirixidos polo sr. Pazo e.Melania Nine ó piano, interpretaron "Uñ adiós a Mariquiña,e A

estivo a cargo de Co'nsuelito Ruza.,. Georgina Pereira, Javier Casais e M. Carrero. Decoraran Paco Constenla e Vicente Refojo, no traspunte Angel Pereira e ó piano Pelegrín González. , Como queira que o éxito fora grande e seguían a precisarse cartos para axudar agora a un convecinño mutilado en Marrocos, decidironse argallar unha nova velada, axudados pola actt1ación dos gaiteiros de Soutelo.

No coro actuaron Maruja Costa, Carlota Gil, Lolita e Conchita Pazo, Celia Varela, Sofía Vicente. O dialogo · "El Catecis-

EN EXCLUSIVA PARA A ESTRADA ORQUESTRAS: PARIS DE NOIA, BINTONIA DE VIGO, -PANORAMA-, . PASSARELA, CUNTER'S, -GRAN PARADA, ISRAEL, COSTA OESTE, CHARLESTON, -TANGO, SUAVECITO, -NUEVA MODA, -TRÉBOL. GRUPOS: AMERICA. ~INEMA, CLUB NAVAL, -LA OCA, -AMISTAD ATRACCIÓNS; PAOLO· SALVATORÉ, ...:.ANA KIRO, -TITO E TITA, -MONTSE E LUIS QUIEMADA, -A RODA ... ETC.

,,.

ESpECTAC

CHAP

vas promesas: Avelina Porto, Azucena Jimenez, Felisa Blanco, Maruja Sobrino, Carmen Rey e Maruja Calvo. De homes estiveron: José Pereira, Sebastián Abarca e Manuel .García Barros.

Lolita .Sánchez interpretou, unha canción criolla; o coro das nenas, prep~radas por Isolina Sobrino, interpretáron "Las Cigru;reras", correspondente a. zarzuela "De Madrid a Paris". A recaudación pasou á Comisión pro Igrexa.

No mes de xuño créase a "Agrupación Artística Estradense" polo catedrático D. Antonio Fraguas.

No mes de ;x:ullo os áspirantes das Xuventudes de Acción Católíca poñen en escena o ·entremes "Ama y .criada" ben escenificada por Marujita Jiménez; "La canción de la viejecita" para luci~ mento de Carmiña Blanco. O coro interpreta a .zarzuela "La Fiesta .del Lug~r", con Carmiña Blanco, Lolita M-0squera, _Car.men Pazo, Maruja Cainpos, Julia Reino, Gloria Gil Elena Fernández, Concha Durán, Lóla Valcár. cel, Marita Rodriguez, Carmucha Muñiz, Rosita Blanco, Maruja Vizoso. Directoras María Araújo . e Carmelita Rodríguez.

Ano 1943- O crego D. SeveriQO. Souto prepara unha obra coas de Acción Católica. La del manojo de rosas. La tabernera del Puerto. Nestas obras teñen un papel moi importante Rutina Bastida, Carmiña Valdés, Carballo, Carmiña Blanco, etc.

ANO 1948.- Presentación da masa coral dirixida por Mª Luisa Valdés Mota, mentres o cuadro Artístico de Educación e Descanso presenta a obra de An-tonio Paso, "Que solo me dejas", Artistás desta obra: Josefina · Quinteiro, Marisa Reinó, Gloria Sueiro, Carmiña Valdés, Isabel Durá.Q, Emilia Chao; Manuel Valladares, Alfonso ~ouceiro, Pe- · dro Blanco, José Luis- Veiga; Ma.nuel Mosquera, Francisco Leis . Camb4, Carlos ~Fernán:dez, Antonio Alvarez, Francisco Castro, Angel. Puente e José Luis Varelá.

Director Manuel García Barros (Manuel de Mariano). Decorador José Ramón Barreiro, e apuntador Sr. Constenla.

Ano 1954.--Reaparece a Masa Coral Estradense con D. Federico García Solís como Presidente e Rogelio Groba, director. Non falta a actuación do cuadro artístico que pon en escena ~'La fórmula 3k3" de Muñoz Seca. Actúan: Alfonso Couceiro, José Porto, Marujita Neira, Cloria Sueiro, Marisa Reino, Isabelita Durán, Manuel Paseiro, José Luis Varela, Emilio Docampo, Ovidio Femández.

Estas. lixeiras alancadas polos escenarios esqadenses tentan ser un resume do traballo teafral na Vila a través dos tempos.

S.La

AVHIN

" . .:·

.<~i~Y

º·. '.

-

· : -..

'~

·-··

.: ...· -

-

-

-

--

Ci_Av..da~

A ESTR·ADA

-Telfs~

Pontevedra'.' 33 .:. lº· -

-

--

- --

-- -- -

-

---

·· -

57 1 J

J

4·

161-

Un estradense científico ilustre:

Juan.Ramón·Sanmartín Losada por Maximino Sanmartín Sobrino ai algún todo o mundo veñen a contem- . tempo, piar este gran espectáculo, que nunha das ten lugar nas datas das celebrafrecuentes vi- cións litúrxic"as máis solemnes.

Non é de ,estrañar que des~ sitas que_· tan gustosamente pertara a c;uriosidade científica fago a Don de Juan Ramón. Sei -e que ·me Antonio F~ác.; perdoe indiscrección- que guas, o noso contemplou moitas vece~ este benquerido profesor do vello xigantesco incensario que perInstituto de A Estrada, na rúa corre coma un lóstrego esplende Bedelle, recibíume coa súa doroso o transepto catedralicio; habitual. cordialidade, e collen- que traballóu intensamente sodó un libro que tiña sobre a me- bre reproduccions do botafusa, de súpeto preguil.toume: .~Is·· meiro. E de aí, desa inquietude propia das mentes privilexiate Sanmaitín ¿é· parente teu?. Ó ver na portada o nome do das, nace este libro, no que de forma amena ilústranos das orle autor, díxenlle: -Non, señor. Levamos o xes e outras inil curiosidades mesmo ·apelido, pero non so- pouco coñecidas ·sobre o gran· mos familiares. Pero v_osteQ..e incensario da Catedral.

Non vou entrar neste cohase de lembrar do seu pai, o prestixíoso avogado Don Ber- mentario nun campo que, comO' xa dixen, é para min descoñeé:inardino Sanmartín Rey. -Cli;u:o que me lembro.' En- do. Som.entes subliñar que, ó tón ¿ É fillo de Don Bemardi- igual que outras obras de Juan Ramón, foi publicado na máis· no?.

Pousou de novo a mirada ~prestixiosa revista a nivel munoeste libro que tiña nas mans e dial sobre· 'temas científicos, a leu-.

"Física del Scíentific American, a "biblia" botafumeiro". Juan Ramón que só admite nas súas páxinas comuniéacións de interese exSanmartín Losada.

-Dígoche -comentou- que c;epcionál.

Por- todo isto, penso que é eu, aínda que son home de letras, algo de Física sei, pero is- de xustiza traer a "Tabeirós Teto vai máis aló dos meus coñe- rra", o nome e á obra duo hocemen tos. É · un estudio tan me, quizais non moi coñecido documentado sobre o botafu- polos estradenses, xa que por meiro, que nunca lin nada se- razón de estudios e dunha inmellante. A verdade é que me tensa e brillante actividade properdo nestas fórmulas, nestes fesional, vive dende hai anos gráficos e nestas explicacións lonxe desta terra, que é a súa, ainque 'non desaproveita as tan detalladas e tan precisas.

-Haberá que comentalo con oportunidades que se lle preDon Enrique Vidal Abascal, di- sentan para visitar ós seus familiares. . xen eu, por dicir .algo. · Juan Ramón Sanmartín Lo-Dende logó. O mesmo pensaba eu. · sada é -permítaseme a expre(Don Enrique Vidal tamén sión~ un estradense "de pura fora profesor noso, Destacado cepa": aquí naceu, coma os seus avós, seus· país, súa muller matemát~co , era nin máis nin e seus fillos.'

-me~os que Presidente da AcaBrillante estudiante, a s.úa demia Galega de Matemáticas).

Cando días despois, falando vocación levouno polos camicoa nai política de Juan Ramón, ños da ciencia: Enxeñeiro, CaDona "Maria del Carmen de La tedrático de Física na Escola Calle Sanz, comenteille esta Técnica Superior de Enxeñeiros conversa con Don Antonio, dí- Aeronáuticos da Universidade xenlle que me gustaría ter un -Politécnica de Madrid, onde diexemplar deste libro, e a non rixe o Departamento de Física tardar, tivo a atención de facili- Aplicada, Doutor pola Universidade de Colorado, fixo inves~ tarmo. ·· Son lego na materia, iso é tigación na ,Universidade de evidente'. Sei, como sabe .cal- Prinéeton e no Instituto de Tecquera, que o·bótafumeito:é algo noloxía de Massachqsetts. Foi máis que ó que di Augusto Ar- chamado para traballar como mero en '"La casa de la Troya": científico no I:nstituto ·Nacional "El .rey de los iilcerisários/que de Tecnica Aeroespacial.

- (Xa ·veri: un estradense vai de nave .anave 'Wela". Que este airoso voar baixo a bóveda da dicirlle ós ame.{icanos como hai irrepetible Catedrar composte- que fac~r para mandar unha nalá, . débese algo máis . que 6 ve ó espacio eX:traterrestre).

A$í é.Juan Ramón: un home impulso dos óito forzudos "ti¡:abuleiros". Que se rexe .pot un- sinxelo, científic0< de· gran preshas leis físicas que permiten tixio e que nos fai sentir orguese espectacular desprazameñ. llosos .de que sexa o noso con_ to, que- tanta admiración e te- veciño.

Dende aquJ, a módesta e mor provoca cando se contempla. O rito do botafumeirb dura fonda mostra de admiraE;ión e xa moitos séculos. Xentes de afecto.

F

·a

A entrega deis premios San Martiño ch.egou este ano á súa sexta edición

FOTO: MARCOS

Ml_GUEZ

Os premi.os S~,MAR IÑO,tempo <le reafirmac1on do PROPJ O... entrega dos Premios San Martiño, chegou este ano á súa sexta edición,_ cunha traxectoria chea dt: galardóns a persoas e entidades que se destacaron pola súa aposta co emprego da lingua. De feito, a ningu_é n se lle escapa xa a importanci¡i do único premio en Galicia ·que recoñece o labor feíto a prol da normalización lingüística, ese prciceso do que agora xa é normal oír falar e que ten como fin chegar a un uso normal do galego como lingu.a dun pobo propio e consciente da súa definición como tal.

Con esta intención a Fundación San Martifío ano tras ano busca e premia o uso normal do galego alí· onde este se dea, o que quere dicir que -os Premios San Martiño están en-. focados a quen dentro -das máis _diversas actividades ou se~a relacións sociais de todo tipo (intelectuais, comerciais, económicas, pedagóxicas, cul~ turais~ etc),; levan por diante o emprego da lingua galega como principal medio de comunicación. Uns premios polo tanto que non necesariamente se Hes conceden á xente abandeirada dá u 'ngua,, ~enón ós que dentro do seu acontecer diarib proxectan a súa actividade -sexa cal sexa- na nosa lingua, o que yén conforma-lo último estadio na defensa e traballo por recuperar un ·idióma ·minorizado por moi diver~ sas causas de todos coñecidas: Moi salient(!ble e tamén o poder de -convocatoria a nivel de toda Galicia que á Fundación San Martiño quixo ifupri-· mir a esta eñtrega de r~coñece­ mentos, así cada vez somos máis as persoas _que no mes de novembro nos -damos cita nunha mañá na que se recoñece con ledicia os pasos que continuamente se dando na recuperación e· emprego do .galeg o. Tempo pois de reun·i ón, fratemidade;-cambio de ideas

A

van

impfosións, noticias e reafir- á zanfona e nel destacaron a mación no propio, nesa dife- constancia no traballo que os rencia que nos identifica en to- caracterizou tratando de chegar ó país como cantores e non do momento.

Unha no-vidade bastante como cantantes. · Premio á difusión da lingua significativa desta VI Edición, supúxoa a presentación. do que na comarca de Tabeirós Terra será a representación dos San de Montes: Outorgado a Pepe Martíño, esculturas en pedra, Carballude, nacido en Rubín madeira e fundición de Mac catedrático de latín e autor de nuel Viláverde, nos que ·reflec- libros de relevante importancia tiu principios tan sobranceiros cientro do universo literario incomo o monte, o .carballo o ·fan til e xuvenil, como son castiñeiro, o río ou o longo ca- "SOS", "Aventuras de Pedro miño no que se van éleixando Chosco",""Romaxe de desvenas marcas ás que se aferren os turas", etc. Pepe Carballude, que detrás veñen para andalo. colaborador ademais de TabeiComo xa antes aparece ex- rós Terra, prest<ntou o seu .últiposto, o feíto principal desta mo libro na escola construida xornada, supoña o recoñece- polos emigrantes de ·Rubín a mento cun premio honorífico prineipios de século, alí '-'para ós elixidos por parte da Funda- a súa xente e no lugar onde ción. Dende hai tres anos, os aprendeu a ver e leras primeiSan Martiño -leñen tres moda- ras historias da súa vida"; tal e lidades distintas: O Premio á como manifestou o día da ennormalización no ámbito gale- trega do premio. · Premio de 'Toda unha vida' go, concedido ó labor normalizador da lingua realizado den- • no fomento do idioma. Concetro do marco de Galicia dido a D. Avelino Pousa Ante.lo; mestre, escritor, membro enteira.

Premio á difusión dalingua de grupos de estudio e fomenna comarca de Tabeirós - Terra to do cooperativismo rur.a l, de Montes, por ser este o mar- discípulo das .teorías na~iona­ co xeográfico onde se conce- listas de Antón Losada Diébiu a idea do premio, onde se guez, colaborador de Castelao reúne o Padroado e se entrega. durante a contenda civil do 36, Premio de "Toda unha vida'' e Jla actualidade secretario do Pedrón de Ouro e Presidente no fomento do idioma.

A entrega dos premios, da Fundación Castelao. D. nesta VII edición, tivo lugar o Avelino Pousa é un dos máis día 29 de novembro de 1997, egrexios referentes do galeno trascurso duo xantar no Re- guis·m o histórico home cunha creo Cultural estradensl> e co- abnegada dedicación á súa terresponderon tal e como se re- na e vasta cultura deixou a sóa pegada nos :.Piemios San.Marlacionan: Premio á 'normalización. no tiño " ...son galegúista,__ é verdaámbito galego: Outorgado a ..<l.(!; e se algún mérito teño .é o Mini e Mero, ex-compoñentes ·:de que_ o fun toda a vída..".

Cos San Martiño, estase a e. fundadores de " Fuxan os Ventos'\ e actuzjs componen- conseguir pois premiar, recotes do grupo ..~ Quenlla" pofo ñecer, reunir e continuar, semseu traballo .de recollida de fa- pre con .ilusióñ, constancia ~ las e tradicións que tan ben unha sólida razón que nos avasouberon recrear de n,tro do la, a de saber que no que tefermoso marco. do noso folclo- rnos de propio está a clave pare. Con motivo do seu agiade- ra poder entende-lo mundo cemento prepararon un cantar enteiro "No saber" quen so. de cego que Mini acompañou mos' '.

a

,

'Cfurlrtlt:ii~'merrn, - febreiro

C. P. FOXO: X .

de l998

OS PARA Ul

Recordos e ESPERANZA x9sÉ LOPEZ VILARIÑO Que bonito é non perde-Ja memoria do tempo e re ~ corda-la s cousas boas, as obras ben feitas e; como non, os atrancos, asdificultades e os proble-· mas ql!e nest es vinte anos da vida· do nos o

-

a mesma semana na que as máscaras-. das parroquias de ámbalas dúas rnarxes -do curso medio ·do Ull.a fagan o seu percoirido polas aldeas e casais da bisbarra, nos rneSplOS días- que estouran as bombas de palenque e resoan as notas dunha fanfarria sobm das carnposas destas parroquias, no Museo do Pobo Estradense, Manuel Reimóndez Portela estara ·aberta, 6 pÓblico en xeral, en horas de 18 a 20, dende o día 20 de febreiro ata o día 27 do mesmo mes, unha exp0sición encol do Antroido· Estradense.

De todos é ben sabido que o noso Antroido, cos seus xenerales, correos, comparsas, parranda e oficios vén de se-la manifestación lúdico cultural roáis representativa e antiga do noso concello. Tan enraizáda se atopa nas xel).te~ das nosas parroquias de Arnois, Berres, Cora, Couso, Moreira, Oca,

N

Chámase corre-lo antroido. Santa Cristina, 1-942. -

artesanía, filigrana pura, de tos adobíos das mozas da datas ben recentes. Outras ve- comparsa, dos traxes de mura~ ces as comisións encárganlle a dana ou dos señoritos. un socio que coide a roupa, Así rriesrno preto de medio corno sucede no caso de Santa cento de fotografías levaranCristina, na que o señor Anto- nos, a lembrar a uns; e coñecer nio Souto Souto, alma rnáter a outros, ós distintos momende todo carnaval, procura aü-e- tos de felicidade vivídos nesala. e repasala para a -súa rne- tas fermosas troulas, ós variados oficios que, con inxénio e llor conservación.

Tódolos veciños do conce- - paciencia dos seus creadores llo tiveron rnoitas ocasións de nas noites de invernía, foron

Centro tivemos que vivir: Onte pola noite todo estaba en silencio. Sobre a mesa tiña o último libro que estou lendo e. nunha esquina a máquina de escribir. Ningún ruído rachaba ó meu ensimesmamento. ¡Cantos recordos!. Recordos que non estaban esqueddos, pero que o traballo e as presas desta sociedade que nos tocou vivir, non deixaban agromar.

Segundo pasaban os minutos a miña mente ·voaba, brincando no tempo e no espacio:. aqueles cross multitudinarios e participativos, as concentracións de agrupadóns folclóricas de toda Galicia, a participación.nas ligas galegas de fútbol e baloncesto, á difícil e laboriosa crea-. ción do Grupo Abrente e do grupo de teatro e a participación de ámbolos dous en teleclubes e asociacións culturais, aquelas festas dos Crónica de Olímpio AI:ca Caldas, director do Museo Estradense maios e a colaboración co Centro da }erceira Idade nunha primeira experiencia de interacción, as conferencias, as vivencias culturais_, o 'Manuel Reimóndez Portela' periódico escolar, os premios recibidos (ONCE, Coca-cola, Salmón, Deputación, Xunta, Caixa de Morros .. ), a participación en distintos Sanfeles, Santa Cristina de observa-los vistosos desfiles aparecehdo corno acompañaVea, San Xurxo de Vea, Para- dos bizarros xenerais do Ulla, rnento da parranda segundo os programas de T;V., as campañas de lectura (no ano 92 o colexio máis premiado a nivel provincial), aquelas homenaxes a persoas tan queridela, Ribeira e Toedo esta se- de contemplar e oí-los seus costuínes e medios económidas para todos. Dª María Pereira~ D. Eulogi_o Quinta~. D.Antonio cular tradición que son rnoitos atranques; non obstante, abofé cos daqueles anos. os veciños que teñen, coma que por causas diversas alleas Aller, en fin ...

Na exposición, os visitanouro en pano, e da súa propie- á súa vontade~ non tiveron tes poderán comprobar o deliPero tamén, e de cando en cando, a miña mente evocaba algúns problemas xurdidos unhas veces por falta de diálogo e comprensión e dade fermosos e valiosísimos ocasión de admirar co vagar cado traballo que se fixo para outras por descoñecemento. Todos eles tiveron solución. Unha solutraxes de xeneral, ou de co- preciso e necesario os belidos arranxar alguriha das fermosas ción buscada, moitas veces traballada a reo e sempre cobizada polos rreo. Todos estes traxes, verda- traxes dos xenerais, os finos rnostras dos distintos oficios deiras xo1as en teas de calida- bordados das súas xarreteiras. que aínda se conservan nas caPais de Alumnos e polo Claustro de Profesores. Co esforzo, coa dedicación e co sacrificio de todos, saímos adiarite. Hoxe, o noso Centro de, están confeccionados polo Neste apartado subliñamos un- -sas dos inventores dos mespode falar, _coa boca chea, <le normalización lingüística, de. igualdade excelente xastre, Lui~ Mon- has xarreteiras bordadas en mos. e non discriminación, de pluralismo, de convivencia, de integración e táns, verdadeiro especialista Madrid polo bordador da Casa E, se chega a hora fixada nestes modelos con encargas Real, gracias ás xestións do . para a súa celebración, podede dignidade . de traxes para -toda a bis barra sastre madrileño, señor Cana- rán cornyrobar como_nos r~pa­ .t;: todo isto, débese ó sacrificio e á vontade da A.P.A., dos _pais e da Ulla: Troye, Reis,,_ Cachei- bal, oriúndo deste Concello. ces destas parroqmas existe .ii.ai~, dos alumnos e aluffini!:S e dos mestres e mestras, dos_que xa non ras, Oza, Sergude. Pero non Ollaternos as medallas ¡rendu- tinha predisp~sición especial están e dos que conti"núan connosco e de tódolos que coa súa dedicación, humanidade e xenerosidade entregaron o méllor de si mesmos son só os traxes.,. tamén hai radas nas chaquetas dos xefes, para-entablar uriha disputa verafinde consegui-lo Colexio que hoxe ternos.

-quen-Posúe, ,con v~rdad~iro ar- ,.p~~entes. pr~~ios para estas bal entre dous xenerales, agaNeste· ano de García Barros; exemplo de mestre para todos ñós, . gullb, fermosos gorretos de . conrnernorac10ns, herdanza sallar con uns ¡VIVAS! ós preorientados no presente por vinte anos de traballo compartido e animacorreo ou tricornios con pre- -afectiva das avoas; os tricor- sentes, ou choca-las espadas dós polas referencias roáis anovadoras, achegándonos ás alancadas á ciosas plumas, -algunhas mer- nios da tropa, os chanverg9s pregando a unión entre as xencadas no- extranxeiro, recordo cos seus correspondentes ado- tes da parroquia. soleita do novo século, querémos vivir na esperanza de s-eguir estimutenro da súa forzada -emigra- víos e outras rnoitas cousas lando un ensino ac-orde coas nosas realidades e superador das dificultades, que nos asegure un horizonte menos incerto, roáis cheo de ilución, preguntádello, senón, .a -que leva consigo este desfile sión e comprensión para .que as verdades o sexan de certo, qile os Xavier Loureiro, entusiasta ca- carnavaleiro. .baleiro da parroquia de Santedesexos medren e que as realizacións se volvan firmes para seguirmos Nesta exposición que prea camiñar na tranquilidade que facilitan as obras ben feitas . Desexo de les, tantas veces activo cornpo- senta o Mt'lseo, e que -tenta setodo corazón que os nosos espíi:itos receptivos e abertos sexan os que ñente dos desfiles, ou a xa unha hornenaxe a tódalas -nos guíen ñas innovacións e que estas, dende a educación, aseguren Manuel Canicoba, da mesma parroquias que souberon conda mellor maneira o noso desenvolvemento como cidadáns; como perparroqui~, quen posúe un ferservar esta tradición, a pesares inoso chanvergo. de que na actualidade, rnoitas soas e como membros desta Comunidade Educativa.

Se destes ·vinte anos, necesariamente, tiramos lección, deberán esSon as cornisións parro- delas xa non dispoñan de ele- · quiais as depositarias dun ben _rnentos nin xuventude para ·detimulárno-lo suficiente para que da súa aprendizaxe os fracasos sexan menos e os corazóns se abran xenerosos a un futuro que debemos senutrido vestiario, coidado con sencoar estas rnanifestacións. guir a construír, pois, só así, poderemos falar de educación, de cultura mimo. Tal é o caso da corni- Nesta exposición, digo, podee de pobo; só así, as nosas voces serán firmes e os nosos argumentos sión de Santelcs que posúe ira- remos olla-la riqueza destas válidos e convincentes. · xes de xenerais dende os anos prendas que gardan os vestia30, roáis sinxelos que os ac- rios das parroquias, 6- mesmo tuais corno correspondía á si- tempo que facer" un percorrido tuación económica daquelas pola historia da vestimenta da datas, ata traxes <le verdadeira tropa, da párranda, d(}s distin-

o ailtroido ·no museo

'M~eirós_'IDttra,

18/

Os E. T.A.s e demais ••• Refiexións de XOSEME co motivo -do 23 F

A pres~ncia do Xoseme era densa e ineludíbel, era unha <lesas persoas que enchen a escea cando aparecen e un xa non sinte o tempo pasar in"tilmente. E non é que gostase de dar a nota; máis ben o contrárlo. 'Non sei certamente qué era o que tanto Q inquedaba, pero álgo había e manifestaba-se en moitas formas.

Andaba sempre pedindo-che ou !lalldo expricacións de que cousa se facia e por qué se había de facer ou non facer, i;e estaba ben ou mal feit<:>, e sempre discutía sentindo a necesidade, ·senón das respostas, sí das preguntas ben . formuladas. Para algúns posíbelmente parecese unha persoa demasiado critica t:o que facian os outros, especialmente tocando asuntoSc.que lle proesen naque! tan seu e . ~ fondo sentemento de galeguidade. Os que o tratá. bamos de forma continuada sabemos que aquel rigor, aquela severidade cómezaba por el mesmo, e .tiñamo-lo como un atributo da sua forte personalidade: O caso é que no fondo o Xoseme gardaba unha reserva plena de optimismo e de esperanzas para o futuro_-máis ou menos lonxano. e non tiña tem-

Era eu moi xoven por aquel entón, pra darme conta do que estaba tras-. ,cendendo e non alcanzaba mais que a unha visión moi superficial e desiigurada dós feítos; pro agora, inda que nioi x-0ven )amén, coido decatarme ou polo menos, coido ver as cousas doutro xeito e sin tanta brétema, como a que fai cinco anos, extendéndose diante dos meus-olios. E penso que isto non soio me ac.o ntecía a min, senón • que foi casi todo un pobo, o partí- cipe da de(ormación da realidade.

Falábase de que agora chegaría a libertá, ... poderlAse falar, escrebir, poderlanse ollar -cousa que antes non-, as estrelas que eran de coor roxa; en fin, parecíamos criaturas ás que se lles privara o sorrir mediante unha tira de· esparatrapo que agora caía ao cha,n, porque o seu adesivo voltarase "V$!" llo e sin forza. ¡Qu~ ilusos somos os homes Deus!, queHusos. Foi preciso chegar hastra istes lindes pra que a cabeza, se nos enfriase en cousa de segundos. As surrisas trocáronse en xestos abraiantes, e os ollos ch,egaron a percurar por uns mom~ntos, aquela tira de esparatrapo pra, coq moita cautela, poñérnola nos mesmos denantes de que chegasen os que todo o mandan. · Cegados , botámonos a viv~r aqueJa aventura/democracia, que enganosamente se nos anunciou.

Cegados e iñorantes do camiño que · haberla que encetar, Alguén, -os políticos- dou en anunciarse como o bón guiador. "Éu son o camiño e a lus", faltóulles por decir, inda que insinuar insinuouse. ¿Onde nos levaron?. Seguramente camiñamos en círculo, e camiñando eipo que perder ao enfrontar-se ·co sí, chegamos ás portas do 36. mundo, cunha realidade social Al-gunhas prumas, facian mecraramente viciada ·e allea ás moria nestes días do que Marx desuas aspiracións. Os acontececía: "A historia repítese sempre: a mentos políticos daqueles ano,s, segunda vez como comedia."¡,... ?. a chegada da 'demosgratia' coNon sei, pro dame a impresión de que quen morreu fai "c_inco anos, mo el a chamaba. o estatuto e as foi un señor, tan soio; ' e un señor primefras eleccións autonóminon é un sistema. "... Yo no se .si la ca&, foron para el, como para esperanza acorralada, muertÓ el tantos, un desencanto tras douperro no se fue con el la rabia:' tro, que non impediron o foitale¡Que ·ben canta o asturiano Víctor cemento µa sua id_e oloxfa proManuel!. Poderlanse decir mo·itas: gresista e nacionafü¡ta. Non cousas, hai xente que poderla falar chegou a militar en formacións moito; pro mellor será seguir oupolíticas porque desconfiaba, sesérvando, e dempois sacar as cogundo tén .conversado comigo, rres pondentes conclusións. E os de que os partidos-rematasen por políticos, os gobernantes, os que seren unha outia porta pechada viven (e ben que viven), do soldo para a natiiral e necesaria evofüque o pobo lles paga pra que orgación d_a s ideas. N~ por iso deinicen o enohne tinglado que resul-ta, de convivir X.untos nesta pel de xaba de manifestar quen eran· os tciuro;-eses si realmente Hes intereseus, e participaba de maneíra sa a laboura·pra que se prestan voespontánea en movilizacións coluntarios, que se adiquen a elo. con mo as protagonizadas polos uniplenitude e sin enganos nin intereversitarios de Santiago o ano 79~ ses persoales. A eles, que será. a ou o comité local Aiíti-Otan que quen mais se ftes enfriou os mioentón hol!bo .na Estrada. No· telos, é a quen mais lle compete o rreo cultural foi unha persoa sigfonnar ao pobo. FORMALO señonificada a nivel local. e chegaria res; e formalo é darlle unha boa a sé-lo a nivel nacional sen dúbieducaéión, unha boa sanidade;-unda, non tanto pola formación ou ha información libre, preparando o grao de madurez que acadou, pra que logo sexa il quen decida como pola honradez e craridade nas umias, e non se.xa a iñorancia ou a abstención, as agullas que nos dos seus propósitos. Veneraba marqúen o rumbo. con paixón a personalidade, o O: problema ten moitas e moi idioma, as tradicións e a historia variadas raíces, e moita xente escodo seu pais, e penso que non menza a siñalar insistentemente caconsideraria mellor balanzo .da ra os· políticos. Hai moitas cousas sua vida que tei: pasado polo que _trocar nistas terras, e delo vai mundo sendo galego e tendo sendo hora que nos decatemos. O aportado algo- valioso · ao refor-· peligro sigue en pé. Non sexamos zamento da conciencia nacional. tontos, e. manteñamos os s.esos · Coñecemo-nos na escola aos. frlos. Moderación, m_oderación e dez anos, éramos -persoas moi firmeza no pobo; sinceridade e boa distintas e a nosa amizade foi-se voluntá nos políticos. Ternos unha formando aos poucos durante constitución e TODOS debemos anos longos nos que un e outro tratar de respetala. ,E naide, naide terroristas-de uniforme ou sin él; fomos átopando-nos, e estaba no debe pretender pisoteala. Si é deseu mellor momento cando a fafeutuosa, xa se arreglará, pero non talidade se interpuxo. Penso que con pistolas pór favor. Hai outras fun eu, con diferencia, quen maneiras e outrps medios.

máis cambiou iiaquel tempo, sirlx.elamente porque el tiña moi~ to máis que' dar e demostrar. Por esta razón Xoseme foi para min, e supoño que para moitos dos seus amigós, un guía, un irmae> maior, e ·quince anos despois segue a ser un referent~ ideolóxi: co. Non imaxino a cantidade de ocasións que me descobrin espe.culando cal seria a resposta ou a actitude do Xoseme <liante de

a vida entranabelmente auténtico e sinceiro. Por el coñecín moitas das obras que agora ffiáís valoro na literatura galega: Obrigaba-me a ler cada cousa que consideraba importante, aparecía con dous ou tres libros, e mesmo alguilha vez daba-me un prazo de tempo. Libros de Neira Vilas, de Martínez Oca, Alcalá, Ferrín, Castelao, López FerreirQ, e por enriba de todos probabel-

febreiro _d eJ998

po unha moi ooa evolución futura, con algúns póemas de moito nivel. Moito ternos discutido sobre literatura á vista dos seus escritos, dos escritores vellos e dos novos, mesmo sobre normativas ortográficas, e tamén de música, sobre os camiños aberto~ por músicos como Voc:es Ceibes, Emilio Cao, Prada, Quintana e grupos como Fuxan os- Ventos, Doa ou Milladoiro. Do entusias-

Retrato subxectivo dun poeta

pablo Porta lembra neste artículo uns momentos da súa propia-vida, a visión que tivo dun compañeiro e amigo: Xoseme tantas cousas que aconteceron despüis. O caso é que moito do qu~ fixo.está só na memória de outras persoas, e as testemuñas documentais non fan correspondencia ao que foi. Tiña unha fónda preocupación social, e nalgunha ocasión interesou-se pola socioloxia. Mais o seu proxecto a curto prazo era. facer-se pedagogo, áo rematar os estudos dé Maxisterio, que comezou nó ano 79. Nesia época foi corresponsal ocasional dun xornal galego no que.tivo oportunidade de facer crónicas informativas referentes ás festas -e outros asun~os de Moreira, a súa parro9uia, e

NONQUERO Non quera, miña nai, ir á guerra; nin coller arma algunha na man; non quera provocar.

Non quero ver os homes loitar por dar gasto ós tolos.

Non quero marchar.

Agardarei a-que o sol axixe por'enriba das montañas

de acfos como unha expósición de cerámica popular galega, xornadas micolóxicas, unha conferenCia de Ramón Piñeiro, celebrados todos na ÁsÓciación Cultural A Estrada, da que era membro activo. Tiña unha ·particular debilidade por escreber, e non precisamente crónicas, senón máis que nada pola literatura en galego, ~ concretando máis un pouco, pola poesía, sendo este mester no que tivo tempo de deixar algunhas mostras dun ver

mente García Barros; de quen me regalou as Aventuras de Alberte Quiñoí unha das veces que eu marchaba a Valencia, onde estÚdaba, non fora que me esquecera o galegó. Para isto ocupaba-se regularmenti, como outros amigos, de por unhas letras para que eu fose sabendo do que pasaba na Terra, e talnén da- sua vida universitaria na mítica C9mpostela. Tivo. unha estreita relacipn ·eón David Ovicijo, filio do seti tan ademirado García·Barros e haxt< tamén ausente. Coñeceu a Martínez Oe:a, a Neira Vitas, a Ferreirós, do grupo Mi',lladoiro.- Buscaba o contacto con

pra invocar a vida.

Non quero provocar.

Non quero que os paxariños vexan.o seu canto acatado polos bruídos das pistolas · e as balas asubiando, fe rindo o aire, e no corazón dos homes abrindo regos pra sementar a destrucción.

aquelas persoas que marcaban daquela o ritmo da recuperación da cultura galega. Era algo que o animaba a continuar o seu labor.

Nunha _ocasión recopiiou unhas cantas poesías que distribuiu en-· tre algúns coñecidos. A razón non era presunción, nen penso que D considerase unha obra rematada, senón que repondia á necesidade que tiña de recebir unha res'posta crítica, e polo que a min me toca dicer prometiá en correspondencia co pouco tem-

mo compartido con outros ami~ gos: Xan Herrera e Luis Torres, naceu un grupo de canción ga}iga co que tentamos facer a nosa própia aportación: Penadona. O grupo era unha proposta de .rebeldía, de facer a cultura dende abaixo, sen axudas de nengúnha institución. Actuamos en 1981 en Silleda, levad0s pola agrupación é'u ltural Orballo, en· duas ocasións na Estrada, en Lalín e nun festival organizádo pola Asociación CÜltiíral Afonso Eans de Negreira, dirixida entón por outrp amigo: Amanció Liñanps. As pretensións non eran senón aportar algo persoal ao panorama musical galego;.fixemos cancións con poemas de Cabanillas, Cel~Q E. Fe_rreirp,. García Lorca, Amado Carballo, Maria Mariño, e tamén-con algún poema do Xose;ne. Dei¡graciadamente só quedan recordos da primeira actuación en Silleda: unha fotografia, tres minutos de video e unha gravación, na que ademáis da música conservan-se algunhas expricaciórn; do proprio Xoseme. Unha das cancións fixo-se .co Madrigal de Compos~ _tela, de Garcia Lorca, a queri . Xoseme adicou un poema que publicou en 1982 a ~revista Dore na de poesía galega. No ano seguinte a mesma revista publicou como h.omenaxe outras tres poesías suas. Unha máis apaieceu en 1984 no no- O-de Matacán, revista 'de literatura e opinión da Asociación Cultural A Estrada, e finalmente 22 dos seus püerrias foron lidos no recente acto de homenaxe do 24 de maio, no seu 15 cabodano; que significou a _ maiores do seu reéordo a recuperación da estreita unión dun grupo de amigos ao -que: pertencia aquel poeta.

•

/19

·

COLABORACI Ns....

MAIS SOBOR DO INSTITUTO . DA ESTRADA -

Por MARIO BLANCO FUENTES

e

o bó desexo de axudar ó amigo Carlos Gárrido a que a 'Historia ·do Ensino no Instituto da Estrada' qÚe comenzou a publicar no número dous de TABEIROS-TERRA, e pra que a tal Historia -que tamén é a pequerta hístoria da Estrada-· sexa o maís· verdadeira . posible, vou a enmendar erras e aclarar afirmacións : que se fan no publi·· cado. ' Hei de adiantar que, 6 que dí Garrido é po.rque o ten ouvido ou llo contaron, pois pola sua edade non pudo habelo ·vivido. Por contra eu fun aluno do Instítutci, dendes que abreu as suas portas hastra que o deixei, un ano antes de que él desaparecera.

Garrido comenza decindo; "Hai 60 anos que se. pechaba ó "Colegio Subvencionado de Segunda Enseñanza". O que se pechou foi a casa ou edificio en que funcionara o Iñstituto Nacional de Grupo de alumnos do Instituto nunha viaxe a NoiB. Segunda Enseñanza da Estrada, peche que fixo ó Axuntamento, o se facer cargó das cousas que había dentro do edificio. Logo •.a (iocumentación foi levada ó Instituto cie Pontevedra e o mobiliario quedou alí hastra moitos anos despois, que esa é outra historiá. A Institución o Instituto, xa desaparecera no ano 1938 . como outra consecuencia do levantamen'tü níilitar, dous anos antes no 1936, en xullo.• e a guerra fraticida que tal levantamento provocou en España.

O segundo Ministro de Instrución públlcá da República -así se chamaba daquela~ Don Marcelino Domingo que sucedeu a don Femando de los Ríos e non Bamés (don Domingo Barnés foi un famoso especialista en Pedagoxía, e Director Xeral do Ministerio) segundo os desexos do Goberno en materia de Grupo de alumnos que fixeron uriha escursi~n ó Castro de Riveia, co profesor Antoni? Fraguas Educación, créou moitos Institutos, que, de princípio se chamaban Colegios .Subvencionados de Segunda Enseñanza, tes da Estrada estaban diseminados en tenla, da Somoza~ na rúa de Serafin Padonde. tiñan que axudat os Axuntamen-- 50 parroquias e que no nÓcleo urbano zo oµ Bedelle, onde acababa de se pe- _ tos con prestacións, entre elas unha da5 11on se chegaba daquela ós 3.500 e que char a ebanistería ou fábrica de mobles, rnáis importantes, o facilitar os locais, non habería os alunos necesarios para "La Vanguardia", que en sociedade con cel).tros que, según medrase o alunnado soster 6 Centro. Ahí sí que Tafall puxo don José Durán Bergueiro, difunto mariou matrícula, irían pasando a un grau toda a súaforza pra que non se suprimi- do de María Martínez, funcionara alí alsuperior. _ _ se o noso Colexio, índa nonnato. E ahí gúns meses. Neste mesmo edificio, que En principio estas creacións faríanse si que foi protagonista todo o pobo da sigueu arrendado polo aJ_mntamento como regla xeral naquelas entidades de Estrada pra que se matriculasen de in- moitos anos - mais de cincuenta- estuvo poboación igual ou sµperior ós 30.000 greso todolos ·rapaces e rapazas de dez o Instituto, logo o Colexio "Inmaculada habitantes e noutros pobos que, palas anos cumplidos,.ó que axudaron os mes- Concepción", logo o Colexio Libre suas especiales circunstancias os necesi- tres, tanto do pobo ·Urbán como os" das Adoptado, logo outra vez, por moi poutasen. O censo de poboación da Estrada aldeas. Dáhí que, pra o primeiro curso co tempo, o recuperado Instituto Naciono ano 1933 debía pasar polos 'habitan- • 1933-34 se -matricularon mais decento nal de 2ª Enseñanza hastra que pasou o tes precisos. Velahí polo que a Estrada vinte álunos polo que houbo que dividi- novo edificio, acabado de facér~ logo a tivo a seu Colegio Subvencionado de los nos lembrados Grupo Al Grupo B. Biblioteca pública municipal, e inda sirSegunda Enseñanza. Esta foi a sinxela que ~asi que todos pasaron o segundo veu pra aloxar todas as oficinas do razón de que o municipio de La Estr.ada · Curso entrando para o pirmeiro, outros Axuntamento no tempo que duraron as fos.e un dos escollidos. perlo de cen polo que no Curso 34-35 obras de ampliación e reforma do Pazo Non sei de onde sacou o amigo Ga- ia tiña o noso Colexio unha boa matrí- municipal, e. inda logo sirveu pra ·outros rrido esa tremebunda 9-esforia da luita cula. Tampouco é certo o que se dí que menesteres do seu arrendador, que se librou pra que se abríse tal Cen- daquela "o censo escolar polo ·que á 2ª Como xa se díxo o Instituto funcio~ tro na nosa ·vfia, coa intervención de Enseñanza se retire era superior o un nou no Curso de ínicio de 1933-34 coesos señores dos:<:ales, o único que in- centenar". Así como no pirmeiro secoColegio Subvencion~o de 2ª Enséterveu, pouco tempo despois, dunha ma- menzou con mais de 120 alunos antre ñanza. No de 1934-35 xa foi Instituto neira resolutoria, foi Bibiano Fernán- todos os cursos superiores non chegaban Elemental de '2" Enseñanza; e, ao fin; no Curso' i 935-36 xa funcionou como Insdez-Osori9 Tafall~ o famoso político a vinte. p9ntevedrés e Dírectordo Inst~tutb desta O axuntamento, .cu_mprindo coa obri- tituto Nacional de 2ª Enseñanza de La cidade, cando os "centritas" de Madrid, gá de facilitar os locais puxo a disposi- Estrada, según Orde ministerial.. de Insque medían as poboacións, todas de Es- ción do Ministerio de Instrucción Públi- trucdón públicl! de 16 de octubre de paña pola formación destas na meseta, ca as casas arrendadas ó seu dono o 1935, publicada na Gaceta de Madrid de se decataron de que os 30.000 habitan- rnestre de Obras José Sanmartín Cons- 19 de octubre do mismo ano, categoría

máxima, que se logrou despois de que no vrau dese ano estivera na Estrada o Sr. Ministro de Instrucción o médico salmantino Sr. Villalobos, quy veu aquí acompañado, entre outros, polo conoci~ do abogado de Pontevedra don Isidoro Millán Mariño que tiña aquí moi bós amigos; O Claustro de profesores formouse co Director don Aritonio Lino; Segredado e profesor de Geografía e Historia don Antonio Fraguas; de Cenefas don Leopoldo Mosquera Caramelo; de Lingua e Literatura dona Mercedes Costa Ramos; de.Matemáticas don Arturo Ro-. driguez-Suarez, mais conocido por ViHafranca e d_e Dibuxo, o único que non era galego pois era valenciano, don Enrique Villar.

Na .oficina como adeministrativo, o funcionario mm:iicipal don José Camino Chao e como bedeles-porteiros don Francis.co Coto Blanco e don José Vareta Zas. Non lembro ben a data en que comenzaron as clases; Poída que sexa o lO de deéembro, como. di Garrido, inda que .coido que debeu de ser antes. O que sí é certo e que os exames de ingreso foron despois da .convocatoria extraordinaria .de setembro' de tódolos Institutos, pois tenme contado don Pio Cabanillas que él se examinara de ingreso no 'Instituto de Estrada' por non podelo facer no de Pontevedra de setembro ·por non ter nese mes os dez anos cumplidos e por eso, ó cumplilos, aporveitou a convocatoria do da Estrada.

Coido que despois do examen de .ingreso deberon comenzar axiña as clases pois o personal de. pn;>fesores e auxiliares xa estaba completo así como o edificiO. Finado o Curso 1935-36 comenzou a nosa guerra civil e a nova situación polí" tica da nación e, con aqueta, ó calvario de un dos profesores maís queridos do Instituto. E con ésta, no Crirso 1936-37 a-morte do nosd querido Instituto que tanto bén fixo na Comarca e a sua bisbarra e o que, persoalmente, lle ternos tanto e tanto, que agradecer.

mo

OURSOS DE:

-Informática Mecanografía

Centro de Orientación de Estudios Comerciais C/ Sari Paio. 21 -Tfno e_Fax:986 57 20 25 - A ESTRADA

-Capacitación Transportistas

Profesores do Instituto, en Oseira, nurtha excursión de alumnos

-Idiomas -Formación Ocupaclonal -Formación Empresarial C/ W. Calvo Garra, ~entlo. TI[ e Fax; 986 78 39 88 - LALÍN

~

20 /

-·

·

COLABOR.,CIONs.... .

A Literatura na Retagarda Por Jorge ARMESTO RODRÍGUÉZ Foto: Gravado de W. Blake

París, 1456. Un clérigo habitual alborota- · dor das rúas, mullereiro, frecuentador de tabernas e burdeis e poeta,_ingresa unfla vez máis en prisión despois de apuñalar a outro compañeiro de vocación cristiá riunha pelexa en plena rúa. É posto en liberdade tras demostrarse a lexítima defensa.

Meses despois volve de novo ós muros do • cáicere delatado por ·un compañeiro en salvaxe e_staoo. de embriaguez como_cerebro nun roubo de 1500 escudos. A súa _terceira visita ás reixas nese mesmo ano parece definitiva: conde11ado á forca. · É cando Frangois Villon escribe o seu Testamento, unha obra .fabulosa, xermo-lo d.a poesía moderna e hoxe é incluso rnusicada por cantautores coiño George Brassens.

Nela danse cita os -cantos e os rezos á Virxe,a nosa señosa, as citas ó reí David, ~ Xesús, á Sta. Trinidade, a Job, ós Borbóns, e, como non, a Margot "A Gorda' m1ha furcia experta en aerofaxia anal. ~ondres, 1757. No ano en que. Emé!nuel Swedemborg, frecuente visitante de ceo e inferno que charlaba a miúdo con anxos e serafíns e yisi'oriario (Kant conta como describe instante a instante un incendio en Estocolmo dende ¡Gothenborg !) fixa como ·o do acontecer do novo reino de Deus sobre a_teira, nace William Blake.

Gravador, poeta e pintor, Blake revélase contra a concepción mecanicista e matemática do mundo, ·contra a separación dos instintos esenciais e a súa· castráción pola: razón. Non atopando nas relixións máis que instrumentos para a petrificación das forzas vitais e do eterno devir da creación en imnutables e ríxidas normas moiais, inventa unha nova cosmogonía: Os Catro Zoas, ou o que é o mesmo .as catro forzas da vida_en eterno conflicto nas que Urizen, é o xenio da razón, un vello vindicativo, que· simboliza as cadeas, a ciencia, as prohibicións morais e relixiosas, a balanza -0u o razoamento ,abstracto, eternamente enfrontado a Los, o destructor dos sistemas de moral, símbolo da imaxina- . ción, a inspiración e o espírito poético.

Blake escribirá frases xeniais que constitúen o xermeo-lo de toda a filosofía irraciona:lista, "O carniño do ·exceso leva ó pazo da sabiduría", ou "Non hai virtude posible que non rompa os dez mandarnentos. Xesús era todo virtude e obraba por i mpulsos, non por regras". Creador dunha obra poética e pictórica persoalísimá,. a súa obra é impresCincible para entender máis adiante a Shelley, Byron, Coleridge, Wordsworth e sobre todo o irracionalismo amoral de Herman Hesse.

París, 1910. Coñecedor dende os catorce anos de oi-fanatos, correccionais e cárceres,· profesando unha fe inquebrantable no mundo do vicio, apoloxeta do mal, ladrón, desertor, Jean Genet comeza ¿6s ·40 anos unha «!as obras máis inclasificables da literatura. En gran parte de carácter confesional e autobiográfico, os cantos á beleza do amor homosexual carcerario, á traíción,ó roubo, supoñen imha ética de salvación do mal ·polo propio mal. A espiritualidade e sensibilidade ·e xquisita.dos asasinos. A elevación es.t ética de amores en rincóns de patios de prisións ou en servicios públicos repletos de detritus, supón ·unha vía diferente cara á santidade. A .tenrura no_crime, a ascensión á pureza polo mal. Sartre, que fará unha lectura case visio_naria, falará logo de San Jean Genet.

194 7, Francia. O Premio de ensaio máis pr-estixioso do país vai ser. fallado. O X1:1rado atopa un grave problema. Existe unha obra indefinible. O seu autór, un honie que e8tivo nove· anos recluído nun psi" quiátrico _"por erro", segundo as súas verbas·, ·e que con ta heroic_amente como devolveu a: Irlanda da man de André Breton (aíndá que este négao) o mítico báculo

de S. Patricio. Díficilmente a obra pode ser considerada como ensaio. Trátase 6 sumo dun poema-ensaio, :Un texto salvaxe e sen regras, que, sen emb.afgo entra afiado como.un bisturí e disecciona toda a alma .de Vincent Van-Gogh, poñendo de paso ó descuberto a escura trama, a conspiración do sistema para ·acabar con aqueles· "con facultades de adiviñación que lles molestaban". O Xurado debe decidir. Se non é un ensaio formalmente debe ser descalificada, Se se considera un ensaio, merece gañar. Á fin, un ano antes da súa inorte, Artaud recibe un espaldarazo_de prestixio á ·súa obra: e esa bomba atómica, e-se cocktail incendiario que é o "Van Gogh o suicidado pola sociedade vence no Preníi.o. Antes, Antonin Artaud revolucionara toda a idea do teatro do século con "O Te~ atro e o seu doble" onde expón a teoría do teatro da crueldade, do teatro como instrumento non para a imitación, senón .para a corporal , como non consultaría' & unha ningunha vontade, nin cultura, nin traditransfiguración, para o replantexamento de ventá sobre a paisaxe que hai tras dela-. ción de ruptura, siquera formal. E mesmo tódolos aspectos do mundo obxectivo e do Miro ó traves-del, non con el". máis. que factible que esta situación non mundo internó: "O.Teatro debe ser como a ¿ Trátase entón dun esforzo baldío, dun estea máis que comezando e que sigamos péste: unha azouta vingativa,. unha epide" traballo inútil? Semella que en case tódo- v"ndo no futuro aínda máis ridícµlos inmia redentora" •. "a súa acción, como a da los. casos esa loita descarnada non trouxo ·tentos d,e sa~ralización de mediocridades; peste é beneficiosa, p0is.o impulsar ós ho- máis .que consecuenc:ias.. dramáticas nas de palmetadas na espÍll.da;de disfrazar comes a que se vexan tal como son fai cae-la biogi-afías de todos eles. Alucinados, súi- mo creación o que non son máis que escamáscara, descobre a mentira, á debilidade, cidas ou . exiliados prématuramente do vacións nas ruínas da paleocultura á bús' a baixeza, a hipocrisía do mundo". O teatro mundo como· o caso do Rimbaud. Sen em- queda: de novos mitos e deuses, oa bargo, á pelexa continua ¡cantos camiños construcción artificiosa dun pasado en vez como exorcismo. . ¿E cantos máis? ¿Que impulsa a un ne- se abriron! ¡cántas concepcións que ata · de dedica-los esforzos en t(!ntar imaxinar no de 2Lanos aqueixado de tisis a escribir entón gobernaban o mundo inmaculadas e un futuro. Sen embargo, a batalla non está "Os cantos de Maldoror" ,. a obra no que o respectadas semellan agora como vellos tí- perdida. Non se deixa de librar. As contraMal chega 6 seu máximo esplendor Poéti- ranos aferrados ó trono! A literatura ex - diccións non se .superan senón que se co, estético e de elevación mística· de toda pandiuse, nunha explosión de novas posi- agravan, o cartesianismo .como metodoloa literatura mundial cun heroe que asasina bilidades creativas, a conciencia descubre xía de existencia demostra estar nun calesen rasgo ningún de piedade a· calquera que hai vastos territorios virxes aínda por xo sen saída, impoter1ite para explica-lo clase de vida, que o insulta, enfrentándose explorar; os tabúes foron socavados aínda mundo, e. conservando só a súa misión de a Deus, que cabalga só na. escuridade da que non derribados C'.§i, ¡que pasa! Son xendanne do pensamento. A vangarda élo noite? ¿Que impulsa a outio vidente a Ge- Pederasta" , comezaba André Gide os seus iriacionalismo, retirados os escritores e os rard. de Nerval a aforcarse no calello da Journals), e o dogma raciona:lista púxose ideólogos á sublime actividade da áutoavella lanterna despois de deixar a seguinte en cuestión como única forma de explica- dulación quedi;t en_mans de btuxos, estafanota "Hoxe chegarei tarde, porque a noüe ción do mundo. Pero a contracultura foi dores, estudiosos do. J?aranormal, videntes, será longa e fría".? ¿Como entende-lo es- neutralizada, a inensaxe difuminada, e os mediums e buscadores de OVNIS. Aínda forzo inhumano de Arthur Rimbaud, ·o selis creadores, como o Van Goch de Ar- así, a finais do século XX o fracaso da máis ambicioso no seu intento por facerse taud foron empuxados ó suicidio, aliena- concepción racional entrega a miles de vidente, por "reinventa:lo ámor'', por eva- dos, amputados, perseguidos por unha for- persoas enfastiadas a sectas e supers.iidirse? A Alfred Jarry, vivindo como Ubú za sombría do establishment, atacados por cións que conseguen unha explic¡¡_ción o resto dos seus miserables días, a Nietzs- unha sorte de feitizo maléfico, polos sec- máis comprensible que a quedó o indivi. dualismo exacerbado, a rixidez moral a che, a Jean Lorrain e o seu decadente ma- tores acomOdados da sociedade. leficio·, a M. G. Lewis e o seu satánico E ¿qué ·sería da literatura sen .eles? maquinización e o racionalismo autoritamonxe, a Huysmans e os seus heroes, si- ¿Existe ünha literatura á marxe da grande rio. A literatura está aquí fóra desa guerra, . nistros ou enfastiados ata a súa conversión tradición Underground? Desgraciadamen- entregada a quen sabe qué exercicios de ó cristianismo, a Crevel suicidado pola re- te, tamén semella que si. Hai literaturas autocomplacencia, alonxada da gran volución subrealista, a Hesse e a súa mar- nqs que os grandes prohomes. son señori- tradición creadora occidental, enfrascada ca de Caín, a Panero, borracho crónico e tos provincianos que pasan_as tardes no na defensa de tradicións agraristas, con con media ducia de suicidios fallidos cho- casino, mestres que fan da escritura o seu vocación .de inmutabilidade nos temas e rando pola perda da infancia: segundo traballo, todos eles con irrepro- nas formas. Alonxada covardemente do Semella que existe na literatura occi- chables biografías, dignas de ser incluídas verdadeiro campo de batalla, traicioando o dental unha corrente, un iío- subterráneo, nunha desas Vidas de Santos. ¿Calé o re- seu compromiso, contraído dende as pinunha conspiración ó longo dos séculos, sultado? Unha literatura plana, sen contac- turas rupestres das cavernas, coa investigapara enfrontarse ó raciona:lismo como es- to co espírito, apegada á terra, ás ambi- ción e expansión da conciencia, convertida tructura de pensamento. É imposible en- cións persoais e políticas dos "literatos", só nunha nova clase de domiñio, defensotender a Rimbaud ("O poeta faise vidente -de temáticas rura:listas e.natura:listas, anco- ra das súas prerrogativas e privilexios, que por un longo, inmenso e razoado desarran- rada no pasa~o, de oostas ás grandes cues- ataca meramente con .toda clase de censuxo de tódolos sentidos"} sen ter seguido tións da vida e do cosmos, ·chauvinista, re- ras miserables calquera intento de moveantes o camiño do exceso de Blake. Tam- petitivo, autoplaxiante, pendente de xeito ren. ese entramado de tradición, historia pouco sen Baudelaire. O mesmo HenryJfl- enfermizo das mesmas temáticas que a n;creada~ formas sentimentaloides e cboller di que lle debe a súa obra a Rimbaud, constrúen e definen, imposibilitada para q ronas, e temáticas agrarias que lles·permi· . igual que Becket e Ionescu a Artaud. Os avance, petrificada na conciencia dos es- ten gobern,ar conciencias. surrealistas atoparon un novo mundo nos critores e do público. Unha liter.a tura de O problema é -se se trata dunha situamalvados cantos do Conde de Lauttea- técnicos e non_ de artistas, d,e políticos e ción pasaxeira ou_dunha flxación definitimont, ·unha nova linguaxe para a adquisi- non .de ideólogos, automitificadora, eleva- va. da nosa cultura en certos arquetipos póción da conciencia pura da realidade. E to- da ós Olimpos das letras non polos lecto- los séculos dos séculos. dos, todos en xeral, erguéronse nunha loita res, senón polos propios literatos que exerSeriamos un caso único na historia da desigual, perdida de antemán contra as es- cen tamén de críticos, non transgresora e "humanidade. tructuras · mentais que atenazan o pensa- pudicamente respectuosa coas- cadeas e Sexamos optimistas, a descrición paimento occidental, contra unha moral re- cos griletes, preocupada só do pan de hoxe saxística, a sensiblería e o ruralismo non . presiva, CQ!ltra unha idea da creación e dos garavanzos de mañá. pOden te-lo peso cultural suficiente para poética sesgada e separada d.a vida, contra · ¿E a guerra? ¿Está perdida? É posible aspirar a _figurar con letras de ouro na creµnha explicación mecanicista dos fenóme- que durante anos 'sigamos escarvando un- ación cultural de riingún país, por primitinos naturais, contra unha separación ex- ha e outra vez en vacuos xogos florais nas vo que sexa nas súas creaóóns.

Sen·dúbida son malos séculos, séculos cluínte dos instintos humanos,·contra unha temáticas prées_tablecidas polo que se suvisión fisioloxista e cienticista do universo pón o noso acerbo cultural. É .mesmo pro- perdidos, inútiles. que perlectamerífo exemplificaba Allep. bable que os literatos sigan a ~r unha claAgora ben, sexamos optirrústas: outros . Ginsperg: "Eu. non consulto o meu ollo se acomodada e acomodaticia-, sen virán que malos nos farán .

..

'aiairelrós ~erra, febreiro_de 1998

/21

A

l~ polo mes de maio de 1990 un grupo de persoa,s concienciadas da necesidade cie' crear espectativas e actividades distintas 6 futbol para a xuventude de A Es--. trada, decide fundar un clube que practicará como principal modalidade deportiva a de baloncesto e como actividades complementarias as- de fubito, motor e balonmano.

XOSÉ - lLAJUÑO

EDM baloncesto, ou como os soños tamén ·posibles D_ O S ., .

·-

'. u .. ma·, .-•)-Af r

'

'

·- ,. - ·

• •..F

...

·et·;. t ·S"{' ,. .

,

.

·~

•

t

. , ,,

O EDM DE BALONCESTO CHEGOU A SEGUNDA NACIONAL LOGO DUNHA EXCELENTE CAMPAÑA. PERO, ADEMAIS, COIDA ESPECIALMENTE AS CATEGORIAS INFERIORES

e, representando ó Concello, Coto Ferreiro. O día 13 de agosto de 1996, en Asemblea Xeral e por renuncia dos antes mentados, foi elexido presidente Alfonso Sanmartín continuando nos dis" tintos postos o mesmo equipo-anterior.

E, como non, é obrigadofacer referencia expresa ós rapaces, os v,erdadeiros protagonistas desta historia. Desde os pioneiros ata os que, pouco a pouco e dende a base, se foron integrando no grupo: Nacho, Fran Camba, Ramiro, Miji; José, Javi, David, Bilba, Alberto, Andrés, Rubén, Alfonso, Toño, Chois, Rivas, Juan, Luis ... ~ e tódolos xuvenís, cadetes e nenos/as das escotas. Mención aparte merecen dous xogadores que aínda que non son da Estrada colaboraron decisivamente neste proxecto e que axudaron co seu saber e o seu exempl o a consolida-lo Clube: Fran Sánchez e Chete.

Polo que respecta ós adestradores, recorda-lo . traballo feito por Juan Castedo, Javier, Sanmartín, Marcos, Manotón, Fran e Moncho Fetnández. Eles foron os alicerces desta obra.

No apartado económko dkir que o presuposto do Clube para a tempada 97-98 é de 6.500.000 ptas. Aínda que o Concello contribúe dunha forma notable coas súas axudas, os socios .que abonan 2.000 ptas. anuais e o patrócinio de casas comerciais; Lenon a tempadá pasada e Hierros Diego na presente e nalgunhas ante·riores, calquera pode darse conta que hai que facer moitos · números e traballar duro para poder acacfalo. Por iso.é preciso realizar publicamente un chamamento ós pais para que colaboren e

nómica pero, sobre tocio. o ascenso a segunda división nacional, a tempada pasada.deben motivar e axudar para que esta idea espois de múltiples reu- calle aínda máis na nosa imvennións cos representantes tude. ' E isto, que fai referencia ó do Concello decídese nomear ó Clube Escola Deporti- equipo senior, non pode nin debe va Municipal (E.D.M.). A r¡,u;ón ser óbice para recoñece-lo enóré moi simple: unhas normas me traballo que se está a facer aprobadas polo Concello gravan desde a base. A política do cunha- determinada cantidade a, E.D.M. foi sempre a de crear esutilización do pavillÓn de depor- cota. Velaí están -os preminis tes, peto se as actividades as or- masculino, feminino e mixto, .os ganiza o propio Concello son equipos de cadetes masculino e gratuitas. Así nace o que hoxe femínino, os xuvenís masculino e coñecemos como E.D.M. que, en feminino, os sub 22 e por último outubro dese ano, elixe a súa pri- o equipo senior. Todo este traba- meira. xunta directiva presidida ·llo teno hoxe ás costas mi equipo directivo presidido por Alfonso por José López Vilanño.

Con ínoita vontade, imaxina- Sanmartín.

Pero, volvendo ás orixes, hai ción' e traballo, covseguiuse participár, ·xa nesa tempada, mi_liga que suliñar as distintas etapas pode xuvenís e cadetes 'que organi- lás que pasou esta socíedade. zaba a·Federación Arousana. Un Desde a ·súa fundación no ano 90 grupo de rapaces, ós que dirixía e e durante dúas tempadas a xunta ensinaba de forma totalmente de- directiva estivo presidida por Josinteresada Juan Castedo, debuta sé L. Vilariño, formando parte en Marín. . · dela, entre outros, Francisco O resultado foi de escándalo, Camba, Santiago Chao, Ahmed pero ninguén se désanimou. 'Cqn- Moussa e Manuel Somoza, como ti n uo use traballando arreo e representante do Concello, creaqueles mesmos rapaces con al- ándose os equipos de cadetes, gúns outros conseguiron o ascen- xuvenís e senior e mercándose o so á Segunda División Nacional material do ximnasio depositado sete anos despois e ·algún deles; no· p¡ivillón. Na caso de José Vilariño, está xo- tempada 92-93 e 93-94, por dimic gando en Liga EBA. . sión do equipo diP~ró o obxectivo fundamental do RD.M. non son nin os ascen- rectivo anterior, sos nin formar xogadores de éli- ffxose cargo do te, aínda_ que se veñen benvidos E.D.M. ·o. C. Desexañ, senón máis ben a práctica portivo Estradendeportiva como 'complemento se, presidido por dunha educación integral, facili- Alfonso Vareta. á tadora de relacións equilibradas e parfir de. 1994 e constructivas totalmente necesa- ·- ata 1996 preside o Clube, outra vez, rias na sociedade actual. " Con esa teima creouse e con José L. Vilariño ela .continuase. Claro está que os axudado por Mi~ éxitos deportivos axudan moito guel · Couceiro, na consecución dos fins ·propos- ·Manotón, Ramiro tos, por isQ tamén deben qu,edar Neíra, Goyanes, reflectidos. Os ~scensos a segun~ Julio García, AlUN EQUIPO da autonómica a prímeira auto.: fonso Sarimartín

e

participen máis neste proxecto e estimulen, dando exemplo , ós seus fillos que teñen o xogo como a actividade motriz máis na- · tural sendo, por tanto, ideal para o seu desenvolvemerito e formación. E i~to que é aplicable ós máis novos serve tamén para os que xa non o son tanto. Como moi ben dicía un componen~e da plantilla do E.D.M. con motivo do ascenso a Segunda nacional "somos felices porque nos decatamos que as ilusións e os soños non son só un patrimonio dos máis cativos~· senón que de maiores tamén hai cousas que, lonxe dos cartos, proporcionan a máis absoluta ledicia e relaxación polo sentir do traballo ben feito".

Non podemos rematar, .porque é de ben nacidos ser agradecido, sen facer referencia a áquel grupo de persoas, verdadeiros adiantados e precursores do baloncesto na Estradá, que alá polo ano 1981 e ata 1985 fundaron o primeiro clube: Alfredo Pérez, Enrique Bangueses, Manolo Juárez e Ramón Sánchez; Os dous prime1ros, traballadores da banca, hoxe destinados noutros lugares de Galicia; Manolo Juárez (Manotón) ·que sigue traballando arreo, aínda hoxe, no E.D.M. e Ramón Sánchez que X.a non. está connosco físicamente ,pero que cadá día, desde o alén; nos sigue a cfar pulos na nosa andaina. A el o E.D.M. adícalle 'tódolos anos, no mes de xuño, unha xomada de baloncesto: O Mémorial Ramón Sánchez no que participán tódolos·equipos do _Clube así como ·as seléccións de veteranos de Galicia e Asturias. · A todos eles nunca poderemos estárlie-lo suficientemente agrádecidos.

FELTO PARA REPRESENTAR A ESTRADA

221

'IDn~eiró~

UNHA CORAL DE VELLA TRADICIÓN '

Compoñeñtes da Coral Pazo de Oca

Cumprindo o encargo feito pola redacción de '.'Tabeiros Terra", irnos facer unha semblanza da Agrupación Coral "Pazo de Oca".Cales foron as súas orixes, en que intre se atopa, e cales son os seus proxectos de futuro.

A presentación ó público na Semana Santa de 1990, e o primeiro concerto de música Ga-. lega dado no rriagnífico marco da capela do ''Pazo de Oca" no mesmo ano, mostraron ás xentes do pobo, e mesmo da bisba,rra, .que o asunto ía en serio.

Trafo éxito acadado nestas presentacións públicas, o grupo comenzou a medrar, pasando dos 20 compoñentes iniciais ata chegar ós 40 en algúns momentos da súa curta pero intensa historia.

Xentes vinculadas a Oca por razóns de familia ou amistade, persoas de párroquias veciñas (San Miguel, Riobó, Berres, Arnois, Loim11, Orazo, Ponte illla, etc.) engrosaron o grupo colaborando no seu mantemento e mellora día a dÍa.

Afeccionados de sitios mais afastados ( A Estrada, Cuntis, Santiago, Rois, Yedra, etc) agarimados pola calor humana do grupo e pola súa forma de ver e interpretar a música, fóronse sumando, chegahdo a pasar polo coro máis de 60 persoas nos oito anos de vida, cifra impresionante S€ consideramos que · estamos a falar dunha zona rural moi escasa en poboación.

A todas etas; ás que estan, ás que por distintas razóns se

DREPORTAXE

Coral PAZO de OCA A

tinais do ano 1989, e por iniciativa de ·persoas vinculadas á Asociación de Veciños "San Estehan" de Oca, un reducido grupo de amantes da música, ávidos de actividade cultural, inician os ensaios baixo a dirección de Anxo Abel. Se ben a idea primitiva era solemnizar os actos litúrxicos, en pouco tempo, e seguindo os criterios do directoF, evolucionouse cara un concepto máis amplo. de música .coral, traballando partituras de todo tipo, espeeialmente folclore Galego e polifonía sacra. viron na obriga: de deixalo, e os po necesitaba. que faltaron para sempre, o Desta época lembramos -con agradecémento máis fondo pola agarimo cantidade de mi~as (en · sua contribución o asentamento galego, castelan ou latín) interdo coro ata convertilo nunha pretadas en moitas parroquias · institución. os días de festa, que se ben e Nos anos 91 e 92 trabállase certo que solemnizaban os acarreo (técnica vocal, respira- . tos relixiosos, non é menos que ción, impostación, dinámica - contribuían grandemente ó corporal, relaxación, nocións asentamento económico da code solfeo, aprendizaxe de parti- ral, perrnitindo, xunto co esforturas) para formar un repertorio zo individual dos compoñentes, base, e mentres tanto, as pri- facer frente a gastos tan impormeiras actuacións necesarias tantes como os de vestiario. para ir facendose un nome no Pero persistindo no traballo, mundiño coral e para ·acadar o chega a recompensa. No aspecc respaldo económico que o gru- to artístico, multiplícase a de-

murn, febreiro de 1998_

manda de actuacións ó tempo Con Música Propia" como seque aumenta a importancia das mifinalista do "11 CERTAMEN institucións que queren contar GALEGO DE CORAIS". Recicoa presencia da Agrupación be do CIT e do Concello, xunto .Corál "Pazo de Oca" nos seus o Conselleiro da Presidencía actos. No senso económico, a (Dositeo Rodríguez) o SALcolaboración coa Xunta de Qa~ MON DE OURO como recoñelicia, convenios coa Exma. Di..:· cemento ó seu labór: a prql <;la potación, e pequenas subven- cultura. cións por parte do Concello En Outubro, realii:a unha xi·permiten afrontar metas máis ra por terras de Aragón ~ 'Ü ambiciosas. · Principado de Andona, interEn catedrais, colexiatas, pretando unha misa solemne na mosteiros, igrexas, auditorios e Basílica do Pilar de Zaragoza e casas de cultura de vilas e cída- participa no "11 FESTIVAL DE des interpretan o seu repertorio, CORAIS DE ANDORRA' onde ade~uado en cada caso ás ciracada o TERCEIRO PREMIO. constancias esixidas pola orgaNa Semana Santa de 1997 nizacióri, así, teñen estado , desenvolve unha grande activiaparte de outras moitas entida- dade xa que recupera os resdes menores de pc.>boación, en ponsorios do P. Miguelez do arA Coruña, Santiago, Ourense·, quivo do mosteiro de Poio .Yigo, Santa Uxia de Riveira, interprétandoos na 'VIII SEPadrón, A Pobra; Noia, Muros, MANA DE MUSICA RELIOutes, Mugardos, Mondoñedo, XIOSA" na cidade de A CoruValadouro, Vilagarcia, Bueu, ña e no mosteiro da Merced en Nogueíra de Ramuin, A Estra~. --Conx:o, . da, Cuntis; Silleda, Vila dé Invitada pola .Cofradia: do Cm.ces, Boqueixón, Yedra, etc. Rosario canta en Santo Dornigo dentro da nosa Comunidade e de Bonavál e na Catedral de en PoÍa de Siero, Covadonga, Santiago, contribuindo a solemZaragoza e Andorra, no exte- , nizar a procesión do Santo Enrior. terro. En Abril <leste ano partiA partir de 1993 foi selec- cipa nos actos organizad.os en cionada pola Dirección Xeral A Estrada co gallo da presenta- . de Promoción do Camiño de ción do libro " Manuel RaiSantiago para participar en to- mondez Portela na lembranza" dalas edicións dos "Festivais de Atendendo á solicitude da Panxoliñas " e "Encontros co- escola de música de Vila de rais no Camiño".

Cruces, participa na estrea do En Xuño de 1994, invitada himno <leste concello xunto ó pola Sociedad Siero Musical de orfeon loGal e unha banda de Pola de Siero, realiza unha xira oitenta músicos, ante apresenpola comunidade Asturiana ciado Presidente da Xunta de participando no "11 Memorial Galicia D. Manuel Fraga. PaAngel Embil". Actúa en distin~ trocinada pülo IGAEM"(Institutos puntos dos que cabe desta- to Galego das Artes· Escénicas car a basílica de Covadonga e e Musicais) actúa en Silleda no comparte programa coa escolª- transcurso de TURISPORT. nía desta igrexa e co Orfeón A Fundación Xose Neira "Principe de Asturias".

Vilas require a súa contribuEn Novembro do 1994 presta a .oión, e sempre atentos a espasua colaboura para gravar un llar a cultura musical, drui UQ. disco compacto xunto coa ban- concerto na igrexa de Gres-Vila da de música Municipal de A de Cruces no mes de Nadal.

Estrada, dando un concerto Durante todos estes ános. conxunto con esta entidade o prestou especial atención ás redia de Santa Cecilia con motivo ladóns con bu tras corais de da presentación do citado <lis- dentro e fóra de Galicia, tendo co: feito intercambios cun grandísi~o ano 1995 ·é seleccionada mo ñúineto delas, organiZando para participar no "I Certamen e participaµdo en festivais de Galego de Corais" organizado polifonía, de foclore do mundo, . pola Xunta de Galicia e a TVG. de folclore Galego e de música · Neste concurso, no que paii:ici- ~acra alí onde foi reclamada a pan 25 cor.ais previamente se- súa presencia. Dende os seus leccionadas de toda Galicia, inicios e membro activo da Feacada unha MENCION ESPE- deración Coral Galega.

CIAL DO XURADO. A partir Para o futuro hai unha serie <leste ano, elaborados os estatu- de obxectivos a acadar. O ¡)ritos pertinentes e lograda a meiro e principal .é manter o aprobación oficial, é unha aso- CO!O cun nivel similar de activiciación cultural xuridicamente dade, tentando a mellora conti· · nua dos aspectos técnico e muindependiente.

En 1996 é finalista no certa- si.cal. Despois, andamos á · me de comgosición e interpre- procura de metas mais concretación " Anselmo Iglesias" na ta~. como son a gravacion dun cidade de Ourense. Tamen par- disco compacto de cara á celeticipa no programa da TVG " bración do X aniversario.

UBROS...

Axenda

por VALENT'IN GARCÍA

emm

do este o primeiro ano que se · publica.

Magag _1° premio: Magog De María Gándara, en Edicións Xerais de Galicia "Narra~-----~ tiva", novela histórica am-, bientada na Galicia de principios do século XII, está resultando ser xa a novela revelación final de ano Xa están editadas as novelas de Xerais, con amplo éxito de · premiadas na IX Edición do vendas.

Premio García Barros do ano Accésit. - As aventuras de 1997. Foi de destacar nesta edi- Chicho Antela l)e Antón Riveiro Coello, ción o interese mostrado polas editorais galegas nas novelas atoparémolo na Editorial Espielixidas polo xurado para pri- . ral Maior "Narrativa".· Unha meiro prermio e o accésit, sen- moderna novela de aventuras

na Cuba contemporánea duo mozo galego que busca a histo- · ria do seu tío emigrado na primeira metade <le século. Cunha acción moi dinámica, interesante e entretida.

a

sOLUCIÓ S ó nºl ENCRUCILLADO: HORIZONTAIS: 1.- t..:- Cabada.

P. As. 2.- Oc. lp: Nos. 3:-Compostelán. 4.-l. Iscar. Ac.· P: 5..-Don. Erit. Ice. 6.- Orais, Anten. 7.·Gr: Es. Traba. 8.- Sa, C.U:E. lei. 9. L Erbollac. T. 10;- Prior_ Ab. .Aj. 11.- E. Cal. A. Oer. 12,•Túa. Alcalde.

VERTICAIS: 1.-Gocidó. Si. Et. 2.-Acó: Oiga. P. U. 3.-lf Minar.

Erca. 4.'..oA. Ps. l. Cría. ?--~ióc_ese: Bola./.- Apsar. -Suor. L. 7 .. Tn. L. Ac. 8.- Ne~ Ta!el~. A. 9.-Pola. flrr.

Abol. 10.- Sac1taic. Ed. 1 f.- A. N. Cebe. Are. 12.-Se. Penalti.

N o

derradeiro mes de 1997, a DeputaCión Provincial de Ponteve-

dra, editou a obra "Un país llamado A Estrada'', de José Sanmartín Sobrino, historiador estradense nado no 1934, que xunto con "CaUes y Plazas de A Estrada" (inédito) e "A Estrada en el' Cámino de Santiago", conforman unha tri,Joxía de obras fundamentais no coñecemento da nosa vila, concello e comarca.

Este libro supón todo un abondoso compendió de coñecementos e labor de recollida dos máis diversos aspectos das nosas terras. . :Nel -están recollidos toponimia, relixiosidade, natureza, hábitat, historia, e actividade , humana cun criterio laborioso é ordenado, o que o fai un .referente indispensable á hora de saber máis das terras de Tabeirós Terra de Montes.

PASATEMPOS 1

2

3

4

S 6

7

8

9 1-0 U

2

5 6

SOPA DE LETRAS Toedo. Matalobos. Remesar. Ri:. :10 bela. Somoza. Arca. Rubín. Santeles. Tabéirós. Berres.

U

O xastre: Eu comencei o meu negocio só co meu · talento...

O cliente: Si, xa sei... Teño oído decir moitas veces que vostede empezou sin nada ...

Unha sección do Servicio Municipal de Normalización Lingüistica · do Concello da Estrada.

ElltO

Con ocal-0da

X

do X PRE~ MIODENOELA 'MA·

PREMIO

DE

U E L

NOlfELA·

GARcfA R RROS' .

O prazo de prc.·cntación

rt: -

mat8 o 30 dc-

abril de 1998

-oNElRO: Convontoria do U PREMIO .......---.~--. D : POESIA VFLI U.A DA~.MIO RES. O pram

DE

de presenta· üóil f miata o 16 dt" mano

roeslA

de 1998

*

IRO

Convocato- ......,....,..,..,..,......_......

:12

1

-.x

HORIZONTAIS: . ..

1.-1 º apelido do autor homem).xeado polo Concello da estrada no anif1998:Cen en números romanos. Virlude teologal 2.-Nóta musical (ó revés).

Xogo consistente en lanzar pezas redondas a. un moble con buratos (ó revés). Furia, violencia Artigo, feminino, singular. 3.-Muller que exerce l,lS mesmas funcións 'que o sacerdote. 4.- Interrogativo de 1ugar. Libre, sen ataduras (ó revés). SímbolO do Astato. Décimo novena letra. 5.-Asistente Técnico Sanitario. Parte dianteira dun barco. Animal salvaxe xa estinguido, parecido ó bisonte americano. 6.-Parroquia onde naceu o autor homenaxeado. Calzado <te madeira dunha soa peza e rematado en forma de punta (plural). 7. -(Interx.)

Emprégase para axota-los animais; Río galego.

Asociación de Comerciantes IndeJ?endentes da Praza de Abastos. 8.-Animal anfib10 da familia dos batracios. Décimo novena letra. Símbolo do Nitróxeno, Matrícula de Barcelona. Comida que se fai pola noite (revés). 9.-3ª persoa de sing. do presente de indicativo do ser. Dise das irmás xemelgas que nacen unidas (revés). Conxunción que expresa unión ou suma entre unidades lingüísticas <lo mesmo rango. 10.-2º apelido do autor homenaxeado. Emprégase para negá-lo que o interlocutor acaba de afirniar. Partícula comparativa. 11.-Décimo oitava letra. Impresión que a luz reflectida polos corpos produce no órgano da vista. Punto Cardinal. Doctrina relixiosa. 12.-Embrión das aves recuberto por unha casca. Relativo ou pertencente á calor (ó revés).

VERTICAIS: 1.- Ollada, vistazo. Segunda nota da escala musical. Partículas pequenas. 2.-Parte por onde secolle algo. Prezo fixado. Segúnda letra. Cinco en números romanos. 3.-Décimo novena letra.

Element-0 grego que s_ignifica 'mundo'. Rego que fai o arado. 4.-Punto cardinal. Nome de letra (revés). Carne do lombo c!o porco. 5.-Dispositivo intrailterino para evita-la fecundación (revés). Rezas (reyés). 6.- Estar acendido. Persoa de poucos anos (revés). Terceira letra. 7.-Baleiro, vacio. Abrev. de metro. Adverbio de afirmación. 8.-Pronome pers. tónico de 2ª pers (revés). Planta curcubitácea -Oe talos rastreiros e flores amarelas (revés). Matrícula de Madrid.. 9.- Animal novo que aínda mama.

Lingua provenzal. Letras de liar. 10.- Pequena in".ención qu_e xorde do e!lxeno (plural). Vocal repeuda. 11.-Simbolo do fluor. Contracción da prep. e co art. feminino a. Banda superior da rede. Centro de Iniciativas e Turismo da Estrada. 12.-Denota ánimo (interx.). De cor rosa (feminino)

ria do llI

PREMIO XORNA-

LISTICO MAN UEl..

EIMONDEZ POR, ELA. O prazo de pub icadón do· tcnbnllo r.:mata o 30 de abríl de 1998

..FEBREIRO ENTROIDO Días1 2:!.- KARAQKE do Entroido

23.- X Concurso de Disfraces 24.- Baile infantil Pasarrúa e conceno llanda de Música XENERAIS DO UUA

d~

· 28.- Enterro da Sardíiia. .. MARZO

<fo libro 'WaJl\'an>z I nsua• de Olim-

Preseni.cióo do

pi:Q. AR",8. Caldas.

Clau ura da '9bnt de teatro Contlños d.a ferra a catgo do gmpo de Te.atro Os T"uinautas. o Recreo Cbltor-.al.

CO'J\(fYELL'E!/(121.

'1YE C'ULTU!l(¿t

-

'E.specia{üfades en:

- 'Etiípanadas -Tartas

TARTA DA ESTRADA

-!.Rpscas

- Maáafenas LAGARTONS - Nacional 640.

Tfno: 986-573257

A ESTRADA

-

TARTA DE QUEIXO

.

,.

...

Ven a Galicia polo·Camiño de Santiago .

Ébelefá, paisaxe e historia~

Non a estjuece~s-.

AGali~i~ polo Ca~iño de. Santiago.

UNTA cof.JsELLERíA 'oE cui..ruRA E'COMUNtCACtóN so~tAL DE GALICIA <ffT>

---O

.

..

S.A. de Xestión do Plan Xacobeo