Tabeiros terra, nº 8, novembro 1999 optimizado

Recuperada a primeira edición de Contiños da Terra

xornm11rn 1999

Xornal CuHuml da Estrada

\º \'111

RADIO ESTRADA, A Fogaza, Galaxia e Francisco Fdez. del Riego, premios Sanmartiño 1999 A Fundación San Martiño, nunha xuntanza mantida no pazo da Nugalla, decidía este ano conceder os premios Sanmartiño 1999, a Radio Estrada e a Panadería A Fogaza no apartado de Tabeirós Terra de Montes. No apartado de Galicia enteira correspondía o galardón á editorial Galaxia, e no de Toda unha Vida , o recoñecemento <lestes premios señeiros na nosa comarca correspondíalle a Francisco Femández del Riego, presidente da Real Academia Galega.

Os premios serán entregados nun xantar a celebrar o día 27 de novembro, no Recreo Cultural Estradense.

Castelao, inédito Por primeira vez - gracias a esta foto doada pola familia Porto Gestoso- podemos apreciar a Castelao (ó centro de branco), coa familia da súa dona Virxinia, (sentada diante del), Alfredo Pérez Viondi (detrás), Manuel Rodríguez Seijo (segundo pola dereita) , Camilo Pereira (con gorra e anteollos), e a súa mu-

• OS CONTIÑOS da TERRA, o libro de Manuel García Barros, editado no ano 1931, e que parecía tristemente desparecido empezaron a aparecer logo de que

ller, Angelito Pereira (a carón da porta), Neira, Fidalgo ...

Con esta foto de portada ata o de agora inédita, queremos abrí-lo camiño para que neste ano da Memoria dun Pobo todos nos axuden a recuperar esas imaxes doutro tempo que reflicten a forma de ser dunha xente e a

un emigrante en Urug u a i trouxera para A Estrada un deses ex e m piares.

súa forma de vida (labor diario, festa, emigración. recordos ... ). TABEIRÓS TERRA , comprométese a gravalas e devolvelas ós seus donos no momento no departamento de cultura do Concello da Estrada.

Cada doante dunha ou varias fotografías será obsequiado cun libro.

• REPORTAXE sobre o sector do Moble estradense que a finais deste mes abrirá por primeira ve~ ata Brasil, onde participarán activamente nunha feira do sector. Ademais, percorrido pola Feira do Moble de Galicia.

• D. ANTON FRAGUAS mor ría en Santiago o día 5 de novembro a mañanciña.

Deixa un recordo espe cial na Estrada.

A Estrada dedicou o ano 1999 a MEMORIA DUN POBO, cunha collleita de vivencias e de realidades que difícilmente poden ter comparanza con outros pobos de Galicia nun prazo tan curto de tempo.

Neste espacio, non só as actividades culturais, senón tamén a recuperación de diversos aspectos da nosa memoria colectiva, foron punto de confluencia informativa e socilóxica.

Así, por exemplo, dende o Museo do Pobo Estradense Manuel Reimóndez Portela, e no seu anuario, aparecían unhas fotos inéditas da guerra cicil, feítas por un egrexio estradense, Mario Blanco. Ademais, recuperábanse fotos inéditas como esta que ilustra a portada do último número <leste ano de TABEIRóS TERRA.

UNTA DE GALICIA rc f );

CONSELLERIA DE XUSTIZA, INTERIOR E RELACIÓNS LABORAIS

21

W:aheirús W:errn, novembro 1999

POR CARLOS LOUREIRO No número anterior de TABEIRóS TERRA aportabamos fatos sobre José de Quintas, neste ademais, queremos achegarnos a di versos momentos da súa vida a través das testemuñas fotograficas, e tamén a través dalgungas das súas citas. "( ... )Nós vimos, dende hai moito tempo, ( quizais sexa unha teima) facendo un percorrido cotián polos peiraos.

Queremos ver pasar cara á cidade a esta xuventude _leda e inconsciente a ver se entre tantos millares que pasan vai un veciño, un amigo, un novo compañeiro de infortunio, que vén na procura de ouro, a comer o amargo pan da emigración" JOSE DE QUINTAS (1920)

"( ... )¡Cantos filias lembrarán aquí ds súas nais nestes tristes momentos! ¡E cantas nais chorarán alá aos seusfillos caídos e errantes polo mundo!" JOSÉ DE QUINTAS (1921) "( ...)¡A estes pensamos varrelos do poder nas vindeiras eleccións; para os de alá, se é que os votos non poden varrelos, recomendámoslles o emprego da patriótica soga ensebada, e que adornen con traidores as altas aciñeiras das nasas valgadas!".10SE DE QUINTAS (1923) "( ... ) O Presidente da Sociedade (*), D. Maximino Matalobos en pé pronunciou un cálido e vibrante discurso, non cantando, porque de todos son ben coñecidas as cualidades nin tampouco o labor patriótico que o ex-secretario Sr. Loureiro realizou e vén realizando, non soamente no seo da Sociedade senón que tamén no seo da colonia galega de Cuba, pero si pedindo a todos os estradenses e aos demais camaradas alí reunidos que colaborasen e secundasen a loita que a pro! do ensino público de Galicia vén realizando na nasa e no seo de todas as sociedades culturais aquel denodado paladín. (. .. ) Lago o Ldo. D. Secundino Baños, o estradense cume da nasa colonia, pronunciou un fogoso e brillante discurso facendo salientar os méritos mailas cualidades do homenaxeado así como o labor que a Sociedade realizou durante os catro anos que o Sr. Loureiro García desempeñou na secretaría da mesma, e que ha de continuar realizando pasto que o Sr. Loureiro nin claudica nin se cansa." (Acto de entrega do título de Secretario de Honra por "Hijos del Ayuntamiento de La Estrada", 1925). *Sociedade Hijos del Ayuntamiento de La Estrada.

Otero Pedrayo - señor e fiD ondalgoRamón de Trasalba - escribía así, tal cal e por un día de outono: 'Unha mañá houbo grande escándalo na rúa como poboada de avaros e de costumes ríxidas' e nós, dende o Tabeirós Terra, como estradenses a prol do desenvolvemento e da restauración da nosa historia e cultura, queremos manifesta-la enorme alegría por sabermos que a Torre de Guimarei pode moi pronto estar en nós e conosco. Ela representa en boa parte o noso mundo, a nosa esencia de concello antigo e de vila nova con idea de facer patrimonio de seu. A Torre constitúe unha simboloxía vigorosa de sabermos quen somos e poder así asemade dar explicacións da nosa condición distinguida.

Ela preséntase como unha xoia civil que metermos orgullosos no enxoval popular

da nosa Estrada. Ela mesmo axuda, recuperada para nós, a damos maior definición de pobo. Pobo estradense con miradas de futuro cara a modemidade dende o presente e co pasado restaurado. Mal, xa que logo, poderiamos voar se non ternos raíces fondas. Nestes remates do ano da Memoria nósa, cun pé no novo milenio, os estra-

REVISTA CULTURAL DA ESTRADA EDITA: FUNDACIÓN CULTURAL DA ESTRADA CI Benito Vigo, 104 36680 - A Estrada Pontevedra Tfno: 986570165 Fax: 986570233 E-mail: snlaestrada@cyberweb.es XERENTE: Manuel Arca Castro CONSELLODE REDACCIÓN: X. Manuel Reboredo Baños David Otero Carlos Loureiro Xoan Carlos Garrido Olimpio Arca Caldas Xosé Lueiro Lemos Valentín García Gómez Xosé Rodríguez Xosé Vilariño Xosé Luna Sanmartín Nicolau Alvarellos FOTOGRAFÍA: Bernabé S.L. Marcos Míguez Xosé E. Carbajal Gonzalo García Carlos López N Arquivo

denses , neles nós, os do Tabeirós Terra, podemos estar contentos, ergue-la nosa copa e brindar polo ben feito. Aplausos así, pois os nosos fillos ben nos poden mirar como sorrimos -recuperando- nun vivir ditoso. Un cantar novo que soe na Estrada, na Estrada restaurada. As pedras das solainas, os cabrifonllos dos valados, na Torre de Guinarei, fannos vivir xa nunha especie de orde relixiosa con fe e mesmo comungar de mellor forma no futuro común que nos tece. As inocencias dos nosos corazóns, con este feíto, tal como o de gozar de posesión para o noso pobo estradense, píntanse máis ricaces. Xa ternos, estradenses todos, menos bágoas coas que acompañar ós recordos de outrora e por iso, berremos gozosos, a noraboa para todos.

DEPÓSITO LEGAL: BG: 282/1997 MAQUET¡\CIÓN: FILMACION P.R.G.

IMPRESIÓN: Tameiga SL

'füaheirñs 'füerrn, novembro de 1999

/3

Presencia feminina, no poeta Cabada Vázquez (e 111)

O

s poemas amorosos e as adicatorias máis arriba mencionadas enchen xustamen te o período, entre 1923 e 1927, no que Cabada Vázquez abandona os seus estudios. na Universidade Pontificia de Santiago. O curso 1922/23 (1º curso de teoloxía) foi o quinto e último ano da súa primeira estancia en Santiago. Cando despois de catro anos de ausencia, en outubro de 1927, decide voltar para reanuda-los seus estudios de teoloxía, a súa Íoita amorosa, poética e existencial, parece atopar un relativo acougo. Pero non por moito tempo. Foron posiblemente esta agachada loita _interior e máis o seu claro compromiso político co galeguismo os que en 1931 o levaron a abandonar definitivamente a carreira eclesiástica.

Só despois, no ano 1932, volverá o poeta de Codeseda a adicar un fermoso e "moderno" poema, titulado "Soñei contigo", a outra maruxiña (pra Maruxiña Montemar). Esperando ofrecerlle ó interesado e culto lector nun futuro próximo este e outros poemas do inspirado e prematuramente desaparecido poeta estradense, limítome agora a adiantarlle o inicio deste poema: "Soñei contigo esta noite; / meniña, non teñas medo. /A lúa ía peneirando /jaulas de l.uz polo ceo... " orno xa indiquei, non só as mencionadas adicatorias ausentes de 'Vagalumes' senón tamén a transformación do contido mesmo de determinados poemas de 'Vagalumes' amosan, por un lado, a autocensura que se impuxo o propio poeta e, por outro, a necesidade de dar a coñecer toda a producción literaria de Cabada Vázquez, para desde ela poder apreciar con máis precisión e coñecemento de causa a súa rete-

e

Segundo o tempo que acostume a facer nunha localidade, así se han sementa-los froítos nela, xa que o clima é quen marca a flora, e tamén a fauna, dun lugar, e ata o carácter das persoas. O frío fai parella coa seriedade e o sol debulla alegría.

Codeseda, un val de montaña, ·cos seus invernos tirando a fríos e cos seus veráns atolondrados, xa que tanto podía ocurrer que uns anos houbese que andar a facerlle rogativas a san Bieto e á virxe da Guadalupe para que trouxesen a chuvia e así salva-las colleitas da pertinaz sequía; ou ·non ter oito días seguidos de sol.

Este clima facía que esta terra fose un bo productor de millo, patacas e centeo. En tódalas casas había un recanto que facía de pataqueiro, unhas arcas de castiñeiro onde se gardaba o centeo ou as ervellas, que se sementaran entre o millo, e un hórreo na eira para seca-lo millo.

Este cereal, pan noso de cada día ata os anos 60, sementado no maio e recollido e esfollado no outono, obrigaba a que cada 15 ou 20 días houbese que cocer en forno propio, un forno de pedra que para quentafo facía falta case un carro de leña delgada, normalmente toxo cacha! vello.

Pero para poder facer pan ne-

cesítase fariña e para tela había que ir moe-lo millo e o centeo ó muíño: unha fábrica -á beira do río, músico tam):>orileiro, hotel de ratas, maquillador inoportuno e tamén, ás veces, motel de namorados.

O normal era que aquel fose propiedade de varios herdeiros quen tiñan dereito a moer segundo uns criterios victos de antigo, seguindo sempre unha rolda. Había familias que eran herdeiros de varios muíños, inda que en cada un o número de horas de muiñada era distinto ; no que máis 24 horas e no que menos 4.

Entrar, por primeira vez, nun muíño moendo era unha aventura. Co primeiro que te atopabas eran coas arañeiras enfariñadas pendurando das ripas coma cortinas e logo coas ratas que fu xían como lóstregos da artesa, gaveando polas paredes ou polos paos da quenlla a agacharse en mil buratos ou entre os barrotes e as tellas. Dende alí guichaban ó muiñeiro-a, quen con disimulo ía achegándose e, de súpeto, pillaba a algunha descuidada polo rabo.

E mentres, o muiño seguía impertérrito tamborileando a súa música; cada un coa súa partitura orixinal. Habíaos para tódolos compases. Si, era curioso, polo seu tantarantán ti sabías dende

vancia artística. Só unhas indicacións destas transformacións desde o punto de vista do ámbito 'moral ', feminino-amoroso (deixando de lado outras que se deben a motivacións máis directamente relixiosas ou políticas).

Se -segundo ternos xa indicado- no poema 'Maruxa' os anteriores e conflictivos ' beixos' se trocan en normais 'sorrisos', no poema 'Non te lembras?' de Vagalumes desaparecerá, polas mesmas razóns, toda unha estrofa (presente na súa primeira publicación, 1924, en 'Vida Gallega').

Estes foron os versos condenados ó ostracismo: "Non te lembras daquel bico / que me deche, ás furtadelas, / brincando un día contigo, /e tamén dos que che eu dera / aqueta noite onda a porta?.. /¿ non te lem-. bras?". Se no caso do anterior poema se trata dunha simple exclusión, en 'Lírica' (1926) o poeta realiza unha interna trasnformación . A sensibilidade ou sensualidade, corpórea, da primeira redacción en ' Vida Gallega' queda sublimada nunha expresión poética máis neutral e abstracta, meramente espiritual, na súa incorporación a Vagalumes. Velaquí os "._,ersos en 'Vida Gallega': "Nasos beizas que se xuntan, / nasos carpos que se apertan, / mentras a lúa celosa /por antre as ramas axexa". En Vagalumes estas 'arriscadas' expresións foron substituídas polos seguintes versos de feitura menos erótica: "Así un cariño xurdira / e así as chamas se ancenderán /dese amor subido e forte, / que a dous corazóns acerca, / a dúas vidas confunde/ e a dúas almas estreita".

Os anteriores poemas son de data anterior a súa volta (en outubro de 1927) ó Seminario de Santiago. Pero como indicabamos, coa volta á cidade compostelana non

fóra que clase de fariña, mal ou ben moída, estaba a facer. Uns tiñan o andar cansado coma o da Laxe ou o das Lousas, e outros parecían galoupar coma o do Penido.

En fin, espantad.as as ratas, empezábase a operación de libra-lo muíño. Se inda non acabara de moe-lo gran con que se puñera e tampouco aparecerá o herdeiro que o viña a poñer, levantábanselle-las cuñas e esfarelábase o puño de millo que quedaba na quenlla. Logo barríase a fariña e a puñados íase metendo nun fol. Xa no fin pasábase a va-

esmorece a sensibilidade humana e artística do _noso poeta. E así é no ano de 1929 cando publica en ' A Nosa Terra ' o seu poema "Sobre a fenestra", que ten un moderado contido erótico-amoroso. Daquela o seu autor non recibira aínda ningunha orde maior eclesial. De todos modos, por cautela, asina o poeta co seudónimo X. Mamenú. Ora ben, cando o xa diácono poeta tencionou incluílo poema no volume Vagalumes, foi preciso troca-lo amor erótico-amoroso deste último poema noutro modo de amor normal, é así como o eros se converte en amor simplemente 'fraternal'. Por iso, quen lea somentes o poema tal como aparece en Vagalumes non poderá decatarse de que "as formas da irmán amada" (Vagalumes, 295), eran antes "as formas da ben-amada" e de que as "jalas doces" (Vagalumes,296) eran antes obviamente perigosos e inmorais... "bicos longos".

Para rematar, unha sinxela e sincera petición a lectores estradenses ou non desde a posibilidade que me brinda este magnífico xomal cultural TABEIRÓS TERRA. Se por casualidade vos atopades no vello faiado ou noutro recuncho da vivenda cun deses 'papeis vellos' que 'non valen para nada', non os levedes sen máis o 'buzón' do lixo ... poderían ser, por exemplo, exemplares do importante xornal estradense 'El Emigrado', do que non se atopan nas bibliotecas exemplares dos anos 1931 e 1932... somos hoxe moitas as persoas e biblioteca¡; que os recibiríamos de mil amores. A memoria histórica da Galicia grande e pequena -e sen memoria anda un perdido- depende moito deses 'vellos papeis'. E, por suposto, tamén a reconstrucción biográfica e literaria do poeta estradense Xosé Manuel Cabada Vázquez, na que como estradense e parente do poeta, ando neste intre interesado. ¡Graciñas!

soira pola moa e volvíase a varrer. Mentres, o muíño andaba en van. Atábase o fo! e acabábase a película. Se viña o portor seguía andando ó compás que este quixese, todo dependía de subir ou baixa-las cuñas; e senón parábano, ben deixándoo sen cuñas ou poñéndolle unha comporta no alto da canle para deixalo sen auga, motor da máquina fariñeira.

Todo muíño tiña o seu arranxador. Tiña que pícalo, retellalo, remendarlle con latas a artesa, cambiarlle agullas ... As troitas pasábano mal cando o compostor facía este labor, xa que ó que-' dar en seco eran fáciles de pillar debaixo do rodicio. Ó igual que as persoas, había muíños traballadores e folgazáns, ou ricos e pobres; todo dependía do caudal de auga que os alimentaba. Uns pasaban, os veráns secos, durmindo á sombra dos ameneiros, outros traballaban por horas, a pozadas; e uns terceiros non tiñan descanso, tal era o caso dos da maquía (Caldeirón no Umia) e algúri outro. Mais ata no inverno os había nugalláns, pois inda non viña a primeira crecida do río xa el ~s · peaban.

Alá na década dos corenta, anos de fame para moitas familias, calquera herdeiro se podía · atopar, cando ó mencer fose libra-lo muíño, sen fariña que varrer nin millo que traer, pois xa os amables rapiñeiros se encargaran de aforrarlle o traballo.

Deus e os santos inda non se la~

varan pola mañá e tiñan tapóns nos oídos porque ¡senón .. !. En fin, o certo era que o roubo de muíños foi unha moda imposta pola fame. E tamén era curioso que os roubados eran case sempre os mesmos ... cousa que fai pensar que non sempre o ladrón era de fóra da casa.

Codeseda era terra de muíc ños: dun só propietario como Caldeirón no Umia,.o de D. Benjamín nas Quintas, o de Ballesteros e o do Reberete no regueiro de Insuela; ou de varios herdeiros, por exemplo: o do Ferreiro no Umia, o da Laxe en Insuela ou o das Lousas e Penido en Fragoso, etc.

E para acabar direi que toda esta historia de muíños, que non de muiñadas nin de murñeiras, vén a conto porque eu quero, dende este foro, propoñerlle ós rapaces e mozos codesedáns, e tamén estradenses, que se animen a debux ar unha ruta dos muíños de Codeseda (uns vinte e tantos). A ruta podíase ampliar cos de Arca, Souto e Montillón; terras veciñas e tamén muiñeiras.

Os nosos días son tempo de turismo e moitos pobos da nosa xeografía viven del. Animádevos e aproveitade algo que está aí tirado e que os nosos ancestros nos legaron. Só tendes que poñer vontade pois materia prima ides ter ahondo.

Non esquezades que os muíños son parte da Historia e que cada un ten as súas historias.

4/

'IDaheiriis 'IDerrn, novembro de 1999

Cando en estudiaba o hachare/ato tiven a gran sorte de ser alunmo dun home que probablemente séxq un dos máis versados na etimoloxía galega. Este home era Elixio Rivas Quintas, un ourensán nacido nun pobo chamado Fondo da Vila, no concello de Xunqueira de Ambía. Hai non moitas semanas dei con dous libriños publicados por el nos anos 1977 e 1987 respectivamente, titulados "Frampas " e "Frampas 11 ". El mesmo define as Frampas coma "pallas soltas que o segador deixa tras de sí, abandonadas, quizais esquecidas". Con Frampas quixo contribuír Elixio Rivas ó léxico galego, e fíxoo investigando a orixe de distintas verbas e vocábulos nas aldeas e nos lugares das catro provincias galegas, sobre todo en Ourense e Pontevedra.

D

as "frampas" que recolleu na zona da Terra de Montes quixera facer unha escolmiña co obxecto de que un traballo que alguén "de fóra' fixo na nosa bisbarra poida servir para compara- lo s distintos nomes das mesmas cousas en distintos lugares, moitas veces cercanos, o que - amosa a grandísima riqueza da nosa lingua.

Son os que seguen:

..

ASUCADOIRO: feixiño de palla ou de calquera mata que se atravesa sobre o dental do arado amarrado ás ore11 e iras, co obxecto de abrir máis o rego ó labrar. O diccionario di, ASUCAR : facer sucos na terra. (Recollido en VALIÑAS - DUAS IGREXAS - FORCAREI) -ATRACAR: empurrar un animal ó outro cando fan xunta, inclinándose cara a lanza do carro ou arado (VALIÑAS DUAS IGREXAS FORCAREI) -ATROLLAR: cubri-la semente do cereal coa co~.,tela do angazo (VALINAS - DUAS IGREXAS-FORCAREI) -BAÑO: alacena (ACIVEIRO - FORCAREI) -BULLAR: lugar na cociña destinado á leña (AGRELA - MILLERADA - FORCAREI).

O diccionario trae ANLLAR. -CAMBOTE: eixadón rexo, estreito e delgado, que na parte oposta ten machada, usado para arrancar troncos (AGRELA - MILLE·RADA - FORCAREI).

-CAPON: depresión da pataca llº lugar do brote (VALINAS - DUAS IGREXAS - FORCAREI).

-CARDEÑO: cobertizo onde se facía o baile (AGRELA - MILLERADA - FORCAREI).

Acaso haxa un paraLelismo entre CARDENO / CARDAR (coma no ca-

so de FIADEIRO FIAR).

-CASULEIRA: coroza de corro do mallo de mallar pan (AGRELA MILLERADA - FORCAREI).

-CHITO : en Valiñas chaman así ó poste de pedra que noutros lugares chaman CHANTO ou FITO (de feito pode ser un híbrido dos dous).

-CIMBREIRA : fiambreira (FORCAREI) -COCEDEIRO: cada pedta lateral do forno (ACIVEIRO - FORCAREI) -CONCIRRADO: ~ogo do escondite (VALINAS - DUAS IGREXAS FORCAREI).

Pode vir de COUTO CERRADO. -ENSOLIÑAR: dar encuarte a unha xunta cando a carga é demasiado para ela, ás veces só en certos lugares col_! ruáis pendente (VALINAS DUAS IGREXAS FORCAREI).

-ERVELLOS: clase de xudías de forma enganchada (VALINAS DUAS IGREXAS e FORCAREI).

-ESCARABOTE: cañaherla, plata ou similar (SOUTELO - MADANELA - FORCAREI).

-ESPIGAZO : astilla cravada na punta do dedo e maila feric!_a que provoca (VALINAS DUAS IGREXAS FORCAREI).

-ESTOMBALLADOIRO : cama, lu gar que queda de deitarse ou onde adoita tumbarse unha persoa ou animal na herba (AGRELA - MILLERADA - FORCAREI).

-FAUSCA: pinocha, folla do piñeiro (VALINA - DUAS IGREYAS FORCAREI). O diccionario trae FAISCA. -GADAÑÓN: especie de rella gadaña para cortar maleza (ACIVEIRO - FORCAREI).

-LABARZA: lampazo, romaza,_ erase de planta (VALINAS - DUAS IGREXAS - FORCA-

REI). En Cerdedo din LABARCIA. LAPEIRO: pedra que vai sobre a '"'-"--~-'-'"'-~ boca ou porNomes para outras lecturas ta do forno en forma de visera, para dete-las lapas na súa su- -PETADA: pan de cen- antes de pedra, na boca bida (AGRELA - MI.- . teo e millo, feito no fo- do forno. Dáselle bosta LLERADA - FORCA- rno da casa (VALIÑAS - para que non respire REI). O diccionario fala DUAS IGREXAS - (ACIVEIRO - FORCAde LAPEIRO DO FORCAREI). En Cerde- REJ). , do PETOTE. LUME. -TEMPERA: curia que .

-LERPE: lingua; úsase -PRANADEIRA: apei- abre máis ou menos o na frase: "Estarrica-lo ro de labranza con pe- arado (ACIVEIRO lerpe": relamberse por quenas reixas, para re- FORCAREI). un alimento (AGRE- move-la terra e -TROLLA, TROLLALA - MILLERADA - escardala. Escampadei- DEIRA: feixiño de para, escampeladeira (VA- lla ou codesos que se ata FORCAREI).

-LIRIO : rata, lirón LIÑAS e AGRELA - a cada orelleira do arado .

(VALIÑAS - DUAS FORCAREI). para mellQr limpa-lo reIGREXAS - FORCA- -RABIOTA: raia que se go (VALINAS a primeiREI-). fai no chan como fito no ra acepción e COVAS a -LISARIO: conxunto xogo das bolas (VA- segunda). de propiedades da Igre- LINAS - DUAS IGRE- -VESA: rella do arado xa parrQquias. Igrexario XAS - FORCAREI).

(COVAS - FORCA(VALINAS - DUAS -RANDOIRA: randeei- REI).

IGREXAS - FORCA- ra (VALIÑAS - DUAS -VIRUXE: ventisca fría IGREXAS - FORCA- (FORCAREI) REI).

-MOÑO: forma de an- REI).

-XOTA: zurra, paliza gazo de catro dentes -RIBADOLUME: parte (FORCAREI). longos para arrastra-lo superior da cociña, so- -ZOADEIRA: xoguete esterco (ACIVEIRO - bre a lareira, incluíndo o consistente nunha taboícanizo (VALIÑAS ña atada cun bramante FORCAREI).

-MOXEGA: cada unha DUAS IGREXAS - que, ó ser axitada, e!I1Íte das entalladuras ou re- FORCAREI). un zumbido (VALINAS baixes do xugo (COVAS -RODA: eixada (CO- - DUAS IGREXAS - FORCAREI).

VAS e VALIÑAS - FORCAREI).

-NARCELLA: herba FORCAREI). Co '.'o" -ZUCHA: á zucha é pamala das gramíneas, que tónico pechado. O dic- ra chupar (cocer castainfecta os sembrados, cionario define RODO ñas á zucha é cocelas especialm~nte de patacomo o útil composto coa pe!, de xeito que ó cas (VALINAS - DUAS dunha media lúa de ma- comelas aprétapse e IGREXAS - FORCA- deira con mango para chúpanse (VALINAS REI). diferentes usos.

DUAS IGREXAS -NICA DA PINl\_: xogo -ROLEIRO: corte que FORCAREI). infantil (VALINAS - cada segador leva coa Esta é unha pequena DUAS IGREXAS - súa gadaña no prado mostra de vocabulario, FORCAREI).

(VALIÑAS - DUAS que nalgúns casos terá -PANTARLO: trampa IGREXAS - FORCA- similitudes noutros luen fonna piramidal para REI). gares, e noutros casos cazar paxaros (tamén -SATEIRA: estreita- non terá nada que ver ixó ou gaiola) mento final por onde sae coas acepcións que (AGRELA - MILLE- a auga sobre o rodicio adoitan a utilizar neses do muíño (AGRELA - mesmos lugares, pero en RADA - FORCAREI).

-PEITEIRO: pente ou MILLERADA - FOR- todo caso ilustran, como carda para carda-la lan CAREI). xa dicía, a inmesa rique(ACIVEIRO - FORCA- -TAMBOIRA: pedra en za léxica do noso idioREI). forma de visera sobre a ma. Vaia en homenaxe a -PENAL: aleta do ro- boca do forno (VA- Elixio Rivas, un dos esdezno ou rodicio do LIÑAS- DUAS IGRE- tudiosos que máis afonmuíño (VALIÑAS - XAS - FORCAREI). dou nas raiceiras linDUAS IGREXAS - Tamén TOEIRA. güísticas da Galicia FQRCAREI).

-TAPO: porta de ferro, Rural.

W:aheirós W:errn, novembro de 1999

15

O MANUEL SANMARTÍN

A derfadeira lección de D. A tonio

Instituto da Estrada, ano 1960

nte deixamos a Don Antonio no camposanto de Boisaca. De volta para Santiago, camiño da Estrada, eu viña pensando se o descanso que alí ía atopar, podería ser, para os que en vida tanto o quixemos, o inicio de un esquecemento da súa memoria e, que se algunha vez o lembrabamos, podería ser como un feíto que xa comezaba a pertencer ó pasado.

Pero algo se remexeu no meu pensamento, e díxenme que alí, na cova, somentes ficaba un corpo vencido polos anos, pero que Don Antonio Fraguas, o noso querido Don Antonio, sempre estaría presente nas nosas memorias, nos no.sos corazóns, como queda a lembranza dun pai ó que nunca se pode esquecer.

Era polos anos trinta cando Don Antonio veu para A Estrada como profesor no recordado

Instituto da rúa de Bedelle.

Despois ... "pasou o que pasou".

Volta a Santiago e prosigue a que ía ser, ata o día da súa morte, un intenso labor docente, literario e investigador, sobradamente coñecido.

Eu -e dígoo humilde e sinceramente- non podo negarme á invitación que me fan os amigos de "Tabeirós Terra" a escribir unhas liñas como pequena homenaxe a este gran home que onte nos deixou, sabedores os queridos redactores do devandito xornal que eu -¡esto si que o digo con sano orgullo! seguín tendo, ata o seu pasamento, unha frecuente, respectuosa e cordial relación persoal con Don Antonio. ¡Cantas horas de ledicia me regalou na súa casa, do seu paso como profesor na Estrada, en Santiago, en Lugo .. ! . Porque o pracer de estar con Don Antonio non era o dialogar con el. Era, simple-

D. Antonio Fraguas nunha foto de 'familia' cos 'seus alumnos' da Estrada

mente, escoitalo. Si, debo dicir que o meu maior disfrute era escoitar as súas palabras, que eran para min pequenas leccións de sabeduría, nunca ditas nun tono doctrinal ou solemne, que ese non era o seu estilo , senón coa amenidade e sencillez ca que sempre falou . E eso sábeno ben os que o escoitaron, tanto en actos públicos como en conversas amistosas, o longo da sua longa, fructífera e exemplar vida.

Perdoóu ós que o ofenderon, e nunca tivo unha palabra de crítica ou de censura para ninguén.

Non me lembro onde escribín un día que Don Antonio era un home galego, un home sabio, un home bo. E hoxe repítoo co mesmo convencemento.

Onte, falando cos seus familiares, dicíanme que soportou a deiradeira enferrnidade %en un-

vira.

Esta é para mín, a última lección de Don Antonio.

Unha nova fotografía dos alumnos e profesores do Instituto. da Estrada

ha queixa. Fóisenos ó alén coa mesma discreccion con que vi-

Descanse en Paz.

Algunhas notas sobre 'Tal vez melancolía'

E ~

o texto que completa a O infortunio do soidade e no tempo literario debería situarse antes desta. Son as catro novelas que marcan <lúas liñas paralelas dentro dunha saga novelesca que ten como asunto de fondo a busca da felicidade e, tamén, unha componente telúrica compartida (Dalmara, un espacio literario no que se van desenvolvendo ou no que desembocan os diferentes argumentos).

Liña 1.- "O infortunio da soidade" "Talvez melancolía": novelas de protagonista (O Pirata), intentan estructurar o caos (espello do caos que o protagonista alberga na súa cabeza), preponderancia da figura da nai, o amor como táboa salvadora diante do fra-

caso da existencia, Dalmara é protagonista presente ou futura.

Liña 2.-"Un xogo de apócrifos", "Os séculas da lúa ": novelas corais, de estructura milimetrada e precisa, Dalmara é un referente inequívoco que cohesiona o labor narratatorial, a vontade, de estilo resulta preponderante en ambas.

Conxunto que fusiona ambas liñas. - Queda unh a quinta novela que completa a saga, que engloba tendencias, que as xunta: novela coral e de protagonista, novela do caos e de arquitectura concisa, novela con Dalmara como argumento... pero des ta novela é mellor non falar.

XOAN CARLOS CANEIRO

Gañador Premio García Barros

Estructuralmente podemos _ falar de tres tramos no que o segundo soporta o corpo central da novela a través do diario do protagonista. No mesmo substitúense as datas por palabras que son parte dun xogo que vai definindo o esencial do texto e, se cabe, da miña literatura.

Creo que é unha novela que _ fala da permanente frustración do ser humano, da infelicidade encarnada nun profesor de literatura que sofre un grave complexo de Edipo e un perpetuo desequilibrio emocional, a melancolía que aparentemente vai conducilo a unha tráxica decisión.

Probablemente sexa unha _novela que ten como fondo o desencanto, a decadencia, a inutilidade das cousas e dos

libros e dos sentimentos, pero tamén é unha novela sobre a non resignación, sobre a liberdade do individuo, sobre a esperanza.

Tal vez Melancolía: O Pira- ta , o protagonista único (novela de personaxe fronte a novela coral: Apócrifos; Séculos) propende á tristeza e á loucura e á bebida e ao delirio, pero non sempre, por iso coloquei a dúbida <liante do substantivo. Poida que Ta/vez melancolía sexa unha pregunta que busc.a algunha resposta por parte do lector ou da lectora.

Novela de final aberto, pero _ tamén novela na que o lector debe construír ou destruír as verdades que o narrador impón. Cohabitan estas páxinas vanas mortes sen resolver, e amores sen resolver, e

W:aheirús W:erra, novembro de 1999

61

E

stamos a mércores de feira na Estrada. Mércores de sabores vellos, de fei·r~as de outrora, con ceo empardecido, cheo de mensaxes, de historia e de pasado. Os ollos de Alfredo de Cabanelas brillan acugulados de nenez e neles, como sempre foi , baila a esperanza, o futuro mellor polo que loitou con crenza e con conviccións. Alfredo ten posta a proa do seu barco cara ó progreso . A súa tripulación enumérase de humanidade. O seli mirar -o de home sempre mozo- abre os horizontes da tolerancia, da convivencia e na xusti za , como denominadores comúns das existencias. Alfredo, o de Cabanelas da Parroquia de Liripio, xa se escribe como un filio da nosa historia.

Non pechou a porta da súa casa para recibirnos. Alfredo - a primeiras , de xeito xeneroso, todo un camarada - deunos pistas de abondo para sabermos-que el foi sempre - hoxe o mesmo - un mozo inconformista. Privouse de moitas cousas, sufriu tamén moitas, pero hoxe ten abrazos momos para a esperanza dos ruáis novos . Alfredo defínese como un humanista, dos que aman ó home sobre tódalas cousas.

Nacín no ano quince. Fun _ á escala de Liripio. A miña mestra era de Salamanca, moi guapa e moi ben vestida Alfredo bota un riso de rapaz noviño - e namoreime dela, non había outra máis guapa e quixo levarme. Eu ben qite iría con ela, pero a miña familia non deu consentimento. Son causas que hoxe soan a parvada, pero daquela, cos_meus poucos anos, eran moi serias, quen me dixese o contrario tíñaas comigo. Sentíame como apampado mirándoa. Co meu sentir voando, soñando como unha nube ó dispar do vento, mesmo penso que lle fixen algún poema amoroso co meu pensar de nena.

Cando comeza a contar isto, Don Xesús Alonso Montero, Mino Sanmartín e Valentín, poñen atención. O militar daqueles tempos, compañeiro doutros ruáis desta nosa comarca, ·uns de Forcarei, outros de Sabucedo, abre as páxinas dunha historia que tamén foi vivida. Hai moitas historias e mesmo afirma sen dúbida ningunha, si, . que hai que face- la campaña pola palabra, polo convencemento dos argumentos serios.

Xoguei ás "loitas ", á es- tomela. Non tiñamos moitos libros, nin mesmo para a escola,nin encerados. A MESTRA FACÍA O METRO CADRADO NO CHAN. A miíía era unha escala mixtc. e ;amos soamente pala mqñá. O CAWO NON SE PODIA LEVAR NUN BOCADIÑO, non había máis. Por isa, eu penso na escoza como base. De pouco importa que haxa universidades, se non fun cionan ben as escalas e non son de calidade.

Aí está a base do f uturo, nas boas escalas.

A letra da súa historia, xa dende neno, píntase traballosa.

As cousas, por vivírense en carne propia, apréndanse para toda a vida. Ata non fai falla moito papel e lapis para escribilas.

Os retrincos deleirados de Alfredo -como os de Castelaofannos cavilar. Son retrincos en

carne viva, conservados na memoria e na alma, para tomalos tan en serio como por certos.

Recordo os tempos de en- troido s. Faciámolos co rrendo e pedindo polos lugares adiante. lamas vestidos con farrapos e pqlla. O propio "entro ido ' -o boneco- tamén era de palla. Moi imaxinativo.

Tirabámoslle neve e lago queimabámolo. E digo ben ó dicir neve, non olvides que a aldea de Cabanelas é do máis alto da Estrada e alí nevaba polo entroido.

ALFREDO GARCÍA

O COMARCÁNS DE HONRA

Alfredo García Caramés, o de Cabanelas

O

tero de Ameixeiras segue neste número achegándose a memoria da Estrada recollida a través dos seus protagonistas, dos maiores ...

Un momento da entrevista

Alfredo tamén recorda de canta-los reís. Non recorda ningunha canción. Tamén as festas, a da Grela, os Dolores de Forcarei, o San Amaro de Cod~seda . Na parroquia de Liripio, o San Xoán e en Cabane1as, a Sta Lucía e San Domingos. Alfredo séntese vivo e apegado á súa terra, a ese mundo enorme que é a aldea, a súa aldea. Cavila moitas cousas e acouta feridas. Sabe das noites escura como a boca dos lobos , das mañás sorrintes de menceres soleados e dos días de melura e de mágoas e de lJ!Ortes para gue outros vivan.

NA MINA PARROQUIA _ HOUBO, MOITA EMIGRACION. ERA ALGO XERAL. Moitos FORON DE CANTE/ROS PARA Lugo, coa comida para o camiño, a andar. Todos sabían o "latín". Eu sei moi pouco, xa non fun desa tanda. Había na parroquia carro arrieiros, un deles meu pai.

Jan por viña a Leiro e a Ribadavia. Dispoñían de dúas ou cinco caballerías. "O CARAMÉS" -MEU . AVÓTAMÉN FO/ DO OFICIO DE ARRIEIRO E TIÑA CINCO BESTAS. Vendía o viña todo polo arredor. Na Graña de Cabanelas tamén había outros dous. Estes fóronse, un para Cacheiras e outro para Sta Comba. Aló puxeron despacho.

Un de Liripio -O MORGADEfoise para Carballo. Si señor, a miña parroquia foi terra de arrieiros e de canteiros.

Unha raiola de sol , como peneirada entra pola ventá de onde acompañamos a Al- •. fredo. Un pensa que ben pode ser ese sembrar da terra, esa transcendencia propia dos homes que viviron por algo que mereceu a pena.

Unha virtude.

De mozo -polo '~Y;::~ meu te mpo- · , ,1 .,.

- había "rua- ,.,,_. l das " en tódalas aldeas. Alá íamos todos e algunhas mozas, a luz de carburo, atendíanlle a ro- ,, ca. As cancións acompañábanse de pandeiretas.

OS MOZOS -CANDO AS 'RUADAS'- PERCORRIA MOS NA MESMA NO/TE CATRO OU CINCO LUGA RES E ... AS MOZAS TIÑAN QUE AGARDAR -dinos el con faciana vestida de picardía-. As "ruadas" facíanse nas casas e algúns lugares tiñan unha ca-. seta para tal. As "fiadas" eran polo inverno, dúas veces por semana.

Fálanos do Alfredo mozo, do coñecedor de KENKEIRADES, de Rodríguez Fraiz, o crego de Campañó, admirador de Isaac Díaz Pardo. Gústame a

xente progresista, dinos. El ben di, como Noriega Varela, que é o demo quen apaga os candís, quen queima os palleiros, que cando entra nunha casa, todo ós catro ventos. Non nos di a quen el lle chama demo, pero coñéceo.

Xunto cun amigo, con vinte _ anos, fun a Madrid. A idea era traballar e tamén instruírme. Unha familia deunos pausada e traballei de 'peón de mano ', de albanel. Afilieime á CNT, Sindicato: EU SON PROGRESISTA E NON ME AFILIE/ A NINGÚN PARTIDO. Era a primavera do ano 1936. Case que non tiven tempo de paga-la pausada e xa me afiliei ás Milicias Galegas, si, con vinte anos. Fíxeno en Cuatro Caminos. Por alí andaban Castelao e os Gaiteiros de Soutelo animando a que a xente se alistase. Falábannos galega pois sabía que aqueles eran tempos nos que había moitos galegas por mor da sega. Tamén coñecín a Borobó. Quen formou as Milicias Galegas foi o Comandante iglesias. Lago xa con Líster, tamén falf¡i moitas veces con Santiago Alvarez.

Formamos parte do Vº Reximiento, da Brigada Líster. Era a guerra.

Foron tempos nos que abriron moitas vías de auga.Tempos de barcos con velames rotos . Todo se vestiu de mágoa con arrecendos de morte. O sol mal coroaba as montañas e peor lle bicaba os pés ó mar. As bágoas eran pingas de mal orballo. Os tronos daquel tempo metían ben medo. Os fillos eran todos do corazón.

De Madrid fun a tódalas _ frontes. Onde había que combater alí estabamos nós. Eramos todos galegas. Incluso os xefes. Madrid, Talavera de la Reina, Toledo, Pinto, Valdemoro, Jarama, Brunete, Guadalajara, Teruel, Belchite, Fu entes de Ebro, Paso de Ebro...

Era polo medio do verán e logo despois . As áreas volvéronse de tódalas colores. Os corpos cansos e inseguros. Morrer non me importa e se q u e d o

malferido, si, rematád eme, pedíulle Aló s ' se us compañeiros.

E ían diante, non

poc:~n

parar. E as campás, as que había, soaban roncas , tristes e sen compás, repinicaban a morte.

Todos eramos voluntarios. _ Tiñamos moita moral. EN TERUEL MOITOS MORRERON CONXELADOS. ESTIVEMOS A DEZAOITO GRAOS BAIXO CERO. Foramos cante-las liñas na Sierra de Pandols. Entre nós circulaba NOVA GALICIA (a revista na que publicaba Castelao "As verbas de chumbo"). Coa Batalla do Ebro decidíuse a fin.

Si, aínda chegaron algúns recrutas, pero xa nada había que

W:abeirós W:erra, novembro de 1999

/7

"No ano cincuenta e seis volvín por primeira vez. Fíxeno vía París. En Hendaya agardaban por min e tuven que presentarme en Pontevedra nada máis chegar.

Tiña que ir cada oito días e logo cada quince o Cuartel de Codeseda. No ano cincuenta e sete marchei outra vez e volvín nos anos 58, 60, no 62 e finalmente no 65. Establecínme na Coruña e adiqueime a construcción"

facer. Si, si, o da axuda... ¡puro falar ás estrelas. Pensaba na tecanto! Tiñamos esperanza en tra, na que ·lle prendía a alma e que a guerra europea, de co- lle brindaba a gloria, pero estamezar antes, salvaríanos, pero . ba lonxe, moi lonxe. A paz sannon foi así. Palas últimas fo- ta das lareiras quedaba moi lonmos a Barcelona. Fun ferido xe, pasaba por riba de todos. tres veces.

Traballei vinte anos nun Moitas almas daquela pere- _ almacén de cereais. A xente, ó saber que eramos exi. grinaron polo mundo. Moitas non se atoparon máis no cami- liados, non fiaba ben de nós. ño. Todos perderon a morada Non é verdade o que pensades doce, a paz estaba partida, os de nós, dicíalles eu. Alí, en Méolios sabían a vinagre. Nin xico, coñecín a Florencia Delamos, nin criado, vencedores e gado Gurrirán, o poeta de Valvencidos. Pouca luz para mirar deorras, o poeta que escribiu o futuros. Escuras congostras de Sol e luz para todos, para costaneiras polas que coller. Os todos ar ledo. Xunto con Luís tempos que chegaron touxeron Soto, Velo e Elixio Rodríguez e pouco que divertir.

Pasei a Francia en campa- ñía de Enrique Líster por Le Pertoux e fomos a un campo de refuxiados. Confinados nunha praia, a de Argeles.

O trato foi máis ben regular.

"De Madrid fon a tódalas Logo aínda pasei a catro ou frontes. Onde había que cinco máis -era xaneiro do combater alí estabamos 1939-.Despois... .. xa se sabe, nós eramos perdedores. nós. Eramos todos galegos.

Non había por dediante eiIncluso os xefes. Madrid, dos que soñar. Non había faTalavera de la Reina, Tolecenda que sementar. Non había do, Pinto, Valdemoro, Janin pobreza que imaxinar. Todo rama, Brunete, Guadalajase volveu unha pregunta terrible. Podemos chorar ó marchar, ra, Teruel, Belchite, pero cando se perde, mal se saFuentes de Ebro, Paso de be qué facer e fóxese. O vento Ebro..." xa nin fala e si brúa e funga.

Todo se escribe en triste pranto.

Portugal era unha trampa, _ non se podía pensar en escapar por alí e así, dende Francia, no ano 40, no barco outros,· fundaron a revista DE GRASSE, fomos a Lon- "Vieiras". Quixen prepararme dres, xa se comezaba a Jalar da algo e fun seis meses á Univerguerra europea. Marchamos a sidade de noite. Eran tamén os Nova Iorque e de alía México, tempos do Padroado da Cultura Galega, unha parte impora Querétano.

O noso home, Alfredo, da tante da Galicia ideal daquel montaña, de Cabanelas, emi- tempo, a de fóra, a da diáspogrante á forza, comezou a lle ra, a dos emigrantes e dos exi-

liados.

Voando, voando, así corren Alfredo, si, cara a casa de sempre, a mellor. O tempo foi tecendo a mellor maneira de cami ñ ar. Pasaran vinte anos dende o trinta e seis.

No ano cincuenta e seis _ volvín por primeira vez.

Fíxeno vía París. En Hendaya agardaban por min e tiven que presentarme en Pontevedra nada máis chegar. Tiña que ir cada oito días e logo cada quince ó Cuartel de Codeseda. No ano cincuenta e sete marchei outra vez e volvín nos anos 58, 60, no 62 e finalmente no 65. Establecínme na Coruña e adiqueime á construcción.

Posteriormente fixen outro tanto en Marín e logo definitivamente para Cabanelas. Gozo moito da tranquilidade da aldea.

Estamos xa case a toma-lo café. Alfredo non toma copa.

Nin siquera pingas. No ar faise unha risa e aproveitamos para falarlle de amores e de casoiros.

Non tiven tempo. Vivo ben _ cos sobriños na casa da Armada. Hoxe teño a xubilación de tenente e con algo que fun facendo, irnos tirando.

Outros pasárono ben peor cá min. A vida de exiliado faise moi negra. Saír a busca-la vida constitúe un mal, pero irse para non perdela é moi duro. A GUERRA ROMPEU MOITAS ILUSIÓNS. PARA GALICIA OUTRO TANTO. FO! TAN TRISTE COMO MOi NEGATIVO. Alfredo está coas mans agarradas, que din que unha tapa a outra. Son mans limpas e de orgullo. Traballadoras e buscadoras de vida, de horizontes no-

RADIO ESTRADA 107.7 Líder de audiencia na nosa comarca.....

8 de cada 10 estra.denses escoitan RADIO ESTRADA •... Está de MODA

vos. A súa mirada non vai lonxe, quere mirar arredor, recordar, que é vivir. Non faría nada que non fixo, aínda que no su día foi un perdedor. O mundo gaña con estes erros, deles apréndese. Alfredo, de tódolos xeitos, séntese un pacifista. Cre na palabra e na pluma. A súa patria é o mundo, un internacionalista de pureza e fidelidade.

Gustei sempre de homes e _ de mulleres progresistas.

Isaac Díaz Pardo, Castelao, A Pasionaria, Santiago Carrillo, Azaña, este sempre me causou admiración.

Nós podemos afirma-lo que di, as súas palabras son emocionais, das que saen de dentro.

"A vida de exiliado faise moi negra. Saír a busca-la vida constitúe un mal, pero irse para non perdela ·é moi duro. A GUERRA ROMPEU MOITAS ILUSIÓNS. PARA GALICIA OUTRO TANTO. FOI TAN TRISTE COMO MOi NEGATIVO"

ALFREDO GUSTA DOS PROGRESISTAS, DOS QUE TIRAN DO MUNDO PARA ADIANTE, OS DOS IDEAIS, OS DAS UTOPÍAS. En machácolles a meus so- briños que se formen, que estudien, que se metan a contribuír ó progreso. Aínda están algo verdes, pero hai que

comezar a dicirlles cousas can" do son novos. Galicia ten moito que andar. A unidade fai a forza.

A Alfredo non lle importa te-los anos. Non se sente vello e gusta de ver os avós cos seus netos, si, a falaten, a transmitiren humanidades, sabe que os vellos precisan de moita atención, pero está preocupado polos mozos, si, que len pouco, que non escriben, vamos, que lles ve moitas carencias. Ten esperanza na recuperación das tradicións, que son a vida., A CULTURA - dinos el - EO TODO. Mirade -AFÍRMANOS - CON CERTA TRISTURA Alfredo - AS NOSAS ALDEAS ESTÁN A SE QUEDAREN MUDA_S E MOi PRONTO BALE/RAS. ¡Que razón ten nas súas palabras e no seu sentir dicimos nós. Alfredo recorda moi a gusto o "Grado Medio" que lle mercaron para ir á escola, sente moito achegamento pola color amarela, pola bandeira republicana, pola "internacional", por Líster e por Azaña, por México e por Galicia enteira. Todo xunto e máis. Non quere crear inimigos e de poder escoller unha profesión, gustaríalle ser escritor. Nel a memoria non é trampa. Sabe que o pobo non pode ser sonámbulo, nin criado de ninguén. Mal se hai que mantelos fanáticos, dinos. Alfredo dánola lección do mestre. A CONCORDIA TEN QUE SE-LA MUSICA INTERIOR DO SER HUMANO. Nós concordamos con el, ternos que amar con intensidade os que sofren e sufriron a historia.

Todos debemos exerecelo e tamén os nosos fillos.

8/

'fila:heirós 'filerra:, novembro de 1999

O CULTURA

Au as Ve , a revis a p sía volve o ar...

Acaba de saír unha nova edición da folla voandeira da poesía estradense, con novos colaboradores e as súas creacións. Augasverso pretende ser un espacio propio no que se poida publicar a poesía de Terra de Montes e as chegadas de fóra do ámbito. A edición, co-producida polo Concello da Estrada e a Sociedade para o Desenvolvemento Comarca¡ de Galicia é un paso máis da nosa poesía que ó mesmo tempo actualiza e dá conta das últimas publicacións, premios etc. A súa distribución é gratuíta e ademais de chegar a todo tipo de locais, pódese conseguir nos Concellos da Estrada, Forcarei e Cerdedo, Centro para o Desenvolvemento Comarcal de Tabeirós Terra de Montes, Biblioteca Pública Municipal da Estrada, Agrupación de Protección Civil ou mesmo dirixíndose ó Consello de Redacción de Tabeirós Terra.

C>

e

ó

:z:

o

Ademais de 'Augas Verso' damos aquí conta doutras novas e revistas, ademais de libros de recente aparición. Por exemplo o accésit do Premio de Novela M. García Barros '98 "Hóspedes do Medo", ven de ser publicada por Edicións Embora.

Anxo Franco

progresistas e conservadores; todo mergullado na axitación social e política que caracteriza esta época.

A última parte da novela transcorre no manicomio de conxo, nunha macabra metáfora da sociedade franquista da posguerra. Esta novela foi ademais finalista do Premio Blanco Amor no 1997.

COTAREDO

Revista Cultural e turística do concello de Forcarei

Hóspedes do medo r ·

En marcha o censo • -agrario na comarca estradense PABLO Dende primeiros de Outubro, e ata o 31 de Decembro, estase a realizar no Concello da Estrada o Censo Agrario.

Este é un traballo de recadación de datos que está libre de calquera taxa ou imposto e os datos obtidos, que están protexidos polo segredo estatístico, serán enviados á Unión Europea, en Bruxelas, onde decidirán, se procede, a clase de axudas que farán no futuro.

O traballo do Censo Agrario estase a realizar por parroquias, de ·xeito que son visitadas polos Axentes Censais, para acadalos datos das diferentes explotacións agrarias. Previamente á _ visita do Axente, envíanse as cartas ós veciños pará que acudan ó sitio indicado, polo xeral á casa escola, a casa da cultura ou o teleclub, e poidan da-los piedade de terras, nin documento acreditativo, agás o seu proseus. datos con comodidade.

Os veciños que non reciban pio D.N.I. (Carné de identia carta, e teñan terras e animaís, dades e a relación, memorizada tamén deberán acudir á cita. ou por escrito, das terras de laExiste tamén unha oficina per- bradío, os herbais, o monte e os manente no propio Concello da diferentes animais que compoEstrada (cun horario de 9:30 a nen a explotación.

14:00 horas pola mañá e 16:00 a 1 8:00 horas pola tarde).

Os responsables do Censo Os donos ou responsables Agrario dan as gracias a tódoda explotación agraria no teñen los veciños do Concello pola que levar ningún título de pro- súa desinteresada colaboración.

//

./ /

..\\

/"-\

.'

'\\ \

A novela do ferrolán Anxo Franco merecedora dun accésit no Premio de Novela M. García Barros, trátase dun dobre exercício literario de recuperación da memoria a través dos fíos entrecruzados do narrador e dos personaxes, no período que vai de 1923 a 1947.

Anxo Franco narra cun estilo áxil, ó servico das historias que integran a novela, e mediante uns diálogos cheos de viveza, unha particular visión dunha cidade poboada de mundos que se cruzan sen tocarse.

Ferro! vaise debuxando permanentemente dividido entre o racional e o máxico, o rural e o urbano, o civil e o militar, entre

ÍODOMORTE

Manuel Pereira Valcárcel (Ouzande 1955), Presentou na súa parroquia o seu último libro Todo marte, no que fai un percorrido polo nebuloso e escuro camiño da cinza e a morte.

M. Pereira, que xa colaborou en multitude de libros colectivos, ten publicado xa Poemas de cinza, e con Día de inverno gaiñou no ano 1992 o Premio de relatos Casa de Galicia de León.

Xa está na rúa o número dous da revista "Cotaredo", editada polo Concello de Forcarei.

Este segundo número está dedicad o ó I Centenario d e Avelino Cachafeiro "O gaiteiro de Soutelo" e a súa lendaria vida. Tamén contén unha entrevista con Carlos Núñez, e artigos nos que se fala de Chano Piñeiro, o Mosteiro de Acibeiro, de Rodríguez Fraíz, das investigacións na comarca do naturista Federico de la Peña e do pintor de Terra de Montes Virxi lio Blanco Garrido. A edición da revista é gratuita. Para obter un exemplar, chega con poñerse en contacto co Departamento de Cultura do Concello de Forcarei : Tlf. 986 - 75 5047 fax: 986 754082.

GALERÍA A ESTRADA .

·~

- ~-

.

CERÁMICA* LIB'AOS * aAt.:EHÍA DE Af1TE * el Calvo So~lÓ 8 36680 A ESTRADA (PONTEVEDRA) Teléf.: 986 57 52 46 - Fax: 986 57 02 94

'IDahdrós 'ID~rra, novembro de 1999

19

('arrefera Je Sanfía50, ¡<m. 3 (

1/;1/rada)

do 13 de maío co 7 de xuño Je 1999

f'orárici: Je 10 a 20 hora5

5dbaJ05' JomÍnjº5 e fe5fivo~ Je 11 a 20.

PRESIDENCIA

XOSÉ LUIS DORELLE

S

oe acontecer moitas veces na vida que caemos na conta do que ternos e do seu valor cando o perdemos.

Estes acontecementos soen ter unha importancia "maior" na vida e logo, xa pasados recordámolos e lamentamos a súa perda. .

Estes días escoitei falar lamentando a moitas persoas -xóves e maiores- do seu sentimento de cariño e gratitude que teñen polo desaparecido sanatorio dos "de la Calle" ou dos irrnáns Saturio e Manuel... nomeado oficialmente como sanatorio 'Nosa Señora do Carme'.

Alí, non poucos enfermos do noso concello tomaron folgos paseando por aqueles xardíns baixo a acolledora -ía dicir '"inesquecente"- sombra das árbores, sentados ó seu pé baixo a bóveda que as súas pólas formaron. _ Aqueles banquiños que te atopabas ó entrar eran imaxes fieis da acollida que os irmáns "de la Calle" tiñan sempre polos enfermos.

Outros pacientes matarían as súas horas de convalecencia contemplando os patos no estanque que había ante a portada principal do sanatorio. Tiña sá de operacións, os medios médicos máis modernos da época e ata capela con un ou dous capeláns.

Xa,cando fechou as súas portas todo o mundo seguíu coñecendo aquela zona como a"rúa do sanatorio" e foi ata hai pouco lugar de atallo para moitos rapaces que íamos ó colexio. Un pequeño lugar de tranquilidade na mesma vila, onde tal vez puideran estar l.lbicadas algunhas dependencias municipais (residencia da terceira idade ... ), que X.a non voltaremos a ter pois estes últimos días un grupo inmobiliario comezou a traballar para facer ali un grupo de vivendas. É inevitable ... e tal vez sexa unha "cuestión de progreso" para o noso pobo", se talar aquelas árbores de gran tamaño e antigüidade é progreso.

Remato co comentario dun confidente que observaba estupefacto mentres talaban as árbores: "E ... ¿non se podería ter

CENTRO COMARCAL

S(CRl!TA.Q\'.A XEAAL t>E. Pl.A..~F~~~N ~ OEs&"VOL1-1:MENro t.o.M.RCAL

PLi\NDE DF..SEN\.-OLVEMENTO COMARCAL DEGALICJi\

•

EXPO'f T.\BEIRÓS-TERR.\ OE \10:\TES

COMARCAS DE

GALICJA

Aproximación ó Centro Comarcal Tabeirós Terra de Montes Exposicións, conferencias, xornadas e servició lingüístico, un amplo abano de actividades celebradas durante o verán Durante o pasado verán o Centro Comarcal Tabeirós-Terra de Montes estivo repleto de actividades que contaron cun alto nivel de participación e que contribuíron á dinamización cultural da comarca durante a época de menor actividade do ano.

O 18 de xuño o ourensán Xoán Carlos Domínguez Albere presentou no Centro Comarcal o seu libro Roberto Blanco To-rres e a súa loita pola supremacía ética. O autor deste ensaio e licenciado en Filoloxía Galega foi investigador no Centro de estudios Ramón Piñeiro dende os comezos do mesmo. Na actualidade é axente de dinamización lingüística do Centro Comarcal de Terra de Trives.

Roberto Blanco Torres e a súa loita pola supremacía ética e un magnífico estudio crítico da obra do protagonista do Día das Letras Galegas deste ano. Trátase dunha intensa pescuda sobre as circunstancias intelectuais e humanas que protagonizou esta principalísima figura do noso primeiro tercio do século XX. Ofrécesenos un rico panorama do mundo que viviu, do complexo contexto político daquelas tres primeiras décadas e dos avatares que acalaron a voz de Roberto Blanco Torres. O estudio péchase coa visión interpretativa da súa producción. Para iso reprodúcese o máis esencializado da súa obra intelectual, o poemario Orballo da media noite é realzase unha lectura en clave simbólica que se adentra nas máis fondas instancias do pensamento do seu autor.

Durante este verán tamé n

tivo lugar no Centro Comarcal o lº CURSO COMARCA E LINGUA organizado pola Sociedade para o De'senvolvemento Comarcal de Galicia e a Dirección Xeral de Política Lingüística. O curso comezou o día 6 de setembro e rematou o día 17 do mesmo mes Estes cursos son gratuítos e toman como punto de partida a realidade comarcal para que a lingua galega sirva como instrumento para coñecer máis e mellor a comarca. Nun total de 20 horas tratáronse catro grandes te. mas arredor da comarca. Ademais do documento acreditativo de ter feito o curso, os/as 13 alumnos/ as que asistiron ó curso obterán dous créditos.

A xeografía , a economía , a historia e a arte da comarca son os grandes temas que agrupan contidos. No caso de Tabeiró s-Terra de Montes falouse da ubicación dos nosos concellos, dos seus lindes, da paisaxe, dos espacios naturais e da fala de Tabeirós-Terra de Montes.

No tocante á xeografía analizáronse os principais sectores productivos da comarca, o sec-

tor madeireiro tan importante para o concello da Estrada así como o sector gandeiro, pilar tamén fundamental da comarca.

A pegada das Guerras lrmandiñas en Tabeirós-Terra de Montes así como os Guerras napoleónicas tiveron o seu apartado á hora de falar da historia da comarca. Tamén se falou do nacemento dos nosos concellos, da presencia celta nestas terras e da pegada que ,.....,_,_,,,.,·.-;· deixaron na nosa toponimia.

No bloque de arte estiveron presentes o Pa, zo de Oca e o Mosteiro de Santa María de Aciveiro. Dentro do mundo intelectual fa louse de Manuel García Barros, do fotógrafo Virxilio Viéitez Bértolo e do gaiteiro de Soute1o, Avelino Cachafeiro Bu gallo .

Por último fíxose un breve repaso das festas populares da nosa comarca: o Antroido do Ulla, a Festa do Salmón e a Rapa das bestas de Sabucedo.

SERVICIO LINGÜÍSTICO O Servicio Lingüístico Comarcal é unha unidade técnica que traballa dentro do Centro Comarcal. Organiza e resolve as necesidades linguísticas en

galego que xurden na comarca.

Nunha vertente interna para o Centro Comarcal maila Fundación e noutra, na medida das súas posibilidades, está a dispor de tódolas entidades e asociacións comarcas e particulares. Ademais, o Servicio Lingüístico elabora documentos de traballo e normaliza en materia linguaxe as comunicacións internas e externas que requiren as relacións profesionais e desenvolve servicios de formación como o Curso COMARCA E LINGUA, xunto cos servicios de dinamización e asesoramento lingüístico.

EXPOSICIÓNS No apartado de exposicións, durante os meses de verán foron varios os artistas que acudiron ó Centro Comarcal para dar a coñece-las súas creacións ..

RAPA DAS RESTAS do 13 de xullo ó 6 de xullo. Durante este tempo puidemos ver fotografías, carteis e ferros que diversas familias de Sabucedo trouxeron o Centro Comarcal para que puidesemos coñocela historia desta fermosa tradición.

EXPOSICióN FOTOGRAFICA '~FESTA DOS PEREIRIÑOS, a través de 60 fotografías puidemos saber en que consistía este certame escolar que incluía as parroquias de Rubín , Olive s, Curantes, Pardemarin e Lamas.

"TRAPALLADAS". RICHIÑOS EN CARTON PEDRA. Exposción de Luis Iglesias e María Otero dende o 17 de agosto ó 2 de setembro no centro.

W:aheirús W:erra, novembro de 1999

10 /

r !"

' i

Fala-se do galega como de un povo apático, individualista, conformista e receloso ante calquer causa que lle veña de fóra ou que aporte calquer novidade. Porén, se nos achegamos aos costumes tradicionais da Galiza rural, que é á que nós pertencemos, comprobamos como todo o quefacer cotidián, todas as tarefas que debían ser realizadás nunha casa ao longo do ano, estaban repletas de momentos destinados á colaboración viciñal e ao traballo en grupo: labores desde a mata do porco ata á sementeira, pasando por vendimas, veceiras, lavado da roupa ou a construcción de novas casas; festas desde os seráns até o Sanxoán, pasando polos Reis, o Antroido, as feiras ... a estrutura social da cultura galega tiña o seu envasamento na relación entre o grupo que c9mpón a comunidade, sexa esta un lugar, unha parroquia, un barrio ou unha bisbarra. Isto facilitou, en momentos da nosa historia en que se deron as circunstancias adecuadas, o artellamento do movimento asociativo como unha cousa na'tural, o paso lóxico que seguía a ün traballo en común que exixía a institucionalización da acción colectiva.

A falta de memoria histórica pode facer-nos pensar en outros tempos moi arredados (ou moi achegados) a nós, ou en outras zonas da Galiza máis dinámicas que a nosa Estrada. Porén estamos a pensar nesa Estrada dos anos vinte cuxo poder viciñal era quen de mobilizar milleiros de persoas en defensa dunhas ideas, ou quen de sacar adiante proxectos xornalísticos propios ou quen, aínda, de suplir o papel do Estado en campos como o da educación (cantas escolas estradenses foron construidas gracias ao esforzo de viciños,e viciñas?).

Os membros de Mistura realizan diversos actos en conmemoración do seu décimo aniversario

Que é o asociacionismo'!

Quizás pode resultar excesiva e soberbia a declaración de marte do asociacionismo estradense. A fin de cantas, de observarmos o núamero de Entidades Sen ánimo de Lucro da Estrada (E dicer, asociacións) inscritas en calquer censo institucional (Xunta, Deputación, Concello), veremos que pasan do cento; por iso debemos explicar antes que é para nós o asociacionismo. \ Unha asociación é un "grupo de persoas": calquer grupo estará composto por un individuo en relación con outros individuos. Isto é difícil de conseguir na sociedade actual, que fomenta o individualismo e a competitividade, portanto a estabilización de cal.9uer grupo xa é de por si todo un

valores persoais. Por iso eremos que toda asociación debe ser crítica coa sociedade-na que participa (senoh non ten sentido a súa existencia), significando esa participación que toda asociación debe estar enraizada no seu entorno.

Sobretodo, unha asociación é un labor de equipo con funcionamento democrático: a iniciativa debe leva-la o grupo e todo el ser partícipe dela; ao mesmo tempo calquer membro da asociación debe sentir-se con direito a participar e a levar esa iniciativa. Ser membro de unha asociación non é sentar e agardar que quen sexa, unha persoa, unha directiva, etc., nos dea todo feito , senón nós mesmos, en canto persoas partícipes de un proxecto,

. mistura, dez anos e Susana Mª Sánchez Arines

...

-·

-

un O que si é certo, e queremos destacar, é que toda esta tradición democrática, porque democrocia é iso, que sexan os proprios membros de unha comunidade os que leven a iniciativa para procurar solución aos seus problemas, está a perder-se, senón case perdida de todo, no concello da Estrada (e aqui si que somos específicos).

Se os corenta anos de ditadura franquista e as mudanzas socioculturais que trouxo consigo o 'progreso' acabaron coa tradición asociativa do povo estradense, a chegada da democracia non implicou unha renovación ou un rexurdir desa mesma tradic"ión.

Non sabemos se o asociacionismo na Estrada faleceu de morte morrida ou de morte matada , mais do seu estado cadavérico non hai dúbida.

logro. Unha asociación debe ser un 'espazo de relación' entre perso"as, un ponto de encontro.

Unha asociación debe ser un proxecto. Desde o momento en que nace un grupo, este debe ter as suas finalidades, os seus obxectivos, e eses obxectivos deben ser estábeis: unha asociación é unha construcción sempre a longo prazo. Mais unha asociación está viva cando se mostra dinámica : cando os seus membros son quen de correxir e mudar a medida que adquiren nova experiencia, novas ideas, novas persoas.

Unha asociación debe ser educativa -e política: eremos que toda asociación debe optar publicamente por un modelo de sociedade, de aí a característica política, e ese modelo de sociedade ha de ser procurado através da educación, da mudanza de atitudes e

aborrecidas abandonan con a conseguinte morte da asociación? Non é máis habitual que as nosas iniciativas se movam no · -limbo incerto da improvisación, sen termos reflexionado sobre aquilo que queremos e como o vamos conseguir? Non é máis habitual que sexamos grupos que non nos mollemos por nada, camiñando sempre polo carreiro da falsa neutralidade, e fuxindo do posicionamento crítico ante o mundo que nos rodea e o noso labor?

Non é máis habitual que case todas as iniciativas marran por falta de meios e infraestruturas, que en nada fomentan o xurdi mento do asociacionismo (para cando unha Casa da Xuventude, para cando Centros ou Locais Parroquiais en todo o rural, por exemplo?)? Non é máis habitual que sexamos todas as asociacións existentes un caixón desastre onc de colle todo e nada?

Mistura: dez anos

Depois de feita esta reflexión, e dentro do contexto analizado, eremos que é digno de celebrar que a nosa asociación, mistura, faga dez anos. Durante estes dez anos tentou mudar o ambiente asociativo na Estrada e, teña-o conseguido ou non, o éxito radica en que segue aí, a tenta-)o. mistura naceu no ano 1989 como unha Asociación de Temsentir-nos protagonistas do mes- po Libre cuxo fin era fomentar o aproveitamento positivo do temmo. po libre por parte, sobretodo, da asociacionismo na Estrada. infancia estrad~nse . Pouco a Toda esta reflexión acaba onde pouco o proxecto foi medrando comezou: hai realmeQte movi- e ampliando a sua esfera de tramento asociativo na Estrada, ou ball o. A medida que os memsirnplesmente existimos unha sé- bros da asociación adquirimos rie de grupos que andamos a mais experiencia sentimos a nedanzar, uns á volta dos outros , cesidade de unha mais profunda mais sen termos claros os pasos formación: isto levou-nos a criar , unha Escola de Tempo Libre, desa danza que danzamos?

Cantos dos grupos existentes coa finalidade de formar-nos e na Estrada exercen un labor está- formar outras persoas para pobel, teñen un proxecto, optan por der traballar con profesionalidaun modelo de sociedade concre- de no campo do tempo libre. to, procuran mudar as _persoas A nosa escola, que cumpre 5 que participan das suas activida- anos de actividade, foi, no seu des, realizan un labor de equipo e momento a primeira fundada no . deixan espazo á participación de rural galego. Através da activitodos os seus membros? dade da escala e da asociación Non é máis habitual que tra- fomos entrando en contacto con ballemos movidos pola inciativa outros grupos, que tamén trabadesgastante e esgotadora de unha llan no tempo libre, con outras ou duas persoas, que unha vez persoas, que se integraron ou

'o

non en mistura, e por suposto, con todas aquelas persoas que dunha forma ou outra participaron nas nosas actividades.

Todo isto deu-nos unha experiencia da que agora podemos louvar-nos . Mais é unha experiencia que ás veces non ten onde se concretar. En moitas ocasións ternos a sensación de que mistura ten capacidade para facer e aportar a vida socio-cultural estradense moito máis do que aporta. E iso se debe entre outras cousas , á fa lta de base asociativa.

Durante todo s estes anos mistura ten colaborado con outras asociacións do concello, de todo tipo, e case sempre con moi bos resultados (A.X. Zarabeto, S. D. Rio Ulla, Xunta Parroquial de Ouzande, A.VV. O Castro de Olives, A. C. A Xesteira , A. Gastronómica Estradense, A.P.A. Pérez Viondi, Com is ións de Festas , Recreo Cultural, A. X. Estadea, A. Ecoloxista Xixirei ... ). Foi esta a úni- ca forma de podermos traballar no rural' estradense, demasiado amplo para chegar a todo el pola nosa conta, e foi a mellor forma de facer chegar o noso traballo a grupos de persoas que senón non nos coñecerian. Cremos que esta é a mellor forma de traballar: Colaborando na medida do posibel unhas asociacións coas outras, compensando a posibel falta de meios de unhas cos que poidan aportar outras.

A . vida de unha asociación, que depende da voluntariedade e adicación das persoas que a compoñen, non é precisamente fácil. Hai épocas boas, mas hai moitas nas que todo sai mal ou nen sequer sai. Seguir en pé apesar diso merece toda a festa que se poida facer, e por iso estamos moi orgullosos dos nosos dez anos de pequena história, de poder dicer que entre nós hai persoas que están a traballar desde aquel 1989 sen perder as ganas, e de que outras moitas teñan medrado coa nosa asociación.

Só nos gostaria que outras moitas entidades cheguen a celebrar co mesmo dinamismo, estes dez anos que nós festexamos. Sen tempo que perder.

Dez anos de mistura.

'IDaheirñs 'IDerra, novembro de 1999

E

/ 11

VALENTÍN GARCÍA

ntre o 4 e o 12 de setembro, celebrouse na Estra;da, nas instalacións da Fundación de Exposicións e Congresos da Estrada , a XIII Feira do Moble de Galicia, o escaparate das nosas fábricas e talleres que neste certame anual ensinan o traballo dos carpinteiros da Estrada e tamén os de fóra. Femuga, que así se lle vén chamando ultimamente a este evento, conta con cada vez máis expositores e visitantes que se achegan vender, comprar ou simplemente observar para facerse cunha idea de como equipar unha casa. Todo esto dotou a Feira dunha enorme trascendencia dentro do sector do moble e dun prestixio dentro do abano de feiras en Gal icia que medra día a día.

Tabeirós Terra, quere resaltar neste número, as impresións que a Feira deixou no seu novo Presidente - Executivo, Manuel Ramón de la Calle Amaro recentemente chegado ó cargo, para substituir a Xosé Femández Vieitez no cargo ó ter que facerse cargo este último da Alcaldía do irmán concello de Silleda. Quixemos facer esto cunha entrevista días despoi s de rematado o proceso feiral por ve-lo sabor de boca dun estradense que ten <liante de si retos no plan ben feiral, industrial, económico, cultural e turístico da Estrada, unha importante bagaxe para calquera Presidente Executivo. Vexamos o

que nos contou: -¿Quen é Miguel Ramón de la Calle Amaro?

-Pois Miguel de la Calleé un estradense máis, que medrou aquí, estudiou o bacharelato e a carreira de económicas en Santiago entre os anos 1969-74, para comezar a traballar no Banco Simeón durante case 14 anos. Nese peri- · odo fíxernne auditor, compaxinaba traballo e vacacións cos estudios. No ano 1989 incorporeime a Caixa Pontevedra ata xuño do 99 que vin que se convocaba a praza da Fundación, presentei o currículo e tiven a sorte de ser elixido entre tódolos candidatos para ocupa-lo cargo.

-¿Como recorda o paso polo mundo da banca?

-Pois en principio, teño que dicir que me tocou vivi-lo mundo da banca en tempos de cambio, xa que nos inicios do período democrático, cos períodos inflaccionarios que había, na zona da Estrada buscábase o pasivo, sempre nun ambiente de traballo moi bo, no que os compañeiros de traba- ·. llo eramos amigos, comparando a xuventude, os anos de recén casados etc; gardo todo esto na memoría con moita gratitude. Cando fun para a Caixa, xa eu era máis maduro, e aínda que sempre tiven a sorte de estar nun bo ambiente, foron anos de máis aprendizaxe, xa cambiaran moitas cousas na banca, foi un período no que cheguei a certo grao de análise de operacións económicas,

ademais de exerce-la miña profesión de forma liberal, traballaba nunha empresa na que levaba os aspectos contables e financeiros, tendo que renunciar mesmo moitas veces á compañía da familia.

-¿ Cal foi a prime ira impresión cando lle dixeron vas se-lo Presidente da Fundación ?

-Pois máis que nada alegreime, porque ía servir a unha comunidade na que sempre estiven integrado e da que fun sempre defensor, que é A Estrada. Así, pola

experiencia que me aportara meu pai, que foi Alcalde do 1940 ó 1953 , sen buscar nunca o ben persoal, senón buscando o ben da colectividade, meu pai sempre nos dicía a tódolos irmáns que ademais da busca do ben persoal que existe en tódalas persoas por

natureza, existe o ben da colectividade, que se debe buscar cando se ocupa un cargo público, recordo unha frase de J .E Kennedy, que dicía "non preguntes qué pode facer USA por ti, pregunta qué podes facer ti por USA", eso é un pouco o que vin facer eu aquí, xa que aínda que teño que manter á miña familia igual que calquera, o que debo facer é sacar esta Fundación adiante.

-Os cambios na súa vida persoal tiveron que ser importantes co novo cargo ¿en que se nota máis?

-Pois unha cousa moi simpática que me pasa é que despois de 24 anos de entrar a traballar ás 8 h, sigo despertando á mesma hora.

O traballo en Santiago era máis relaxado que aquí, que hai moito labor que facer. O bo que teño aquí é. que estou entre veciños e non teño desprazamentos, pero aquí hai, moito de que preocuparse, polas feiras, polo plan de saneamento que ternos en marcha e moitas cousas máis.

O que si atopei foron bos profesioanis, xente que me está a axudar moito e que coopera comigo no traballo e me evita moita tensión.

-Seguramente organizar unha Feira do Moble de Galicia, especialmente a primeira da súa vida debe dar moito traballo...

-Dá traballo, o primeiro buscar expositores, e falta por conseguir un maior aperturismo da Feira, gustaríame que houbese máis ex-

positores galegos que viñesen aínda que esta non sexa a súa zona de influencia no mercado. Ternos que convencelos que a Feira vale para sementa-lo que Iogo se recolle durante todo o ano, nalgúns casos pode achegarse mesmo ó 80% da producción. Monta- la feira ten eses inconvenientes sempre dos problemas de stands, faltas de enerxía eléctrica, etc, pero tamén ten unha parte moi boa como é que a xente monte e estea satisfeita para face-las súas transaccións.

-¿Cando se sinte máis tensión, días antes da Feira ou nos días nos que se celebra?

-Tres días antes, porque despois creo que xoga un papel importante no relaxamento o esgotamento físico que supón atenderlas autoridades , o público, visita-los expositores tódolos días pola mañá por ver se están contentos, que todo esto entendo é a miña obriga, a Feira sen eles non sería nada.

-O momento máis grato...

-Como estradense, despois da inauguración, co Presidente da Xunta, cando iamos percorrendo o recinto e se ía levantando o telón dos expositores que eu aínda non vira, por non considerar ético entrometerme no seu traballo. É como se empezase a función e notas como te sintes orgulloso do traballo de tódolos profesionais aquí representados.

- O máis ingrato...

-Os fallos, as deficiencias que

12 /

orixinan cabos que quedan soltos. Un problema que ternos que resolver é o de non estar adecuadas as instalacións para os discapacitados, son detalles que non caes neles ata que os ves.

-¿Cantos visitantes tivo a Feira?

-Andiveron en torno ás 88.000 persoas, o que supuxo superar tódalas espectativas, tamén pensamos que axudaron as datas e os días nos que se desenvolveu.

- Cando vostede chegou á Fundación dixéronlle que aquí había un premio de xornalismo chamado " Reimóndez Porte la" ¿que lle pareceu?

-Eu xa tiña coñecemento <leste Premio, o ano pasado sen ir máis lonxe viñera á entrega, A miña aposta foi total dende o principio, pois como economista penso que a cultura non ten prezo, todo o que invistamos en cultura, benv ido sexa, eu son da opinión de Curros "benvido sexa o progreso aínda que sexa botando fu me". Vexo neste Premio un agradecemen to a unha persoa que foi o pai desta Feira, comezando con aquel "Salón do Moble", que se facía nunhas condicións moi difíciles, había que subir e baixar mobles a unha segunda planta. Tamén me gustou o Comité de Seguimento que atopei, persoas que de forma altruísta defenden e cultivan a nosa cultura galega que sempre estimei moito.

-¿Que lle parece que unha Fundación cun carácter predominantemente industrial teña no seu seo un premio de xornalismo para artigas sobre a lectura?

-Non son para nada incompatibles, son dos que penso que tó-

W:aheirós W:erra, novembro de 1999

dolos días despois de traballar, debemos ler, ben sexa o periódico, un libro etc. Ler é cultura e por medio da lectura accédese a etapas do coñecemento distintas ás que nos dan habitualmente os medios de comunicación. Tamén me sorprenden a cantidade de traballos presentados e a súa calidade. Eu· sempre fun lector de tempo libre, agora mesmo estou lendo sobre a Guerra Civil, un episodio negro da nosa historia que nunca deixou de sorprenderme, pero esto lévame moito máis

tempo ca ler artigos de prensa e meditar ou opinar sobre o seu con ti do.

-Parece vostede un "economista de moita lectura" · -Si, é certo a lectura axúdanos a ser máis obxectivos, a coñecer outros países, a ter outra perspectiva en moitas cousas, e todo esto vainos aportando o factor que necesitamos para formarnos, que non nolo dá tanta televisión con

fútbol e tertulias nas que sempre saen os mesmos, terían que renovarse estes medios.

-Ó final todo está relacionado ¿non ere que v espírito crítico da xente axuda a vender mobles dos nasos talleres fronte ás fabricados en serie noutros lados?

-Evidentemente, a lectura axuda a ter un criterio propio, así non é o mesmo levar un moble da Estrada que outros moitos que hai por aí, o noso é un moble moi noso e sobrio que imprime personal idade nunha casa. A formación axuda a saber o que un quere atopar ou facer a medida en moble.

- Vos te de foi testemufla de excepción do nacemento do embrión desta Feira ¿pode contárnolo?

-Efectivamente, a principios dos anos oitenta estaba eu na Com isión de Festas da Estrada e atopándo me na Alcaldía foi Noni Ara újo quen lle comentou ó alcalde Reimóndez ¿porque non facemos un ha exposición de mobles?. Tomouse aquela idea, estaba ademais alí Tucho Garrido, Fito Carballo, Finita Neira, o marido e alguén do Recreo Cultural. A idea xurdiu nos meses de abril-maio e ese ano ou o seguinte, non recordo, fíxose o primeiro certame.

Neste sentido Reimóndez tiña moito contido humano e era moi sensible a estes temas.

-Por último: ¿que causas lle gustaría cambiar nesta Fundación?

-Creo que máis que cambiar hai que evolucionar, ternos que dar

máis utilidade ás instalacións, para así crear unha necesidade que leve á súa mellora e ampliación. Neste sentido estamos traballando nunha Feira Profesional, que se celebraría en distintas datas, non orientada ó consumo, senón ás transaccións e xente do comercio. Sería unha feira máis relaxada na que os ex- _ _ _ _ _ _ _ _ __ positore s puid es en atender mellor ós profesionais. Así completaríamos un ciclo de feiras con estilos distintos.

Será unha feira con menos visitantes e menos vistosa, na que se ensinen aspectos técnicos. Intentaremos que se celebre no primeiro semestre do ano.

Tamén me gustaría sanea-la Fundación, hai que levar a cabo o Plan de Saneamento que nos permita afronta-lo futuro coa tranquil idade e éxito que este marabilloso proxecto merece.

Estas fo ron as declaracións do Presidente da Fundación , así notas fixo chegar entre palabras amables pausadas e sabias, como o home que está seguro do que [fJ@)[ilí][3r1fü~ ten que facer, porque coñece o sector e o entorno, o sitio e a xente, ~----------------~ que é tanto como dicir que coñece tan ben o seu propio mundo como se coñece a si mesPremio XomalísticO mo. Dende Tabeirós Terra desej M. Reimóndez Portela, xámoslle con afecto días de pros. ......... "foi entregado o 10 de peridade e ventura. setembro pasado, correspondéndolle o l' Premio a Francisco Castro Veloso pola súa serie de artigos publicados en "Atlántico Diario". Xunto co premiado, obtiveron mencións especiais Francisco F. Martínez co artigo titulado "Vivir nos libros", o veciño e poeta de Ouzande Manuel Pereira Valcárcel con "Outras mil primaveras máis para o libro" e Xoan Neira López con "A lectura, alternativa segura". Todo o acto foi

/11ú.'l~(!J[j[1 [il[jQ[ijj@~0f38

O

/

-

. ·-!'

) 'IDaheirós '<!!erra, novembro de 1999

/ 13

mantido cun discurso de gran mestría por D. Xosé Luis Barreiro Rivas, Profesor titular de Ciencias Políticas da Universidade de Santiago.

DISCURSO DO GAÑADOR O xurado do Premio Xomalístico "Manuel Reimóndez Porte/a' tivo a ben concederme este galardón por un conxunto de artigas que trataban eneal da lectura como hábito e o seu futuro.

Os meus sete trabal/os levaban por título, Ensinar aler, A Crise da Lectura, Escritores, Animará Lectura, Viaxar ós Autores, Ser Libres polo Libro e Por que ler.

Pídenme agora que faga unha síntese. Éme moi dificil, por non dicir que me foi imposible faceta .

Nembargantes, tentarei amasar/les, nos seguintes minutos, que era o que eu qui.xen expresar nos meus traba/los sabor deste asunto. Xa que logo, deixenme que llesfale do que me preocupa.

Preocúpanme poucas causas.

En realidade, só as que pagan a pena. E unha das máis importantes vén senda, para mín, todo o relacionado cos libros e á lectura, o s e u pre sen te e, sabor de todo, o seu futuro.

O tema int eré same, para empez a r, p o r pu ro prac e r egoíst a .

E n cántame ler.

que aprender, e para que iso aconteza non haí. que confiar só nos colexios, rendo en canta por suposto, que o labor dos mestres resulta fundamental. E xa sei que estou dicindo o contrario do que decote se pensa, pero dígoo como o sinto. O traba/lo afacer está nas casas. Por suposto que o cómodo é chegar ó fogar, rendi-

S o n lector. Compulsivo, gozador, abusivo e desordeado e, xa que logo, preocupado polo asunto.

Nembargantes, as causas nunca nos gustan porque si. Deben convencernos, traernos á causa lectora canto antes, como m e aconteceu a min, e a tantos outros coma min.

Tiven sorte.

Mais non é un trabal/o sinxelo, nin sempre sae ben. Nembargantes, se principiamos cando nenas, será todo máis doado. Se queremos que os cativos lean, hailles que aprender a ler. Non me refiro agora a descifrar eses curíosos, redondos, enigmáticos e garabateantes signos que son as letras, senón que o que deben entender, o que cómpre que aprendan, é que os libros gustan e que agradan, non porque algunha clase de imperativo cultural e de boa educación o ordea, que os libros deben gustarnos, senón que gustan porque son moi divertidos, porque son interesantes, porque son, de Jeito, o máis interesante e saboroso que pode haber.

Pero isto, como digo, haillo

do e farto despois de trabal/ar, tirarse no sofá, e enchufar ós nenas á nodriza catódica esa que é o televisor.

Que traguen o que /les boten.

Pero non. Hai que traba/lar aínda máis ó chegar a casa. Hai que vence-la tentación da preguiza. E deitarse con eles no chan. E coller os libros e facer/les ver que alí están as me/lores historias, as máis fermosas.

Dende os seis meses de vida dos nasos cativos, se somos constantes e imaxinativo s , podemos facer que toleen de ledicia diante dun libro. !so si, é fundamental que mamá e papá se impliquen. Se o meu neno ve que eu paso da tele, e dos goles repetidos por enésima vez e que estou farto de ver pero que me botan outravolta dende o inimaxinable ángulo inverso, e dos famosos e das súas festas, e ve, pala contra, que leo con el, que me implico con el cos piratas, cos animais que jalan, cos nenas rebuldeiros e as nenas fedellas que decote enchen os cantos, daquela coido imposible que non lle guste a

lectura nun futuro. Algúns aman os coches de carreiras pola afección do pai, por poñer un exemplo ca/quera. E a case que tódolos nenas que /les gusta o futbol é porque o maman na casa. Daquela, por que non había de se/o mesmo coa lectura. Papá ou Mamá teñen que entrar pala porta dicindo, engaiolados e fe-

tices, "mira filliño que libro máis chulo tráioche aquí". Ollado dende estes parámetros, ¿ quen se atreve a Jalar da crise da lec-

tura? Eu, a/amenos, non son capaz.

Falaría, como moito, da crise da xente, que anda melancólica e triste e non ten arelas para ler.

E teño que convéncelos a todos de que o que digo, o que dicimos QS que aquí compartimos espírito e comuñón leda co libro, que é certo, que non hai nada mellar que ler. Se queres emocionarte, le. Se queres entender, le.

Vivimos na época das emocións fortes. Uns cáiganse de pontes valeirando o carpo na nada, outros Jan parapente, tentando ulisca-lo recendo das nubes, outros, eu que sei, nadan entre tabeiróns. Eu, que queren que /les diga, son/les máis acougado, e penso que nas follas dunha boa novela de aventuras podo atapar todo o que preciso para vibrar. Cando neno lin a Salgari, e Mompracem non ten segredos para min, estiven con Arthur Clark, e quedei impresionado con Marte, viaxei con Verne nun globo, unhas cinco semanas, moito máis do que ca/quera axencia de viaxes poderá darme nunca ... Pero despois entendín a emigración e a dor dos que marchaban nos peiraos, a traversa de Rosalía, e entendín mellar quen era con Castelao... E que /les vou contar que vostedes non saiban, de cando tiíia quince anos e andaba co corazón esnaqui za do por mor dunha rapaza presumida que non me facía caso ningún. Caeron nas mi ñas mansos Vinte Poemas de Amor de Pablo Neruda. E eu entendítodo... Tiven sensacións Zendo. Moitas e de todo tipo.

N embargantes e a p esares de todo o dita, a socidade enteira preguntase, ¿pero por que teño que ler? Respostarei contando unha historia final. M e llar: contando a historia. Antes, noutros tempos, o poder, o sistema, o estado de causas ou como queiran vostedes chamalo, temía á xente moza.

Por definición, ser mozo era ser revolucionario. Os que nacimos despois daquelas datas, só podemos sentir nostalxia dun tempo que n on vivimos.

Unha nostalxia, xa que lago, bastante estúpida. Pe ro eran así os tempos e as xentes eran así. A rapazada apuntábase a todo comportamento que recendera, aínda que só fose un pouquiño, a revolución, a contracultura, a diferencia. Por isa hai que ler. Semella como que agora non interesa moito que leamos. O que interesa e que chegue o domingo para ir ó fútbol, e o luns, ler os resumas

ªº

J

14 /

W:aheírós W:erra, novembro de 1999

Terra nobre, fidalga e ben. labrada, dende Montes a ollar fecundos ríos.

Mociña florecida en amoríos que de dcuenta estrelas es gardada.

De pazos e de pontes adornada, de castros e de rexos penedios, de soutos e camposas, aduvios

da palabra que é lei dita na Estrada.

Sosegan na túa paz os bos viaxeiros e medran os teus filias na irmandad e na fidel memoria ós devanceiros.

Con ramos de benvida e de lealdade salremos todos xuntos ós carreiros e~~ _c~ar . de .esperanza e libertade: CÜ ~im~6 novo das 'terras da bona~ c-~:~~§aE vales.e os oilteiros L : ~ta 'onde .o ·corazón á Patria alcanza..

po!Os

dos partidos de fútbol, 'e o martes, prepararse para o mércores, que hai liga europea de fútbol, e o xoves comenta-la xornada anterior, e o venres, por suposto, prepara-lo partido do domingo, despois de ve-lo do sábado na tele, érache boa.

E iso que nós non xogamos.

Pero semella como que ternos que estar todo o día pendente diso, ou de Rociíto Carrasco, que ese si que é un problema.

Eu, a iso, para dicilo cunha fórmula ben coñecida por vostedes, cháumolle Pensamento Unico. Que traducido quere dicir Ausencia de Pensamento.

Non pensen. Ocúpense de chorradas e non amolen. /so é o que nos din. Por iso hai que ler.

Para resistir. Cando leo, cando tento maxinar unha situación, comprender unha reflexión, gozar dun poema, estou a empregalo maxín, poñendo en fun c ionamento a arma máis revolucionaria que nunca se coñeceu: o cerebro.

Nestes tempos, emprega-la materia gris é resistir. Daquela, ler fainos libres. O lector é libre. Ou, cando menos, é máis libre que aquel que non le e só se preocupa desas cousas que

como acabamos de dicir, non nos deben preocupar. E isto haillo que contar ós adolescentes.

Moitos deles xa abandoaron o libro pode que definitivamente. Pero non Estudio Estadio.

Hai que seguir sendo revolucionarios, e a día de hoxe é moito máis revolucionario entrar nunha sala de exposicións que calquera outra cousa, ir ó teatro máis que nada. E, por suposto, ler. O exercicio da lectura é a revolución completa nestes tempos ágrafos e pouco ilustrados.

Esa sería a miña resposta: debedes ler, xente moza, porque a liberdade pasa por aí, por move-lo _maxín. E cando les, pensas. E para dicilo como Descartes, daquela, existes. Se non les non existes. Es nada.

Non es.

Remato xa. En síntese isto foi o que escribín. En síntese is to é o que me preocupa... Reconforta saber que un non anda só polo mundo. Moitas gracias.

Waheirós Werrn, novembro de 1999

/ 15

[]ECONOMÍA

.A str d

*

e

VIVIU

intensamente o· MAÑk

A pesar da choiva e das frías temperaturas que se rexistraron o sábado 13 de novembro, os cabalos volveron a ser protagonistas na tradicional feira do San Martiño, onde se mesturaron as actividades cabalares coa maquinaria agrícola en exposición e tamén as ocasións para achegarse ós 'carros' e degustar unhas talladas de polbo. Foron moitos os afeccionados ós cabalos que se achegaron dende diversos puntos de Galicia para participar nos diferentes concursos -este ano coa novidade dun para percheróns solicitado polos propietarios destes animais-, e tamén para, simplemente, olla-los cabalos ...

Desde as dez da mañá foron chegando os cabalos á praza da Feira, onde se celebraron tódolos actos, para a partir das once e media empezar a disfrutar dos concursos de beleza e estampa dos cabalas, concursos que logo dunha paréntese para xantar, remataron ás seis da tarde co sorteo dun poldro que correspondeu a José Manuel Lodeiro Coucheiro.

A mediodía, os acordes do . cortcerto ofrecido pola Banda Cultural da Estrada servía de · punto de partida para chegar á

A Feira de Becerra Selecta, punto de referencia comarcal REDACCION Cada vez son máis as becerras de gando selecto que se achegan ata a Estrada -o mercado comarcal de Guimarej- para párticipar na Feira da Becerra selecta, que aglutinou a centos de exemplares de razas escollidas para deleite dos afeccionados ó gaodo vacún.

Compradores--e vendedores de tódolos puntos da nosa comarca e fóra dela achegábanse

durante a celebración desta feira da becerra selecta á Estrada, para mellora-las sementes do seu gal}_do, e mellorar así os rendementos económicos.

O conselleiro de Agricultura, Cástor Gago, foi o encargado de inaugurar esta nova edición da Feira da Becerra Selecta que _s~ vai c.onvertendo pouco a pouco nunha cita anual imposible de obviar para o sector agroalimentario galego.

cita dos ' carros' nos que os asistentes poideron degustar este magnifico producto da terra.

Escasas transaccións Pero, se a festa estivo asegurada a pesar do tempo, non foi tanto a parte económica, moi escasa.debido precisamente á metereoloxía.

Non só os propietarios dos tractores e aparellos mecánicos estaban insatisfeitos polas transaccións realizadas, senón tamén os propios donos dos ca-

balos viviron en carne propia a mala metereoloxía.

Manuel Gañete, presidente da Sociedade Cabalar Estradense, aseguraba ó remate da xornada que as vendas de cabalos non foran "nin unha cuarta parte das que se fixeron noutras feiras".

Nos concursos, en poldros gañou Luna, de Enrique Duro (A Estrada), en eguas e cabalos do país, Hermosa, de Ramiro Cea (Arzúa), e en cabalos cruzados o gañador foi Pancho, de José Andrade (Santa Cruz).

16 /

'QJ:aheirós 'QJ:errn,

San Estebo de Oca loce no piñón do testeiro da nave unha fermosa cruz cumial de San Andrés de Lazos. Tanto os capiteis, enfeitados con motivos vexetais pouco traballados, como os canzorros do beirado, que son de proa ou aresta, denotan unha sinxeleza ornamental, rachada pola ventá con arquivolta pentalobulada que ~e abre no tramo central da ábsida.

A última igrexa dentro do grupo do que estamos a falar está en Riobó, o Riuvou dos textos medievais . No eclesiástico Riobó é anexo de Remesar e ten por patrón a San Martiño~ San Martiño de Riobó foi o berce da hoxe en día desaparecida fortaleza da Barreira, noutrora e perante moitos séculos dominadora da comarca do antigo Tabeirós. an Martiño é a única igrexa de ábsida semiCircular da nosa comarca que conserva un anaco da fachada orixinaria románica: a entrada composta por dous arcos semicirculares en aresta.

Na ábsida destaca o aleiro, sostido por unha interesante e variada colección de canzorriños. San Martiño de Riobó posúe unha diferencia estructural no exterior da ábsida: ten dous contrafortes e dúas colu.m nas no tramo recto e dúas columnas na parte semicircular. Esta pequena diferencia estructural fala da creatividade dos nosos mestres canteiros.

Estas catro igrexas -San Lourenzo, San Miguel, San Estebo e San Martiño- foron construídas arredor de 1171 ; chegamos a esta data pola similitude destas igrexas con San Martiño de Dornelas no veciño concello de Silleda.

ceiro cuarto do S.XII, viuse salpicada, ao longo da súa historia, polo espírito restaurador.

No século XVII un retablo vai tapiar a cabeceira da ábsida. O máis salientable da ábsida é a boa e variada co lecc ión de canzorros que locen no beirado dos muros meridionais e setentrional.

Polas características arcaicas dos canzorros, ·da labra dos capiteis, da estructura do arco tri un fa l. .. dedúcese que Santiago de Tabeirós é un dos exemplares máis singulares do románico na nosa comarca. s obras de restauración que se estaban a facer, a finais de xaneiro do ano pasado, tiveron que suspenderse. Detrás do retablo apareceu unha pedra que podería pertencer á ara orixinal románica e uns frescos , seguramente do S.XVI. As pinturas que apareceron na ábsida e en parte dos muros da igrexa de Tabeirós,

novembro de

1999

"Santiago de Tabeirós é un dos exemplares máis singulares do románico da nosa comarca..."

S

A

SANTA MARÍA DE LOIMIL

presentan unhas fi guras que buscan a corporeidade, procuran un efecto de tridimensionalidade provocando un efecto case escultórico. Representan tres pasaxes, tres es9eas da vida de Xesucristo. A Ultima Cea, O lavatorio dos pés e a Oración no harto das oliveiras, que

SANTA MARÍA DE FRADES

esta segunda entrega do mestre e estudioso estradense, Tabeirós Terra camiña ca vista posta nas nosas igrexias ...

Irnos agora cun grupo de igrexas que teñen a súa ábsida rectangular. Comezamos por Santiago de Tabeirós, a antiga xurisdición de Tabeirós vén dos tempos do rei suevo Miro (Século VI) e xa aparece citada no Cronicón Iriense como pertencente á diocese de Iria. No século XII Xelmírez e o rei Alfonso VII trocaron entre si a terra de Tabeirós (Tabeirolos, nos documentos daquela época) e o castro do Faro, pasando este a ser posesión da coroa e aquel a da mitra compostelá. Ao igual que ocorreu coa maioría das igrexas románicas da nosa comarca e de Galicia, Santiago de Tabeirós, construída no ter-

nos lembran pola súa técnica, forma e cores ás pinturas do Lavatorio dos pés do mestre Framean en San Miguel de Moreira.

"Sorpresas" como os descubrementos de Santiago de Tabeirós poden agardárnos detrás dos retablos de Santo Tomé de

Ancorados e de San Martiño de Riobó. nome de Santa María de Fratibus foi o derradeiro agasallo deixado por unha comunidade de frades. Foi doada polo arcebispo Xelmírez ao mosteiro de San Martiño de Santiago ós comezos do S. XII, época á que pertence a igrexa. No cumio hai unha cruz de San Andrés con laceiras e no adro un bo cruceiro. A igrexa de Frades presén-

O

Na pr~cura do oso ROMANICO (Il parte) O POR XOSÉ LUNA SANMARTIN

tanos, como feito diferencial, o ter distinta directriz nos arcos da nave e os do presbiterio e, asemade é das poucas igrexas románicas que posúe a súa fachada principal, de orientación occidental como mandan os cánones, orixinaria. ernos constancia dun documento datado o 3 de xaneiro de 1115, no que a igrexa de San Miguel de Castro figura como unha doazón (con todos os seus servos e dereitos señoriais) feíta pola Raíña dona Urraca, á igrexa de Santiago de Camanzo. Observando o exterior desta ábsida decatámonos da ausencia de contrafortes, sinal inequívoco de que a igrexa. tivo no seu pasado a cuberta da ábsida de madeira. Esta igrexa levantada no castro, sito uns 200 metros sobre o nivel do río Grande é un importante mirador natural dende o que podemos ver ós protagonistas da nosa historia medieval, que non entran actualmente na demarcación do noso Concello, mais sen os cales non poderiamos comprender a historia da nosa comarca, trátase do Pico Sagro, do mosteiro de San Xoán da Cova e do Castelo de Cira. igrexa de Santo Tomé de Ancorados, foi construída no S .XII aínda que é algo posterior á de San Pedro. Pertenceu igual que esta ás clarisas de Santiago. A pesares dalgunhas reformas, Santo Tomé, conserva a primitiva fábrica románica en case a súa totalidade, excepto a parte superior da fachada occidental, que foi refeita. No testeiro da ábsida loce un bo exemplar de cruz de entrelazos. a antiguidade da freguesía de Santa Mariña de Barcala fálanos o Catálogo de documentos reais, de Ruben García, que nos amosa un documento do 25 de outubro do ano 924, polo que Fruela 11, fai unha doazón da vila de Barcala nas beiras da una á igrexa de Santiago.

A igrexa, que posúe unha fermosa ventá de arco semicircular no centro do testeiro, foi construída a finais do século XII.

T

A

D

W:aheirós W:erra, novembro de 1999

/ 17

A

dan seis sillares San Andrés de Souto. Esta pía moría colectiva, do noso patrinosa seguinte con inscricións, es- bautismal posúe monio históriigrexa é unha tudiadas por Fer- a seguinte inscrico-artístico, do das que chemín Bouza Brey ción, seguramenescudo do nogaron aos nosos días nos seus Epígrafes te do século XIII, so Concello ... en mellor estado de Medievaes da Ei-· Fredenandus A súa defensa conservación. Conrexa de Ourazo. presbiter fecit e conservación serva da súa orixe románica as dúas faan Cristovo fonts et restauraé, debe ser, chadas, a ábsida recde Remesar vit eclesia vocaobriga de todos . ¡Ogallá!, vén de sufrir bula Sancti Betangular cunha venneste ano Sanun incendio que nedicti que na tá semicircular de chambrana de tacos, provocou a des- nosa lingua quere to de 1999, o trucción total do dicir: o presbítesentido e a unhas sinxelas ventás ·na nave, un Agsensibilidade retablo e de tóda- ro, Fernando, filas imaxes. Esta- xo a fonte e resleven a facer nus Dei cunha cruz de palmas no cumio mos, lamenta- taurou a igrexa. as xestións blemente, Jalando E rematamos da ábsida e unha oportunas e a dunha perda irre- este breve percocruz de San Andrés xuntar os maparable do patri- rrido pola Estra~ rabedís necede Lazos no piñón da nave ... estamos a monio histórico e da Románica coa sarios para cultural da parro- Torre de Guimarestaurar o falar de Santa María quia e do noso rei. Esta Torre, monumento de Loimil, construída despois do ano Concello. Espere- verdadeira Terra Única, é parte civil máis representativo da no1171 e que ten, comos - tal e como do noso pasado, da nosa me- sa Idade Media. mo característica dixa se prometeu. ferencial , dúas cose restaure o máis pronto posible. exentas 1u m nas (característica non Salvouse das lapas habitual no románia estructura de pedra da igrexa. San co galego) onde se apoia o arco faxín.

Cristovo, de finais do S. XII, conserigrexa de Santa Mariña va da súa primitiva orixe románica a de Agar era nas súas orixes preportada. a igrexa de rrománica, mais foi Santa Mariprofundamente ña de Rivetransformada e na la existe, aínda que actualidade tan só FACHADA PRINCIPAL SAN XOAN DE SANTELES conserva a traza da eu non sei onde esplanta e algúns portá, un epígrafe funmenores románicos, como uns conserva do románico a súa dacional. canzorriños e un lintel facendo portada de dúas arquivoltas e e San Andrés de Vea · dous pares de columnas. Os arde sillar no muro sur. pervive do s~~ pasado uns canzornnos e un Na Historia Compostelá cí- quiños superpostos na arquivoltase o lugar de Lagartóns no ta exterior remítennos ás crea- contraforte. Terras-de Vea. Teano 1108. E nun proceso con cións mateanas. O tímpano é de rra fértil de abondosas producdata 15 de maio de 1291 nomé- circos entrecruzados. A data de cións agrícolas e de boa xente, ase a Petrus Andrea milites de construcción de San Xoán é de como canta o dita popular: T,agartones. No presbiterio des- finais do S. XII. Da ·primitiva 'Xente de Vea, Deus a dea'. única testemuña que ta igrexa de San Estebo de La- igrexa románica de San Pedro pervive do pasado romágartóns sobresae, pola súa bele- de Orazo doada a Santiago, no nico da igrexa de San za e orixinalidade temática, o Xurxo de Vea é unha pía baucapitel setentrional. Este capitel tismal que se atopa, niin recunamósanos, un raposo que vén de pillar unha galiña, tena na cho, no lado esquerdo da porta occidental. A lectura de todo o boca. A ventá do testeiro, o arepígrafe da pía é imposible por co triunfal e unha porta no muro setentrional son os máis imestar pegada ao chan con ceportan tes pormenores desta mento. D. Serafín gardaba un igrexa que é un claro exemplo papel no que aparecía debuxada da pervivencia, tamén na nosa toda a epigrafía cunha clara mensaxe didáctica, moralizante comarca, das formas románicas no S.XIII, o que se coñece coe de adoutrinamento, que transmo románico serodio. cribimos .como: A gracia do Espírito Santo limpa os pecaa edición da Historia Compostelana de Henridos dos infantes. Calendas de que Flórez chéganos unxuño da era 1198, ano 1160.

Ordoño chamado mestre fixo. ha doazón do ano 1114 na que Gundesindus Cidiz deu á Sé Unha pía bautismal de graCompostelá 'in Taberidos nito, dunha soa peza cadrada de quartam partem Eclesiae S.·Jooitenta centím~tros de lado é a annis de Santella cum adjuncúnica testemuña que pervive da FACHADA DE SAN CRSITOVO DE REMESAR tionibus '. San Xoán de Santeles 1115, pola raíña Urraca, que- primitiva igrexa románica de

S

"A defensa e conservación da Torre de Guimarei debe ser obriga de todos ..."

A

D

D

A

D

''A única testemuña do pasado . románico da igrexia de Sanm Xurxo de Vea é unha pía bautismal.."

POMPAS FUNEBRES TANATORIO Figueroa de Arriba -Telfs. 57 37 43 - 57 24 06 - (57 28 43 - Servicio Permanente) - Fax 57 22 50 - A ESTRADA

18 /

W:a:heirós W:erra:, novembro de 1999

V CICLO DE CINE DE HUMOR DA ASOCIACIÓN CULTURAL 'A ESTRADA' A Asociación Cultural 'A Estrada' realizou un ciclo de cine coa proxección de clásicos de cine do humor en Minicines Central. Títulos como 'O Ouro de Alaska' ou 'Erik el Vikingo', por non falar de clásicos españois como ' Bienvenido Mister Marshall', tiveron unha grande aceptación por parte do público que se achega a velos. Próximamente esta asociación tl!tK -O VtKINüo presentará ás súas publicacións. A obra de Xoseme, un libro de Luna sobre o románico e a obra de Avelina Valladares do mesmo autor.

V TRES LIBROS DE MAXIMINO SANMARTÍN SOBRINO

~---~

Maximino Sanmartín Sobrino (A Estrada 1926), depois do xa referido e comentado aquí REFlUXOS "Sombra de un árbol sin hojas" e tan prolífico como foi sempre, ós seus 73 anos publica tres libros de madurez dun poeta no que segue a reflectir tan frescas as inquedanzas, a sensibilidade e ata a súa capacidade de amar utopías.

Mino, como é coñecido aquí na súa terra publica: 'Veinte Canelones desesperadas y un poema de amor' un libro con continuas referencias a Neruda, dedicado a unha entrañable amiga desaparecida do poeta que toma o imaxinario nome de Irene, derivado da deusa da paz grega Iris, tan presente en toda a vida do poeta. Prólogo de IP Carmen Kruckenberg. "A la vejez Poemas ..." ( :l\NCK)t\lfS DEStS.:\R/•.D,•\$ Amplo volume dividido en catro poemarios: SoY UN ?Otfl.\•\ netos con destinatario, nos que o endecasílabo se DFl<A-'DR dirixe permanentemente a persoas ou obxectos ,..____ ben coñecidos polo Poeta; Sonetos de amor también, cun profundo contido emocional, Cantares a parte máis extensa do poemario e Poemillas del agua. En todos eles presencia continua das musas, non só as amorosas senón tamén as morais. Prólo.zo de D. Xesús Alonso Montero. "Refluxos" E como un xeito de espello no que se refliceten as olladas do autor en galego, unha explicación poética do mundo no que se criou ·e- dos--sgres _q ue ama ou admira, Maximino cabalga aquí no inte:-rior do seu poensamento, aquecendo a flor e o espiño nas sombras da espera. O verbo ten nes a_doce comuñón co tempo, aínda que os ventos lle poidan ser contrarias. Prólogo de D. Francisco Femández del Riego.

V 'ANDREA QUERE SER MAIOR', CONTO PARA NENOS DE PEPE CARBALLUDE

~J'~---1@_¡

i"'~

~ -"

"4!J!J

CJ

O noso veciño de Rubín Pepe Carballude, presentou na edición deste ano dos Pereiriños a súa última publicación en Edicións Everest Galicia. A historia de Andrea, unha nena que ten un gran soño: quere ser maior. Os números, as letras e todo o que con eles se pode representar van se-los seus compañeiros de viaxe. Toda unha odisea do autor, que xa está a punto de presentamos unha nova creación.

V CONCERTO DE 'SANTA CECILIA' A BandaMunicipal da Estrada e a Coral Polífonica Estradense ofrecerán o día 28 de novembro un magno concerto na Igrexa estradense na honra da patrona dos músicos, Santa Cecilia. A destacar, ademais, da actuación conxunta de ámbalas dúas agrupacións, a estrea do pasodobre 'Xacobeo 99' obra do mestre Xabier Comesaña.

Miscelánea histórica O Museo do Pobo Estradense 'Manuel Reimóndez Portela' sacou á luz o segundo número do seu anuario. Un número imprescindible.

V.GARCÍA O Museo do Pobo Estradense Manuel Reimóndez Portela sacou do prelo o segundo número da súa Miscelánea histórica e cultural, unha iniciativa que cada ano serve para que interesantísimos estudios estradenses vexan a luz nunha publicación de cun alto grao de investigación e estudio.

Nesté número aparecen os artigos: O. Arca Caldas As dúas mulleres de Castelao. M. X. Fernández Báscuas Aproximación á xénese urbanística da vila da Estrada. L Juan A. Fernández Castro Os traballos e os días. Aspectos da vida cotiá no rural estradense do S. XIX. As testemuñas de García 'Barros, Marcial Valladares e Alfredo Vicenti. Manuel--.Mos_quera Agrelo Aproximación ó mundo dasfortalezas na Galicia medieval. Mercedes Brea Os trobadores de Tabeirós.

Gama ·vallín La poética de Pay Soarez de Taveirós . M. Rodríguez Calviño, A actividade téitil tradicional no Val do Vea. Espadelas e espadeleiros. Mario Blanco Fuentes: Memoria gráfica do Cuerpo de Ejército de Galicia na Guerra Civil Española. J. Travieso Mougán: La Purísima de Asorey de A Esirada. M. Del Pilar Regueiro Ovelleiro: Cando o ceo oscurece. Crónica da epidemia de gripe de 1918 naparroquia de Sabucedo . Xosé Neira Vilas: Un singular Centro Bibliográfico Galega. · Estamos pois perante un marabilloso exemplar xa á venda en tódalas librerías da Estrada, que achega como no-

vidade ruáis rechamante as fo- ción que merece os nosos m·áis tos de guerra de D. Mario amplos parabéns.

Blanco e todo un compendio Nestas fotos, unha escolma de sabedoría no cerne do seu das que no seu día fixera D. texto, froito do abnegado tra- · Marío Blanco, testemuña úniballo dun Consello de Redac- ca e impagable.

FRANCO NO FRENTE ASTURIANO

FOTOGRAFIA DUN PRISIONEIRO REPUBLICANO

CURSOS DE: -Informática -Contabilidade -Idiomas -Mecanografía -

-EQUIPAMENTO INTEGRAL DE OFICINAS ·INFORMATIZACIÓN DE EMPRESAS -PROGRAMACIÓN ·MANTEMENTO

·MATERIALJ>E OFICINA -CONSUMIBLES -MOBILIARIO ·REDES LOCAIS

C/ San Paio, 21 -Tfno e Fax:986 57 20 25 - A ESTRADA

-Xestión de Empresas -Recuperacións -Etc ...

FORMAClóN OCUPACIONAL E EMPRESARIAL ACTIVIDADES EXTRAESCOLARES

C/ W. Calvo Garra, 5 entlo. Tlf. e Fax: 986 78 39 88 - LALÍN

W:aheirós W:errn, novembro de 1999

/ 19 f abeirós Terra prin-

cipia neste número unha serie de contares que, pouco a pouco iorán enchendo de ledicia, de soños, e sobre todo de vida unha parcela de sempre das nosas xentes... os CONTARES DA TERRA Habituais arredor das lareiras, nas cociñas 'económicas' e na mornura. da pota de augardente calndo pinga a pinga nas noites de inverna ...

H.

eivos contar un quite, polo que quizais non me esquenza por tódolos anos que me quedan de · vida. Foi naqueles anos do trinta e catro, tempos da miña mocidade, que á verdade , para min, si que eran tempos e non ¡rabia! - os de agora. Parece que foi onte. Fixeran unha exhibición de como voar. Foi no campo de Monterrei, no concello do Pereiro de Aguiar, a unha legua de Ourense. ¡Ai, miña nai, a xente que alí había! Pódese dicir - e sen reparo ningún - que chegaría ás trinta mil persoas, que se alguén se acorda poderá dar razón de que non boto de máis.

Déranse cita tódolos breogáns de Ourense. Había tabernas ambulantes que vendían viños e chourizos.

Os do polbo non podían faltar, como tampouco os cabaliños de andar ás voltas. Ata non faltaron os tunantes que botaban as cartas.

Para garda- la orde había l]lOitos números da garda civil.

Jan de a cabalo, cos seus traxes verdes e as correaxes amarelas.

Todos tiñan uns bigotes grandes, mestos e retorcidos.Daba un non sei que o velos.

A eso das catro da tarde, presentouse unha avioneta con dous homes dentro. Deron voltas por riba de toda a xente e logo aterraron . Aqueles dous homes, vestidos de branco, colocáronlle unha corda derredor do aparato.Os seus traxes, como xa dixen, brancos, eran como os dos buzos e levaban uns

cascos redondos na cabeza.

Como para min, aquelo da avioneta era cousa nova, funme coando por entre a xente e achegueime a ela canto puiden.

Sen que ninguén se dese conta.

Metinme dentro dela , na parte de atrás. Alí estiven caladiño, sen me mover, ata que os dous homes aqueles de branco se meteron no aparato. Amarraron os corpos cunhas correas e ¡santodiós! - acenderon os motores.

A avioneta en pouco tempo comezou a se mover, o meu corpo non era dono de si, arrrepiábame de moito nabo. Mesmo por unha físgoa vin a catro gardas ó pé do aparato. Se me vían, en estaba seguro de que mo farían pasar mal.

Quedeime aínda máis sen me mover.

A avioneta xa daba saltos tal como unha cabra entolecida.

Comezou a ladearse un pouco e xa pola físgoa de antes vin a xente como formigas . Aquelo subía e subía.

Un dos homes aqueles, un dos dous que ían <liante, botouse fóra da avioneta. Ben o vía eu. Voaba como pendurado dun paraugas aberto.

Daquela veu o moito mal para min. A avioneta comezou a dar voltas sobre de si, máis e máis.

Colocouse coas rodas cara arriba e o home que a guiaba tiña a cabeza para abaixo.

Eu, como non tiña a onde me agarrar, solteime no baleiro tal como se fose unha pega carrachenta. Comecei a dar voltas

VENDA DE.: PISOS V.P.L.

OS 'CONTARES' serán desde este número unha parte imprescindible de Tabeirós Terra.

Unha parte dedicada a imaxinación, as historias de agora e de sempre, verciadeiras ou falsas ... en definitiva, unhas historias que só pretenden achegarnos a nosa propia capacidade de imaxinar...

e voltas pola nada, tal como faría un ha boneca de trapo, si .

Das mesmas coas que xogaba miña irmá. A avioneta xa ía moi lonxe.

Eu cada vez baixaba máis: Os piñeiros do campo xa se facían cada volta máis grandes e eu víaos máis de cerca. Pensei en rezar, pois o meu corpo non tería conta da caída.

Cando comecei a acariñar coas mans as primeiras pólas dos piñeiros, ·dei un salto cara

e V.P.O., PRAZAS DE GARAXE,

e BAIXOS COMERCIAIS

~ ~

arriba, iso si, na cama e espertei. Aínda hoxe é o día que tremo, mesmo sinto que cago por min, ó pensalo. ¿E se fose certo?

A cous a estaría clara, xa non vos escribiría este primeiro contar.

Así que, meus estradenses tosos, aburiño logo e ata o vindeiro contar que será o segundo. ¡Saúde e Terra e ... que coza o forno, carafio!

.LI.

de

~

~-J-A~

~~--

I>~C>~C>"T:""'C>~~-

BAMART I

Infórmese nas novas oficinas de atención o cliente: rúa Calvo Sotelo, 9 -Baixo- A Estrada. 57.25.38

e:::::::;. e:=> .--.. ~ --t::: ..- .___. ~ ~ i

- - - -- -

-- -

-

-

<::::::> . - - .

S.L. ~

20 /

W:aheirús W:erra, riovembro de 1999

século XX comeza a súa longa andaina polos camiños do tempo. o lugar de Godoi, parroquia de Santeles, deste concello de A ESTRADA, no seo dun fogar campesiño composto por José M. Martínez Rey e a súa dona Carmen Tarrío Janeiro nacen dous rapaces xemelgos que van leva-los nomes de Evaristo e Xesús. Este vai selo protagonista desta belida historia.

Fai o rapaz o· número tres na longa lista do catorce irmáns que alumbrou súa nai. Datas de penuria e mortalidade infantil a eito que non teñen acubillo nesta casa labrega pois hai broa dabo ndo no forno fa miliar.

Deste xeito serán once os irmáns que cheguen á súa maioría de idade.

Na escola da parroquia sabe Xesús das letras e da escrita.

Cando o mestre sinala no mapa os nosos pobos, Xesús ten as primeiras novas que alá no fondo, debaixo daquel mapa de moitas cores que representa a España, hai un estreito e logo un s territorios moi grandes.

Preto de estreito atópase Marrocos, que seic a E spaña e Francia andan na teima de repartí-los terreos sen chegar a un acordo.

Xes ús esco itaba co mo o mestre dicía que os españois ternos a obriga de que aquelas xentes de cor-morena obedezan ó noso rei. O crío non entendía, nin lle importaban aquelas lerias, nin tampouco facía caso de tales consideracións. Os seus pensamentos estaban en saír pronto da escola para ir na procura de acadar as crías do niño de corvo que había na tomada da Devesa, propiedade do señor cura.

Moi pronto ha comezar Xesús un oficio na esperanza de achegar e mellora-lo patrimo·1io fami liar de tantas bocas. 'l"on moi lonxe da casa, no luar de Carricoba o señor Ra'lón ten unha forxa. Naque! .)bradorio comeza Xesús por tiar da cadea do barquín, men-

N

,]

a un mociño novo da parroquia de Cora.

Chegado o intre de entrar en quintas os irmáns Martínez, Evaristo vai destinado á marina a Ferro!. Xesús podía, pois, quedar exento da mili, pero non se acolleu a.ese privilexio. Pasa a formar parte da compañía de enxeñeiros destinada en Melilla. Xesús, non ten medo pero matina que ten que baixar polo mapa abaixo (!ta o fondo de todo para chegar ata onde están os mouros. Soubo, na feria do 16, na Estrada, que Paco de Ramiráns, un mozo de San Andrés de Vea será o seu compañeiro nesta nova xeira.

Naquela viaxe lenta medrou a barba e aumentaron os medos por mor dos cantos que se decían no vagón encol do comportamento dos mouros. Por fin , chegou o intre de que rematase o traqueteo daquel maldito tren.

Bandea o barco polo estreito e a Xesús revólvenselle as tripas. Matina morrer vomitando mentres nos oídos retumba a canción que Rosiña do Portelo, na festa da Gándara lle cantara, no intre da despedida: "Non me lavo nin peiteo, nin hei poñe-la toquilla, mentres non veña o meu mozo desa guerra de Melilla".

De novo en terra estiveron dous días no cuartel nas aforas da cidade de Melilla. Con el ían tamén quintos de Agar, dous de Codeseda e algúns de Cuntis.

Pouco durou a estancia xa que houbo ordes concretas de ir na procura dos mouros que seica agora tiñan un xefe de moito valor, un tal Abd-el Krim. Tamén nós, os españois, segundo escoitara no cuartel ternos ó xeneral Silvestre, un valente que matinaba acabar axiña con eles Pero as cousas non foron así. O xeneral Fernández Silvestre non soubo facelo, non pensou na lixeireza de manobra dos rifeños e cando matinou que xa tiña arrecunchados os mouros, naque! fatídico 22 de xuño, na defensa de Annual, morreu o xeneral e mi lleiros dos nosos soldados. Foron moi-

descargas cerradas abrieron los párpados que comenzaban a cerrarse. Luego, sobrevino una gritería espantosa y ensordecedora; después una voz dijo en buen español: ¡Entregáos!. ¡Annual es nuestro!. ¡ lgueriben es nuestro!. ¡Melilla ha caido en nuestro poder!. ¿Sabemos morir!- contestó el jefe de la fuerza. ¡Y los fusiles de los do s bandos beligerantes se entregaron al dialogo de la muerte. ¡Los luceros que titilaban junto a la tierra, quedaron extáticos, la epopeya era tan extraordinaria, doscientos hombres contra cinco, que quitó los guiños a su luz y dejó de par en par abiertos sus focos. Los mundos no se atrevían a pestañear. ¡Cuando amaneció, los cinco hombres que defendían el reducto habían consumido dos cajas de municiones. No importaba; estaban bien provistos de cartuchos.¡ ¡Tres días se pasaron discutiendo a ·tiros, sin dormir y casi sin comer. Una galleta y un sorbo de agua purísima, sobraban para defender la bandera. ¡Los sitiadores, sin saberse por qué, cuando amaneció la mañana del cuarto día pidieron parlamento. Tenían sed; si O NOSO HEROE SENTADO NUNHA FOTO DA EPOCA ellos les daban agua, podrían entenderse; no había inconveniente en que sali_eran libres y tos os pobos e posicións que nante defensa do pozo número con armas. caeron nas mans dos mouros e 2 de Tistulín. ¡El cabo les contestó que a desbandada dos españois foi EL POZO DEL HEROISles daría agua si los moros enxeral.

MO tregaban veinte panes, doce Os cabileños quixeron con"Junto a Yazamen, a menos · gallinas y cincuenta huevos. quistar todo o seu territorio e de 500 metros de esta posición, Por lo demás ellos no se entrenesa teima atacaron a posición sobre un poza abierto en peña gaban más que a Dios. ¡Hubo "junta"; a muchos do pozo número 2 de Tistulín viva, se construyó un fortín, na que se atopaba o noso solda- defendido por un pelotón, un les parecía lesiva la permuta; cabo y cuatro soldados, que pero se sentían morir, porque diño, Xesús Martínez Tarrío. ¡Aquela pequena posición constituían toda la defensa de los chumbos son ardientes y no foi defendida por un cabo e ca- la aguada. ¡Lo que voy a refe- aplacan la sed. Por fin, la matro soldados dende o 24 de xu- rir consta en el expediente Pi- yoría rifeña optó por conceder llo ata o día 5 de agosto daquel casso, más famoso, antes de le- sin regateos lo que los soldafa tídico ano de 1921. Foi alí ído que el célebre Memorial de dos de España exigían, a cononde Xesús demostrou a súa Chumaceras. ¡La horrible no- dición de que les entregasen valentía e coraxe. che de Annual; ¿ verguenza de las gallinas, los huevos y los Deixemos que sexa o co- España!, el pelotón oyé tiros, panes. rresponsal do xomal madrileño, escuchó rumores y preparó los ¡Sin necesidad 'de nueva "La Libertad", Rafael Comen- fusiles. Era una noche esplén"junta" se aprobó la proposige, quen nos relate a emocio- dida; las estrellas, como si qui- ción. ¡No tardaron en verse ensieran en te rarse de lo qu e tre las chumberas dos hombres acontecía, bajaron del cielo y y un borrico, sobre cuya enjalrelucían a poca distancia de ma venía enhiesta una bandera los picachos; el viento soplaba blanca. Nuestros bravos los deapacible; p e ro traía en sus jaron llevar, apuntándoles con pliegues aromáticos maldicio- sus mauseres; toda precaución nes y juramentos. les pareció escasa. ¡Pero los moros no venían ¡De pronto, todo quedó en silencio; los cinco defensores en son de guerra; traían sobre d el fo rtín t ranqu ilizados se las aguaderas del burro lo pactumbaron sobre las mantas, pi- tado: veinte hogazas, doce gadiendo al sueño la reparación llinas , cincuenta huevos más de sus quebrantadas fuerzas. un cesto de higos de tima, que, No tardaron en saltar de sus a través de la verde corteza, improvisados lechos. Varias - mostraban dulces promesas de purpura, delicias del gusto. ¡El cabo hiw llenar cuatro cántaros pero uno hubo que rellenarle porque casi se lo bebieron los dos montaraces africanos.

No cabía duda, el ejército sitiador tenía sed. ¡Al terminar el último viaje, uno de los moros inv itó al plantón a rendirse; todo el Rif era de ellos; de lo contrario, serían aquella misma noche atacados sin piedad. ¿A qué resistir otro asedio?

-les dijo-. Vosotros habeis demostrado "ser valientes"¡ -Lo seguimos siendo; tenemos que cumplir la consigna.

esús Martínez Tarrío, foi como tantos outros un xove ql}e tivo que vivi-la Guerra de Africa. Protagonizou unha historia de valentía ...

tres no seu caletre quedan as imaxes das sucesivas cores do ferro por mor da calor. Axiña Xesús aprende a templa-lo ferro dos picos dos canteiros das terras de Cuntis que están a erguer casas e alboios e a carabuña-las fouces e eixadas das famili as campes iñ as da parroquia.

Escoita alí as novas da loita que os soldádos españois sosteñen cos mozos das kabilas do Rif. Sabe dos desastres que tiveron ·os nosos no monte Gurugú e no barranco do Lobo. Sente nas .súas carnes unha fo nda xe nreira para aq ue les desgraciados moros que nunha daquelas escaramuzas mataron

Un estradense valente O POR OLIMPIO ARCA CALDAS

21 /

-Y¿ si morís? -objetó el moro-.

-Es nuestro deber; moriremos con gloria.

El rifeño levantó los ojos al cielo y se despidió, dándoles a los cinco la mano y diciendo: ¡Que Alá os guarde!. ¡No bien se perdió el diminuto convoy entre las revueltas de la montaña cuando comenzó el fuego graneado. ¡Aferraron los españoles la entrada del blocao, y desde el parapeto contestaron como debían a sus enemigos. ¡Pasó una semana entera qu e apenas se dormía; d e cuando en cuando, el más guisandero de los cinco desplumaba una gallina, la metía en la cacerola y cuando al sainetallo de los ajos, único adobo posible, perfumaba la atmósfera comían la pepitoria que la providencia les había preparado, mientras las balas enemigas instrumentaban un "allegreto" en las mamparas y defensa del reducto. No lo pasaron del todo mal. ¡Un atardecer un vocero de los moros pidió armisticio, exclamando: -Necesitamos agua; tenemos prisioneros un teniente y ocho soldados de infantería. ¿Qué decís?. ¿Os entregareis o no?.

Os llevaremos a Melilla. ¡El cabo contestó:. Os daré agua si me entregais armados al teniente y a los infantes.

Esta vez el revuelo fue mayor y la discusión más larga. por fin, los moros decidieron trocar los prisioneros por cien cántaros de agua. ¡Todo se ejecutó a la perfección. Los que asediaban se llevaron sus cántaros de agua, pero el fortín había reforzado el número de defensores.

Eran invencibles. ¡Aquella noche descargó una gran tempestad. Los moros creyeron llegado el momento del asalto decisivo y acometieron como fieras, llegando hasta las alambradas; pero allí quedaron los muertos. Nuestro valientes no desperdiciaron cartuchos y se batie ron como leones. ¡Hubo que lamentar una desdicha; el teniente fue alcanzado en un hombro, aunque, por fortuna, la herida careció de importancia, según afirmó un quinto que era barbero en su pueblo. Más grave fue la noticia de que se había acabado la gasolina y el motor que elevaba el agua no podríá funcionar.

Después de curado el te- · niente se entregaron a tristísimas reflexiones los defensores del pozo heroico pues sin agua no es posible batirse.

De nuevo, transcurrida otra semana, el voceador enemigo pidió agua; estaban sedientos; querían agua a un cambio decoroso de subsistencias. ¿Qué necesitaban ellos?. ¡El cabo se asomó a una de las barandillas y gritó con voz estentórea: ¿Queremos dos cajas de cartuchos!.

-¡Eso, no! -contestaron-. Os daremos gallinas, huevos, pan, carneros y todo lo que querais; todo menos cartuchos. ¡Esta vez los que se retiraron a deliberar fueron los nues-

W:aheirós W:erra, novembro de 1999

súa triste saída, camrno de Africa, .sen que ninguén viñera a despedilo, volta Xesús á vila de A Estrada o día 12 de marzo do 1923. Sabe que está a instruírse expediente de xuízo contradictorio para outorgarlle a Cruz Laureada de San Fernando polos méritos dos cinco sitiados naquela trinchera africana. Non desexa lembralo. Só pensa en chegar á súa casa de Godoi e abrazar á súa nai e ós irmáns, en especial a Evaristo, o compañeiro de habitación , formar parte da parranda dos Antroidos da parroquia e esquecer tódalas miserias que lle tocou pasar.

Cando o coche de Campos entrou na praza abarrotada de xente preguntouse qué festa habería, pois estouraban as bombas sobre dos tellados da Vila.

Alí estaban seus irmáns, seu pai, veciños da parroquia e uns señores moi ben postos. Nada... , a esta xente algo lle dixeran, pois do conto de Africa el somentes llo escribira a seus pais. ¡Pois alí estaba o Alcalde, D. Jesús Durán, o señor Xuiz de primeira instancia, representante do Centro de Emigrados, ata había un xornalista que se puxo a facerlle preguntas!.

Había tamén mozas e mozos co traxe das festas, veciños e comerciantes da Vila. Todo eran felicitacións e abrazos, pois como era un heroe, e como hai tan poucos, había que aproveitarse. Despois toda a comitiva marc hou ós salóns do café Pampín onde houbo viño para todos. Seu irmán Evaristo anticipoulle que os veciños de Santeles ían darlle un banquete dentro de oito días. Xesús estaba nunha nube, pero desexaba espertar e empezar de novo a traballar polo oficio.

Xesús Martínez Tarrío, soldado laureado coa ruáis alta distinción militar, cunha merecida cruz en _trámite( 1), tivo, o mesmo ca outros moitos mozos, que buscar unha vida ruáis esperanzada na emigración.

Pasados uns meses ordenou marchar alén mar na procura dun medio de vida ruáis axeitado que o aquí se lle ofrecía.

Seu irmán Evaristo, co oficio de carpinteiro, e Xesús como ferreiro saíron unha mañá cediño camiño de Vilagarcía, onde un vapor de pasaxe os levou, despois dunha longa travesía, ata a illa de Cuba. Chegaron despois dúas ou tres cartas nas que contaban ben pouco dos traballos e vida que na cidade da Habana estaban a vivir.

E, pasada unha tempada, esmoreceron as noticias e dos irmáns Evaristo e Xesús nunca ruáis se soubo. ¡Sirva esta leinbranza de recordo perdurable como exemplo da valentía, que con Laureada ou non , démostraron os nosos devanceiros !.

o

IGREXIA DE SANTELES

tras, pero como había repuesto de cartuchería decidieron optar por el pan y la carne y as( quedó el arreglo.

-¿Qué hacemos con ellos mas que prolongar nuestra agonía?preguntaron algunos.

-He observado- dijo el caboque noche que pactan no nos acometen; en cuanto suenen las doce saldremos del fortín y, caminando con rabia, podremos llegar a la zona francesa antes del medio día.

-¿Y si nos atacan por el camino?.

-Nos defenderemos; somos ya casi un batallón. ¡Por dicha de nuestros valientes, la noche fue oscura; la luna quiso abrir algunas nubes, pero desistió de la empresa, por imposible. Eran por el filo las doce en el reloj de níquel de un sóldado (el teniente lo tuvo deoro, pero le despojaron de él antes de entregarles) cuando aquellos hombres de hierro salieron del blocao, uno a uno, inspeccionando las tinieblas de que estaba cubierto el horizonte. ¡Se abrieron en descubierta y caminaron con la prisa que a los pies da el que fía en ellos la salvación. ¡Pronto les sorprendió el día de fuego; en un santiamén se había pasado la noche, y estabg, tan lejos todavía la zana francesa. ¡De repente ven unos jinetes que, llevando al galope sus caballos, disparan continuamente sobre el pelotón: e[. teniente ordena que se refugien en unas peñas y desde allí fusilen a los audaces. No tardan estos en morder la tierra, uno que quedo vivo huía al. interior como alma que lleva el diablo pegado al cuello de su cabalgadura.

-¡Que Mahoma te ampare!- exclamó el cabo, disparando el último cartucho. Caballo y ji-

nete cayeron de cabeza.

Después, nada, llegaron sin contratiempo alguno al Marruecos francés, donde fueron atendidos y agasajados por las autoridades. Los defensores del "pozo heroico" están propuestos para la laureada. ¿Qué más? ¡Pido una suscripción nacional para comprarles las insignias. ¡Estoy harto de que no se cuenten mas que desdichas de Marruecos. ¡España es España y .lo sera .. ¡Fueron los defensores del "pozo del heroísmo" como le llama Comenge, el cabo Jesús Aranzana Landa y los soldados Emilio Munero, Virgilio Rodríguez, Rafael Sordo y Jesús Martínez Tarrío, quienes merecieron que el general Picasso hiciese de ellos una especial y grata mención en su famoso expediente. ¡En la orden General de la plaza de Tetuán del 16 de enero último se hace constar como méritos especiales de nuestro conterráneo Jesús Martínez, el hecho de que, "a pesar de tener la orden de incorporarse a la columna del general Navarro, y después de tres días sin comer, prefirió a su salvación sucumbir con sus compañeros en el pozo nº 2 antes de abandonarlo", y el de que "habiéndose quedado sin municiones el día 30 de julio y decididos a no rendirse por acuerdo del cabo y asentimiento de todos, decidieron prender fuego al fortín si llegaban a en~ trar los moros, después de haberlo rociado con la gasolina que tenían para el motor, presentándose voluntarios para llevar a cabo esta operación los soldados Jesús Martínez y Emilio Munero".

,,

NOTICIA DO XORNAL LOCAL "EL EMIGRADO"

Por todos estos hechos de nuestro héroe reina gran entusiasmo entre sus convecinos de Santeles, los cuales proyectan darle un banquete aquí en la villa para el 20 de corriente. ¡Nosotros celebramos la idea y nos asociamos al homenaje!.

Jesús Martínez. -La lle· gada del héroe. - El día 12 (Marzo de 1923) por la tarde ha llegado a esta villa el valiente soldado estradense, perteneciente a la comandancia de ingenieros de Melilla, don Jesús Martínez Tarrío, a favor del que se instruye expediente de juicio contradictorio para otorgarle la Cruz Laureada de San Fernando por los extraordinarios meritas que con otros compañeros ha contraído en la defensa del.pozo nº 2 de Tistutín desde el 24 de Julio al 5 de agosto de 1921. ¡Al llegar a la plaza principal el automóvil en que venía el Sr. Martínez Tarrio, fue saludado este por sus convecinos de Santeles, de donde es nativo, con una estruendosa salva de bombas.

Acudieron a recibirle, además de los de Santeles, el alcalde D. Jesús Durán, el juez de primera instancia, el Director de este periódico, una representación·del Centro de Emigrados y un buen número de vecinos de la Villa. Después de las numerosas felicitaciones que recibió el valiente soldado en medio de la plaza, fu é obsequiado por el Sr. Alcalde con un refresco en el café de Pampín, al que asistieron también el Juez y los vecinos de Santeles, las representaciones del Centro de Emigrados y de este periódico. ¡Reciba el héroe nuestra f el ic itac ión má s entusiasta y nuestra mas cordial bienvenida LICENCIADO Máis de dous anos despois da

(1 ). -Segundo informacións de veciños que recordan aquel recibemento, a tramitación do expediente da Laureada seica non chegou a confirmarse.

A Estrada, outubro de 1997

'cñaheirós 'QJ:erra, novembro de 1999

22 / A pequena historia do fútbol estradense ten dende a tempada 1980-81 un equipo un tanto especial, un clube que neste momento é filial do C.D. Estradense, e que empezou sendo tamén filial: O C.F. Tabeirós.

Neste número achegámonos'á historia deste clube que está a punto de cumprir o seu Vinte Aniversario, pero tamén a algún dos homes que o fixeron posible. Esta é a nosa grande ou pequena historia... según cadaquén.

C.F. Tabeirós -

CADRO DO C.F. TABEIRÓS 80-81. De pé e de esquerda a dereita.- Vitas, Estraviz, Toño, Fandiño, Mino, Bouzón, Ares, Sanmartín, Conde, Coto e Eladio (ADESTRADOR). Agochados.- Chuly, Chicho, Carro, Pena, Ferrecho, Rey, Cabaleiro, Cardona e Chicho.

"~ ..:-,'vot~ u..· a .. :»-

Nesta foto unha formación do C.F. TABEIRóS formada por (de pé) Luís, Estraviz, Mella, Manolo, Juan, Mino, Toño e Lino Rivadulla *(adestrador). Agochados: Rey, Picallo, Carro, José, Pereiro, Fernando e Ferrecho

O

Clube de Fútbol Tabeirós foi fundado no verán . de 1980, seudo esa mesma temporada, a 80-81 a que se federou, inscribíndose na Federación Galega de Fútbol.

Naque! momento o cluhe non tiña campo propio, entón comenzou sendo filial do CD Estradense e xogando no campo da Baiuca, na Estrada.

Anos despois desprazouse a xogar no campo de Nigoi, construí do a raíz da concentración parcelaria en dita parroquia.

Os fundadores do clube foron entre outros, Uzal (presidente), 'o cura' D. Camilo (secretario), Anton io Fi lloy (tesour.e iro), e Muras, Pena, Picáns, e outros máis como vocais.

Foron os seus presidentes, Uzal, Vázquez (o _xastre), Vicente ...

O equipo contou con tres conxuntos federados á vez. A principal base de xogadores do clube son os rapaces da parroquia complemen tandose con xogadores formados nas categoría inferiores do CD Estradense do que é equipo filial na actualidade.

Na actual plantilla de xogadores do CF Tabeirós temos 18 xogadores que poden subir ó primeiro equipo do CD Estradense, e milita na terceira rexional, categoría da que nunca conseguiu ascender pese a estar cerca varias veces.

Por Pepe Rodríguez Poucas veces un adestrador de fútbol escoitou como me sucedeu a min tantas veces a mesma pregunta: ¿cómo é posible que Mino siga xogando, sacándolle o posto ós máis novos?. E poucas veces tiven unha contestación tan fácil: o problema non é que Mino lle saque o posto a un máis novo, o problema é que os máis novos non sexan capaces de sacarlle o posto a Mino.

Mino. Maximino. O Avó. 41 anos, todo pundonor e entrega, todo un exemplo a seguir por uns rapaces que no mundo do deporte pensan que o teñen todo feíto só por ter unhas botas iguais -máis ou menos- ás dos seus ídolos televisivos.

Mino, non só é o único supervivinte do primeiro Tabeirós federado, senón que é o supervivinte dunha raza especial, dos mozos que só por xogar, se_n máis anceios que o practicar o deporte que lles gusta, entregan horas e suor, feridas e esforzo, sen nunca levanta-la voz, ter un mal xesto co contrario, sen desvirtuar, en definitiva, o deporte polo deporte.

Non sei se algunha vez soñou Mino con xogar nun equipo que non fora o Tabeirós, pero estou certo que o Tabeirós cando Mino queira deixalo -e será el quen o deixe, cando el queira- xa non será o mesmo.

Teño presente tres anécdotas que, para min, -son recordos inesquecibles. Unha cando estivemos a punto de xogar a final da Copa do Sar. Mino, despois de perder na semifinal, estaba derrotado, esgotado polo esforzo e polo pundonor, pero foi o primeiro en levantaIa cabeza, mirar para min e, véndome á vez derrotado, chiscarme un olio. El nunca soubo -saberao agora- que a miña derrota non era tanto polo perder como por non chegar á final para que el puidese lucir -alomenos unha vez nunha final- o brazalete de capitán.

Outra, máis prosaica, era velo cando, por mor da miña decisión non saía a xogar de cabeza. Nunca vin ningún rapaz coa mesma desilusión pintada nos olios. Nunca. E desde aquí doulle gracias polo seu esforzo e por esa ilusión.

A terceira foi en Xuño, cando nun partido amistoso puiden cum.., prir un pequeno desexo, e alinear no Tabeirós a Mino e ós seus dos fillos -aínda pequenos- á vez. Nos rapaces sentín a mirada da ilusión dos novos por vestir a.camiseta de seu pai. Ne!, só o orgullo.

Non é para menos-_ Mino, 41 anos, 'o avó' como lle chaman os seus compañeiros posiblemente sexa o xogador de máis idade de Galicia que aínda siga en activo. Pero gañouse cada minuto. Seguro ....

P. Rodríguezfoi adestrador do CF. Tabeirós tres tempadas

EQUIPO ACTUAL DO C.F. TABEIRóS. (De pé): Pipo, Orlando, Temes 1, Simoes, Chucho, Mino, David, David Castro e Ismael (adestrador). Agochados: Gonzalo, Caramés, Temes 11, Zippi, Jorge, Pacheco, Lolo e Jerry.

j

\ !

\ / 23

'IDa:heirós 'IDerra:, novembro de 1999

\

\

• CD Estradense, ¿cara ao seu 75 aniversario?, posiblemente a data

A

o rematar a tempada 98-99 fina-

galega (0 Callobre C.F., que vai dislizou unha etapa cos seus éxitos putar a súa sétima tempada consecuti. . ecos seus fracasos dun C.D. Es- va e o C.D. Estradense, recén ascenditfaciense que se marcara unha filosofía do).

Calquera que observe dunha mae uns obxectivos que para uns deron os seus froitos e para outros non tanto. O neira obxectiva toda esta bagaxe deque si é de salientar é que este tránsito portiva do noso pobo verá que todo iscara unha nova andadura nace sen se to ben coordenado, algo que tampouco producir un cambio traumático nin se fai dun día para outro, ten que dar conflictivo, como ocorre noutras enti- os seus resultados deportivos, non da dades do cal só derivan prexuízos para noite para a mañá senón que a longo " prazo. Desde logo que este último a propia sociedade.

O novo proxecto ten un claro ob- apartado será o que relance o segundo ·, e, por suposto, o que lle xectivo: devolver aos estraabra todos os camiños ao denses unha ansia e un inteprimeiro. rese polo clube Canto ao primeiro representativo do Concello, apartado, o presuposto do algo que ultimamente se boC.D. Estradense reduciuse taba moito de menos, aboncase á metade de tempadas da ba con ver a asistencia anteriores, racionalizando aos encontros na Baiuca. os cobros mensuais de xo¿Como dar vida ao noso gadores e corpo técnico así Clube? En primeiro lugar como procurando outros tratando de facer un presuposto económico realista aforros importantes en partidas como secretaría, local procurando a maior igualdasocial... Asimesmo as cuode posible de cobro entre totas dos socios reducíronse dos os xogadores da plantixa que o importante é faci11 a, ev itando un has litar o nexo de unión entre diferencias de tempadas anafeccionados e Clube e non teriores de en casos de romper ese cordón umbili100.000 pts. ao mes entre cal con cuotas esaxeradas. dous xogadores, e así preRecadando a mesma cantiténdese repartir responsabidade ao cabo da tempada, lidades por un igual e que sempre será pFeferible ter todos sintan por igual a cor máis socios pagando menos do equipo ao que representan. que menos socios pagando En segundo lugar dando máis.

Polo que respecta ao oportunidade aos xogadores segundo apartado a aposta da Estrada prioritariamente, inda foi máis forte. Poderíalgo que ten que ser o nexo anse ir incorporando paulade unión entre os afeccionatinamente xogadores do podos da Estrada e o C.D. Esbo e bisbarra, pero a aposta tradense. En tempadas antefoi total ofertándollelo a toriores un xogador xuvenil da dos os xogadores da EstraEstrada ao estar rematando da e resultando un equipo esta categoría practicamente para a presente tempada só lle quedaban dúas saídas: cun só xogador de fóra, procurar fóra o que tiñan moi difícil no seu pobo ou sendo todos os demais da ·Estrada e bisbarra. Poucos enfocar o fútbol como un pasatempo cun grupo de xogadores da Estrada que estivesen na mesma categoamigos e xogar en calquera ría ou superiores quedaron dos equipos de rexional ou, fóra deste proxecto (podeo que era peor, abandonar a súa práctica, co conseguinte trauma riamos dicir que tres), e desde logo porque as súas miras buscan outros deportivo.

E finalmente como terceiro aparta- obxectivos superiores, pero sempre do do proxecto a máxima colaboración tendo as portas abertas para representar ao Clube do seu pobo. de todos os equipos da Estrada.

Finalmente, no terceiro apartado, Non podemos esquecer que a fins da tempada pasada A Estrada contaba os clubes da Estrada prestáronse todos con 18 equipos de fútbol-base (Callo- a colaborar, cada un desde a súa probre C.F., oito; Sp. Estrada, cinco; C.D. pia entidade, para que os xogadores Estradense, catro; A. Estudiantil, un), desde xa saiban que poderán ter nun asl como 4 equipos de 3ª Rexional (O futuro unha posibilidade real de xogar Callobre C.F. ascendido a 2ª rexional); representando ao clube ensignia do e que asimesmo dentro dos equipos de seu pobo, como mínimo, sen desbotar fútbol-base ao rematar a tempada ha- cotas superiores. bía dous equipos de xuvenís en liga

oficial a nivel federativo sexa posterior, pero podemos afirmar que os alicerces do nacemento do C.D. Estradense (na crónica* aparece como Deportivo Estradense) estean no ano 1925. Así vemos que o 31 de maio deste ano o Deportivo Estradense se despraza a Caldas de Reís a disputar un encontro contra un equipo local, inda que este encontro ao final foi contra un equipo de Padrón, coa seguinte alineación polo equipo da Estrada: Pereira, Lueiro, Jesús, Emilio, Cándido, Gestoso, Rey, Carballeda, César, Campos e Pepucho. O resultado final foi de 3-2 a favor do equipo da Estrada. pero a cousa xa vai en serio xa que unha crónica de decembro deste mesmo ano** lemos o seguinte: -"Nuestro Club futbolístico. Estos días se viene procediendo a la inscripción de nuevos socios para el naciente Club futbolístico local que lleva el nombre de De-

• O deporte estradense homenaxeou a 'Piso', Manuel Coto Ferreiro, concelleiro de deportes tristemente desaparecido no mes de setembro de 1998, nun acto que implicaba o nomeamento oficial do Pavillón Municipal, como 'Manuel Coto Ferreiro', unha inicitiva de tódalas entidades e deportistas estradenses que aprobaba o concello en Pleno.

A mediados de outubo, nun sinxelo acto, descubríase unha placa e un busto de

portivo Estradense, y que con tanto entusiasmo preside el comandante de la Zona Sr. Ve/asco.

A sesenta nos dicen que llega ya el número de socios, y aún se esperan nuevas y numerosas inscripciones.

El Deportivo Estradense ha alquilado un precioso terreno para campo de juego entre Barrio Nuevo y la Decoita, ya se viene trabajando para arreglarlo en condiciones. Nosotros vemos esto con satisfación y deseamos por lo tanto una vida próspera al Deportivo Estradense".

Quizais teñamos os estradenses que nos pór a preparar as 'vodas de diamante' do seu nacemento axiña, sendo así un dos clubes máis antigos de Galicia, incluso por diante de outros máis importantes hoxe. *El EMIGRADO, nº 159, do 7-Xuño1925 **El EMIGRADO, nº 178, I6-decembro-I925

Manuel Coto Ferreiro, no medio dos aplausos do máis dun cento de asistentes que honraban así a memoria dun home ligado dende sempre ó deporte estradense, como practicante de diversas especialidades deportivas, e despois como concelleiro de deportes.

No mesmo acto, o alcalde estradense, Ramón Campos, entregaba un ramo de flores á súa viúva, e agradecía a mostra de cariño do deporte estradense cara Manuel Coto Ferreiro.

24 /

'<ITaheirós '<ITerra, novembro de 1999

Premios San Martiño 1999 Panadería A Fogaza, Radio Estrada, Editorial Galaxia, e D. Francisco Fernández del Riego son os galardoados nesta edición dos premios do Padroado da Fundación San Martiño VALENTÍN GARCÍA

Un ano máis, reuníuse o "Padroado do S. Martiño" na calor do pazo da Nugalla en Curantes para ver unha vez máis quen merece ser recoñecido polos premios á difusión e emprego do galego, que teñen a frescura de ser dados dende aquí, na certeza da mellor das intencións a quen queira acompañamos no camiño e na teima dos que ternos un idioma propio, que é o idioma do noso futuro . Na modalidade de Tabeirós Terra de Montes, levamos neste ano 99 un premio dobre, a panadería A Fogaza, que dende moi pronto comprendeu a importancia da etiquetaxe e promoción dos seus productos en galego, como forma de v~n ­ der mellor e conectar moito máis

directamente cunha clientela que enseguida se volcou con pans e tartas feitos con mans e mentes moi sabias.

Radio Estrada, que está a ser un referente de comunicación social, cultural e mesmo comercial, non só na Comarca de Terra de Montes, senón tamén fóra dela; estamos perante un proxecto ilusionante, útil e rendible en galego, que leva día a día a nosa lingua a moitos fogares, postos de traballo e sitios de lecer, o seu labor abnegado durante as 24 horas do día a pro! da comunicación en galeg_o énchenos a todos de orgullo e ledicia.

En "Galicia Enteira" foi a Editorial Galaxia a que mereceu o galardón saído da Nugalla, un ano antes de que cumpra o 50 aniversario da editorial máis senlleira e veterana de Galicia.

Dirixida por Carlos Casares, e cun Director Comercial Adolfo Gálvez nado na nosa parroquia de Amois, hoxe en día confirmase como todo un fito empresarial e cultural creado por e para un idioma que nos é propio.

O premio de "Toda unha vida", quizais o máis entrañable por ser o de toda unha ampla bagaxe no noso idioma, foi esta

vez para D. Francisco Femández del Riego, nacido no 1913 en Vilanova de Lourenzá, Presidente da Real Academia Galega, Director da Biblioteca Penzol, membro fundador e ex- Director da Ed. Galaxia e codirector da revista Grial, é doctor honoris causa pola Universidade de Vigo, Premio ' Trasalba, Premio Pedrón de Ouro, Medalla Castelao e Medalla de Ouro da Cidade de Vigo. Todo esto por unha inmensidade de obras tan importantes para tódolos galegos e galegas como: Cos olios no naso esprito, Galicia no espello, Un país e unha cultura, letras do

naso tempo, Antolín Fara/do: un precursor, Pensamento galeguista do S. XIX e do XX, Anxel Casal e o libro galega, As peregrinacións xacobeas, Historia da literatura galega, e un sinfin de publicacións máis que poderiamos relatar.

Será o vindeiro sábado 27 de novembro. Haberá que vestir de gala porque ese día, aquí, ben preto de nós, no Recreo Cultural da Estrada festexarase nada menos que o termos un idioma propio para o que aseguramos días de prosperidade e ventura. Será a Entrega dos Premios San Martiño 99.