foto linkerpagina: STATUS VAN MOLENWERF TE AMSTERDAM IN NOVEMBER 2013
Ons duurzame project
Chique bouwkeet We ontmoeten onze gesprekspartners in een grote open ruimte met een prachtige hardhouten vloer, sierlijke lambrisering en een chique plafondafwerking. In de voormalige kantoorruimte, waar in het verleden waarschijnlijk gewichtige managementbeslissingen werden genomen, zien we bouwvakkers en projectleiders met helmen, koffiebekers en bouwtekeningen in de weer. Aan de muren hangen planningen, over de stoelen liggen felgele jassen. Zulke chique bouwketen zijn we nog niet eerder tegengekomen! We schuiven aan bij Jurrian van Roon, senior projectmanager bij installatieadviseur Valstar Simonis, Dick Wonink, bedrijfsleider van Comfort Partners en Dirk Muller, directeur van Thermo Actief Benelux, voor een gesprek
HET UPONOR MEERLAGENLEIDINGSYSTEEM VORMT DE PROFESSIONELE BASIS VAN HET DISTRIBUTIENET EN DE TAPWATERINSTALLATIES
over dit bijzondere transformatieproject. de wensen van de opdrachtgever ontwikkelde Van Roon een passend
Programma van eisen
bestek voor het project.
In mei 2013 startte Koopmans Bouw het transformatietraject van het 22.000 m2 grote kantorencomplex. Samen met diverse vaste partijen,
Geen gedwongen huwelijken
waaronder Comfort Partners, Valstar Simonis en Thermo Actief
“Transformatieprojecten kenmerken zich door snelle bouwprocessen”,
Benelux, wordt het proces momenteel in sneltreinvaart doorlopen. Van
zo legt Van Roon ons uit. “We vonden het daarom belangrijk om één
Roon: “Bij de start in mei 2013 kregen we te horen: ‘hier heb je de
partij te hebben waar we het hele traject van opwekking tot de
sleutels, dit is de huidige status en hier heb je het boekwerk met onze
afleversets konden onderbrengen. Thermo Actief Benelux is dat one
voorwaarden. In de zomer van 2014 komen we de sleutels weer
stop shopping adres voor ons. Ze leveren de leidingen, afleversets,
ophalen’, de rest was voor ons.” Het boekwerk bleek een programma
wisselaars, naregeling en de montage daarvan.” Het is tegenwoordig
van eisen voor nieuwbouw dat niet optimaal aansloot op de bestaande
steeds gebruikelijker dat niet de opdrachtgever, maar het bouwteam
situatie van het project. Op basis van de concrete actuele situatie en
haar eigen optimale projectpartners kiest. Van Roon: “Je ziet in de hele
TRANSFORMATIE MOLENWERF AMSTERDAM
Van 1.000 statige werkplekken naar 185 hoogwaardige woningen DERTIEN JAAR GELEDEN GAVEN STICHTING ACHMEA DUTCH RESIDENTIAL FUND EN STICHTING PENSIOEN FONDS METALEKTRO PME GEZAMENLIJK OPDRACHT VOOR DE BOUW VAN EEN HOOGWAARDIG KANTORENCOMPLEX. DE OPDRACHT RESULTEERDE IN VIER MARKANTE KANTOORTORENS WAARIN CIRCA 1.000 MENSEN EEN STATIGE WERKPLEK MET EEN HOOG PLAFOND, STIJLVOLLE RAAMPARTIJEN EN EEN CHIQUE AFWERKING VONDEN. IN 2011 STONDEN DE OOIT ZO AMBITIEUS GEBOUWDE TORENS ER ECHTER AL VERLATEN BIJ. DE ZAKELIJKE HUURDERS WAREN GROTENDEELS VERTROKKEN, HET COMPLEX HAD ZIJN GEBRUIKSFUNCTIE VERLOREN. NADAT OOK VERKOOP GEEN OPTIE BLEEK, BESLOTEN DE BEIDE STICHTINGEN DE VIER TORENS TE LATEN TRANSFORMEREN NAAR 185 VRIJE SECTOR HUURWONINGEN MET DEZELFDE VORSTELIJKE AMBIANCE ALS DE KANTOREN IN BETERE TIJDEN KENDEN. EEN BIJZONDERE OPDRACHT WAAR KOOPMANS BOUW, VALSTAR SIMONIS ADVISEURS INSTALLATIETECHNIEK, COMFORT PARTNERS EN THERMO ACTIEF BENELUX ZICH MAAR WAT GRAAG IN VASTBETEN.
Jurrian van Roon, Dirk Muller en Dick Wonink in een van de woningen op de eerste verdieping
26
Enervision
Nathan
27
Ons duurzame project
Uponor PE-Xa RED, getackerd op de vloerisolatie, aangesloten op de Komfort verdeler
bouwsector dat er bijna geen gedwongen huwelijken meer zijn. De
van de luchtbehandeling. De installatie werd op deze veranderende
opdrachtgever geeft de architect de vrije hand om een installatieadvi-
vraag afgestemd. Wonink: “In de winter draaien we veel uren met de
seur, een constructeur en een bouwfysisch adviseur te selecteren waar
luchtbehandelingskasten, waardoor we genoeg koude in de bodem
hij prettig mee kan samenwerken. Aan de uitvoeringskant zie je
kunnen stoppen die we in de zomer weer kunnen inzetten voor
hetzelfde; de aannemer van de bouwkundige werken kiest zijn
verkoeling. Doordat woningen een aanzienlijk lagere koudevraag
installateurs. We zijn daardoor een mooi op elkaar ingespeeld team.”
hebben dan kantoren, hebben we de luchtbehandelingskasten teruggetoerd van 55.000 m³ naar 15.000 m³.” Ieder appartement
Sloop
wordt vervolgens voorzien van eigen volumestroomregelaars, zodat
In mei reden de Bobcats al door de eerste toren. Wonink: “Koopmans
iedere bewoner zijn eigen gewenste luchthoeveelheid kan afstellen.
Bouw heeft het hele gebouw systematisch laten strippen. We zijn begonnen met toren A en vlak na de bouwvak geëindigd met
Twee ketelhuizen
toren D.” Van Roon vult zijn bouwpartner aan: “We hebben er bewust
In het aanvoerwater voor de vloerverwarming en de warmtapwater
voor gekozen om vrijwel alles te strippen. Met labelen bestaat er een
bereiding wordt voorzien middels ketels die zich in de twee centrale
kans op schade en maak je uiteindelijk hogere kosten. Doordat we
ketelhuizen bevinden. De inhoud van het eerste ketelhuis wordt
alles in één keer weghaalden, hebben we het bovendien op een
geheel vernieuwd omdat deze verbeterd rendement (VR) ketels en
milieuverantwoorde wijze kunnen splitsen en afvoeren.” Ook alle
een warmtekrachtkoppeling (WKK) bevatte. De inhoud van het andere
binnenwanden hebben inmiddels het veld geruimd. Deze voldeden
ketelhuis blijft de aankomende jaren intact. Van Roon vertelt hierover:
qua geluidsisolatie niet aan de eisen van het Bouwbesluit.
“Ik heb berekend dat je nieuwe ketels met vier jaar wel zou hebben terugverdiend op gasverbruik, maar wat doe je met de dertien jaar
ingefreesde Uponor PE-Xa RED leidingen op de begane grond
Handhaving van bestaande WKO
oude ketels die we eruit slopen? Die kunnen in dit project nog wel tien
Installatietechnisch had de opdrachtgever slechts één harde eis: de
jaar mee, maar verkopen kun je ze niet meer. We hebben daarom
Twee distributiesystemen
en in de zomer voor een prettige verkoeling via de vloerverwarming.
bestaande WKO-installatie moest intact blijven. De dertien jaar oude
besloten om ze te laten hangen en hebben de opdrachtgever
Het centraal door de ketels opgewekte hoge temperatuur aanvoer
De hogere temperaturen uit de ketels worden in de woningen gebruikt
opstelling betrof een collectieve warmte- en koudebron, welke in de
geadviseerd om geld te reserveren voor de vervanging van de
water en het uit de collectieve WKO afkomstige lage temperatuur
voor de warmtapwaterbereiding en de vloerverwarming. Zowel het
zomer actief werd geladen en in de winter actief werd ontladen
toestellen over een jaar of vijf.” Met een tevreden lach besluit hij:
aanvoerwater wordt via twee separate distributiesystemen over de
distributienet als de tapwaterinstallaties worden uitgevoerd met het
middels centrale luchtbehandelingskasten. In de nieuwe situatie wordt
“Hergebruik is ook duurzaamheid, he?”
woningen verdeeld. De temperaturen uit de WKO worden in de winter
Uponor Meerlagenleidingsysteem en geïnstalleerd door het team van
ingezet voor een comfortabele voorverwarming van de ventilatielucht
Comfort Partners.
de WKO uitsluitend ingezet voor de vloerkoeling en de voorverwarming
28
Nathan
Enervision
29
Ons duurzame project
met hoog temperatuur distributiewater en levert warm tapwater aan
COMPONENTEN THERMO ACTIEF BENELUX
de woning. Het dubbele tegenstroomapparaat in de Komfort scheidingsunits zorgt er bovendien voor dat het primaire circuit
12 KILOMETER UPONOR MEERLAGENLEIDING 87 KILOMETER UPONOR PE-XA RED 16 MM LEIDING 185 STUKS KOMFORT 4000 VERDELERS 185 STUKS KOMFORT 5600 SCHEIDINGSUNITS 185 STUKS DELTA MAAS COMPACT 2.0 DISTRIBUTIE-UNITS 185 STUKS UPONOR DRAADLOZE NAREGELING 623 M2 UPONOR RENOVIS GIPSPANELS
gescheiden blijft van het woningcircuit. Hierdoor kan iedere woning tijdens het bouwproces afzonderlijk worden ingeregeld en wordt de totale leegloop van de installatie voorkomen in het geval dat deze ooit lek raakt. Muller: “Het was een ontzettend leuke uitdaging om een oplossing te bedenken op basis van de bouwkundige maatvoeringen en de installatietechnische projecteigenschappen. Doordat we het bord nu 185 keer prefab onder werkplaatscondities samenstellen, kunnen we een topkwaliteit garanderen en wordt elke kast echt identiek.”
185 prefab techniekborden Het distributiewater uit de ketelhuizen wordt in de woningen gebruikt
Afgifte via vloer en plafond
om het tapwater ter plaatse op te warmen tot de wettelijk voor
Vrijwel het gehele project wordt door Thermo Actief Benelux voorzien
geschreven temperatuur van minimaal 55 °C op het tappunt. Hiermee
van Uponor vloerverwarmingsleidingen. Op de begane grond worden de
wordt het gevaar op legionellabesmetting geminimaliseerd. De
Uponor Pe-Xa RED leidingen gedeeltelijk in de betonvloer gefreesd en
woninginstallatie die hiervoor verantwoordelijk is, werd ontwikkeld
gedeeltelijk op bouwstaalnetten bevestigd. De verdiepingsvloeren zijn
door Thermo Actief Benelux. Omdat er seriematig gewerkt wordt,
inmiddels voorzien van isolatie, waarop de Uponor PE-Xa RED vloerver-
ontwierp het bedrijf een kant en klaar meterkastbord waarop alle
warmingsleidingen worden getackerd. Een klein deel van het project
installatiecomponenten prefab gemonteerd zijn. Het meterkastbord
wordt uitgevoerd met plafondverwarming. Van Roon: “Met vloer
met een Delta Maas Compact 2.0 distributie-unit, een expansievat,
verwarming gaan we de vloer natuurlijk wat ophogen, maar we wilden
een Komfort 5600 scheidingsunit met Optimiser regelaar, een Komfort
de liften en trappenhuizen niet aanpassen. Rond de iets lager gelegen
4000 verdeler, een Uponor draadloze naregeling en de door Comfort
trappenhuizen en liften bestaat daarom een lichte helling om het niveau-
Partners geleverde energiemeter wordt vervolgens in het geheel door
verschil uit te vlakken. Op sommige punten zit de liftinstallatie echter te
Thermo Actief Benelux aangeleverd en in de meterkast van de woning
dicht op de voordeur, waardoor de hellingshoek te groot zou worden.
Optimaal wooncomfort
Tips voor Enervision lezers
geplaatst. De Delta Maas Compact 2.0 distributie-unit wordt gevoed
Op die punten zijn we uitgeweken naar plafondverwarming.”
De vloerverwarming, vloerkoeling en de doordachte woninginstallatie
Afsluitend vragen we het enthousiaste bouwteam of zij wellicht tips
zorgen samen voor een optimaal wooncomfort in de luxe huur
voor andere Enervision lezers hebben. Hoe wordt een transformatie-
appartementen. De installatie kan per woonruimte naar wens worden
project een succes? “Door ons erbij te halen,” grapt Wonink, waarna hij
ingesteld en warm tapwater is dankzij de Delta Distributie-unit
snel vervolgt: “De truc is gewoon dat je het echt samen doet. Als
supersnel op temperatuur. Doordat de woningen worden aangesloten
iedereen zijn eigen dingetje doet, dan vecht je elkaar de keet uit.
op centrale luchtbehandelingskasten en ook de ketels zich centraal
Een goede samenwerking tussen de aannemer, de adviseur en de
buiten de woningen bevinden, hebben huurders bovendien geen last
installateur is belangrijk.” Van Roon knikt instemmend en vult aan:
van eventuele storende installatiegeluiden en hoeven zij ook voor
“Ook de voorbereiding is heel belangrijk, maar vervolgens moet je je
periodiek onderhoud aan de ketels en de ventilatie-installatie nooit
samen wel flexibel kunnen opstellen, want wat er op de tekening
thuis te blijven. De woningen die in 2014 betrokken worden voldoen
staat is in renovatie niet altijd de werkelijkheid. En ook belangrijk is
hiermee stuk voor stuk aan de hoge wooneisen van nu.
dat je als adviseur kennis van utiliteitsgebouwen moet hebben, want
Het eerste meterkastbord met de door Thermo Actief Benelux ontwikkelde w oninginstallatie
eigenlijk brengen we hier een stukje utiliteitstechniek in de woning-
Uitdagingen in transformatieprojecten
bouw. Dat is wel een verhaal apart!”
Als we onze gesprekspartners vragen naar de installatietechnische uitdagingen binnen het project, dan blijkt dat deze vooral te vinden zijn in de riolering en tapwaterleidingen. Wonink: “In een nieuwbouwwoning stort je de leidingen netjes in het beton en heb je nergens problemen mee, dan kun je de warmwaterleiding zo diagonaal naar de badkamer leggen, maar hier moet je alles in het plafond of langs de wanden leggen. Daar kom je af en toe wat uitdagingen tegen, want warme en koude leidingen mogen elkaar vanwege legionellagevaar natuurlijk niet kruisen. Daarnaast zijn ook de rioolleidingen hier allemaal opgebouwd,
BETROKKENEN BIJ DIT PROJECT KOW ARCHITECTEN WWW.KOW.NL KOOPMANS BOUW WWW.KOOPMANS.NL VALSTAR SIMONIS WWW.VALSTAR-SIMONIS.NL COMFORT PARTNERS WWW.COMFORT-PARTNERS.NL THERMO ACTIEF BENELUX WWW.THERMO-ACTIEF.NL
ook dat zijn we niet gewend in de Nederlandse woningbouw.”
Bevestiging Uponor PE-Xa RED op bouwstaalnetten op de begane grond
30
Nathan
Enervision
31