Vakblad Warmtepompen #01 2014 by Vakblad Warmtepompen

WP POMPEN JAARGANG 6 – NUMMER 1 – JANUARI 2014 - PRIJS E 17,50

WARMTE

DUURZAME KLIMAATOPLOSSINGEN

F-gassendebat Nieuwe verordening in zicht? Dubotechniek: 15 jaar innovatie

Het is groen en...

Onderzoek Wko’s en drinkwaterkwaliteit

Nieuwsgierig ? Kijk op de volgende pagina.

De nieuwe Daikin Emura. Energie-efficiĂŤnte warmtepomptechnologie in een moderne vormgeving.

Het is groen, comfortabel en blinkt uit in design... De nieuwe Daikin Emura. Zo stijlvol vormgegeven, dat hij een aanwinst is voor elk modern interieur. En achter dit strakke, aerodynamische design bevindt zich de meest innovatieve en groene klimaattechnologie van dit moment. De Daikin Emura koelt, verwarmt en ontvochtigt extreem zuinig (SEER A+++) en is eenvoudig op afstand te bedienen via WiFi. Meer weten over dit speciaal voor de Europese markt ontwikkelde warmtepompsysteem? Bestel het infopakket op daikin.nl/emura2 of bel 088 324 54 55. De nieuwe Daikin Emura is leverbaar vanaf maart 2014

Daikin maakt het u steeds comfortabeler.

COLOFON

Voornemens Ik heb me nooit echt beziggehouden met het ‘goede voornemens’-ritueel van rond de jaarwisseling. Voornemens sneuvelen toch steevast, en de uitzonderlijke keer keer dat het wel goed gaat had het betreffende voornemen net zo goed 23 maart, 7 augustus of 11 december als startdatum kunnen krijgen. Uiteraard besef ik dat een groot deel van mijn medeburgers daar op een andere manier mee omgaat. Als dit laatste ook voor u geldt, heb ik een teleurstellende mededeling: alle goede voornemens in de categorie ‘Dit jaar ga ik het rustiger aan doen’ kunt u pro-actief als volledig mislukt beschouwen. In 2014 is er werk aan de winkel, en niet zo’n beetje ook. ‘Ons ecologisch tekort is twee keer zo groot als het economisch tekort. We staan aan de vooravond van een kantelmoment dat met enorme maatschappelijke chaos gepaard zal gaan.’ Dit zijn geen woorden van een tuinbroekhippie in een stadsnomadencommune, maar van professor doctor ingenieur Jan Rotmans, gerespecteerd hoogleraar Transitiemanagement aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Of hij gelijk heeft en of zijn ‘kantelmoment’ al in 2014 plaatsvindt, valt uiteraard te bezien. Maar ook zonder ecologische revolutie wordt 2014 een hectisch jaar voor de warmtepompindustrie. De drukte die we over ons heen krijgen, heeft zich vorig jaar eigenlijk al aangekondigd. De AmvB Bodemenergie werd van kracht, inmiddels is de Warmtewet eindelijk in werking getreden en binnenkort wordt in Brussel over de nieuwe F-gassenverordening gestemd. Allemaal wetgeving die tot actie maant: er moet in kennis worden geïnvesteerd en over productinnovatie nagedacht. In de vorige editie van dit blad beloofde Teun Bokhoven, voorzitter van de Duurzame EnergieKoepel, bovendien dat het energieakkoord dat afgelopen jaar werd gesloten zorgt voor toekomstperspectief (lees: werk) voor de warmtepompindustrie. Die industrie mag zich toch al op drukkere tijden gaan voorbereiden, want hoewel minister Blok van Wonen iets anders wilde, wordt de EPC in 2015 definitief verlaagd naar 0,4. Ergo: de mogelijkheden van de cv-ketel worden beperkt, wat ruimte voor duurzame alternatieven biedt. Het is al met al genoeg om te concluderen dat 2014 zeker geen rustig jaar wordt; ook niet voor ons als vakblad. Dat daarmee voor sommigen een goed voornemen moet sneuvelen: het zij zo. Ik juich die drukte toe; na jaren van economische kommer en kwel schijnt er weer wat led-licht aan de horizon. Als industrie moeten we op de trein springen; de dienstregeling laat geen uitstel toe. Om Jan Rotmans te citeren: “Je bent duurzaam of je bent het niet. Groen wordt de norm. Ben je dat niet, dan besta je niet meer.” Ik wens alle lezers een gezond 2014. Houd het hoofd koel en de vloer warm.

WARMTEPOMPEN IS EEN UITGAVE VAN VAKMEDIANET en is hét vakblad over het duurzaam verwarmen en koelen van commercieel en maatschappelijk vastgoed en woningen Hoofdredacteur Bas Roestenberg, basroestenberg@vakmedianet.nl tel. 088-5840978 / 06-26865263 Eindredacteur Christine Linneweever Redactieraad Willem Hooijkaas (voorzitter Platform warmtepompen/secretaris BodemenergieNL), Onno Kleefkens (Agentschap NL) en Karin van der Maarel-Sonneveld (NVKL) Uitgever Geert van den Bosch Accountdirector Gejo Flierman, gejoflierman@vakmedianet.nl Tel: 06-53227316 Vormgeving & Opmaak Publish Impulse Group – Cross Media Solutions Alphen aan den Rijn Druk Ten Brink, Meppel Adres Vakmedianet, Postbus 448 2400 AK Alphen aan den Rijn tel. 088-5840800 www.vakbladwarmtepompen.nl Abonnementenadministratie klantenservice@vakmedianet.nl, tel. 088-5840888 Abonnementen Warmtepompen verschijnt 6 keer per jaar. Jaarabonnement Nederland: € 115,00, buitenland € 120,00 en los nummer € 17,50; prijzen zijn exclusief btw. Op alle uitgaven van Vakmedianet zijn de Algemene Voorwaarden van toepassing. Die zijn te vinden op www.vakmedianet.nl. Copyright Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. © Vakmedianet 2014 Publicatievoorwaarden Op iedere inzending van een bijdrage of informatie zijn de standaardpublicatievoorwaarden van Vakmedianet van toepassing. Deze zijn te vinden op www.vakmedianet.nl. Disclaimer Alle in deze uitgave opgenomen informatie is met de grootste zorgvuldigheid samengesteld. De juistheid en volledigheid kunnen echter niet worden gegarandeerd. Vakmedianet en de bij deze uitgave betrokken redactie en medewerkers aanvaarden dan ook geen aansprakelijkheid voor schade die het directe of indirecte gevolg is van het gebruik van de opgenomen informatie.

Bas Roestenberg Hoofdredacteur Warmtepompen

4 WP JANUARI 2014 WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL

ISSN 2214-7349

INHOUD Verder in dit nummer:

COMPROMIS OVER F-GASSEN Na een lange aanloop lijkt het er sterk op dat er op korte termijn een nieuwe Europese F-gassenverordening komt. Tijdens hun vierde trialoog zijn het Europees Parlement, de Europese Commissie en de Raad van Ministers in december tot een compromis gekomen, dat binnen een paar weken ter stemming aan het Parlement en de Raad wordt voorgelegd.

18 22 24 40

DHPA Drieluik 'Warmtepompen en Economie' Onderzoek: wko's en drinkwater Themamiddag Hoogtemperatuuropslag Warmteterugwinning in de veeteelt

INTERVIEW DUBOTECHNIEK Onlangs vierde Dubotechniek in Zaltbommel zijn vijfiende verjaardag. Medeoprichter en directeur Ad van Rijsewijk is nog altijd trots op zijn bedrijf en op de innovaties die er worden ontwikkeld. De succesformule om ook in economisch zware tijden succes te boeken? â&#x20AC;&#x153;Het lef houden om risicodragend te investerenâ&#x20AC;?.

VSK SPECIAL Van 3 tot en met 7 februari vindt in de Jaarbeurs Utrecht de Installatievakbeurs VSK plaats. Behalve een beursvloer met exposanten die hun nieuwe innovaties tonen, is er ook een programma met workshops, lezingen, een award-uitreiking en Warmtepomp Innovatieroute. In deze VSK Special zetten we alles op een rij.

40 Rubrieken: 4 7 44 46 50

Colofon Nieuws Kennis Productnieuws Gastcolumn

WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL JANUARI 2014 WP 5

ONZE NIEUWE AIRLINE

Met de breedste range lucht/water warmtepompen in de markt komt de nieuwe airline van NIBE tegemoet aan de verwarmingsbehoefte van kleine en grotere woningen, appartementen, utiliteitsgebouwen en zelfs uw zwembad! Onze warmtepompen zijn eenvoudig te installeren en zó stil dat u na de installatie gewoon vergeet dat ze er staan. Warmtepompen van NIBE zijn bovendien ontworpen om zowel hete ZuidEuropese zomers als barre Zweedse winters te weerstaan en houden uw woning aangenaam warm, zelfs bij een buitentemperatuur van -25°C! Kijk voor meer informatie over onze lucht/water warmtepompen op www.nibenl.nl

NIEUW

VSK 2014: BEZOEK ONZE STAND! HAL 7 STANDNUMMER E010

NIBE™ LUCHT/WATER WARMTEPOMPEN Buitenlucht is gratis. Dus waarom zou u daar niet van profiteren? De flexibele lucht/water warmtepompsystemen van NIBE zetten gratis buitenlucht namelijk om in wat misschien wel mag worden beschouwd als de milieuvriendelijkste en voordeligste vorm van comfortabele warmte. Hierbij kan tot 35% op stookkosten worden bespaard! Daarmee zijn de nieuwe warmtepompen van NIBE de perfecte vervanger van fossiele brandstoffen voor het verwarmen van woningen en utiliteitsgebouwen.

Europese Ontwikkelingsbank schrapt steenkoolprojecten De Europese Bank voor Heropbouw en Ontwikkeling (EBRD) gaat veel meer investeren in hernieuwbare energie en schrapt tegelijkertijd vervuilende steenkoolprojecten. De landen in de EBRD-regio, die zich uitstrekt van Marokko tot Mongolië, worden geconfronteerd met de uitdaging om duurzame, veilige en betaalbare energie te produceren, aldus de bank. Energie-efficiëntie is het eerste en beste antwoord daarop. Daarnaast zet de bank voortaan sterker in op de productie van hernieuwbare energiebronnen, en vooral ook op de ontwikkeling van de wettelijke kaders die nodig zijn om hernieuwbare energie tot een succes te maken. Van 2006 tot 2013 investeerde de EBRD meer dan 8,6 miljard euro in 172 energieprojecten, waar ook steenkoolcentrales onder vielen. Dat is volgens de bank naar eigen zeggen echter historie. Er wordt niet meer in steenkool geïnvesteerd, “behalve in zeldzame en uitzonderlijke omstandigheden waarbij geen realiseerbare alternatieve energiebronnen voorhanden zijn.“ Riccardo Puliti, directeur Energie en Natuurlijke Grondstoffen bij de bank: “We hebben af te rekenen met de nalatenschap van decennialang beleid dat een van de meest verspillende energiesectoren op de planeet heeft gecreeerd. Deze sector hervormen gaat traag, zowel om economische als politieke redenen. Maar het werk dat al is geleverd bewijst dat marktfactoren gebruikt kunnen worden om de energiesector duurzamer te maken – zowel op ecologisch en economisch, als op politiek vlak.

Samsung Electronics is wereldwijd marktleider op vele gebieden, variërend van monitoren en TV’s tot mobiele telefoons en geheugenchips. Via innovatieve en betrouwbare producten laat Samsung de wereld kennis maken met fantastisch nieuwe mogelijkheden. Zo ook op het gebied van klimaatbeheersing.

De totaaloplossingen van Samsung klimaatbeheersing

bezo ek ons op s t and 07.A 096 o p de V SK

Warmtepompen - Lucht-lucht - Lucht-water - Water-lucht - Water-water - Lucht-lucht/water - Water-lucht/water + aansluiting op luchtbehandelingskasten

WTW ventilatie - Enthalpieventilatie, vocht en temperatuur - Zeer schone lucht door unieke F8 filters - Geen (elektrische) voorverwarming nodig

Airconditioning - Volledig assortiment binnendelen in diverse capaciteiten

Gebouwbeheersystemen - Geïntegreerde bedieningsoplossingen met de DMS2 - Bediening, controle en monitoring op afstand via internet - Gebruiksvriendelijke toepassing

De EBRD stapt af van de financiering van steenkoolprojecten.

www.samsung-klimaat.nl WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL JANUARI 2014 WP 7

NIEUWS

Carrier hoofdsponsor Business Loop 20 van Alphen Op zondag 2 maart 2014 wordt in Alphen aan den Rijn de ‘20 van Alphen’ gelopen; een loopevenement waar afgelopen jaar ruim 8.000 lopers aan hebben deelgenomen. Deze voorjaarsklassieker is van oudsher dé opening van het wegseizoen in de Nederlandse atletieksport en de laatste jaren uitgegroeid tot het grootste sportfestijn in het Groene Hart. De afstanden waaruit men kan kiezen zijn onder meer 5 km, 10 km en 20 km. Dit grootschalige evenement trekt jaarlijks ruim 20.000 belangstellenden langs het parcours. Carrier is hoofdsponsor van alle

NAM pompt meer gas omhoog dan afgesproken De rijksoverheid heeft drie jaar geleden met de NAM (Nederlandse Aardolie Maatschappij) afgesproken dat in tien jaar maximaal 425 miljard kubieke meter gas uit de grond mag worden gehaald. Tot nu toe is de gasafname echter veel hoger dan wat er gemiddeld per jaar Volgens critici pompt de NAM veel meer gas op omhoog zou mogen dan met de overheid is afgesproken. worden gepompt. In dit tempo moet de kraan in de zomer van 2017 worden dichtgedraaid, zo stelt Business News Radio. “Het gasgebruik gaat hard”, beaamt André Faaij tegenover de radiozender. Faaij, hoogleraar energiewetenschappen aan de Universiteit Utrecht en vanaf april wetenschappelijk directeur van de Energie Academie in Groningen, vervolgt: “De afgelopen jaren is dat te wijten aan een zeer strenge winter. Die is direct zichtbaar in een veel hoger gasgebruik.” Het gaat volgens Faaij te ver om te stellen dat de gasvoorraad in 2017 helemaal op is. “Maar kijken we wat verder vooruit, naar 2030 en zeker naar 2040, dan raakt die gasbel in Slochteren wel degelijk leeg. Dan gaan we op grote schaal overschakelen op geïmporteerd gas. Dat brengt op de eerste plaats een gigantische rekening met zich mee. Puur vanuit economisch opzicht wil je dat al voorkomen.” “De NAM is nog steeds vrij om zoveel uit de bodem te halen al ze wil”, reageert Catrinus Jepma. “Zolang ze maar binnen de tienjaarlijkse begrenzing blijven”, vult de hoogleraar energie en duurzaamheid aan de Universiteit Groningen aan. Minister Kamp heeft verschillende instanties gevraagd onderzoek te doen naar de gasproductie.

Uitbreiding verkoopteam Wolf Energiesystemen

Business Teams. Deze loop heet dan ook officieel de Carrier Business Loop. Zowel Carrier Airconditioning Benelux als Carrier Refrigeration Benelux zijn sponsor. Hardlopen is niet alleen een gezonde activiteit waarbij het welbevinden van de mens wordt vergroot, het is ook een milieuverantwoorde bezigheid, en dat past binnen de ambitie van Carrier om wereldwijd op verantwoorde schaal te ondernemen. Carrier-relaties kunnen meelopen in één van de Carrier Business-teams. Gratis inschrijven is mogelijk via: www.carrier.nl/20vanalphen

Het Wolf-team is sinds november versterkt en uitgebreid met de komst van Henri Legters. Henri heeft zo’n 25 jaar ervaring op het gebied van luchtbehandeling en ventilatie en is daarmee een waardevolle aanvulling. Per 19 december 2013 geniet Bart Birkhoff, nadat hij zich 18,5 jaar heeft ingezet voor Wolf Energiesystemen, van zijn pensioen. Wolf gaat het verkoopteam uitbreiden en is druk bezig een nieuwe collega voor Zuid-Nederland aan te trekken.

8 WP JANUARI 2014 WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL

www.wolf-energiesystemen.nl

Ne f it houdt Nede rland war m

DUURZAME

ENERGIE UIT BUITENLUCHT EN ZON Investering in de toekomst, hoog rendement Tot 100% besparing op fossiele energie Flexibel, overal te installeren

Oplossingen voor EPC-reductie en energielabelverbetering Voor de duurzame systemen van Nefit zijn geen grondboringen of andere kostenverhogende voorzieningen nodig. Soms zelfs geen gasaansluiting. Onze all-electric warmtepomp bijvoorbeeld, reduceert in combinatie met Nefit Zonnestroom de energiekosten tot een minimum. Maar ook hybride maatwerk in combinatie met een cv-ketel is mogelijk. Complete, hoogwaardige systemen voor nieuwbouw en renovatie. Met de zekerheid van Nefit!

www.nefit.nl

Noteer alvast in uw agenda:

Veilig, gezond en herkenbaar werken

Safety&Health@work is de plek om: YZ aVVihiZ kZgc^Zjl^c\Zc! verbeteringen en innovaties op het gebied van veilig, gezond en herkenbaar werken te ervaren ]dd\lVVgY^\Z `Zcc^h de iZ doen en te leren ^che^gVi^Z iZ `g^_\Zc iZ cZilZg`Zc oV`Zc iZ YdZc

Om veilig te kunnen werken moeten organisaties ervoor zorgen dat gevaren en risico’s tijdens het werk zo efficiënt mogelijk worden beheerst. Tijdens dit event komen alle partijen bij elkaar die bij het managen van veiligheidsen gezondheidsrisico’s tijdens het werk betrokken zijn. De nieuwste aanpakken, visies, technieken en producten op het gebied van veilig, gezond en herkenbaar werken worden gepresenteerd door kennispartijen, bedrijven en standhouders. Naast de stands op de beursvloer is er een doorlopend programma met gratis kennissessies van hoog niveau, toegespitst op verschillende thema’s en disciplines. Daarnaast zijn er op de beursvloer activiteiten en workshops waarbij het accent vooral ligt op de uitvoering en toepassing van al die kennis in de praktijk. Wat zijn de nieuwste ideeën en voorbeelden op het gebied van risicomanagement tijdens het werk, van persoonlijke beschermingsmiddelen en (bedrijfs)kleding?

Safety&Health is een initiatief van:

In samenwerking met:

P P M

een initiatief van:

1SFWFOUJF 1SPKFDU .BOBHFNFOU

www.safetyandhealthatwork.nl

Het aantal huizen met een groen Het aantal woningen met een groen energielaenergielabel is de afgelopen jaren bel steeg in Nederland in de afgelopen zes jaar behoorlijk gegroeid. met 600.000 tot 3,1 miljoen. Tegelijkertijd daalde het aantal woningen met een slecht energielabel met 700.000, tot een totaal van 2,5 miljoen. Twee op de drie huizen beschikt inmiddels over een zuinige hr-ketel en het gebruik van warmtepompen is sinds 2006 verdrievoudigd. Het gemiddelde gasverbruik van huishoudens daalt al jaren en het stijgende elektriciteitsgebruik is inmiddels gestabiliseerd. Dit alles blijkt uit onderzoek dat Energieonderzoek Centrum Nederland en RIGO hebben uitgevoerd voor het Ministerie van Binnenlandse Zaken. Het bijhorende rapport is aangeboden aan de Tweede Kamer. Voor het onderzoek werden 4.800 woningopnames en enquêtes Hoewel de trend gunstig is, zijn volgens het onderzoek uitgevoerd en geanalyseerd. verdergaande maatregelen als zonneboilers, zonnepaneNog maar 200.000 woningen worden verwarmd met gaslen en warmtepompen nodig om het doel van een of oliekachels. Dat zijn met name particuliere huurwoninklimaatneutrale gebouwde omgeving in 2050 te behalen. gen. De plaats van boilers en geisers wordt langzaam De kosten van nieuwe technieken moeten omlaag, maar ingenomen door combiketels en warmtepompboilers. Het het energiebeleid moet daarnaast ook inspelen op andere overgrote deel van de Nederlandse woningen beschikt specifieke behoeften van huishoudens, zoals comfort en inmiddels over dubbelglas en dakisolatie; meer dan de milieubewustzijn. helft heeft gevel- en vloerisolatie.. www.ecn.nl

Energie & Besparing

Installatie vakbeurs Installatie Vakbeurs richt zich op branchegerichte informatie en producten op het gebied van verwarming, sanitair, klimaatbeheersing en koudetechniek.

Energie & Besparing richt zich op ondernemers in de bouwen installatiesector die actief bezig zijn met energiebesparing in de utiliteitsbouw, hoogbouw en woningbouw.

Venray

25, 26 en 27 maart 2014 13.00 - 21.00 uur Full Service Formule ANSPO IN C L

U S IE

* KLEI

PLEIN

Installatie Vakbeurs Hardenberg 9, 10 en 11 september 2014

 Kwalitatieve vakbeurzen  Entree voor 2 personen  Verzorgde catering  Gratis parkeren

Bezoeken?

Kosteloos aanmelden via www.evenementenhal.nl/iveb-ve

8140185601

Evenementen

HAL

HARDENBERG GORINCHEM VENRAY

WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL JANUARI 2014 WP 11

NIEUWS

Woningen in Nederland steeds energiezuiniger

NIEUWS

ZEN Renewables wordt ZEN Duurzaam

Sinds december levert ZEN zijn diensten en producten ook vanuit Helmond. Het bedrijf keert daarmee terug naar Nederland, na een lange periode van afwezigheid. “We willen de Nederlandse markt nog nadrukkelijker gaan bedienen, en we gaan dit doen met een nieuwe naam: ZEN Duurzaam. Nederland is klaar voor verdere verduurzaming. Wij zijn blij met de stap die is gezet met het onlangs gesloten energieakkoord”,

aldus Hans Brekelmans, directeur van Zen Duurzaam. Volgens Brekelmans maakt ZEN Duurzaam voor iedereen een totaaloplossing beschikbaar, in de vorm van producten, kennis, advies en garanties. “Vooral dat laatste is natuurlijk essentieel. Klanten willen weten wat ze terug krijgen voor de investering. Wij hebben al ruim 60.000 ZEN-installaties geplaatst bij klanten in Nederland. Zij ervaren dagelijks wat de zon voor hun

energierekening doet. ZEN Duurzaam zorgt voor de laagste investering per euro in kWh. Dat is garanderen.” Naast zonsystemen levert ZEN Duurzaam ook warmtepompen. “Er is een toenemende behoefte aan comfortinstallaties, ontworpen naar de wensen van de bewoners, die op een verantwoorde manier energie produceren en het milieu ontzien. Door gebruik te maken van warmtepompen kunnen we de CO2-uitstoot aanzienlijk verminderen en daarmee het broeikaseffect terugdringen”. ZEN Duurzaam zorgt naar eigen zeggen voor de duurzame energie-oplossing die bij de klant past. Hans Brekelmans: “Elke klant heeft een andere behoefte. Daar sluiten wij bij aan. Wij vinden de oplossing die het beste past. Een woningcorporatie heeft andere wensen dan een gemeente of een particulier, een bedrijf vraagt weer iets anders dan een zorginstelling. Onze specialisten maken oplossingen op maat. Dat advies is onze kracht.” Het nieuwe adres van ZEN Duurzaam: ZEN Duurzaam Tel: 088 035 1100 Achterdijk 33 5705 CB Helmond www.zenduurzaam.nl

Groei voor Zweedse warmtepompmarkt In het derde kwartaal van 2013 eindigde de negatieve trend in de verkoop van warmtepompen in Zweden. De verkoop van ventilatieluchtwarmtepompen kende de grootste stijging (+23 procent in vergelijking met het derde kwartaal van 2012). De groei in het gebruik van dit type warmtepompen is sterk gerelateerd aan de nieuwbouw van kleine huizen, die in 2013 is gegroeid. In heel 2013 is de verkoop van ventilatieluchtwarmtepompen in Zweden met vijf procent toegenomen in vergelijking met kalenderjaar 2012. De verkoop van bodemwarmtepompen steeg ook in het derde kwartaal (+9 procent). De totale verkoop van dit type ligt in 2013 echter nog steeds zeven procent lager dan in 2012. De Zweedse markt voor lucht/ water-warmtepompen bleef op hetzelfde niveau als in 2012. De trend is overigens positief, omdat in de laatste periode van het derde kwartaal de verkoop in dit segment verbeterde. “We zijn erg blij dat de verkoopcijfers weer stijgen. Ook al kunnen we er niet zeker van zijn dat deze veranderingen op de lange termijn van blijvende aard zijn, is het positief om te zien dat de stijging de hele productielijn omvat. Dat geeft een veilig gevoel”, zegt Per Jonasson, waarnemend president van de Zweedse Heat Pump Association (SVEP). Het afgelopen jaar is de omzet in warmtepompenverkoop aan consumenten naar schatting opgelopen tot 1 miljoen Zweedse kronen (ongeveer 112 miljoen euro). www.svepinfo.se

12 WP JANUARI 2014 WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL

Steeds meer Zweedse woningen worden voorzien van een ventilatieluchtwarmtepomp.

Wij vragen u om uw nieuwsgierigheid nog even te bedwingen...

Donderdag 6 februari 2014 Beatrixgebouw Utrecht

Een nieuwe generatie warmtepompen op basis van het natuurlijke koudemiddel CO2 . Tijdens een speciaal seminar in het Beatrixgebouw te Utrecht introduceert Airview Luchtbehandeling, op donderdag 6 februari 2014, een nieuwe generatie warmtepompen! Deze warmtepomp is speciaal ontworpen voor de productie van grote hoeveelheden warm tapwater in commerciële en industriële situaties.

Het Airview CO2 warmtepomp seminar vindt plaats op donderdag 6 februari 2014 van 15:30 tot ongeveer 18:00 uur inclusief gratis diner.

De belangrijkste kenmerken van deze nieuwe warmtepomp unit zijn:

Voorkom de file vanaf de beurs en maak kennis met deze CO2 warmtepomp. Registreer nu via www.airview.nl/seminar

Natuurlijk koudemiddel CO2 (R744) Wateruittrede temperaturen tot 90°C Energiezuinig, zeer hoge COP met EIA-subsidie mogelijkheid Wateruittrede temperatuur van 60°C bij een buitenluchttemperatuur van -20°C Koudeterugwinning optioneel: gelijktijdige productie van warm en koud water.

ADVISERING I ONDERSTEUNING I TOTAALOPLOSSING

Anders denken in klimaatoplossingen Airview Luchtbehandeling BV I 078 - 652 18 00 I www.airview.nl

NIEUWS

Vijfjaarlijkse keuringsplicht voor aircoâ&#x20AC;&#x2122;s Sinds 1 december moeten airconditioningsystemen met een koelvermogen van meer dan 12 kilowatt iedere vijf jaar worden gekeurd. Deze regel komt voort uit de Europese Energy Performance of Buildings Directive (EPBD), waarmee EU-lidstaten het energiegebruik en de uitstoot van CO2 willen beperken. Bij de keuring gaat het om het rendement van de installatie, gelet op de koelingsbehoeften van het gebouw. De eigenaar of huurder ontvangt een verslag met het keuringsresultaat en krijgt aanbevelingen voor een kostenefficiĂŤnte verbetering van de energieprestatie. De EPBD onderscheidt hierbij drie klassen: t ,MBTTF U N L8 *OTUBMMBUJFT PVEFS EBO KBBS moeten vĂłĂłr 31 december 2014 worden gekeurd. Installaties met een leeftijd van 5 tot 10 jaar vĂłĂłr 31 december 2015.

t ,MBTTF U N L8 FO ,MBTTF NFFS EBO kW): Installaties met een leeftijd ouder dan 10 jaar moeten vĂłĂłr 30 juni 2015 worden gekeurd. Installaties met een leeftijd van 5 tot 10 jaar vĂłĂłr 31 december 2015. t 7PPS JOTUBMMBUJFT EJF KPOHFS [JKO EBO KBBS HBBU EF keuringsplicht in vanaf 5 juni 2016. http://tinyurl.com/nmomlnd

Eerste paal duurzame nieuwbouw KW Medio 2014 krijgt KWR Watercycle Research Institute in Nieuwegein een nieuw bedrijfsgebouw, dat voldoet aan de laatste eisen op het gebied van duurzaamheid. De eerste paal is geboord in aanwezigheid van de burgemeester van Nieuwegein, het bouwteam van Aqua Redivivus, genodigden en een groot deel van de 170 medewerkers van KWR. Als vooraanstaande kennisonderneming heeft KWR huisvesting nodig die past bij de identiteit van de organisatie. Het nieuwe gebouw, met een bruto vloeroppervlak van circa 6.200 m2, wordt een modern, duurzaam pand op eigen terrein. In het nieuwe gebouw zorgen een zonneboiler, led-verlichting, zonnepanelen en energiezuinige apparatuur voor een energiebesparing van 60 procent. Daarbij zorgt een wko-sy-

steem voor het koelen en verwarmen van het gebouw. Hergebruik van proceswater en waterbesparende toiletten zorgen voor 25 procent waterbesparing en 60 procent minder waterlozing op het riool. Ook bij de materiaalkeuze staat duurzaamheid voorop. Het ontwerp van cepezed is gebaseerd op IFD-bouw Industrieel, Flexibel en Demontabel

bouwen - en bevat veel glas. Beide aspecten verhogen de duurzaamheid van het gebouw. Op basis van de verschillende maatregelen heeft het ministerie van I&M een groenverklaring afgegeven aan KWR. Daarmee verklaart het ministerie dat de nieuwbouw van KWR bijdraagt aan de verduurzaming van de Nederlandse economie. www.kwrwater.nl

Uitbreiding service organisatie Western Airconditioning De service-organisatie van Western Airconditioning heeft een in 2013 een stevige groei doorgemaakt. Om de klanten nog beter van dienst te zijn en optimaal te kunnen inspelen op de gewenste dienstverlening, is Western Airconditioning 2014 gestart met 23 service-medewerkers, onderverdeeld in 16 service engineers in de buitendienst en 7 binnendienstmedewerkers. Er wordt extra aandacht besteed aan een goed opleidingstraject voor de nieuwe medewerkers, in dat kader is Western een Kenteq-erkend leerbedrijf. Met name voor de (service) werkvoorbereiding/project-coĂśrdinatie is een nieuwe medewerker aangetrokken. Ook aan het contractbeheer wordt op een nieuwe, efficiĂŤntere manier invulling gegeven. www.western.nl

14 WP JANUARI 2014 WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL

Kies bewust voor een schoner milieu

Data: internationale aircomarkt 2013 De Britse BSRIA (Building Services Research and Information Association UK) heeft gegevens over de wereldwijde airconditioningmarkt in 2013 vrijgegeven. De totale marktwaarde bedroeg ongeveer 63 miljard euro, goed voor 117.200.000 eenheden. Standaard ‘unducted’ splitsystemen (zonder luchtkanaal) vormen daarvan de meerderheid, met 71,3% van het marktvolume, gevolgd door raamsystemen (11 %), US ‘ducted’ splits (5,4 %), ventilatorconvectoren (4,7%) en standaard ‘ducted’ splits (2,2 %). Uitgesplitst naar waarde blijkt de verhouding wat evenwichtiger te zijn: ‘unducted’ standaard-splits zijn dan goed voor 54,2 % van de markt, nu gevolgd door RF-systemen (10,6 %), chillers (9,2 %), US ‘ducted’ splits (6,6 %) en rooftops (4,2%). China vertegenwoordigt 39,5 % van het marktvolume (31,1 % in waarde), de Verenigde Staten 13,9 % (14,3 % in waarde) en daarna volgen Japan (7,6 % - 14,9 %) en Brazilië (4,6 % - 2,6 %). Italië was in 2013 het belangrijkste Europese land als het om de omvang van de airconditioningmarkt gaat, met 1.353.632 eenheden en een totale waarde van een kleine 1 miljard euro. De nummers 2 tot en met 4 waren Spanje, Frankrijk en Duitsland. Standaardsplitsystemen worden in Europa het meest gebruikt (72 % van het totaal in Spanje, 64 % in Italië, 52 % in Frankrijk en 27 % in Duitsland). In Italië, Frankrijk en Duitsland bestaat ook een voorkeur voor ventilatorconvectoren (respectievelijk 25 %, 23 % en 24 %), terwijl Spanje eerder kiest voor standaard ‘ducted’ splits (11 %). Portables zijn populair in de twee meest ‘noordelijke’ van de genoemde landen, Duitsland en Frankrijk. www.bsria.co.uk

eenoorde ntw vera keuze

Natuurlijk HOROS voor een verantwoord klimaat!

Sinds 1953 ontwikkelt HOROS warmtepompen: - Lucht-lucht geïntegreerd in luchtbehandelingskasten - Split opgestelde lucht-lucht warmtepompen t.b.v luchtbehandelingskasten - Water-water warmtepompen - Lucht-water warmtepompen - Energie quickscan van LBK’s, koelmachines en warmtepompen

De marktwaarde van de wereldwijde aircomarkt bedroeg in 2013 ongeveer 63 miljard euro, aldus BSRIA.

+31 (0)35 603 90 60 | www.horos.nl

WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL JANUARI 2014 WP 15 2075793 kies bewust voor 90x267.indd 1

10-01-14 10:26

Europa bereikt compromis over F-gassen Nieuwe verordening in 2015 van kracht?

Na een lange aanloop lijkt het er sterk op dat er op korte termijn een nieuwe Europese F-gassenverordening komt. Tijdens hun vierde trialoog zijn het Europees Parlement, de Europese Commissie en de Raad van Ministers in december tot een compromis gekomen, dat binnen een paar weken ter stemming aan het Parlement en de Raad wordt voorgelegd. AUTEUR: BAS ROESTENBERG Vlak na de derde trialoog, die in november plaatsvond, verkeerde de stemming bij de betrokken partijen in Brussel nog onder het nulpunt. Volgens Europarlementariër Bas Eickhout, rapporteur voor het F-gassendossier, wilde de Raad van Ministers op geen enkele manier meebewegen: ”Vanuit het Parlement wilden wij dat een aantal marktsectoren hun F-gasgebruik sneller afbouwden, waardoor ze eerder op de nullijn zouden zitten. De onderhandelaars van de Raad kregen blijkbaar geen mandaat om dit bespreekbaar te maken.” Voor de onderhandelaars van het Europees Parlement - voorstanders van strengere regelgeving - was dit reden om de onderhandelingen te staken. Die actie heeft volgens Eickhout als een breekijzer gewerkt: “Het feit dat de derde trialoog is mislukt, leek binnen de Raad de lidstaten te sterken die een compromis wilden sluiten: de

Raad moest toch meebewegen, anders zou iedereen met lege handen staan”. Uiteindelijk is er dus een vierde trialoog gekomen en kwamen de drie partijen nog voor de kerst van afgelopen jaar tot een akkoord. Over de exacte inhoud van dat akkoord is in eerste instantie wat geheimzinnig gedaan. Veel meer dan wat algemeenheden (geen pre-chargeban, een aantal sectorale bans, een phase-down met 79 procent) werd er niet naar buiten gebracht. Inmiddels is er meer bekendgemaakt over de manier waarop de nieuwe F-gassenverordening wordt ingevuld. Voor de warmtepompindustrie zijn met name de volgende vijf onderdelen van belang: 1. BANS Hoewel de Commissie en de Raad er in eerste instantie geen groot voorstander van leken, heeft het Europees Parle-

16 WP JANUARI 2014 WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL

Er komt een beperkt verbod op onderhoud aan bestaande F-gasgevulde installaties.

t Per 1/1/2020: Mobiele koelapparatuur gevuld met HFKâ&#x20AC;&#x2122;s met een GWP hoger dan 2500. * Uitzondering: apparatuur bedoeld voor het koelen van producten tot -50oC of lager. t Per 1/1/2022: Centrale koelsystemen voor commerciĂŤle toepassingen, met een koelvermogen van 40 kW of meer en gevuld met F-gassen met een GWP van 150 of hoger. * Uitzondering: het primaire systeem van een cascade-opstelling, hierin mogen HFKâ&#x20AC;&#x2122;s met een GWP tot 1500 worden toegepast. t Per 1/1/2020: Mobiele aircoâ&#x20AC;&#x2122;s (hermetisch gesloten) gevuld met HFKâ&#x20AC;&#x2122;s met een GWP hoger dan 150. t Per 1/1/2025: Single-split airconditioningsystemen met minder dan 3 kg koudemiddel en gevuld met HFKâ&#x20AC;&#x2122;s met een GWP hoger dan 750. Hoe die laatste ban uit gaat pakken voor omkeerbare warmtepompen (aircoâ&#x20AC;&#x2122;s die kunnen verwarmen - of lucht/lucht-warmtepompen die kunnen koelen) is vooralsnog niet helemaal duidelijk. Wel is in het compromis opgenomen dat de Europese Commissie onder bepaalde voorwaarden uitzonderingen kan toevoegen aan de sectorale bans. Deze uitzondering luidt in formeelpolitiek taalgebruik geformuleerd als volgt: â&#x20AC;&#x2DC;de Commissie kan de doelstellingen van de verordening in ogenschouw houdend en op beargumenteerd verzoek van een lidstaat besluiten om gedurende maximaal vier jaar toe te laten dat een bepaald product dat in de Annex III-lijst (de lijst met sectorale bans) voorkomt alsnog tot de markt wordt toegelatenâ&#x20AC;&#x2122;. Hiertoe mag de Commissie besluiten als blijkt dat voor een bepaald product geen goed werkende alternatieve koudemiddelen voorhanden zijn, of als die alternatieven veiligheidsrisicoâ&#x20AC;&#x2122;s (zoals brandgevaar) of een al te grote kostenpost met zich meebrengen.

keurd overzicht afleveren waarin het volume aan gebruikte F-gassen staat vermeld. Het F-gas R410a bestaat uit een mix van R32 en R125. Het heeft een GWP van ongeveer 1900.

2. F-GASSENQUOTA Daarnaast is tijdens de vierde trialoog overeengekomen dat de Commissie vanaf 2015 jaarlijks quota toewijst aan producenten en importeurs van apparatuur die F-gassen gebruikt. Deze quota geven aan hoe groot het volume aan F-gas is dat de marktpartijen op de markt mogen brengen. Ze bestaan steeds uit een percentage van de gemiddelde hoeveelheid HFKâ&#x20AC;&#x2122;s die ze in de afgelopen drie jaar op de markt hebben gebracht. Aan deze quota wordt overigens - anders dan sommige marktpartijen in de warmtepomp - en koelapparatuursector vreesden - geen â&#x20AC;&#x2DC;feeâ&#x20AC;&#x2122; gekoppeld. Eerder was nog sprake van een toeslag die importeurs en leveranciers moeten afdragen aan de EU, op grond van het CO2-equivalent aan F-gassen dat ze verhandelen. 3. TRACING-SYSTEEM Een van de meest omstreden onderdelen uit het voorstel van het Europees Parlement is de zogenaamde â&#x20AC;&#x2DC;precharge banâ&#x20AC;&#x2122;. Die houdt een verbod in op het importeren van F-gasgevulde apparatuur in de EU. Warmtepompen die buiten de EU worden gefabriceerd - en dat betreft een aanzienlijk deel van de totale productie - zouden dus in de fabriek moeten worden leeggepompt (nadat ze voor de lektest zijn gevuld met koudemiddel), om vervolgens op locatie bij de eindgebruiker weer te worden gevuld. Dit onderdeel is echter geschrapt en heeft plaatsgemaakt voor een tracing-systeem. Met ingang van 1 januari 2017 mogen koel-, airco- en warmtepompsystemen die met F-gas zijn gevuld alleen nog op de Europese markt worden gebracht als het koudemiddel dat erin zit is verrekend in het eerder genoemde quotumsysteem. In dat kader moeten fabrikanten jaarlijks een door een onafhankelijke instantie goedge-

4. SERVICE-BAN In Brussel is men weliswaar tot overeenstemming gekomen over de invoering van een service-ban (een verbod op onderhoud aan bestaande F-gasgevulde apparaten), maar het gaat om een gedeeltelijk uitgeklede variant. In de service-ban opgenomen: t 1FS FFO WFSCPE PQ IFU bijvullen van F-gassen met een GWP van 2500 of hoger in het kader van onderhoud aan koelinstallaties met een hoeveelheid koudemiddel met het equivalent van minstens 40 ton CO2. * Uitzondering: militaire apparatuur en apparatuur bedoeld voor het koelen van producten tot -50oC of lager. Bovendien is de service ban tot 1/1/2030 niet van toepassing als bestaande apparatuur in het kader van onderhoud wordt bijgevuld met hergebruikt F-gas. Het overeengekomen voorstel kent nog meer onderdelen, maar die zijn niet - of minder - relevant voor fabrikanten, leveranciers, installateurs en eindgebruikers van warmtepompen. Als het voorstel zowel door de Raad als het Parlement wordt goedgekeurd, zal de nieuwe F-gasverordening op 1 januari 2015 in werking treden. Volgens Bas Eickhout zou het â&#x20AC;&#x153;hoogst uitzonderlijkâ&#x20AC;? zijn als het Europees Parlement alsnog tegen zou stemmen. Hij noemt de kans dan ook groot dat hiermee de politieke discussie wordt afgerond. Het is vervolgens aan de industrie om op een zo efficiĂŤnt en kostenneutraal mogelijke manier aan de implementatie ervan te werken. WP

Global Warming Potential Het Global Warming Potential (GWP) duidt aan in welke mate een gas kan bijdragen aan de opwarming van de aarde. IJkpunt daarbij is het broeikaseffect van CO2. Een koudemiddel als R404a heeft bijvoorbeeld een GWP van 3922, wat betekent dat het broeikaseffect ervan 3922 keer zo sterk is als dat van CO2.

WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL JANUARI 2014 WP 17

BELEID

ment in zijn strijd voor strengere regelgeving toch een aantal bans uit de onderhandelingen gesleept. Zo komt er een verbod op het in de markt zetten van een aantal gespecificeerde systemen. Met betrekking tot koelen klimaatinstallaties gaat het om de volgende apparaten:

ACHTERGROND

Deel III: Neveneffecten

‘Warmtepompen en

economie’ In de positioning paper ‘Warmtepompen en economie’, samengesteld in opdracht van Agentschap NL, wordt het economisch perspectief van warmtepompen belicht. In drie edities van vakblad warmtepompen wordt steeds één hoofdstuk uit de paper samengevat. Dit derde en laatste deel van het drieluik gaat in op ‘neveneffecten’ van de grootschalige uitrol van warmtepompsystemen.

Wanneer in de periode 2013 tot en met 2020 naast de al gerealiseerde aantallen nog eens circa 400.000 warmtepompen worden geïnstalleerd, bedraagt de meeromzet in de branche ongeveer 2 miljard euro. Loon-, inkomsten- en vennootschapsbelasting laten zich niet eenvoudig kwantificeren, maar zullen naar verwachting ook toenemen onder invloed van deze omzettoename. VARIABELE KOSTEN Een belangrijk en vaak onderbelicht neveneffect van de keuze voor een warmtepomp is het verruilen van variabele kosten (stijgende energielasten) voor vaste kosten (vaste afschrijving op een eenmalige investering). De kosten voor apparatuur, onderhoud en energielasten over een gebruiksperiode van vijftien jaar bestaan bij een conventionele HR-ketel voor het overgrote deel uit de kosten voor aardgas. Bij een warmtepomp bestaan de kosten over een periode van vijftien jaar voor een aanzienlijk deel uit de afschrijving op een eenmalige investering en vijftien jaar lang een substantieel lagere

energielast. Dankzij het kleinere aandeel energiekosten is de warmtepompgebruiker veel minder gevoelig voor stijgende energielasten. Figuur 1 toont een aantal scenario’s, gebaseerd op diverse stijgingspercentages van de kosten voor onderhoud, gas en elektriciteit over een periode van vijftien jaar. Het grotere aandeel variabele kosten vormt bij een cv-ketel een groter risico op stijgende energielasten dan het kleinere aandeel variabele kosten bij warmtepompen. WOONLASTENBEHEERSING Het beheersbaar houden van de energiekosten en daarmee de woonlasten van lagere en middeninkomens is een belangrijke maatschappelijke opgave. Om koopkrachterosie tegen te gaan, moeten de totale woonlasten voor deze inkomenscategorieën op een acceptabel niveau blijven. Energiearmoede is het verschijnsel dat de kosten van energie andere basisuitgaven binnen een huishouden verdringt. Dit ontstaat als eerste bij de lagere inkomens, die vaak in huizen wonen met een ongunstig energielabel (F en

18 WP JANUARI 2014 WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL

Drieluik In het eerste deel van dit drieluik (editie 5 2013 van vakblad Warmtepompen) werd aangegeven welke bijdrage de ambitieuze doelstelling van de Nederlandse warmtepompindustrie (500.000 warmtepompinstallaties in 2020) levert aan het realiseren van een aandeel van 16 procent hernieuwbare energie in het finale energiegebruik. Deel twee (editie 6 2013 van vakblad Warmtepompen) ging in op de financiële en fiscale instrumenten waarmee de toepassing van warmtepompen kan worden gestimuleerd. In het derde deel worden de neveneffecten van de grootschalige toepassing van warmtepompen besproken.

ACHTERGROND

100 80 60 40 20 Warmtepompen bieden in combinatie met vraagreductie en zon-PV robuuste instrumenten voor het bestrijden van energiearmoede.

G). Dit zijn woningen met een relatief hoge energievraag voor ruimteverwarming (Bron: ECN, PBL). Bewoners die geconfronteerd worden met energiearmoede hebben door de absolute hoogte van hun inkomen budgettair geen ruimte om naar een energetisch betere woning te verhuizen. De isolatie van hun bestaande woning verbeteren is vaak ook geen reële optie. Deze groep bewoners zit als het ware klem en is relatief gevoelig voor stijgende energieprijzen. Figuur 2 laat zien hoe energiekosten zich verhouden tot inkomens in Nederland. Meer dan 60% van de laagste inkomens spendeert meer dan 11% van het inkomen aan energie. Van de hoogste inkomens spendeert 76 % niet meer dan 5 procent van het inkomen aan energie.

0,0

Figuur 2. Energiequote naar inkomen (Bron: WoON 2012. Ministerie van BZK)

energie en tonnen aan CO2-emissiereductie te realiseren bij de grotere woningen en de middelhoge en hogere inkomens. Daar zit ook financieel het grootste besparingspotentieel per woning en het directe investeringspotentieel voor warmtepompen. De verwachting is dat de branche in de periode tussen 2014 en 2020 vooral in dat deel van de woningmarkt een substantiële uitrol van warmtepompen kan realiseren. De overheid zal gericht beleid moeten ontwikkelen voor de onderzijde van de markt, voor de lagere inkomens in de minder geïsoleerde woningen met lagere energielabels. Motieven hiervoor zijn ten eerste de GERICHT BELEID energiequote (het micro-effect) en Voor de overheid zit de mogelijkheid daarnaast het koopkrachtbehoud voor om petajoules aan hernieuwbare deze huishoudens (macro-effect). Uit E 2.500 onderzoek in het Verenigd Koninkrijk E 2.000 - in Nederland zijn zulke gegevens niet voorhanden - blijkt E 1.500 dat men verwacht dat bij onveranderd E 1.000 overheidsbeleid circa 10% van de huishoudens in 2016 te E 500 maken heeft met energiearmoede Figuur 1. Energiekosten (bron: DECC/CASE). (Bron: BDH, CBS, Liander) Warmtepompen kunnen door het relatief lage aandeel

variabele kosten in de totale exploitatiekosten bijdragen aan het bestrijden van energiearmoede. Gebruikers zijn met een warmtepomp minder gevoelig voor stijging van de energieprijzen. Naar verwachting ontwikkelen de prijzen van elektriciteit zich volledig anders dan die van aardgas. Vooral het snel toenemende aanbod van elektriciteit uit windenergie en zon-PV zal mogelijk een temperend effect hebben en kunnen leiden tot een verlaging van de gemiddelde kWh-prijs voor elektriciteit. De noodzaak tot woonlastenbeheersing voor bepaalde bewonersgroepen is mogelijk geen primair doel van verduurzaming, maar daardoor niet minder maatschappelijk relevant. Met toepassing van warmtepompen is het mogelijk de totale gebruikskosten te verlagen. Door het verleggen van de gebruikskosten naar investeringskosten worden de voorspelbaarheid en de beheersbaarheid van de kosten in de toekomst groter. Warmtepompen bieden op langere termijn in combinatie met vraagreductie en zon-PV robuuste instrumenten voor het bestrijden van energiearmoede. WERKGELEGENHEID Innovatie laat zich niet verloochenen. Bestaande technieken zijn uitontwikkeld en met weinig arbeidstijd te installeren. Diezelfde innovatie brengt ons nu ook de technologie van warmtepompen, in allerlei uitvoeringen. Gevolg van het

WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL JANUARI 2014 WP 19

ACHTERGROND

concept is dat het installeren van een warmtepomp meer tijd vraagt (zowel voor het ontwerp van de installatie als voor het installeren zelf), wat positief is voor de werkgelegenheid in de branche. De werkgelegenheid in de duurzame-energiesector was in 2008 volgens het CBS gelijk aan circa 17.300 arbeidsjaren. De productie en de toegevoegde waarde bedroegen respectievelijk 5,2 miljard en 1,7 miljard euro. Wanneer de sector energiebesparing niet wordt meegerekend, bedraagt de werkgelegenheid in de duurzameenergiesector zo’n 11.600 arbeidsjaren. De productie en toegevoegde waarde zijn dan gelijk aan 4 miljard en 1,3 miljard euro. Energiebesparing speelt een zeer grote rol in de duurzame-energiesector, net als wind, geothermie en warmte, zon-PV, biomassa en biogas. De werkgelegenheidseffecten van hernieuwbare energie lopen sterk uiteen. Een grove indicatie hiervan zijn de banencoëfficiënten: het aantal arbeidsjaren per gerealiseerde petajoule hernieuwbare energie. Ecorys heeft berekeningen gemaakt die voor warmte en geothermie uitkomen op 317 arbeidsjaren per petajoule, voor zon-PV op 383 arbeidsjaren en voor wind op zee op 179 arbeidsjaren per petajoule. Alle andere vormen van hernieuwbare energie komen veel lager uit. MARKTPOTENTIE Vanuit de doelstelling voor warmtepompen in 2020 is op microniveau de directe werkgelegenheid op de werkvloer bij de installatiebedrijven bepaald. Voor de directe installatiewerkzaamheden komt dit uit op 328 arbeidsjaren per petajoule. Dit is nog

500

1.000

elektrische huishoudelijke apparaten. Daarnaast zal het groeiende aandeel hernieuwbare elektriciteit in de nabije toekomst meer en meer belastingfluctuaties veroorzaken in het elektriciteitsnet. Deze fluctuaties moeten door middel van slim netwerkbeheer beheersbaar worden gemaakt. In de energiesector wordt een paradigmaverschuiving zichtbaar: het algemene principe van centraal produceren met sturing op basis van de vraag, naar het afstemmen van het gebruik op de (vaak lokale) elektriciteitsproductie. Individuele opwekkers van elektriciteit met behulp van zon-PV zorgen nu al voor tweerichtingverkeer over het netwerk. De combinatie van zon-PV met warmtepompen en de mogelijkheid om thermische energie op te slaan is veelbelovend voor energiebesparing en verduurzaming in de woningbouw. Deze combinatie verdient dan ook nader onderzoek. Warmtepompsystemen bieden veel mogelijkheden voor load management in smart grids. In 2020, uitgaande van circa 500.000 geïnstalleerde warmtepompen van gemiddeld zo’n 3 kilowatt elektrische aansluitwaarde, hebben netwerkbeheerders theoretisch een regelbare belasting ter grootte van circa 1.500 MW tot hun beschikking. Warmtepompen die zijn voorzien van een voorraadvat of boiler kunnen een surplus aan elektriciteit, bijvoorbeeld ‘s nachts geproduceerd door windmolens, omzetten in opgeslagen warmte. De extra kosten hiervoor zijn relatief laag. Andersom kunnen dezelfde systemen gedurende de ochtendpiek uitgeschakeld blijven, wat van grote waarde kan zijn voor het managen van het netwerk.

exclusief de arbeidsjaren voor geothermie. Figuur 3 en 4 laten de arbeidsjaren zien voor zowel bestaande bouw als nieuwbouw. Het aantal arbeidsjaren is gebaseerd op de installatie van 402.700 warmtepompen (482.700 doelstelling minus 80.000 al bestaande warmtepompinstallaties) die additioneel 12,2 petajoule hernieuwbare energie gebruiken. Een groot deel van de in Nederland gebruikte warmtepompen wordt in het buitenland geproduceerd. Nederlandse warmtepompfabrikanten vormen echter een maakindustrie met aanzienlijke potentie. Naast state-of-the-art water/ water-warmtepompen zijn met name hybride warmtepompen en ventilatielucht-warmtepompen Nederlandse innovaties. Verdere uitrol van deze technologieën in de Nederlandse markt biedt een ‘thuismarkt-effect’. Dit komt tot uitdrukking in versterking van exportmogelijkheden naar omringende EU-landen. Bij het succesvol realiseren van de doelstelling van 500.000 warmtepompen in 2020 zal zich een markt ontwikkelen waardoor in potentie een voorsprong ontstaat op de rest van Europa. Bedrijven die succesvol voor de competitieve Nederlandse markt ontwikkelen, hebben zich daarmee warmgedraaid voor een wereldmarkt. Bij de Nederlandse producenten van warmtepompen en importeurs van in het buitenland geproduceerde warmtepompen is sprake van circa 1.700 fte’s aan werkgelegenheid (bron: enquête DHPA). SMART GRIDS Het elektriciteitsgebruik van Nederlandse huishoudens groeit gestaag door het toenemend gebruik van

1.500

2.000

Fig. 3 Directe werkgelegenheid verbonden met warmtepompen in de bestaande bouw. (Bron: DHPA, BDH)

20 WP JANUARI 2014 WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL

200

400

600

800

1.000

Figuur 4 Directe werkgelegenheid verbonden met warmtepompen in de nieuwbouw. (Bron: DHPA, BDH)

5. Warmtepompfabrikanten t Ontwikkel concepten voor het gebruik van smart grid-ondersteunende warmtepompsystemen, onafhankelijk van de thermische opslagcapaciteit van het gebouw. t Ontwikkel regelconcepten voor hybride warmtepompen. t Creëer uitbreiding van de regeling van warmtepompen met ‘slimme’ regelfuncties en monitoring-opties. t Ontwikkel gestandaardiseerde thermische opslagsystemen, ook in retrofit-uitvoering, voor toepassing in bestaande warmtepompinstallaties. Warmtepompen die zijn voorzien van een voorraadvat of boiler kunnen een surplus aan elektriciteit omzetten in opgeslagen warmte. (Beeld: Bundesverband Wärmepumpe)

AANBEVELINGEN Dit artikel is het laatste in een drieluik op basis van de white paper ‘Warmtepompen en economie’. Naar aanleiding van de drie hoofdstukken die in deze en de vorige twee edities van vakblad Warmtepompen zijn gepubliceerd, hebben de auteurs van de paper een aantal aanbevelingen opgesteld. 1. Algemeen t Overheden en andere stakeholders moeten stimuleringsopties uitwerken, om zo tot een concreet plan van aanpak te komen m.b.t. (bestaande) woningbouw. t Creëer aandacht voor maatregelen gericht op woonlastenbeheersing. Voorkom energiearmoede door een taskforce met onder meer de woningbouwcorporaties in te stellen. t Blijf continue werken aan het bewustzijn dat energie naast voedsel, veiligheid, onderdak en schoon drinkwater een essentieel onderdeel is van onze maatschappij en ons dagelijks leven. t Ga uit van de ‘Trias Energetica’, streef voortdurend als eerste naar vraagreductie, in welke vorm of hoedanigheid dan ook. Vraagreductie is vaak blijvend voor de resterende levensduur van de woning. De meest duurzame energie is de energie die we niet gebruiken. 2. Onderzoek t Verken de synergie-effecten van

installatieconcepten gebaseerd op de combinatie van zon-PV met warmtepompen en van zonthermisch met warmtepompen. t Onderzoek welke woningen een bovengemiddeld potentieel hebben voor energiebesparing en verduurzaming met warmtepompen (‘Sweetspot’ determinatie). t Onderzoek welke niet-financiële drijfveren van woningeigenaren en bewoners een rol kunnen spelen in het aanjagen van investeringen in energiezuinige oplossingen. t Onderzoek de mogelijkheid tot het nog meer en nog breder programmatisch benaderen van doelgroepen, vanuit de combinatie van warmtepompbranche, installatiebedrijven, belangenorganisaties (VEH, Woonbond, Consumentenbond), aannemersbedrijven en overheden. 3. Juridisch t Herzie het bestaande wettelijke kader om diverse fiscale en regelgevingtechnische instrumenten mogelijk te maken. 4. Netwerkbedrijven t Faciliteer de registratie van warmtepompen als duurzame energieoplossing in samenwerking met energieleveranciers, dit met het oog op de inzet van de energiebelasting als fiscaal stuurinstrument. t Ontwikkel voorbeeldprojecten om ‘load management’ en ‘peak shaving’ met behulp van warmte-

6. Overheid t Creëer wettelijke mogelijkheden voor het aanpassen van de heffingskorting in de energiebelasting. t Creëer een level playing field voor warmtepompen door: – Aanpassing van de energiebelasting, zodat de onevenredige toename van de jaarlijkse energiebelasting per huishouden bij toepassing van een warmtepomp wordt voorkomen. – Aanpassing van de BTW-opzet, zodat de onevenredige toename van BTW bij de aanschaf van een warmtepomp wordt voorkomen. – Het eigenwoningforfait gebaseerd op de WOZ-waarde van de woning gedifferentieerd aan het energielabel te koppelen. t Neem een voortrekkersrol bij de bestrijding van energiearmoede door woonlastenbeheersing, door binnen een taskforce naar structurele oplossingen voor langere termijn te zoeken. WP

Samenstelling De positioning paper ‘Warmtepompen en economie’ is in opdracht van Agentschap NL samengesteld door Business Development Holland B.V. te Harderwijk, in nauwe samenwerking met de Dutch Heat Pump Association.

WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL JANUARI 2014 WP 21

ACHTERGROND

pompen te demonstreren, en ontwikkel ze door tot standaardconcepten.

ONDERZOEK

Bodemsystemen en waterkwaliteit Onderzoek: het risico van wko’s voor de drinkwaterwinning Onlangs promoveerde Matthijs Bonte op onderzoek naar het effect van bodemenergiesystemen op de grondwaterkwaliteit en drinkwaterproductie. De conclusies van zijn proefschrift, ‘Impacts of shallow geothermal energy on groundwater quality’, zullen kritische drinkwaterbedrijven niet volledig geruststellen. AUTEUR: BAS ROESTENBERG

De populariteit van bodemenergiesystemen wordt om milieutechnische redenen toegejuicht, maar er is ook een keerzijde. Afgezien van installatietechnische missers en onderlinge thermische beïnvloeding, is er de al dan niet terechte zorg van drinkwaterbedrijven die grondwatervervuiling vrezen. Bij gesloten systemen gaat het daarbij vooral om de kans op lekkages waardoor systeemwater zich met grondwater mengt; bij open systemen om de opwarming van grondwater en de kans op vermenging van verschillende waterlagen. Om in kaart te brengen wat die risico’s zijn, heeft Watercycle Research Institute KWR de afgelopen jaren onderzoek uitgevoerd naar de invloed van wko’s op de grond- en drinkwaterkwaliteit. KWR-onderzoeker Matthijs Bonte schreef in dat kader een projectvoorstel voor het bedrijfstakonderzoek (BTO) van de watersector en besloot het onderwerp te gebruiken voor promotieonderzoek. Het resultaat ervan heeft hij vastgelegd in het proefschrift ‘Impact of shallow geothermal energy on groundwater quality’, waarmee hij onlangs promoveerde aan de Vrije Universiteit van Amsterdam.

ONDERZOEKSVRAGEN De kernvragen van het onderzoek van Bonte luidden als volgt: ‘Wat is het effect van bodemenergiesystemen op de grondwaterkwaliteit en welke gevolgen kan het gebruik van bodemenergiesystemen hebben voor de productie van drinkwater?’ Bonte deed literatuuronderzoek, onderzocht de effecten van een bestaand wko-systeem in Eindhoven, bouwde een laboratoriumopstelling en ontwikkelde een theoretisch model om de gegevens van de laboratoriumproeven te verklaren en toe te passen op een fictieve wko. De waterkwaliteitsgegevens van zijn veldonderzoek bij de wko die onder de High Tech Campus in Eindhoven ligt, gaven aan dat het betreffende systeem diep en ondiep grondwater met een verschillende kwaliteit oppompt, mengt en weer injecteert. Dit proces zorgt op deze locatie tot schommelingen in de waterkwaliteit. Het water dat in de betreffende wko wordt gebruikt, bleek bovendien besmet met een ziekteverwekkende bacterie (C. Perfringens), maar nader onderzoek heeft aangegeven dat deze besmetting niet wordt veroorzaakt door de wko zelf. De

22 WP JANUARI 2014 WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL

De laboratoriumopstelling waarmee Bonte het effect van temperatuurverhoging op waterkwaliteit heeft gemeten.

afstand tot de waterwinning die in de buurt van de wko plaatsvindt is volgens Bonte bovendien groot genoeg om risico’s voor drinkwaterbesmetting te voorkomen. LABORATORIUM Omdat het effect van watermenging enerzijds en temperatuurverandering

Open bodemsysteem (A+B) en gesloten bodemsysteem (C+D).

anderzijds – twee processen die door een wko worden veroorzaakt – moeilijk is te onderscheiden in een veldstudie, heeft Bonte vervolgens een laboratoriumopstelling gebouwd waarmee het temperatuureffect als op zichzelf staand fenomeen kan worden onderzocht. Onderzoek met deze opstelling toonde aan dat een temperatuurverlaging van 11°C (de gemiddelde natuurlijke temperatuur in een wko) naar 5°C geen

De spreiding van wko’s in Nederland in 2012. Ieder zwart puntje staat voor een wko-systeem.

MODEL Uiteindelijk heeft Bonte een model toegepast om de resultaten van zijn laboratoriumonderzoek te verklaren, en dat model toegepast op een fictieve wko. Daarmee wilde hij een beeld krijgen van de hydrochemische effecten die optreden in een doublet. Het model heeft aangetoond dat warmteopslag ertoe leidt dat arseen en borium worden herverdeeld over de koude en warme bellen van een wko, waardoor de concentraties van deze stoffen hoger worden. Bij een beperkte temperatuurverhoging (minder dan 4°C), waar in de meeste wko’s sprake van is, blijft de gemeten waarde echter binnen die van de ‘natuurlijke variatie’. Dat is waarschijnlijk anders bij een forse temperatuurverhoging (tot 25°C). VERMENGING Als de gegevens uit het onderzoek van Bonte worden geanalyseerd met het oog op de mogelijke gevolgen voor drinkwaterwinning, moeten de twee effecten die een wko teweeg brengt uit elkaar worden gehaald. De temperatuurverandering die een wko veroorzaakt, is dusdanig beperkt dat hij in de meeste gevallen geen effect op de waterkwaliteit heeft. Anders is dit als wordt gekeken naar de vermenging van water, die optreedt tussen verschillende bodemlagen. Het opmengen van al aanwezige variaties in waterkwaliteit kan wel degelijk effect hebben op de grondwaterkwaliteit in een wko. Of dat in een specifieke situatie inderdaad zo is, hangt volgens Bonte af van de manier waarop de betreffende wko is ontworpen (denk aan de diepte van het bronfilter), aan de verdeling van de waterkwaliteit, van de vraag of er al

verontreinigingen in de buurt zijn geconstateerd, en van de bronfilterstelling van de waterwinputten. BREDE AFWEGING Omdat niet altijd voldoende informatie over al deze aspecten voorhanden is, is het volgens Bonte begrijpelijk dat drinkwaterbedrijven nog altijd voorzichtig zijn met hun standpunt over wko’s. Hij pleit ervoor dat ook buiten de beschermde waterwingebieden

Temperatuurverhoging kan effect hebben op waterkwaliteit voorzichtig moet worden omgesprongen met de aanleg van wko’s, zeker omdat het is toegestaan om bodemsystemen te installeren waarin het grondwater 25 graden wordt verwarmd, wat effect kan hebben op de grondwaterkwaliteit. De conclusie uit het onderzoek luidt daarom dat een brede afweging op zijn plaats is: tussen de risico’s voor waterwinning enerzijds en de CO2-besparing die middels een wko kan worden gerealiseerd anderzijds. WP

Het Engelstalige proefschrift van Mathijs Bonte kan hier worden gedownload: http://dare.ubvu.vu.nl/bitstream/1871/49938/1/dissertation.pdf

WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL JANUARI 2014 WP 23

ONDERZOEK

noemenswaardig effect op de waterkwaliteit heeft. Temperatuurverhoging zorgt voor een groter effect: bij een verhoging van 11 naar 25°C werd de mobiliteit van arseen groter, en bij een verhoging tot 60°C werden verhoogde concentraties gemeten van onder andere organisch koolstof, kalium, kiezelzuur, borium en enkele andere stoffen. Temperatuurverhoging bleek ook invloed te hebben op redoxprocessen (reacties tussen atomen of moleculen waarbij elektronen worden uitgewisseld; onder andere batterijen maken hier gebruik van) en de vorming van micro-organismen.

BODEMENERGIE

Themamiddag over hogetemperatuuropslag Uitdagingen genoeg, nu de praktijk nog De technologie is beschikbaar, er zijn tal van geschikte locaties, de kosten zijn te overzien en de voordelen zijn evident. Toch staat hogetemperatuuropslag (HTO) nog in de kinderschoenen, zo werd onlangs duidelijk tijdens een bijeenkomst van BodemenergieNL. WILLEM HOOIJKAAS, SECRETARIS BODEMENERGIENL De vraag naar meer kennis en inzicht in de mogelijkheden en kansen van hogetemperatuuropslag (HTO) neemt toe. Maar welke kansen biedt deze vorm van energiewinning? Wat zijn de valkuilen? Hoe zit het met de regelgeving? Die vragen stonden centraal tijdens de halfjaarlijkse themabijeenkomst van BodemenergieNL, 3 december 2013 in het Van der Valk Hotel in Houten. Vier sprekers deelden daarbij hun ervaringen met geïnteresseerden uit de bouw en de glastuinbouw, waarna een interessante discussie volgde.

Productschap Tuinbouw, al een voorzetje: ‘Er is opslag gewenst van warmte. Maar waarom in de bodem? Welnu: we hebben al veel ervaring met wko. Hogetemperatuuropslag levert een hoog volume tegen lage kosten en het is schoon, veilig en vergt weinig bovengronds ruimtebeslag. Argumenten tégen zijn er echter ook: het mag niet, er zijn nog niet veel positieve ervaringen met HTO-systemen, hoe hoger de opslagtemperatuur hoe groter de kosten van warmteverliezen en hoe lager het rendement. Daar liggen dus uitdagingen.”

UITDAGINGEN Helemaal beantwoord werden de vragen niet, maar de deelnemers kwamen een heel eind. In zijn inleiding gaf dagvoorzitter Aat Dijkshoorn, beleidsmedewerker

REGELGEVING Dat laatste heeft men bij de Provincie Zuid-Holland goed begrepen. De provincie geldt als één van de voortrekkers op het gebied van ondergrondse

hogetemperatuuropslag. In 2011 zijn aanvragen ingediend voor drie pilots, waarvan er nu twee lopen. Jan Meijles, coördinator grondwaterkwaliteit en één van de vier sprekers, legde uit hoe het zit met de regelgeving en procedures. Voor een pilot moet onder meer eerst een tijdelijke vergunning worden afgegeven. Daarbij gelden reguliere en specifieke voorwaarden, zoals een 3D-thermische berekening en een berekening van de warmte onderin het eerste watervoerende pakket na drie, vijf en twintig jaar; de temperatuur daarvan mag niet hoger zijn dan 25 graden. Ook geldt dat de CO2-reductie na de pilot meer dan vijftien procent moet bedragen in vergelijking met normale wko. “Tijdens de tijdelijke vergunning voor de pilotfase van vijf jaar vindt

Jan Meijles, Koos Achtereek, Ronald den Boogert, Nick Buik, Aat Dijkshoorn (vlnr).

Koos Achtereek (ETP B.V.) gaat in op een praktijkvoorbeeld.

De themamiddag trok vooral belangstellenden uit de bouw en glastuinbouw.

24 WP JANUARI 2014 WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL

REKENTOOL Ronald den Boogert vertelde namens innovatieorganisatie TNO over een onderzoek naar HTO-systemen. Hieruit blijkt dat ons land veel locaties telt die geschikt zijn voor HTO, als dieper wordt gekeken dan waar de meeste wko-systemen. Op basis van het onderzoek is een rekentool ontwikkeld. “Hiermee kun je berekenen of een pilot op een bepaalde plaats haalbaar is”, lichtte Den Boogert toe. “We hopen dat dit gaat landen bij de BV Nederland.” Hij maakte bekend dat het onderzoeksinstituut op zoek is naar tien

“De warmte moet goedkoop zijn, anders is HTO niet mogelijk” locaties met onder- en bovengronds potentieel. “Wij willen de kar graag trekken. We kunnen zelfs voor subsidie uit Brussel zorgen. Uiteindelijk is het de bedoeling dat er een top drie overblijft. We zouden het leuk vinden als op die manier een ‘superlocatie’ wordt ontwikkeld; de meest geschikte plek voor een pilot met HTO. Gegadigden kunnen zich bij ons melden.” Na afloop van de bijeenkomst gaf Den Boogert aan dat een dergelijke pilot naar schatting twee miljoen euro gaat kosten. Hij is ervan overtuigd dat een succesvol HTO-systeem enorme besparingen oplevert: “Een CO2-reductie van negentig procent moet mogelijk zijn.” ‘WARMTE GOEDKOOP’ Nick Buik, Senior Consultant bij IF Technology, ging in op kansen en toepassingsmogelijkheden. IF adviseert al meer dan twintig jaar bedrijven en organisaties over duurzame energiesystemen in de ondergrond. Buik: “Tal van factoren zijn van invloed op het opslagrendement bij HTO. De lessen die we hebben geleerd zijn onder

andere: de techniek werkt goed, waterbehandeling is absoluut nodig en zorgvuldig beheer essentieel. Dat laatste geldt ook voor de afstemming tussen onder- en bovengrond! Wat de zogeheten pakketkeuze betreft geldt, kort door de bocht: hoe dieper hoe beter.” Hij sloot zijn betoog af met een essentiële voorwaarde: “De kostprijs van de warmte is belangrijk. De warmte moet goedkoop zijn, anders is HTO niet mogelijk.” MIDDENHOGE TEMPERATUUROPSLAG Namens Energie Totaal Projecten (systeemleverancier voor duurzame energie) liet adviseur Koos Agtereek een voorbeeld uit de praktijk zien. Maar eerst gaf hij een heldere definitie van hogetemperatuuropslag: ‘Opslag in de bodem bij significant hogere temperatuur (40-90oC) dan de natuurlijke grondwatertemperatuur’. De temperatuur was gedurende de hele bijeenkomst onderwerp van gesprek. Zo zei Aat Dijkshoorn in zijn inleidende praatje: “Bij middenhogetemperatuuropslag bedoelen we een temperatuur lager dan vijfenveertig graden Celcius, voor hogetemperatuuropslag geldt: hoger dan vijfenveertig graden.” Jan Meijles: “De Provincie hanteert bij het Beleid Bodemenergie een infiltratietemperatuur tot vijfentwintig graden Celcius.” Agtereek vertelde over NIOO, een cradle-to-cradle-project met zonnecollectoren als bron voor warmteopslag. Eigenlijk een soort wko, maar dan dieper. “Het boren verliep naar behoren. De filterstelling was okay. Alles ging prima, totdat we gingen pompen. We hadden gerekend op een capaciteit van minimaal vijfenveertig kubieke meter per uur maar kwamen niet verder dan vijfentwintig kubieke meter per uur. Alleen het bovenste filter bleek productief.” Dit bracht de adviseur tot de volgende conclusie: “We zijn positief over HTO, maar denken liever richting MTO. Mijns inziens staat de techniek van HTO nog in de kinderschoenen. Je hebt te maken met behoorlijke energieverliezen en de effecten op de omgeving zijn groot. Waar wij toekomst in zien is: op een temperatuur van circa vijfenveertig graden warmte opslaan en dan wellicht een warmtepomp gebruiken. Dat vergt minder investeringen en levert een hoog rendement op.”

COMMUNICATIE Tijdens de aansluitende discussie ging de zaal hierop door. Jan Grift van Energy Matters maakte melding van een geslaagd project met restwarmte in Groningen. “Er is wel een nadeel: de marges zijn laag”. Een ander vroeg zich hardop af: “In de praktijk is wat HTO betreft nog weinig succes te noteren, hoe komt dat?” Een breed gedragen conclusie van de middag was dat HTO volwassen kan worden en opslag tussen 26oC en 50oC, met name vanwege de

Jan Meijles (Provincie Zuid-Holland).

Jan Meijles aan het woord, met links van hem dagvoorzitter Aat Dijkshoorn (Productschap Tuinbouw).

lage prijs van restwarmte op die temperatuur, een grotere vlucht kan gaan nemen. Jan Meijles verwees naar HTO’s in Zwammerdam en Utrecht. “Daar blijkt dat wat onder en boven de grond gebeurt niet goed op elkaar is afgestemd. De communicatie moet beter.” Hij vatte de themamiddag als volgt samen: “Ik proef hier heel veel kennis. Het is goed dat we dat samenbrengen. Volgens mij is dat de winst van deze bijeenkomst.” WP

WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL JANUARI 2014 WP 25

BODEMENERGIE

continu monitoring plaats”, aldus Meijles. “Bij problemen wordt de pilot zo mogelijk bijgesteld. Als aan alle voorwaarden is voldaan, is het uiteindelijke doel: nieuw beleid. Dit kan naar verwachting niet eerder dan rond 2020 ingevoerd worden.”

Dubotechniek: 15 jaar innovatie Onlangs vierde Dubotechniek in Zaltbommel zijn vijfiende verjaardag. Medeoprichter en directeur Ad van Rijsewijk is nog altijd trots op zijn bedrijf en op de innovaties die er worden ontwikkeld. De succesformule om ook in economisch zware tijden succes te boeken? “Het lef houden om risicodragend te investeren”. AUTEUR: BAS ROESTENBERG

Dubotechniek omvat bedrijven die zich met verschillende takken van sport bezighouden. Hoe steekt de organisatie van het bedrijf in elkaar? “We hebben 45 mensen in dienst die zijn ondergebracht bij onze verschillende bedrijven. Dubo Comfortsystemen fungeert als toegangspoort voor klanten. Het brengt de klantvraag in kaart en onderzoekt hoe we erop in kunnen spelen. Als we vervolgens de opdracht tot uitvoering krijgen, komen de andere Dubobedrijven in actie, zoals Dubotechniek Energie B.V., Service B.V. of Solar B.V. ‘Uitvoering’ moet je breed zien: we ontwerpen, produceren,

installeren, exploiteren en monitoren installaties. Ieder Dubobedrijf is gespecialiseerd in een van die onderdelen”. Hoe houd je overzicht over alles wat er in die verschillende bedrijven plaatsvindt? “Ieder bedrijf heeft een bedrijfsleider en business case, en elke week bespreek ik met alle bedrijfsleiders of alle projecten en plannen op schema lopen. De directie voer ik samen met Mascha van den Heuvel, die vooral aanstuurt op financiële zaken. Ik heb meer de rol van algemeen directeur. Ik loop bijna

26 WP JANUARI 2014 WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL

Dubotechniek noemt zich ‘aanbieder van totaaloplossingen’. Het levert en installeert ook afgiftesytemen.

INTERVIEW

dagelijks een rondje langs alle bedrijven en spreek dan vrijwel iedereen die bij ons werkt. Dubotechniek kenmerkt zich door een familiaire sfeer, waarbij we willen dat iedereen van alles op de hoogte is. Iedere twee maanden is er een bedrijfsoverleg ingepland waarbij alles wat er speelt van A tot Z wordt besproken. Er wordt bijvoorbeeld ingegaan op nieuwe projecten, iemand uit de organisatie vertelt over nieuwe innovaties en nieuwe werknemers vertellen waarom ze voor Dubotechniek hebben gekozen. We willen nadrukkelijk dat de mensen op de werkvloer aan het woord komen en geven ze veel persoonlijke aandacht. Daar krijg je als bedrijf veel voor terug. Zo is het bijvoorbeeld opvallend dat er bijna nooit iemand overstapt naar een ander bedrijf”. VolkerWessels is nu voor 60 procent eigenaar van Dubotechniek en zal ook de overige 40 procent over gaan nemen. Waarom verkoop je dit bedrijf? “Heel simpel: om de continuïteit te waarborgen. Ik heb Dubotechniek in 1999 opgezet met Sjoerd Lukas. Zes jaar geleden kwam hij te overlijden, waardoor ik er alleen voor stond. Toen VolkerWessels aanbood om eigenaar te worden, ben ik daar na veel wikken en wegen in meegegaan. VolkerWessels is een goede partner waar we interessante projecten mee hebben gerealiseerd. Ondanks dat ik aandelen heb verkocht ben ik voorlopig nog niet van plan om te stoppen als directeur. Ik werk hier nog steeds met heel veel plezier.” Wat was vijftien jaar geleden de aanleiding om Dubotechniek op te richten? “Toen in 1996 een warmtepompcompetitie werd georganiseerd, deed ik daar aan mee met een zelfontwikkelde machine. Ik eindigde op de gedeelde eerste plaats, en was daar enorm trots op. Vervolgens ging ik met verschillende bedrijven en de TU Eindhoven aan de ontwikkeling van warmtepompen en monitorsystemen werken. Ik wist eigenlijk allang dat er een energiecrisis aan zou komen en dat sommige dingen drastisch moesten veranderen. De gedachte dat de bodem gratis door de zon wordt verwarmd en dat daar zoveel duurzame energie uit kan worden

Ad van Rijsewijk.

gehaald, heeft me altijd gefascineerd. Ik wilde daarmee verder, maar Paans Installatiebedrijven, waarvoor ik destijds als directeur werkte, vond warmtepomptechnologie veel te complex en duur. Daarom besloot ik mijn eigen bedrijf op te zetten.” Veel bedrijven in de klimaatsector verkeren in zwaar weer, terwijl Dubotechniek de afgelopen jaren juist is gegroeid. Wat is de succesformule? “Wij merken wel degelijk dat het aantal projecten van met name woningcorporaties fors terugloopt. De verhuurdersheffing van 1,7 miljard euro geeft ze duidelijk investeringsangst. Een van de belangrijkste redenen waarom het

desondanks goed gaat met Dubotechniek, is dat we risicodragend durven te investeren en daar steeds succesvoller in zijn. Door exploitatiecontracten voor bijvoorbeeld 15 of 30 jaar af te sluiten, waarborgen we onze continuïteit. In Enschede hebben we een mooi voorbeeldproject dat duidelijk maakt dat zowel wij als de opdrachtgever daar profijt van heeft. We hebben met de bouwer ervan afgesproken om samen 25 jaar lang verantwoordelijk te zijn voor het onderhoud: de bouwer voor het gebouw en wij voor de volledige klimaatinstallatie”. Toch moet je ook voor zulke projecten klanten binnenhalen. “Dat klopt, en ons belangrijkste

WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL JANUARI 2014 WP 27

INTERVIEW De ONE energiecentrale.

instrument daarvoor is ons Belevingscentrum, waarin alles wat we maken werkend te zien is en seminars en dergelijke worden georganiseerd. Doordat er vrijwel altijd iets is te doen, lopen er bijna dagelijks bezoekers rond. We kunnen potentiële opdrachtgevers precies laten zien wat we doen, hoe een installatie er in de gebouwde omgeving uitziet en hoe hij werkt. Zo wordt duidelijk zichtbaar dat we als risicodragend exploitant veel geld in kwaliteit investeren en geen rommel leveren. Daarmee kun je mensen overtuigen om met je in zee te gaan. Bovendien onderscheiden we ons van andere bedrijven doordat we geen gewoon installatiebedrijf zijn, maar een aanbieder van totaaloplossingen.”

Denk je dat warmtepompen op korte termijn gemeengoed worden? “Dat heeft nog wel even tijd nodig. Veel bouwbedrijven zijn alleen geïnteresseerd in opbrengsten op de korte termijn. Bouwers proberen zo snel en goedkoop mogelijk aan de wettelijke EPC-norm te voldoen, met isolerende maatregelen en een paar zonnepanelen. Dat is nu al zo en als de wettelijke EPC 0,4 wordt, zal het niet anders zijn. Het wordt lastiger gemaakt, maar veel ontwikkelaars zullen ook dan nog proberen om de norm te halen met cv-ketels. Ze vergeten alleen dat binnenvallend zonlicht en interne warmte voor te hoge binnentemperaturen zorgt die je niet kwijt kunt in zo’n goed geïsoleerde woning. Ik ben ervan overtuigd dat koeling een van de

In het Belevingscentrum kan een woonhuis met werkende klimaatinstallatie worden bezocht.

28 WP JANUARI 2014 WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL

belangrijkste installatietechnische aspecten gaat worden, en dan komen warmtepompen natuurlijk direct in beeld.” Het afgelopen jaar hebben jullie de ONE geïntroduceerd: een modulair opgebouwde duurzame plug & play energiecentrale. Hoe ben je op dit idee gekomen? “Drie jaar geleden heb ik geïnventariseerd hoeveel tijd er in totaal is gemoeid met het ontwerp en de installatie van een systeem. Dat begint met de ingenieur die de installatie ontwerpt en daar tal van gesprekken over moet voeren. Dan is het voortraject afgerond en moet alles worden geïnstalleerd. Doordat de bouwtijd steeds korter wordt, moet een installa-

Het woonhuis in het Belevingscentrum is volledig ingericht.

Hoe verloopt bij een gestandaardiseerd systeem het proces van klantvraag tot werkende installatie? “We hebben veel tijd gestoken in de ontwikkeling van onze eigen ontwerpsoftware. Alle relevante informatie voor een project kan vooraf worden

om te beoordelen of alle testresultaten kloppen. Vervolgens wordt het systeem in de vrachtauto gezet en in één dag geïnstalleerd op de locatie. Vanuit de markt wordt heel positief op dit concept gereageerd. In Nederland hebben we de eerste ONE’s inmiddels geïnstalleerd, onder andere bij het hoofdkantoor van Scania Benelux, en de rendementen ervan zijn veel hoger dan we hadden verwacht. Er zijn nu ook orders binnen voor Duitsland en Zwitserland, en we gaan de ONE het komend jaar verder uitrollen in Nederland en Europa.” Hoe garandeer je als exploitant de kwaliteit van je installaties? “Een wko-systeem is een allesomvattende keten van schakels. Als één schakel niet optimaal werkt, functioneert het hele systeem slecht. Alles moet dus perfect in orde zijn: de hydrauliek, de meet- en regeltechniek, de bronnen, enzovoort. Bij ons heeft een opdrachtge-

“Ik schrik soms van de stuntprijzen in de markt” ingevoerd, zoals het gewenste verwarmingsen koelvermogen, de keuze voor een monovalent of bivalent systeem en nog een hele reeks andere gegevens. De software geeft precies aan welke modules er nodig zijn, vervolgens worden automatisch alle tekeningen gemaakt en de onderdelen besteld zodat de installatie in korte tijd in onze fabriek in elkaar wordt gezet. Dan wordt hij getest onder dezelfde omstandigheden als bij de eindgebruiker. De opdrachtgever kan zelfs komen kijken

Belevingscentrum Om een goede voorstelling te geven van de toepassing van duurzame energiesystemen in de woningbouw, utiliteit, woonzorg en verpleging heeft Dubotechniek vijf jaar geleden het Dubo Belevingscentrum geopend. Hierin worden een appartement, de VolkerWessels Pluswoning en een kantoorruimte verwarmd en gekoeld door middel van duurzame energietoepassingen.

ver voor al die onderdelen maar met één partij te maken, en als exploitant geven we garantie op het resultaat. Levert een systeem minder rendement dan beloofd, dan betalen wij de kosten. Levert een systeem meer rendement, dan is de winst voor ons. Een optimaal rendement is dus ook voor onszelf van enorm belang. Waterkotte, naast NIBE en Vailliant een van onze warmtepompleveranciers, levert daarom geen standaardproducten maar speciaal aan onze wensen aangepaste machines. Een op

INTERVIEW

teur vaak aan het werk in een technische ruimte die nog vol bouwmateriaal ligt, wat een garantie is voor technische problemen. Toen ik zag hoeveel tijd en kosten dat hele proces met zich meebracht, schrok ik daarvan. Ik ben na gaan denken over een modulaire installatie, een soort Lego-concept waarbij gestandaardiseerde onderdelen als doosjes aan elkaar worden gekoppeld. Met dat idee zijn we aan de slag gegaan, en na jaar twee jaar ontwikkeltijd is daar de ONE uit voortgekomen, een plug&play-energiecentrale voor gebouwen van 2.500 tot 30.000 vierkante meter.”

De technische ruimte van het hoofdkantoor van Scania Benelux.

het oog piepkleine rendementsverbetering kan voor ons heel belangrijk zijn. We krijgen weleens de vraag waarom we bijvoorbeeld Biral-pompen toepassen in de ONE; dat zijn de duurste pompen op de markt. Volgens ons zijn het echter ook de beste pompen, en dan kiezen we voor kwaliteit in plaats van prijs. Om op dat laatste door te gaan: een enorm probleem in de wko-markt is dat veel te veel partijen onder de prijs werken. Als ik zie wat voor stuntprijzen er worden afgegeven, schrik ik daarvan. Om projecten met een onrealistische prijs te kunnen realiseren, moet er worden bezuinigd. Meestal gebeurt dat op de bron en dat leidt tot ongekende ellende. We hebben nu contact met een corporatie die tot voor kort met andere partijen in zee ging. Van de elf wko’s van die corporatie blijkt er precies één fatsoenlijk te werken; niemand had door dat de andere tien systemen alleen nog op cv-ketels draaiden. Wij investeren in kwaliteit en werken alleen met betrouwbare partners. Daardoor zijn we soms niet de goedkoopste, maar dat betaalt zich dubbel terug.” Wat zijn jullie plannen voor 2014? “Het afgelopen jaar hebben we hard gewerkt aan de ontwikkeling van de Small ONE, die die we kunnen toepassen in kleinere appartementencomplexen. Dit kleinere systeem is zo goed als klaar, het wordt momenteel getest en komt nog dit jaar op de markt. Het is net zoals zijn grote broer een gestandaardiseerde installatie, maar nu met een vermogen van 20 tot 120 kilowatt. Binnenkort komt hier meer over naar buiten. Andere plannen waar we aan werken zijn partnerships met een aantal energiebedrijven en installatiebedrijven. Doel hiervan is om onszelf zowel in Nederland als Europa verder op de kaart te zetten als exploitant van duurzame energiesystemen.” WP

WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL JANUARI 2014 WP 29

Expertisecentrum Koudetechniek

DĂ&#x2030; PRAKTIJKOPLEIDER VOOR WARM & KOUD Trainingen

Warmtepompen

80%PR 20%TH AKTIJK EORIE

Trainingen

F-gassen

LEARNING BY DOING

Bekijk ons gehele trainingsaanbod op www.ptcplus.com, Expertisecentrum Koudetechniek of bel voor meer informatie 06 20 01 24 56. PTC+ is een door KBI geaccrediteerd trainingscentrum (www.qbisnl.nl)

Bezoek ons op de VSK in de Jaarbeurs Utrecht van 3 t/m 7 februari 2014.

Stand G018

VSK SPECIAL

Exposanten, workshops, lezingen en een Innovatieroute Van 3 tot en met 7 februari vindt in de Jaarbeurs Utrecht de Installatievakbeurs VSK plaats. Behalve een beursvloer met exposanten die hun nieuwe innovaties tonen, is er ook een programma met workshops, lezingen, een award-uitreiking en Warmtepomp Innovatieroute. In deze VSK Special zetten we alles op een rij.

Het thema van deze VSK-editie is ‘Slimmer Samen Werken’. Volgens Michiel Nijhuis, projectmanager VSK 2014 moet dit op een brede manier worden geïnterpreteerd: “Samenwerking is een thema dat in de totale installatiesector speelt, in alle vormen die je kunt bedenken. Wie over de grenzen van zijn eigen vakgebied heen stapt, ziet immers nieuwe kansen ontstaan. Wat opvalt, is dat samenwerken in alle vormen zichtbaar wordt in de keten.” Hij wijst daarbij als voorbeeld op design-sanitair met ingebouwde led-verlichting, cv-ketels gekoppeld aan energieopslagsystemen en gebouwautomatiseringsystemen verbonden met klimaatinstallaties - zodat het energieverbruik beter kan worden gemonitord. Nijhuis: “Er ontstaat samenwerking tussen sectoren, tussen mensen, maar ook technieken schuiven in elkaars richting op. Deel kennis, zoek anderen op om gezamenlijk problemen aan te pakken en op te lossen. De VSK 2014 is

het perfecte vertrekpunt om die samenwerking te starten.” AWARDS Daarbij ligt de focus uiteraard op technische innovaties, wat onder andere tot uitdrukking komt in de VSK Awards, waarvoor bedrijven zijn genomineerd in de categorieën design, energiebesparing, systeemoplossingen en installateurszaken. Onder de nominaties is ook een warmtepompsysteem opgenomen, waarover elders in deze VSK Special meer kan worden gelezen. De Awards worden aan het eind van de eerste beursdag, maandag 3 februari, uitgereikt tijdens het VSK Diner. Er vinden uiteraard nog meer activiteiten plaats op de VSK, waarbij met name ‘ kennisdelen’ centraal staat. Zo is in hal 11 de grote VSK-arena te vinden. Deze zal gedurende de hele beurs worden gebruikt voor interactieve lezingen. Maandag 3 februari staat het

thema ‘sanitair’ centraal, maar de andere dagen verzorgen brancheverenigingen zoals de NVKL, VFK, Verac en UNETO-VNI hier lezingen. In deze hal is ook de jonge generatie installateurs bezig met de voorronden voor EuroSkills op het vlak van koudetechniek. Tot slot wordt op de VSK 2014 het Werkspot ZZP Plein ingericht. Dit bestaat uit drie kluspleinen waar de nieuwste materialen, gereedschappen en verwerkingstechnieken worden gedemonstreerd. Ook wordt tijdens de beurs de Vakman van het Jaar gekozen. Tot slot is er nog de Warmtepompen Innovatieroute. Speciaal voor architecten, installatie-adviseurs, installateurs en andere geïnteresseerden organiseert vakblad Warmtepompen een route langs een aantal gerenommeerde warmtepompleveranciers, die exclusief uitleg geven over de toepassingsmogelijkheden van deze technologie. Over dit onderdeel van de installatiebeurs leest u meer op pagina 33.

WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL JANUARI 2014 WP 31

VSK SPECIAL

Agenda VSK 2014

De VSK is meer dan alleen een vakbeurs waar exposanten hun innovaties kunnen tonen. Tijdens het evenement wordt ook aan kennisdeling gedaan, via workshops, lezingen en de Warmtepompen Innovatieroute. Uit het enorme aanbod hebben we een selectie samengesteld met interessante activiteiten die gerelateerd zijn aan de toepassing van warmtepompen.

MAANDAG 3 FEBRUARI Tijd n.n.b.: Uitreiking VSK Awards. DINSDAG 4 FEBRUARI t 8BSNUFQPNQFO *OOPWBUJFSPVUF -PDBUJF beursvloer. Inschrijven: www.vakbladwarmtepompen.nl t A&OFSHJFBLLPPSE 8JK [JKO BBO [FU -PDBUJF 74, LFOOJTQMFJO t A)ZCSJEF 73' %9 FO XBUFSTZTUFNFO LPNFO TBNFO -PDBUJF *OTUBMMBUJFUIFBUFS t A,PVEFNJEEFMFO EF OJFVXF ' HBTTFOWFSPSEFOJOH XBU WFSBOEFSU FS BMMFNBBM -PDBUJF 74, "SFOB t -F[JOH A"JSDPLFVSJOH XBBSPN WÃ&#x2DC;Ã&#x2DC;S XJF FO EPPS XJF -PDBUJF 74, "SFOB t 6JUSFJLJOH ,PFMUSPGFF -PDBUJF 74, "SFOB t 8BSNUFQPNQFO *OOPWBUJFSPVUF -PDBUJF beursvloer. Inschrijven: www.vakbladwarmtepompen.nl WOENSDAG 5 FEBRUARI t 8BSNUFQPNQFO *OOPWBUJFSPVUF -PDBUJF beursvloer. Inschrijven: www.vakbladwarmtepompen.nl t A-VDIU XBUFS XBSNUFQPNQFO VJU EF LJOEFSTDIPFOFO -PDBUJF *OTUBMMBUJFUIFBUFS t A)ZCSJEF 8BSNUFQPNQFO -PDBUJF 74, "SFOB *OTDISJKWFO IUUQ UJOZVSM DPN PLY YNG t A8BSNUFQPNQFO &DPMBCFMJOH &DPEFTJHO -PDBUJF 74, "SFOB *OTDISJKWFO IUUQ UJOZVSM DPN PLY YNG t A8BSNUFQPNQFO JO EF VUJMJUFJU -PDBUJF 74, "SFOB *OTDISJKWFO IUUQ UJOZVSM DPN PLY YNG t A5BQXBUFS XBSNUFQPNQFO -PDBUJF 74, "SFOB *OTDISJKWFO IUUQ UJOZVSM DPN PLY YNG 32 WP JANUARI 2014 WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL

t A8BSNUFQPNQFO OJFVXF LPVEFNJEEFMFO -PDBUJF 74, "SFOB *OTDISJKWFO IUUQ UJOZVSM DPN PLY YNG t A)ZCSJEF 8BSNUFQPNQFO -PDBUJF 74, "SFOB *OTDISJKWFO IUUQ UJOZVSM DPN PLY YNG t A8BSNUFQPNQFO &DPMBCFMJOH &DPEFTJHO -PDBUJF 74, "SFOB *OTDISJKWFO IUUQ UJOZVSM DPN PLY YNG t 8BSNUFQPNQFO *OOPWBUJFSPVUF -PDBUJF beursvloer. Inschrijven: www.vakbladwarmtepompen.nl t A8BSNUFQPNQFO JO EF VUJMJUFJU -PDBUJF 74, "SFOB *OTDISJKWFO IUUQ UJOZVSM DPN PLY YNG t A5BQXBUFS XBSNUFQPNQFO -PDBUJF 74, "SFOB *OTDISJKWFO IUUQ UJOZVSM DPN PLY YNG t A8BSNUFQPNQFO OJFVXF LPVEFNJEEFMFO -PDBUJF 74, "SFOB *OTDISJKWFO IUUQ UJOZVSM DPN PLY YNG DONDERDAG 6 FEBRUARI t A,PVEFNJEEFMFO EF OJFVXF ' HBTTFOWFSPSEFOJOH XBU WFSBOEFSU FS BMMFNBBM -PDBUJF 74, "SFOB t "JSDPLFVSJOH XBBSPN WÃ&#x2DC;Ã&#x2DC;S XJF FO EPPS XJF -PDBUJF 74, "SFOB t A)ZCSJEF 73' %9 FO XBUFSTZTUFNFO LPNFO TBNFO -PDBUJF *OTUBMMBUJFUIFBUFS t VVS -F[JOH A8LP ESPNFO WFSLPQFO OBDIUNFSSJFT MFWFSFO -PDBUJF *OTUBMMBUJFUIFBUFS

VRIJDAG 7 FEBRUARI t A)ZCSJEF 73' %9 FO XBUFSTZTUFNFO LPNFO TBNFO -PDBUJF *OTUBMMBUJFUIFBUFS WP

VSK SPECIAL

VSK 2013. Foto: Robert Aarts.

Warmtepompen Innovatieroute In korte tijd volledig op de hoogte!

Door de groeiende aandacht voor duurzaam bouwen krijgen warmtepompen een steeds belangrijkere rol toebedeeld. Het is voor architecten, installatie-adviseurs, installateurs en andere betrokkenen van groot belang om op de hoogte te blijven van de laatste ontwikkelingen rond deze milieuvriendelijke klimaatsystemen. Voor vakblad Warmtepompen is dit reden om de unieke VSK Warmtepompen Innovatieroute te organiseren. Architecten, installatie-adviseurs en andere geïnteresseerden worden daarbij in korte tijd geïnformeerd over de nieuwste ontwikkelingen. Deelname aan de route is volledig gratis. HOE WERKT HET? Tijdens de VSK worden de deelnemers aan de Warmtepompen Innovatieroute 2014 in groepen van maximaal twaalf langs een aantal warmtepompstands geleid. De route loopt langs maximaal

zes standhouders, die steeds in 15 minuten bijpraten over actuele ontwikkelingen rond de toepassing van warmtepompen. Daarbij zal iedere standhouder een ander deelonderwerp bespreken, zodat deelnemers in de breedte worden geïnformeerd. Inclusief een korte introductie duurt de hele route anderhalf tot twee uur. Onder de standhouders die door de route worden bezocht zijn in ieder geval Mitsubishi Electric, Nefit, NIBE Energietechniek en A.O. Smith vertegenwoordigd. Na afloop van het programma krijgen alle deelnemers een informatiepakket mee.

Warmtepomp-workshops Parallel aan de Warmtepomp Innovatieroute presenteert het Nederlands Platform Warmtepompen op woensdag 5 februari twee cycli met workshops over diverse warmtepompgerelateerde onderwerpen. De programma’s zijn zó afgestemd, dat deelnemers die in de ochtend de Innovatieroute lopen, ’s middags de workshops kunnen bezoeken. Het ochtendprogramma van de workshops kan worden gecombineerd met de middageditie van de Innovatieroute. Het programma van de workshops vindt u op de pagina hiernaast.

INSCHRIJVEN De Wamtepomp Innovatieroute vindt plaats op dinsdag 4 en woensdag 5 februari. Op beide dagen start de route zowel om 10.00 als om 14.00 uur. Deelnemers kunnen bij hun inschrijving aangeven naar welke datum en tijdstip hun voorkeur uitgaat. Deelname aan de VSK Innovatieroute 2014 van vakblad Warmtepompen is volledig gratis. U hoeft zich er alleen maar even voor aan te melden. Dit is in principe mogelijk tot en met 30 januari 2014, via internet. Hierbij kunt u uw voorkeur voor een specifieke dag en tijd aangeven. Mocht u niet in de gelegenheid zijn zich tijdig aan te melden en toch deel willen nemen, dan kunt u tot zondag 3 februari direct contact opnemen met de redactie, via redactie@vakbladwarmtepompen.nl. U hoort in dat geval maandagochtend 4 februari of er nog deelnemersplaatsen vrij zijn. Na aanmelding ontvangt u tijdig een bevestiging en praktische informatie. Let op: het aantal plaatsen is beperkt! Schrijf u gratis in voor deelname aan de Innovatieroute VSK 2014, via http://tinyurl.com/nlzfyu8 WP

WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL JANUARI 2014 WP 33

VSK SPECIAL

Nefit. Alles in huis.

Deelnemer aan de VSK Warmtepomp Innovatieroute!

Nefit: deelnemer aan de VSK Warmtepomp Innovatieroute? Jazeker, de uitvinder van de HR-ketel biedt inmiddels een breed programma aan energiebesparende systemen. Duurzame nieuwbouw, of bestaande bouw verduurzamen? Bij Nefit vindt u het meest complete programma. Nefit streeft naar het Energie Plus Huis als de standaard voor de toekomst. Een woning die niet alleen energieneutraal is, maar zelfs netto energie produceert. Hiervoor worden binnen het bedrijf verschillende technologieën onder de loep genomen. De hr-ketel zal weliswaar in de komende 10 jaar een belangrijke rol blijven spelen. Maar waar mogelijk en zinvol moeten we deze aanvullen met - of zelfs vervangen door - een warmtepomp. Iedere situatie vraagt daarbij om z’n eigen oplossing. Nefit maakt onderdeel uit van het Boschconcern, het kan terugvallen op veel internationale kennis en ervaring en op een brede keuze in producten. Nefit zelf beschikt over een uitgebreide organisatie achter de producten en kan ondersteunen in technisch advies, bij installatie en in het after sales- traject. Met Nefit staan opdrachtgever, adviseur en installateur er nooit alleen voor!

1. NEFIT ENVILINE Deze split-warmtepomp haalt energie uit de buitenlucht en zorgt zelfstandig voor verwarming en warm water, en voor koeling in de zomer. Werkt volledig elektrisch. Een gasaansluiting, cv-ketel en airco zijn dus niet nodig. De Eviline kan liefst 80 procent gratis energie uit de buitenlucht halen. 2. NEFIT MULTILINE Deze split-warmtepomp haalt energie uit de buitenlucht om een woning duurzaam te verwarmen. Een hr-ketel zorgt voor naverwarming en springt bij als de warmtepomp niet volledig aan de

Nefit presenteert op VSK 2014 drie verschillende warmtepomp-oplossingen. Het programma is in het afgelopen jaar flink uitgebreid en biedt nu voor de meeste situaties een uitstekende oplossing. 34 WP JANUARI 2014 WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL

warmtevraag voldoet. De cv-ketel levert ook het warm tapwater. De MultiLine kan ook bij hogere aanvoertemperaturen worden toegepast (bijvoorbeeld 60°C). 3. NEFIT VENTILINE Deze ventilatiewarmtepomp is onderdeel van een compleet systeem dat de afgevoerde ventilatielucht als warmtebron gebruikt voor verwarming en tapwater. Een hr-ketel zorgt voor naverwarming en springt bij als de warmtepomp niet volledig aan de vraag voldoet. WP www.nefit.nl Hal 7, Stand B011

VSK SPECIAL

Mitsubishi Electric

Deelnemer aan de VSK Warmtepomp Innovatieroute!

In 2014 bestaat Alklima B.V. 20 jaar. De installatievakbeurs VSK 2014 is een mooi podium om dit jubileumjaar af te trappen. Sinds 1994 distribueert Alklima de klimaatconcepten van Mitsubishi Electric Living Environment Systems. Tijdens de VSK zijn op de Mitsubishi Electric Boulevard vele nieuwe concepten en technologische ontwikkelingen te bewonderen. DX EN WATERSYSTEEM SAMEN Eén van deze nieuwe concepten is het Mitsubishi Electric City Multi Hybrid systeem. Dit is het eerste gepatenteerde systeem ter wereld met twee leidingen voor gelijktijdige koeling en verwarming dat de voordelen van duurzame VRF en conventionele watersystemen met elkaar combineert. Een koudemiddel doet dienst als energiedrager tussen de buitenunit en de Hybrid BC controller (HBC), dit is de verdeler die de energie-uitwisseling tussen de binnendelen mogelijk maakt. Tussen de HBC-controller en de binnenunits wordt water als energiedrager toegepast. Deze hybride oplossing realiseert een besparing op energie, montage, onderhoud en milieu, met behoud van optimaal comfort. TWEE SYSTEMEN IN EEN Mr. Slim+ is een nieuw totaalconcept voor luchtverwarming, luchtkoeling, Laag Temperatuur Verwarming en warmtapwaterbereiding met warmteterugwinning, voor kleine vermogens. Het systeem combineert de voordelen van een lucht/water- en lucht/luchtwarmtepomp. Mr.Slim+ bestaat uit een luchtgevoerde warmtepomp-binnenunit, een Ecodan-hydrobox voor de bereiding van LTV en warmtapwater en een speciaal voor deze toepassing ontwikkelde buitenunit. Wanneer er

bijvoorbeeld gelijktijdig een koelen warmtapwater-vraag is, wordt de afgevoerde warmte-energie uit de gekoelde ruimte gebruikt voor de productie van warm tapwater. De unieke technologie van energie-uitwisseling wordt toegepast in één buitenunit. Hierbij kan een COP-waarde behaald worden tussen 5 en 7. INZICHT IN ENERGIESTROMEN Voor het monitoren van klimaatinstallaties heeft Mitsubishi Electric de M2M tool, wat staat voor ‘Machine to Machine’, ontwikkeld, een volledig nieuw pakket communicatietools waarmee de installatie op afstand kan worden gemonitord en inzicht wordt gegeven in de werking, het energieverbruik en de status van de installatie. Uit onderzoek van Agentschap NL blijkt dat 70 procent van de installaties niet optimaal functioneert, waardoor niet alleen de bedrijfszekerheid gevaar loopt, maar ook veel energie - en dus kapitaal - verloren gaat. Met de M2M tool kunnen alle energiestromen, zoals licht, gas, warmte en water, worden gemeten. De prestaties van alle apparatuur, ook van andere fabricaten, zijn inzichtelijk. Op basis van de gemeten waardes kan een rapportage worden gegenereerd, waardoor de gebruiker een goed inzicht heeft van de prestaties per m² oppervlak van de ruimte.

Door de open standaard kunnen ook alle andere installaties aan het beheersysteem worden toegevoegd. GRATIS ENERGIE UIT DE LUCHT Wie praat over duurzame energie komt al snel uit bij een Ecodan-warmtepomp van Mitsubishi Electric Living Environment Systems. De lucht/water-warmtepompen maken gebruik van energie uit de buitenlucht, en dat betekent dus eigenlijk: gratis energie. En dat is een groot voordeel, met de steeds stijgende kosten van fossiele brandstoffen in het achterhoofd. Naast de betrekkelijk lage investeringskosten en de probleemloze installatie behalen de lucht/ water-warmtepompen van Ecodan nu even hoge rendementen als grondgebonden systemen. Hierdoor past het product goed in duurzaamheidsprogramma’s van bijvoorbeeld woningbouwcorporaties. De Ecodan warmtepomp levert voor iedere kW aan elektriciteit 4 kW verwarmingsvermogen. Dat is een gemiddeld rendement van maar liefst 400 procent. WP www.alklima.nl Hal 7, stand B134

WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL JANUARI 2014 WP 35

VSK SPECIAL

Itho Daalderop: ’Binnenklimaatbelevenis’ op beursvloer De VSK-stand van Itho Daalderop staat in het teken van de beleving van een goed binnenklimaat. Naast een unieke ‘Binnenklimaat Experience’ en de laatste ontwikkelingen op het gebied van verwarming, ventilatie en warm tapwater lanceert Itho Daalderop onder andere een klimaatthermostaat voor de effectieve regeling van verwarming, ventilatie en tapwater. De focus van Itho Daalderop op een goed binnenklimaat wordt tijdens de VSK met het publiek gedeeld door middel van een speciale ‘experience’; een audiovisuele belevenis waarin men met een digitale bril ziet hoe de vitale functies in een woning slim samenwerken. De experience laat de bezoeker een comfortabel, gezond en prettig thuis in iedere woning ervaren. Daarnaast wordt het ketelprogramma gepresenteerd, dat onlangs is uitgebreid met de Base Cube Duo, een CW5-ketel met ingebouwde 2e cv-zone die zowel het hoog- als laagtemperatuur verwarmingscircuit bedient. Ook het complete ventilatiepakket wordt tijdens de beurs getoond. Het brede programma vraaggestuurde ventilatiesystemen is uitgebreid met een budgetvariant, BaseFlow, en een high-end oplossing, QualityFlow.

‘Quality Flow’: een nieuw high-end vraaggestuurd ventilatiesysteem van Itho Daalderop.

Daarnaast toont Itho Daalderop concepten voor de nieuwbouw-, renovatie- en installatiebranche en nieuwe ontwikkelingen op warmtepompgebied, waaronder de duurzame

Booster-warmtepomp voor het bereiden van warm tapwater in combinatie met collectieve systemen. www.ithodaalderop.nl Hal 8, stand E054

Alpha-InnoTec genomineerd voor VSK-award Het Nathan Alpha-InnoTec Boosterconcept is genomineerd voor een VSKaward. Het all-electric concept voor warmtapwaterbereiding is een van de vier innovaties die meedingen voor een VSK-award in de categorie Systeemoplossingen. Het Nathan Alpha-InnoTec all-electric Boosterconcept maakt het mogelijk om all-electric warm tapwater te bereiden met aanvoertemperaturen onder de 70 ˚C. De systeemoplossing zorgt voor verwarming, koeling en warmtapwaterbereiding op basis van lage distributietemperaturen in collectieve duurzame projecten. Een centrale Alpha-InnoTec SWP warmtepomp geeft zijn relatief lage temperatuur af aan zowel de lagetemperatuurverwarming als de individuele Boosterwarmtepomp die in elke woning is geïnstalleerd. De

Boosterwarmtepomp verhoogt deze temperatuur vervolgens naar een veilige tapwatertemperatuur, daar waar die wordt gebruikt . De jury waardeert vooral het feit dat de Boosterwarmtepomp geen beroep doet op eindige brandstoffen. “Een juist antwoord in een tijd waarin terecht wordt gestuurd op duurzaamheid en minimaal gebruik van fossiele brandstoffen”, schrijft de jury onder leiding van Ed Nijpels in het juryrapport.

36 WP JANUARI 2014 WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL

In totaal schreven 32 standhouders hun beursnoviteit in voor de VSK Awards. Tijdens een perspresentatie werden de 11 nominaties onlangs bekendgemaakt. Op maandag 3 februari volgt de officiële award-uitreiking binnen vier categorieën. Tijdens de voorregistratie voor een bezoek aan de VSK kunnen bezoekers hun voorkeur voor de publieksprijs kenbaar maken. www.nathangroup.nl Hal 7, stand B050

Deelnemer aan de VSK Warmtepomp Innovatieroute! Met de introductie van twee nieuwe series monoblock lucht/water-warmtepompen – NIBE F2030 en NIBE F2040 – én de uitbreiding van de serie NIBE SPLIT van zes naar elf combinatiepakketten heeft NIBE zijn aanbod aan lucht/water-warmtepompen in één klap fors vergroot. Daarnaast laat NIBE bij de VSK ook twee nieuwe typen modulerende water/water-warmtepompen zien.

NIEUW: NIBE F2030 EN NIBE F2040 De serie NIBE F2030 is geschikt voor toepassing in nieuwe en bestaande woningen met een benodigde capaciteit van 5 tot en met 12 kW. De NIBE F2040 is geschikt voor woningen met een benodigde capaciteit van 5 tot en met 16 kW. Afhankelijk van de vermogensbehoefte kunnen maximaal acht warmtepompen in cascade worden opgesteld. De installatieprocedure is bij beide series zeer eenvoudig, onder meer doordat standaard flexibele slangen worden meegeleverd voor het aansluiten van de buitenunit. Voor de nieuwe monoblock lucht/water-warmtepompen zijn verschillende accessoires en binnenunits beschikbaar, waardoor tal van aanbevolen configuraties mogelijk zijn. Zo zijn de warmtepompen te combineren met onder meer een NIBE-boiler, zwembadverwarming, zonlichtpanelen en andere externe verwarmingsbronnen (zoals gas, elektriciteit of stadsverwarming). SPLIT-PROGRAMMA UITGEBREID Op basis van de bestaande componenten uit het NIBE SPLIT-programma is het aantal combinatiepakketten uitgebreid van zes naar elf. Hierdoor biedt NIBE nu een combinatiepakket

voor kleine, gemiddelde én grote woningen; zonder warmtapwaterbehoefte, met een normale warmtapwaterbehoefte of met een grote warmtapwaterbehoefte. Naast diverse binnenunits zijn buitenunits beschikbaar in vermogens van 8, 12 en 16 kW. De binnenunits bestaan uit een alles-in-één unit met een geïntegreerde boiler (270 liter) met een warmtapwaterspiraal óf uit een hydrobox met een separate boiler van 300 of 500 liter. MODULERENDE WATER/WATERWARMTEPOMPEN Naast de nieuwe lucht/water-warmtepompen heeft NIBE ook twee nieuwe modulerende water/water-warmtepompen: de F1155 en de F1255. Deze warmtepompen passen zich automatisch aan de energiebehoefte van het gebouw aan. Hierdoor presteren ze het hele jaar door optimaal, zonder elektrische piekbelasting, en dat resulteert in een zeer hoog rendement. De F1255 is voorzien van een geïntegreerde 180 liter RVS-boiler met milieuvriendelijke mantel. De F1155 en F1255 zijn beide voorzien van NIBE UplinkTM software, waarmee de warmtepomp op afstand kan worden beheerd en bewaakt. NIBE UplinkTM geeft via internet inzicht in de

status van de warmtepomp en van het binnenklimaat en stelt gebruikers daarnaast in staat om het comfort in een gebouw op afstand te beheren. Naast de diverse noviteiten zal uiteraard ook ons huidige assortiment warmtepompen op de stand aanwezig zijn, evenals producten op het gebied van boilers, warmte- en koudedistributie en zonlichtsystemen. Wij zien u graag op onze stand, E010 (hal 7). WP www.nibenl.nl Hal 7, Stand E010

WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL JANUARI 2014 WP 37

VSK SPECIAL

NIBE: nieuwe warmtepompen

VSK SPECIAL

Wolf Energiesystemen warmtepomprange

Wolf Energiesystemen presenteert op de VSK een complete range warmtepompen voor de Nederlandse markt. De range bestaat uit de BWL, een lucht/water-warmtepomp die zowel

verkrijgbaar is voor binnen-en buitenopstelling, in capaciteiten van 8, 10, 12 of 14 kW en met een COP van 3,8 bij A2/W35. De traploos geregelde EC ventilator realiseert naast een laag

energieverbruik ook een laag geluidsniveau van 33 dB(A). De range bestaat verder uit de BWS, een bron/waterwarmtepomp, verkrijgbaar in capaciteiten van 6, 8, 10, 12 of 16 kW en met een COP van 4,7 bij B0/W35. Deze warmtepompen zijn uitgerust met energiebesparende hoogrendement A klasse-pompen voor het verwarmingsen het broncircuit. De BWS kan worden uitgebreid met een passieve koelmodule. De regeling kan worden aangesloten op andere modules uit het Wolf regelsysteem, waardoor ze in een bivalente oplossing optimaal worden aangestuurd; bijvoorbeeld een combinatie met zonne-energie. Verder is een cascademodule verkrijgbaar voor het aansturen tot vijf warmtepompen of vier warmtepompen in combinatie met een back-up warmteopwekker. De warmtepompen zijn geschikt voor warmwatertemperaturen tot 63째C, luchttemperaturen van -25 tot 40째C en brontemperaturen tot -5째C. www.wolf-heiztechnik.de/nl/pkp/ home.html Hal 9, stand A010

Samsung toont watergevoerde warmtepomp DVM S Kort na de introductie van het DVM S warmtepompsysteem komt Samsung Klimaatbeheersing wederom met een opvallende aanwinst: de DVM S Water. Dit watergevoerde warmtepompsysteem gebruikt water als bron voor stabiele en aangename verwarming/koeling, zonder ontdooicyclus. Uiteraard is dit systeem voorzien van de geavanceerde Samsung inverter tweetraps tussengasinjectie scrollcompressor. Het grotere 20pk-systeem heeft zelfs twee inverter-compressoren. Ook bij dit systeem worden de elektronische componenten gekoeld met koudemiddel, waardoor een betrouwbare werking in koelbedrijf gegarandeerd is en warmte teruggewonnen kan worden in warmtepompbedrijf. De DVM S water presteert hierdoor optimaal en heeft COP-waarden tot 6,12 W/W. Mede dankzij de compacte afmetingen en het lage geluidsniveau is het watergevoerde DVM S-systeem geschikt voor binnenopstelling. De unit kan worden gecombineerd met diverse binnendelen: naast de DX lucht-binnendelen kunnen ook laag- en hoogtemperatuur-hydromodules (ten behoeve van vloerverwarming, radiatoren of sanitair warm water) worden aangesloten. Uniek is dat het systeem naast 8, 10 en 12 pk-varianten ook leverbaar is in een 20pk-uitvoering. Drie van deze systemen kunnen worden gekoppeld, zodat een systeem van 60 pk ontstaat, met 168 kW aan koelen 189 kW aan verwarmingscapaciteit. Uiteraard zijn de systemen leverbaar in zowel een 2-pijps warmtepomp als 3-pijps warmteterugwinsysteem. ww.samsung-klimaat.nl Hal 7, stand A096 38 WP JANUARI 2014 WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL

Techneco Energiesystemen toont op de VSK onder andere de Toros Vision. Deze warmtepomp is geschikt voor gebruik van verschillende bronsystemen: van individuele en collectieve gesloten bodemwisselaars tot een collectief grondwatersysteem. De Toros Vision kan 12 kW vermogen leveren, en voor meer vermogen is een cascade-opstelling mogelijk. Het combitoestel is uit modules opgebouwd; de warmtepomp en het boilervat staan naast elkaar en zijn via twee leidingen aan elkaar gekoppeld, waardoor het systeem minder ruimte in beslag neemt. De Toros Vision is beschikbaar in versies met 3, 5 en 9 kW vermogen. Binnenkort worden daar versies met 2 en 12 kW aan toegevoegd. De standaard-boilermaten zijn 150, 210 en 300 liter. Zonder elektrische bijverwarming kan tapwater van 60ºC worden geproduceerd. Door de Toros Vision te combineren met een zonneboiler wordt het rendement flink verhoogd. De zonnewarmte kan naar

VSK SPECIAL

Techneco Toros Vision

De Toros Vision-installatie in een opengewerkte woning het boilervat stromen, maar ook direct naar de verdamperzijde. De regeling bepaalt of de beschikbare energie voor tapwater, verwarming of regeneratie van de bron wordt gebruikt. In de winter, als de warmte uit de zonnecollector vaak niet hoger is dan 30ºC, gaat deze energie in de regel direct naar de bron. De koppeling met zonnecollectoren zorgt dat de brontemperatuur over

het hele jaar circa 3 tot 5 graden hoger ligt dan zonder deze regeneratie. De COP van het systeem kan daarmee op jaarbasis een halve punt stijgen. Bovendien zorgt de zonthermische installatie over het hele jaar gezien voor circa 40 tot 50 procent van de energie voor warm tapwater. www.techneco.nl Hal 7, stand F033

Saving the world’s energy A.O. Smith heeft ruim 40 jaar ervaring in het maken van boilers voor professionele toepassingen en het

AWARD

Stand E124

www.aosmith.nl

GENOMINEERD

WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL JANUARI 2014 WP 39

Warmteterugwinning in de veehouderij “Een warmtepomp maakt van de luchtwasser een verdienpost“ Veehouders hebben de afgelopen jaren fors geïnvesteerd in luchtwassers die de ventilatielucht uit stallen zuiveren voordat hij wordt afgevoerd. Het blijft echter zonde dat de warmte die varkens en kippen aan deze lucht afgeven verloren gaat. Door de warmte terug te winnen, kan hij voor verschillende toepassingen worden hergebruikt, zo toont het bedrijf Inno+ aan. AUTEUR: SHIRLEY VAN DER LINDEN, NATHAN GROUP

Vanuit het oogpunt van dierenwelzijn en milieu is door de overheid bepaald dat varkenshouders iets moeten doen aan hun emissie van ammoniak, geur en fijnstof. Tien jaar geleden heeft Inno+ een oplossing bedacht, in de vorm van de luchtwasser. Mischa Hermkens, warmtepompspecialist en verkoper bij Inno+: “Door deze ontwikkeling werd het mogelijk om meer dieren te houden op een veehouderij. Daarbij zijn boeren gebonden aan een

aantal vierkante meters per dier, en die oppervlakte wordt wettelijk steeds groter. Dat is een goede ontwikkeling, maar er moet dus wel iets worden gedaan om de emissie van ammoniak en geur tegen te gaan. Vanuit de overheid wordt bepaald hoe boeren hier aan moeten voldoen, en daar kunnen wij in voorzien middels onze luchtwassers. Als je echter ziet hoeveel kW aan energie er per uur uit een luchtwasser komt, ben je natuurlijk gek

40 WP JANAURI 2014 WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL

als je die niet nuttig inzet. Met name de voerprijzen in de intensieve veehouderij zijn erg hoog. De boer ziet nu als het ware 60 procent van de voerkosten verdampen in de lucht. Dankzij de inzet van een warmtepomp wordt de verplichte investering van een luchtwasser echter een verdienpost. Zo maak je van het noodzakelijk kwaad dus een deugd.” Inno+ heeft twee systemen met een Alpha-InnoTec warmtepomp ontwikkeld die het

PROJECT Opstelling met de SWC-warmtepomp van Alpha-Innotec

Figuur 1. Het warmteterugwinning-concept.

mogelijk maken om vrijgekomen warmte terug te winnen en te hergebruiken; het concept voor algehele warmteterugwinning (WTW) en het gepatenteerde ‘Triple EEE’ -concept. WARMTETERUGWINNING-CONCEPT Inno+ maakt het voor de gebruikers van zijn luchtwassystemen mogelijk om de luchtwasser in te zetten voor de terugwinning van warmte uit hun stallen (zie figuur 1). “In stallen met een luchtwassysteem wordt de stallucht met ventilatoren door de wasser heen geblazen”, vertelt Hermkens. “In de luchtwasser komt de warme lucht van circa 24°C vervolgens in contact met het koude waswater van circa 11°C. Hierdoor wordt het koude waswater door de warme lucht opgewarmd tot 16 á 20°C. Door een speciale warmtewisselaar en de Alpha-InnoTec SWC warmtepomp te plaatsen, wordt het mogelijk om de toegevoerde warmte over te brengen en op te waarderen naar 40°C. De warmte die daarbij wordt teruggewonnen is goed bruikbaar voor het verwarmen van de stallen en het brijvoer voor de dieren, maar kan bijvoorbeeld ook worden gebruikt voor het verwarmen van het woonhuis.”

TRIPLE EEE-CONCEPT Over het tweede concept van Inno+, het Triple EEE Concept (zie figuur 2) vertelt Hermkens dat het voor de veehouderijsector zo uniek is, dat het bedrijf heeft besloten om er patent voor aan te vragen. Met dit concept kan stalwarmte met nog meer rendement worden teruggewonnen, middels een ingebouwde warmtewisselaar in de luchtwasser. Deze toepassing zorgt voor een enorme economische besparing. Hermkens: “De luchtwasser wordt in dit concept niet alleen toegepast voor luchtzuivering, maar ook als wisselaar die ervoor zorgt dat de warmte kan worden hergebruikt. De Triple EEEluchtwasser is uitgerust met een waspakket dat dus ook meteen dienst doet als warmtewisselaar. Tijdens het luchtwasproces komt de door de dieren verwarmde stallucht met een temperatuur van circa 23°C indirect in contact met het water in de warmtewisselaar. Het water in de wisselaar wordt hierdoor opgewarmd tot ongeveer 12°C. Het verwarmde water wordt daarna via een gesloten circulatiesysteem naar de luchtinlaat van de stal getransporteerd, waar de inkomende ventilatielucht via speciale warmtewis-

Tabel 1. Kostenvergelijking ten opzichte van aardgas

Rendement verwarmingstoestel

+/- 100%

+/- 450%

+/- 550%

+/- 7700%

COP

4,5

5,5

Relatieve prijsverhouding oplossing

0,43

0,35

0,025

Besparing

57,00%

65,00%

97,50%

1: Aardgas 2: Stand-alone warmtepomp 3: Verwarmen via WTW + luchtwasser met warmtepomp 4: Triple EEE-concept WTW uitgaande lucht + warmtepomp

selaars in contact komt met het verwarmde water. De koude buitenlucht wordt opgewarmd tot minimaal 8°C. Het inmiddels afgekoelde water in de warmtewisselaars wordt weer teruggebracht naar de luchtwasser, waar het opnieuw wordt opgewarmd door de warme uitgaande stallucht. Het Triple EEE-concept bestaat uit een constant proces, dat een aanzienlijke kostenbesparing op kan leveren voor de intensieve veehouderij. 1 kW energie

“Stookkosten kunnen in totaal met meer dan 80 procent worden gereduceerd” voor de installatie levert 77 kW energie voor het voorverwarmen van de inkomende ventilatielucht”. Daarmee kan dit systeem dus een COP halen van 77. In tabel 1 wordt getoond hoe groot het rendementsverschil is tussen de systemen van Inno+ en de inzet van aardgas of bijvoorbeeld een stand-alone warmtepomp in dezelfde situatie. Hermkens: “Doordat we een Alpha-InnoTec Compact SWC brine/ water-warmtepomp inzetten voor de naverwarming, kunnen de stookkosten in totaal zelfs met meer dan 80 procent worden gereduceerd.” KOSTENBESPARING Investeren in warmteterugwinning legt veetelers duidelijk geen windeieren. Doordat bij dit type bedrijven een permanente energiebehoefte is, zal de warmtepomp vrijwel continu in bedrijf zijn en wordt al snel een hoog rende-

WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL JANUARI 2014 WP 41

PROJECT

ment behaald. Door het hoge gemiddelde aan draaiuren kan de boer zijn investering zelfs al binnen drie tot vijf jaar terugverdienen. Toch blijkt deze grote kostenbesparing niet de enige beweegreden te zijn waarom boeren kiezen voor het WarmteTerugWinningof Triple EEE-concept van Inno+. Hermkens: “Als je naar varkensboeren in de intensieve veeteelt kijkt, zie je dat er twee soorten varkenshouderijen zijn; de mestbedrijven en de zeugenbedrijven. Met name voor de zeugenbedrijven, waar de biggetjes worden geboren, kunnen onze concepten ook een grote bijdrage leveren aan het welzijn van de dieren. Als de biggetjes net ter wereld komen, zijn ze heel klein en nat. Ze hebben nog helemaal geen eigen warmteproductie, waardoor met name de eerste 14 dagen een erg grote warmtebehoefte is bij deze diertjes. Het moedervarken heeft het ondertussen echter wel enorm warm. Dat betekent dat er zowel frisse lucht voor de moeders in de stallen moet zijn, als plaatselijke warmte voor de pasgeboren biggetjes. Met onze warmteterugwinningsconcepten creëren we een microklimaat. We generen dus warmte op de plek waar die nodig is, terwijl de overige ruimte gewoon koel blijft. Met behulp van onze twee concepten kan de gas- of oliekraan worden dichtgedraaid en worden de dieren middels de toegepaste warmtepomp met een hoog rendement van de gewenste warmte voorzien.”

Figuur 2. Het Triple EEE-concept.

VEELZIJDIGE TOEPASSINGEN Met behulp van de Alpha-InnoTec warmtepomp realiseert Inno+ uiteenlopende toepassingen. “Dat is uniek te noemen en het biedt verschillende voordelen”, vertelt Hermkens. “Zoals ik net heb uitgelegd, kunnen we er de jonge biggetjes de gewenste warmte mee geven, maar we kunnen bijvoorbeeld ook de personeelsruimten en douches verwarmen en van warm water voorzien. Daarnaast vinden varkens het prettig om een warme maaltijd te krijgen, en in dat kader is het mooi dat we hun ‘brijvoer’ kunnen verwarmen. Bijkomend voordeel van warm voer is

dat het dier het voedsel niet meer op hoeft te warmen in zijn maag. Alle energie die een varken normaal gesproken zou gebruiken om het voedsel op de warmen, gaat ten koste van de energie die het nodig heeft voor zijn eigen ontwikkeling en groei. Het mes

“voor de dieren is het prettig en het biedt voordelen voor de veehouder” snijdt dus aan twee kanten: voor het dier is het prettig en het biedt voordelen voor de veehouder.” Tijdens het gesprek laat Hermkens middels het eigen logging-systeem van Inno+ realtime meekijken op een veehouderij waar het Triple EEE-concept wordt toegepast. Hermkens: “Naast AlphaWeb, dat online monitoring van de warmtepomp mogelijk maakt, hebben wij ook ons eigen monitoringsysteem. Op deze wijze kunnen we voor de klant gemakkelijk visualiseren wat het systeem doet en waar het voordeel biedt. De Alpha-InnoTec warmtepompen die aangesloten zijn op AlphaWeb kunnen op afstand worden gelogd en geïnspecteerd.” WP

Mischa Hermkens van Inno+ (links) en Erik Nijssen van Nathan Group (rechts) voor de Alpha-Innotec SWC-warmtepomp.

42 WP JANAURI 2014 WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL

Meer informatie: www.inno-plus.nl www.nathan.nl

THEMA: SLIMMER SAMEN WERKEN

3 T/M 7 FEBRUARI 2014 JAARBEURS UTRECHT

WWW.VSK.NL

GA NAAR VSK.NL ENER REGISTRE TIS VOOR GRAG TO E G A N

KENNIS

Agenda 30 januari 2014 Seminar ‘Innovaties bij grote warmtepompen’ Locatie: Delft. Informatie: www.biowkk.eu 3 t/m 7 februari 2014 VSK 2014 installatiebeurs Locatie: Utrecht. Informatie: www.vsk.nl 12 t/m 15 maart 2014 SHK (Sanitär Heizung Klima) 2014 Locatie: Essen (Duitsland). Informatie: www.shkessen.de 18 t/m 22 maart 2014 Mostra Convegno Expocomfort Locatie: Milaan. Informatie: www.mcexpocomfort.it

Van 18 t/m 22 maart vindt in Milaan de Mostra Convegno plaats.

7 mei 2014 Cursus ‘Succesvol toepassen van warmtepompen’ Locatie: n.n.b. Informatie: www.lente-akkoord.nl

25 t/m 27 maart 2014 Installatie Vakbeurs / Energie & Besparing Locatie: Venray. Informatie: www.evenementenhal.nl

12 t/m 16 mei 2014 Warmtepompcongres International Energy Agency Locatie: Montreal, Canada. Informatie: www.iea-hpc2014.org

9 t/m 11 april 2014 Renovatie 2014 Locatie: ‘s-Hertogenbosch. Informatie: www.renovatiebeurs.nl

20 mei 2014 7th Heat Pump Forum Locatie: Berlijn. Informatie: http://forum.ehpa.org

‘Koeltechnici willen zichzelf ontwikkelen in wko-techniek’ Voor medewerkers uit de koudebranche is wko de meest gewilde techniek om zich in te ontwikkelen, zo blijkt uit onderzoek van ROVC. Volgens het opleidingsinstituut tonen medewerkers hiermee aan dat ze zich bewust zijn van de opkomst van duurzaamheid als trend in de koeltechniek. Meer dan de helft van de medewerkers (52 procent) geeft in het onderzoek aan dat ze in de toekomt een hoger opleidingsniveau nodig hebben om technische ontwikkelingen als deze bij te kunnen benen.

De trend om koelinstallaties duurzamer te maken, wint terrein. Bedrijven worden zich bijvoorbeeld bewust van het feit dat de warmte die vrijkomt bij koelinstallaties op een duurzame manier hergebruikt kan worden. Hierdoor hebben koeltechnici kennis nodig van zowel de warmte- als de koudetechniek. Nico van Leeuwen, Manager Onderhoud en Producten bij ROVC: “Gevolg hiervan is dat er een grote uitdaging voor de koeltechniek bijkomt. Koeltechnici krijgen steeds meer te maken met

oplossingen waarin koude- en warmtesystemen zijn geïntegreerd. Gelukkig willen medewerkers zich hierin graag ontwikkelen. Stilzitten is geen optie; met enkel de kennis van nu gaan bedrijven het niet redden. Door tijdig in te haken op trends binnen de branche kunnen ze zich onderscheiden van concurrenten en hun toekomst zeker stellen.” Meer onderzoekresultaten en visies zijn te vinden in de ROVC-paper ‘Koelen, opleiden en innoveren’: http:// tinyurl.com/ntpygg6.

7e EHPA Warmtepompforum Op 20 mei 2014 vindt in Berlijn het zevende warmtepompforum van de European Heat Pump Association plaats. Volgens de organisatoren biedt het forum “de perfecte gelegenheid om de meest actuele Europese regelgeving te bespreken”, met name omdat het congres slechts een paar dagen voor de

Europese verkiezingen plaatsvindt. Vanuit deze achterliggende gedachte zullen onderwerpen aan de orde komen zoals de RES-doelstellingen voor 2020, het compromis rond de nieuwe F-gassenverordening, het Europese stroomnetwerk en smart grids, en de implementatie van de laatste energielabels. Naast deze – en tal van andere

44 WP JANUARI 2014 WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL

– onderwerpen zal tijdens het warmtepompforum aandacht worden geschonken aan de actuele stand van zaken in de Europese warmtepompmarkt, en worden de resultaten van verschillende onderzoeksprojecten gepresenteerd. Meer informatie: http://forum.ehpa.org

Donderdag 30 januari organiseert de Projectgroep Biowkk een seminar in Delft over de ontwikkelingen en mogelijkheden van grote warmtepompen. Door de aanhoudend lage elektriciteitsprijs wordt de rentabiliteit van een warmtepomp steeds beter. Daarnaast hebben verschillende leveranciers warmtepompen ontwikkeld die op hoge temperatuur warmte

kunnen afgeven. Zo wordt het aantrekkelijk om energietechnieken te combineren. Tijdens de bijeenkomst komen voorbeeldprojecten uit binnen- en buitenland langs, waarin warmtepompen worden gecombineerd met houtketels, rioolwarmte, geothermie en koelmachines. Na afloop van het seminar wordt het warmtestation van Eneco bij AWZI de

Harnaschpolder bezocht. In editie 1 2013 van vakblad Warmtepompen stond een achtergrondverhaal over deze installatie. Tijdens de bijeenkomst wordt ook de verkiezing gehouden v de meest innovatieve warmtepomp boven de 100 kW. Meer informatie over het programma en inschrijfkosten: www.biowkk.eu/ (onder Agenda).

De ‘Duurzaamste Bouwvrouw van 2014’ In de traditionele bouwen installatiesector werken verhoudingsgewijs nog altijd bijzonder weinig vrouwen. Dubotechniek, specialist in duurzame energieinstallaties, vraagt hier in samenwerking met mediapartners Cobouw en vakblad Warmtepompen aandacht voor middels de verkiezing van ‘De Duurzaamste Bouwvrouw van 2014’. De bijbehorende award wordt uitgereikt tijdens Ecobouw 2014, die van 23

tot 25 september plaatsvindt in de Jaarbeurs te Utrecht. De commissie die de inzendingen voor de Duurzaamste Bouwvrouw beoordeelt zal binnenkort de aanmeldprocedure en selectie-eisen formuleren, net als de criteria waarop deelnemers worden beoordeeld. Aansluitend worden bedrijven in de bouwen installatiewereld opgeroepen om kandidaten voor nominatie voor te dragen. Uit de inzendingen worden zes duurzame bouwvrouwen geselecteerd,

die op donderdag 17 april 2014 in het Dubo Trade Centre te Zaltbommel worden voorgesteld. Voor deze bijeenkomst wordt een interessant programma samengesteld, en hij zal worden afgesloten met een netwerkborrel. Vanaf 17 april kan het publiek online op de genomineerde vrouwen stemmen, zodat in september de winnares kan worden bekendgemaakt. Meer informatie: www.duurzaamstebouwvrouw.nl

WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL JANUARI 2014 WP 45

KENNIS

Seminar: ‘Innovaties bij grote warmtepompen’

PRODUCTNIEUWS

LG PRESENTEERT MULTI V IV LG Electronics Benelux (LG) presenteerde onlangs zijn nieuwste klimaatsysteem: de Multi V IV. De Multi V IV is volgens de fabrikant dé nieuwe standaard in duurzame klimaatsystemen van bedrijfsgebouwen, en tot 30 procent efficiënter dan zijn voorganger.

LG stelt dat de Multi V IV de hoogste energie-efficiëntie van alle conventionele VRF-systemen in de markt heeft. Het systeem is 30 procent efficiënter bij vollast en zeventien procent efficiënter bij deellast, in vergelijking met de vorige generatie. “Het zit in LG’s dna om te blijven ontwikkelen. Ook de afgelopen jaren hebben wij fors geïnvesteerd in de verdere ontwikkeling van onze techniek. De Multi V IV is energie-efficiënter, maar ook in onze service zijn we gegroeid. Ik ben er van overtuigd dat we echt een stap vooruit zetten en met de Multi V IV koploper zijn in de markt”, aldus Richard de Waal, divisie directeur voor LG Air Conditioning & Energy Solutions. De Multi V IV is op vier elementen verbeterd: t 1. Compressor Het hart van Multi V IV bestaat uit een volledig invertersysteem met één of

meerdere invertercompressoren (afhankelijk van de capaciteit). Door alleen gebruik te maken van invertercompressoren kan het systeem sneller de benodigde koel- of verwarmingscapaciteit leveren. Ook is het operationeel bereik van de compressor vergroot naar 15 ~150 Hz. Dit zorgt voor nog efficiënter energieverbruik in deellast. t 2. Olie-circuit De Multi V IV beschikt over het Smart Oil Return-systeem, wat het olieniveau in de compressor real time controleert. In andere VRF-systemen wordt automatisch om de acht uur een olieretourcyclus uitgevoerd. Bij de Multi V IV vindt die alleen plaats wanneer het echt nodig is. Dit resulteert in meer comfort en minder energieverlies. t 3. Warmtewisselaar De Multi V IV is voorzien van slimme warmtewisselaartechnologie, die ervoor zorgt dat het systeem een optimaal oppervlak en koudemiddelstromingsrichting kiest. Het systeem kan de oppervlakte vergroten of verkleinen,

46 WP JANUARI 2014 WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL

afhankelijk van het koel- of verwarmingsvermogen dat nodig is. Op deze manier levert de Multi V IV een hoog rendement, met een zo laag mogelijk energieverbruik. t 4. Koudemiddeldistributie Door Active Refrigerant Control kan de Multi V IV de hoeveelheid circulerend koudemiddel actief controleren en variëren, ongeacht de omstandigheden of de systeeminstellingen. In standaard VRF-systemen wordt de hoeveelheid koudemiddel in het systeem passief geregeld. INSTALLATIEMOGELIJKHEDEN De Multi V IV werkt bij een maximaal hoogteverschil tussen binnenunits van 40 meter en tussen een buitenunit en binnenunit van 110 meter. Daarnaast ondersteunt het systeem een leidinglengte tot 1000 meter, waardoor het een prima oplossing biedt voor hoge gebouwen en situaties waarbij een grotere afstand is gewenst tussen het buitendeel en de binnendelen. WP

PANASONIC Innovatieve ‘Shoebox’ -warmtepomp De nieuwe ‘Shoebox’ brine/water-warmtepomp van GEO Holland verdient is voorzien van innovatieve technologie, heeft zeer bescheiden afmetingen en produceert een geluidsniveau lager 20 dbA. De brine /water-warmtepomp haalt thermische energie uit de aarde en levert verwarming en koeling voor een optimaal binnenklimaat, alsmede verwarming voor de productie van 65 (!) graden warm water. Door zijn zeer kleine afmetingen (520 mm hoog, 470 mm breed, 350 mm diep) kent deze kleine krachtpatser geen plaatsingsbeperkingen: zelfs een keukenkastje is ruim genoeg. De warmtepomp is speciaal ontwikkeld en gemaakt voor appartementen van 30 tot 150 m2, passief woningbouw, zogeheten 0-energiewoningen of renavatieprojecten. Het apparaat is leverbaar in vermogens van 3 kW (één compressor ) en 6 kW (twee compressoren). www.geoholland.nl

ng assi

lke to or e ep

lk e

AIR-TO -WATER

to e p a ss

WARMTEPOMP

v o or e

FIRS T CHO ICE

lever t

maximaal rendement en biedt maximale capaciteit. ZELFS BIJ -20 ºC.

Hongkongstraat 10 - 14 3047 BS Rotterdam T +31 (0)10 - 437 62 55 E info@multi-import.nl

Officieel distributeur:

WWW.MULTI-IMPORT.NL

WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL JANUARI 2014 WP 47

PRODUCTNIEUWS

Daikin presenteert nieuwe Emura Binnen-unit met Europees design

Als het om klimaatinstallaties gaat, hechten Europese consumenten meer aan design dan Japanners. In Japan vindt men het doorgaans niet heel bezwaarlijk om een lomp ogende airco-uit in de huiskamer te hangen, maar daar denken Europeanen anders over. Vier jaar geleden speelde Daikin als eerste fabrikant in op deze wetenschap. Daikin bracht destijds een primeur op de markt: de eerste airconditioner die in Europa is ontworpen en die nu, vier jaar na data, nog altijd deze unieke status heeft. De Emura bestaat uit een splitsysteem met een wandgemonteerde unit die, zo stelt Daikin, “het begrip klimaatregeling in de binnenhuisarchitectuur naar een volledig nieuw niveau tilde”. Het verkoopsucces van de Emura is voor Daikin reden om een nieuwe generatie van het systeem uit te brengen, waarbij behalve innovatieve technologie wederom design centraal staat. Onlangs werd de nieuwe Emura aan de Europese pers getoond, tijdens een evenement waarbij Daikin alles uit de kast haalde om de media ervan te overtuigen dat het om een uniek apparaat gaat. Voor het ontwerp van de nieuwe Emura heeft het bedrijf kosten noch moeite gespaard. Er werd een extern ontwerpteam voor aan het werk gezet, met als belangrijkste opdracht een vorm te vinden die de omvang van de unit weet te verhullen. Het resultaat

is een airconditioner met een terugbuigende vleugelvorm, waardoor de behuizing eleganter oogt dan die van de gemiddelde unit. Het apparaat is daarbij zo dun gemaakt dat het kleiner lijkt dan zijn voorganger, terwijl het feitelijk een stuk groter is. Dat laatste bleek nodig om de energie-efficiëntie te kunnen verhogen. Dat dit op het oog niet zichtbaar is, geeft aan dat het ontwerpteam zijn opdracht naar behoren heeft uitgevoerd. TECHNISCHE VERBETERINGEN Behalve nog meer uiterlijke elegantie heeft Daikin ook technische verbeterin-

gen in het apparaat aangebracht. Zoals gezegd wilde het bedrijf de efficiency ervan verbeteren, en het resultaat daarvan is een unit met een SEER (Seasonal Energy Efficiency Ratio) tot 8,5: goed voor het hoogste A+++ energielabel. Deze prestatie gaat samen met een stille werking; het apparaat produceert slechts 19dBA. Verder is de Emura voorzien van een intelligente sensor die aanwezigheid detecteert. Als er langer dan 20 minuten niemand in de ruimte aanwezig is, wordt de ingestelde temperatuur aangepast om energie te besparen. De sensor zorgt er bovendien voor dat de luchtstroom wordt weggeleid van eventueel aanwezige personen, zodat die niet in de tocht zitten. De Emura kan per dag worden worden voorgeprogrammeerd voor een hele week en is via een app te bedienen vanaf een smartphone. Zo kan de airco ook alvast worden ingeschakeld door een bewoner die nog onderweg is. De Emura is vanaf maart beschikbaar op de markt. WP www.daikin.eu

48 WP JANUARI 2014 WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL

De VRV IV-warmtepomp van Daikin heeft de Plus X Award voor 2013 gewonnen, als erkenning voor de innovatieve technologie, efficiĂŤntie, functionaliteit, en het ecologisch verantwoorde ontwerp. De Plus X Award is de meest prestigieuze prijs ter wereld voor innovatieve topproducten in technologie, sport en lifestyle. Hij onderscheidt producten die de concurrentie ver vooruit zijn. De jury bestaat uit deskundigen, onafhankelijke vakjournalisten en prominenten uit 25 industriĂŤle sectoren. Gedurende een aantal weken beoordelen zij de meest innovatieve en best presterende producten. De VRV IV lucht/lucht-warmtepomp

PRODUCTNIEUWS

Daikins VRV IV wint Plus X Award is speciaal ontworpen voor commerciĂŤle toepassingen. Deze warmtepomp haalt thermische energie uit de buitenlucht en levert verwarming, koeling en ventilatie, alsmede verwarming voor de productie van warm water, allemaal vanuit ĂŠĂŠn geĂŻntegreerde unit. Enkele van de innovaties van de nieuwe generatie VRV-warmtepompen zijn de technologie met variabele verdampingstemperatuur voor een hoger seizoensrendement, en de continue verwarming tijdens ontdooien, door middel van een Phase Change Material unit (PCM). www.daikin.nl

Airview presenteert nieuwe warmtepompgeneratie Tijdens een seminar dat op donderdag 6 februari plaatsvindt in het Beatrixgebouw in Utrecht presenteert Airview Luchtbehandeling een nieuwe generatie warmtepompen die op basis van het natuurlijke koudemiddel CO2 werken. Deze warmtepompen zijn speciaal ontworpen voor de energiezuinige productie van grote hoeveelheden warm tapwater in commerciĂŤle en industriĂŤle situaties. De belangrijkste kenmerken van deze warmtepompen: t 8FSLJOH PQ CBTJT WBO IFU OBUVVSMJKL LPVEFNJEEFM $02 (R744). t 8BUFSVJUUSFEF UFNQFSBUVSFO UPU ÂĄ$ t &OFSHJF[VJOJH FFO [FFS IPHF $01 NFU &*" TVCTJEJFNP gelijkheid. t 8BUFSVJUUSFEF UFNQFSBUVVS WBO ÂĄ$ CJK FFO CVJUFOMVDIU UFNQFSBUVVS WBO ÂĄ$ t ,PVEFUFSVHXJOOJOH PQUJPOFFM HFMJKLUJKEJHF QSPEVDUJF WBO warm en koud water.

DIRT-SEP - GROFVUILVANGFILTERS AIR-SEP 1 TOESTEL MET 8 FUNCTIES: sĂĽ $25+"%(/5$ sĂĽ %80!.3)% sĂĽ /.4'!33).' sĂĽ ")*65,,).' sĂĽ 7!4%2"%(!.$%,).' sĂĽ 3530%.3)%65),6!.' sĂĽ %.%2')%"%30!2).' sĂĽ #/ 2%$5#4)%

Het Airview CO2-warmtepompseminar vindt plaats op donderdag 6 februari 2014 van 15:30 tot ongeveer 18:00 uur (inclusief diner). Om deel te nemen aan dit seminar kunt u zich inschrijven via www.airview.nl/seminar. www.airview.nl WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL JANUARI 2014 WP 49

GASTCOLUMN

Akkoord over F-gassen: wat nu? In december is op de valreep een akkoord bereikt tussen het Europese Parlement, met als rapporteur Bas Eickhout, de Raad en de Europese Commissie. Een politiek akkoord; zo blijkt uit de persberichten dat eenieder wel vindt dat het een stap vooruit is. Er moet weliswaar nog over worden gestemd in het Europese parlement, maar de kans lijkt groot dat er een meerderheid voor is te vinden. Hoe dan ook is er nu in ieder geval duidelijkheid. De lidstaten en de industrie zijn nu aan zet om een goede doorvertaling te maken naar de markt. Het F-gasbesluit is echter maar een deel van een groter ‘masterplan’. De F-gasdiscussie gaat immers alleen over het ‘Global Warming Potential’ (GWP) van koudemiddelen. Wellicht nog veel grotere uitdagingen zijn er rond de energiebesparing in de gebouwde omgeving en de inzet van hernieuwbare energie. Het is de Europese ambitie om rond 2020 alleen nog vrijwel energieneutrale gebouwen op te leveren en bestaande gebouwen via renovatie energieneutraler te maken. Er zijn duidelijke doelen neergelegd over hoeveel energie er per jaar bespaard moet worden. De industrie, transportsector, bouw en koelen vriestechniek kunnen hier een belangrijke bijdrage aan leveren. Een andere uitdaging ligt er ten aanzien van de beschikbare alternatieve koudemiddelen voor bijvoorbeeld R404, of op langere termijn R410 of R134, twee F-gassen die op grote schaal in klimaatsystemen worden toegepast. Deze discussie gaat echter niet alleen over het GWP. Andere aspecten van koudemiddelen, zoals de energie-efficiëntie en veiligheid ervan, hebben een nog groter effect op onze samenleving. Vanuit Europese regelgeving rond energiebesparing op productniveau worden bijvoorbeeld dermate strenge eisen gesteld, dat veel alternatieve koudemiddelen nu al niet meer kunnen worden gebruikt. Anderzijds zijn er beperkingen met betrekking tot de toepasbaarheid van diverse koudemiddelen omdat de bouwvoorschriften bepaalde koudemiddelen niet toestaan vanuit het oogpunt van veiligheid. Gelukkig zijn er ook veel toepassingen waar wel alternatieven voor beschikbaar zijn. Met name in de koelen vriestechniek kennen we inmiddels veel voorbeelden, zoals CO2-toepassingen in supermarkten of het gebruik van ammoniak in vrieshuizen. Er komt bovendien een nieuwe generatie koudemiddelen aan, die met name in de gebouwde omgeving, maar ook daarbuiten, een goed alternatief vormen. Dit zijn bijvoorbeeld de zogenaamde HFO’s en R32. Er zijn wereldwijd diverse voorbeelden die aantonen dat deze koudemiddelen goed toepasbaar zijn en aan de eisen van energie-efficiëntie en veiligheid voldoen. Cruciaal is dat marktpartijen en lidstaten elkaar de komende tijd vinden in een soort convenant waarmee belangrijke ambities worden gerealiseerd. Zie het als een verfijning van subparagrafen in het energieakkoord. Door per sector op basis van feiten doelstellingen neer te leggen die vanuit de overheid en marktpartijen (financieel) worden ondersteund, wordt én aan de 20-20-20 doelstellingen gewerkt én krijgt de markt - dus ook warmtepompbranche een extra economische stimulans. Daardoor praten we niet alleen over een energietransitie, maar werken we er ook concreet aan. Ik hoop, tot slot, dat we van de uitfasering van R22 hebben geleerd dat de aanpak daarvan schromelijk is mislukt.

Henk Kranenberg Voorzitter VERAC

50 WP JANUARI 2014 WWW.VAKBLADWARMTEPOMPEN.NL

De meest duurzame oplossing voor bestaande bouw Integrale warmtepompunit past naadloos in schuine daken of in gevels.

Alle onderdelen zijn goed bereikbaar en eenvoudig aan te sluiten.

EL NIET op de VSK2014, W e elke dag in het Experienc k. Center te Bergschenhoe Bel voor een afspraak: 0548 542240

De opgave in de komende jaren is enorm. Miljoenen woningen moeten zuiniger, en uiteindelijk zelfs energieneutraal worden. Met een warmtepomp schakelen bewoners over op duurzame warmte. Maar hoe integreert u de warmtepomp in bestaande woningen? De Hydrotop is het antwoord. Deze systeemoplossing van Dutch Heatpump Solutions is de meest esthetische en duurzame oplossing voor de bestaande bouw. In een concept met zonnepanelen, boiler en mechanische ventilatie ontstaat zelfs een energieneutraal klimaatsysteem!

Installatiewerk is eenvoudig. De stekkerbare, integrale binnen- en buitenunit is binnen ĂŠĂŠn dag te plaatsen.

De prachtige afwerking zorgt voor de meest esthetische oplossing in de markt.

Meer weten? Bel of mail ons voor een vrijblijvende afspraak. 0548 - 542240 of info@dutchheatpump.nl

Dutch Heatpump Solutions

Doordachte warmtepompsystemen voor iedereen www.dutchheatpump.nl

VSK 2014 BEZOEK DE MITSUBISHI ELECTRIC BOULEVARD GFCSVBSJ t )BM 4UBOE #

Authorized dealer

Gratis toegang via: www.alklima.nl