สาหร่ายและแพลงก์ตอน

บทที่ 1 บทนา 1.1สาหร่ าย สาหร่ า ย (algae) เป็ นกลุ่ ม ของสิ่ ง มี ชี วิ ต ที่ พ บแพร่ ก ระจายอยู่ ทั่ว ไปตามธรรมชาติ ดํารงชีวิตอยู่ได้ หลายรู ปแบบ ไม่ว่าจะเป็ นแพลงก์ ตอน (plankton) ที่ล่องลอยอยู่ในมวลนํ า้ และดํารงชีวิตแบบยึดติดกับพื ้น หรื อวัสดุอื่นเช่น สาหร่ายทะเล (seaweeds) นอกจากนี ้ยังสามารถ พบสาหร่ ายในสภาพแวดล้ อมอื่น ๆ เช่น ในดิน หิมะ นํา้ พุร้อน และสาหร่ ายที่ใช้ ชีวิตอยู่ร่วมกับ สิ่งมีชีวิตอื่น ๆ ในลักษณะความสัมพันธ์แบบพึง่ พา ตัวอย่างได้ แก่ ไลเคน (Lichen) ซึ่งเป็ นสาหร่าย ที่ ดํ า รงชี วิ ต อยู่ ร่ ว มกั บ รา และสาหร่ า ย Zooxanthellae ที่ อ าศัย อยู่ ใ นเนื อ้ เยื่ อ ของปะการั ง และหอยมือเสือ เป็ นต้ น เนื่องจากสาหร่ายไม่มีการเปลี่ยนแปลงโครงสร้ างของเซลล์ กลายเป็ นราก ลําต้ น และใบ ที่แท้ จริ ง จึงเรี ยกส่วนที่คล้ ายราก ลําต้ น และใบของสาหร่ ายว่า ทัลลัส (thallus) กระบวนการ สังเคราะห์ แสงของสาหร่ ายจะมี ลักษณะคล้ ายกับพืช ชัน้ สูง คือ ใช้ คลอโรฟิ ลล์ -เอ เป็ นตัวรั บ พลังงานจากแสง (antenna molecules) และมีการปลดปล่อยออกซิเจน ซึง่ จะมีความแตกต่างจาก กระบวนการสัง เคราะห์ แ สงของสิ่ ง มี ชี วิ ต ในกลุ่ม แบคที เ รี ย สัง เคราะห์ แ สง (phytosynthetic bacteria) อย่างไรก็ตามยังมีข้อยกเว้ นให้ กบั สาหร่ายบางชนิดที่สามารถดํารงชีวิตในรูปแบบอื่น ๆ นอกเหนือไปจาก ออโตโทรฟิ ค (autotrophic) เช่น สาหร่ ายหลายชนิดสามารถเจริ ญได้ ทงั ้ แบบ ออโตโทรฟิ ค (สร้ างอาหารเองได้ โดยการสังเคราะห์แสง) และแบบเฮเทอโรโทรฟิ ค (heterotrophic หมายความว่า สร้ างอาหารเองจากสารอนินทรี ย์ไม่ได้ จึงต้ องมีการบริ โภคสารอินทรี ย์เข้ าสู่เซลล์ ) หรื อบางชนิดอาจดํารงชีวิตแบบ เฮเทอโรโทรฟิ คเพียงอย่างเดียว ตัวอย่างเช่น Schizochytrium เป็ นจุลชีพในกลุ่ม Thraustochytrids ที่ไม่สงั เคราะห์แสง แต่บางครัง้ ก็ถกู จัดอยู่ในกลุ่มสาหร่าย แม้ กระทัง่ ผลิตภัณฑ์อาหารสัตว์นํ ้าที่ผลิตจาก Schizochytrium ก็ถกู เรี ยกว่า สาหร่ายจุลชีพ กลุ่มนี ้ เคยถูกจําแนกอยูใ่ นกลุม่ ของราชันตํ ้ ่า (lower fungi) แต่ที่ได้ รับการจําแนกว่าเป็ นสาหร่ายเนื่องจาก มีสายวิวฒ ั นาการร่วมกับสาหร่ายในกลุ่ม Chromophyta การที่สาหร่ายแต่ละชนิดมีขนาดและการ ดํารงชีวิตที่แตกต่างกัน ตังแต่ ้ สาหร่ าย Chlorella vulgaris ขนาดเส้ นผ่าศูนย์กลางเพียง 3 µm จนถึงสาหร่าย Macrocystis pyrifera ที่มีความยาวมากกว่า 50 เมตร ทําให้ ผ้ ศู กึ ษาวิจยั เกี่ยวกับ สาหร่ า ย มั ก จะแยกความสนใจออกเป็ นสองกลุ่ ม คื อ กลุ่ ม ของจุ ล สาหร่ า ย (microalgae) และมหสาหร่ าย (macroalgae) โดนจุลสาหร่ ายนัน้ มีความหมายครอบคลุมสาหร่ ายขนาดเล็กที่ 4

มองด้ ว ยตาเปล่ า ไม่ เ ห็ น (microscopic algae) ในขณะที่ ม หสาหร่ า ย หมายถึ ง สาหร่ า ยที่ มี ขนาดใหญ่ โดยเฉพาะกลุ่มของสาหร่ ายทะเล (seaweeds) และก็รวมถึงสาหร่ ายนํ ้าจืดที่มีขนาด ใหญ่ (สรวิศ, 2543) ตัวอย่าง เช่น 1. สาหร่ายสกุล Cladophora (ภาพที่ 1-1 และ 1-2) หรื อภาษาท้ องถิ่นเรี ยกว่า “ไก” เป็ น สาหร่ ายสีเขียวที่พบมากในลํานํา้ น่าน และลํานํา้ โขง ที่ชาวบ้ านบริ เวณลุ่มนํ ้าทังสองนิ ้ ยมนํามา บริ โภคในรู ปแบบต่าง ๆ ได้ มี ผ้ ูศึกษาถึง คุณค่าทางโภชนาการของสาหร่ ายไก พบว่ามีปริ ม าณ โปรตีนถึง ร้ อยละ 28.22 และคาโรตินอยด์ ถึง 339.68 ไมโครกรั ม /กรั ม (นํ า้ หนักแห้ ง ) สาหร่ าย Cladophora sp. (ไก) ลักษณะเป็ นเส้ นสายที่แตกแขนงได้ เซลล์ตอนล่างเป็ นรากสําหรับยึดเกาะ เซลล์ รู ป ทรงกระบอกมี ค วามยาวมากกว่ า ความกว้ าง มี ตัง้ แต่ 5-20 เท่ า ของความกว้ าง มีไพรี นอยด์กระจายอยู่ทวั่ ไป นิวเคลียสมีหลายอันอยู่ในไซโตพลาสซึม มีคลอโรพลาสต์รูปตาข่าย (Wongrat, 1999)

50 µm

ภาพที่1-1 สาหร่ายไกที่เลี ้ยงในบ่อซีเมนต์ ภาพที่ 1-2 เซลล์ของสาหร่ายไก 2. สาหร่ ายอาร์ โธสไปล่า (Spirulina (Arthrospira) platensis) หรื อที่ร้ ู จกั กันในชื่อว่า สาหร่ายเกลียวทอง (ภาพที่ 1-3) A. platensis เป็ นสาหร่ายสีเขียวแกมนํ ้าเงิน มีโปรตีน 64-72 เปอร์ เซ็นต์ของนํ ้าหนักแห้ ง มีกรดอะมิโน วิตามิน เกลือแร่ต่าง ๆ ในอัตราส่วนที่เหมาะสมต่อความ ต้ องการของมนุษย์ และสัตว์ ซึ่ง มนุษยชาติไ ด้ ใช้ เป็ นอาหารมาอย่างปลอดภัยนับพันปี ม าแล้ ว และได้ มี การทดลองในหลายประเทศ ในการใช้ ป ระโยชน์ จ ากสาหร่ ายชนิด นี ท้ ัง้ ในการแพทย์ การเกษตรอุ ต สาหกรรม ตลอดจนใช้ เป็ นอาหารเสริ ม สํ า หรั บ คนได้ ผ ลดี เ ป็ นอย่ า งยิ่ ง ได้ มี การนํา A. platensis มาตากแห้ งด้ วยแสงแดดใช้ เป็ นอาหารประจําวันหรื อใช้ ผสมในอาหาร สําเร็จรูปเพื่อใช้ เลี ้ยงสัตว์ (จงกล, 2552)

5

ภาพที่ 1-3 สาหร่าย Arthrospira platensis (Nordstedt) Geiteler 1.2 ศักยภาพของสาหร่ ายสีเขียวไก และสาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า (ศิริเพ็ญ, 2552) การใช้ ประโยชน์ จ ากสาหร่ า ยในประเทศไทยได้ รั บ ความสนใจมาเป็ นเวลานาน แต่ที่ผ่านมายังไม่ส ามารถบรรลุวัตถุประสงค์สูงสุด เนื่องจากยังมีการศึกษาวิจัยน้ อยมากทัง้ ที่ สาหร่ ายมีศกั ยภาพหลายด้ าน ทัง้ ทางอาหาร พลั งงานในอนาคต ปุ๋ ยอินทรี ย์ บําบัดนํ ้าเสีย และ ลดปั ญหาภาวะโลกร้ อน ดังนัน้ การศึกษาวิจัยด้ านสาหร่ ายจึงมีความจําเป็ น ในยุคปั จจุบนั นิยม นําสาหร่ายมาใช้ ประโยชน์ดงั นี ้ 1.2.1 อาหารของมนุษย์ และสัตว์ สาหร่ ายบางชนิดนิยมบริ โภคมาแต่ดงเดิ ั ้ มโดยเฉพาะสาหร่ า ยขนาดใหญ่ ทําให้ ปัจจุบนั มีผ ลิ ตภัณ ฑ์จ ากสาหร่ ายจํ าหน่ายอยู่ทั่วไป สาหร่ ายนํ า้ จืดที่ นํามาบริ โภค ได้ แก่ สาหร่ ายไก (Clodophora และ Microspora) และเตา (Spirogyra) เป็ นต้ น ส่วนสาหร่ ายทะเล ได้ แก่ จีไ ฉ่ (Porphyra) ส่ ว นสาหร่ า ยขนาดเล็ ก ปั จ จุ บัน นิ ย มใช้ เป็ นอาหารเสริ ม ได้ แ ก่ อาร์ โ ธรสไปร่ า (Arthrospira) และคลอเรลลา (Chlorella) เป็ นต้ น สาหร่ายบางชนิดสามารถนําไปใช้ เป็ นอาหาร เสริมของสัตว์เพื่อเพิ่มคุณภาพเนื ้อหรื อเพิ่มสีสนั ให้ กบั ปลาสวยงามให้ สีสดยิ่งขึ ้น ทําให้ จําหน่ายได้ ราคาสูง สาหร่ า ยแต่ล ะชนิ ด มี คุณ ค่า ทางอาหารแตกต่า งกัน ดั ง นัน้ การเลื อ กสาหร่ า ยมาใช้ ประโยชน์จงึ ขึ ้นกับสารที่สาหร่ายผลิตขึ ้น ซึง่ มีความแตกต่างกัน ปั จ จุ บัน มี ก ารผสมสาหร่ า ยในอาหารสัต ว์ เพื่ อ ใช้ ประโยชน์ จ ากสารสี ข องสาหร่ า ย โดยเฉพาะการเลี ้ยงสัตว์นํ ้า สําหรับปลาสวยงามเมื่อกินอาหารผสมสาหร่ ายทําให้ ปลามีสีสวยสด ขึน้ จําหน่ายได้ ราคาสูง ได้ แก่ ปลาทอง ปลาคาร์ ฟ และปลาหมอสี เป็ นต้ น สําหรั บปลากินเนื อ้ ที่ บ ริ โ ภคอาหารผสมสาหร่ า ยทํ า ให้ เ นื อ้ มี สี เ ข้ ม ขึน้ เช่น ปลาดุกอุย และปลาดุก รั สเชี ย ที่ เนื อ้ มี สีเหลือง เพิ่มขึ ้น ส่วนปลานิลมีเนื ้อสีแดงเพิ่มขึ ้น สําหรับกุ้งทะเลจําเป็ นต้ องเพิ่มสารสีหรื อสาหร่าย

6

ในอาหารเพื่อให้ เปลือก และเนือ้ กุ้งมีสีแดงเมื่อปรุ งอาหาร เนื่องจากหากเลี ้ยงด้ วยอาหารที่ไม่สี สารสี ทําให้ เปลือกกุ้งมีสีฟ้า และเมื่อนํามาปรุงอาหารกุ้งจะมีสีซีดจาง ไม่เป็ นที่ต้องการของตลาด โปรตีนจากสาหร่ าย สาหร่ ายมีปริ มาณโปรตี นแตกต่างกัน สาหร่ ายไก (Clodophora, Microspora และ เตานํา้ Spirogyra) เป็ นสาหร่ ายสีเขียว มีโปรตีนอยู่ระหว่าง 20-25 เปอร์ เซ็นต์ ส่ ว นสาหร่ าย อาร์ โธรสไปร่ า เป็ นสาหร่ ายสี เ ขี ย วแกมนํ า้ เงิ น ที่ มี โ ปรตี น สู ง ประมาณ 50-60 เปอร์ เซ็นต์ของนํ ้าหนักแห้ ง สําหรับอาหารสัตว์การเสริ มสาหร่ ายในอาหารสามารถทดแทน โปรตีนจากปลาป่ น และกากถัว่ เหลืองได้ บางส่วน กรดไขมันจากสาหร่ าย นํ า้ มัน และไขมัน เป็ น แหล่ ง พลัง งานของร่ า งกายที่ ไ ด้ รั บ จาก อาหาร ช่วยในการดูดซึมอาหาร และเป็ นองค์ประกอบของฮอร์ โมนบางชนิด นํ ้ามันแต่ละชนิดมี กรดไขมันแตกต่างกันไป โดยทัว่ ไปในพืชและสัตว์พบกรดไขมันที่มีคาร์ บอนระหว่าง 14-18 อะตอม เรี ยกว่า กรดไขมันอิ่มตัว (Saturated fatty acid) แต่ในปลาและสัตว์นํ ้าอื่นอาจพบถึง 22 อะตอม เรี ยกว่า กรดไขมันไม่อิ่มตัว (Unsaturated fatty acid) โดยเฉพาะ Eeicosapentaenoic acid (EPA, 20:5n-3) และ Docosahexaenoic acid (DHA, 22:6n-3) ที่จริ งแล้ วแหล่งของกรดไขมันที่ ปลาได้ รับมาจากสาหร่ายหรื อแพลงก์ ตอนพืช โดยการกินแพลงก์ตอนโดยตรงหรื อกินสัตว์อื่นแล้ ว ได้ รับกรดไขมันตามการถ่ายทอดสารอาหาร ร่างกายของมนุษย์ไม่สามารถสังเคราะห์กรดไขมันไม่ อิ่มตัวได้ จําเป็ นต้ องได้ รับจากอาหาร และสาหร่ายเป็ นแหล่งของกรดไขมันที่สามารถเพาะเลี ้ยงได้ ดังนันจึ ้ งมีการศึกษาถึงชนิดและปริ มาณกรดไขมันในสาหร่ าย (Liu and Lin, 2001) เพื่อเป็ น แนวทางใช้ ประโยชน์ตอ่ ไป สารสีหรือรงควัตถุจากสาหร่ าย สาหร่ า ยแต่ ล ะกลุ่ ม มี ก ารสร้ างสารสี ที่ แ ตกต่ า งกั น ปริมาณสารสีที่สาหร่ายสร้ างขึ ้นก็แตกต่างตามชนิดสาหร่ายและสภาพแวดล้ อมที่สาหร่ายอาศัยอยู่ จําแนกได้ ดงั นี ้ 1. คลอโรฟิ ลล์เป็ นสารสีหลักที่พบได้ ในพืชและสาหร่ าย ประกอบด้ วยคลอโรฟิ ลล์ เอ บี ซี และดี สาหร่ายทุกชนิดมีคลอโรฟิ ลล์ เอ ขณะที่คลอโรฟิ ลล์อื่นสาหร่ายแต่ละชนิดพบแตกต่างกันไป 2. แคโรทีนนอยด์เป็ นสารสีที่ละลายในไขมันพบได้ ในพืช สัตว์ สาหร่าย และจุลินทรี ย์ ปัจจุบนั พบสารกลุม่ แคโรทีนอยด์มากกว่า 500 ชนิด แบ่งออกเป็ นสองกลุม่ คือ -แคโรทีน มี 3 ชนิด คือ อัลฟา (α) เบต้ า (β) และแกมมา (γ) แคโรทีน พบใน สาหร่ ายทุกชนิด เบต้ าเเคโรทีนเป็ นสารตังต้ ้ นของวิตามินเอ เบต้ าเเคโรทีน 1 โมเลกุล เปลี่ยนเป็ น วิตามินเอ 2 โมเลกุล การบริโภคเบต้ าเเคโรทีนปริมาณมากไม่เป็ นพิษ (ซึ่งต่างจากวิตามินเอที่ทําให้ เกิดพิษได้ ) มนุษย์และสัตว์เมื่อบริ โภคอาหารที่มีเบต้ าเเคโรทีนร่ างกายจะเปลี่ยนเป็ นวิตามิ นเอ และสารสีชนิดอื่นสะสมในส่วนต่าง ๆ ของร่างกาย 7

-แซนโธฟิ ลล์เป็ นสารอนุพนั ธ์ที่มีออกซิเจน ของแคโรทีน ซึ่งในสาหร่ายสีเขียวไก มี สารสีแซนโธฟิ ลล์คอ่ นข้ างสูง และสาหร่ ายทัว่ ไป มีแซนโธฟิ ลล์หลายชนิดได้ แก่ ลูทีน (Lutein) เซีย แซนทีน (Zeaxanthin) และเอสต้ าแซนทีน (Astaxanthin) เป็ นต้ น -ไฟโคบิ ลิ น มี ส ารสี 3 ชนิ ด ได้ แ ก่ ไฟโคไซยานิ น อัล โลไฟโคไซยานิ น และ ไฟโคอิริธิน พบได้ ในสาหร่ายสีเขียวแกมนํ ้าเงิน โดยเฉพาะสาหร่ายอาร์ โธสไปล่าและสาหร่ายสีแดง ไฟโคบิ ลิ น เป็ น สารที่ ล ะลายนํ า้ สามารถสกัด ได้ โ ดยบดขยี ใ้ ห้ เ ซลล์ ส าหร่ า ยแตก ออกเพื่ อ ให้ ไฟโลบิ ลิ น ละลายออกมากับ นํ า้ ไฟโคไซยานิ น สามารถสกั ด ได้ จ ากสาหร่ า ย อาร์ โ ธรสไปร่ า หรื อสาหร่ ายสีเขียวแกมนํา้ เงินชนิดอื่นที่ไม่มีสารพิษ นํามาใช้ เป็ นสีผสมอาหารในอุตสาหกรรม อาหาร และเครื่ องดื่ม และพบว่าสามารถสร้ างภูมิค้ มุ กันให้ กบั ร่างกาย 1.2.2 การปรั บ ปรุ ง คุ ณภาพนา้ (ภาพที่ 1-4) นํ า้ ทิง้ จากแหล่ง ชุม ชนเกษตรกรรม และอุตสาหกรรมที่ไม่มีโลหะหนักหรื อยาฆ่าแมลงสามารถปรับปรุ งคุณภาพนํ ้าโดยใช้ การบําบัด ทางชี ว ภาพได้ โดยขัน้ แรกแบคที เ รี ย ย่ อ ยสลายสารอิ น ทรี ย์ ใ ห้ เป็ นสารประกอบอนิ น ทรี ย์ ในกระบวนการนี ้ต้ องเติมอากาศแต่ในเวลากลางวันสาหร่ายสามารถผลิตออกซิเจนและแบคทีเรี ย สามารถนําไปใช้ ในการสลายสารอินทรี ย์สาหร่ ายจะดูดซับสารอนินทรี ย์ในนํา้ ทําให้ แอมโนเนีย (NH3) และออร์ โธฟอสเฟต (PO4) ลดลง คุณภาพนํ ้าดีขึ ้น และได้ ผลผลิตจากสาหร่ายนําไปทําปุ๋ ย หรื อผลิตนํ ้ามันต่อไป

ภาพที่ 1-4 การบําบัดนํ ้าเสียโดยใช้ สาหร่าย ที่มา:http://algae.Illinoin.Edu/Projects/Hydrothermal.html 8

1.2.3 สาหร่ ายช่ วยสร้ างสมดุลของระบบนิเวศในบ่ อเลีย้ งสัตว์ นา้ ตัวอย่างการเลี ้ยงปลานิล และปลานิลแดง เช่น ที่จํานงฟาร์ ม อําเภอพาน จังหวัดเชียงราย (ภาพที่ 1-5) โดยเลี ้ยงประมาณ 7 เดือน ไม่ให้ อาหารในช่วง 1-5 เดือนแรก แต่ให้ อาหารในเดือน ที่ 6 เป็ นต้ นไป ทังนี ้ ้ระหว่างการเลี ้ยงปลาต้ องสร้ างแพลงก์ตอนพืชให้ เกิดขึ ้นในบ่อเลี ้ยง โดยขนาด บ่อ 1 ไร่ ใช้ มลู สัตว์แห้ ง 100 กิโลกรัม หรื อฟางข้ าว/หญ้ าแห้ ง 200 กิโลกรัม หรื อสารอาหารอื่น ๆ ผสมกับจุลินทรี ย์ EM หมักไว้ มุมบ่อที่นํ ้าท่วมถึงประมาณ 1 อาทิตย์ จะมีการเพิ่มขึ ้นของแพลงก์ ตอนพืช แพลงก์ ตอนสัตว์และสัตว์หน้ าดินเป็ นแหล่ง อาหารธรรมชาติในบ่อเลี ย้ งปลา เมื่อเก็ บ ตัวอย่างนํา้ ดัง กล่าว มาวิเคราะห์ และส่องด้ วยกล้ องจุลทรรศน์พ บว่า มีสาหร่ ายอาร์ โธสไปล่า มากกว่า 80 เปอร์ เซ็นต์ ซึง่ เป็ นอาหารธรรมชาติที่สําคัญของปลา และในแต่ละเดือนต้ องมี การเสริมมูลสัตว์ และฟางข้ าว หญ้ าแห้ ง หรื อสารอาหารอื่น ๆ หมักไว้ มมุ บ่อปกติการเลี ้ยงปลานิล ด้ วยอาหารเม็ ดสํ าเร็ จ รู ป จะใช้ ระยะเวลาเลี ย้ งประมาณ 4-5 เดือน แต่การเลี ย้ งด้ วยอาหาร ธรรมชาติใช้ ระยะเวลาเลี ้ยงประมาณ 7 เดือน เมื่อเลี ้ยงปลาผ่านมา 5 เดือน ปลาจะมีโครงสร้ าง ใหญ่แต่นํ ้าหนักน้ อย ดังนันก่ ้ อนจับปลา 2 เดือน จึงจําเป็ นต้ องให้ อาหารเม็ดเพื่อเพิ่มนํ ้าหนักปลา พบว่าผลผลิตปลาที่ได้ มีต้นทุนตํ่าและเป็ นการเลี ้ยงปลาแบบยัง่ ยืนโดยไม่ทําลายสภาพแวดล้ อม เนื่องจากไม่ก่อให้ เกิดนํ ้าเสียได้ ผลผลิตสัตว์นํ ้าปลอดภัย

ภาพที่ 1-5 การเลี ้ยงปลานิล ด้ วยอาหารธรรมชาติ (สาหร่าย และแพลงก์ตอน) ในการเพาะเลีย้ งสาหร่ าย Cladophora และ Arthrospira platensis เราสามารถนํ า สายพันธุ์ หรื อเชื ้อสาหร่ายจากธรรมชาติเช่น บ่อเลี ้ยงปลาที่มีสาหร่าย Arthrospira platensis หรื อ ในแม่นํา้ โขงและแม่นํ า้ น่านที่ มี ส าหร่ า ย Cladophora มาเพาะเลี ย้ งได้ แต่ก ารเพาะเลี ย้ งเพื่ อ นํามาใช้ เป็ นอาหารของคนและสัตว์ต้องใช้ ต้นทุ นในการผลิตค่อนข้ างสูง เนื่องจากอาหารที่ใช้ ใน 9

การเพาะเลี ย้ งมักใช้ ส ารอนินทรี ย์หลายชนิด ซึ่ง สารบางชนิดมี ราคาแพงและค่อนข้ างหายาก เช่น การเพาะเลี ้ยงสาหร่ายสกุล Cladophora (ไก) ในสูตรอาหาร Jaworski’s medium (JM) และการเพาะเลี ้ยง A. platensis ในสูตรอาหาร Zarrouk’s medium เป็ นสูตรอาหารที่นิยมนํามา ผลิตสาหร่ายเพื่อใช้ เป็ นอาหารเสริ มในคน แต่ถ้านํามาใช้ เป็ นอาหารสัตว์จะเป็ นการเพิ่มต้ นทุนใน การผลิต ดังนันจึ ้ งจําเป็ นต้ องหาวิธีการทําให้ ต้นทุนในการผลิตตํ่าลง เช่น มีการเพาะเลี ้ยงสาหร่าย ไก ในนํ ้าทิ ้งจากโรงอาหาร ความเข้ มข้ น 10 เปอร์ เซ็นต์ ถึง 100 เปอร์ เซ็นต์ เลี ้ยงสาหร่ ายใน ตู้กระจก และบ่อซีเมนต์ มีการเติมอากาศตลอดเวลา เป็ นเวลา 15-30 วัน พบว่า ผลผลิตของ สาหร่ ายไกที่ เ ลี ย้ งด้ วยนํ า้ ทิง้ จากโรงอาหารที่ ระดับความเข้ ม ข้ น 80 เปอร์ เซ็ น ต์ มี ผลผลิตของ สาหร่ ายในรู ปแห้ ง สูง สุด รองลงมา คือที่ ระดับความเข้ มข้ น 100 เปอร์ เซ็ นต์ , 90 เปอร์ เซ็นต์ , 70 เปอร์ เซ็นต์ และ 60 เปอร์ เซ็นต์ คุณค่าทางโภชนาการของสาหร่ายไก โดยนํ ้าหนักแห้ งที่เลี ้ยงใน ที่เลี ้ยงในนํ ้าทิ ้งจากโรงอาหาร 80 เปอร์ เซ็นต์ มีปริมาณ แคโรทีนอยด์ 580 ไมโครกรัม/กรัม โปรตีน 31.37 เปอร์ เซ็นต์ สูงกว่าสาหร่ายไกที่เลี ้ยงในนํ ้าทิ ้งจากโรงอาหารความเข้ มข้ นอื่น ๆ (ศิริเพ็ญ และ คณะ, 2553; จงกล และ ศิริเพ็ญ, 2548) การเพาะเลี ย้ งสาหร่ าย A. platensis โดยการนํานํา้ ทิง้ จากบ่อหมักก๊ าซชี วภาพมูลสุกร 20 เปอร์ เซ็นต์ โดยเติมสารเคมีหลัก 4 ตัว NaHCO3 6 กรัมต่อลิตร, K2HPO4 0.5 กรัมต่อลิตร, NaNO3 1.5 กรัมต่อลิตร, ปุ๋ ยสูตร NPK (16:16:16) 0.6 กรัมต่อลิตร และ EDTA 0.08 กรัมต่อลิตร ปรับ pH 10±0.5 โดยใช้ NaOH 6 นอร์ มอล (จงกล, 2543) และมีการนํานํ ้าทิ ้งจากบ่อบําบัด หอพักนักศึกษามหาวิทยาลัยแม่โจ้ ความเข้ มข้ น มาเพาะเลี ้ยง A. platensis (จงกล, 2545) เป็ นต้ น ซึ่งในการเพาะเลี ้ยงสาหร่าย Cladophora และ A. platensis สําหรับเกษตรกร และ ผู้สนใจที่ต้องการเพาะเลี ้ยงเพื่อเป็ นอาหารเสริ มของสัตว์เลี ้ยง หรื อส่วนประกอบในอาหารสัตว์ไม่มี ความยุง่ ยาก การเพาะเลี ้ยงก็มีต้นทุนที่ตํ่า และไม่ต้องดูแลมากนัก ไม่เหมือนกับการเพาะเลี ้ยงเพื่อ เป็ นอาหารเสริ มของคน ด้ วยเหตุนี ้ผู้เขียน (ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.จงกล พรมยะ) จึงเขียนหนังสือ เล่มนี ้ เพื่อถ่ายทอดประสบการณ์จากการวิจัย การเพาะเลีย้ งแก่เกษตรกร และผู้สนใจสามารถ นําไปเพาะเลี ้ยง เป็ นอาชีพเสริม หรื อพัฒนาเป็ นอาชีพหลัก ดังนันผู ้ ้ เขียนจึงขอขอบพระคุณทุกท่าน ที่ได้ ชว่ ยกันทํางานวิจยั เพื่อให้ เป็ นประโยชน์สงู สุดแก่เกษตรกร และผู้สนใจทัว่ ไป

10

บทที่ 2 สาหร่ ายไก และสาหร่ ายอาร์ โธสไปล่ าน่ าสนใจอย่ างไร 2.1ลักษณะทางชีววิทยา 2.1.1 ลักษณะทางชีววิทยาของ สาหร่ายCladophorasp. (ภาพที่ 2-1) Division Chlorophyta Class Ulvophyceae Order Cladophorales Family Cladophoraceae Genus Cladophora sp.

ก

ข

ภาพที่ 2-1 ก. ภาพสาหร่ายไก Cladophora sp. ที่เจริญอยู่บนหิน ข. Cladophora sp.(scale bar 50 µm) (ที่มา: ศิริเพ็ญ และคณะ, 2548) Cladophora sp. เป็ นสาหร่ายสีเขียวในวงศ์ Cladophoraceae มีชื่อถิ่นว่า ไก ไกไหม ไก เปื่ อยหรื อภาษาญี่ปนุ่ เรี ยกว่า Marimba มีลกั ษณะเป็ นเส้ นสายแบบแตกแขนงทีละ 1 คู่ หรื อแบบ ไดคอโตมัส (dichotomous branching) ทัลลัสแบ่งป็ น 2 ส่วนคือ ส่วนที่เป็ นฐานจะมีไรซอยด์ (rhizoid) และแขนงสัน้ ๆ ยึดกับพืน้ ผิว และส่วนที่คล้ ายลําต้ น (caudal) ซึ่งจะแตกแขนงตังตรง ้ ขึน้ มาเป็ น เส้ น สายลัก ษณะสายเป็ น ลอน ผิ ว สัม ผัส หยาบ รู ป ร่ า งเซลล์ เ ป็ น ทรงกระบอกยาว ด้ านยาว ๆ กว่าด้ านกว้ างมาก ผนังเซลล์หนา ในเซลล์ที่มีอายุมากมีคลอโรพลาสต์ เป็ นแบบร่างแห อยู่ด้านข้ างของเซลล์ มี ไ พรี นอยด์หลายอัน ใน 1 เซลล์ มีม ากกว่า 1 นิวเคลี ยส (ศรี วรรณ และ ประเสริ ฐ, 2544; อาภารัตน์, 2545)

11

2.1.2 ลักษณะทางชีววิทยาของสาหร่าย Microspora sp. (ภาพที่ 2-2) Division Chlorophyta Class Chlorophyceae Order Ulotrichales Family Microsporaceae Genus Microspora sp.

ภาพที่ 2-2 ลักษณะเซลล์ของสาหร่ายไก สกุล Microspora sp. ภายใต้ กล้ อง จุลทรรศน์ (ที่มา: ศิริเพ็ญ และคณะ, 2548) Microspora sp. เป็ นสาหร่ายสีเขียว มีชื่อท้ องถิ่นว่า ตะ ไก คาว ไกเหนียว มีลกั ษณะเป็ น เส้ นสายแบบไม่แตกแขนง เจริ ญเป็ นเส้ นยาว รูปร่างเซลล์เป็ นทรงกระบอก ความกว้ าง และความ ยาวของเซลล์ ไ ม่แตกต่างกันมากนัก ผนัง เซลล์ ด้านหน้ าซ้ อนกันเป็ นรู ปตัว H คลอโรพลาสต์มี ลักษณะร่ างแหอยู่ที่ขอบเซลล์หรื อเป็ นแผ่นกระจายเต็มเซลล์ ไม่มีไพรี นอยด์ เมื่ ออายุน้อยจะมี โฮลด์ฟาสต์ (holdfast) ยึดกับพื ้นเมื่ออายุมากขึ ้นจะขาดลอยเป็ นแพ มักพบในนํ ้าที่เป็ นกรดอ่อน ๆ (ศรี วรรณ และประเสริฐ, 2544) 2.1.3 ลักษณะทางชีววิทยาของสาหร่ายอาร์ โธรสไปร่า (ภาพที่ 2-3) จงกล และขจรเกียรติ (2548) กล่าวว่าลักษณะขดเป็ นเกลียว เคลื่อนไหวได้ แบบควงสว่าน และเป็ นคลื่น สาหร่ายชนิดนี ้มี โปรตีนสูง เป็ นสาหร่ายสีเขียวแกมนํ ้าเงิน จําแนกหมวดหมูต่ ามหลักอนุกรมวิธารดังนี ้ Division Cyanophyta Class Cyanophyceae Order Oscillatoriales Family Oscillatoriaceae 12

Genus Species

Spirulina (Arthrospira) platensis

ภาพที่ 2-3 A. platensis (scale bar 30 µm) จากถิ่นกําเนิดในมหาวิทยาลัยแม่โจ้ ลักษณะที่สําคัญของ A. platensis คือ เป็ นเส้ นสายประกอบด้ วยเซลล์รูปทรงกระบอก เรี ย งต่อกัน ไม่แ ตกแขนง เรี ยกเส้ น สายนี ว้ ่า trichome เส้ น สายของสาหร่ ายจะบิดเป็ น เกลี ย ว ลัก ษณะการบิด จะแตกต่า งกัน ไปตามชนิ ด (species) แม้ แ ต่ส าหร่ า ยชนิ ด เดี ย วกัน เมื่ อ อยู่ใ น สภาพแวดล้ อมต่างกัน ขนาดรูปร่างและลักษณะเกลียวจะแตกต่างกันไปลักษณะที่บิดเป็ นเกลียว บางครัง้ ก็กลายเป็ นเส้ นตรงภายใต้ สภาวะบางอย่าง เส้ นผ่าศูนย์กลางของเซลล์มี ขนาด 1-3 µm ในชนิดที่มีขนาดเล็ก และ 3-12 µm ในชนิดที่มีขนาดใหญ่ เช่น A. platensis มีเส้ นผ่าศูนย์กลาง ของเซลล์ 6-8 µm เส้ นผ่าศูนย์กลางของเกลียว (helix) ตังแต่ ้ 35-50 µm ระยะห่างระหว่างเกลียว (pitch) 60 µm ความยาวของเส้ นสาย 300-500 µm ลักษณะที่บิดเป็ นเกลียวเท่านันที ้ ่ทําให้ A. platensis แตกต่างไปจากสาหร่ าย Oscillatoria สาหร่ ายทัง้ 2 ชนิด เป็ นพวกไม่มีเยื่อหุ้ม นิวเคลียส (procaryotes) กรดนิวคลิอิคกระจายอยู่ทวั่ ไปในเซลล์ไม่มีพลาสติกหรื อโครมาโตฟอร์ ทําให้ รงควัตถุกระจายอยู่ทั่วไปในไซโตพลาสซึม ผนังเซลล์ เป็ นผนัง หลายชัน้ ประกอบด้ วยสาร mucoprotein และสารประกอบ pectin ผนังชันนอกเป็ ้ นสารโพลีแซดคาไรค์ (polysacharides) ไม่ พ บสารประกอบพวกเซลลู โ ลส (กาญจนภาชน์ , 2529; ลั ด ดา, 2542; Prescott, 1964; Venkataraman, 1985) A. platensis มีอตั ราการสังเคราะห์แสงสูงมาก มีก๊าซแวดคิวโอลที่ทําให้ สาหร่ายสามารถ ลอยตัว ได้ ดี ภายในเซลล์ พ บว่ า มี ค ลอโรฟิ ลล์ เ อ ไฟโคไซยานิ น ซึ่ง มี สี นํ า้ เงิ น ในปริ ม าณที่ สูง นอกจากนีย้ งั มีไฟโคเออริ ทริ นซึ่งมีสีแดง สามารถต้ านทานจุลินทรี ย์ตวั อื่น ๆ ได้ ดี มีการสืบพันธุ์ เฉพาะแบบไม่อาศัยเพศไม่สร้ างเฮเทอโรซีสต์ (heterocyst) และสปอร์ (spore) สืบพันธุ์โดยวิธีขาด เป็ นท่อน (fragmentation) และแบ่งเซลล์ทําให้ trichome ยืดยาวออก (ลัดดา, 2542) 13

2.2 การกระจายพันธุ์ของสาหร่ ายไก และสาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า 2.2.1 สาหร่ ายไกไหม (Cladophora sp.) และ ไกคาว (Microspora sp.) เจริ ญเติบโต ได้ ดี ใ นแหล่ ง นํ า้ ที่ มี นํ า้ ไหลค่อ นข้ า งไหลเอื่ อ ย กระแสนํ า้ มี ผ ลทํ า ให้ เ ส้ น สายของสาหร่ า ยไก ยาวออกไป แต่ถ้ากระแสนํ ้าแรงเกินไปเส้ นสายของสาหร่ายไกอาจขาดได้ นอกจากนันยั ้ งต้ องเจริ ญ ในแหล่งนํ า้ ที่มี ความใสพอสมควรจึง จะพบสาหร่ ายชนิดนี ้ จะพบในช่วง ฤดูหนาวและฤดูร้อน เท่านัน้ โดยพบตัง้ แต่ปลายเดือนตุลาคมเรื่ อยไปจนกระทัง้ ถึง ราวเดือนพฤษภาคม และบางที อาจพบบ้ า งในนํ า้ ค่ อ นข้ างเสี ย แต่ใ นนํ า้ เสี ย มาก ๆ จะไม่ พ บสาหร่ า ยชนิ ด นี ้ สิ่ ง ที่ ยึ ด เกาะ ในการเจริ ญของสาหร่ ายเหล่านี ้เป็ นเรื่ องสําคัญ สาหร่ ายจะเกาะกับหินขนาดใหญ่ หรื อก้ อนหิน ที่ท้องนํ า้ ไม่พ บว่ามี การยึดเกาะกับดินหรื อโคลนใต้ ท้องนํ า้ ดัง นัน้ จึง พบสาหร่ ายไกในบริ เวณ ของลํานํ ้าที่มีก้อนหินสําหรับยึดเกาะเท่านัน้ โดยที่สาหร่ ายไกจะพบมากที่ลํานํ ้าน่าน จังหวัดน่าน และแม่นํ ้าโขง ชาวบ้ านนิยมนํามาปรุ งเป็ นอาหาร เช่น ยําไก ไกยี แอบไก และยังนํามาตากแดด บดละเอียดทําเป็ นส่วนผสมในข้ าวเกรี ยบ (ยุวดี, 2552) ในธรรมชาติ ไกทังสองสกุ ้ ลมักขึ ้นปะปนกันยากที่จะแยกเป็ นชนิดใดชนิดหนึ่งได้ ไกเป็ น ที่ นิยมบริ โภคในพม่า ไทยในพื น้ ที่ ภ าคเหนื อ และลาว (อาภารั ต น์ , 2545) ในจัง หวัดเชี ยงราย พบที่ลํานํา้ โขง อําเภอเชียงของ อําเภอเวียงแก่น และอํ าเภอเชียงแสน ในช่วงเดือนกุมภาพันธ์ ถึง เดือนเมษายน โดยจะยึดเกาะอยู่กับพื น้ ผิวที่ เป็ นก้ อนหินใต้ นํา้ อย่างหนาแน่น (ภาพที่ 2-4) บางครัง้ จะพบทอดตัวยาว 14-16 เมตร และอยู่ในนํ ้าลึกค่อนข้ างเชี่ยวใส และเย็นมาก การหาไก ตามลํานํ ้าโขงจะใช้ เรื อ เมื่อพบจะดึงทางปลายที่ลอยอยู่ตามลํานํ ้าแล้ วสาวขึ ้นมา จากนันจึ ้ งดึงให้ ขดเป็ นท่อนยาวประมาณ 1 ศอก แล้ วขยี เ้ บา ๆ ในนํ า้ เพื่ อล้ างเอาโคลนหรื อทรายออกให้ หมด บางแห่งพบเพียงกระจุกเดียว (ยาว 14-18 เมตร) แต่จะได้ ไกประมาณ 1 หาบกระบุง ชาวบ้ านนิยม เก็บไกที่มีสีคอ่ นข้ างเขียว และมีความยาวพอประมาณ หลังจากนันจะนํ ้ าไปตากแห้ ง และทําเป็ น พับ เพื่ อ เก็ บไว้ รับ ประทาน หรื อนํ าไปจํ า หน่า ยในตลาด แต่ไ กที่ ขายในตลาดอํ าเภอเชี ยงของ ส่วนหนึ่งจะเป็ นไกที่ชาวลาวเก็บมาจากลํานํ ้างาว ซึ่งเป็ นลํา นํ ้าย่อยที่ไหลสู่แม่นํ ้าโขง แล้ วส่งขาย ทางฝั่ งไทย รู ปแบบการรับประทานไก จะทําเป็ นแผ่น (ไกนํ ้าข่า) ไกยี (ไกพรุ่ย) ห่อหมกไก่ แกงไก และสถาบัน ราชภัฎ เชี ย งรายร่ ว มกับ กลุ่ม แม่บ้ า นหาดไคร้ อํ า เภอเชี ย งของ จัง หวัด เชี ย งราย ได้ ศึกษาการนําไกมาใช้ ประโยชน์โดยการแปรรู ป ในลักษณะต่างๆ เช่น ไกอบแห้ ง ข้ าวเกรี ยบไก ไกแผ่น (ศรี วรรณ และประเสริฐ, 2544)

14

ภาพที่ 2-4 ลักษณะสาหร่ายไกที่ยึดเกาะกับพื ้นผิว (ที่มา:ศิริเพ็ญ และคณะ, 2548) ในจัง หวัดน่าน ชาวเมื องน่า นที่ อาศัยอยู่ริม แม่นํา้ น่าน ตัง้ แต่อําเภอทุ่ง ช้ าง อํ า เภอปั ว อําเภอท่าวังผา ลงมาถึงอําเภอเมืองน่าน นิยมรับประทานไกเป็ นอาหาร ชาวน่านมีความเชื่อว่า ถ้ ารับประทานไกจะทําให้ ร่างกายกระชุ่มกระชวย ชะลอความแก่ ช่วยทําให้ ผมดกดํา และยังช่วย รั ก ษาโรคต่า ง ๆ เช่น อาการร้ อนใน พิ ษ แผลสด แมลงต่อ ย ลดอาการปวดอัก เสบได้ อี ก ด้ วย (อาภารัตน์, 2545) ในอําเภอท่าวังผาซึ่งมีทงชาวไทยลื ั้ ้อ ชาวไทยยวน และคนพื ้นเมือง จะเก็บไก ที่ลํานํา้ น่าน เมื่อเก็บไกได้ จํานวนมากแล้ วจะล้ างไกจนหมด นํามาทําห่อหมกนึ่งขาย บางครั ง้ ก็นําไปตากแห้ งและทําเป็ นพับ ๆ นําไปขายในตลาด และผู้ซือ้ จะนําไปทํา เป็ นไกยี รับประทาน กับข้ าวเหนียว ชาวไทยลื ้อมักทําข้ าวปั น้ ไกจี่ โดยจะนําข้ าวเหนียวมาแผ่และนําไกยีมาใส่ตรงกลาง แผ่น หลังจากนัน้ จะปั น้ ม้ วนเป็ นแท่ง ความสมบูรณ์ ของสาหร่ ายนํา้ จืด หรื อ "ไก" ในลํานํา้ น่าน ที่ชาวไทยลื ้อนํามาทําเป็ นอาหารมาหลายชัว่ อายุคนนัน้ วันนี ้ถูกแปรรู ปมาเป็ นผลิตภัณฑ์อาหาร สุขภาพ "สาหร่ายแผ่นทรงเครื่ อง-สาหร่ายแผ่นเลิศรส" แบรนด์ "สายใยบัว" ในนาม "กลุ่มวิสาหกิจ ชุมชนแปรรู ปสาหร่ ายนํา้ จืด บ้ านหนองบัว" ตํา บลป่ าคา อําเภอท่าวังผา จังหวัดน่าน ได้ รับการ คัด สรรเป็ นสิ น ค้ า โอท็ อ ปหลายปี ติ ด ต่ อ กั น และยัง สร้ างรายได้ เข้ าชุ ม ชนปี ละนับ ล้ า นบาท สาหร่ ายไก จะขึน้ ตามธรรมชาติ อยู่บนก้ อนหินในแม่นํา้ น่าน มีลักษณะเป็ นเส้ นยาว สีเขียวสด (ภาพที่ 2-5) ความยาวถึง 1-2 เมตร มักจะอยู่ในบริ เวณที่เป็ นหาดหิน ความลึกใต้ ท้องนํ ้าลงไป 30-50 เซ็ นติเ มตร (ภาพที่ 2-6) สภาพนํ า้ ที่ ใสสะอาด และมี นํา้ ไหลเอื่ อย ๆ ตัง้ แต่ต้นนํ า้ ที่ อํ า เภอทุ่ง ช้ า ง จนถึ ง อํ า เภอเวี ย งสา แต่จ ะมี ม ากที่ สุด ที่ อํ า เภอท่ า วัง ผา นอกจากนี ส้ ถาบัน เทคโนโลยี ร าชมงคลวิ ท ยาเขตน่ า น ยัง ได้ พัฒ นาผลิ ต ภั ณ ฑ์ ไ กในรู ป แบบของซอสปรุ ง รส (อาภารัตน์, 2545) 15

ภาพที่ 2-5 ลักษณะไกในนํ ้าน่าน

ภาพที่ 2-6 ไกยึดเกาะก้ อนหินเป็ นเส้ นสาย ในแม่นํ ้าน่าน (ที่มา: ศิริเพ็ญ และคณะ, 2548)

สาหร่ ายไกที่พบในลํานํ ้าน่าน และลํานํ ้าโขงเป็ นสาหร่ ายสีเขียวในดิวิชั่น Chlorophyta มี ลั ก ษณะเป็ นเส้ นสาย พบว่ า มี 6 สปี ซี ส์ ด้ วยกั น ดั ง นี ้ (ศรี วรรณ และประเสริ ฐ , 2544; ยุวดี และคณะ, 2547) กล่าวว่า 1. Cladophora glomerata Kutzing เป็ นชนิดที่พบมากที่สดุ ของสาหร่ายไก เส้ นสายมีสี เขียวสด เมื่อศึกษาด้ วยกล้ องจุลทรรศน์จะเห็นการแตกแขนงเป็ น 2 ง่าม คลอโรพลาสต์เป็ นร่างแห เส้ นสานอ่อนนิ่ม ชาวบ้ านเรี ยกว่า ไกไหม เป็ นไกที่มีคณ ุ ภาพดี 2. Cladophora sp. มีลกั ษณะคล้ าย C. glomerata แต่แตกแขนงต่างกัน คือ เส้ นสาย แตกแขนงไม่มากนัก มีไรซอยด์ยึดติดกับสิ่งยึดเกาะ (substrate) สีของเซลล์จะมีสีเขียวออกเหลือง พุม่ ไม่คอ่ ยสวยเหมือน C. glomerata ลักษณะหงิกงอ เจริญอยูไ่ ด้ ทงสภาพที ั้ ่มีนํ ้าไหลเร็ วและนํ ้านิ่ง ในนํ ้าใสและค่อนข้ างขุ่น เมื่อศึกษาด้ วยกล้ องจุลทรรศน์จะเห็นเซลล์มีความกว้ างมากกว่าความ ยาว คลอโรพลาสต์ในเซลล์ไม่หนาแน่นนัก พบเป็ นร่ างแห และเกล็ดกระจายอยู่ทวั่ ไป ผนังเซลล์ ค่อนข้ างหนา เส้ นสายอ่อนนิ่มและจัดเป็ นกลุม่ ของไกไหมเช่นเดียวกัน 3. Microspora floccose (Vaucher) เป็ นเส้ น สายที่ ไ ม่แ ตกแขนง เส้ น สายไม่เ รี ย บ อาจเป็ นลอนเล็กน้ อย เมื่อจับดูจะรู้ สึกหยาบกว่าไกไหม ชาวบ้ านเรี ยกว่าไก่ค่ าว เมื่อศึกษาด้ วย กล้ องจุลทรรศน์จะเห็นเซลล์รูปทรงกระบอกมาต่อกันเป็ นเส้ นสาย และมองเห็นผนังเซลล์เป็ นรูปตัว H ชัดเจน คลอโรพลาสต์เป็ นร่างแห 4. Microspora pachyderma (Will) มีลกั ษณะคล้ ายกับ M. floccose แตกต่างกันตรงที่ เจริ ญเป็ นเส้ นสายไม่หยาบมากนัก มีลักษณะคล้ า ยเส้ นผมสีเขียว เกาะติดกับสิ่งยึดเกาะที่เป็ น ของแข็ง เช่น ก้ อนหิน พืชนํ ้า รวมถึงวัสดุต่าง ๆ โดยใช้ โฮลฟาสต์ พบในแหล่งนํ ้าที่ไม่ข่นุ มากนัก 16

เจริ ญติดกับพื ้นท้ องนํ ้า เมื่อศึกษากล้ องจุลทรรศน์จะเห็นเป็ นเส้ นสายที่ไม่แตกแขนง ผนังเซลล์ไม่ หนา เซลล์กว้ าง 5-6 µm เซลล์แต่ละเซลล์เป็ นรูปทรงกระบอก ผนังเซลล์มีลกั ษณะเป็ นรูปตัว H ซึ่ง จะมองเห็นเป็ นตัว H ต่อกันอย่างชัดเจนคลอโรพลาสต์เป็ นร่างแห 5. Microspora sp. เป็ นเส้ นสายละเอียดสีเขียวอ่อน ไม่แตกแขนง เส้ นสายไม่ยาวมากนัก จับดูจะลื่นคล้ ายกับ Spirogyra sp. เกาะยึดติดกับสิ่งยึดเกาะโดยใช้ โฮลฟาสต์ เมื่อศึกษาด้ วย กล้ องจุลทรรศน์จ ะเห็นเซลล์ แต่ละเซลล์ เป็ นรู ปทรงกระบอก ผนังเซลล์ไ ม่หนา คลอโรฟิ ลล์เป็ น ร่างแหอยู่ไม่เต็มเซลล์ พบไพรี นอยด์กระจายจํานวนมากส่วน Microspora sp. อีกตัวหนึ่งเป็ นเส้ น สายละเอียดสีเขียวอ่อน ไม่แตกแขนงจับดูไม่ลื่น เส้ นสายอาจยาวหรื อสันลั ้ กษณะหงิกงอเล็กน้ อย ไม่เ หยียดตรง เกาะติดกับสิ่ งยึดเกาะที่เป็ นก้ อนหินขนาดเล็ก พบในแหล่งนํา้ ที่ค่อนข้ างนิ่ง หรื อ ไหลเอื่อย เมื่อศึกษาด้ วยกล้ องจุลทรรศน์จะเห็นผนังเซลล์หนาไม่เท่ากันในแต่ละช่วงของเซลล์ ทํา ให้ ลกั ษณะของทัลลัสคดงอไปมา คลอโรพลาสต์เป็ นร่ างแหอยู่ไม่เต็มเซลล์ พบไพรี นอยด์กระจาย จํานวนน้ อย นําสาหร่ ายไกจากลํ านํ า้ น่าน อําเภอท่าวัง ผา จังหวัดน่าน (ภาพที่ 2-7) มาเลีย้ งใน ห้ องปฏิบตั ิการ ใช้ สตู รอาหาร Jaworski’ s Medium (JM) ณ คณะเทคโนโลยีการประมง และ ทรัพยากรทางนํ ้า มหาวิทยาลัยแม่โจ้ (ภาพที่ 2-8) เพื่อใช้ เป็ นสาหร่ ายตังต้ ้ นในการเพาะเลี ้ยง ซึ่ง วิธีการเพาะเลี ้ยงจะกล่าวในบทที่ 4 ต่อไป

ภาพที่ 2-7เก็บเชื ้อสาหร่ายไกในลํานํ ้าน่าน

ภาพที่ 2-8 การเลี ้ยงหัวเชื ้อสาหร่ายไกใน ห้ องปฏิบตั กิ าร

2.2.2 สาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า (Arthrospira platensis) สามารถพบได้ ตามแหล่งนํ ้า ธรรมชาติ ทังที ้ ่เป็ นนํ ้าจืด นํ ้ากร่อย นํ ้าเค็มและแม้ กระทังนํ ้ ้าเสียก็สามารถอยู่ได้ โดยเฉพาะในเขต ร้ อนบริ เ วณที่ เ หมาะสมสํ า หรั บ A. platensis อยู่ร ะหว่ า งละติ จูด ที่ 35ºC เหนื อ และใต้ ที่ ซึ่ ง มี แสงแดดจ้ าและการเปลี่ยนแปลงของอุณหภูมิไม่มากนัก มักพบอยู่ร่วมกับ Oscillatoria sp. โดยจะ 17

เจริ ญอย่างหนาแน่นในนํ ้าที่มีคา่ ความเป็ นด่า ง (alkalinity) สูง ได้ แก่ ทะเลสาบหลายแห่งในทวีป แอฟริกาที่พบ A. platensis เช่น ในทะเลสาบ Chad มีผ้ หู ญิงชนพื ้นเมืองได้ เก็บเกี่ยว A. platensis จากทะเลสาบชาด สหประชาชาติได้ ประเมินการผลิตปี ละไม่น้อยกว่า 250 ตันแห้ งต่อปี ส่งขายใน ตลาดท้ องถิ่น ทุกปี การขายปรับตัวดีขึ ้นการเก็บเกี่ยว และการอบแห้ ง มีการพัฒนาอย่างต่อเนื่อง (ภาพที่ 2-9) ในประเทศเม็ กซิ โก มี สาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า เจริ ญ เติบ โตตามธรรมชาติ เช่นใน ทะเลสาบ Texcoco (ภาพที่ 2-10) ใกล้ เมืองเม็กซิโกซิตี ้ มีการเก็ บเกี่ยวโดยใช้ ระบบที่ดีในเชิง พาณิชย์แห่งแรกของเม็กซิโก และส่งออกไปยังสหรัฐอเมริ กา และญี่ปนุ่ มาตังแต่ ้ ปี ค.ศ.1979 และ ในประเทศพม่า เริ่ มธุรกิจ สาหร่ ายอาร์ โธสไปล่า จากธรรมชาติในเชิ งพาณิช ย์ เมื่อปี ค.ศ.1988 ในหลายทะเลสาบ (ภาพที่ 2-11) ที่ เ กิ ด จากภู เ ขาไฟ ที่ มี ค วามเป็ นด่ า งสู ง ทํ า ให้ สาหร่ า ย อาร์ โธรสไปร่ า จากธรรมชาติเจริ ญเติบโตได้ ดี ได้ ผลผลิตประมาณ 150 ตันแห้ ง ต่อระยะเวลา 60 วัน ตังแต่ ้ เดือนกุมภาพันธ์ ถึงเมษายนของทุกปี มีผลิตภัณฑ์ สาหร่ ายสไปรู ลิน่า จําหน่ายใน ประเทศ (Robert, 2001)

ภาพที่ 2-9 การเก็บสาหร่ายจากธรรมชาติในทะเลสาบ Chad ทวีปแอฟริ กาและการนํามา ตากแดด ที่มา: https://www.algeindustrymagazin.com

18

ภาพที่ 2-10 ทะเลสาบ Texcoco ที่มา: https://www.algeindustrymagazin.com

19

ภาพที่ 2-11 การเก็บสาหร่าย A. platensis จากธรรมชาติในประเทศพม่า ที่มา: https://www.algeindustrymagazin.com

20

สํ าหรั บ ประเทศไทยพบ A. platensis มี การแพร่ กระจายในภาคตะวันออกเฉี ย งเหนื อ มากกว่าภาคอื่น ๆ (Prescott, 1964; Faucher et al., 1979; Nakamura, 1982) การแพร่กระจาย ของสาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า ในภาคเหนื อตอนบน เช่น ในจัง หวัด เชี ยงราย และเชี ยงใหม่ พบ สาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ าในจํ านงค์ฟ าร์ ม เป็ นฟาร์ ม เพาะเลี ย้ งปลานิล และปลาทับทิม ในพื น้ ที่ อําเภอพาน จังหวัดเชียงราย (ภาพที่ 2-12) และพบสาหร่ ายอาร์ โธสไปล่า (Aspi.FT1) ในบ่อเลี ้ยง ปลานิล เป็ น dominant species (ภาพที่ 2-13)

ภาพที่ 2-12 จํานงค์ฟาร์ ม อําเภอพาน จังหวัดเชียงราย

ก

ข

ภาพที่ 2-13 ก) Aspi.FT1 พบในบ่อปลานิล ในจํานงฟาร์ ม ข) เซลล์ Aspi.FT1 (scale bar 30 µm) ผู้เ ขียนได้ สํ ารวจพบสาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า ในสมหมายฟาร์ ม เป็ นฟาร์ มเลี ย้ งปลาดุก ในเขตอําเภอสันทราย จังหวัดเชียงใหม่ (ภาพที่ 2-14) และพบสาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า สายพันธุ์ (Aspi.FT2) ในบ่อ เลี ย้ งปลาดุก เป็ น dominant species สามารถเก็ บ ผลผลิ ต สาหร่ า ย อาร์ โธรสไปร่า ได้ ผลผลิตสาหร่ายสด 5-10 กรัมต่อลิตร (ภาพที่ 2-15)

21

ภาพที่ 2-14 สมหมายฟาร์ ม เป็ นฟาร์ มเลี ้ยงปลาดุกในพื ้นที่อําเภอสันทราย จังหวัดเชียงใหม่

ภาพที่ 2-15 การเก็บอาร์ โธรสไปร่า สายพันธุ์ (Aspi.FT2) ในบ่อเลี ้ยงปลาดุก จากสมหมายฟาร์ ม และพบสาหร่ายอาร์ โธรสไปร่ า ในฟาร์ มเพาะเลี ้ยงสัตว์นํ ้า ของคณะเทคโนโลยีการประมง และทรั พ ยากรทางนํ า้ มหาวิ ท ยาลัย แม่ โ จ้ จัง หวัด เชี ย งใหม่ เป็ นฟาร์ ม เพาะเลี ย้ งปลานิ ล (ภาพที่ 2-16) พบสาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า (Aspi.MJU2) ในบ่อเลี ้ยงปลานิล ดังกล่าวเป็ นลักษณะ dominant species (ภาพที่ 2-17) นําสาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า จากจํานงฟาร์ ม สมหมายฟาร์ ม และฟาร์ มเพาะเลี ้ยงสัตว์นํ ้า ของคณะเทคโนโลยีการประมงและทรัพยากรทางนํ ้า มหาวิทยาลัยแม่ โจ้ มาเพาะเลี ย้ งในสู ต รอาหาร Zarrouk’s medium ในห้ องปฏิ บัติ ก าร คณะเทคโนโลยี การประมงและทรัพยากรทางนํ ้า มหาวิทยาลัยแม่โจ้ (ภาพที่ 2-18) เพื่อใช้ เป็ นสาหร่ ายตังต้ ้ นใน การเพาะเลี ้ยง ซึง่ วิธีการเพาะเลี ้ยงจะกล่าวในบทที่ 4 ต่อไป 22

ภาพที่ 2-16 ฟาร์ มเพาะเลี ้ยงสัตว์นํ ้า ของคณะเทคโนโลยีการประมงและทรัพยากรทางนํ ้า

ก

ข

ภาพที่ 2-17 ก) Aspi.MJU2 พบในบ่อเลี ้ยงปลาดุก คณะเทคโนโลยีการประมงและทรัพยากร ทางนํ ้า มหาวิทยาลัยแม่โจ้ ข) เซลล์ Aspi. MJU2 (scale bar 30 µm)

ภาพที่ 2-18 การเพาะเลี ย้ งสาหร่ายอาร์ โธสไปล่า สายพันธุ์ตา่ ง ๆ ในอาหารวุ้น และอาหารเหลว ในโหลแก้ ว เพื่อเป็ นสายพันธุ์ตงต้ ั ้ นในการเพาะเลี ้ยงต่อไป 23

2.3 คุณค่ าทางโภชนาการของสาหร่ าย 2.3.1 สาหร่ ายไก สาหร่ า ยไกมี คุณ ค่า ทางโภชนาการสูง ประกอบกับ มี ค าโรที น อยด์ และอนุพัน ธุ์ ข อง คาโรทีนอยด์อาทิ เช่น เบต้ า-แคโรทีนลูทีนเซียแซนทีนเป็ นต้ นซึ่งเป็ นสารประกอบที่มีประโยชน์ ต่อมนุษย์และสัตว์นํ ้าจึงได้ มีการนําสาหร่ายไกมาเพาะเลี ้ยง และนํามาผสมในอาหารปลาเพื่อเพิ่ม คุณค่าทางอาหารซึ่งปั จจุบนั สามารถเพาะเลี ้ยงสาหร่ายไก ให้ ได้ ผลผลิตตลอดทั ง้ ปี ปัจจุบนั ได้ นํา สาหร่ายไกมาผสมในอาหารเลี ้ยงปลาบึก เพื่อลดต้ นทุนค่าอาหาร และเพิ่มคุณค่าทางโภชนาการ และรงควัตถุในปลาบึก (ศิริเพ็ญและคณะ, 2548) จากรายงานการวิจัยหลาย ๆ เรื่ องบ่งชีว้ ่า ฟอสฟอรัสเป็ นปั จจัยสําคัญต่อการเจริ ญเติบโตของสาหร่ายสกุล Cladophora และยังมีบทบาท ต่อการผลิตคาโรทีนอยด์ในสาหร่าย (Bootsma et al., 2004; Higgins et al., 2008) เมื่อนําสาหร่ ายไกมาวิเคราะห์คุณค่าทางโภชนาการพบว่า สาหร่ ายไกจากธรรมชาติมี ปริ ม าณโปรตีน 19.44 เปอร์ เ ซ็ น ต์ ไขมัน 3.00 เปอร์ เ ซ็ น ต์ เยื่ อ ใย (fiber) 16.30 เปอร์ เ ซ็ น ต์ (กรมอนามัย ,2530 อ้ างโดย สุลักษณ์ , 2548) สุฤทธิ์ และคณะ (2551) กล่าวว่า สาหร่ ายไก ที่เพาะเลีย้ งมีปริ มาณแคโรทีนอยด์ 339.68 µg/g ของนํ ้าหนักแห้ ง และสรวิศ (2543) กล่าวว่า Cladophora sp. มีปริ มาณโปรตีน 28.22 เปอร์ เซ็นต์, ไขมัน 6.81 เปอร์ เซ็นต์, เยื่อใย (Neutral detergent fiber) 19.29 เปอร์ เ ซ็ นต์ , เยื่ อใย (Acid detergent fiber) 19.06 เปอร์ เซ็ นต์ , เถ้ า 20.80 เปอร์ เซ็นต์, ความชื ้น 13.19 เปอร์ เซ็นต์, แคลเซียม 1.20 เปอร์ เซ็นต์ และฟอสฟอรัส 0.36 เปอร์ เซ็นต์ ดังแสดง ตารางที่ 2-1 ตารางที่ 2-1 คุณค่าทางโภชนาการของสาหร่าย Cladophora sp. คุณค่ าทางโภชนาการ ปริมาณ % (โดยนํ ้าหนักแห้ ง) โปรตีน 28.22 ไขมัน 6.81 เยื่อใย - Neutral detergent fiber 9.29 - Acid detergent fiber 19.06 เถ้ า 20.80 ความชื ้น 13.19 แคลเซียม 1.20 ฟอสฟอรัส 0.36 (ที่มา: สรวิศ , 2543) 24

คุณค่าทางโภชนาการของสาหร่ายไก จากตามธรรมชาติ จากโครงการวิจยั เรื่ องศักยภาพ ของสาหร่ายขนาดใหญ่ ในการนํามาเป็ นอาหาร และยา (ยุวดี, 2552) มีดงั นี ้ -สารอาหารพื ้นฐาน (กรัม/100 กรัม นํ ้าหนักแห้ ง) ความชื ้น 6.61 ไขมัน 6.14 โปรตีน 20.60 กาก (ใยอาหาร) 21.20 เถ้ า 14.20 คาร์ โบไฮเดรต 31.25 -ค่าพลังงานความร้ อน (กิโลกรัม/100 กรัม นํ ้าหนักแห้ ง) 262.70 -วิตามิน (ไมโครกรัม/100 กรัม นํ ้าหนักแห้ ง) วิตามินบี 1 87.30 วิตามินบี 2 355.60 กรดโฟลิก 128.20 กรดแพนโทธีนิก 349.30 วิตามินซี(มิลลิกรัม/100 กรัม นํ ้าหนักแห้ ง) 21.60 ไนอะซิน 4.59 -เกลือแร่ (มิลลิกรัม/100 กรัม นํ ้าหนักแห้ ง) แคลเซียม 768.00 โซเดียม 474.30 โพแทสเซียม (กรัม/100 กรัม นํ ้าหนักแห้ ง) 2.61 คลอโรด์ 1.04 แมกนีเซียม 194.80 แมงกานีส 21.20 เหล็ก 195.20 สังกะสี 1.13 ทองแดง (ไมโครกรัม/100 กรัม นํ ้าหนักแห้ ง) 250.00 ซีลีเนียม (ไมโครกรัม/100 กรัม นํ ้าหนักแห้ ง) 9.60

25

2.3.2 สาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า จากโครงการ การวิ จัย เปรี ย บเที ย บการเจริ ญ เติ บ โต คุณ ค่า ทางโภชนาการ สารสี อาร์ โธรสไปร่ าแต่ละถิ่นกําเนิด ในระบบการเพาะเลี ้ยงที่เป็ นมิตรกับสิ่ง แวดล้ อม ณ มหาวิทยาลัย แม่ โ จ้ แบ่ง เป็ น 3 ชุด การทดลองดัง นี ้ 1) อาร์ โ ธรสไปร่ า สายพัน ธุ์ ป กติ ที่ เ คยเพาะเลี ย้ ง (T1 Aspi.CMU1) 2) อาร์ โธรสไปร่า ที่มีถิ่นกําเนิดจากภาคกลางของประเทศไทย (T2 Aspi.MJU1) และ 3) อาร์ โธรสไปร่า ที่มีถิ่นกําเนิดจากมหาวิทยาลัยแม่โจ้ (T3 Aspi.MJU2) เพาะเลี ้ยงในบ่อ ซีเมนต์กลม พบว่า T3 Aspi.MJU2 มีปริ มาณผลผลิตโดยนํ ้าหนักแห้ ง 0.42±0.03 กรัมต่อลิตร สารสีแคโรทีนอยด์ 706.47±53.72 มิลลิกรัมต่อกรัม สารสี C-phycocyanin 5.10 มิลลิกรัมต่อกรัม และโปรตีนมีค่า 43.34±1.37 เปอร์ เซ็นต์ ซึ่งมากกว่า T1 Aspi.CMU1 และ T2 Aspi.MJU1 แต่ T2 Aspi.MJU1 มีต้นทุนผันแปรในการผลิตสาหร่ายแห้ ง 517.13±27.73 บาทต่อกิโลกรัม ปริ มาณ เถ้ า 3.95±0.26 เปอร์ เ ซ็ น ต์ เยื่ อ ใย 1.89±0.06 เปอร์ เ ซ็ น ต์ และคาร์ โบไฮเดรต 31.48±1.14 เปอร์ เซ็นต์ ซึ่งมากกว่า T1 Aspi.CMU1 และT3 Aspi.MJU2 แต่ T1 Aspi.CMU1 มีคา่ วัตถุแห้ ง 71.11±1.32เปอร์ เซ็นต์ ความชื ้น 28.89±1.32 เปอร์ เซ็นต์ ไขมัน 2.28±0.40 เปอร์ เซ็นต์ มากกว่า T2 Aspi.MJU1 และ T3 Aspi.MJU2 อย่างมีนยั สําคัญทางสถิติ (จงกล, ป.ม.ม.) การเพาะเลี ้ยง สาหร่ าย A. platensis ในนํ ้าทิ ้งจากโรงอาหารที่ระดับความเข้ มข้ นของนํ ้าทิ ้ง 100 เปอร์ เซ็นต์ สาหร่ ายเจริ ญเติบโตดีที่สุดซึ่งได้ ผลผลิตเท่ากับ 0.70 g/l มีโปรตีน 48-50 เปอร์ เซ็นต์ และไขมัน 10-15 เปอร์ เซ็นต์ โดยนํ ้าหนักแห้ ง (Promya et al., 2006) คุณค่าทางอาหารของสาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า แตกต่างกันไปตามสิ่งแวดล้ อมที่สาหร่ าย เจริ ญอยู่ เช่น อุณหภูมิ pH และสารอาหาร เป็ นต้ น (Venkataraman, 1983) คุณค่าทางอาหารที่ สําคัญมีดงั นี ้คือ รงควั ตถุ (pigment) สาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า ประกอบด้ วยรงควัตถุหลายชนิด ได้ แก่ คลอโรฟิ ลล์ เ อ แคโรที น อยด์ และไฟโคบิ ลิ น (phycobilin) ที่ สํ า คั ญ คื อ แคโรที น อยด์ ซึ่ ง ประกอบด้ วยแซนโธฟิ ลล์ (xanthophyll) และคาโรที น (carotene) (กาญจนภาชน์ , 2529) เนื่ อ งจากเป็ น สารที่ ทํ า ให้ เ กิ ด สี เ หลื อ ง ส้ ม แดง ในผิ ว หนัง และเนื อ้ ปลาและปลาไม่ส ามารถ สังเคราะห์แคโรทีนอยด์ขึ ้นมาได้ ต้องได้ รั บจากอาหารเท่านัน้ (Choubert, 1979; Bauernfeind, 1981) สาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า ประกอบด้ วยแซนโธฟิ ลล์ 1.80 กรัมต่อกิโลกรัม แคโรทีนอยด์ 1.90 กรั ม ต่ อ กิ โ ลกรั ม แซนโธฟิ ลล์ 0.081 เปอร์ เซ็ น ต์ แคโรที น อยด์ 0.0804 เปอร์ เซ็ น ต์ (Nakamura, 1982) แคโรทีนอยด์ใน A. maxima ส่วนใหญ่เป็ นซีแซนธิน (zeaxanthin) ซึ่งอยู่ใน กลุ่มของ แซนโธฟิ ลล์ (Mori et al., 1987) สาหร่ายสไปรูลิน่าประกอบด้ วยแคโรทีนอยด์ทงหมด ั้ 1.7 มิ ล ลิ ก รั ม ต่ อ กรั ม ของนํ า้ หนั ก แห้ ง ซึ่ ง แยกออกเป็ นชนิ ด ต่ า ง ๆ ดั ง นี ้ เบต้ าแคโรที น 26

(-carotene) 26 เปอร์ เซ็นต์, เบต้ าแคโรทีน- 5, 6-อีพ็อกไซด์ (-carotene-5, 6-epoxide) 5 เปอร์ เซ็ น ต์ เอ็ ค -ไคนิ โ นน (echinenone) 7 เปอร์ เซ็ น ต์ คริ ฟโตแซนธิ น (cryptoxanthin) 23 เปอร์ เซ็นต์ มิกโซแซนโธฟิ ลล์ (myxoxanthophyll) 24 เปอร์ เซ็นต์ และซีแรนธิ น 9 เปอร์ เซ็นต์ (Choubert, 1979) องค์ประกอบและปริ มาณของแคโรทีนอยด์ใน A. maxima แตกต่างกันไปตาม อุณ หภูมิ ที่ ใช้ ใ นการทํ า สาหร่ า ยแห้ ง คื อ ในการทํ าสาหร่ า ยแห้ ง ที่ อุณ หภูมิ 80 องศาเซลเซี ย ส พบว่า A. maxima ประกอบด้ ว ยแคโรที น อยด์ ทัง้ หมด 6.48 มิ ล ลิ กรั ม ต่อ 1 กรั ม สาหร่ า ยแห้ ง ซึ่ ง มี อ งค์ ป ระกอบหลั ก เป็ นซี แ ซนธิ น 25 เปอร์ เ ซ็ น ต์ มิ ก โซแซนโธฟิ ลล์ 13-17 เปอร์ เ ซ็ น ต์ เบต้ าแคโรทีน 15 เปอร์ เซ็นต์ เอ็ค-ไคนิโนน 11-13 เปอร์ เซ็นต์ และ 3-ไฮดรอกซีเอ็คไคนิโนน (3-hydroxyechinenone) 7-11 เปอร์ เซ็นต์ และการทําแห้ งที่อณ ุ หภูมิ 200 องศาเซลเซียส พบว่า A. maxima ประกอบด้ วยแคโรทีนอยด์ทงหมด ั้ 0.06 มิลลิกรัมต่อ 1 กรัมสาหร่ ายแห้ ง โดยมี องค์ประกอบหลักเป็ นซีแซนธิน และเบต้ าคริฟโตแซนธิน (-cryptoxanthin) (Choubert, 1979) โปรตีน สาหร่าย A. platensis แห้ งมีเปอร์ เซ็นต์โปรตีนอยู่ระหว่าง 55-72 เปอร์ เซ็นต์ (Hill, 1980; Nakamura, 1982; Venkataraman,1983) สาหร่ า ย A. platensis ประกอบด้ วย กรดอะมิโนหลายชนิด ปริ มาณต่อ 100 กรัม โปรตีน มีดงั นี ้ ไอโซลิวซีน (isoleucine) 4.13 กรัม ลิวซีน (leucine) 5.80 กรัม ไลซีน (lysine) 4.00 กรัม เมทไธโอนีน (methionine) 2.17 กรัม พี นิล อะลานี น (phenylalanine) 3.95 กรั ม ธรี โอนี น (threonine) 4.17 กรั ม ทริ บโตเฟน (tryptophan 1.13 กรั ม วาลี น (valine) 6.00 กรั ม อาจี นี น (arginine) 5.98 กรั ม และฮี ส ติ ดี น (histidine) 1.08 กรัม (บานชื่น, 2532 อ้ างถึง Hill, 1980) เปอร์ เซ็นต์ของกรดอะมิโนเปลี่ยนแปลง ไปตามสิ่งแวดล้ อมที่สาหร่ายเกลียวทองเจริ ญขึ ้นมา ดังเช่นเปอร์ เซ็นต์ของกรดอะมิโนที่มีกํามะถัน เป็ นองค์ประกอบ (Sulphur amino acid) ขึ ้นกับค่าความเป็ นกรด-ด่าง และปริ มาณไนโตรเจนใน อาหาร (Nakamura, 1982) ไขมัน มีเปอร์ เซ็นต์ไขมันระหว่าง 2-7.3 เปอร์ เซ็นต์ของนํ ้าหนักแห้ ง และไขมันในสาหร่าย เกลี ยวทองส่วนใหญ่ ประกอบด้ ว ยกรดไขมัน ชนิด ไม่อิ่ม ตัว โดยเฉพาะกรดไลโนลิอิ ก (linoleic acid) ซึง่ เป็ นกรดไขมันชนิดที่จําเป็ นต่อปลา (Nakamura, 1982; Venkataraman, 1983) วิ ต ามิ น และเกลื อ แร่ สาหร่ า ยอาร์ โ ธรสไปร่ า แห้ งประกอบด้ ว ยวิ ต ามิ น 10 ชนิ ด ปริ มาณต่อกิโลกรัมสาหร่ ายแห้ งมีดงั นี ้ คือ ไบโอติน (biotin) 0.4 มิลลิกรัม วิตามินบี 2 มิลลิกรัม แคลเซียมแพนโทธิเนต (Ca-pantothenate) 11 มิลลิกรัม กรดโฟลิค (folic acid) 0.5 มิลลิกรัม, อินโนซิทอล (inosital) 350 มิลลิกรัม กรดนิโคทินิค (nicotinic acid) 118 มิลลิกรัม ไพริ ด็อกซิน (pyridoxine) 3 มิ ล ลิ ก รั ม ไรโบฟลาวิ น (ryboflavine) 40 มิ ล ลิ ก รั ม ไธอะมี น (thiamine) 55 มิลลิกรัม และวิตามินอี 190 มิลลิกรัม และประกอบด้ วยเกลือแร่หลายชนิด ปริ มาณต่อกิโลกรัม ส า ห ร่ า ย แ ห้ ง มี ดั ง นี ้ คื อ แ ค ล เ ซี ย ม 1,315 มิ ล ลิ ก รั ม ฟ อ ส ฟ อ รั ส 8,942 มิ ล ลิ ก รั ม 27

เหล็ก 580 มิลลิกรัม โซเดียม 412 มิลลิกรัม คลอโรด์ 4,400 มิลลิกรัม แมกนีเซียม 1,915 มิลลิกรัม แมงกานีส 25 มิลลิกรัมสังกะสี 39 มิลลิกรัม และโพแทสเซียม 15,400 มิลลิกรัม (Hill, 1980) สาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า แห้ ง ประกอบด้ วยวิตามินต่าง ๆ โดยมีปริ มาณต่อกิ โลกรัมสาหร่ ายแห้ ง ดังนี ้คือ ไธอะนีน 27.8 มิลลิกรัม ไรโบฟลาวิน 33.4 มิลลิกรัม โคบาลามีน (cobalamine) 2.4 มิลลิกรัม และไบโอติน 0.06 มิลลิกรัม และประกอบด้ วยเกลือแร่ปริ มาณต่อ 100 กรัมสาหร่าย แห้ งดังนี ้ คือ แคลเซียม 0.75 กรัม ฟอสฟอรัส 1.42 กรัมโซเดียม 0.45 กรัม แมกนีเซียม 0.90 กรัม เหล็ก 0.12 กรัม และโพแทสเซียม 1.42 กรัม (Venkataraman, 1983)

28

บทที่ 3 มีหลายสิ่งอย่ างที่สาหร่ ายไก และสาหร่ ายอาร์ โธสไปล่ าต้ องการ 3.1 ธาตุอาหาร ศิริวรรณ (2544) กล่าวว่า ธาตุ อ าหารที่ จํ า เป็ นต่ อ การเจริ ญ เติ บ โต และคุ ณ ภาพของสาหร่ า ยมี ห ลายชนิ ด ซึง่ แตกต่างกันไปตามชนิดของสาหร่าย แบ่งออกเป็ นกลุม่ ใหญ่ ๆ ได้ 2 กลุม่ คือ 3.1.1 ธาตุอาหารหลัก (macronutrient) หมายถึง ธาตุอาหารที่สาหร่ายสามารถนําไปใช้ ในการสร้ างโครงสร้ าง เช่น ใช้ ในการสร้ างผนังเซลล์ เยื่อหุ้มเซลล์ สารสี โปรตีน คาร์ โบไฮเดรต จึง ใช้ ค่อนข้ างมาก ได้ แก่ คาร์ บอน ไนโตรเจน ฟอสฟอรั ส แคลเซี ยม แมกนี เ ซี ยม ซัล เฟอร์ และโพแทสเซียม 3.1.1.1 คาร์ บอน ที่สาหร่ายนําไปใช้ ได้ แบ่งออกเป็ น 2 ประเภท คือ - อนินทรี ย์คาร์ บอนโดยสาหร่ ายจะใช้ ในรู ปของคาร์ บอนไดออกไซด์ซึ่งละลาย นํ ้าได้ หรื อในรู ปของเกลือคาร์ บอเนต และไบคาร์ บอเนต การที่คาร์ บอนจะอยู่ในรู ปใด ขึ ้นอยู่กับ ระดับของ พีเอช (pH) ในนํ ้า พีเอช 5 อยูใ่ นรูปของแก๊ สคาร์ บอนไดออกไซด์ พีเอช 7-9 อยูใ่ นรูปของเกลือไบคาร์ บอเนต พีเอช สูงกว่า 9.5 อยูใ่ นรูปของเกลือคาร์ บอเนต - อินทรี ย์คาร์ บอนโดยสาหร่ ายจะใช้ ในรู ปของสารประกอบอินทรี ย์ ซึ่งจะช่วย ในการเจริ ญเติบโต ได้ แก่ นํ ้าตาลชนิดต่าง ๆ เช่น ซูโครส กลูโคส กาแลคโตส ความต้ องการชนิด และปริ มาณของสารประกอบคาร์ บอนจะแตกต่างกันตามชนิดของสาหร่ ายโดยทั่วไปสาหร่ าย ต้ องการอินทรี ย์คาร์ บอนในสภาพไร้ อากาศ (anaerobic condition) หรื อในที่ไม่มีแสงสว่าง 3.1.1.2 ไนโตรเจน มีความสําคัญรองจากคาร์ บอนในแง่ของปริ มาณไนโตรเจน ในสาหร่ ายมีประมาณ 7-10 เปอร์ เซ็นต์ของนํ ้าหนักแห้ ง ยกเว้ น ไดอะตอมซึ่งมีปริ มาณไนโตรเจน น้ อยกว่าสาหร่ายกลุ่มอื่น เนื่องจากซิลิกาเป็ นธาตุอาหารที่สําคัญของผนังเซลล์ไดอะตอม ปริ มาณ ไนโตรเจนในอากาศมี อยู่ถึ ง 78 เปอร์ เ ซ็ นต์ แต่ส าหร่ า ยไม่ส ามารถนํ าไปใช้ ไ ด้ นอกจากพวก สาหร่ ายสี เ ขี ยวแกมนํ า้ เงิ น ที่ มี Heterocyst ซึ่ง สามารถตรึ ง ไนโตรเจนจากอากาศได้ สาหร่ า ย สามารถใช้ ไนโตรเจนในรูปของ NH3 -N - อนินทรี ย์ไนโตรเจน ได้ แก่ แอมโมเนีย (ammonia) ไนไตรท์ (nitrite) และไนเตรท (nitrate) แอมโมเนีย จะถูกสาหร่ายนําไปใช้ ก่อนไนเตรท ส่วนไนไตรท์สาหร่ายต้ องการในปริ มาณที่ น้ อยมาก หรื ออาจจะไม่ใช้ เลย สําหรับไนเตรทนัน้ ถ้ าสาหร่ ายนําไปใช้ เมื่อดูดซึมเข้ าสู่เซลล์แล้ ว 29

ต้ องเปลี่ยนเป็ นแอมโมเนียก่อนจึงจะนําไปใช้ ได้ ถ้ าในนํ ้ามีทงแอมโมเนี ั้ ยและไนเตรทสาหร่ ายจะ เลือกดูดซึมแอมโมเนียก่อน เพราะจะได้ ไม่ต้องเสียพลังงานในการเปลี่ยนไนเตรทให้ เป็ นแอมโมเนีย ดัง นัน้ การเพาะเลี ย้ งสาหร่ ายโดยเฉพาะสาหร่ ายทะเล แอมโมเนี ยจึงเป็ นแหล่งไนโตรเจนของ สาหร่าย - อินทรี ย์ไนโตรเจนได้ แก่ ยูเรี ย (Urea) เอไมด์ (amide) กลูทามีน (glutamine) และแอสพารจีน (asparagine) ซึ่งจัดว่าเป็ นแหล่งไนโตรเจนชนิดดี ส่วนสารอินทรี ย์ไนโตรเจน ชนิดอื่น ได้ แก่ กรดอะมิโน (โดยเฉพาะกรดไกลซีน เซรี น อะลามี น กรดกลูทามิค และกรด แอสพาร์ ตคิ นัน้ สาหร่ายต้ องการใช้ เพื่อการเติบโตซึง่ แตกต่างกันตามชนิด ไนโตรเจนเป็ นธาตุอาหารที่สําคัญต่อกระบวนการสร้ างสารพันธุกรรมของสาหร่าย โดยเป็ นองค์ประกอบของนิวคลีโอไทด์ (nucleotide) กรดอะมิโน และสารสีบางชนิด เช่น คลอโรฟิ ลล์ ถ้ าสาหร่ายขาดไนโตรเจนจะมีผลต่อการสังเคราะห์แสง และปริ มาณสารสีของเซลล์ รวมทังทํ ้ าให้ กิจกรรมของเอนไซม์บางชนิดลดลง 3.1.1.3 ฟอสฟอรั ส เป็ นธาตุอาหารที่ จําเป็ นต่อกระบวนการต่าง ๆ ของเซลล์ โดยเฉพาะกระบวนการถ่ายเทพลังงานและกระบวนการสร้ างกรดนิวคลี อิค แม้ ว่าในแหล่ง นํ า้ ธรรมชาติจะมีปริ มาณสารอินทรี ย์ฟอสฟอรัสสูงกว่า อนินทรี ย์ฟอสฟอรัส แต่สาหร่ ายต้ องการใช้ อนินทรี ย์ฟอสฟอรัสมากกว่าโดยสาหร่ายต้ องการใช้ จะอยู่ในรูปออร์ โธฟอสเฟต (orthophosphate) ซึง่ สาหร่ายสามารถนําไปใช้ ได้ โดยตรง ความต้ องการฟอสฟอรัสของสาหร่ายแต่ละชนิดไม่เท่ากัน สาหร่ายสีเขียวจะมีความต้ องการฟอสฟอรัสมากกว่าสาหร่ายกลุ่มอื่น ถ้ าสาหร่ายขาดฟอสฟอรัส จะมีผลเสียต่อการเจริ ญเติบโต ทําให้ ปริ มาณสารสีชนิดคลอโรฟิ ลล์เอ อาร์ เอ็นเอ และดีเอ็นเอ ลดลง แต่แป้งหรื อคาร์ โบไฮเดรทกลับเพิ่มขึ ้น มีผลทําให้ รูปร่างของเซลล์เปลี่ยนแปลงไปจากเดิม 3.1.1.4 ซัลเฟอร์ เป็ นธาตุอาหารที่จําเป็ นต่อสาหร่ ายทุกชนิด ซัลเฟอร์ ในเซลล์ สาหร่ ายมี ห ลายรู ป แบบ เช่น ในรู ปกรดอะมิ โน วิ ตามิ นบี กรดแพนโทเธนิค กรดลิ โพอิค ฯลฯ ซัล เฟอร์ ที่ ส าหร่ า ยส่ว นใหญ่ ใ ช้ อ ยู่ใ นรู ป ของสารอนิ น ทรี ย์ ได้ แ ก่ เกลื อ ของโลหะ คื อ ซัล เฟต แต่ถ้าเป็ นสภาวะที่ขาดออกซิเจน เช่น ในบริเวณแหล่งนํ ้าปิ ดหรื อพื ้นท้ องนํ ้า จะใช้ ในรูปของซัลไฟด์ (sulfide) 3.1.1.5 แคลเซียม เป็ นธาตุอาหารที่มีส่วนเกี่ยวข้ องกับการสร้ างเกล็ดและ โครงสร้ างของสาหร่าย โดยเฉพาะสาหร่ายนํ ้าเค็ม หรื อมีบทบาทสําคัญในการสร้ างผนังของเซลล์ สืบพันธุ์เพศผู้ ในธรรมชาติมีแคลเซียมเพียงพอที่สาหร่ายจะนําไปใช้ ได้ นอกจากสาหร่ ายที่ต้องการ แคลเซี ย มเพื่ อ ใช้ ใ นการสร้ างโครงสร้ างภายนอก เช่ น Halimeda มี ค วามจํ า เป็ น ต้ อ งดูด ซึ ม แคลเซียมจากนํ ้าทะเลค่อนข้ างมาก 30

3.1.1.6 โซเดี ย ม โพแทสเซี ย ม โซเดี ย มเป็ น ธาตุอ าหารที่ ส าหร่ า ยบางชนิ ด ต้ องการ สาหร่ายสีเขียวแกมนํ ้าเงินต้ องการโซเดียมในปริ มาณมากกว่าสาหร่ายกลุ่ มอื่นที่อยู่ในนํ ้า จืดเป็ นธาตุอาหารที่มีสว่ นเกี่ยวข้ องกับกิจกรรมของเอนไซม์หลายชนิด เป็ นตัวควบคุมการทําหน้ าที่ ต่าง ๆ ของเซลล์ สําหรับโพแทสเซียมเป็ นธาตุอาหารที่เป็ นส่วนประกอบของเอนไซม์หลายชนิด และยังจําเป็ นสําหรับการสังเคราะห์แสง ถ้ าขาดโพแทสเซียมจะทําให้ การสังเคราะห์แสงลดลง และการหายใจเพิ่มขึ ้น สาหร่ายสามารถใช้ โซเดียมทดแทนโพแทสเซียมในกรณีที่แหล่งนํ ้าขาดธาตุ อาหารโพแทสเซียมหายใจเพิ่มขึ ้น 3.1.1.7 แมกนี เ ซี ย ม เป็ นธาตุ อ าหารที่ มี ส่ ว นสํ า คัญ อย่ า งยิ่ ง ต่ อ กระบวน การเมตาบอลิซึม (metabolism) โดยสาหร่ายจะนําไปใช้ ในการสร้ างคลอโรฟิ ลล์ ซึ่งแมกนีเซียม เป็ นส่วนประกอบของนิวเคลียส ในคลอโรฟิ ลล์ 3.1.2 ธาตุอาหารรอง (micronutrient) หมายถึง ธาตุอาหารที่สาหร่ายสามารถ นําไปใช้ เป็ นตัวช่วยกระตุ้นปฏิกิริยาเคมีที่เกิดขึน้ ในเซลล์ ซึ่งสาหร่ ายต้ องการในปริ มาณน้ อย แบ่งออกเป็ น 2 กลุม่ ย่อย คือ 3.1.2.1 ธาตุอาหารรองอนินทรี ย์ (inorganic micronutrients) ธาตุอาหารรอง อนินทรี ย์ที่สาหร่ายส่วนมากต้ องการใช้ ได้ แก่ เหล็ก แมงกานีส สังกะสี ทองแดง โคบอลล์ โบรอน โซเดียม และซิลิกา -เหล็ก เป็ นธาตุอาหารที่ช่วยในการดูดซึมไนโตรเจน และกระบวนการสังเคราะห์ ด้ วยแสง คือ ช่วยสร้ างคลอโรฟิ ลล์ เอ และซี -ไฟโคไซยานิน มี ความจํ าเป็ นต่อกระบวนการ เมตาบอลิ ซึมของเซลล์ ในนํา้ ทะเลจะมี เหล็กอยู่ม ากเกินพอสําหรับความต้ องการของสาหร่ า ย แต่อาจจะขาดแคลนได้ เนื่องจากเหล็กเมื่อถูกชะล้ างลงสู่นํา้ ทะเลแล้ วส่วนใหญ่จะอยู่ในรู ปของ เฟ อร์ ริ คไ ฮดรอกไ ซ ด์ (ferric hydroxide) สารตั ว นี ม้ ี ลั ก ษ ณะเป็ นคอลลอยด์ (colloid) คล้ ายวุ้ นใส ๆ และจั บ กั บ สารอิ น ทรี ย์ อื่ น จมลงสู่ พื น้ ทะเล ถ้ าสาหร่ า ยขาดเหล็ ก จะทํ า ให้ เมตาบอลิซมึ ตํ่าลง ส่งผลให้ การเจริญเติบโตลดลงด้ วย -โบรอน เป็ นธาตุอาหารที่สาหร่ายบางชนิดต้ องการใช้ ได้ แก่ สาหร่ายสีเขียวแกม นํ ้าเงิน และไดอะตอม โดยเฉพาะไดอะตอมนํ ้าเค็ม -แมงกานี ส ทองแดงและสั ง กะสี เป็ น ธาตุอ าหารที่ เป็ นองค์ป ระกอบสํ าคัญ ต่อกระบวนการสังเคราะห์แสงของสาหร่าย รวมทังเป็ ้ นองค์ประกอบที่จําเป็ นของเอนไซม์อีกหลาย ชนิด ถ้ าขาดจะทําให้ การสังเคราะห์แสงลดลงและการหายใจเพิ่มขึ ้น ธาตุอาหารทัง้ 3 ชนิดนี ้ ถ้ ามี มากเกินไปสาหร่ายจะตาย

31

-โมลิบ ดินัม วานาเดียมโคบอลท์ โมลิบดินัม มี บ ทบาทสํ าคัญ ในการตรึ ง ไนโตรเจนของสาหร่ายสีเขียวแกมนํ ้าเงิน นอกจากนี ้ยังเป็ นส่วนประกอบของเอนไซม์ที่ช่วยในการ สังเคราะห์แสง วานาเดียม เป็ นธาตุอาหารที่จําเป็ นต่อการเจริญเติบโตของสาหร่ายบางชนิด -ซิลิกา เป็ นธาตุอาหารที่จําเป็ นที่สดุ ของไดอะตอม เพื่อใช้ ในการสร้ างผนังเซลล์ ส่วนสาหร่ ายชนิดอื่นไม่จําเป็ นมากนัก ปริ มาณของซิลิกาในแหล่งนํา้ ธรรมชาติ แตกต่างกันตาม ฤดูกาล ในขณะที่ไดอะตอมเกิดขึ ้นจํานวนมากหรื อเกิดการบลูม ปริ มาณของซิลิกาในนํ ้าจะลดลง ถ้ าไดอะตอมขาดซิลิกาจะทําให้ ผนังเซลล์บางลง -เซเลเนี ยม บทบาทของธาตุอาหารชนิดนี ย้ ัง ไม่เด่นชัด แต่มีข้อสัง เกตจาก การทดลองว่า ถ้ าปริ มาณเซเลเนียมเพิ่มขึน้ จะมีสาหร่ายสีเขียวแกมนํ ้าเงินเพิ่มขึ ้น และไดอะตอม จะลดปริมาณลง 3.1.2.2 ธาตุ อาหารรองอินทรี ย์ (organic micronutrient) แบ่งออกเป็ น 4 กลุม่ ย่อยดังนี ้ -คาร์ โบไฮเดรท ได้ แ ก่ นํ า้ ตาลชนิ ด ต่า ง ๆ เช่ น เดกโตส ความเข้ ม ข้ น ที่ ใ ช้ 0.2-0.5 เปอร์ เซ็นต์ ควรเติมนํา้ ตาลในอาหารเลี ้ยงสาหร่ ายหลังจากการนึ่งฆ่าเชื ้อแล้ ว มิฉะนัน้ นํ ้าตาลจะสลายตัว -เกลืออินทรี ย์ หรื อสารประกอบที่มีเกลืออินทรี ย์ ได้ แก่ เกลือแอซิเตท เช่น โซเดียมแอซิเตท โพแทสเซียมแอซิเตท ความเข้ มข้ นที่ใช้ 0.1-0.5 เปอร์ เซ็นต์ -วิตามิน ได้ แก่ วิตามินบี 3 ชนิด คือ บี 1 บี 2 และ บีรวม ควรเติมในอาหารเลี ้ยง สาหร่ า ยหลัง จากที่ ผ่า นการนึ่ง ฆ่า เชื อ้ แล้ ว ได้ แ ก่ อาหารที่ ช่ว ยการเจริ ญ เติบ โตของสาหร่ า ย เช่น แอดีนิน (adenin) ไคเนติน (kinetin) ทัง้ 2 ชนิดนี ้ ละลายในนํ ้าได้ เล็กน้ อย แต่ละลายได้ ดีใน สารละลายโซเดียมไบคาร์ บอเนต อาหารเสริ มอีก 2 ชนิดที่นิยมใช้ คือ กรดจิบเบอเรลลิก (gibberellic acid) ละลายในนํ ้าได้ ดี และกรดอินดอล (indo acid) มีสมบัติละลายได้ เล็กน้ อยในนํ ้าร้ อน และสลายตัวง่ายเมื่อถูกแสงสว่าง ลักษณะการขาดธาตุอาหารของสาหร่ายสรุปได้ 3 ประการดังนี ้ 1. ปริ ม าณสารสี สํ า หรั บ ใช้ ใ นการสัง เคราะห์ แ สงลดลง เช่ น ถ้ าขาดธาตุไ นโตรเจน ฟอสฟอรัส ซัลเฟอร์ ซิลิกา แมกนีเซียม เหล็ก โพแทสเซียม และโมลิบดินมั สีของเซลล์จะจางลง 2. เซลล์ มี ก ารสะสมอาหารเพิ่ ม ขึน้ กว่า ปกติ เช่น สะสมแป้ง หรื อ ไขมัน จะเกิ ด ขึน้ เมื่ อ สาหร่ายขาดธาตุอาหารบางชนิดหรื อหลายชนิด 3. เซลล์มีการสังเคราะห์กรดนิวคลีอิคและโปรตีนลดลง ซึ่งเป็ นผลต่อเนื่องจากการที่เซลล์ มีการสะสมแป้งหรื อไขมันเพิ่มขึ ้น 32

3.2 ปั จ จั ย ด้ า นสิ่ ง แวดล้ อ มที่ มี อิ ท ธิ พ ลต่ อ การเจริ ญ เติบ โตของสาหร่ าย จงกล (2552) กล่าวว่า 3.2.1 ปั จจัยด้ านต่ างๆ ดังนี ้ 3.2.1.1 ปั จจัยทางกายภาพ ประกอบด้ วย -แสง มี อิ ท ธิ พ ลทางอ้ อมต่ อ อั ต ราการดู ด ซึ ม ธาตุ อ าหาร โดยผ่ า นทาง การสังเคราะห์แสง สาหร่ ายแต่ละชนิดจะต้ องการความเหมาะสมของปริ มาณแสง ที่แตกต่างกัน เช่น สาหร่ าย Gracilaria verrucosa ได้ รับแสงมากเกินไปจะทําให้ สีจางลง ปั จจัยที่กําหนดความ เข้ มของแสง ได้ แก่ ความขุน่ ความลึกของระดับนํ ้า และความหนาแน่นของสาหร่าย -อุณหภูมิ มีผลต่อการดูดซึมธาตุอาหาร และกระบวนการเมตาบอลิซึมของเซลล์ กล่าวคือ ถ้ าอุณหภูมิสงู จะทําให้ กระบวนการเมตาบอลิซึมสูงขึ ้นส่งผลให้ การดูดซึมธาตุอาหารของ สาหร่ ายเพิ่ม ขึน้ ด้ วย จากการทดลองเพาะเลี ย้ งสาหร่ ายสี นํา้ ตาลชนิด Laminaria longicruxis ที่อุณหภูมิตํ่าทําให้ อตั ราการดูดซึมไนเตรทลดลง แต่อย่างไรก็ตามถ้ าอุณหภูมิสูงเกินไปจะจํากัด การเจริญเติบโตของสาหร่าย -การเคลื่อนตัวของนา้ มีผลต่อการเจริ ญเติบโตของสาหร่ าย พบว่า สาหร่ าย ที่ เ ลี ย้ งอยู่ในนํ า้ ที่ เ คลื่ อนไหวตลอดเวลา มี อัตราการเจริ ญเติบโตสูง กว่าสาหร่ ายที่ อยู่ในนํ า้ นิ่ ง เนื่องจากไอออนสามารถแพร่ผา่ นเข้ าสูเ่ ซลล์ได้ ทงนี ั ้ ้ต้ องขึ ้นอยู่กบั ความเข้ มข้ นของธาตุอาหารด้ วย 3.2.1.2 ปั จจั ย ทางเคมี ที่ มี ผ ลต่ อ การดู ด ซึ ม ธาตุ อ าหารของสาหร่ า ย คื อ ความเข้ มข้ นของธาตุอาหาร กล่าวคือ ถ้ าสาหร่ ายอยู่ในนํ ้าที่มีความเข้ มข้ นของธาตุอาหารสูง ๆ จะทําให้ อตั ราการดูดซึมธาตุอาหารมีมากขึ ้น 3.2.1.3 ปั จจัยทางชีวภาพ แบ่งออกได้ เป็ น -อายุของทัลลัสสาหร่ าย สาหร่ายที่ยงั อ่อนหรื ออายุน้อย จะสามารถดูดซึมธาตุ อาหารได้ ดีกว่าสาหร่ายที่มีอายุมาก -สภาพของสาหร่ าย ที่อยู่ในบริ เวณที่มีธาตุอาหารแตกต่างกัน พบว่า สาหร่ าย อยูใ่ นบริเวณที่มีธาตุอาหารปริ มาณมากเมื่อนํามาเลี ้ยงใหม่เพื่อศึกษาการดูดซึมธาตุอาหาร พบว่า สาหร่ายดังกล่าวจะมีอตั ราการดูดซึมน้ อยกว่าสาหร่ายที่อยูใ่ นบริเวณที่มีธาตุอาหารปริมาณน้ อย 3.2.2 สูตรอาหารที่สาคัญสาหรั บการเพาะเลีย้ งสาหร่ าย จงกล (2552) กล่าวว่า สูตรอาหารสําหรับเลี ้ยงสาหร่ายมีอยู่ด้วยกันหลายสูตร ในที่นี ้จะยกตัวอย่างสูตรอาหารที่ สําคัญใช้ เลี ้ยงสาหร่ายแต่ละกลุม่ ดังนี ้ 3.2.2.1 สูตรอาหารสาหรั บเลีย้ งสาหร่ ายนา้ จืด - Allen’s blue-green medium (modifield) 33

เหมาะสําหรับเลี ้ยงสาหร่ายสีเขียวแกมนํ ้าเงิน ประกอบด้ วย - โซเดียมไนเตรท (NaNO 3) 1.59 กรัม - ไดโพแทสเซียมไฮโดรเจนออร์ โทฟอสเฟต (K2 HPO4) 0.039 กรัม - แมกนีเซียมซัลเฟต 7-ไฮเดรต (MgSO4 .7H2O) 0.075 กรัม - โซเดียมคาร์ บอเนต (Na2 CO3) 0.02 กรัม - แคลเซียมไนเตรท 4-ไฮเดรต (Ca(NO3)2.4H2O) 0.2 กรัม - โซเดียมเมตาซิลิเกต 9-ไฮเดรต (NaSiO3.9H2O) 0.058 กรัม - อีดีทีเอ (EATA) 0.001 กรัม - กรดมะนาว (citric acid) 0.006 กรัม - เฟอร์ ริคคลอไรด์ (FeCl3) 0.002 กรัม - ละลายในนํ ้ากลัน่ ปริมาตร 999 มิลลิลิตร - สารละลายธาตุอาหารรอง 1 มิลลิลิตร สารละลายธาตุอาหารรองประกอบด้ วย - กรดบอริ ค (H 3BO3) 2.86 กรัม - แมงกานีสคลอไรด์ 4-ไฮเดรต (MnCl2.4H2O) 1.81 กรัม - ซิงค์ซลั เฟต 7-ไฮเดรต (ZnSO4.7H2O) 0.222 กรัม - โซเดียมโมลิบเดต 2-ไฮเดรต (Na2MoO4.2H2O) 0.391 กรัม - คอปเปอร์ ซลั เฟต 5-ไฮเดรต (CuSO4.5H2O) 0.079 กรัม - โคบอลท์ไนเตรท 6-ไฮเดรต (Co(NO)3.6H2O) 0.0494 กรัม - ละลายในนํ ้ากลัน่ จนมีปริมาตร 1,000 มิลลิลิตร * ปรับค่าพีเอชให้ เท่ากับ 7.8 นําไปฆ่าเชื ้อด้ วยหม้ อนึ่งอัดไอ (autoclave) ที่ความดัน 15 ปอนด์ตอ่ ตารางนิ ้ว นาน 15 นาที ถ้ าต้ องการเตรี ยมอาหารแข็ง ให้ เตรี ยมสารละลายดังกล่าวให้ มีความเข้ มข้ น 2 เท่า และ เตรี ย มสารละลายวุ้ นให้ มี ค วามเข้ มข้ น 2 เท่ า ของปกติ นํ า สารละลายอาหาร 2 อย่ า งนี ้ เข้ าอบฆ่าเชื ้อ แล้ วนําสารละลายอย่างละเท่า ๆ กัน มาผสมกันที่อณ ุ หภูมิ 48 องศาเซลเซียส - สูตรอาหารของชูเบอร์ 10 (Chu. No. 10 Medium) เป็ นสูตรอาหารที่ใช้ เลี ้ยงสาหร่ ายได้ หลายกลุ่ม ได้ แก่ ไดอะตอม สาหร่ ายสีเขียวแกม เหลือง และสาหร่ายสีเขียวแกมนํ ้าเงิน ประกอบด้ วย - แคลเซียมไนเตรท 4-ไฮเดรต (Ca(NO3)2.4H2O) 0.04 มิลลิกรัม - ไดโพแทสเซียมไฮโดรเจนออร์ โทฟอสเฟต (K2 HPO4) 0.01 มิลลิกรัม 34

-

แมกนีเซียมซัลเฟต 7-ไฮเดรต (MgSO4 .7H2O) โซเดียมคาร์ บอเนต (Na2 CO3) โซเดียมเมตาซิลิเกต (NaSiO3) เฟอร์ ริคคลอไรด์ (FeCl3) ละลายในนํ ้ากลัน่ จนมีปริมาตร 1,000 มิลลิลิตร

0.025 0.02 0.025 0.8

มิลลิกรัม มิลลิกรัม มิลลิกรัม มิลลิกรัม

3.2.2.2 สูตรอาหารสาหรั บเลีย้ งสาหร่ ายทะเล -สูตรอาหารของโปรวาโซลี (Provasoil enriched seawater medium) จัดเป็ นสูตรอาหารที่ดีมากสูตรหนึ่ง สําหรับเลีย้ งสาหร่ ายทะเลเกือบทุกชนิด และเหมาะ สําหรับเลี ้ยงในระยะยาว ประกอบด้ วย ส่วนประกอบของอาหารเสริม - โซเดียมไนเตรท (NaNO3) 350.0 มิลลิกรัม - โซเดียมกลีเซอโรฟอสเฟต 5-ไฮเดรต (C3H7Na2O6P.5H3O2) 50.0 มิลลิกรัม - ธาตุเหล็ก (อยูใ่ นรูปของอีดีทีเอ 1:1 โมลาร์ ) 2.5 มิลลิกรัม - แร่ธาตุ P II 25.0 มิลลิกรัม - วิตามิน บี 12 10.0 มิลลิกรัม - ไทอามีน (thaimine) 0.5 มิลลิกรัม - ไบโอทิน (biotin) 5.0 มิลลิกรัม - ละลายในนํ ้ากลัน่ ปริมาตร 100 มิลลิลิตร - ปรับค่า พีเอช ให้ เท่ากับ 7.8 วิธีเตรียมอาหาร นําอาหารเสริมที่เตรี ยมตามวิธีข้างต้ นปริ มาตร 20 มิลลิลิตร เติมลงในนํ ้าทะเลที่กรองแล้ ว ปริ ม าตร 1,000 มิ ล ลิ ลิ ต ร ถ้ า เลี ย้ งสาหร่ า ยแบบปลอดเชื อ้ ต้ อ งใส่ส ารละลายอาหารเสริ ม ใน หลอดแก้ วแล้ วนําไปนึ่งฆ่าเชื อ้ ด้ วยหม้ อนึ่งอัดไอ แล้ วจึง นําไปผสมกับนํา้ ทะเลที่นึ่งฆ่าเชือ้ แล้ ว เช่นกัน วิธีเตรี ยมธาตุเหล็กในรู ปของ EDTA 1 : 1 โมลาร์ - กรดบอริค (H3BO3) 114.0 มิลลิกรัม - เฟอร์ ริคคลอไรด์ 6-ไฮเดรต (FeCl3.6H2O) 4.9 มิลลิกรัม - แมงกานีสซัลเฟต 4-ไฮเดรต (MnSO4.4H2O) 16.4 มิลลิกรัม - ซิงค์ซลั เฟต 7-ไฮเดรต (ZnSO4.7H2O) 2.2 มิลลิกรัม - โคบอลท์ซลั เฟต 7-ไฮเดรต (CoSO4.7H2O) 0.48 มิลลิกรัม 35

- เกลือไดโซเดียมอีอีทีเอ (Na2EDTA) - ละลายในนํ ้ากลัน่ ปริมาตร 1,000 มิลลิลิตร

100.0 มิลลิกรัม

- สูตรอาหารของวอนสทอสช์ (Von Stosh’s enrichment medium) เหมาะสําหรับเลี ้ยงสาหร่ายสีแดง ประกอบด้ วย - โซเดียมไนเตรท (NaNO3) 500 ไมโครโมล (เท่ากับ 115 มิลลิกรัมไนโตรเจน) - โมโนโซเดียมไดไฮโดรเจนออร์ โทฟอสเฟต (NaH2PO4) 30 ไมโครโมล (เท่ากับ 0.93 มิลลิกรัมฟอสฟอรัส) - เฟอร์ รัสซัลเฟต (FeSO4) 1 ไมโครโมล (เท่ากับ 55.8 ไมโครกรัมเหล็ก) - แมงกานีสคลอไรด์ (MnCl2) 0.1 ไมโครโมล (เท่ากับ 5.9 ไมโครกรัมแมงกานีส) - เกลือไดโซเดียมอีดีทีเอ (Na2EDTA) 10 ไมโครโมล (เท่ากับ 3.7 มิลลิกรัม) - นํ ้าทะเล 1,020 มิลลิลิตร วิธีการ เตรี ยมสูตรอาหารสําหรับเลี ้ยงสาหร่ ายแต่ละชนิดตามที่ระบุในสูตร จากนันนํ ้ าไปเก็บไว้ ในขวดสีชา เตรี ยมไว้ สําหรับเลี ้ยงสาหร่ายต่อไป 3.2.2.3 สูตรอาหารสาหรับเลีย้ งสาหร่ ายนา้ จืด และสาหร่ ายทะเล -สูตรอาหารซาร์ รุค (Zarrouk medium) เป็ นสูตรอาหารที่ใช้ เลี ้ยงสาหร่ายสีเขียมแกมนํ ้าเงิน สกุล Arthrospira ในห้ องปฏิบตั ิการ โดยเฉพาะ ประกอบด้ วย ก. สารละลายสต็อค - โซเดียมไบคาร์ บอเนต (NaHCO3) 16.8 กรัม - ไดโพแทสเซียมไฮโดรเจนออร์ โทฟอสเฟต (K2 HPO4) 0.5 กรัม (หรื อละลายเกลือ 10 กรัมต่อนํ ้า 100 มิลลิลิตร นําไปใช้ 5 มิลลิลิตร) - โซเดียมไนเตรท (NaNO3) 2.5 กรัม - โพแทสเซียมซัลเฟต (K2 SO4) 1.0 กรัม (หรื อละลายเกลือ 10 กรัมต่อนํ ้า 100 มิลลิลิตร นําไปใช้ 10 มิลลิลิตร) - เกลือแกง (NaCl) 0.8 กรัม 36

(หรื อละลายเกลือ 12.5 กรัมต่อนํ ้า 100 มิลลิลิตร นําไปใช้ 8 มิลลิลิตร) - แมกนีเซียมซัลเฟต 7-ไฮเดรต (MgSO4 .7H2O) 0.2 กรัม (หรื อละลายเกลือ 4 กรัมต่อนํ ้า 100 มิลลิลิตร นําไปใช้ 5 มิลลิลิตร) - แคลเซียมคลอไรด์ 2-ไฮเดรต (CaCl2.2H2O) 0.04 กรัม (หรื อละลายเกลือ 7 กรัมต่อนํ ้า 100 มิลลิลิตร นําไปใช้ 2 มิลลิลิตร) - เฟอร์ รัสซัลเฟต 7-ไฮเดรต (FeSO4.7H2O) 0.01 กรัม - เกลือไดโซเดียมอีดีทีเอ 2-ไฮเดรต (Na2EDTA.2H2O) 0.08 กรัม ข. สารละลาย A5 A5 1 มิลลิลิตร ค. สารละลาย B6 B6 1 มิลลิลิตร ละลายส่วนผสม ก-ค ให้ เข้ ากัน แล้ วเติมนํ ้ากลัน่ จนมีปริมาตรครบ 1,000 มิลลิลิตร วิธีเตรียมสารละลายเฟอร์ รัสซัลเฟต ทําดังนี ้ ละลายเฟอร์ รัสซัลเฟต 0.2 กรัม ในนํ ้ากลัน่ 50 มิลลิลิตร และละลายเกลือไดโซเดียมอีดี ทีเอ 1.6 กรัม ในนํ ้ากลัน่ 50 มิลลิลิตร แล้ วผสมสารละลายทังสองเข้ ้ าด้ วยกัน นําไปใช้ ในปริ มาณ 5 มิลลิลิตรต่อลิตร วิธีเตรียมสารละลาย A5 (ข.)

- กรดบอริค (H3BO3) 2.85 กรัม - แมงกานีสคลอไรด์ 4-ไฮเดรต (MnCl2.4H2O) 1.81 กรัม - ซิงค์ซลั เฟต 7-ไฮเดรต (ZnSO4.7H2O) 0.22 กรัม - คอปเปอร์ ซลั เฟต 5-ไฮเดรต (CuSO4.5H2O) 0.08 กรัม - โมลิบดินมั ออกไซด์ (MoO3) 0.015 กรัม - ละลายในนํ ้ากลัน่ จนมีปริมาตรครบ 1,000 มิลลิลิตร วิธีเตรียมสารละลาย B6 (ค.)

- แอมโมเนียวานาเดท (NH4VO3) 230.0 ไมโครกรัม - โพแทสเซียมไดโครมิคซัลเฟต 24-ไฮเดรต [K2Cr2)(SO4)4.24H2O] 960.0 ไมโครกรัม - นิคเกิลซัลเฟต 7-ไฮเดรต (NiSO4.7H2O) 478.5 ไมโครกรัม - โซเดียมทังสเตท 2-ไฮเดรต (Na2WO4.2H2O) 179.4 ไมโครกรัม - ทิทาเนียมซัลเฟต [Ti2(SO4)3] 400.0 ไมโครกรัม - โคบอลท์ไนเตรท 6-ไฮเดรต [Co(NO3)2.6H2O] 439.8 ไมโครกรัม - ละลายในนํ ้ากลัน่ จนมีปริมาตรครบ 1,000 มิลลิลิตร 37

ถ้ าต้ องการขายพันธุ์ Spirulina ให้ ได้ ปริ มาณมาก ให้ ใช้ สตู รอาหารตามที่กล่าวมาแล้ ว แต่ ไม่ต้องใช้ สารละลาย A5 และ B6 โดยใช้ นํ ้าหนักสารประกอบต่อนํ ้า เป็ นกิโลกรัมต่อคิวบิคเมตร และไม่ต้องใช้ แคลเซียมคลอไรด์ 2-ไฮเดรต ในกรณีนํ ้าใช้ ที่มีความกระด้ างอยูแ่ ล้ ว -สูตรอาหารเลีย้ งสาหร่ ายคอลเรลลา (Chlorella Medium) สาหร่ายเซลล์เดียวสกุลคลอเรลลาเจริ ญเติบโตได้ ดีในอาหารหลายสูตร แต่สตู รนี ้เป็ นสูตร อาหารที่เลี ้ยงคลอเรลลาได้ ผลดี โดยมีสว่ นประกอบของอาหารดังนี ้ - โพแทสเซียมไนเตรท (KNO3) 1.250 กรัม - โมโนโพแทสเซียมไฮโดรเจนออร์ โทฟอสเฟต (KH2PO4) 1.250 กรัม - แมกนีเซียมซัลเฟต 7-ไฮเดรต (MgSO4 .7H2O) 1.000 กรัม - แคลเซียมคลอไรด์ (CaCl2) 0.084 กรัม - กรดบอริค (H3BO3) 0.014 กรัม - เฟอร์ รัสซัลเฟต 7-ไฮเดรต (FeSO4.7H2O) 0.050 กรัม - ซิงค์ซลั เฟต 7-ไฮเดรต (ZnSO4.7H2O) 0.088 กรัม - แมงกานีสคลอไรด์ 4-ไฮเดรต (MnCl2.4H2O) 0.014 กรัม - โมลิบดินมั ออกไซด์ (MoO3) 0.007 กรัม - คอปเปอร์ ซลั เฟต 5-ไฮเดรต (CuSO4.5H2O) 0.016 กรัม - โคบอลท์ไนเตรท 6-ไฮเดรต [Co(NO3)2.6H2O] 0.005 กรัม - อีดีทีเอ (EDTA) 0.500 กรัม - ละลายในนํ ้ากลัน่ ปริมาตร 1,000 มิลลิลิตร - ปรับค่า พีเอช ให้ เท่ากับ 6.8 -สูตรอาหารของคอนเวย์ หรื อวัลเน (Conway Medium or Walne Medium) สูตรอาหารนี ้เหมาะสําหรับเลี ้ยงไดอะตอม (สเกลีโตนีมา, คีโตเซอรอล) หรื อสาหร่าย ทะเลชนิดอื่นได้ ดี เช่น เททระเซลมิส แต่ถ้าเลี ้ยงสาหร่ายชนิดอื่นไม่จําเป็ นต้ องใช้ สารละลายส่วน ที่ 4 ก. สารละลายส่ วนที่ 1 - โซเดียมไนเตรท (NaNO3) 100.0 กรัม -เกลือไดโซเดียมอีดีทีเอ (Na2EDTA) 45.0 กรัม - กรดบอริค (H3BO3) 33.6 กรัม - โมโนโซเดียมไดไฮโดรเจนออร์ โทฟอสเฟต 2-ไฮเดรต (NaH2.PO4.6H2O) 20.0 กรัม - เฟอร์ ริคคลอไรด์ 6-ไฮเดรต (FeCl3.6H2O) 1.3 กรัม - แมงกานีสคลอไรด์ 4-ไฮเดรต (MnCl2.4H2O) 0.36 กรัม 38

- ละลายในนํ ้ากลัน่ จนมีปริมาตรครบ 1,000 มิลลิลิตร ข. สารละลายส่ วนที่ 2 - วิตามินบี 1 (Thimine) 1 มิลลิกรัม - วิตามินบี 12 (Cyannocobalamine) 200 มิลลิกรัม - ละลายในนํ ้ากลัน่ จนมีปริมาตรครบ 1,000 มิลลิลิตร ค. สารละลายส่ วนที่ 3 - ซิงค์คลอไรด์ (ZnCl2) 2.1 กรัม - โคบอลท์คลอไรด์ 6-ไฮเดรต (CoCl4.6H2O) 2.0 กรัม - แอมโมเนียโมลิบเดท 4-ไฮเดรต [(NH4) 6Mo7O24.4H2O] 0.9 กรัม - คอปเปอร์ ซลั เฟต 5-ไฮเดรต (CuSO4.5H2O) 2.0 กรัม - ละลายในนํ ้ากลัน่ จนมีปริมาตรครบ 1,000 มิลลิลิตร ในกรณีที่สารละลายที่เตรี ยมได้ มีตะกอนให้ เติมกรดเกลือ (HCI) ลงไปเล็กน้ อย หรื อ จนกว่าตะกอนจะละลายหมด ง. สารละลายส่ วนที่ 4 - โซเดียมเมตาซิลิเกต 9-ไฮเดรต (Na2SiO3.9H2O) 15 กรัม - ละลายในนํ ้ากลัน่ จนมีปริมาตรครบ 1,000 มิลลิลิตร วิธีเตรียมอาหาร นําสารละลายส่วนที่ 1, 2, 3 และ 4 มา 1 มิลลิลิตร เติมลงในนํ ้าทะเลที่ใช้ เลี ้ยงไดอะตอม ปริมาตร 1 ลิตร ปรับพีเอช ให้ อยูใ่ นช่วง 6.5-6.8 โดยใช้ กรดเกลือ 10 เปอร์ เซ็นต์ 3.3 การเตรียมอาหาร และวิธีการแยกเชือ้ สาหร่ าย (Isolation) ศิริวรรณ (2544) กล่าวว่า 3.3.1 อาหารที่ใช้ ในการเพาะเลีย้ งสาหร่ าย โดยทัว่ ไปแบ่งออกเป็ นได้ 2 รูปแบบ ดังนี ้ -อาหารเหลว (liquid media) อาหารเหลว หมายถึง นํ ้าที่ใช้ เลี ้ยงสาหร่ ายรวมกับปุ๋ ย การเตรี ยมอาหารเหลว สิ่งแรกที่ควรคํานึง คือ นํ ้า ถ้ าเป็ นนํ ้าจืดโดยทัว่ ไปนิยมกรองทิ ้งไว้ ระยะหนึ่ง จะใช้ นํ ้ากลัน่ นํ ้าบาดาลหรื อนํ ้าชนิดใดก็ได้ ที่ปลอดจากวัตถุพิษ วิธีเตรี ยมนํ ้าสําหรับเลี ้ยงสาหร่าย ที่ดีอีกวิธีหนึ่ง คือ การกรองด้ วยถ่าน (activated charcoal) ในอัตราส่วน ถ่าน 2 กรัม ต่อนํา้ 1 ลิตร เขย่าให้ เข้ ากันนาน 1 ชัว่ โมง แล้ วกรอง ถ้ าจะให้ ได้ ผลดีมากขึ ้นให้ กรองนํ ้าด้ วยเครื่ องกรอง ระบบดีไอออไนซ์ แล้ วกรองซํา้ ด้ วยผงถ่านอีกครัง้ หนึ่ง ซึ่งนํา้ ที่กรองด้ วยวิธีนีส้ ามารถนําไปใช้ ได้ ทันที โดยไม่ต้องตังทิ ้ ้งไว้ โดยทัว่ ไปไม่นิยมใช้ นํ ้าประปาเนื่องจากมีคลอรี น ถ้ าเป็ นนํ ้าทะเล ควรใช้ นํ ้าที่ห่างไกลจากฝั่ งและท่าเรื อ ควรตังทิ ้ ้งไว้ สกั ระยะหนึ่ง อาจทิ ้งไว้ นาน 6 เดือน ถ้ าเก็บไว้ ในที่มี อุณหภูมิตํ่า จะได้ ผลดีมากขึ ้น ในกรณีที่ผ้ เู ลี ้ยงไม่สามารถนํานํ ้าทะเลธรรมชาติมาเลี ้ยงสาหร่ าย 39

ให้ ใช้ นํ ้าทะเลเทียมแทนได้ แต่ผลที่ได้ จะไม่ดีเท่ากับนํ ้าทะเลธรรมชาติ ไม่ว่าจะใช้ สูตรเตรี ยมนํา้ ทะเลเทียมสูตรใดก็ตาม -อาหารแข็งหรื ออาหารวุ้น หมายถึง อาหารเหลวรวมกับวุ้น 1.5-2 เปอร์ เซ็นต์ วุ้นที่ใช้ ควรเป็ นวุ้นที่ค่อนข้ างบริ สุทธิ์ เรี ยกว่า วุ้นแบคโท (bacto agar) มีวิธีทําดังนี ้ ใส่ Agar (วุ้น) ลงในสูตรอาหารเหลว ปริ มาณ 20 กรัมต่ออาหารเหลว 1,000 มิลลิลิตร ในบิกเกอร์ สแตนเลสแล้ ว นําไปตังไฟจนวุ ้ ้ นละลาย แล้ วปล่อยให้ เย็นพอสมควรเทลงในจานเลี ้ยงเชื ้อถ้ าต้ องการเก็บสาหร่าย ที่เป็ น Axenicculture ในหลอดทดลอง โดยการนําอาหารที่มีว้ นุ ดังกล่าวเทลงไปในหลอดทดลอง แล้ วนําไปนึ่งฆ่าเชื ้อโรค ต่อมาเอียงหลอดทดลองไว้ ในแนว 45 องศา เพื่อให้ ผิวหน้ าของวุ้นเอียง (Slant) ทิง้ ให้ เย็นพอสมควรจึงนํา Axenic culture ใส่ในหลอดทดลอง เพื่อเก็บเป็ นเชือ้ สาหร่ าย ต่อไป 3.3.2 ความบริสุทธิ์ของสาหร่ ายที่เลีย้ งได้ 3 แบบ คือ -การเลีย้ งสาหร่ ายแบบยูนิอัลกัล (unialgal culture) เป็ นการเลี ้ยงสาหร่ายเพียงชนิด เดียวไม่มีสาหร่ายชนิดอื่นปน แต่อาจมีสิ่งมีชีวิตชนิดอื่นปนได้ เช่น แบคทีเรี ย โปรโตซัว -การเลีย้ งสาหร่ ายแบบปลอดเชือ้ (axenic culture) เป็ นการเลี ้ยงสาหร่ายชนิดเดียว หรื อหลายชนิดก็ได้ แต่ต้องไม่มีแบคทีเรี ยปนอยู่เลย ฉะนัน้ จึงเรี ยกการเลีย้ งแบบนีอ้ ีกชื่อหนึ่งว่า การเพาะเลี ้ยงแบบฟรี แบคทีเรี ย (bacteria free culture) -การเพาะเลีย้ งแบบบริ สุทธิ์ (pure culture) เป็ นการเลี ้ยงสาหร่ายชนิดใดชนิดหนึ่ง เท่านัน้ โดยที่ไม่มีสิ่งมีชีวิตอื่นปนอยูเ่ ลย 3.3.3 การแยกเชือ้ สาหร่ าย (Isolation) เป็ นเทคนิคเพื่อให้ ได้ สาหร่ ายชนิดเดียวกันทังหมด ้ หรื อเป็ นการเลี ้ยงสาหร่ ายเพียงชนิด เดียว ควรตังต้ ้ นจากสาหร่าย 1 เส้ น เพียง 1 เซลล์ หรื อ 2-3 เซลล์ ซึ่งนิยมเรี ยกว่า โคลนส์ (clones) ฉะนันจึ ้ งอาจเรี ยกสาหร่ ายที่ได้ จากการเลี ้ยงแบบนี ้ว่าการเพาะเลี ้ยงแบบโคลนส์ (clone culture) เทคนิคหลัก ๆ ในการแยกเชื ้อมีดงั นี ้ -เทคนิคการแยกเซลล์ โดยการใช้ ไมโครปิ เปต เหมาะสําหรับการแยกเชือ้ สาหร่ าย ขนาดเล็ก ซึ่งต้ องอาศัยดูด้วยกล้ องจุลทรรศน์ และจําเป็ นต้ องอาศัยปิ เปตขนาดเล็ก ดูดสาหร่ายที ละเซลล์หรื อจํานวนเซลล์ไม่มากนัก การเตรี ยมปิ เปตขนาดเล็กเพื่อให้ สามารถดูดเซลล์สาหร่ ายที ละเซลล์ โดยการใช้ ปากคีบจับปลายด้ านหนึ่งของปิ เปตขนาดเล็ ก แล้ วเผาปลายปิ เปตด้ วยตะเกียง บุนเสนจนกระทัง่ หลอดแก้ วอ่อนตัว ขณะเดียวกันให้ ใช้ ปากคีบดึงหลอดแก้ วเพื่อให้ หลอดยาวขึ ้น ปลายหลอดจะเล็กลง การดึง ควรดึงอย่างรวดเร็ วและต้ องดึงอย่างนุ่มนวลด้ วย มิฉะนัน้ ปลาย 40

หลอดจะไม่ไ ด้ ขนาดที่ เหมาะสม เมื่อได้ ขนาดปลายตามต้ องการแล้ วให้ ใช้ ปากคีบดึงส่วนที่ไ ม่ ต้ องการทิ ้งเสีย ส่วนปลายอีกด้ านหนึง่ ใส่ลกู ยางเพื่อใช้ ดดู เซลล์ -การเลือกใช้ สูตรอาหาร (selective media) วิธีการนี ้เหมาะกับสาหร่ายที่มีขนาดใหญ่ โดยเลือกชิ ้นส่วนสาหร่ ายที่ต้องการเลี ้ยง ทําการขจัดสิ่งมีชีวิตที่เกาะบนเส้ นสาหร่ายออกให้ หมด ตรวจสอบดูด้วยกล้ องจุลทรรศน์กําลังขยายตํ่าอีกครัง้ ถ้ ายังไม่หมดให้ ใช้ แปรงเล็ก ๆ เขี่ยออกจน หมด ต่อจากนันใช้ ้ ขอขนาดเล็กที่เตรี ยมจากหลอดแก้ วเผาไฟ เกี่ยวเส้ นสาหร่ายเพื่อล้ างให้ สะอาด ในนํ ้าที่ผ่านการฆ่าเชื ้อแล้ ว ใส่ตวั อย่างในภาชนะที่มีสารอาหารผสมด้ วยเจอมาเนียมไดออกไซด์ 10 มิลลิกรัมต่อลิตร เพื่อป้องกันไม่ให้ เกิดไดอะตอมหรื อสาหร่ ายที่ต้องใช้ ซิลิกาในการเติบโตใน หลอดเลี ้ยงสาหร่าย -การเพาะบนอาหารวุ้น (agar pour plate) โดยการผสมตัวอย่างนํ ้าที่มีสาหร่ายชนิดที่ ต้ องการกับอาหารวุ้นซึง่ เจือจางที่ยงั ไม่แข็งตัวดีนกั เขย่าให้ เข้ ากันดี เทอาหารวุ้นลงบนจานแก้ วทิ ้ง ไว้ จนวุ้นแข็งตัว ภายใน 5-7 วัน จะมีสาหร่ ายเกิดขึน้ บนอาหารวุ้น ใช้ มีดที่สะอาดตัดวุ้นเป็ นชิ น้ เล็ก ๆ นําไปเลี ้ยงในหลอดแก้ วที่มีสารอาหารละลายหรื ออาหารเหลว -ดุลยภาพทางออสโมติก (osmotic balance) เป็ นวิธีที่อาศัยความแตกต่างของดุลย ภาพทางออสโมติกของสาหร่ ายในการแยกชนิด โดยการล้ างสาหร่ ายด้ วยสารละลายเกลือที่มี ความเข้ มข้ นทางออสโมติกต่างกัน สลับกับล้ างตัวอย่างในนํ ้ากลัน่ หลายครัง้ การล้ างแต่ละครัง้ ต้ องใช้ ความรวดเร็ วเพื่อไม่ให้ เซลล์เสื่อมคุณภาพ ด้ วยวิธีนี ้เราจะสามารถแยกโปรโตซัวออกจาก สาหร่ายที่มีหนวดและไม่มีผนังหุ้มเซลล์ได้ สําเร็จ -โครงสร้ างการสื บพันธุ์ (reproductive structures) เป็ นวิธี ที่อาศัยโครงสร้ างการ สืบพันธุ์ของสาหร่าย ได้ แก่ สปอร์ ซีสต์ ตัวอ่อน เททระสปอร์ และอื่น ๆ เพื่อใช้ ประโยชน์ในการแยก เชื ้อสาหร่ายให้ บริ สทุ ธิ์ 3.3.4การทาเชือ้ สาหร่ ายให้ บริสุทธิ์ (purification) เมื่อได้ เชื ้อสาหร่ายที่มีเพียงชนิดเดียว ซึ่งเติบโตดีแล้ ว ต้ องทําให้ สาหร่ายที่ได้ ปลอดจาก เชื ้อแบคทีเรี ย มีวิธีทําดังต่อไปนี ้ -การล้ า งด้ ว ยเทคนิ ค การปั่ นให้ ต กตะกอน การแยกแบคที เ รี ย ออกจากสาหร่ า ย สามารถทําได้ ด้วยการปั่นให้ ตกตะกอน แล้ วล้ างด้ วยสารละลายที่ผา่ นการฆ่าเชื ้อแล้ ว โดยใช้ หลอด ปั่นอย่างหนา ความจุ 15 มิลลิลิตร ใส่ตวั อย่างสาหร่ายลงในหลอดปั่ น ทําการปั่ นตัวอย่างสาหร่าย ที่ ค วามเร็ ว ประมาณ 2,000 รอบต่อ นาที นาน 45-90 วิ น าที ริ น นํ า้ ใสออกให้ ห มด เทตัว อย่า ง สาหร่ายลงในนํ ้าหรื อสารละลายที่ฆา่ เชื ้อแล้ ว ทําเช่นนี ้จนครบอย่างน้ อย 12 ครัง้ 41

เมื่อล้ างจนครบ 12 ครัง้ แล้ ว ริ นนํ ้าใส ๆ ข้ างบนออกโดยไม่ทําให้ ตกตะกอนขุ่น เทตะกอน สาหร่ ายในหลอดแก้ วที่มีสารละลายที่ฆ่าเชื ้อแล้ ว 1 มิลลิลิตร ใช้ ปิเปตที่ปลอดเชื ้อดูดสาหร่ ายใน หลอดนี ้ 2- 3 หยด หยดในอาหารวุ้น ใช้ ปลายหลูบที่ฆ่าเชื ้อแล้ วลากเส้ นบนจานเป็ นรู ปห้ าเหลี่ยม เมื่อลากหลูบมาสุดแต่ละมุมของรู ปห้ าเหลี่ยมนี ้ต้ องเผาหลูบซํา้ ทุกครัง้ เพื่อฆ่าเชื ้อและให้ เซลล์ที่ ปลายสุดของการลากครัง้ สุดท้ ายเป็ นเชื ้อสําหรับการลากเส้ นต่อไป ด้ วยวิธีนี ้จํานวนเซลล์สาหร่ายที่ อยู่บนเส้ นที่ลากจะลดน้ อยลงทุกที ฉะนันเมื ้ ่อทําการเลี ้ยงสาหร่ายได้ ระยะหนึ่งกลุ่มเซลล์สาหร่าย จะมีชอ่ งว่างห่างกันมากขึ ้นจนสามารถเก็บเซลล์เพียงเซลล์เดียวจากจานเลี ้ยงได้ เมื่ อเลี ย้ งสาหร่ ายจนครบ 5-7 วัน ควรตรวจดูจ านเลี ย้ งสาหร่ า ย ด้ วยกล้ องจุลทรรศน์ กําลังขยายตํ่า เลือกเก็บสาหร่ ายที่ปลอดจากสิ่งปนเปื อ้ น (แบคทีเรี ยและรา) เพื่อถ่ายลงเลี ้ยงใน หลอดอาหารวุ้นที่เทแบบเอียง (fresh agar slants) ต่อไป -เทคนิคทางปฏิชีวนะ (antibiotics technique) ยาปฏิชีวนะ เช่น เพนนิซิลิน สเตรพโต มัยซิน เททระซัยคลิน กานามัยซิน และอื่น ๆ ใช้ ในการฆ่าเชือ้ แบคทีเรี ยที่ปนอยู่ในอาหารเลีย้ ง สาหร่ ายได้ แต่ต้องใช้ ขนาดที่พอเหมาะเพื่อจะได้ ไม่ทําอันตรายแก่สาหร่ าย นอกจากนี ้การใช้ ยา ปฏิชีวนะหลายชนิดผสมกันสามารถทําให้ เชือ้ สาหร่ ายปลอดจากเชื ้อโรคได้ สําเร็ จ สูตรส่วนผสม ของยาปฏิชีวนะมี 2 สูตรดังนี ้ สูตรที่ 1 ส่ วนประกอบของสต๊ อคมีดังนี ้ - เพนนิซิลิน จี (1,625 หน่วย/มิลลิกรัม) 0.6 กรัม - สเตรพโตมัยซิน 1.0 กรัม - นํ ้ากลัน่ 200 มิลลิลิตร ผสมส่วนประกอบทัง้ หมดให้ เข้ ากันแล้ วกรอง นําไปฆ่าเชื ้อ เก็บสต๊ อคในสภาพแช่แข็ง เวลาใช้ ให้ นําสต๊ อค 1 มิลลิลิตร ผสมกับอาหาร 100 มิลลิลิตร ย้ ายสาหร่ายลงในส่วนผสมอาหารนี ้ ตังทิ ้ ้งไว้ นาน 48 ชัว่ โมง แล้ วจึงถ่ายเชื ้อสาหร่ ายไปเลี ้ยงในสารอาหารที่เตรี ยมขึ ้นมาใหม่ ซึ่งผ่าน การฆ่าเชื ้อโรคและไม่เติมยาปฏิชีวนะ สูตรที่ 2 ส่ วนประกอบของสต๊ อคมีดังนี ้ - เค เพนนิซิลิน 12,000 หน่วย - คลอแรมเฟนิคอล 50 ไมโครกรัม - พอลิมยั ซิน 50 ไมโครกรัม - นีโอมัยซิน 60 ไมโครกรัม เมื่อเตรี ยมเสร็ จจะได้ สารละลายสต๊ อคปริ มาตร 1 มิลลิลิตร กรองสารละลาย เอาตะกอนออก แล้ วทําการฆ่าเชื ้อ ผสมสต๊ อคปริ มาตร 1.5 มิลลิลิตรต่อสารอาหารปริ มาตร 100 มิ ล ลิ ลิ ตร นํ า สาหร่ ายลงเลี ย้ งในสารอาหารที่ เตรี ยมขึน้ นี ้ โดยวางไว้ ใ นที่ มี แสงสว่า งนาน 42

ประมาณ 7 วัน วิธีนีม้ ีผลเสียอยู่บ้างเพราะยาปฏิชีวนะบางชนิดถ้ าใช้ มากจะทําให้ รูปร่ างเซลล์ เปลี่ ย นแปลงไป แต่วิ ธี นี เ้ ป็ น วิ ธี ที่ ส ามารถทํ า ให้ ส าหร่ า ย ซึ่ง มี ว้ ุน หุ้ม รอบเซลล์ ป ลอดจากเชื อ้ แบคทีเรี ยได้ ดีกว่าวิธีอื่น -เทคนิคการใช้ แสงอัตราไวโอเลต (UV lighttechnique) เหตุที่นําแสงอัลตราไวโอเลต มาใช้ กําจัดแบคที เรี ยเนื่ องจากสาหร่ ายส่วนมากทนต่อแสงชนิดนี ้ เทคนิคนีเ้ หมาะอย่างยิ่ง กับ สาหร่ ายชนิดที่ มีเมื อกหนาหุ้มเซลล์วิธีปฏิ บตั ิโ ดยใช้ แสงอัลตราไวโอเลตขนาด 2,750 อัง สตอม วางหลอดเหนือภาชนะเลี ้ยงสาหร่ายประมาณ 25 เซนติเมตร ใช้ เวลานาน 8-46 นาที ต่อจากนันจึ ้ ง ทําการย้ ายเซลล์บนจานวุ้นไปเลี ้ยงในอาหารเหลวที่เตรี ยมขึ ้นใหม่ - เทคนิคการกรอง (filtertechnique) ใช้ เครื่ องกรองชนิดมิลิพอร์ หรื อเมมเบรนฟิ วเตอร์ (membrane filter) แยกสาหร่ายชนิดเส้ นออกจากแบคทีเรี ย ต่อจากนันจึ ้ งตัดเส้ นสาหร่ายออกเป็ น ท่อนสัน้ ๆ (ความยาว 1- 5 เซลล์) ใส่ชิ ้นสาหร่ ายในภาชนะเลี ้ยงที่มีกรวยพร้ อมกระดาษกรอง (ปลอดเชื ้อ) ขนาด 8 ไมครอน ติดอยูอ่ ปุ กรณ์สําหรับกรองนี ้จะต่อกับปั๊ มสุญญากาศ นําชิ ้นสาหร่าย ที่กรองแล้ วจากแผ่นกรองใส่ลงในสารอาหารที่สะอาดปริ มาตร 2 ลิตร ควรเปลี่ยนกระดาษกรอง หลาย ๆ ครัง้ เทชิน้ สาหร่ ายลงในฟลาสก์ ที่มีอาหารวุ้นแบคโท ซึ่งยังเหลวและเย็น เขย่าขวดให้ สาหร่ า ยกระจายกัน อย่ า งสมํ่ า เสมอ แล้ วเทอาหารวุ้น ลงในจานแก้ ว ตัง้ ทิ ง้ ไว้ นาน 2–3 วัน ต่อจากนันจึ ้ งตัดวุ้นเป็ นชิ ้นเล็ก ๆ แล้ วย้ ายชิ ้นวุ้นที่ปราศจากแบคทีเรี ยไปเลี ้ยงต่อในอาหารเหลว ระยะเวลา และการวั ดการเจริ ญเติบโตของการเพาะเลีย้ งสาหร่ า ย จงกล (2552) กล่าวว่า 3.4.1 ระยะเวลาของการเลีย้ ง แบ่งเป็ น 2 ประเภท ก. การเลีย้ งระยะยาว (long term culture) วัตถุประสงค์ของการเลี ้ยงประเภทนี ้ข้ อแรก คือ เพื่อเก็บหัวเชื ้อสาหร่าย (stock culture) ในห้ องปฏิบตั ิการเพื่อใช้ สําหรับการเพาะครัง้ ต่อไป ฉะนันสารอาหารที ้ ่ใช้ ควรเป็ นชนิดที่สามารถเลี ้ยงสาหร่ายให้ มีคณ ุ ภาพดีได้ นาน ตังแต่ ้ 3 เดือน จนถึ ง 1 ปี โดยที่ ไ ม่ ต้ อ งมี ก ารถ่ า ยเชื อ้ (subculture) สํ า หรั บ ปั จ จัย ที่ ค วรคํ า นึ ง ถึ ง มากที่ สุ ด คื อ รู ป แบบของอาหารอาหารที่ เ หมาะสมอย่า งยิ่ ง สํ า หรั บ การเลี ย้ งประเภทนี ้ คื อ อาหารวุ้น (soid หรื อ agar media) การเลี ้ยงต้ องเป็ นการเลี ้ยงแบบปลอดเชื ้อ ปั จจัยอื่นที่ควรคํานึงอีก คือ อุณหภูมิในห้ องเลีย้ งควรลดลงตํ่าลงจากปกติ 5-8 องศาเซลเซียส และลดความเข้ มแสงลงจาก ปกติครึ่งหนึ่ง ทังนี ้ ้เพื่อลดการเจริ ญเติบโตของสาหร่ายที่เลี ้ยง วัตถุประสงค์ข้อที่สองเพื่อผลิตเป็ น อุตสาหกรรม ซึง่ แบ่งประเภทการเลี ้ยงได้ อีก 2 ประเภท ดังนี ้ -การเลีย้ งประเภทเก็บเกี่ยวครัง้ เดียว (batch culture) หมายถึงการเลี ้ยงที่เก็บ ผลผลิตครัง้ เดียวหมดเลย เป็ นการเลี ้ยงที่ได้ ผลผลิตสะอาด เหมาะสําหรับเป็ นอาหารมนุษย์ 3.4

43

-การเลีย้ งประเภทต่ อเนื่อง (continuous culture) หมายถึง การเลี ้ยงที่เก็บ ผลผลิตเพียงบางส่วน เพื่ อให้ ส่วนที่เหลือเจริ ญเติบโตต่อไปและทยอยเก็บเป็ นระยะ ผลผลิตที่ได้ จะไม่สะอาดเท่าประเภทแรก แต่ต้นทุนการเลี ้ยงจะตํ่ากว่า เหมาะสําหรับเป็ นอาหารของสัตว์ ข. การเลี ย้ งระยะสั ้น (short term culture) เป็ น ประเภทการเลี ย้ งที่ เ หมาะ สําหรับการศึกษาในห้ องเรี ยนเป็ นครัง้ คราวหรื อทําเป็ นอุตสาหกรรมระยะสัน้ นิยมใช้ อาหารเหลว มากกว่าอาหารแข็ง 3.4.2 ระยะต่ างๆ ของการเจริญเติบโตของสาหร่ าย มีประโยชน์ในการตรวจสอบประสิทธิภาพการเลี ้ยงสาหร่ายขนาดเล็ก ในการนี ้ผู้เลี ้ยงควร เข้ าใจลักษณะการเจริ ญเติบโตของสาหร่ายขนาดเล็ก โดยดูจากเส้ นกราฟ (ภาพที่ 3-1) จากกราฟ ดังกล่าวจะเห็นว่าการเจริญเติบโตแบ่งออกได้ 5 ระยะ คือ 1. ระยะปรับตัว (lag phase or inductional phase) 2.ระยะเอ็กซ์โพเนนเซียล (exponential phase) 3.ระยะเฉื่อย (retardation phase or phase of declining relative growth) 4. ระยะคงที่ (stationary phase) 5.ระยะตาย (death phase) Biomass 4 3 2

1

1. Lag Phase 2. Exponential Phase 3. Retardation phase 4. Stationary Phase 5. Death Phase Ageof Culture

ภาพที่ 3-1 กราฟการเจริญเติบโตของสาหร่ายขนาดเล็ก (ที่มา: ลัดดา, 2540)

44

5

1. ระยะปรั บตัว เป็ นระยะที่เซลล์ปรับตัวให้ เข้ ากับสิ่งแวดล้ อมใหม่ เช่น แสง อุณหภูมิ และธาตุอาหาร ฯลฯ ระยะนี ้สาหร่ ายไม่มี การแบ่งเซลล์ ดังนันเซลล์ ้ ที่ไม่สามารถปรับตัวได้ จะตายลง การที่สาหร่ายจะผ่านระยะปรับตัวนี ้เร็ วมากหรื อน้ อยขึ ้นอยู่กับความแข็งแรงของเซลล์ และความอุดมสมบูรณ์ของอาหารที่เลี ้ยงถ้ าสภาพทังสองอย่ ้ างเหมาะสมจะเข้ าสูร่ ะยะที่ 2 เร็วขึ ้น 2. ระยะเอ็กซ์ โพเนนเชียล เป็ นระยะที่สาหร่ ายเจริ ญเติบโตและแพร่ ขยายพันธุ์อย่าง รวดเร็ว ระยะนี ้จะนานเท่าใดขึ ้นอยูก่ บั ปริมาณสารอาหารและสมบัติทางฟิ สิกส์เคมีของสิ่งแวดล้ อม เช่น อุณหภูมิ ความเข้ มแสง ช่วงแสงสว่า รวมทังผลผลิ ้ ตนอกเซลล์ของสาหร่ าย สภาวะรวมของ สิ่งแวดล้ อม ลักษณะการเจริญเติบโตในระยะนี ้เป็ นแบบที่รวดเร็ วในระยะแรกและจะค่อย ๆ ช้ าลง ตามลําดับ 3. ระยะเฉื่ อ ย เป็ น ช่ว งที่ เ ซลล์ มี ก ารเจริ ญ เติบ โตช้ า ลง เพราะขาดแคลนอาหาร เช่น ไนโตรเจน เหล็ก คาร์ บอน หรื อออกซิเจน เนื่องจากปริ มาณเซลล์เกิดหนาแน่นเกินไป การเสีย สมดุลของ ค่าพี เ อช เพราะเกิดแอมโมเนี ยขึน้ มาก หรื อแสงสว่างลดลงเนื่ องจากเซลล์ เกิดการ บังกันเอง (auto-shading) วิธีแก้ ไขให้ การเจริ ญเติบโตเพิ่มขึ ้นเป็ นปกติทําได้ โดยเติมธาตุอาหารที่ ขาดแคลน ถ้ า มี ก ารตกตะกอนของเฟอร์ ริ ค ฟอสเฟตอาจแก้ ไขได้ โ ดยการเติม สารคี เ ลเตอร์ เช่น เกลือได-โซเดียมอีดีทีเอ ลงไปละลายตะกอนเหล็ก ส่วนการป้องกันการขาดแคลนคาร์ บอน และออกซิเจนทําได้ โดยการเขย่าภาชนะตลอดเวลาหรื อการใช้ การพ่นอากาศ ซึ่งนอกจากจะเพิ่ม คาร์ บอนและออกซิเจน แล้ วยังช่วยให้ เกิดการผสมผสานของมวลนํา้ ในภาชนะเลี ้ยง ทําให้ เซลล์ สาหร่ายได้ รับแสงสว่างโดยทัว่ ถึงอีกด้ วย 4. ระยะคงที่ เป็ นระยะที่การเจริ ญเติบโตของสาหร่ ายหยุดนิ่งเนื่องจากธาตุอาหารลด น้ อยลงและเกิดสารพิษจากกระบวนการเมตาบอลิซมึ หรื อการสลายตัวของเซลล์เพิ่มมากขึ ้น 5. ระยะตาย เป็ นระยะที่เซลล์หยุดการเจริ ญเติบโตโดยสิ ้นเชิงเนื่องจากธาตุอาหาร หมดลง เซลล์จะเริ่ มตายและการตายจะเพิ่มขึ ้นเรื่ อย ๆ และรวดเร็ วขึ ้น ฉะนันความสํ ้ าเร็ จของการ เพาะเลี ้ยงเพื่ออนุบาลลูกสัตว์นํ ้าจึงขึ ้นอยู่กับความสามารถของผู้เลี ้ยงที่จะควบคุมการเลี ้ยงให้ มี กราฟการเจริ ญเติบโตอยู่ในระยะเอ็กซ์โพเนนเชียลนานที่สุดเท่าที่จะทําได้ วิธีการรักษาสภาพการ เพาะเลี ้ยงให้ เหมาะสมเพื่อให้ มีการเจริญเติบโตระยะดังกล่าวมี 3 วิธีดงั นี ้ ก. โดยการย้ ายเชื ้อ (transfer) สาหร่ายไปใส่ภาชนะที่ใหญ่ขึ ้นควรทําการย้ ายเชื ้อ ก่อนเข้ าสู่ระยะคงที่ ต่อจากนัน้ ให้ พยายามเลี ย้ งสาหร่ ายมี ปริ ม าณสูง สุดแล้ วจึงนํ าไปเลี ย้ งลูก สัตว์ นํา้ ต่อไป วิธีแรกนีเ้ ป็ นการเลีย้ งแบบใช้ หัวเชือ้ สาหร่ าย สําหรั บการย้ ายเชือ้ เป็ นระยะ ๆ เพื่อการขยายพันธุ์ โดยทั่วไปนิยมใช้ พันธุ์สาหร่ ายที่ได้ จากการย้ ายเชือ้ ครัง้ ที่ 1-2 สําหรับการ เพาะเชื ้อ (inoculum) ส่วนหัวเชื ้อสาหร่ายนันจะเก็ ้ บรักษาไว้ เพื่อเป็ นตัวเริ่มต้ น (starter culture) 45

ข. โดยการเลี ้ยงแบบต่อเนื่องวิธีนี ้เป็ นการเลี ้ยงแบบรักษาปริ มาณการเลี ้ยงให้ เท่า กับ ปริ ม าณที่ ต้ อ งการเลี ย้ งลูก สัต ว์ นํ า้ เรี ย กว่า เป็ น วิ ธี ก ารจัด การเลี ย้ งแบบ เคโมสเทอริ ก (chemostatic) อย่างง่าย คือ มีการเติมอาหารและนํ ้าทะเล ผ่านท่อลงไปในบ่อเลี ้ยงตลอดเวลาใน อัตราการไหลเข้ าเท่ากับอัตราการไหลของนํา้ ในบ่อที่นําไปใช้ พอดีทุกครั ง้ ดังนันถ้ ้ าการคํานวณ ถูกต้ องทังปริ ้ มาณแสงสว่างและปริ มาณอาหาร ผู้เลีย้ งจะได้ ผลผลิตตามต้ องการติดต่อกันเป็ น เวลานาน ค. โดยการเลี ้ยงแบบกึ่งต่อเนื่อง (semicontinuous culture) เป็ นวิธียืดอายุการ เลี ้ยงในปริมาณมาก ๆ คือเลี ้ยงจนสาหร่ายมีความหนาแน่นสูงแล้ วตักสาหร่ายบางส่วนไปเลี ้ยงลูก สัตว์ นํา้ ต่อจากนัน้ จะเติม นํ า้ ทะเลและสารอาหารลงในบ่อเลีย้ งโดยให้ มี อัตราส่วนของอาหาร เท่าเดิม เมื่อสาหร่ ายมีความหนาแน่นก็ตกั ออกไปได้ อีก ทําเช่นนีจ้ นกว่าบ่อเลีย้ งจะมีสภาวะไม่ เหมาะสมซึง่ ต้ องเริ่มทําการเพาะสาหร่ายใหม่ 3.4.3 วิธีการวัดการเจริญเติบโตและชีวมวล (growth and biomass measurements) มีหลายวิธีด้วยกันดังนี ้ -การนับเซลล์ (cell counts) เป็ นวิธีที่นิยมใช้ มากในการวัดการเติบโตของสาหร่ าย อุปกรณ์ที่ใช้ คือ กล้ องจุลทรรศน์หวั กลับ (inverted microscope) และสไลด์นบั เซลล์ (counting slide or counting chamber) สไลด์มีหลายชนิดให้ เลือกใช้ ตามความหนาแน่นของตัวอย่างและ ขนาดของเซลล์ในตัวอย่างที่นับ ชนิดที่นิยมใช้ คือ เซดก์วิกค์-ราฟเตอร์ เคาน์ทิง แชมเบอร์ (sedgwick-rafter counting chamber) ความจุ 1 มิลลิลิตร พัลเมอร์ มาโลนี แชมเบอร์ (palmer maloney chamber) ความจุ 0.1 มิลลิลิตร และสไลด์นับเม็ดเลือด (haematometer หรื อ haemacytometer) ความจุ 0.004 มิลลิลิตร ดังรายละเอียดในตารางที่ 3-1 ตารางที่ 3-1 ชนิดของสไลด์นบั เซลล์และสมบัตขิ องสไลด์นบั เซลล์ ความจุ ความลึก เลนส์วตั ถุ ชื่อทางการค้ า

Sedwick-Rafter counting chamber Plamer Maloney chamber Speris Levy haematocytometer Improved Neaubauer chamber ที่มา : ลัดดา, 2544

(มิลลิลติ ร)

ของสไลด์ (มิลลิเมตร)

ที่ควรใช้ ในการนับ

ช่วงขนาด เซลล์ที่ เหมาะสม (ไมครอน)

1.0 0.1 0.004 0.002

1.0 0.4 0.2 0.1

2.5-1.0 10-45 10-20 20-40

50-100 5-150 5-75 2-30

46

ช่วงความ หนาแน่น ของเซลล์ที่ นับได้ สะดวก (เซลล์)

30-104 102-105 104-107 106-107

ก่ อ นการนับ เซลล์ โ ดยการใช้ ส ไลด์ นับ เซลล์ ค วรล้ า งสไลด์ ใ ห้ ส ะอาดและเช็ ด ให้ แ ห้ ง ตัวอย่างที่จะนับควรดองด้ วยนํ ้ายาฟอร์ มาลิน 4 เปอร์ เซ็นต์ หรื อนํ ้ายาลูกอลเสียก่อน หยดตัวอย่าง บนสไลด์ รี บปิ ดแผ่นกระจกโดยเร็ ว และระวังไม่ให้ มีฟองอากาศในช่องใส่ตวั อย่ าง รอให้ เซลล์ ตกตะกอน ก่อนนับควรตรวจดูด้วยกําลังขยายตํ่า เพื่อสํารวจว่าเซลล์มีการกระจายตัวสมํ่าเสมอดี หรื อไม่ดี หรื อความหนาแน่นของเซลล์มากจนนับไม่สะดวก เพื่อจะได้ เตรี ยมสไลด์นบั ใหม่ อุปกรณ์นบั เซลล์อีกชนิดหนึ่ง เรี ยกว่า เครื่ องนับโคลเตอร์ (coulter counter) เป็ นอุปกรณ์ อิเล็กทรอนิค ที่นิยมใช้ นับเซลล์ ของสาหร่ ายชนิดไม่เป็ นเส้ นเซลล์ที่นับควรมีรูปร่ างกลม เพราะ เครื่ องมือชนิดนี ้ไม่สามารถตรวจสอบเซลล์รูปร่างชนิดอื่นได้ แม้ ว่าอุปกรณ์ชนิดนี ้ทํางานได้ รวดเร็ ว แต่ราคาแพงมาก ผู้ใช้ ต้องระมัดระวังในการใช้ รวมทังต้ ้ องหมั่นทําความสะอาดเครื่ องอยู่เสมอ เพื่อให้ เครื่ องทํางานได้ อย่างถูกต้ อง -การวัดการกระจายของแสงหรื อความขุ่น (light scattering or turbidity) เป็ นวิธีที่ นิยมใช้ มากที่สุดในการวัดการเจริ ญเติบโตของเชื ้อสาหร่ ายบริ สุทธิ์ ข้อดีของวิธีนี ้คือ วัดง่ายและ สะดวก ข้ อมูลที่ได้ เป็ นค่าของชีวมวล ที่เพิ่มขึ ้นโดยวัดจากค่านํ ้าหนักแห้ ง อุปกรณ์ที่ใช้ เรี ยกว่าคัล เลอริมิเตอร์ (colorimeter) หรื อสเปกโตรโฟโตมิเตอร์ ถ้ าจํานวนเซลล์ไม่หนาแน่น จํานวนเซลล์จะมี ความสัมพันธ์แบบเรขาคณิตกับความเข้ มของแสง กล่าวคือความเข้ มของแสงจะลดลงเมื่อจํานวน เซลล์เพิ่มขึ ้น การวัดความหนาแน่ นของเซลล์ สาหร่ าย (optical density; OD) โดยใช้ สเปกโตรโฟโต มิ เ ตอร์ ที่ ค วามยาวคลื่ น แสงระดับ ต่า ง ๆ เช่น สาหร่ ายที่ มี สี เขี ยว หรื อสี เขี ย วแกมนํ า้ เงิ น วัด ที่ ความยาว คลื่นแสง 560 นาโนเมตร โดยส่วนมากใช้ ความหนาแน่นของเซลล์เริ่ มต้ น (OD) เท่ากับ 0.3 พอเลี ้ยงไประยะหนึง่ เมื่อได้ OD เท่ากับ 0.8-1 ก็เก็บผลผลิตของสาหร่าย -การวัดนา้ หนักแห้ ง (dry weight measurement) เหมาะกับสาหร่ายชนิดที่ไม่ใช่เซลล์ เดียวที่นับจํานวนเซลล์ไม่ได้ ฉะนัน้ จึงนิยมใช้ กับสาหร่ ายชนิดที่ เป็ นเส้ น วิธีวัดจะวัดทุกวันแล้ ว นําผลมาเขียนกราฟ เริ่ มการวัดโดยเก็บตัวอย่างจากภาชนะเลี ้ยง ก่อนเก็บควรกวนตัวอย่างให้ เข้ า กัน ดี เ สี ย ก่ อ น กรองสาหร่ า ยออกจากนํ า้ โดยการปั่ น ให้ ตกตะกอน ริ น นํ า้ ใส ๆ ข้ า งบนออก นําตัวอย่างไปอบให้ แห้ ง ถ้ าใช้ เครื่ องกรองควรล้ างสาหร่ายบนแผ่นกรองให้ สะอาดปลอดจากเกลื อ หรื อสิ่งปนเปื อ้ น ด้ วยสารอาหารอย่างเจือจางหรื อนํ ้ากลัน่ ที่เป็ นกลาง ไม่ควรล้ างสาหร่ ายนํ ้าเค็ม ด้ วยนํ ้ากลัน่ เพราะจะทําให้ เซลล์แตก อุณหภูมิที่ใช้ อบแห้ งประมาณ 70-110 องศาเซลเซียส นาน ประมาณ 10-12 ชั่วโมง หรื อจนกว่านํ า้ หนักจะคงที่ นําแผ่นกรองออกจากตู้อบแล้ วให้ นําไปใส่ โถดูดความชื ้น (desiccator) นาน 15- 30 นาที (ถ้ าใส่แผ่นกรองหรื อเยื่อกรองในหลอดแก้ วควรนํา

47

หลอดแก้ วเข้ าตู้อบพร้ อมตัวอย่างด้ วย) รายงานผลเป็ นนํ ้าหนักแห้ งต่อปริ มาตร หรื อพื ้นที่ของนํ ้าที่ ทําการเก็บตัวอย่างสาหร่าย -การวัดคลอโรฟิ ลล์ (Chlorophyll determination) เป็ นวิธีวดั ชีวมวลที่รวดเร็ ว มีวิธีวดั ดัง นี ้ เก็ บ ตัว อย่ า งจากภาชนะเลี ย้ ง กรองเซลล์ ห รื อ แยกเซลล์ อ อกโดยการปั่ น ให้ ต กตะกอน ต่อจากนันจึ ้ งสกัดสารสี โดยเติมสารละลายชนิดที่นิยมใช้ มีหลายชนิด ได้ แก่ แอซิโตร เมทานอล อีเทอร์ เมื่อสกัดสารสีออกจากเซลล์แล้ วให้ กรองอีกครัง้ หนึ่งเพื่ อกําจัดตะกอนหรื อสิ่งปนเปื อ้ นออก ให้ หมด นําสารละลายที่กรองได้ ใส่ในหลอดแก้ วที่สะอาดสําหรับวัดค่าคลอโรฟิ ลล์ เซลล์สาหร่ าย แต่ล ะชนิ ด มี ค ลอโรฟิ ลล์ แ ตกต่า งกันไป ซึ่ง แบ่ง ออกได้ 3 ชนิ ด คื อ คลอโรฟิ ลล์ -เอ-บี และ –ซี ทังนี ้ ้ผู้วดั ต้ องเลือกใช้ ความยาวคลื่นแสงให้ เหมาะสมกับชนิดของสาหร่ายที่จะวัด สูตรการคํานวณค่าคลอโรฟิ ลล์แต่ละชนิดมีดงั นี ้ Chla (mg/l) = 11.64 OD663–2.16 OD645–0.10 OD630 Chlb (mg/l) = 20.79 OD645–3.94 OD663–3.66 OD630 Chlc (mg/l) = 54.22 OD663–14.81 OD645–5.53 OD630 สูตรการคํานวณดังกล่าวเป็ นสูตรที่ ยูเนสโก แนะนําให้ ใช้ ซึ่งจะแตกต่างจากสูตรอื่นบ้ าง เล็กน้ อย เช่น Chla (mg/l) = 11.85 OD664 – 1.54 OD647 – 0.08 OD630 Chlb (mg/l) = 21.03 OD647 – 5.43 OD664 – 2.66 OD630 Chlc (mg/l) = 54.22 OD663 – 7.60 OD647 – 1.67 OD664 ค่า OD663-664, OD 645-647 และ OD 630 เป็ นค่า ความหนาแน่น ของคลื่ น แสง (optical density) ของคลอโรฟิ ลล์-เอ คลอโรฟิ ล์-บี และคลอโรฟิ ลล์-ซี ตามลําดับ 3.5 หลักการเพาะเลีย้ งสาหร่ ายเพื่อการขยายพันธุ์ จงกล (2552) กล่าวว่า 3.5.1 การเลีย้ งในห้ องปฏิบัตกิ าร ห้ องปฏิบตั กิ ารสําหรับเลี ้ยงสาหร่ายขนาดเล็กควรเป็ นห้ องที่สะอาดและค่อนข้ างปลอดเชื ้อ ส า ม า ร ถ ค ว บ คุ ม อุ ณ ห ภู มิ ไ ด้ ซึ่ ง โ ด ย ทั่ ว ไ ป นิ ย ม ค ว บ คุ ม อุ ณ ห ภู มิ ใ ห้ อ ยู่ ร ะ ห ว่ า ง 25-28 องศาเซลเซียส มีแสงสว่าง ซึ่งแหล่งของแสงสว่างนิยมใช้ หลอดไฟชนิดที่เรี ยกว่า คูลไวท์ (cool white fluorescent) สําหรับความเข้ มแสงประมาณ 5,000-10,000 ลักซ์ (lux) ขึ ้นอยู่กบั ชนิด ของสาหร่ า ย การเลี ย้ งสาหร่ า ยขนาดเล็ ก เกื อ บทุก ชนิ ด มี ห ลัก การคล้ า ยกัน จะแตกต่า งกัน คือสูตรอาหารที่ใช้ เลี ้ยงเท่านัน้ ซึง่ มีหลักการโดยทัว่ ไป ดังนี ้ -การเตรี ยมหั ว เชื อ้ สาหร่ าย หัว เชื อ้ สาหร่ ายได้ จ ากการแยกเชื อ้ สาหร่ า ยและทํ า ให้ บริ สทุ ธิ์แล้ ว ซึง่ จะใช้ เป็ นหัวเชื ้อเริ่ มต้ น เพื่อการขยายพันธุ์ หัวเชื ้อสาหร่ายนี ้ควรเก็บในหลอดแก้ วที่ 48

มีฝาแบบฝาเกลียว และควรเป็ นแก้ วคุณภาพดี ซึ่งสามารถทนความร้ อนสูง ๆ ได้ ขณะที่ต้องฆ่าเชื ้อ ด้ วยหม้ อนึง่ อัดไอ ฝาเปิ ดแบบเกลียวนอกจากจะง่ายต่อการใช้ แล้ วยังช่วยลดการปนเปื อ้ นระหว่าง กระบวนการถ่ายเชือ้ ได้ อีกด้ วย อาหารที่ใช้ เลีย้ งหัวเชื ้อ อาจเป็ นอาหารแข็งหรื ออาหารเหลวก็ได้ ถ้ าเป็ นอาหารแข็งควรจะถ่ายเชื ้อลงสู่อาหารเหลว ให้ ได้ ในปริ มาณที่มากขึ ้นตามลําดับ เทคนิคการ ถ่ายเชื ้อควรเป็ นเทคนิคแบบปลอดเชื ้อ (aseptic technique) -การเตรี ยมภาชนะ ภาชนะที่ใช้ ในห้ องปฏิบตั ิการ ส่วนใหญ่เป็ นเครื่ องแก้ วมีตงแต่ ั้ หลอดทดลอง ขวดรู ปกรวยขนาดต่าง ๆ ขวดนํา้ เกลือ โหลแก้ ว ปิ เปต บีกเกอร์ ฯลฯ อุปกรณ์ ใน ห้ องปฏิ บั ติ ก ารเหล่ า นี ค้ วรฆ่ า เชื อ้ ด้ วยการอบแห้ งในตู้ อบอุ ณ หภู มิ 180 องศาเซลเซี ย ส นาน 2 ชัว่ โมง -การเตรี ยมนา้ นํา้ ที่ใช้ ต้องใสสะอาดปราศจากจากสารพิษและสิ่งมีชีวิตอื่น ต้ องผ่าน ขันตอนการฆ่ ้ าเชื ้อเสียก่อน อุปกรณ์ที่นิยมใช้ ฆ่าเชื ้อ ได้ แก่ หม้ อนึ่งอัดไอ นิยมเติมนํ ้าลงในภาชนะ ที่ใช้ เลี ้ยง แล้ วนําเข้ าหม้ อนึ่งอัดไอ ซึ่งจะฆ่าเชื ้อทังนํ ้ ้าและภาชนะไปพร้ อม ๆ กัน ถ้ าภาชนะที่ใช้ มี ขนาดเล็ ก กว่า 1 ลิ ต ร เวลาใช้ ใ นการฆ่า เชื อ้ ประมาณ 15 นาที โดยใช้ ค วามดัน 15 ปอนด์ ต่อตารางนิว้ แต่ถ้าความจุของภาชนะมากกว่านี ้ เช่น 5 ถึง 20 ลิตร ต้ องใช้ เวลานานขึน้ ถึง 45 นาที ที่ความดันเดียวกัน -การเตรียมอาหาร สําหรับสูตรอาหารที่ใช้ เลี ้ยงสาหร่ายและชนิดในห้ องปฏิบตั ิการได้ กล่ า วมาแล้ ว ในเรื่ อ งสารอาหารที่ ใ ช้ ใ นการเจริ ญ เติ บ โตของสาหร่ า ย การเลี ย้ งสาหร่ า ยใน ห้ องปฏิบตั ิการนิยมเติมสูตรอาหารลงในนํ ้าเลี ้ยงสาหร่ ายก่อนที่จะนําไปฆ่าเชื ้อด้ วยหม้ อนึ่งอัดไอ ยกเว้ นในกลุ่มของวิตามินจะเติมหลังจากที่ผ่านการฆ่าเชื อ้ แล้ วเพื่อป้องกันการสูญเสียวิตามิ น เนื่องจากความร้ อน -การถ่ ายเชือ้ ลงสู่ภาชนะที่ใหญ่ ขึน้ เมื่อเตรี ยมหัวเชื ้อสาหร่าย ภาชนะ และอาหารเลี ้ยง เรี ยบร้ อยแล้ ว ทําการถ่ายเชื ้อหรื อขยายการเพาะเลี ้ยงให้ ได้ ปริ มาณมากขึ ้น ถ้ าหัวเชื ้อสาหร่ายอยู่ ในอาหารวุ้น ต้ องทําการถ่ายเชื ้อลงสู่หลอดแก้ วที่มีอาหารเหลวในปริ มาตร 5 ถึง 10 มิลลิลิตรก่อน โดยการใช้ ห ลู บ หรื อ ลวดเขี่ ย เชื อ้ แตะกลุ่ม เซลล์ ส าหร่ า ยจากอาหารวุ้น ลงสู่อ าหารเหลวใน หลอดแก้ ว แต่ถ้าหัวเชื ้อสาหร่ายอยู่ในอาหารเหลว ให้ ถ่ายเชื ้อโดยการใช้ ปิเปตดูดเซลล์สาหร่ายลง สู่อาหารเหลวที่เตรี ยมไว้ ในหลอดแก้ ว โดยใช้ อาหารเหลวปริ มาตร 5 ถึง 10 มิลลิลิตร หรื ออาจดูด เซลล์หวั เชื อ้ สาหร่ ายลงสู่อาหารเหลวที่เตรี ยมไว้ ในขวดรู ปกรวย ปริ มาตร 50 มิลลิลิตร เลยก็ได้ นําหลอดแก้ วหรื อขวดรู ปกรวยที่มีเชื ้อสาหร่ ายอยู่นี ้ ไปตังเลี ้ ้ยงภายใต้ แสงสว่างในห้ องปฏิบตั ิการ ใช้ เวลา 4-7 วัน สาหร่ายจะเจริ ญเติบโตเพิ่มจํานวนมากขึ ้น ให้ ถ่ายเชื ้อลงสู่อาหารเหลวในภาชนะ ที่ใหญ่ขึ ้นตามลําดับ อาจเป็ น 100 มิลลิลิตร 1, 5, 10 และ 20 ลิตร ตามลําดับ การเลี ้ยงควรให้ อากาศแก่สาหร่ายเพื่อป้องกันการตกตะกอนของสาหร่าย เมื่อสาหร่ายเพิ่มจํานวนมากขึ ้นจะเห็น 49

อาหารเหลวเปลี่ ยนสีไปตามชนิดของสาหร่ าย เช่น ถ้ าเป็ นสาหร่ ายสีเขียว อาหารเหลวจะเป็ น สีเขียว ถ้ าเป็ นไดอะตอม จะเป็ นสีนํา้ ตาล เมื่อได้ หวั เชื ้อสาหร่ ายในห้ องปฏิบตั ิการมากพอแล้ ว จะนําไปเลี ้ยงนอกห้ องปฏิบตั กิ ารที่ไม่ได้ ควบคุมแสงและอุณหภูมิ 3.5.2 การเลีย้ งสาหร่ ายนอกห้ องปฏิบัตกิ าร ไม่ มีการควบคุมแสง และอุณหภูมิ การเลี ้ยงสาหร่ายปริ มาณมากนอกห้ องปฏิบตั ิการจะเลี ้ยงในถังพลาสติก ถังไฟเบอร์ หรื อ บ่อซีเมนต์ เพื่อให้ ได้ สาหร่ายในปริมาณมาก บางครัง้ อาจเป็ นร้ อยตัน ซึง่ มีขนตอนดั ั้ งนี ้ -การเตรี ยมหัวเชือ้ สาหร่ าย หัวเชื ้อสาหร่ายที่ใช้ ได้ จากห้ องปฏิบตั ิการ ซึ่งจะได้ หวั เชื ้อที่ สะอาดสมบูรณ์แข็งแรงพร้ อมที่จะขยายพันธุ์ หัวเชื ้อสาหร่ายจากห้ องปฏิบตั ิการ สามารถเก็บในที่ อุณหภูมิตํ่า เช่น ในตู้เย็น (อุณหภูมิ 5-10 องศาเซลเซียส) ได้ ระยะหนึ่งแต่ไม่ควรเกิน 7 วัน เมื่อ นํามาเพาะขยายต้ องรอให้ อณ ุ หภูมิของหัวเชื ้อสาหร่ายและนํ ้าเลี ้ยงเท่ากันเสียก่อน -การเตรี ยมภาชนะ ภาชนะที่ ใช้ ได้ แก่ ถัง พลาสติก ถัง ไฟเบอร์ บ่อซี เ มนต์ ควรล้ า ง ทําความสะอาดเพื่อกําจัดเชื ้อโรคต่าง ๆ ให้ หมด โดยการใช้ คลอรี นซึ่งคลอรี นที่ใช้ นิยมใช้ ในรูปของ คลอรอกซ์ซงึ่ ได้ ผลดีกบั การฆ่าเชื ้อ ความเข้ มข้ นที่ใช้ คือ 30-50 ส่วนในล้ านส่วน (ppm) หรื ออาจใช้ ฟอร์ มาลิน 10 เปอร์ เซ็นต์ แช่ภาชนะเอาไว้ 10-20 ชัว่ โมง จากนันล้ ้ างแล้ วตากให้ แห้ ง -การเตรี ย มนา้ นํ า้ ที่ ใ ช้ จ ะต้ อ งผ่า นการฆ่า เชื อ้ โรคโดยการใช้ สารเคมี ที่ นิ ยมใช้ กัน คือ คลอรี น ความเข้ มข้ น 10-15 ส่วนในล้ านส่วน เมื่อเติมคลอรี นลงในนํ ้าที่ต้องการฆ่าเชื ้อแล้ ว ต้ องคนให้ เข้ ากันดีเสียก่อน ในกระบวนการนี ้ไม่ต้องให้ อากาศเพราะจะทําให้ คลอรี นสลายตัวเร็ ว หลังจากที่ปล่อยทิ ้งไว้ นานประมาณ 24 ชัว่ โมง แล้ วจึงเริ่ มให้ อากาศเบา ๆ เพื่อกําจัดคลอรี นที่อาจ ตกค้ างอยูใ่ ห้ หมดไป เมื่อให้ อากาศนาน 2-3 ชัว่ โมงแล้ ว ก็สามารถนํานํ ้าไปใช้ ได้ แต่ควรตรวจสอบ ให้ แ น่ ใ จว่า ไม่ มี ค ลอรี น เหลื อ อยู่โ ดยใช้ ห ลอด 10 มิ ล ลิ ลิ ต ร ตัก นํ า้ ที่ จ ะตรวจมาครึ่ ง หลอดใส่ โพแทสเซียมไอโอไดด์ ลงไปเท่าปลายไม้ จิ ้มฟั น เขย่าหลอดให้ สารละลาย ถ้ าสารละลายใสไม่มีสี แสดงว่าคลอรี นหมดแล้ ว แต่ถ้าสารละลายยังคงเป็ นสีเหลือง แสดงว่ายังคงมีคลอรี นหลงเหลืออยู่ ให้ ใส่โซเดียมไทโอซัล เฟต ลงในนํา้ 1 ส่วนในล้ านส่วนทดสอบจนได้ นํา้ ในหลอดทดสอบไม่มี สี นอกจากนี ย้ ัง สามารถใช้ วิ ธี ก ารฆ่า เชื อ้ โรคในนํ า้ โดยการใช้ แ สงอัล ตราไวโอเลต วิธี นีต้ ้ องเสี ย ค่าใช้ จา่ ยสูงมากแต่ก็สามารถกําจัดเชื ้อได้ ทกุ ชนิด (แบคทีเรี ย ไวรัส สปอร์ ของจุลชีพ) -การเตรี ยมอาหาร ส่วนใหญ่ นิยมใช้ สารเคมี หรื อปุ๋ ยที่ ใช้ ในพื ชทั่วไปเป็ นสารอาหาร เพราะหาง่ายและมีคณ ุ ภาพสมํ่าเสมอ สูตรอาหารที่ใช้ กนั มีมากมายหลายชนิด ขึ ้นอยู่กบั ชนิดของ สาหร่าย ซึ่งการเลี ้ยงสาหร่ายปริ มาณมากนี ้ มักจะใช้ สารอาหารหลัก ๆ ไม่กี่ชนิด สูตรที่นิยมใช้ กนั ได้ แก่

50

สูตรที่ 1 สาหรับเพาะสาหร่ ายขนาดเล็กทั่วไปในนา้ 1 ตัน ยูเรี ย (urea) 50 กรัม แคลเซียมซุปเปอร์ ฟอสเฟต (calcium superphosphate) 5 กรัม เฟอร์ ริคคลอไรด์ (FeCl3) 2 กรัม ถ้ าเพาะเลี ้ยงไดอะตอมใส่โซเดียมซิลิเกต (Na2 SiO3) 5 กรัม สูตรที่ 2 สาหรับเพาะไดอะตอมในนา้ 1 ตัน โพแทสเซียมไนเตรต (KNO3) 100 กรัม ไดโซเดียมไฮโดรเจนฟอสเฟต (Na2 HPO4) 10 กรัม โซเดียมซิลิเกต (Na2 SiO3) 10 กรัม เฟอร์ ริคคลอไรด์ (FeCl3) 2 กรัม สูตรที่ 3 สาหรับเพาะสาหร่ ายสีเขียวในนา้ 1 ตัน แอมโมเนียซัลเฟต [(NH4 )2SO4] 100 กรัม แคลเซียมซุปเปอร์ ฟอสเฟตหรื อปุ๋ ยสูตร 16-20-0 15 กรัม (calcium superphosphate) ยูเรี ย (urea) 5 กรัม เมื่อต้ องการเตรี ยมนํ ้าให้ ละลายสารเคมีหรื อปุ๋ ยทีละอย่างลงในนํ ้าตามอัตราส่วน ของสูตรที่ต้องการ -การเพาะขยายพั น ธุ์ ส าหร่ าย ควรเริ่ ม ในตอนเช้ า เพราะแสงเหมาะสํ า หรั บ การ สังเคราะห์แสงมากที่สดุ หลังจากเติมหัวเชื ้อสาหร่ายลงในนํ ้าเลี ้ยงแล้ วต้ องทําให้ มวลนํ ้าเคลื่อนไหว ตลอดเวลา วิธีที่นิยมกันทั่วไป คือ การให้ ฟองอากาศ การให้ ฟองอากาศต้ องให้ อย่างทัว่ ถึงและ แรงพอ ระยะเวลาในการเพาะเลี ้ยงแต่ละครัง้ ขึ ้นอยู่กับอุณหภูมิของนํ ้า ถ้ าเป็ นในเขตร้ อน อย่าง ประเทศไทย อุณหภูมิของนํ ้าประมาณ 25-30 องศาเซลเซียส สาหร่ ายที่เพาะเลีย้ งโดยไม่ได้ ควบคุมแสงและอุณหภูมิจะเพิ่มจํานวนได้ เร็ วถึงระดับสูงสุดในการเพาะเลี ้ยงครัง้ นัน้ และปริ มาณ จะคงอยูร่ ะยะหนึง่ (ประมาณ 1-3 วัน) ในระยะนันสาหร่ ้ ายส่วนหนึ่งจะขยายพันธุ์เพิ่มจํานวน และ อีกส่วนหนึ่งจะตายไป หลังจากนันสาหร่ ้ ายส่วนใหญ่จะตาย คุณค่าทางอาหารจะเสื่อมไปเมื่อเน่า สลายและไม่สามารถเพิ่มจํานวนได้ จึงต้ องรวบรวมสาหร่ายที่เพาะเลี ้ยงได้ ใช้ ทนั ในช่วงที่กําลังเพิ่ม จํ า นวนในการเพาะเลี ย้ งสาหร่ า ยถ้ าปั จ จัย ที่ จํ า เป็ นในการเจริ ญ เติ บ โตไม่ เ หมาะสม เช่ น แสงจ้ าเกินไป (มากกว่า 10,000 ลักซ์) หรื ออุณหภูมิสงู เกินไป (มากกว่า 35 องศาเซลเซียส) สาหร่ายอาจตายได้ แต่ถ้าแสงน้ อยเกินไปหรื ออุณหภูมิตํ่าเกินไป สาหร่ายจะเพิ่มจํานวนได้ ช้า และ ถ้ าในนํ ้าเลี ้ยงมีโปรโตซัว ปะปนอยูด่ ้ วยจะทําให้ สาหร่ายตายเร็วยิ่งขึ ้น 51

-การเก็บเกี่ยวสาหร่ าย การเก็บเกี่ยวสาหร่ ายทําได้ หลายวิธีแต่วิธีที่ดีต้องคํานึงถึง ค่าใช้ จา่ ยเป็ นหลักซึง่ ได้ แก่วิธีดงั ต่อไปนี ้ 1. Gravity filtration คือ การกรองโดยใช้ ผ้ากรองธรรมดา วิธีนี ้ยังทําได้ อีกหลายวิธีได้ แก่ การกรองโดยใช้ ผ้ า กรอง 2 ชัน้ เป็ น ผ้ า ไนลอนขนาดตา 0.6 ตารางเมตร ขึง ไว้ กับกรอบเหล็ ก ผ้ าแผ่นบนมีความถี่ 25 ช่องตารางนิ ้ว แผ่นล่าง 60 ช่องตารางนิ ้ว สามารถกรองได้ ด้วยอัตรา 200 ลิตรต่อตารางเมตรต่อชัว่ โมง การกรองได้ พฒ ั นาขึ ้นโดยใช้ ผ้ากรอง 2 ผืน ขนาดต่างกันโดยผ้ า แผ่นบนและแผ่นล่างมีขนาด 0.5 และ 1.5 ตารางเมตร ตามลําดับ แผ่นบนจะมีเครื่ องกวนติดอยู่ และแผ่นล่างจะมีแผ่นเหล็กบางคอยขูดเซลล์ที่ติดอยู่ กระบวนการนี ้ทําให้ การกรองได้ ด้ วยอัตรา 670 ลิตรต่อตารางเมตรต่อชัว่ โมง การเก็บเกี่ยววิธีที่นิยมปฏิบตั ิในอุตสาหกรรมการผลิตขนาดเล็ก ซึง่ พยายามหลีกเลี่ยงการใช้ พลังงานไฟฟ้า 2. Plate and frame filter pressing เครื่ องมือนี ้ประกอบด้ วยแผ่นโลหะซึ่งเจาะรูเล็ก ๆ ตลอดแผ่น วางขนานกันในโครงเหล็กและมี แผ่นผ้ าปิ ดทับที่แผ่นโลหะแต่ละแผ่นวิธีการคือใช้ แรงดันอัดสาหร่ายผ่านแผ่นโลหะนี ้ สาหร่ายก็จะติดค้ างบนแผ่นโลหะ ซึ่งสามารถเก็บได้ ภายหลัง วิธีนี ้สามารถเก็บเกี่ยวสไปรู ลินาได้ รวดเร็ วและมีประสิทธิภาพ แต่ต้องเสียค่าใช้ จ่ายสูงขึ ้นเมื่อใช้ filter press ที่มีพื ้นที่ 0.3 ตารางเมตร จะได้ ผลผลิตมากกว่าวิธีแรกถึง 10 เปอร์ เซ็นต์ และยังลด เวลาที่ใช้ ในการกรองด้ วย 3. การใช้ เครื่ อง (Centrifuge) วิธีการนี ้ใช้ หลักการให้ สาหร่ายตกตะกอนโดยใช้ แรงเหวี่ยง และจะแยกนํ ้าไว้ ชนบน ั ้ ในการผลิตแบบต่อเนื่องเมื่อให้ อตั ราไหลเข้ าของสาหร่ายเป็ น 125 ลิตรต่อ นาที พบว่าให้ ผลผลิตมากกว่าวิธีที่ 2 เพียง 1 เปอร์ เซ็นต์เท่านัน้ จึงไม่นิยมใช้ วิธีนี ้ในการเก็บเกี่ยว สไปรูลินา -การท าแห้ ง การทํ า สาหร่ า ยให้ แ ห้ ง เป็ น ขัน้ ตอนที่ สํ า คัญ ขัน้ ตอนหนึ่ง ซึ่ง หากให้ อุณหภูมิสงู เกินอาจทําให้ คณ ุ ค่าโภชนาการของสาหร่ายลดลง มีผ้ เู สนอวิธีทําแห้ งไว้ หลายวิธี เช่น 1. วิธี Solar drying มีวิธีทําอย่างง่าย ๆ โดยใช้ ไม้ กล่องภายในทาสีดําและปิ ดด้ วยกระจก หนา 2 มิลลิเมตร พบว่าได้ ผลดีเมื่อใช้ กบั สไปรูลินาซึ่งแผ่ให้ หนา ประมาณ 2-3 มิลลิเมตร ใช้ เวลา 5-6 ชัว่ โมง 2. วิธี Sun drying วิธีนี ้เป็ นวิธีที่ง่ายและเสียค่าใช้ จ่ายน้ อยมาก แต่มีข้อเสียหายหลาย อย่าง เช่น ต้ องขึ ้นกับสภาพอากาศและอาจเกิดการเสียหายจากแสงแดดที่มากเกินไปหรื อเกิดการ หมักขึ ้น การใช้ sun drying มักใช้ กับสไปรู ลินาที่จะนํามาทําเป็ นอาหารสัตว์ โดยการแผ่สาหร่ าย บนแผ่นพลาสติกในถาดแล้ วนําไปตากแดด 3. วิธี Drum Drying เป็ นการทําแห้ งโดยให้ สาหร่ายสัมผัสกับพื ้นผิวโลหะร้ อนโดยตรง ทําให้ ความชื ้นในสาหร่ ายระเหยไป เครื่ องมือนีป้ ระกอบด้ วยลูกกลิ ้งโลหะเดี่ยวหรื อภายในกลวง 52

และมี ไ อนํ า้ ร้ อนไหลวนเวียนอยู่ ลูกกลิง้ จะถูกตรึ งให้ หมุนรอบแกนในแนวนอนด้ วยความเร็ วที่ สามารถปรับได้ ตามต้ องการ มีเครื่ องป้อนสาหร่ายให้ เป็ นชันบาง ้ ๆ บนผิวราว ½ - ¾ ของรอบ จากจุดป้อน เพื่อคอยขูดแผ่นสาหร่ายแห้ งออกจากผิวลูกกลิ ้ง จัดเป็ นเครื่ องมือทําให้ แห้ งที่มีอตั รา การทําแห้ งสูงมาก มักใช้ อณ ุ หภูมิสงู กว่า 121 องศาเซลเซียส ใช้ เวลาประมาณ 2-3 วินาที 4. วิธี Spray drying เครื่ องทําแห้ งระบบนี ้ สาหร่ายเหลวจะถูกพ่นเข้ าไปในกระแสลมร้ อน ด้ วยหยดของเหลวขนาดเล็ก 10-200 ไมครอน ทําให้ มีพื ้นที่ผิวสัมผัสกับลมร้ อนสูง อัตราการ ทําแห้ งเร็ วมาก ความชื ้นในสาหร่ายจะระเหยอย่างรวดเร็ ว ระบบนี ้อุณหภูมิภายในเครื่ องไม่เกิน 74 องศาเซลเซียส และสาหร่ ายจะแขวนลอยอยู่ในช่วง 1-10 วินาทีเท่านัน้ จึงไม่ทําให้ สาหร่ายเกิด ความเสียหายเนื่องจากความร้ อน ความชื ้นในสาหร่ ายจะถูกลดตํ่าลงเหลือเพียง 5 เปอร์ เซ็นต์ เท่านัน้

53

บทที่ 4 การวิจัยและพัฒนาการเพาะเลีย้ งสาหร่ ายไก และสาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า 4.1 การเพาะเลีย้ งสาหร่ ายไก จัดเป็ นแหล่งอาหารที่สําคัญอีกแหล่งหนึ่งในการนํามาผลิตเป็ นอาหารของสัตว์นํา้ และ มนุษย์ เพื่อทดแทนอาหารจากแหล่งอื่น ๆ ผลผลิตของสาหร่ายสามารถนํามาใช้ เป็ นอาหารได้ มาก ถึง 90 เปอร์ เซ็นต์ นํามาใช้ ในอุตสาหกรรมผลิตยา วิตามิน สารแต่งกลิ่น สี รส เครื่ องสําอาง และ อุตสาหกรรมอาหาร เนื่องด้ วยกระบวนการเพาะเลี ้ยง การเก็บเกี่ยว การนํามาทําผลิตภัณฑ์เพื่อ บริ โ ภคหรื อ จํ า หน่ า ยไม่ ส ลับ ซับ ซ้ อนและใช้ ต้ น ทุ น ตํ่ า จึ ง ทํ า ให้ มี ก ารนํ า สาหร่ า ยชนิ ด ต่ า ง ๆ มาเพาะเลี ้ยงแบบมหมวล เช่น สาหร่าย Cladophora sp. (ไก) จัดเป็ นสาหร่ายสีเขียวชนิดหนึ่งมี ลักษณะเป็ นเส้ นสายที่แตกแขนงได้ เซลล์ตอนล่างเป็ นรากสําหรับยึดเกาะ เซลล์รูปทรงกระบอกมี ความยาวมากกว่ า ความกว้ าง มี ตั ง้ แต่ 5-20 เท่ า ของความกว้ าง (ภาพที่ 4-1 และ 4-2) มีไพรี นอยด์กระจายอยู่ทวั่ ไป นิวเคลียสมีหลายอันอยู่ในไซโตพลาสซึม มีคลอโรพลาสต์รูปตาข่าย (Wongrat, 1999)

ภาพที่ 4-1 สาหร่ายไกที่เลี ้ยงในห้ องปฏิบตั กิ าร

ภาพที่ 4-2 เซลล์ของสาหร่ายไก (scale bar 50 µm)

ในประเทศไทยพบสาหร่ า ย Cladophora มากเฉพาะในบางฤดูก าลเท่ า นัน้ โดยใน แม่นํ า้ น่า น และแม่นํ า้ ยาวซึ่ง เป็ น แม่นํ า้ สาขาย่อ ยของแม่นํ า้ น่ า นในเขตพื น้ ที่ อํ า เภอท่า วัง ผา จังหวัดน่าน มีรายงานว่าพบ Cladophora ในช่วงเดือนตุลาคมถึงเดือนมีนาคมเท่านัน้ (ภาพที่ 4-3 และ 4-4) และพบสาหร่ายไกในแม่นํ ้าโขงเขตพื ้นที่อําเภอเชียงของ (ภาพที่ 4-5) และอําเภอ เชียงแสน จังหวัดเชียงราย พบในช่วงเดือนมกราคม ถึงเดือนเมษายนเท่านัน้ และพบในแม่นํ ้ายม ในเขตพืน้ ที่อําเภอปง จังหวัดพะเยา ซึ่งทัง้ สามจังหวัดดังกล่าวประชาชนในท้ องถิ่นนิยมบริ โภค 54

Clodophora กันมากทังในรู ้ ปแบบที่เรี ยกว่าไกยีไกทรงเครื่ องห่อนึ่งไกและไกทอด ด้ วยเหตุนี ้จึงมี การเพาะเลี ้ยง Cladophora แบบมหมวล เพื่อใช้ ประโยชน์ในการทําเป็ นอาหารปลาและอาหาร มนุษย์ (http://chiangkhong.sadoodta.com/travel)

ภาพที่ 4-3 สาหร่ายไกในแม่นํ ้าน่าน จ. น่าน ภาพที่ 4-4 ความยาวของสาหร่ายไก ในแม่นํ ้าน่าน

ภาพที่ 4-5 สาหร่ายไกในแม่นํ ้าโขงอําเภอเชียงของ จังหวัดเชียงราย ที่มา: http://chiangkhong.sadoodta.com/travel 4.1.1 การเพาะเลีย้ งสาหร่ ายสีเขียวไก Cladophora ในระดับห้ องปฏิบัตกิ าร ก. การเพาะเลี ย้ งสาหร่ ายไกในอาหาร มาตรฐานในระดับห้ องปฏิ บตั ิการเพื่อเป็ นการ เตรี ยมหัวเชื ้อสาหร่ายไก นําไปเพาะเลี ้ยงในบ่อกลางแจ้ งต่อไป โดยใช้ สารอาหาร Jaworski’ s Medium (JM) สูตรอาหารนี ้สามารถเลี ้ยงสาหร่ ายนํ ้าจืดกลุ่มสาหร่ายสีเขียว (Chlorophyta) และ สาหร่ายสีเขียวแกมนํ ้าเงิน (Cyanophyta) มีวิธีเตรี ยม Stock solution ของสารอาหารทังหมด ้ 9 อย่างดังนี ้ 1. Ca(NO3).4H2O 2.000 กรัม 2. KH2PO4 1.240 กรัม 55

3. MgSO4.7H2O 5.000 กรัม 4. NaHCO3 0.225 กรัม 5. EDTA FeNa 0.225 กรัม EDTA Na2 0.225 กรัม 6. H3BO3 0.248 กรัม MnCl2.4H2O 0.139 กรัม (NH4)6Mo7O24.4H2O 0.100 กรัม 7. Cyanocobalamin (Vitamin B12) 0.004 กรัม Thiamine HCL (Vitamin B1) 0.004 กรัม Biotin 0.004 กรัม 8. NaNO3 8.000 กรัม 9. Na2HPO4.12H2O 3.600 กรัม นํ า สารแต่ ล ะชนิ ด ละลายในนํ า้ กลั่ น อย่ า งละ 100 มิ ล ลิ ลิ ต ร หลั ง จากนั น้ นํ า stock solution ทัง้ 9 ชนิด มาอย่างละ1 มิลลิลิตร ใส่ใน Volumetric flask (ที่มีนํ ้ากลัน่ อยู่ เล็กน้ อย) แล้ วปรับปริมาตรให้ ได้ 1 ลิตร ปรับค่า pH ให้ อยูร่ ะหว่าง 7-8 หมายเหตุ: หาก stock solution เกิดการปนเปื อ้ นโดยเชื ้อราซึ่งจะเห็นเป็ นขนปุยหรื อ ปนเปื อ้ นโดยแบคทีเรี ยในลักษณะขุน่ เป็ นเมือกให้ ทิ ้งและเตรี ยมใหม่ ข. เตรี ยมภาชนะในการเพาะเลี ้ยง เช่น ตู้กระจกที่มีระบบนํ ้าไหลเวียนได้ เป็ นการจําลอง ให้ เหมือนธรรมชาติที่สาหร่ายไกอาศัยอยู่ (ภาพที่ 4-6) เติมนํ ้าสูงประมาณ 10-15 เซนติเมตร และ เติมสารอาหารตามสัดส่วนของปริมาตรนํ ้า ในข้ อ ก. ค. นําหัวเชื ้อสาหร่ายไกจากธรรมชาติ (ภาพที่ 4-7) มาเพาะเลี ้ยงในอาหารมาตรฐานตาม ข้ อ ก. ในห้ องปฏิบตั กิ าร ประมาณ 10-15 วัน สาหร่ายที่ติดหินมีการเจริ ญเติบโตที่ ยาวขึ ้นจากเดิม ประมาณ 200 เปอร์ เซ็ นต์ (ภาพที่ 4-8) ทํ าการขยายหัวเชือ้ สาหร่ ายในตู้กระจก ที่มี ตาข่าย พลาสติกใช้ เป็ นที่ยดึ เกาะหัวเชื ้อสาหร่ายเริ่ มต้ น โดยการนําสาหร่ายไกใส่ลงในรูตาข่าย ระยะห่าง ระหว่างแถว 10 เซนติเมตร และระยะห่างระห่างต้ น 5 เซนติเมตร และมีระบบหมุนเวียนนํ ้าแบบ raceway ponds (ภาพที่ 4-9) ใช้ อ าหารในการเพาะเลี ย้ งตามข้ อ ก. ระยะเวลาประมาณ 10-15 วัน สาหร่ ายที่ติดหินมีการเจริ ญเติบโตขึน้ จากเดิมประมาณ 200 เปอร์ เซ็นต์ เต็มพืน้ ที่ ระยะห่างระหว่างแถว และระหว่างต้ น (ภาพที่ 4-10) สามารถเก็บผลผลิตโดยการใช้ กรรไกรตัดให้ เหลือยาวทิ ้งใว้ ประมาณ 2 เซนติเมตร นําไปใช้ ประโยชน์ หรื อนําไปเป็ นหัวเชื ้อสาหร่ ายในการ เพาะเลี ้ยงในบ่อที่มีระบบหมุนเวียนนํ ้าแบบ raceway ponds กลางแจ้ งต่อไป 56

ภาพที่ 4-6 สาหร่ายไก ที่เลี ้ยงในห้ องปฏิบตั ิการ ภาพที่ 4-7 หัวเชื ้อสาหร่ายไกจากธรรมชาติ

ภาพที่ 4-8 เส้ นสายสาหร่ายไก ที่เลี ้ยงในห้ องปฏิบตั กิ าร

ภาพที่ 4-9 สาหร่ายไกที่เพาะเลี ้ยงในห้ องปฏิบตั กิ าร ภาพที่ 4-10 การเจริญของสาหร่ายใน ห้ องปฏิบตั กิ าร 4.1.2 การเพาะเลีย้ งสาหร่ ายไก ในบ่ อเพาะเลีย้ งกลางแจ้ ง 4.1.2.1 การเพาะเลีย้ งสาหร่ ายไก (Cladophora) โดยใช้ สารอาหาร ก. ในแหล่งนํ ้าธรรมชาติที่มีสาหร่ายไกเจริ ญเติบโต (เช่น ที่ลํานํ ้าน่าน และลํานํ ้าโขง) เมื่อ นํานํ ้ามาวิเคราะห์คณ ุ ภาพนํ ้า จะมีอตั ราส่วนของสารไนโตรเจน ต่อฟอสเฟอรัส (N:P) ประมาณ 57

3:1-4 :1 หรื อมีแอมโมเนียม-ไนโตรเจน (NH3-N) เท่ากับ 1.3- 6.5 มิลลิกรัมต่อลิตร (จงกล, 2552; ศิริเพ็ญ, 2543) ดังนัน้ ต้ องใช้ ปยสู ุ๋ ตร N:P:K (16:16:16) เท่ากับ 1-2 กรัมต่อนํ ้า1 ตัน จะได้ สาร แอมโมเนียม-ไนโตรเจน (NH3-N) เท่ากับ 1.3–6.5 มิลลิกรัมต่อลิตร ข. นําหัวเชื ้อสาหร่ายไก จากการเพาะเลี ้ยงในอาหารมาตรฐานในระดับห้ องปฏิบตั ิการ ค. เพาะเลี ย้ งสาหร่ า ยไก แบบมหมวลในบ่ อ ซี เ มนต์ เ ลื อ กสู ต รอาหาร จากข้ อ ก. มาเพาะเลี ้ยงในบ่อซีเมนต์ที่มีนํ ้าไหลเวียน (ภาพที่ 4-11) ตลอดเวลา ความเร็ วกระแสนํ ้าใช้ เครื่ อง ตี นํ า้ ประมาณ 10-15 รอบต่อ นาที หรื อ ประมาณ 0.15-0.30 เมตรต่อ วิ น าที ปรั บ สภาพให้ ใกล้ เคียงสภาพธรรมชาติที่สาหร่ ายไกเจริ ญอยู่จริ งในธรรมชาติ เพาะเลีย้ งเป็ นเวลา 15-20 วัน เก็ บ ผลผลิ ต โดยใช้ กรรไกรตัดให้ เ หลื อเส้ นสายสาหร่ ายไก ไว้ ประมาณ 1 นิว้ โดยเก็ บ ผลผลิ ต สาหร่ายทุก ๆ 15-20 วัน นําไปตาก หรื อ อบบดเป็ นผง เพื่อใช้ ประโยชน์ตอ่ ไป

ภาพที่ 4-11 บ่อเพาะเลีย้ งสาหร่ ายไก (Cladophora sp.) ในฐานเรี ยนรู้ สาหร่ าย และ แพลงก์ ตอน ของคณะเทคโนโลยี ก ารประมง และทรั พ ยากรทางนํ า้ มหาวิทยาลัยแม่โจ้ 4.1.2.2 การเพาะเลีย้ งสาหร่ ายไก (Cladophora) โดยใช้ นา้ ทิง้ จากโรงอาหาร ก. การเตรี ยมนํ ้าทิ ้งจากโรงอาหาร (ภาพที่ 4-12) ลําเลียงไปบ่อพักเพื่อเพาะเลี ้ยงสาหร่าย ไก (ภาพที่ 4-13) นํานํ ้าทิ ้งจากโรงอาหารมาพัก ให้ ตกตะกอน ประมาณ 3 สัปดาห์ (ภาพที่ 4-14) เพื่อให้ ตกตะกอน ใช้ ถงุ กรองแพลงก์ตอน หรื อผ้ าขาวบางขนาดตา 100 ไมครอน และเจือจางนํ ้าทิ ้ง ในอัตราส่วนนํ ้าทิง้ ต่อนํา้ ประปา ประมาณ 1 ต่อ 9 หรื อให้ มีแอมโมเนียม-ไนโตรเจน (NH3-N) อยู่ร ะหว่า ง 1.3-6.5 มิ ล ลิ ก รั ม ต่อ ลิ ต ร (จงกล, 2552; ศิริ เ พ็ญ , 2543) ถ้ า เราไม่วิ เ คราะห์ แอมโมเนี ย ม-ไนโตรเจน ในนํ า้ ทิ ง้ อาจเจื อ จางนํ า้ ทิ ง้ ในความเข้ มข้ นต่ า ง ๆ กั น ตั ง้ แต่ 10-100 เปอร์ เซ็นต์ ทําการเปรี ยบเทียบการเจริ ญเติบโตของสาหร่ ายแต่ละความเข้ มข้ นคัดเลือก ความเข้ มข้ นที่ดีที่สดุ (ภาพที่ 4-15) ก่อนนํานํ ้าทิ ้งไปเลี ้ยงสาหร่ายไก 58

ภาพที่ 4-12 การเตรี ยมนํ ้าทิ ้งจากโรงอาหาร ม. แม่โจ้ ภาพที่ 4-13 การขนนํ ้าทิ ้งจากโรงอาหาร

ภาพที่ 4-14 บ่อพักนํ ้าทิ ้งบริเวณบ่อวิจยั

ภาพที่ 4-15 การทดสอบการเพาะเลี ้ยงสาหร่ายไก

ข. การเลี ้ยงสาหร่าย ไก โดยใช้ นํ ้าทิ ้งในบ่อชีเมนต์ แบบ raceway pond หรื อ บ่อดิน - เติมนํ ้าทิ ้งโรงอาหาร 10 เปอร์ เซ็นต์ ที่มี NH3-N อยู่ระหว่าง 1.3 -6.5 มิลลิกรัมต่อลิตร เท่ากับนํ ้าทิ ้ง 200 ลิตร+นํ ้าประปา 1,800 ลิตร+สาหร่ายไกสด 100 กรัม รวมปริ มาตร 2,000 ลิตร (2 ตัน) (ภาพที่ 4-16 และ4-17) ตรวจวัดความเป็ นกรด-ด่าง หรื อ pH นํ ้าทิ ้งจากโรงอาหารจะมี pH อยู่ระหว่าง 7-8 ซึ่งเป็ นช่วง pH ที่เหมาะสมเลี ้ยงสาหร่ายไก ระยะเวลาการเพาะเลี ้ยง10-20 วัน สาหร่ ายจะมีความยาวเพิ่มขึ ้น 3-5 เท่า (ภาพที่ 4-18) สามารถเก็บผลผลิตโดยใช้ กรรไกรตัดเส้ น สายของสาหร่าย นําไปตากแห้ ง หรื อ อบ (ภาพที่ 4-19) หลังจากนันบด ้ โดยเครื่ องบดได้ สาหร่าย ผงนําไปใช้ ประโยชน์ตอ่ ไป (ภาพที่ 4-20)

59

ภาพที่ 4-16 สาหร่ายไก ในบ่อ แบบ raceway pond ภาพที่ 4-17 การเลี ้ยงสาหร่ายไก ในบ่อดิน

ภาพที่ 4-18 สาหร่ายเติบโตดี สามารถ เก็บผลผลิตได้ ภาพที่ 4-19 ผลผลิตสาหร่ายไก

ภาพที่ 4-20 สาหร่ายไกผง นําไปใช้ ประโยชน์ตอ่ ไป 4.1.3 ปั จจั ย ที่ มี อิ ท ธิ พ ลต่ อการเจริ ญ เติ บ โตของสาหร่ า ยไก สกุ ล Cladophora สามารถเจริ ญ ได้ ในสถาพแวดล้ อมในช่วงกว้ าง สภาวะแวดล้ อมที่ เหมาะสมต่อการเพาะเลี ย้ ง สาหร่ายไก สกุล Cladophora สรุปได้ ดังนี ้ 60

-แสง ไม่ควรตํ่ากว่า 5,000 ลักซ์ -อุณหภูมิ สาหร่ายไกจะเจริญเติบโตได้ ดีในนํ ้าที่มีอณ ุ หภูมิคอ่ นข้ างตํ่า ประมาณ 15-25 องศาเซลเซียส -ความเร็วกระแสนา้ สาหร่ายไกสามารถเจริ ญเติบโตได้ ดีในแหล่งนํ ้าไหล ที่มีกระแสนํ ้า ประมาณ 0.15-0.30 เมตรต่อวินาที -พีเอช สาหร่ายไกเจริญเติบโตได้ ดีในนํ ้าที่เป็ นกลางถึงด่างอ่อน โดยมีพีเอชระหว่าง 7-9 -สารอาหาร สาหร่ ายไกสามารถเจริ ญได้ ในนํ า้ ที่ มี สารอาหารน้ อยถึง สารอาหารมาก แต่ปริ มาณสารอาหารโดยเฉพาะออร์ โธฟอสเฟตฟอสฟอรัส ไนเตรต-ไนโตรเจน และแอมโมเนีย ไนโตรเจน ควรมีไม่น้อยกว่า 0.001 มิลลิกรัมต่อลิตร 4.1.4 การศึกษาเอกสารการเพาะเลีย้ งสาหร่ ายไก ยุวดี (2552) รายงายโดยอ้ างอิงคําสัมภาษณ์ของชาวบ้ านที่อาศัยอยู่ชายฝั่ งแม่นํ ้าโขงใน อําเภอเชียงแสน และอําเภอเชียงของ จังหวัดเชียงราย ว่าตังแต่ ้ จีนสร้ างเขื่อนและมีการระเบิดแก่ง ในแม่ นํ า้ โขง ทํ า ให้ นํ า้ โขงขุ่น หรื อ บางช่ว งนํ า้ แห้ ง ส่ง ผลให้ ส าหร่ า ยไกลดลงอย่า งน่ า ใจหาย ซึง่ ปัจจุบนั ชาวบ้ านสามารถเก็บเกี่ยวสาหร่ายไกได้ เพียงไม่กี่วนั ในหนึ่งปี ทําให้ ชาวบ้ านขาดรายได้ จากการขายสาหร่ายไกลงอย่างมาก การวิเคราะห์คณ ุ ค่าทางโภชนาการของสาหร่ายไก พบว่ามีโปรตีน 28 เปอร์ เซ็นต์ ไขมัน 6.81 เปอร์ เซ็นต์ เยื่อไย 19.29 เปอร์ เซ็นต์ เถ้ า 20.80 เปอร์ เซ็นต์ ความชืน้ 13.19 เปอร์ เซ็นต์ ฟอสฟอรั ส 0.36 เปอร์ เ ซ็ น ต์ คาร์ โบไฮเดรต 30.34 เปอร์ เ ซ็ น ต์ ส่ วนวิ ตามิ นและเกลื อแร่ พบว่ า มีวิตามินบี 1 วิตามินบี 2 วิตามินอี แคลเซียม โซเดียม แมกนีเซียม แมงกานีส เหล็ก ทองแดง และสังกะสี เท่ากับ 169.50, 541.10, 4.20, 943.90, 716.90, 170.50, 5.36, 162.00, 310.00 และ 0.65 มิลลิกรัมต่อ 100 กรัม ตามลําดับแคโรทีนอยด์เท่ากับ 340 ไมโครกรัมต่อกรัม (สรวิศ, 2543; ยุวดี และคณะ, 2547) ส่วน Yoshii et al. (2004) ได้ วิเคราะห์อนุพนั ธ์ ของคาโรตินอยด์ใน Cladophora 8 ชนิด ได้ แก่ Cladophora albida, C. coelothrix, C. glomerata, C. japonica, C. ohkuboana, C. pellucida, C. sericea and C. vagabunda พบว่า มีเบต้ า-แคโรทีน 22, 14, 13, 12, 12, 11, 14 และ 16 ไมโครกรัมต่อกรัม (นํ ้าหนักแห้ ง) และมีลทู ีน 22, 4, 36, 2, 7, 3, 37 และ 29 ไมโครกรัมต่อกรัม (นํ ้าหนักแห้ ง) ตามลําดับ การเพาะเลี ้ยงสาหร่าย Cladophora (ไก) ณ คณะเทคโนโลยีการประมงและทรัพยากร ทางนํ ้า มหาวิทยาลัยแม่โจ้ เชียงใหม่ ระหว่างเดือนมกราคม 2550 ถึง เดือนกุมภาพันธ์ 2551 ได้ ทํ าการเพาะเลี ย้ งสาหร่ ายสกุล Cladophora (ไก) ในสูตรอาหาร Jaworski’s medium (JM) ปรับปรุง และใช้ นํ ้าทิ ้งจากโรงอาหาร ความเข้ มข้ น 10 เปอร์ เซ็นต์ ถึง 100 เปอร์ เซ็นต์ เลี ้ยงสาหร่าย 61

ในตู้กระจก และบ่อซีเมนต์ มีการเติมอากาศตลอดเวลา เป็ นเวลา 15-30 วัน พบว่า ผลผลิตของ สาหร่ ายไกที่ เ ลี ย้ งด้ วยนํ า้ ทิง้ จากโรงอาหารที่ ระดั บความเข้ ม ข้ น 80 เปอร์ เซ็ น ต์ มี ผลผลิตของ สาหร่ ายในรู ปแห้ งสูงสุด รองลงมา คือ ที่ระดับความเข้ มข้ น 100 เปอร์ เซ็นต์, 90 เปอร์ เซ็นต์, 70 เปอร์ เซ็นต์ และ 60 เปอร์ เซ็นต์ คุณค่าทางโภชนาการของสาหร่ายไก โดยนํ ้าหนักแห้ งที่เลี ้ยงใน นํ ้าทิ ้งจากโรงอาหาร 80 เปอร์ เซ็นต์ มีปริ มาณแคโรทีนอยด์ 580 µg/g โปรตีน 31.37 เปอร์ เซ็นต์ สูงกว่าสาหร่ายไกที่เลี ้ยงในนํ ้าทิ ้งจากโรงอาหารความเข้ มข้ น อื่นๆ (สุฤทธิ์ และคณะ, 2551) ผลการศึกษาการเพาะเลี ย้ งสาหร่ ายไกสกุล Cladophora ในระดับห้ องปฏิบัติการโดย เพาะเลี ้ยงในอ่างแก้ วระบบนํ ้าวน ได้ มวลชีวภาพสูงสุด 376.00 กรัมต่อตารางเมตร (นํ ้าหนักเปี ยก) และ 26.32 กรัมต่อตารางเมตร (นํ ้าหนักแห้ ง) ส่วนคุณค่าทางโภชนาการของสาหร่ายไกโดยนํ ้าหนัก แห้ งมี ค่าสูงสุดของ โปรตีน 31.49 เปอร์ เซ็ นต์ คาร์ โบไฮเดรต 20.78 เปอร์ เซ็ นต์ ไขมัน 4.17 เปอร์ เซ็นต์ เยื่อใย 19.20 เปอร์ เซ็นต์ ความชื ้น 8.71 เปอร์ เซ็นต์ เถ้ า 27.33 เปอร์ เซ็นต์ และแคโรทีนอยด์ 820.49 ไมโครกรัมต่อกรัม (ศิริเพ็ญ และคณะ, 2548) การเพาะเลี ้ยงสาหร่ ายไก (Cladophora glomerata) ในห้ องปฏิบตั ิการได้ นําเชื ้อสาหร่าย มาจากทะเลสาบ Huron ใกล้ กบั ทะเลสาบ Harbor Beach, Michigan ในประเทศสหรัฐอเมริ กา ได้ ทดลองวัดอัต ราการสัง เคราะห์ แสงสุทธิ อัต ราการหายใจ อุณ หภูมิ แ ละความเข้ ม ของแสง การทดลองได้ แบ่งระดับความเข้ มแสงเป็ น 8 ระดับ ๆ ละ 3 ซํ ้า คือ อยู่ระหว่าง 12-1,235 ไมโคร โมล/ตารางเมตร/วิน าที (µE/m2/sec) ควบคุม อุณ หภูมิ 8 ระดับ ๆ ละ 3 ซํ า้ คือ อยู่ร ะหว่า ง 1 องศาเซลซี ยส ถึง 35 องศาเซลเซี ยส จากผลการทดลองพบว่า ที่ อุณหภูมิ 13 และ 17 องศาเซลเซียส สาหร่ายมีอตั ราการสังเคราะห์แสงสุทธิสงู สุด เท่ากับ 300 และ 600 µE/m2/sec ทําให้ สาหร่ ายไกมีอตั รการการเจริ ญเติบโตและอัตราการหายใจดีที่สุด มีการนําผลการทดลองไป ใช้ งานในแบบจําลองทางคณิตศาสตร์ ต่อไป (James, 1982) การเพาะเลี ้ยงสาหร่าย Cladophora glomerata (L.) Kutz. ที่ระดับอุณหภูมิตา่ งกัน พบว่าอุณหภูมิ 15 และ 30 องศาเซลเซียส สาหร่าย เจริ ญเติบโตดีที่สดุ ที่ อุณหภูมิ 10 องศาเซลเซียส สาหร่ ายเจริ ญเติบโตเล็กน้ อย และที่ อณ ุ หภูมิ 5 องศาเซลเซียส สาหร่ายหยุดการเจริญเติบโต (Bellis, 1968) จากรายงานการวิจยั หลาย ๆ เรื่ องบ่งชี ้ว่าฟอสฟอรัสเป็ นปั จจัยสําคัญต่อการเจริ ญเติบโต ของสาหร่ายสกุล Cladophora (Wong and Clark, 1976; Birch et al., 1981; Painter and Kamaitis, 1987; Bootsma et al., 2004 และ Higgins et al., 2006) โดย Painter and Kamaitis (1987) รายงานว่าการเจริ ญเติบโตของสาหร่าย Cladophora ในทะเลสาบ Ontario ประเทศ Canada จะถูกจํากัดด้ วยปริ มาณฟอสฟอรัสที่มีค่าตํ่ากว่า 0.01 มิลลิกรัมต่อลิตร Bootsma et al. (2006) รายงานว่า สาหร่าย Cladophora ที่มีการเพิ่ม จํ า นวนอย่ า งรวดเร็ ว ในทะเลสาบ Michigan เกี่ ย วข้ องกั บ การมี ร ะดับ ฟอสฟอรั ส ในนํ า้ สู ง 62

ซึ่ง แหล่ง ที่ ม าของฟอสฟอรั ส มาจากพื น้ ที่ การเกษตร และนํ า้ ที่ ผ่า นขบวนการบํา บัดนํ า้ ที่ ไ ม่ไ ด้ มาตรฐานWhitton (1970), Dodds and Gudder (1992) และ Higgins et al. (2008) รายงานว่า สาหร่ า ยสกุ ล Cladophora สามารถเจริ ญ เติ บ โตได้ ใ นแหล่ ง นํ า้ ที่ มี ส ารอาหารตํ่ า มาก (ultraoligotrophic) จนถึงแหล่งนํ ้าที่มีสารอาหารสูง (eutrophic) Hoffmann and Graham (1984) ได้ ศกึ ษาถึง ความสัมพันธ์ของอุณหภูมิ ความเข้ มแสง และระยะเวลาให้ แสงต่ อ การเจริ ญ เติ บ โตของสาหร่ า ย C. glomerata โดยเพาะเลี ย้ งใน ห้ องปฏิ บั ติ ก าร พบว่ า สาหร่ า ยให้ มวลชี ว ภาพมากที่ สุ ด เมื่ อ อยู่ ใ นสภาวะที่ มี อุ ณ หภู มิ 25 องศาเซลเซี ย ส ความเข้ ม แสง 125 ไมโครโมลต่อ ตารางเมตรต่อ วิ น าที และให้ แสง 16 ชัว่ โมงต่อวัน Auer (1994) และ Auer and Canale (1982) รายงานว่า Cladophora ที่เจริ ญในแหล่ง นํ า้ ที่ มี ป ริ ม าณฟอสฟอรั ส สู ง จะเพิ่ ม การกั ก เก็ บ ฟอสฟอรั ส ไว้ ในเซลล์ แ ละทํ า ให้ มี อั ต รา การเจริ ญเติ บ โตที่ สู ง ขึ น้ โดย Cladophora ที่ เ ก็ บ สะสมฟ อสฟ อรั สในเซลล์ ระหว่ า ง 1 ถึง 2 ไมโครกรัมต่อมิลลิกรัม จะมีอตั ราการเจริญเติบโตจําเพาะระหว่าง 0.01 ถึง 0.25 ต่อวัน Rönnberg and Lax (1980) รายงานว่ากระแสคลื่นมีสว่ นเกี่ยวข้ องกับความยาวของเซลล์ สาหร่าย Cladophora โดยพบว่าสาหร่าย Cladophora ที่เจริ ญอยู่บริ เวณชายฝั่ งที่มีกระแสคลื่น รุนแรงจะมีความยาวของเซลล์มากกว่าสาหร่ าย Cladophora ที่เจริ ญอยู่บริ เวณที่ มีกระแสคลื่นที่ ไม่รุนแรงมากนัก ข้ อมูลจาก Wilson et al. (1999) และ Salovius and Bonsdorff (2004) ชี ้ให้ เห็น ว่าปริ มาณของแข็งที่แขวนลอยในนํ ้าที่สงู ขึ ้นมีผลต่อการลดมวลชีวภาพและทําให้ ความยาวเซลล์ ของสาหร่าย Cladophora ลดลง แต่จะมีผลทําให้ ความกว้ างของเซลล์สาหร่ายเพิ่มขึ ้น Pitcairn and Hawkes (1973) พบว่า ในแหล่งนํ ้าธรรมชาติสาหร่ ายไกเจริ ญเติบโต หนาแน่นมากที่สุดในบริ เ วณที่ มี กระแสนํ า้ ไหลเร็ ว 20 เซนติเมตรต่อวินาที แต่ในบริ เวณที่ มี กระแสนํ ้าเชี่ยวมากจะไม่พบสาหร่ายสกุล Cladophora เจริ ญเติบโตอยู่และ Cheney and Hough (1983) รายงานว่า ปั จจัยที่มีผลสําคัญต่อการสังเคราะห์แสงและสารอินทรี ย์ของ Cladophora fracta ที่เจริญบนชายฝั่ง คือ แสง ออกซิเจน ค่าความเป็ นด่าง พีเอช และสารอนินทรี ย์ Ross (2006) กล่าวว่า มี การศึกษาเกี่ ยวกับนิเวศวิทยาและปั จ จัยทางกายภาพของ สาหร่าย Cladophora ในอเมริกาเหนืออย่างมากมาย แต่การจัดจําแนกชนิดของสาหร่ายสกุลนี ้ยัง ไม่ ชั ด เจนมากนั ก เนื่ อ งจากการจั ด จํ า แนกสาหร่ า ย Cladophora ระดั บ ชนิ ด (species) โดยใช้ ลั ก ษณะทางสัณ ฐานวิ ท ยานัน้ ยากที่ จ ะจัด จํ า แนก เนื่ อ งจากสาหร่ า ย Cladophora จะมีรูปร่างและสัณฐานวิทยาเปลี่ยนแปลงไปตามสภาพแวดล้ อม

63

4.2 การเพาะเลีย้ งสาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า สาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า เป็ นสาหร่ ายสกุลที่มีรายงานการศึกษาวิจัยออกมามากที่สุดใน ประเทศไทย ทังนี ้ ้เนื่องมาจากสาหร่ายชนิดนี ้เป็ นหนึ่งในไม่กี่ชนิด ที่สามารถนํามาเพาะเลี ้ยงเป็ น อุตสาหกรรมได้ การผลิตในบ่อกลางแจ้ งทําได้ ง่ายกว่าสาหร่ายชนิดอื่นและมีรายงานวิจยั สนับสนุน จํานวนมากทังในและต่ ้ างประเทศ รวมทังตํ ้ าราหลายเล่มที่เขียนขึ ้นอธิบายการเพาะเลี ้ยงสาหร่าย ชนิดนี ้โดยเฉพาะ และผลผลิตสาหร่ายก็มีคณ ุ ค่าทางอาหารสูงและมีสารเคมีอื่นที่เป็ นประโยชน์ เช่น สารสีนํ ้าเงินไฟโคไซยานินและกรดไขมันแกมมาไลโนเลนิค (-linolenic acid) สิ่งเหล่านี ้ทํา ให้ สาหร่ายอาร์ โธรสไปร่า ได้ รับความนิยมศึกษาเพื่อการนํามาใช้ ประโยชน์ในเรื่ องต่าง ๆ มากมาย ความเหมาะสมในการส่งเสริ มให้ เพาะเลี ้ยงสาหร่ายอาร์ โธรสไปร่า และได้ รับการคัดเลือก มาแล้ วว่าเป็ นสาหร่ ายที่มีความเหมาะสมในการส่งเสริ มให้ มีการเพาะเลี ้ยงในระดับอุตสาหกรรม นอกจากมีคณ ุ ค่าทางโภชนาการสูงในหลาย ๆ ด้ าน และมีสารออกฤทธิ์ที่ใช้ เป็ นตัวยารักษาโรคบาง ชนิดได้ ดงั ที่กล่าวมาแล้ ว สาหร่ายชนิดนี ้ยังมีคณ ุ สมบัตทิ ี่ดีอีกหลายประการดังต่อไปนี ้ 1. เจริญเติบโตในอาหารที่มีราคาถูก มีสว่ นประกอบไม่ซบั ซ้ อนและหาง่าย 2. แยกและเก็บเกี่ยวง่าย โดยวิธีการกรองเนื่องจากมีขนาดของเส้ นสายใหญ่ 3. มีความทนต่อการปนเปื อ้ นของเชื ้ออื่น 4. ทราบคุณสมบัตทิ างพันธุกรรม สรี รวิทยา และสามารถปรับปรุงพันธุกรรมได้ 5. สามารถใช้ แหล่งพลังงานได้ อย่างมีประสิทธิภาพ 6. หลังจากผ่านกระบวนการแล้ ว มีวสั ดุเหลือทิ ้งน้ อยหรื อไม่มีเลย 7. ในพื ้นที่เท่ากัน การเพาะเลี ้ยงสาหร่ายชนิดนี ้จะให้ ผลผลิตโปรตีนได้ ถึง 20 เท่าของ ถัว่ เหลือง และประมาณ 500-1,000 เท่าของโปรตีนจากสัตว์ 8. การเพาะเลี ้ยงสามารถเก็บผลผลิตได้ ทกุ วัน โดยใช้ เครื่ องมือน้ อยเมื่อเปรี ยบเทียบกับ พืชผลอย่างอื่น 9. ในการเพาะเลี ้ยงสาหร่ายชนิดนี ้ พื ้นที่ ปุ๋ ย และนํ ้าที่ใช้ จะมีปริ มาณน้ อยกว่าการเพาะ ปลูกพืชอย่างอื่น เมื่อเปรี ยบเทียบกับปริมาณโปรตีนที่ได้ รับ 10. สามารถใช้ ผสมในอาหารได้ ถึง 10 เปอร์ เซ็นต์ โดยไม่ทําให้ รสชาติและกลิ่นของอาหาร เปลี่ยนไป จึงกล่าวได้ วา่ สาหร่ายชนิดนี ้มีความเหมาะสมที่จะส่งเสริ มให้ เลี ้ยงทังในภาคอุ ้ ตสาหกรรม หรื อการเลี ้ยงในระดับชาวบ้ าน ถ้ ามีการเข้ าใจในวิธีการเลี ้ยงที่ดี สามารถเลือกอาหารที่มาใช้ เลี ้ยง ได้ เหมาะสม และราคาไม่สูงนัก และควรมีการจัดการกับกระบวนการผลิตได้ อย่างถูกต้ องและ 64

สามารถหาตลาดได้ อย่างต่อเนื่องก็จะมีส่วนให้ ผ้ ปู ระกอบการประสบผลสําเร็ จในการลงทุนอย่าง แน่นอน (ยุวดี, 2546) 4.2.1 การเพาะเลีย้ งสาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ าในระดับห้ องปฏิบัตกิ าร การเพาะเลีย้ งอาร์ โธรสไปร่ า (Arthrospira platensis) ภาพที่ 4-21 เพื่อนํามาใช้ ประโยชน์เป็ นอาหารของมนุษย์และสัตว์ต้องใช้ ต้นทุนในการผลิตค่อนข้ างสูง โดยเฉพาะการผลิต เป็ นอาหารของมนุษย์ต้องใช้ กรรมวิธีที่ประณีต สะอาด ปลอดภัย อาหารที่ใช้ ในการเพาะเลี ้ยงมัก ใช้ สารอาหารอนินทรี ย์หลายชนิด ซึ่งสารบางชนิดมีราคาแพงและค่อนข้ างหายาก เช่น ในสูตร Zarrouk’s medium เป็ นสูตรอาหารที่นิยมนํามาผลิตสาหร่าย เพื่อเป็ นอาหารเสริ มในคน แต่ถ้า นํามาใช้ เป็ นอาหารสัตว์จ ะเป็ นการใช้ ต้นทุนในการผลิตสูง ดังนันจึ ้ งมีวิธีการทําให้ ต้นทุนในการ ผลิตตํ่าลง ทําให้ มีนกั วิชาการหรื อนักวิจยั คิดค้ นแหล่งอาหารต่าง ๆ ซึง่ จะกล่าวในตอนต่อไป

ภาพที่ 4-21 สาหร่ายอาร์ โธรสไปร่า ซึง่ มีลกั ษณะเด่น คือ สายเซลล์ (trichome) เป็ นรูปเกลียว (Scale bar 30 µm) การเพาะเลี ้ยงสาหร่าย A. platensis ในห้ องปฏิบตั ิการสาหร่ายขนาดเล็กเป็ นผลผลิตขัน้ ปฐมภูมิในแหล่งนํ ้าต่าง ๆ ซึ่งเป็ นอาหารที่สําคัญสําหรับสัตว์นํ ้าวัยอ่อน ทําให้ มีการเพาะเลี ้ยงใน ห้ องปฏิบตั กิ ารเพื่อเป็ นแนวทางให้ ผ้ สู นใจฝึ กเพาะขยายพันธุ์สาหร่ายที่ได้ จากการแยกเชื ้อ วัสดุอปุ กรณ์ 1. สาหร่ายที่ได้ จากการแยกเชื ้อ 2. เครื่ องแก้ วและอุปกรณ์ที่ใช้ ในการเลี ้ยงสาหร่าย 3. หม้ อนึง่ อัดไอ (หม้ อนึง่ ความดัน) 4. อาหารเลี ้ยงสาหร่าย 5. เครื่ องพ่นอากาศ (air pump) 6. ตู้ปลอดเชื ้อ 65

วิธีการ 1. นําตัวอย่างสาหร่าย A. platensis ที่ได้ จากการเก็บตัวอย่างจากจํานงฟาร์ ม สมหมาย ฟาร์ ม และฟาร์ มเพาะเลี ้ยงสัตว์นํ ้า ของคณะเทคโนโลยีการประมง และทรัพยากรทางนํ ้าจากการ กล่าวใน บทที่ 2 มาแยกเชื ้อส่องดูด้วยกล้ องจุลทรรศน์ เลือกตัวอย่างเชื ้อสาหร่ายที่มีเพียง 1 ชนิด ไม่มีสาหร่ายชนิดอื่นขึ ้นปนอยู่ 2. เตรี ยมอาหารแข็งโดยใช้ อาหารสูตร Zarrouk’s medium (ในบทที่ 3) จากนันนํ ้ า ตัว อย่า งสาหร่ ายมาเพาะเลี ย้ งบนอาหารแข็ ง โดยทํ า ในตู้ป ลอดเชื อ้ แล้ ว นํ า ไปเพาะเลี ย้ งใน ห้ องปฏิบตั ิการ จนกระทัง่ เห็นกลุ่มเซลล์สาหร่ายที่เพาะเลี ้ยง ให้ ย้ายเชื ้อจากอาหารแข็งในชุดแรก ไปชุดที่ 2 โดยเลือกเอากลุม่ เซลล์ที่อยูเ่ ดี่ยว ๆ ทําเช่นนี ้เรื่ อยไปจนกระทัง่ ได้ สาหร่ายเพียงชนิดเดียว (ภาพที่ 4-22)

ภาพที่ 4-22 การแยกเชื ้อบริ สทุ ธิ์โดยการเพาะบนอาหารวุ้น (ลัดดา, 2542) 3. เมื่อได้ สาหร่ายเพียงชนิดเดียวที่บริ สทุ ธิ์แล้ ว นําไปเพาะเลี ้ยงในอาหารเหลว โดยทําการ ย้ ายเชื ้อจากอาหารแข็งในจานแก้ วลงสู่อาหารเหลวใช้ สตู รอาหาร Zarrouk’s medium ในหลอด ทดลอง ปริ มาตรอาหารเหลว 10 มิลลิลิตร นําไปเพาะเลี ้ยงใน flask รูปชมพู่ ในห้ องปฏิบตั ิการ 5-7 วัน เพื่อเป็ นเชื ้อตังต้ ้ นต่อไป (ภาพที่ 4-23)

ภาพที่ 4-23 การเพาะเลี ้ยงสาหร่ายในอาหารวุ้น และอาหารเหลว เพื่อเป็ นเชื ้อตังต้ ้ นต่อไป 66

4. เมื่อสาหร่ายเจริ ญเติบโตใน flask รูปชมพู่แล้ ว ให้ นําเชื ้อสาหร่ายไปขยายเพาะเลี ้ยง สูตรอาหาร Zarrouk’s medeum ในภาชนะที่ใหญ่ขึ ้นไปเรื่ อย ๆ เช่น ขวดนํ ้า หรื อ flask รูปชมพู่ ขนาด 500 ชีชี. และขยายต่อในขวดนํ ้าเกลือ ขนาด 1 ลิตร ขยายต่อในโหลแก้ วขนาด 10 ลิตร และ ขยายในตู้กระจกขนาด 20-50 ลิตร ซึง่ แต่ละขันตอนต้ ้ องใช้ เวลา 5-7 วัน (ภาพที่ 4-24)

ภาพที่ 4-24 การเพาะเลี ้ยงอาร์ โธรสไปร่า ในห้ องปฏิบตั กิ ารให้ ได้ มหมวลปริมาณมาก 5. เมื่อได้ หวั เชื ้อสาหร่ายจากห้ องปฏิบตั ิการมากพอแล้ ว ให้ นําไปเพาะขยายปริ มาณมาก โดยไม่ได้ ควบคุมแสง และอุณหภูมิ โดยเลือกใช้ สตู รอาหารให้ เหมาะกับชนิดของสาหร่ายต่อไป 4.2.2 การเพาะเลีย้ งอาร์ โธรสไปร่ าในบ่ อกลางแจ้ งเพื่อเป็ นอาหารเสริมของคน ก. เตรี ยมนํา้ ในบ่อ เพาะเลีย้ งสาหร่ าย ระดับนํา้ สูง 15-20 เซนติเมตร เป็ นบ่อเพาะเลีย้ ง กลางแจ้ ง แบบ raceway pond (ภาพที่ 4-25) เติม สารอาหารในบ่อเพาะเลี ย้ ง สูตรของ ยุวดี (2546) ดังนี ้ NaHCO3 6 กรัมต่อลิตร, K2HPO4 0.5 กรัมต่อลิตร, NaNO3 1.5 กรัมต่อลิตร, MgSO4 1 กรัมต่อลิตร, NaCl 1 กรัมต่อลิตร,K2SO4 0.5 กรัมต่อลิตร และ Na2 EDTA 0.08 กรัม ต่อลิตร ปรับ pH (ความเป็ นกรด-ด่าง)ให้ อยู่ในช่วง 9.5-10.5 โดยใช้ NaOH6N (240กรัม/นํ ้า 1 ลิตร) ข. เติม เชื อ้ สาหร่ ายตัง้ ต้ น จากข้ อ 4.2.1 ลงในบ่อ raceway pond 30 เปอร์ เซ็ น ต์ โดยปริ มาตร หรื อวัดค่า optical density (OD) ที่ความยาวคลื่นแสง 560 นาโนเมตร ให้ มีค่า OD เริ่ มต้ นตังแต่ ้ 0.30 ขึ ้นไป ตรวจวัดการเจริ ญทุกวัน ช่วงเวลา 10.00-11.00 น. โดยการวัดค่า OD (ภาพที่ 4-26) ถ้ า OD สูงประมาณ 0.8-1 เก็บผลผลิต 80 เปอร์ เซ็นต์ โดยการดูดนํา้ จาก บ่อเพาะเลี ้ยงแล้ วกรองด้ วยผ้ าไนลอน ขนาดตา 120 ไมครอน (ภาพที่ 4-25) นําไปล้ างนํ ้าสะอาด และใช้ นํ ้าส้ มสายชูปรับ pH ให้ เป็ นกลาง แล้ วกรองด้ วยผ้ าไนลอนอีกครัง้ รอให้ หมาดนํ ้า นําไปตาก แดดหรื ออบในเครื อง Tray dryer จะมีลกั ษณะเป็ นแผ่นเล็ก ๆ หรื อนําสาหร่ายสด (ภาพที่ 4-27) 67

ไปเจือจางกับนํ ้าสะอาดในอัตรา 1:5 และนําไปต้ มที่อุณหภูมิ 50 องศาเซลเซียส นําเข้ าเครื่ อง Spray dryer (ภาพที่ 4-28) ได้ สาหร่ายผงออกมา แต่สาหร่ ายแห้ งที่ได้ จากการตากแดด หรื อจาก อบผ่านเครื อง Tray dryer นําไปผ่านเครื่ องบด ให้ เป็ นผง ก็สามารถนําไปใช้ ประโยชนน์ได้ เช่น อัดแคปชูลหรื อนําผงมาละลายนํ ้าดื่มได้ เลย

OD 0.3 ภาพที่ 4-25 บ่อ raceway pond และการเก็บสาหร่าย

ภาพที่ 4-27 สาหร่ายสด

0.4 0.6

0.8 1.0

ภาพที่ 4-26 แถบสี OD

ภาพที่ 4-28 เครื่ อง Spray dryer

4.2.3 การเพาะเลีย้ งอาร์ โธรสไปร่ าในบ่ อกลางแจ้ งใช้ สารอาหารเพื่อผลิตเป็ น อาหารสัตว์ ก. เตรี ยมหัวเชื ้อสาหร่ ายในบ่อซีเมนต์กลมเส้ นผ่าศูนย์กลาง 80 เซนติเมตร เริ่ มจากเติม นํ ้าประปา สูง 15 เซนติเมตร ได้ ความจุของนํ ้า 100 ลิตร (ภาพที่ 4-29) เติมสารอาหารสูตรของ จงกล และขจรเกรี ยติ (2548) ดังนี ้ NaHCO3 6 กรัมต่อลิตร, NaNO3 1.5 กรัมต่อลิตร, MgSO4 1 กรัมต่อลิตร, NaCl 1 กรัมต่อลิตร และ N:P:K (16:16:16) 0.6 กรัมต่อลิตร ปรับ pH (ความเป็ น กรด-ด่าง) ให้ อยู่ในช่วง 9.5–10.5 โดยใช้ NaOH 6N (240 กรัม/นํ ้า 1 ลิตร) นําหัวเชื ้อสาหร่ าย จากข้ อ 4.2.1เติมในบ่อเพาะเลี ้ยงเท่ากับ 30 เปอร์ เซ็นต์ โดยปริ มาตร ใช้ เครื่ องปั๊ มลมทําให้ เกิดการ 68

หมุนเวียนของนํ ้า วัดการเจริ ญเติบโตใช้ ค่า optical density (OD) ที่ความยาวคลื่นแสง 560 นาโนเมตร มี OD = 1 หรื อสาหร่ายที่มีสีเขียวนํ ้าเงินเข้ ม ใช้ เป็ นหัวเชื ้อสาหร่ายต่อไป ข. เตรี ยมนํ ้าในบ่อเพาะเลี ้ยงสาหร่ าย ระดับนํ ้าสูง 13-15 เซนติเมตร เป็ นบ่อเพาะเลี ้ยง กลางแจ้ งแบบ raceway pond (ภาพที่ 4-30) เติมสารอาหารในบ่อเพาะเลี ้ยง สูตรอาหารเหมือน ข้ อ ก. ค. เติมเชื ้อสาหร่ายตังต้ ้ นในข้ อ ก. ประมาณ 30% โดยปริ มาตร หรื อมีคา่ OD เริ่ มต้ น 0.30 ขึ ้นไป ตรวจวัดการเจริ ญ เติบโตของสาหร่ายทุกวัน ช่วง 10.00-11.00 น. โดยการวัดค่า OD (ภาพ ที่ 4-31) ถ้ า OD ประมาณ 0.8-1 เก็บผลผลิต 80 เปอร์ เซ็นต์ โดยการดูดนํ ้าจากบ่อเลี ้ยง แล้ วกรอง ด้ วยผ้ าไนลอน ขนาดตา 120 ไมครอน ได้ เนื ้อสาหร่ายสด (ภาพที่ 4-32) นําไปใช้ ประโยชน์ หรื อ นําสาหร่ายสด ไปตากแดด หรื ออบในเครื่ อง Tray dryer (ภาพที่ 4-33) ได้ สาหร่ายแห้ งแผ่นเล็ก ๆ หรื อเก็บผลผลิตด้ วยเครื่ อง Spray dryer (ภาพที 4-34) สาหร่ายที่ผ่านการอบนําไปผ่านเครื่ องบด (ภาพที่ 4-35) ให้ เป็ นผง (ภาพที่ 4-36) ก็สามารถนําไปใช้ ประโยชน์ตอ่ ไป

ภาพที่ 4-29 หัวเชื ้อสไปรู ไลน่าในบ่อซีเมนต์ ภาพที่ 4-30 บ่อเพาะเลี ้ยงแบบ raceway pond

OD 0.30 0.4 0.6 ภาพที่ 4-31แถบสี OD

0.8

1.0 ภาพที่ 4-32 สาหร่ายสด 69

ภาพที่ 4-33 เครื่ องอบสาหร่ายแบบ Tray dryer

ภาพที่ 4-35 เครื่ องบดสาหร่าย

ภาพที่ 4-34 เครื่ อง Spray dryer

ภาพที่ 4-36 ผลผลิตสาหร่ายสไปรูลินา่

4.2.4 การเพาะเลีย้ งอาร์ โธรสไปร่ าในบ่ อกลางแจ้ ง โดยใช้ นา้ ทิง้ จากแหล่ งต่ างๆ เพื่อเป็ นอาหารสัตว์ ก. เตรี ยมนํ ้าทิ ้งจากแหล่งต่าง ๆ เช่น นํ ้าทิ ้งจากโรงอาหารทัว่ ไป บ่อบําบัดก๊ าซชีวภาพมูล สุกร นํ ้าทิ ้งจากโรงอาหารแม่โจ้ อินทรี ย์ เพื่อผลิตสาหร่ายอินทรี ย์ ฯลฯ (ภาพที่ 4-37) นํานํ ้าดังกล่าว มาพักให้ ตกตะกอนประมาณ 2 อาทิตย์ (ภาพที่ 4-38)

ภาพที่ 4-37 ตัวอย่างแหล่งนํ ้าทิ ้งที่ผ้ เู ขียนนํามาเพาะเลี ้ยงสาหร่าย

70

ภาพที่ 4-38 ถังพักนํ ้าทิ ้ง เพื่อให้ ตกตะกอน ข. ถ้ าไม่มีนํ ้าทิ ้งให้ นํามูลสัตว์ เช่น มูลสุกร มูลวัว มูลเป็ ด และมูลไก่ เป็ นต้ น (ภาพที่ 4-39) มาหมักรวมกันกับนํ ้าประปาในอัตราส่วน 1 ต่อ 5 โดยประมาณ ทิ ้งไว้ ประมาณ 20 วัน นํานํ ้าหมัก มากรองผ่านผ้ าขาวบางแล้ วนําไปต้ ม (ภาพที่ 4-40) หรื อใส่สาร Na2S 2O 5 หรื อ K2S 2O 5 ปริ มาณ 0.15-0.20 กรัม/ลิตร ทิ ้งไว้ 6-24 ชัว่ โมง เพื่อให้ นํ ้ามีคณ ุ ภาพดีขึ ้น และใช้ นํ ้าดังกล่าวเป็ นสารอาหาร ของการเพาะเลี ้ยงสาหร่ายต่อไป

ภาพที่ 4-39 นํามูลสุกร มูลโค มูลเป็ ด และมูลไก่ ในฟาร์ มเลี ้ยงสัตว์ ของมหาวิทยาลัยแม่โจ้

ภาพที่ 4-40 ถังต้ มนํ ้าทิ ้ง เพื่อฆ่าเชื ้อโรคและสาหร่ายที่ไม่ต้องการ ค. นํานํ ้าทิ ้งในข้ อ ก และ ข มาผ่านการกรอง และนําไปต้ ม หรื อผ่านกระบวนการฆ่าเชื ้อ โรค โดยการผ่านความร้ อน ด้ วยหลอด UV นํานํ ้าทิ ้งไปเติมในบ่อเพาะเลี ้ยงสาหร่าย ด้ ว ยระดับนํ ้า 71

ในบ่อควรสูง 15-20 เซนติเมตร ในการใช้ นํ ้าทิ ้งนันโดยเฉพาะนํ ้ ้าทิ ้งจากโรงอาหารมหาวิทยาลัยแม่ โจ้ อินทรี ย์ เพื่อวัตถุประสงค์ในการผลิตสาหร่ายสไปรูลิน่าอินทรี ย์ (ภาพที่ 4-41 และ ภาพที่ 4-42) ง. เตรี ยมสารอาหาร โดยการนํานํ ้าทิ ้งที่ผ่านกระบวนการกรอง และฆ่าเชื อ้ 30 เปอร์ เซ็นต์ โดยปริ มาตร และผสมสารอาหารดังนี ้ NaHCO3 6 กรัมต่อลิตร, MgSO4 1 กรัมต่อลิตร, NaCl 1 กรัมต่อลิตร และได้ pH (ความเป็ นกรด-ด่าง) เท่ากับ 10±0.5 (จงกล, 2552) เติมเชื ้อสาหร่าย จากข้ อ 4.2.3 (ก) เท่ากับ 30 เปอร์ เซ็นต์ โดยปริ มาตร หรื อวัดค่า OD เริ่ มต้ น 0.30 ขึน้ ไป และตรวจวัดการเจริ ญเติบโตทุกวัน ช่วง 10.00-11.00 น. โดยการวัดค่า OD ถ้ า OD ประมาณ 0.80-1 เก็บผลผลิ ต 80 เปอร์ เ ซ็นต์ โดยการดูดนํ า้ จากบ่อเลี ย้ ง แล้ วกรองด้ วยผ้ าไนลอน ขนาด ตา 120 ไมครอน (ภาพที่ 4-42) ได้ เนื ้อสาหร่ายสดนําไปใช้ ประโยชน์ หรื อนําสาหร่ ายสดไปตาก แดด หรื ออบในเครื่ อง Tray dryer ได้ สาหร่ ายแห้ งแผ่นเล็ก ๆ สาหร่ ายที่ผ่านการอบนําไปผ่าน เครื่ องบดให้ เป็ นผง (ภาพที่ 4-43) ก็สามารถนําไปใช้ ประโยชน์ตอ่ ไป

ภาพที่ 4-41 บ่อเพาะเลี ้ยงแบบพลาสติกและบ่อซีเมนต์กลมในคณะเทคโนโลยีการประมงฯ มหาวิทยาลัยแม่โจ้

ภาพที่ 4-42 บ่อเพาะเลีย้ งแบบ raceway pond และการเก็บผลผลิต สาหร่ายใช้ ปั๊มดูดผ่าน ผ้ าไนลอนขนาดตา 120 ไมครอน 72

ภาพที่ 4-43 สาหร่ายตากแห้ งและบดเป็ นผงพร้ อมนําไปใช้ ประโยชน์ 4.2.5 ปั จจัยที่มีอิทธิพลต่ อการเจริญเติบโตของสาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า ปัจจัยทางด้ านกายภาพและเคมี สาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า (A. platensis) สามารถเจริ ญอยู่ได้ ในอุณหภูมิ 15–50 องศา เซลเซียส แต่เจริญได้ ดีที่ 32-42 องศาเซลเซียส (ดีที่สดุ ที่ 35 องศาเซลเซียส) การเจริ ญจะลดลงเมื่อ อุณหภูมิสงู กว่า 44 องศาเซลเซียส และตายถ้ าอุณหภูมิสงู กว่า 50 องศาเซลเซียส pH ที่เหมาะสม สําหรับ A. platensis คือ 9.5-10 ที่ pH 11 ขึ ้นไป สาหร่ายจะมีการเจริ ญลดลง และมีสาหร่าย Osicillatoria sp. จะ Bloom มาก ( จงกล,2543) ถ้ าสภาพของแหล่งนํ ้าที่มีความเค็ม และสภาพ ค่อนข้ างเป็ นด่าง A. platensis จะเจริ ญได้ ดี A. platensis มีอตั ราการเจริ ญตํ่าสุดที่ความเข้ มแสง 2,500 Lux ถ้ าความเข้ มแสง 5,000-10,000 Lux จะมีอตั ราการเจริ ญของสาหร่ายจะเพิ่มขึ ้น ส่วน ความเข้ มแสงที่เหมาะสมคือ 4,000-5,000 Lux สาหร่ายจะเปลี่ยนเป็ นสีนํ ้าตาลเมื่อได้ รับความเข้ ม แสงมากกว่า 8,000 Lux เป็ นเวลานาน (จงกล และขจรเกียรติ,์ 2548) ปัจจัยทางด้ านสารอาหาร A. platensis ต้ องการธาตุอาหารเพื่อการเจริ ญเติบโตประมาณ 20 ชนิด เช่นเดียวกับพืช อื่น ธาตุอาหารที่สาหร่ายต้ องการปริ มาณมาก (macronutrients) มี 11 ธาตุ คือ C, H, O, N, P, K, S, Mg, Ca, Na และ Cl แต่ละธาตุพบในขี ้เถ้ าของสาหร่าย (ash-free dry weight) ได้ มากกว่า 0.1 เปอร์ เซ็นต์ ส่วนธาตุที่เหลืออีก 9 ธาตุ ซึ่งสาหร่ายต้ องการในปริ มาณน้ อย (micronutrients) แต่มีความสําคัญต่อสาหร่ายไม่น้อยธาตุอาหารหลัก ได้ แก่ Fe, Mn, Cu, Zn, B, Si, Mo, V และ Co ซึ่งมักพบในขี ้เถ้ าน้ อยกว่า 0.1 เปอร์ เซ็นต์ โดยนํ ้าหนักแห้ ง ไนโตรเจน (Nitrogen) เป็ นธาตุ อาหารที่สําคัญของสาหร่ าย เพื่อใช้ ในการสังเคราะห์กรดอะมิโนและโปรตีน ซึ่งมีอยู่ 1/8 หรื อ 1/6 ของนํ ้าหนักสาหร่าย ซึ่งสาหร่ ายสีเขียวแกมนํ ้าเงินตรึ งก๊ าซไนโตรเจนจากอากาศ สาหร่ ายใช้ ไนโตรเจนหลายรูปแบบ เช่น NH3-N, NO3-N และ NO2-N รวมทังสารประกอบอิ ้ นทรี ย์ไนโตรเจนที่ ละลายนํ ้าปริ มาณตํ่าสุดพบในเซลล์สาหร่าย 3-4 เปอร์ เซ็นต์ ของนํ ้าหนักแห้ ง แพลงก์ตอนพืชจะ เลือกดูด NH3-N ไปใช้ ก่อน เมื่อปริ มาณ NH3-N ลดลงจึงจะใช้ ไนเตรทและไนไตรท์ โดยจะทําการ ลดออกซิ เจนให้ เป็ นแอมโมเนียก่อน โดยใช้ เอนไซม์ nitrae-nitrite reductase ความเข้ มข้ นของ

73

ไนโตรเจนที่ พ อเหมาะต่อ การเจริ ญ เติบ โตในการเพาะเลี ย้ งสาหร่ า ยที่ มี ค่า ระหว่ า ง 1.3-6.5 มิลลิกรัมต่อลิตร (ศิริเพ็ญ, 2537) ฟอสฟอรัส (phosphorus) ที่พบในแหล่งนํา้ ธรรมชาติมีทงั ้ สารอินทรี ย์และสารอนินทรี ย์ สารประกอบฟอสฟอรัสที่สําคัญในนํา้ จืดและทะเล คือ ออร์ โธฟอสเฟต (PO4-P) หรื อ Suluble reactive phosphorus (SRP) เซลล์ของแพลงก์ตอนพืชบางชนิดสามารถสะสม PO4-P ไว้ มากเมื่อ ระดับ ของฟอสฟอรั ส ในนํ า้ สูง จึง เป็ น ธาตุอ าหารที่ ช่ ว ยให้ เ ซลล์ เ ติบ โตได้ โ ดยไม่ข าดตอน (ลัด ดา, 2538) สาหร่ า ยสามารถใช้ ส ารประกอบอิ น ทรี ย์ ฟ อสฟอรั ส ได้ โดยการผลิ ต เอนไซม์ alkaline phosphatease ช่วยในการดึงเอา SRP ออกมาใช้ มันจะสร้ างเอนไซม์นี ้ขึ ้นมาในสภาวะที่ มีความเข้ มข้ นของ PO4-P น้ อย ในขณะเดียวกันถ้ านํ ้ามี pH สูง หรื อในสภาวะที่เป็ นด่างจะทําให้ ฟอสเฟตยึ ด กับ อนุภ าคของดิ น และโดยเฉพาะเมื่ อ ดิน มี ธ าตุเ หล็ ก และอลูมิ เ นี ย มสูง จะทํ า ให้ ฟอสฟอรัสอยูใ่ นรูปเกลือและสาหร่ายไม่สามารถนําไปใช้ ได้ อย่างไรก็ตามสาหร่ายแต่ละชนิดขณะ เพาะเลี ้ยงจะมีความต้ องการ PO4-P ในปริ มาณแตกต่างกันขึ ้นอยู่กับชนิดและสภาวะแวดล้ อม ปริ ม าณออร์ โ ธฟอสเฟตที่ เ หมาะสมต่อ การเจริ ญ ของสาหร่ า ย คื อ 0.1-2 มิ ล ลิ ก รั ม ต่อ ลิ ต ร (ศิริเพ็ญ, 2537) สูตรอาหารที่นิยมใช้ เลี ้ยง A. platensis ทัว่ ไปในห้ องปฏิบตั ิการคือ Zarrouk’s medium (Faucher et al., 1979) ในสูตรอาหาร Zarrouk’s medium ได้ ใช้ โซเดียมไปคาร์ บอเนต (NaHCO3) ในปริ ม าณมากถึ ง 16 กรั ม ต่ อ ลิ ต ร เพื่ อ เป็ นแหล่ ง คาร์ บ อนไดออกไซด์ (CO2) นอกจากนี ้ยังสามารถใช้ CO2 เป็ นแหล่งคาร์ บอนสําหรับ A. platensis ได้ โดยตรง แต่มีขีดจํากัด คื อ CO2 มี ผ ล ทํ า ให้ นํ า้ เลี ย้ งสาหร่ า ยเน่ า จึ ง ต้ องคอยระวั ง ให้ pH อยู่ ร ะหว่ า ง 8.5-10 (Nakamura, 1982; Vendataraman, 1983) การกวนนํ ้าเป็ นการทําให้ นํ ้าหมุนเวียน ช่วยให้ สาหร่ า ยที่ อ ยู่ ร ะดับ นํ า้ ต่ า ง ๆ มี โ อกาสสับ เปลี่ ย นกั น รั บ แสงอย่ า งสมํ่ า เสมอ สาหร่ า ยจะ แพร่กระจายไปทัว่ ทุกมวลนํ ้าจึงสัมผัสกับ ธาตุอาหารอย่างทัว่ ถึง ทําให้ เซลล์สาหร่ ายสามารถดูด ซึม ธาตุอ าหารต่า ง ๆ ไปใช้ ไ ด้ อ ย่ า งมี ป ระสิ ท ธิ ภ าพ ความเข้ ม ข้ น เริ่ ม ต้ น ที่ เ หมาะสมสํ า หรั บ A. platensis เป็ นสิ่งจําเป็ น ถ้ าเริ่ มต้ นด้ วยความเข้ มตํ่าไปอาจทําให้ สาหร่ายชนิดอื่นขึ ้นมาทดแทน หรื อ เซลล์แตก เนื่องจากเกิดโพโตออกซิเดชั่น (photooxidation) ถ้ าเริ่ มต้ นด้ วยความเข้ มข้ นสูง เกินไปจะเกิดการบังแสงกัน ทําให้ การสังเคราะห์แสงลดลง ความเข้ มข้ นเริ่ มต้ นที่เหมาะสมสําหรับ S. maxima เมื่อวัดค่า optical density (OD) ที่ความยาวคลื่นแสง 560 นาโนเมตร มีคา่ เท่ากับ 0.35 (Venkataraman, 1983 ; Faucheret al.,1979) 4.2.6 การศึกษางานวิจัยเกี่ยวข้ องกับการเพาะเลีย้ งอาร์ โธรสไปร่ า 4.2.6.1 การเพาะเลีย้ งอาร์ โธรสไปร่ าในระดับงานวิจัย จากโครงการ การวิ จัย มี วัต ถุป ระสงค์ เ พื่ อ เปรี ย บเที ย บการเจริ ญ เติ บ โต คุณ ค่า ทาง โภชนาการ สารสี อาร์ โธสไปล่าแต่ละถิ่นกําเนิด ในระบบการเพาะเลี ้ยงที่เป็ นมิตรกับสิ่งแวดล้ อม 74

ณ มหาวิทยาลัยแม่โจ้ แบ่งเป็ น 3 ชุดการทดลอง ๆ 3 ซํ ้า ดังนี ้ 1) อาร์ โธรสไปร่ า สายพันธุ์ปกติ ที่เคยเพาะเลี ้ยง (T1 Aspi.CMU1) 2) อาร์ โธรสไปร่า ที่มีถิ่นกําเนิดจากภาคกลางของประเทศไทย (T2 Aspi.MJU1) และ 3) อาร์ โธรสไปร่าสายพันธุ์มหาวิทยาลัยแม่โจ้ (T3 Aspi.MJU2) เพาะเลี ้ยง ในบ่อซีเมนต์กลม และบ่อพลาสติกระบบ raceway pond เก็บข้ อมูลการเจริ ญเติบโต คุณค่าทาง โภชนาการ และสารสี ระยะเวลา 20 วัน พบว่า T3Aspi.MJU2 มีปริ มาณเซลล์ของสาหร่ายที่เป็ น เกลี ย ว จํ า นวนเซลล์ ร วม ความหนาแน่น ของเซลล์ ปริ ม าณผลผลิ ต โดยนํ า้ หนัก แห้ ง เท่ า กับ 0.42±0.03 กรั ม ต่อ ลิ ต ร สารสี แ คโรที น อยด์ 706.47±53.72 มิ ล ลิ ก รั ม ต่อ กรั ม สารสี C-phycocyanin 5.10 มิลลิกรัมต่อกรัม และ โปรตีนมีคา่ 43.34±1.37 เปอร์ เซ็นต์ ซึ่งมากกว่า T1Aspi.CMU1 และ T2Aspi.MJU1 แต่ T2Aspi.MJU1 มีต้นทุนผันแปรในการผลิตสาหร่ายแห้ ง 517.13±27.73 บาท/กิโลกรัม ปริ มาณเถ้ า 3.95±0.26 เปอร์ เซ็นต์ เยื่อใย 1.89±0.06 เปอร์ เซ็นต์ และคาร์ โบไฮเดรต 31.48±1.14 เปอร์ เซ็นต์ ซึ่งมากกว่า T1Aspi.CMU1 และT3Aspi.MJU2 แต่ T1Aspi.CMU1 มีค่าวัตถุแห้ ง 71.11±1.32 เปอร์ เซ็นต์ ความชื ้น 28.89±1.32 เปอร์ เซ็นต์ ไขมัน 2.28±0.40 เปอร์ เซ็นต์ มากกว่า T2 Aspi.MJU1 และ T3Aspi.MJU2 ตามลําดับอย่างมีนยั สําคัญ ทางสถิติ (จงกล, 2556) กรรมวิธีการคงสภาพสาหร่ายอาร์ โธรสไปร่าสด เพื่อเปรี ยบเทียบคุณค่าทางโภชนาการของ อาร์ โธรสไปร่าสดจากการเก็บรักษาแต่ละวิธี เริ่ มจากการเพาะเลี ้ยงอาร์ โธรสไปร่า และเก็บผลผลิต อาร์ โธรสไปร่ า สด นํ าไปศึกษาวิธี การคงสภาพของอาร์ โธรสไปร่ า สดที่ เหมาะสม วางแผนการ ทดลองแบบ CRD แบ่งเป็ น 4 ชุดการทดลอง ๆ ละ 3 ซํ ้า ดังนี ้ T1) วิธีการใช้ ความร้ อน T2) วิธีการ ลดสัดส่วนปริ มาณนํ ้าและของแข็ง T3) วิธีการใช้ สมุนไพร และ T4) วิธีการใช้ สารเคมี เก็บรักษาที่ อุณหภูมิห้อง ระยะเวลา 30 วัน นําไปทดสอบความชอบโดยวิธี 5-point hedonic scale และ วิเคราะห์ทางสถิติพบว่า ค่าความชอบโดยรวม T3 คิดเป็ นร้ อยละ 50 มากกว่าการทดลองอื่น ๆ อย่างมีนยั สําคัญทางสถิติ (p<0.05) และคุณค่าทางโภชนาการ เปอร์ เซ็นต์โดยนํ ้าหนักแห้ ง พบว่า อาร์ โ ธรสไปร่ า สด T3 มี โ ปรตี น เถ้ า และเยื่ อ ใย เท่ า กั บ 16.29±1.35 เปอร์ เ ซ็ น ต์ , 6.52±0.12 เปอร์ เ ซ็ น ต์ และ 2.66±0.03 เปอร์ เ ซ็ น ต์ ตามลํ า ดับ ซึ่ง มากกว่า ชุด การทดลองอื่ น ๆ ความชื น้ สาหร่ายสด T1 มีคา่ 76.17±1.88 เปอร์ เซ็นต์ ไขมัน และคาร์ โบไฮเดรต อาร์ โธรสไปร่า สด T2 มีค่า 4.74±1.07 เปอร์ เซ็นต์ และ 46.27±0.74 เปอร์ เซ็นต์ ตามลําดับ ซึ่งมากกว่าชุดการทดลองอื่น ๆ ปริมาณ แคโรทีนอยด์ และซี-ไฟโคไซยานิน อาร์ โธรสไปร่าสด T1 มีคา่ 2.53±0.02 มิลลิกรัมต่อกรัม และ 13.53±1.00 มิ ล ลิ ก รั ม ต่ อ กรั ม ตามลํ า ดับ ต้ นทุ น การผลิ ต อาร์ โ ธรสไปร่ า สด T3 มี ค่ า 38.08±0.95 บาทต่อ กิ โ ลกรั ม ซึ่ง มากกว่าชุดการทดลองอื่ น ๆ และปริ ม าณจุลิน ทรี ย์ แกรมลบ พบในอาร์ โธรสไปร่ า สด T4 และปริ ม าณจุลินทรี ย์แกรมบวก พบในอาร์ โธรสไปร่ า สด T3 มีค่า 296.67±15.28 และ 276.67±25.17 โคโลนี ต่อมิ ล ลิลิตร ซึ่ง มี ค่ามากกว่า การทดลองอื่ น ๆ (จงกล และคณะ, 2553) 75

การเพาะเลีย้ งสาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า ในนํ ้าทิ ้งจากโรงอาหารและนํา้ หมักกากถั่วเหลื อง ทําการทดลองแบบสุ่มตลอด (CRD) โดยแบ่งการทดลองเป็ น 5 ชุดการทดลองละ ๆ 3 ซํ ้า ดังนี ้ สูตรอาหาร Zarrouk’s medium (Zm) นํ ้าทิ ้งจากโรงอาหาร 90 เปอร์ เซ็นต์, 100 เปอร์ เซ็นต์ และนํา้ หมักกากถั่วเหลื อง 5 เปอร์ เซ็ นต์ , 10 เปอร์ เซ็ นต์ เพื่อศึกษาผลผลิตเบื อ้ งต้ น และการ เปลี่ยนแปลงของคุณภาพนํ ้า ทุก ๆ 5 วัน พบว่า ผลผลิตโดยนํ ้าหนักแห้ งของสาหร่าย นํ ้าหมักกาก ถั่วเหลือง 5 เปอร์ เซ็นต์ มีค่า 0.83 กรัมต่อลิตร และทุกหน่วยทดลองมีเปอร์ เซนต์การลดลงของ ค่าแอมโมเนีย-ไนโตรเจน (NH3-N), ไนเตรท- ไนโตรเจน (NO3-N) และ ไนไตรท์ -ไนโตรเจน (NO2-N) ตํ่ากว่าเกณฑ์มาตรฐานคุณภาพนํ ้าทิ ้ง ของประเทศไทย (จงกล และศิริเพ็ญ,2550) การเพาะเลีย้ งสาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า เพื่อเป็ นอาหารสัตว์ โดยใช้ นํา้ เสียจากฟาร์ มสุกร ผลผลิ ต ของสาหร่ า ย Arthrospira platensis มี โ ปรตี น สูง ถึ ง 51 เปอร์ เ ซ็ น ต์ (จงกล, 2543) มีการเพาะเลี ้ยง A. platensis ในนํ ้าทิ ้งจากหอพักนักศึกษามหาวิทยาลัยแม่โจ้ พบว่าที่ความเข้ มข้ น ของนํา้ ทิง้ หอพักนักศึกษาที่ความเข้ ม ข้ น 70 เปอร์ เซ็นต์ มีคุณภาพนํา้ ทางเคมีดงั นี ้ NH3-N 1.44 ±0.56 มิลลิกรัมต่อลิตร, NO3-N 0.68±0.07 มิลลิกรัมต่อลิตร, PO4-P 0.49+0.12 มิลลิกรัม ต่อ ลิ ต ร สาหร่ า ย A. platensis มี โ ปรตี น มากถึ ง 48-50 เปอร์ เ ซ็ น ต์ ข องนํ า้ หนัก แห้ ง และมี Carotenoids 187.89 ไมโครกรัมต่อนํ ้าหนักสาหร่ายแห้ ง 1 กรัม (จงกล, 2545) การเลีย้ งสาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า เพื่อเป็ นอาหารเสริ มของคนใช้ สารอาหารมาตรฐาน Zarrouk’s medium มี ส่ ว นประก อบขอ ง สา รอ าหาร ดั ง นี ้ NaHCO3 16.80 กรั ม ต่ อ ลิ ต ร K2HPO4 0.50 ก รั ม ต่ อ ลิ ตร NaNO3 2.50 ก รั ม ต่ อ ลิ ตร NaCl 1.00 กรั ม ต่ อ ลิ ต ร MgSO4 0.20 กรัมต่อลิตร FeSO4 0.50 กรัมต่อลิตร K2SO4 1.00 กรัมต่อลิตร CaCl2 0.04 กรัมต่อลิตร และ EDTA 0.08 กรัมต่อลิตร และการเลี ้ยงสาหร่ายอาร์ โธรสไปร่ า เพื่อเป็ นอาหารสัตว์ใช้ สารอาหาร Zarrouk’s medium ปรั บ ปรุ ง มี ส่ว นประกอบของสารอาหาร ดัง นี ้ NaHCO3 6 กรั ม ต่อ ลิ ต ร NaNO3 1 กรัมต่อลิตร NaCl 1 กรัมต่อลิตร MgSO4 1 กรัมต่อลิตร และ N:P:K (16:16:16) 0.6 กรัมต่อลิตร (จงกล และขจรเกียรติ,์ 2548) การศึกษาอัตราการเจริ ญเติบโต จํ านวนของเซลล์ของอาร์ โธรสไปร่ า 3 สายพันธุ์ ดัง นี ้ 1) สาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่า จากแหล่งนํ ้าจังหวัดนครราชสีมา 2) สาหร่ายอาร์ โธรสไปร่า จากแหล่ง นํ ้าจังหวัดเชียงราย และ 3) สาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า จากแหล่งนํ ้ามหาวิทยาลัยแม่โจ้ -เชียงใหม่ ระยะทดลอง 10 วันพบว่าสายพันธุ์แม่โจ้ มีจํานวนเซลล์รวม และจํานวนเซลล์ของสาหร่ายที่เป็ น เกลียวมากกว่าสายพันธุ์นครราชสีมา และสายพันธุ์เชียงราย ตามลําดับ (อดุลย์, 2556) Susana et al. (1995) ได้ ศกึ ษาการตอบสนองการเจริ ญเติบโตของสาหร่ายอาร์ โธรสไปร่า ที่ปัจจัยทางกายภาพ ทางเคมีและการเกิดปฏิกิริยาเคมีของการใช้ ฟอสฟอรัสพบว่าการเจริ ญเติบโต ที่แตกต่างกันปัจจัยที่กําหนดไว้ สําหรับออร์ โธฟอสเฟตและอื่น ๆ แหล่งฟอสฟอรัสอินทรี ย์ดงั ต่อไปนี ้ 76

คือ ค่าคงที่การอิ่มตัว 0.3-1.0 mg-P/1 อัตราการเจริ ญเติบโตสูงสุด 0.8-1.0/d สัดส่วนของเซลล์ ใหญ่ที่สดุ 0.08-0.32 pg-P/cell ผลของสายพันธุ์นี ้ใช้ อย่างมีประสิทธิภาพในช่วงฟอสฟอรัสและอนิ นทรี ย์ค่อนข้ างกว้ าง แสดงให้ เห็นว่าอัตราการเจริ ญเติบโตที่สูง ในการผลิตมวลของสายพันธุ์ นี ้ เป็ นไปได้ โดยนํากลับมาให้ ใหม่ของสารอินทรี ย์ Bhattacharya and Shivaprakash (2006) ได้ ศึกษารู ปแบบการเจริ ญเติบโตและ องค์ประกอบทางชีวเคมีของ Arthrospira ทังสามสายพั ้ นธุ์คือ A. platensis, A. laxissima and A. lonar การศึกษาการเพาะเลี ้ยงภายใต้ สภาวะการควบคุม และวิเคราะห์องค์ประกอบทางเคมีคือ chlorophyll-a, phycobiliproteins, β-carotene and phenolics เมื่อสิ ้นสุดการทดลองพบว่า A. platensis มีการเจริ ญเติบโตสูงที่สุด ชีวมวล เม็ดสี ความเข้ มข้ น และ phenolics มากที่สุด ภายในจํานวนเซลล์ที่มีคา่ ตํ่าของสาหร่ายแต่ละชนิด การเพาะเลี ้ยงสาหร่ายอาร์ โธรสไปร่าอินทรี ย์โดยใช้ นํ ้าทิ ้งจากโรงอาหารและนํ ้าทิ ้งบ่อหมัก ก๊ าซชีวภาพมูลสุกร แบ่งเป็ น 4 ชุดการทดลอง ๆ ละ 3 ซํ ้า ชุดการทดลองที่ 1 (T1) สูตร จงกลและขจร เกี ยรติ์ (2548) ชุดควบคุม ชุดการทดลองที่ 2 (T2) ใช้ อาหารสูตร นํ ้าทิ ้งจากโรงอาหารอินทรี ย์ มหาวิทยาลัย แม่โจ้ จ.เชียงใหม่ 80 เปอร์ เซ็นต์ ชุดการทดลองที่ 3 (T3) ใช้ อาหารสูตร นํ ้าทิ ้งจาก โรงอาหารเทิดกสิกรมหาวิทยาลัยแม่โจ้ จ.เชียงใหม่ 100 เปอร์ เซ็นต์ และชุดการทดลองที่ 4 (T4) ใช้ อาหารสูตร นํ ้าทิ ้งจากบ่อหมักก๊ าซชีวภาพมูลสุกรมหาวิทยาลัยแม่โจ้ จ.เชียงใหม่ 50 เปอร์ เซ็นต์ วัดประสิทธิภาพการเจริ ญเติบโตนับจํานวนเซลล์ความหนาแน่นของเซลล์วิเคราะห์แคโรทีนอยด์ อุ ณ หภู มิ นํ า้ และความเป็ นกรด -ด่ า งเป็ นระยะเวลา 10 วั น พ บว่ า การเจริ ญเติ บ โต (จํานวนเซลล์ x10 6cell/ml) ที่ T1 มีคา่ เท่ากับ 11.27±7.06 มากกว่า T2, T3 และ T4 ตามลําดับ และความหนาแน่นของเซลล์ที่ T1 (0.74±0.36), T2 (0.72±0.40) และ T3 (0.70±0.36) มากกว่า T4 (0.40±0.12) ตามลําดับ และแคโรทีนอยด์ ที่ T1 (0.797±0.11), T3 (0.698±0.11) และ T2 (0.688±0.11) มากกว่า T4 (0.512±0.038) ตามลํ า ดับ และความเป็ น กรด-ด่า งที่ T2 (10.50±0.34), T3 (10.49±0.33) และ T1 (10.49±0.39) มากกว่า T4 (10.01±0.24) ตามลําดับสรุ ปได้ ว่า การทดลองเปรี ยบเทียบประสิทธิ ภาพการเจริ ญเติบโต จํานวนเซลล์ความ หนาแน่นของเซลล์และปริ มาณแคโรทีนอยด์สตู รอาหารนํ ้าทิ ้งจากโรงอาหารอินทรี ย์และนํ ้าทิ ้งจาก โรงอาหารเทิดกสิกรสามารถผลิตสาหร่ายอาร์ โธรสไปร่า (พัชรพงษ์ , 2556) การเพาะเลี ้ยง Arthrospira sp. ในนํ ้าเสียจากโรงงานผลิตแป้งสาคู เมื่อวิเคราะห์นํ ้าได้ ค่าเฉลี่ย C: N: P เท่ากับ 24:0.14:1 มีอตั ราการเจริ ญโดยเฉลี่ย 0.51 µg/day เมื่อเติมอาหารพวก inorganic kosaric medium ได้ ค่าอัตราการเจริ ญเท่ากับ 0.54 µg/day เมื่อเก็บผลผลิตได้ ค่า Biomass 0.02 กรัมต่อลิตร เมื่อนําไปวิเคราะห์คณ ุ ค่าคุณค่าทางโภชนาการของ A. platensis 77

ได้ คา่ โปรตีน คาร์ โบไฮเดรต ไขมัน เฉลี่ย 68, 23 และ 11 เปอร์ เซ็นต์ ตามลําดับ สามารถลดค่า COD, NH3-N, PO4-P ได้ 98, 99.9 และ 99.4 เปอร์ เซ็นต์ ตามลําดับ (Phang et al., 2000) 4.2.7 การผลิ ต สาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า ในระดั บ อุ ต สาหกรรมทั ้ง ในและ ต่ างประเทศ (Robert, 2001) การเพาะเลี ย้ ง Arthrospira เชิ ง พาณิ ช ย์ ก ว่ า 30 ปี ที่ ผ่ า นมา ถึ ง ปั จ จุบัน ใช้ บ่ อ แบบ raceway ponds มี ขนาดบ่อแตกต่างกันไปจนถึง ขนาดใหญ่ 50,000 ตารางเมตร โดยทั่วไปใช้ ความลึกของนํา้ 15-25 เซนติเมตร มีระบบการจัดการที่มีคุณภาพ และมีประสิทธิ ภาพสูง กว่า ฟาร์ มสาหร่าย Arthrospira ในทะเลสาบ ตัวอย่างเช่น ฟาร์ มสาหร่ าย Arthrospira ของ Earthrise Nutritionals ในแคลิฟอร์ เนีย ประเทศสหรัฐอเมริ กาก่อตังขึ ้ ้นในปี ค.ศ.1981 มีพื ้นที่ถึง 108 เอเคอร์ ซึ่ง เจ้ า ของคื อ บริ ษั ท Dainippon ประเทศญี่ ปุ่ นมี กํ า ลัง การผลิ ต ที่ ม ากที่ สุด ของโลก ประมาณ 500 ตันต่อปี และฟาร์ มสไปรูลิน่าของบริ ษัท Cyanotech ในฮาวาย ประเทศสหรัฐอเมริ กา ก่อตัง้ ขึ ้นในปี ค.ศ.1985 มีการผลิตสาหร่ าย สไปรู ลิน่าประมาณ 400 ตันต่อปี และการผลิตสาหร่ าย Haematococcus ประมาณ 400 ตันต่อปี ผลผลิตเท่ากับการผลิตสาหร่ายอาร์ โธรสไปร่า แต่การ เพาะเลี ้ยงสาหร่าย Haematococcus เน้ นการผลิตสารสี Aastaxanthinและในการผลิตสาหร่ายทัง้ สองชนิดของบริษัท Cyanotech เพื่อเป็ นอาหารเสริมให้ มนุษย์และสัตว์ (ภาพที่4-44)

ภาพที่ 4-44 Arthrospira farm of Earthrise Nutritionals in Imperial Valley California USA and Cyanotech on the Kona Coast, Hawaii. บุญสมฟาร์ ม ตังอยู ้ ่อําเภอแม่วาง จังหวัดเชียงใหม่ ได้ ก่อตังมาจนถึ ้ งปั จจุบนั ประมาณ 20 ปี เป็ นฟาร์ มสาหร่ า ยอาร์ โธรสไปร่ า ขนาดกลาง มี พื น้ ที่ บ่ อ เลี ย้ งสาหร่ า ยประมาณ 40,000 ตารางเมตร เป็ นฟาร์ มสาหร่ ายที่มีผลิตภัณฑ์สาหร่ ายสําเร็ จรู ป จําหน่ายในตลาดระดับ ภูมิภาคในประเทศไทย และประเทศในเอเชีย และปั จบุ นั ได้ ส่งเสริ มให้ เป็ นสถานที่ท่องเที่ยว สาธิต กระบวนการผลิตสาหร่ ายและสปาเพื่อสุขภาพสาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า และฟาร์ มอาร์ โธรสไปร่ า 78

Parry Nutraceuticals ในเมื อ ง Tamilnadu ประเทศอิ น เดี ย เริ่ ม ผลิ ต สาหร่ า ยสไปรู ลิ น่ า ในปี ค.ศ.1996 และมีข้อกําหนดที่เป็ นมาตรฐานแห่งชาติ ในการผลิตสาหร่ ายเกรดอาหารเสริ ม แก่คน ในปี ค.ศ. 2003 ถึง ปั จจุบนั Parry Nutraceuticals ได้ ขยายฟาร์ มสาหร่ ายผลิตสาหร่ าย Haematococcus ในการผลิตสารสี astaxanthin (ภาพที่4-45)

ภาพที่ 4-45 Boonsom Arthrospira Farm near Chiang Mai Thailand and Parry Nutraceutical Arthrospira ponds in India ในประเทศจีน มีการผลิตสาหร่ายสไปรู ลิน่ามี ในเกาะ Hainan โดยมีผ้ ผู ลิตจํานวนมาก และมีกําลังการผลิตหลายพันตัน ต่อปี เป็ นแหล่งผลิตสาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า ที่ใหญ่ที่สุดของโลก มีการจําหน่ายทังตลาดในประเทศและเป็ ้ นแหล่ งส่งออกสาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า ที่สําคัญของโลก และฟาร์ มสาหร่ าย Chlorella เป็ นการเพาะเลี ้ยงในบ่อกลม บนเกาะโอกินาวาทางตอนใต้ ของ ญี่ปนุ่ (ภาพที่ 4-46)

ภาพที่4-46 Some of the largest Chinese Arthrospira farms are on Hainan Island.

Yaeyama on Okinawa Island, Southern Japan grows Chlorella algae in circular ponds.

79

ในประเทศ Taiwan มีการเพาะเลี ้ยงสาหร่าย Arthrospira และสาหร่าย Chlorella ผลผลิต รวมหลายร้ อยตัน/ปี ซึ่งในการผลิตสาหร่าย Arthrospira และสาหร่ าย Chlorella ขึ ้นอยู่กบั ตลาด และราคา ในการเปลี่ยนชนิดการเพาะเลี ้ยงของสาหร่ายทังสอง ้ และการผลิตสาหร่าย Arthrospira ในฟาร์ ม อื่ น ๆ ในเชิ ง พาณิ ช ย์ เช่ น ในประเทศออสเตรเลี ย คิ ว บา ชิ ลี เวี ย ดนาม อิ ส ราเอล บังคลาเทศ ฟิ ลิปปิ นส์ มาร์ ตินี เปรู บราซิล สเปน โปรตุเกส ชาด และประเทศอื่น ๆ ทัว่ โลกการ เพาะเลี ้ยงสาหร่าย Arthrospira สามารถเพาะเลี ้ยงในระบบ Photobioreactors ในระบบ Tubes และใน Tanks การเพาะเลี ้ยงสาหร่าย Arthrospira ในระบบ Photobioreactors ทําให้ ได้ สาหร่าย ที่บริ สุทธิ์ แต่มีค่าใช้ จ่ายค่อนข้ างสูง ซึ่งระบบ Photobioreactors เหมาะกับสาหร่ ายที่มีมูลค่าสูง เพาะเลี ย้ งเพื่ อ สกัด สารสี ที่สํ า คัญ มี ราคาแพง เช่น การเพาะเลี ย้ งสาหร่ าย Haematococcus, Nannochloropsis และ Isochrysis นําไปประยุกต์ใช้ ในอุตสาหกรรมเครื่ องสําอาง และเพาะเลี ้ยง สัตว์นํ ้า ซึ่งการเพาะเลี ้ยงสาหร่าย Arthrospira ในปั จจุบนั นิยมเพาะเลี ้ยงในบ่อ หรื อ Tanks ใน ระบบ raceway pond มีคา่ ใช้ จา่ ยที่ไม่สงู มากนัก สามารถแข่งขันในตลาดเชิงพาณิชย์ได้ การทําฟาร์ มเพาะเลี ้ยงสาหร่ายในปั จจุบนั มีการออกแบบเพื่อผลิตสาหร่าย Arthrospira ที่มีคุณภาพสูง และยัง มีค่าใช้ จ่ายในการผลิตสูง เพื่อลดค่าใช้ จ่ายในฟาร์ ม ในอนาคตจํ าเป็ นที่ จะต้ องเป็ นการเพาะเลี ้ยงแบบผสมผสาน บูรณาการทรัพยากรสารอาหารที่ปรับปรุงมาประยุกต์ใช้ กับระบบการผลิ ตเพื่ อให้ มี ความหลากหลายของผลิตภัณฑ์ หรื อการสกัดสารสี และสาหร่ ายมี โปรตีนสูง มีคณ ุ ค่ามีราคาไม่แพง ฟาร์ มในอนาคตอาจจะได้ รับการจัดระบบที่ดีขึ ้น เช่น ฟาร์ มอยู่ ใกล้ ทะเลสาบที่มีอลั คาไลน์เหมาะสมสาหร่ ายเจริ ญเติบโตได้ ดีในสารอาหารคาร์ บอนธรรมชาติ หรื อมีฟาร์ มอยูใ่ กล้ โรงกลัน่ นํ ้ามันศูนย์อตุ สาหกรรมใช้ CO2 และสารอาหารอื่น ๆ สาหร่ายสามารถ ใช้ CO2 และสารอาหารอื่น ๆ จากส่วนเกินของศูนย์อตุ สาหกรรมหรื อนํ ้าร้ อนจากพืชพลังงานความ ร้ อนใต้ พิภพ สามารถทําให้ ส าหร่ ายเจริ ญเติบโตได้ ตลอดทัง้ ปี ในสภาพอากาศเย็น และฟาร์ ม สาหร่ ายตัง้ อยู่ถัดจากโรงงานอาหารสัตว์และการย่อยสารอาหาร การรี ไซเคิลของเสี ยจากสัตว์ นํามาเพาะเลี ้ยงสาหร่ายให้ เติบโตได้ (ภาพที่4-47)

80

ภาพที่ 4-47 การเพาะสาหร่าย Arthrospira แบบผสมผสาน ในการเพาะเลี ้ยงสัตว์นํ ้าแบบผสมผสานอาจมีการให้ สาหร่ายสด หรื อสาหร่ายแห้ งผสมใน อาหารให้ สตั ว์นํ ้ากิน และสาหร่ายอาจได้ มาจากบ่อเพาะเลี ้ยงสัตว์นํ ้าเอง ซึ่งชนิดของสาหร่ายที่เกิด ในบ่อเพาะเลี ้ยงสัตว์นํ ้าขึ ้นอยูก่ บั ฤดูกาล เก็บผลิตสาหร่ายในบ่อเพาะเลี ้ยงสัตว์นํ ้ามาเป็ นส่วนผสม ในอาหารสัตว์นํ ้า หรื ออาจนําไปทําผลิตภัณฑ์หรื อสกัดสารสีกรดไขมัน เอนไซม์ หรื อทําปุ๋ ยชีวภาพ ใน 30 ปี ที่ผ่านมามีหลายโครงการเกี่ยวกับการผลิตสาหร่าย Arthrospira เป็ นอาหารเสริ มสําหรับ คน ในการพัฒนาหมู่บ้านในระดับโลก เช่น ในทวีปแอฟริ กา เอเชีย และอเมริ กาใต้ การเพาะเลี ้ยง Arthrospira แบบผสมผสานในหมู่บ้าน Farende ประเทศโตโก ทวีปแอฟริ กา เป็ นหมู่บ้านที่อยู่ ห่า งไกลความเจริ ญ จึง มี โ ครงการผลิต กระแสไฟฟ้ า จากแผงเซลล์ แ สงอาทิ ตย์ เป็ น โครงการ เทคโนโลยี ที่ เ หมาะสมในการทดลองพัฒ นาโดย Dr. Ripley D.Fox. ใช้ ไ ฟฟ้ า จากแผงเซลล์ แสงอาทิตย์ขบั เคลื่อน paddle wheels ในบ่อเพาะเลี ้ยง Arthrospira ขนาดพื ้นที่ 100 ตารางเมตร จํานวน 2 บ่อ วิธีการเก็บเกี่ ยวนํานํา้ ในบ่อเพาะเลีย้ งสาหร่ ายผ่านหน้ าจอแผงเซลล์แสงอาทิตย์ สาหร่ ายก็ จ ะแห้ ง นํ า ไปทํ าเป็ นผง จัด จํ าหน่า ยที่ ค ลินิก สุขภาพ และสามารถเป็ น อาหารเสริ ม ประจํ า วัน ให้ เด็ ก ที่ ข าดสารอาหารในหมู่ บ้ า นโดยให้ เด็ ก กิ น สาหร่ า ยผง วัน ละ 1 ช้ อนโต๊ ะ ซึ่ง โครงการดัง กล่าวได้ รั บรางวัล อัน ทรงเกี ยรติ ในปี ค.ศ.1987 ของทวี ปยุโ รปด้ านเทคโนโลยี สิ่งแวดล้ อมที่เหมาะสม จากการสนับสนุนของประชาคมเศรษฐกิจยุโรปและโครงการสิ่งแวดล้ อม แห่งสหประชาชาติ และการเพาะเลี ้ยงสาหร่ าย Arthrospira ในบ่อพลาสติกขนาดเล็กในระดับ ครอบครัว ในรัฐ Tamil Nadu ประเทศอินเดีย เป็ นโครงการที่รัฐบาลให้ การสนับสนุน ในเขตภาคใต้ ของอินเดีย มีการเพาะเลี ้ยงบริ เวณหลังบ้ าน แต่ละครอบครัว เพื่อให้ ผ้ หู ญิงทํางานได้ ง่าย ในการ เก็บสาหร่าย เพื่อเพิ่มโภชนาการแก่ครอบครัว รัฐบาลอินเดียมีเป้าหมายที่จะพัฒนาไปสู่เครื อข่าย 81

หมู่บ้านท้ องถิ่น เพื่อเสริ ม วิตามิน สร้ างภูมิค้ มุ กันในร่ างกาย และสารอาหารที่ดี แก่ประชาชนใน ประเทศ และจะดําเนินการพัฒนาจากการเพาะเลี ้ยง Arthrospira ในระดับครอบครัว ให้ เป็ นฟาร์ ม ขนาดใหญ่เชิงพาณิชย์ โดยรัฐบาลจะสนับสนุนงบประมาณ (ภาพที่ 4-48)

ภาพที่ 4-48 Tending the Arthrospira basins in Togo, Solar panels and dryer in back Home cultivation and harvesting in a village in Tamil Nadu, India (Courtesy of C.V. Seshadri) มีครอบครัวและชุมชน ในฟาร์ มระดับ Microfarms ในประเทศฝรั่งเศส ตลอดระยะเวลา 30 ปี ที่ผ่านมา ในครอบครัว และชุมชน ในนาม Microfarms ได้ ให้ สญ ั ญากันไว้ ว่า เราจะช่วยกัน สร้ างฟาร์ มสาหร่าย Arthrospira ในระดับ Microfarms ให้ เกิดในชุมชนของพวกเราให้ ได้ ปั จจุบนั Microfarms มี ขึน้ ทั่วโลก ในช่วงทศวรรษที่ ผ่านมานี ก้ ว่า 50 ผู้ผลิตสาหร่ ายขนาดเล็กได้ เกิดใน ประเทศฝรั่งเศสในปี 2004 และมีโรงเรี ยนสอนการเพาะเลีย้ งสาหร่ ายก่อตังขึ ้ ้นที่ศนู ย์ CFPPA ในเมื อ ง Hyères มี จํ า นวนผู้ คนมากที่ จ ะเพาะเลี ย้ ง Arthrospira ในระดั บ Microfarms ในปี 2010 ถึ ง ปั จ จุบัน ส่ ว นใหญ่ ผ้ ูผ ลิ ต ในฝรั่ ง เศสกลายเป็ น สมาชิ ก ของสหพัน ธ์ Fédération des Spiruliniers de France มีการยกระดับการผลิตการฏิบตั ิที่ดี (HACCP) และผลิต Arthrospira ในระดับ Microfarms เป็ นเกษตรอินทรี ย์ (ภาพที่ 4-49)

82

ภาพที่ 4-49 Arthrospira Domaine Traverse Greenhouse in the south of France, with products เกษตรกร ในประเทศฝรั่งเศสเพาะเลี ้ยง Arthrospira ระดับ microfarm ในบ่อพลาสติก มีหลังคาพลาสติก หรื อภายในเรื อนกระจก การเก็บเกี่ ยวใช้ ผ้ากรองแพลงก์ ตอน ได้ สาหร่ ายสด นํามาตากผ่านหน้ าจอพลังงานแสงอาทิตย์ หรื อบีบนํ ้าออกผ่านเครื่ องปาเก็ตตี ้ก๋วยเตี๋ยวพ่นเป็ นเส้ น และอบด้ วยเครื่ องอบแห้ งพลังงานแสงอาทิตย์ นําไปทําเป็ นเส้ นก๋วยเตี๋ยวสาหร่ าย หรื อบดเป็ นผง โดยเครื่ องบดกาแฟ อัดเป็ นเม็ดหรื อทําเป็ นผงบรรจุในขวดหรื อถุงฟอยล์ จําหน่ายต่อไป เกษตรกร สามารถเพาะเลี ย้ งได้ มี ต้ นทุ น ตํ่ า เทคโนโลยี ตํ่ า การแก้ ปั ญ หาง่ า ยและมี ป ระสิ ท ธิ ภาพ (ภาพที่ 4-50)

ภาพที่ 4-50 Jean Paul Jourdan shows how to harvest, dry and package Arthrospira grown at his personal microfarm.

83

บทที่ 5 การใช้ ประโยชน์ จากสาหร่ ายไกและสาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า 5.1 ด้ านการเพาะเลีย้ งสัตว์ นา้ 5.1.1 อาหารสัตว์ นา้ เศรษฐกิจ มีดังนี ้ 5.1.1.1 การเลีย้ งปลาดุกรั สเชีย (Clarias gariepinus) ผลของสาหร่ายไก และ อาร์ โ ธรสไปร่ า ต่ อ การเจริ ญ เติ บ โต คุ ณ ภาพเนื อ้ และระบบภู้ มคุ้ มกั น ของปลาดุ ก รั ส เชี ย (Clarias gariepinus) แบ่งการทดลองเป็ น 4 ชุดการทดลอง ๆ ละ 3 ซํ ้า ดังนี ้ T1) อาหารปลาทัว่ ไป ไม่ผสมสาหร่ าย (ชุดควบคุม) T2) อาหารปลาทัว่ ไปผสมสาหร่ าย A. platensis 3 เปอร์ เซ็นต์ T3) อาหารปลาทั่วไปผสมสาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า 5 เปอร์ เซ็นต์ และ T4) อาหารปลาทั่วไปผสม สาหร่ า ยไก 5 เปอร์ เซ็ น ต์ (ภาพที่ 5-1) ปรั บ สู ต รอาหารให้ โปรตี น ใกล้ เคี ย งกั น ประมาณ 30 เปอร์ เซ็นต์ นํ ้าหนักปลาเริ่ มต้ น 30.63-32.47 กรัมต่อตัว (ภาพที่ 5-2) เลี ้ยงในบ่อดิน อัตราการ ปล่อย 30 ตัวต่อตารางเมตร เก็บข้ อมูลทุก ๆ 15 วัน ระยะเวลา 60 วัน พบว่า ปลาดุกที่ได้ รับอาหาร T4, T3 และ T1 มีอตั รานํ ้าหนักที่เพิ่มขึ ้นอัตราการเจริ ญเติบโตอัตราการเจริ ญเติบโตจําเพาะและ คุณ ค่ า ทางโภชนาการในเนื อ้ ปลาโดยเฉพาะโปรตี น มี ค่ า มากกว่ า ปลาดุก ที่ ไ ด้ รั บ อาหาร T2 (ตารางที่ 5-1) สารสีแคโรทีนอยด์ในเนื ้อปลาดุกหลังการทดลองพบว่า ปลาที่ได้ รับอาหาร T4 มีคา่ 15.37±0.15 ไมโครกรัมต่อกรัม โดยนํ ้าหนักแห้ ง มากกว่าปลาที่ได้ รับอาหาร T3, T2 และ T1 ตามลําดับ ดัง ตารางที่ 5-1 และภาพที่ 5-3 และภาพที่ 5-4 แต่ภูมิค้ มุ กันแบบไม่จําเพาะปลา ที่ได้ รับอาหาร T3 มีคา่ 1.70±0.10 หน่วยต่อมิลลิลิตร มากกว่าปลาที่ได้ รับอาหาร T2, T4 และ T1 อย่างมี นัยสําคัญทางสถิ ติ (p<0.05) ตามลํ าดับ แต่คุณภาพนํ า้ ทัง้ 4 ชุดการทดลองไม่มีความ แตกต่างทางสถิติ (ตารางที่ 5-1) สรุปได้ วา่ ปลาดุกที่ได้ รับอาหารปลาทัว่ ไปผสมสาหร่ายไก 5% ทํา ให้ ปลามีสารสีแคโรทีนอยด์ในเนื ้อปลาดีกว่าชุดการทดลองอื่น แต่ปลาดุกที่ได้ รับอาหารปลาทัว่ ไป ผสมสาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า 5 เปอร์ เซ็นต์ จะทําให้ ปลามีภูมิค้ มุ กันแบบไม่จําเพาะ ดีกว่าชุดการ ทดลองอื่น (Promya and Chitmanat, 2011)

T1

T2

T3

ภาพที่ 5-1 อาหารปลาดุก

T4

T1

T2

T3

T4

ภาพที่ 5-2 ขนาดปลาเริ่มต้ นการทดลอง 84

ตารางที่ 5-1 ผลการวิจยั และการวิเคราะห์ทางสถิติ จากการเลี ้ยงปลาดุกด้ วยอาหารผสมสาหร่าย ไก และสาหร่ายอาร์ โธรสไปร่า เป็ นเวลา 60 วัน Parameter อัตรานํ ้าหนักทีเ่ พิ่มขึ ้น (%) อัตราการเจริ ญเติบโต (กรัม/ตัว/วัน) อัตราการเจริ ญเติบโตจําเพาะ(%/วัน) อัตราการแลกเนื ้อ (FCR ) อัตราการรอด (%) Carotenoid ในเนื ้อปลาก่อนการ ทดลอง (µg /1g) Carotenoid ในเนื ้อปลาหลังการ ทดลอง (µg / 1g) คุณค่ าทางโภชนาการของเนือ้ ปลา ดุก โปรตีน (%) ไขมัน (%) คาร์ โบไฮเดรต (%) เถ้ า (%) ความชื ้น (%) เยื่อใย (%) ภูมิค้ มุ กันแบบไม่จําเพาะ(Units/ml) คุณภาพนา้ ทางด้ านกายภาพ และ เคมี อุณหภูมินํ ้า ( 0C) DO ( mg/l ) pH (Units) Conductivity (µs / cm) TDS (ppm)

T1

T2

T3

T4

422.59+43.10a 2.16+0.29a 2.39+0.16a 1.07+0.21ns 76.22+12.68ns 0.64+0.04ns

359.11+11.20 b 1.81+0.09 b 2.14+0.03b 1.32 + 0.43 ns 78.00+3.85ns 0.65+0.04ns

459.44+21.02a 2.47+0.03 a 2.53+0.08a 1.24 + 0.21ns 76.44+5.09ns 0.65+0.04ns

452.47+8.74a 2.45+0.12a 2.50+0.03a 1.09 + 0.08 ns 78.78+8.86ns 0.62+0.05ns

5.10+0.10d

10.70+0.10c

12.03+0.15b

15.37+0.15a

35.93+0.90a 4.07+0.22ns 31.44+2.30ab

31.00+1.00b 4.69+0.45ns 34.88+1.59a

33.00+0.03a 5.27+1.42ns 34.09+1.82a

37.18+1.28a 4.57+0.41ns 27.99+4.23b

18.81+0.54ns 7.28+0.32c 2.47+0.57a 0.90 + 0.10c

18.60+0.53ns 9.23+0.49a 1.60+ 0.50ab 1.30 + 0.10b

18.50+1.32ns 8.27+0.39b 0.87+0.31b 1.70 + 0.10a

20.33+1.52ns 8.15+0.45b 1.77+0.57ab 1.17 + 0.06b

28.17 + 0.15 ns 4.50 + 0.30 ns 6.80 + 0.30 ns 276.67 + 23.09 ns 133.33 +11.55 ns

8.13 + 0.15 ns 4.33 + 0.21 ns 6.90 + 0.10 ns 240.00 +0.00 ns 120.00 +9.00 ns

28.17 + 0.15 ns 28.23 + 0.06 ns 3.97 + 0.21 ns 4.10 + 0.36 ns 7.10 + 0.20 ns 7.13 + 0.42 ns 250.00+10.00 ns 253.33 + 23.09 ns 123.33 +5.77 ns 126.67 +11.55 ns

หมายเหตุ: The mean+SD in the same row with different superscribe are significant at the difference (p<0.05)

85

T1

T2

T3

T1

T4

ภาพที่ 5-3 ปลาดุกหลังทดลองมีสีเหลืองโดยเฉพาะ T4

T2

T3

T4

ภาพที่ 5-4 สารสีในเนื ้อปลา

5.1.1.2 การเลีย้ งปลานิลแดง (Red tilapia) การพัฒนา Arthrospira platensis ระดับพื น้ บ้ านเพื่อเป็ นอาหารเร่ งสี เนือ้ ปลานิลแดง โดยมีการเพาะเลีย้ งสาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า ในนํ ้าหมักมูลสัตว์ความเข้ มข้ น 20 เปอร์ เซ็นต์ ผสมกับสารอาหารบางชนิดและสาหร่า ยมีคณ ุ ค่า ทางโภชนาการโดยนํ ้าหนักแห้ งดังนี ้ โปรตีน 55.28±3.94 เปอร์ เซ็นต์ ไขมัน 3.72±0.38 เปอร์ เซ็นต์ คาร์ โบไฮเดรท 23.13±13.08 เปอร์ เซ็นต์ เยื่อใย 0.22±0.06 เปอร์ เซ็นต์ เถ้ า 9.14±2.71 เปอร์ เซ็นต์ ความชื ้น 8.52±1.42 เปอร์ เซ็นต์ และแคโรทีนอยด์ 250 ไมโครกรัมต่อกรัม จะเห็นได้ ว่าสาหร่าย อาร์ โธรสไปร่า มีโปรตีนปริ มาณใกล้ เคียงกับปลาป่ นซึ่งเป็ นตัวสําคัญในการผลิตอาหารสัตว์นํ ้าจึง ได้ นําสาหร่ าย A. platensis ไปทําการวิจยั เร่ งสีเนื ้อปลานิลแดงก่อนจําหน่ายสู่ตลาดโดยอาหาร ผสมสาหร่ าย A. platensis 3 สูตรดังนี ้ T1) อาหารผสมปลาป่ นมีโปรตีน 30 เปอร์ เซ็นต์ , T2) อาหารผสมสาหร่ าย A. platensis 10 เปอร์ เซ็นต์ ทดแทนปลาป่ น อาหารมีโปรตีน 30 เปอร์ เซ็นต์ และ T3) อาหารผสมสาหร่าย A. platensis 15 เปอร์ เซ็นต์ ทดแทนปลาป่ น อาหาร มีโปรตีน 30 เปอร์ เซ็นต์ (ภาพที่ 5-5) นํ ้าหนักปลาเริ่ มต้ น 220.00-245.00 กรัมต่อตัว (ภาพที่ 5-6) เลี ย้ งในกระชัง (ภาพที่ 5-7) อัต ราการปล่อ ย 80 ตัวต่อตารางเมตร เก็ บข้ อมูล ทุก ๆ 15 วัน ระยะเวลา 60 วัน พบว่า T2 ปลานิลแดงที่ได้ รับอาหารผสมสาหร่าย A. platensis 10 เปอร์ เซ็นต์ ทดแทนปลาป่ น อาหารมีโปรตีน 30 เปอร์ เซ็นต์ มีอตั รานํ ้าหนักที่เพิ่มขึ ้นและอัตราการเจริ ญเติบโต จําเพาะมากกว่า T3 และ T1 ตามลําดับ ที่ความเชื่อมัน่ (p<0.05) ส่วนแคโรทีนอยด์ในเนื ้อปลานิล แดงหลังทดลองพบว่า T3 ปลานิลแดงที่ได้ รับอาหารผสมสาหร่าย A. platensis 15 เปอร์ เซ็นต์ ทดแทนปลาป่ น อาหารมีโปรตีน 30 เปอร์ เซ็นต์ มากกว่า T2 และ T1 ตามลําดับ ที่ความเชื่อมัน่ (p<0.05) ดัง ตารางที่ 5-2 และคุณภาพนํ า้ ทัง้ 3 ชุดการทดลอง ไม่มี ความแตกทางสถิ ติ (ตารางที่ 5-2) ดังนันสรุ ้ ปได้ วา่ เราสามารถใช้ สาหร่ายอาร์ โธรสไปร่า มาทดแทนปลาป่ นได้ บางส่วน (จงกลและคณะ, 2546) 86

ภาพที่ 5-5 อาหารปลา

ภาพที่ 5-6 ปลาก่อนทดลอง

ภาพที่ 5-7 กระชังเลี ้ยงปลา

ตารางที่ 5-2 ผลการวิจยั อัตรานํ ้าหนักเพิ่มขึ ้น อัตราการแลกเนื ้อ อัตราการรอด อัตราการ เจริญเติบโตจําเพาะ แคโรทีนอยด์ในเนื ้อปลานิลแดง และคุณภาพนํ ้าในระยะเวลา 60 วัน Parameter อาหารผสม อาหารผสม A. อาหารผสมA. หมายเหตุ ปลาป่ น platensis10% platensis15% โปรตีน 30% โปรตีน 30% โปรตีน 30% ((T3) (T1) (T2) 43.90 + 9.38 c 2.94 + 0.92 ns 100.00 + 0.00 ns 0.60 + 0.11 c 2.24 + 0.15 ns

114.87 + 9.74 a 2.33 + 1.05 ns 100.00 + 0.00 ns 1.28 + 0.07 a 3.01 + 0.79 ns

76.92 + 13.43 b 2.50 + 0.38 ns 100.00 + 0.00 ns 0.95 + 0.13 b 2.97 + 0.85 ns

ก่อนการทดลอง

แคโรทีนอยด์ในเนื ้อปลา (µg/g)

4.96 + 0.85 c

17.39 + 0.89 b

23.39 + 1.03 a

หลังการทดลอง

pH (Units) DO (mg/ l)

7.81 + 0.06 ns 7.73 + 0.06 ns

7.54 + 0.01 ns 6.60 + 1.15 ns

7.61 + 0.01 ns 7.47 + 0.40 ns

-

อัตรานํ ้าหนักทีเ่ พิ่มขึ ้น (%) อัตราการแลกเนื ้อ (Units) อัตราการรอดตาย (%) อัตราการเจริ ญเติบโตจําเพาะ (%) แคโรทีนอยด์ในเนื ้อปลา (µg/g)

หมายเหตุ :The mean + SD in the same row with different superscribe are significant at the difference (p<0.05)

5.1.1.3 การเลีย้ งปลาทับทิม การใช้ สาหร่ าย A. platensis จากกรรมวิธี การคงสภาพอาร์ โธรสไปร่ า สดในการผลิ ตอาหารปลาทับทิ ม เพื่ อ นํ า ไปเปรี ยบเที ย บการ เจริ ญ เติบโต สารสี และการสร้ างภูมิ ค้ มุ กันแบบไม่จํ าเพาะในปลาทับทิม โดยวางแผนการ ทดลองแบบ CRD แบ่งเป็ น 3 ชุดการทดลอง ๆ ละ 3 ซํา้ ดังนี ้ T1) อาหารปลาทั่วไป T2) อาหารปลาทั่วไป+สาหร่ ายสด 35 เปอร์ เซ็นต์ ที่ได้ จากการเก็บรักษาโดยวิธีลดสัดส่วน ปริ มาณนํ ้า และของแข็ง T3) อาหารปลาทัว่ ไป+สาหร่ายสด 35 เปอร์ เซ็นต์ ที่ได้ จากการเก็บ รักษาโดยวิธีใช้ สมุนไพรอาหารทัง้ 3 ชุดการทดลอง มีคณ ุ ค่าทางโภชนาการ และต้ นทุนอาหาร ดั ง ตารางที่ 5-3 และตารางที่ 5-4 โดยอาหารทั ง้ 3 ชุ ด การทดลอง มี โปรตี น ดั ง นี ้ 87

T1) 26.38±0922 เปอร์ เซ็นต์ T2) 27.39±1.18 เปอร์ เซ็นต์ และT3) 26.90±1.45 เปอร์ เซ็นต์ ปลามีนํ ้าหนักเริ่ มต้ น 54.33±5.51- 54.67±5.77 กรัมต่อตัว เก็บตัวอย่างทุก ๆ 15 วัน ระยะเวลา 180 วัน พบว่า อัตรานํ ้าหนักที่เพิ่มขึ ้น อัตราการเจริ ญเติบโตจําเพาะ อัตราการเจริ ญเติบโต และ ต้ นทุนการผลิตปลา T3 มีค่า 485.47±49.20 เปอร์ เซ็นต์, 0.98±0.05 เปอร์ เซ็นต์ ต่อวัน, 1.46±0.0.6 กรัมต่อตัวต่อวัน และ 57.35±2.49 บาทต่อตัว ตามลําดับ (ภาพที่ 5-8) ค่าสีแดง (a*) บนตัวปลา T3 มีคา่ มากกว่าการทดลองอื่น ๆ (ภาพที่ 5-9 และ 5-10) ค่าเฉลี่ยภูมิค้ มุ กัน แบบไม่ จํ าเพาะT3 มี ค่ามากกว่ า ชุด การทดลองอื่ น ๆ (ภาพที่ 5-11)ค่า ดัชนี การเจริ ญพันธุ์ (Gonadosomatic Index; %GSI) ของปลาทับทิมทังเพศผู ้ ้ และเพศเมีย ใน T2 และ T3 มีค่า มากกว่ า T1 ( ภ าพ ที่ 5-12) ที่ ค ว า ม เชื่ อ มั่ น ( p<0.05) แล ะ คุ ณ ภ า พ นํ า้ มี อุ ณ หภู มิ 29.43±0.12 อ ง ศ า เ ซ ลเ ซี ย ส , pH 7.54±0.16, DO 5.05±0.16 มิ ล ลิ ก รั ม ต่ อ ลิ ต ร , NH3–N 0.036±0.001 มิ ลลิ กรั มต่อลิตร, NO3–N 0.034±0.002 มิลลิกรั มต่อลิตร และ PO4–P 0.045±0.002 มิ ล ลิ ก รั ม ต่อ ลิ ต ร สรุ ป ได้ ว่ า อาหารปลาทั่ว ไป+สาหร่ า ยสด 35 เปอร์ เ ซ็ น ต์ ที่ได้ จากการเก็บรักษาโดยวิธีใช้ สมุนไพรทําให้ ปลาทับทิมมีการเจริ ญเติบโต สารสีบนตัวปลา ภูมิค้ มุ กันแบบไม่จําเพาะ และค่าดัชนีการเจริ ญพันธุ์ดีกว่าการทดลองอื่น ๆ (จงกล และคณะ, 2553)

88

ตารางที่ 5-3 ผลการวิเคราะห์ทางสถิตขิ องอาหารสัตว์นํ ้าผสมสาหร่ายสดจากการหมักแต่ละวิธี นําไปวิเคราะห์ความชื ้น เถ้ า เยื่อใย ไขมัน คาร์ โบไฮเดรด และโปรตีน ชุดการทดลอง T1 อาหารปลาทั่วไป T2 อาหารปลา+สาหร่ ายสด 35% วิธีการลดสัดส่ วนนา้

ความชืน้ (%) 6.10±0.48b 7.05±0.17a 6.62±0.27b

เถ้ า (%) 7.68±0.14c 7.61±0.35c 8.98±0.23b

เยื่อใย (%) 3.96±0.04b 3.77±0.33b 4.27±0.63b

ไขมัน (%) 5.67±0.31b 5.28±0.05b 7.64±0.31a

T3 อาหารปลา+สาหร่ ายสด 35% วิธีการใช้ สมุนไพร หมายเหตุ : The mean + SD in the same vertical with different superscribe are significant at the difference (p<0.05)

คาร์ โบไฮเดรต (%) 50.20±1.21a 48.90±1.14a 46.09±0.19b

โปรตีน (%) 26.38±092ns 27.39±1.18ns 26.90±1.45ns

ตารางที่ 5-4 ผลการวิเคราะห์ทางสถิติของอาหารสัตว์นํ ้าผสมสาหร่ ายสด จากการเก็บรักษาแต่ละวิธี นําไปวิเคราะห์ แคโรทีนอยด์ ซี-ไฟโคไชยานิน และต้ นทุน การผลิตอาหารปลา แคโรทีนอยด์ ซี-ไฟโคไช ยานิน ต้ นทุนอาหาร ชุดการทดลอง T1 อาหารปลาทัว่ ไป T2 อาหารปลา+สาหร่ ายสด 35% วิธีการลดสัดส่วนนํ ้า

T3 อาหารปลา+สาหร่ายสด 35% วิธีการใช้ สมุนไพร

(mg/g)

(mg/g)

(บาท/กก)

0.807±0.015ns 0.763±0.010ns 0.763±0.015ns

4.617±0.036ns 4.360±0.153ns 4.500±0.100ns

30.79±0.085b 29.16±0.093b 32.73±0.63a

หมายเหตุ: The mean + SD in the same vertical with different superscribe are significant at the difference (p<0.05)

4

ผลการทดลองของการเจริญเติบโตในปลาทับทิม มีดังนี ้ 600

อัตรานํ ้าหนักเพิ่มขึ ้น (weight gain;%)

400 200 0 1.5 1 0.5 0 2.00 1.00

485.47

385.92

353.33 T1 อาหารปลาทัว่ ไป 0.835

อัตราการเจริว่ ญไป+สาหร่ เติบโตจําาเพาะ (%/day) T2 อาหารปลาทั ยสด 35% T3 อาหารปลาทัว่ ไป+สาหร่ ายสด 35% วิธีลดสัดส่วนนํ ้า วิธีใช้ สมุนไพร 0.979 0.876

อัตราการเจริญT2 เติบอาหารปลาทั โต (Average ว่ daily growth; กรัม35% /ตัว/วันT3 ) อาหารปลาทัว่ ไป+สาหร่ ายสด 35% T1 อาหารปลาทัว่ ไป ไป+สาหร่ ายสด วิธีลดสัดส่วนนํ ้า วิธีใช้ สมุนไพร

1.05

1.17

1.46

T2 อาหารปลาทั่วไป+สาหร่ ายสด 35% วิธีลด

T3 อาหารปลาทั่วไป+สาหร่ ายสด 35% วิธีใช้ สมุนไพร

0.00

1.60

T1 อาหารปลาทั่วไป

อัตราการเปลี่ยนอาหารเป็ นเนือ้ (Feed rate; หน่ วย) สัดส่ วนนconversion า้

1.40 1.20 1.00 10.00 8.00 6.00 4.00 2.00 0.00 110 100

1.45

1.41

1.34

T1 อาหารปลาทัว่ ไปประสิทธิภาพการใช้ T2 อาหารปลาทั ไป+สาหร่effciency ายสด 35% ratio; วิธี T3 ว่ ไป+สาหร่ายสด 35% โปรตีน ว่ (Protein หน่ วอาหารปลาทั ย) ลดสัดส่วนนํ ้า วิธีใช้ สมุนไพร 7.29 T1 อาหารปลาทั่วไป

8.13 T2 อาหารปลาทั่วไป+สาหร่ ายสด 35% วิธีลด อัตราการรอดตาย (Survival rate; %)

7.09

สัดส่ วนนา้

T3 อาหารปลาทั่วไป+สาหร่ ายสด 35% วิธีใช้ สมุนไพร

100

100

T2 อาหารปลาทั่วไป+สาหร่ ายสด 35% วิธีลดสัดส่ วน

T3 อาหารปลาทั่วไป+สาหร่ ายสด 35% วิธีใช้ สมุนไพร

48

57

100

90

100

0

T1 อาหารปลาทั่วไป

ต้ นทุนในการผลิต (ผันแปร; บาท/กก.) นา้

44 T1 อาหารปลาทัว่ ไป

T2 อาหารปลาทัว่ ไป+สาหร่ ายสด 35% T3 อาหารปลาทัว่ ไป+สาหร่ ายสด 35% วิธีลดสัดส่วนนํ ้า วิธีใช้ สมุนไพร

ภาพที่ 5-8 อัตรานํ ้าหนักที่เพิ่มขึ ้น อัตราการเจริ ญเติบโตจําเพาะ อัตราการเจริ ญเติบโต อัตราการ แลกเนื ้อ ประสิทธิภาพการใช้ โปรตีน อัตราการรอดตาย และต้ นทุนการผลิตปลาทับทิม ในแต่ละชุดการทดลอง ระยะเวลา 180 วัน

4

รงควัตถุหรือสารสีบนตัวปลาทับทิม ค่าสี แดง (a*) บนตัวปลา เมื่ อเริ่ มต้ นทดลองมี ค่าสี แดง (a*) บนตัวปลา อยู่ระหว่าง 2.23±0.87– 2.43±0.67 ค่าสีแดง (a*) บนตัวปลา เริ่ มมีความแตกต่างทางสถิติ (p<0.05) ตังแต่ ้ วันที่ 45-180 วันของการเลี ย้ งโดยค่าสี แดง (a*) ของปลาที่ ได้ รั บ อาหารปลาทั่วไป+สาหร่ ายสด 35 เปอร์ เ ซ็ นต์ วิ ธี ใ ช้ ส มุน ไพร และปลาที่ ไ ด้ รั บ อาหารปลาทั่วไป+สาหร่ ายสด 35 เปอร์ เซ็ น ต์ วิธีลดสัดส่วนปริมาณนํ ้ามีคา่ มากกว่าปลาที่ได้ รับอาหารปลาทัว่ ไป (ภาพที่ 5-9และภาพที่ 5-10) T1 อาหารปลาทัว่ ไป

T2 อาหารปลาทัว่ ไป+สาหร่ายสด 35% วิธีลดสัดส่วนนํ ้า

T3 อาหารปลาทัว่ ไป+สาหร่ายสด 35% วิธีใช้ สมุนไพร

ค่ าสีแดงบนตัวปลา (a*) 10.00 8.00 6.00 4.00 2.00 0.00 0 วัน

15 วัน

30 วัน

45 วัน

60 วัน

75 วัน

90 วัน

105 วัน 120 วัน 135 วัน 150 วัน 165 วัน 180 วัน

ภาพที่ 5-9 ค่าสีแดง (a*) บนตัวปลาพ่อ-แม่พนั ธุ์ในแต่ละชุดการทดลองระยะเวลา 180 วัน

T1

T2

T3

T1 อาหาราปลาทัว่ ไป T2 อาหารปลาทัว่ ไป+สาหร่ายสดวิธีลดสัดส่วนปริมาณนํ ้า T3 อาหารปลาทัว่ ไป+สาหร่ายสดวิธีใช้ สมุนไพร

ภาพที่ 5-10 ผลผลิตปลาทับทิม และสารสี (pigments) บนตัวปลา

5

การกระตุ้ นภู มิ ค้ ุ มกั นแบบไม่ จ าเพาะในปลาทั บทิม (Lysozyme activity assay) เริ่ มมีความแตกต่างทางสถิติ ตังแต่ ้ เดือนที่ 2 ของการเลีย้ งเป็ นต้ นไป โดยปลาที่ได้ รับอาหารปลา ทัว่ ไป+สาหร่ ายสด 35 เปอร์ เซ็นต์ วิธีใช้ สมุนไพรมีค่าเฉลี่ย ของภูมิค้ มุ กันแบบไม่จําเพาะ มากกว่า ปลาที่ได้ รับอาหารปลาทัว่ ไป+สาหร่ ายสด 35 เปอร์ เซ็นต์ วิธีลดสัดส่วนปริ มาณนํ ้า และปลาที่ได้ รับ อาหารปลาทัว่ ไปตามลําดับ (ภาพที่ 5-11) T1 อาหารปลาทัว่ ไป

T2 อาหารปลาทัว่ ไป+สาหร่ายสด 35% วิธีลดสัดส่วนนํ ้า

T3 อาหารปลาทัว่ ไป+สาหร่ายสด 35% วิธีใช้ สมุนไพร

Lysozyme activity (Units/mL) 40000 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 0 2 เดือน

4 เดือน

6 เดือน

ภาพที่ 5-11 ค่าภูมิ ค้ ุมกันแบบไม่จํ าเพาะ ของปลาทับ ทิม ในแต่ล ะชุ ด การทดลอง ระยะเวลา 180 วัน ดัชนีการเจริญพันธุ์ (Gonadosomatic Index; %GSI) ของปลาทับทิม ทังเพศผู ้ ้ และเมีย มีค่าเริ่ มต้ นอยู่ระหว่าง 0.237±0.110-0.560±0.208 เปอร์ เซ็นต์ ดัชนีการเจริ ญพันธุ์ของปลาเพิ่มขึ ้น ตามระยะเวลาที่เลี ้ยง และเริ่ มมีความแตกต่างทางสถิติตงแต่ ั ้ 60 วันของการเลี ้ยง เป็ นต้ นไป โดยปลา ที่ได้ รับอาหารปลาทัว่ ไป+สาหร่ ายสด 35 เปอร์ เซ็นต์ จากวิธีลดสัดส่วนปริ มาณนํ ้า และปลาที่ได้ รับ อาหารปลาทัว่ ไป+สาหร่ ายสด 35 เปอร์ เซ็นต์ วิธีใช้ สมุนไพร มีดชั นีการเจริ ญพันธุ์ดีกว่าปลาที่ได้ รับ อาหารปลาทัว่ ไป (ภาพที่ 5-12)

6

T1 อาหารปลาทั่วไป

T2 อาหารปลาทั่วไป+สาหร่ ายสด 35% วิธีลดสัดส่ วนนา้

T3 อาหารปลาทั่วไป+สาหร่ ายสด 35% วิธีใช้ สมุนไพร

% GSI เพศเมีย 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 0.500 0.000

0 วัน

30 วัน

T1 อาหารปลาทั่วไป

60 วัน

90 วัน

T2 อาหารปลาทั่วไป+สาหร่ ายสด 35% วิธีลดสัดส่ วนนา้

120 วัน

150 วัน

180 วัน

T3 อาหารปลาทั่วไป+สาหร่ ายสด 35% วิธีใช้ สมุนไพร

%GSI เพศผู้ 1.600 1.400 1.200 1.000 0.800 0.600 0.400 0.200 0.000

0 วัน

30 วัน

60 วัน

90 วัน

120 วัน

150 วัน

180 วัน

ภาพที่ 5-12 ดัชนีการเจริ ญพันธุ์ (Gonadosomatic Index; %GSI ) ของปลาทับทิมเพศเมียและเพศ ผู้ในแต่ละชุดการทดลอง ระยะเวลา180 วัน 5.1.1.4 การเลี ย้ งปลาบู่ทราย ในกระชังร่ วมกับปลานิลแดงในบ่อดิน โดยใช้ กระชังทดลองขนาด 1x1x1 เมตร นํ ้าหนักปลาบูท่ รายเฉลี่ยเริ่ มต้ น 148-150 กรัม/ตัว อัตราการปล่อย 4 ตัว/ตารางเมตร แบ่งการทดลอง เป็ น 3 ชุดการทดลอง ๆ ละ 3 ซํ ้า ดังนี ้ T1) การเลี ้ยงปลาบู่ โดยอาหารที่เป็ นปลาป่ น (ชุดควบคุม) รวมกับการเลี ้ยงปลานิลที่ระดับความหนาแน่น 1 ตัวต่อ ตารางเมตร T2) การเลี ้ยงปลาบูโ่ ดยอาหารที่เป็ นปลาป่ นผสมกับ อาร์ โธรสไปร่า 3 เปอร์ เซ็นต์ รวม กับการเลี ย้ งปลานิลที่ ระดับความหนาแน่น 2 ตัว ต่อตารางเมตร และ T3) การเลีย้ งปลาบู่ โดยอาหารที่เป็ นปลาป่ นผสมกับอาร์ โธรสไปร่า 5 เปอร์ เซ็นต์ รวมกับการเลี ้ยงปลานิลที่ระดับความ หนาแน่น 4 ตัวต่อตารางเมตร และให้ อาหาร 3-10 เปอร์ เซ็นต์ตอ่ นํ ้าหนักตัวปลาต่อวัน ทําการศึกษา การเจริ ญเติบโต ต้ นทุนการผลิต ความหลากหลายของแพลงก์ ตอน และคุณภาพนํ ้า เก็บข้ อมูลทุก ๆ 30 วัน ระยะเวลา 6 เดือน พบว่า ปลาบู่ในชุดการทดลองที่ 3 มี นํา้ หนักที่ เพิ่มขึน้ อัตราการ เจริ ญเติบโตจํ าเพาะอัตราการเจริ ญเติบโต ประสิทธิ ภาพการใช้ โปรตีน ดีกว่าชุดการทดลองที่ 2 และ 1 (ตารางที่ 5-5) ส่วนปลานิลแดงพบว่า ชุดการทดลองที่ 3 มีนํ ้าหนักที่เพิ่มขึ ้น อัตราการ 7

เจริ ญเติบโตจํ าเพาะอัตราการเจริ ญเติบโต ดี กว่าชุดการทดลองที่ 2 และ 1 (ตารางที่ 5-6) ต้ นทุนการผลิตปลาบู่ในชุดการทดลองที่ 1 เท่ากับ 242.33±0.12 บาทต่อกิโลกรัม ดีกว่าชุดการ ทดลองที่ 2 และ3 แต่ ล ะปั จจั ย มี ค วามแตกต่ า งท าง สถิ ติ (p<0.05) ดั ง ตารางที่ 5-5 ความหลากหลาย และองค์ ป ระกอบของแพลงก์ ต อนชุ ด การทดลองที่ 1 มี แ พลงก์ ต อนพื ช ใน Division Cyanophyta, Division Chlorophyta และแพลงก์ตอนสัตว์ Phylum Arthophoda มากกว่าชุดการทดลองอื่น อย่างมีนยั สําคัญทางสถิติ (p<0.05) ดังภาพที่ 5-13 คุณภาพนํ ้าทาง กายภาพ และเคมี ทัง้ 3 ชุดการทดลองไม่มี ความแตกต่างกันทางสถิ ติ ยกเว้ นค่า ความเป็ น กรด-ด่าง ที่ชดุ การทดลองที่ 3 มากกว่าชุดการทดลองอื่น ๆ (ตารางที่ 5-7) สรุปได้ ว่า การเลี ้ยงปลา บู่โดยอาหารที่เป็ นปลาป่ นผสมกับ อาร์ โธรสไปร่ า 5 เปอร์ เซ็นต์ รวมกับการเลีย้ งปลานิลที่ระดับ ความหนาแน่น 4 ตัวต่อตารางเมตร มีผลทําให้ การเจริญเติบโตเพิ่มขึ ้น (จงกล และชนกันต์,2555) ตารางที่ 5-5 แสดงประสิทธิภาพการเจริญเติบโตของปลาบูท่ ราย ปั จจัยการทดลอง Arthrospira 0% Arthrospira 3% อัตรานํ ้าหนักเพิ่มขึ ้น (%) 15.99±0.58b 18.43±0.42a อัตราการเจริญเติบโตจําเพาะ (%) 0.081±0b 0.092±0a อัตราการเจริญเติบโต (กรัม/ตัว/วัน) 0.129±0b 0.149±0ab อัตราการเปลี่ยนอาหารเป็ นเนื ้อ 26.62±0.65a 23.44±0.41b ประสิทธิภาพการใช้ โปรตีน 0.186±0b 0.211±0a อัตราการรอดตาย (%) 66.667±8.33ns 75±0ns ต้ นทุนในการผลิต (บาท) 242.33±0.12c 247.70±0.10b

Arthrospira 5% 18.49±0.11a 0.092±0a 0.151±0a 23.53±0.23b 0.212±0a 75±0ns 251.32±0.09a

หมายเหตุ: The mean+SD in the same row with different superscribe are significant at the difference (p<0.05)

ตารางที่ 5-6 การเติบโตของปลานิลแดงที่เลี ้ยงในกระชัง ระยะเวลา 6 เดือน ปั จจัยการทดลอง Arthrospira 0% Arthrospira 3% อัตรานํ ้าหนักเพิ่มขึ ้น(%) 99.18±5.60b 73.84±3.65c อัตราการเจริญเติบโตจําเพาะ (%) 0.37±0.14b 0.30±0.17c อัตราการเจริญเติบโต (กรัม/ตัว/วัน) 5.28±0.15b 7.69±0.25b อัตราการรอดตาย (%) 75.00±2.65a 45.31±3.15b

Arthrospira 5% 148.62±4.65a 0.50±0.11a 8.79±0.14a 69.44±4.25a

หมายเหตุ The mean + SD in the same row with different superscribe are significant at the difference (p<0.05)

8

ตารางที่ 5-7 แสดงคุณภาพนํ ้าทางกายภาพและเคมี Arthrospira ปั จจัยการทดลอง 0%

Arthrospira 3%

Arthrospira 5%

ค่าความโปร่งแสงของนํ ้า

27.67±0.00ns

27.67±0.00ns

27.67±0.00ns

อุณหภูมิอากาศและนํ ้า

27±0.00ns

27±0.00ns

27±0.00ns

ค่าความเป็ นกรด-ด่าง

7.98±0.02b

8.03±0.01ab

8.09±0.03a

ค่าความนําไฟฟ้า (µs/cm)

55.61±2.54ns

52.63±1.66ns

55.21±3.19ns

ปริมาณออกซิเจนละลายนํ ้า(mg/L) ปริมาณออร์ โธฟอสเฟตฟอสฟอรัส (mg/L)

5.81±0.43ns

5.80±0.18ns

5.96±0.14ns

2.66±0.07ns

2.62±0.03ns

2.59±0.03ns

ปริมาณแอมโมเนียไนโตรเจน(mg/L)

0.19±0.03ns

0.11±0.01ns

0.25±0.11ns

ปริมาณไนเตรทไนโตรเจน(mg/L)

0.03±0.00ns

0.05±0.00ns

0.05±0.01ns

หมายเหตุ : The mean+SD in the same row with different superscribe are significant at the difference (p<0.05)

6000

5000

Spirulina 0% Spirulina 3%

4000

Spirulina 5%

3000 2000

1000 0 Cyanophyta

Chlorophyta

Cryptophyta Bacillariohyta Euglenophyta Artrophoda

Rotifera

ภาพที่5-13 แสดงค่าเฉลี่ยความหลากหลายและองค์ประกอบของแพลงก์ตอน

9

Chordata

5.1.1.5 การอนุ บาลปลานิลแดง การใช้ Arthrospira สดต่อการเจริ ญเติบโต และ จํ า นวนเม็ ด เลื อ ดในลูก ปลานิ ล แดง โดยทดลองในบ่อ ดิน ขนาด 5x5 ตารางเมตร ลูก ปลา ที่ทดลองเป็ นปลานิลแดง (ภาพที่ 5-14) ขนาด 0.50-0.60 เซนติเมตร นํ ้าหนักเฉลี่ย 0.02±0.0010.03±0.002 กรัม อัตราการปล่อย 500 ตัวต่อตารางเมตร แบ่งการทดลอง เป็ น 4 ชุดการทดลอง ๆ ละ 3 ซํ ้า ดังนี ้ T1) ให้ อาหารผงร้ อยละ 20 ของนํ ้าหนักตัวปลา T2) สาหร่ ายสดร้ อยละ 20 ของนํ ้าหนักตัวปลา T3) สาหร่ายสดร้ อยละ 30 ของนํ ้าหนักตัวปลา และ T4 ) สาหร่ายสดร้ อยละ 40 ของนํ ้าหนักตัวปลา (ภาพที่ 5-15 และภาพที่ 5-16) เก็บข้ อมูลทุก ๆ 15 วัน ระยะเวลา 90 วัน พบว่า อัตราการเจริ ญเติบโตจําเพาะ และอัตราการเจริ ญเติบโต T4 และT1 มากกว่า T2 และ T3 แต่อตั ราการรอดที่ T4 มากกว่า T3, T2 และ T1 ตามลําดับ อัตราการแลกเนื ้อ จํานวนเม็ดเลือดของ ลูกปลาอายุ 60 วัน และ 90 วัน ที่ T3 และ T4 มากกว่า T1 และ T2 ตามลําดับ ต้ นทุนการผลิตลูก ปลาต่อตัว และศักยภาพทางเศรษฐศาสตร์ ที่ T3ดีกว่า T2, T1 และ T4 ตามลําดับ คุณภาพนํา้ ค่าออกซิเจนที่ละลายนํ ้า และแอมโมเนียม-ไนโตรเจนที่ T1 มากกว่าที่ T2 , T3 และ T4 ค่าความเป็ น ด่าง และค่าออร์ โธฟอสเฟตฟอสฟอรัส ที่ T3 และT2 มากกว่า T1 และT4 ตามลําดับ ดังตารางที่ 5-8 (จงกล และคณะ 2548)

ภาพที่ 5-14 ลูกปลานิลแดง ภาพที่ 5-15 บ่อเลี ้ยงปลานิลแดง ภาพที่ 5-16 อาร์ โธรสไปร่าสด

10

ตารางที่ 5-8 ผลของอัตราการเจริญเติบโตจําเพาะ อัตราการรอด อัตราการเจริญเติบโต อัตรา การแลกเนื ้อ และคุณภาพนํ ้าแต่ละชุดการทดลอง ในการอนุบาลลูกในบ่อดิน ชุดการทดลอง อาหารผง20 % สาหร่ าย สาหร่ าย สาหร่ าย ของ นน.ปลา Arthrospira Arthrospira สด Arthrospira สด สด 20% (T2) ปั จจัยการทดลอง ( T1 ) 30% (T3) 40% (T4) a b b อัตราการเติบโตจําเพาะ(%/วัน) 7.99 + 0.11 7.63 + 0.13 7.72 + 0.06 8.00 + 0.06 a อัตราการเติบโต(กรัม/ตัว/วัน) 0.31 + 0.02 a 0.20 + 0.02 b 0.23 + 0.01 b 0.30 + 0.02 a อัตราการรอด (%) 41.00 + 1.00 d 44.00 + 1.00 c 48.00 + 1.00 b 52.00 + 1.00 a Feed Conversion Rate 2.05 + 0.13 a 1.51 + 0.03 b 0.99 + 0.10 d 1.20 + 0.03 c Blood cell 60 วัน ( /106/µl ) 2.49 +0.30 c 2.56 +0.63 c 2.73 +0.40 a 2.57 + 0.26 b Blood cell 90 วัน ( /106/µl )

2.57 +0.26 b

2.56 +0.19 b

2.86 +0.88 a

2.86 + 0.10 a

Cost ( บาท/ตัว ) ศักยภาพเศรษฐศาสตร์ (%) pH (Units) Conductivity (mg/l)

0.54 + 0.006 b 371.12 + 0.82 c 7.17 + 0.06 b 223.33+11.55c

0.38 + 0.006 c 527.11+0.86 b 7.23 + 0.15 b 213.33+ 5.77c

0.37 + 0.006 c 0.70 + 0.006 a 541.18+ 0.75 a 286.24+ 0.68 d 8.23 + 0.06 a 8.23 + 0.15 a 260.00+10.00a 243.00+ 5.77 b

TDS(mg/l)

116.67+11.55 b 116.67+5.78 b

113.33+ 5.77 b 140.00+10.00 a

Alkalinity ( mg/l CaCO3 ) DO ( mg/l ) NH3 – N ( mg/l ) PO4 – P ( mg/l )

73.23+1.09 b 112.75+ 3.70 a 107.60+5.92 a 66.70+2.55 b 6.43 + 0.15 a 6.13 + 0.06 b 5.97 + 0.15 b 5.87+ 0.21 b 0.17 + 0.02 a 0.15 + 0.03ab 0.10 + 0.01 ab 0.12 + 0.01 b 0.003+ 0.001ab 0.004+0.0006a 0.005 + 0.001a 0.002+0.0006 b

หมายเหตุ: The mean + SD in the same row with different superscribe are significant at the difference (p 0.05).

5.1.1.6 การศึกษาค้ นคว้ างานวิจัยที่มี การใช้ สาหร่ ายไก และอาร์ โธรสไปร่ าใน อาหารสัตว์ นา้ เศรษฐกิจ เนื่องจากสีที่เกิดขึ ้นบนตัวสัตว์นํ ้าโดยทัว่ ไปแล้ วจะเป็ นสีของรงควัตถุหรื อสารสี (pigment) ที่เป็ นสารในกลุม่ คาโรทีนอยด์ ความเข้ มของสีที่ปรากฏบนผิวของสัตว์นํ ้านันขึ ้ ้นอยู่กบั ปริ มาณแคโร ทีนอยด์ที่ได้ จากอาหารเนื่องจากสัตว์ไม่สามารถสัง เคราะห์แคโรทีนอยด์เองได้ จําเป็ นต้ องได้ รับ จากอาหารเท่านัน้ ซึ่งแคโรทีนอยด์ที่พบในสัตว์นํ ้าจะมีหลายรู ปแบบ ได้ แก่ แคโรทีนอยด์อิสระ 11

(Free carotenoids) แคโรที น อยด์ เ อสเทอร์ (Carotenoid esters) และแคโรที โ นโปรตี น (Carotenoprotein) โดยแคโรทีนอยด์ในรู ปของเอสเทอร์ จ ะพบได้ ตามเนื ้อเยื่อผิวหนังและในเม็ดสี ส่วนในเนื ้อปลามักจะเป็ นแคโรทีนอยด์อิสระ ในขณะที่แคโรทีโนโปรตีนจะพบมากตามเปลือกกุ้ง และแมลง ตัวอย่างเช่น สีนํา้ เงินของกุ้งมังกรก็คือ แคโรทีโนโปรตีนคอมเพล็กซ์ที่ประกอบด้ วย แอสตาแซนทิ น เป็ น สารสี ห ลัก เรี ย กว่ า ครั ส ตาไซยานิ น (Crustacyanin) สํ า หรั บ สารสี ที่ เ ป็ น องค์ประกอบของสีแดงและสีส้มของปลาทองรวมทังสี ้ แดงของเนื ้อปลาแซลมอนก็มาจากแอสตา แซนทินและแอสตาแซนทีนเอสเทอร์ (Latcha, 1990) สารตังต้ ้ นของวิตามินเอ และฮอร์ โมน เป็ นต้ น และมีตวั อย่างงานวิจยั ดังนี ้ การใช้ A. platensis ในการเพาะเลี ้ยงกุ้งกุลาดําในช่วงปี 2543 เป็ นต้ นมาวงการกุ้งกุลาดํา ทางภาคตะวันออกและภาคใต้ ประสบกับปั ญหาการระบาดของโรคกุ้งที่มาจากเชื ้อไวรัส ตัวแดง ดวงขาว เรื องแสง และหัวเหลือง เป็ นจํานวนมาก เกษตรกรผู้เลี ้ยงใช้ สารพัดยาปฏิชีวนะตังแต่ ้ Oxytetracycline-Norfloxacin Enrofloxacin Sulfattrimethropim ฯลฯ สารเคมีที่ใช้ ในการ เตรี ยมบ่อ ใช้ ตงแต่ ั ้ Formalin Copper Sulfate Benzalchlornium Chloride (BKC 50-80%) Trifulalin (Treflan) Trichorphon (Dipterex) สารพัดอย่าง แต่ก็ไม่สามารถลดการระบาดของโรค ที่เกิดจากเชือ้ ไวรัสได้ กลับขยายเพิ่มขึ ้นอย่างมากมายทั่วไปหมดทังภาคตะวั ้ นออก-ภาคกลางภาคใต้ เป็ นความเสียหายค่อนข้ างรุ นแรง ผู้เขียนได้ แนะนําให้ เกษตรกรใช้ สาหร่ าย Spirulina ช่วยกระตุ้นภูมิค้ มุ กัน กุ้งจะเจริ ญเติบโตมีภูมิค้ มุ กันโรค อัตราการรอดสูง ลอกคราบได้ ง่าย ลําตัว ใสสะอาด แม้ ในความเค็มที่สูงเกิน 40 ppt กุ้งก็ยงั ลอกคราบปกติและมีการใช้ A. platensis ในการเพิ่มผลผลิตกุ้งก้ ามกรามในบ่อดิน โดยให้ อาหารกุ้งผสมสาหร่ าย A. platensis 1-3 เปอร์ เ ซ็ นต์ ระยะเวลาเลีย้ ง 150 วัน ทํ าให้ ก้ ุง มี ขนาดใกล้ เคียงกันและสี ก้ ุงเข้ ม ขึน้ ภาพที่ 5-17 (จงกล และคณะ,2548)

ภาพที่ 5-17 กุ้งก้ ามกราม ที่เลี ้ยงด้ วยสาหร่ายอาร์ โธรสไปร่า 3 เปอร์ เซ็นต์ 12

การนําสาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่าสดมาผสมในอาหารปลา 4 สูตร ดังนี ้ T1) อาหารเม็ดทัว่ ไป ไม่ผสมอาร์ โธรสไปร่าสด (0%RS)T2) รํ าละเอียด 55 เปอร์ เซ็นต์ +อาร์ โธรสไปร่าสด 45 เปอร์ เซ็นต์ (45%RS) T3) รํ าละเอี ยด 50 เปอร์ เซ็ นต์ +อาร์ โธรสไปร่ า สด 50 เปอร์ เซ็ นต์ (50%RS) และ T4) รํ าละเอียด 45 เปอร์ เซ็นต์ +อาร์ โธรสไปร่าสด 55 เปอร์ เซ็นต์ (55%RS) และปรับอาหารทัง้ 4 สูตรให้ ได้ โปรตีน 30 เปอร์ เซ็นต์ นําไปอัดเม็ด เลี ้ยงปลาทับทิมวัยเจริ ญพันธุ์โดยให้ อาหาร 3-5 เปอร์ เซ็นต์ ของนํา้ หนักตัวปลาต่อวัน เป็ นเวลา 150 วัน พบว่า ปลาที่เลีย้ งด้ วยอาหาร 55 เปอร์ เซ็นต์ RS และ 50 เปอร์ เซ็นต์ RS ทําให้ ปลาทับทิมวัยเจริ ญพันธุ์มีประสิทธิภาพการใช้ โปรตีน ภูมิค้ ุมกัน และความดกของไข่ มากว่าปลาที่เลี ้ยงด้ วยอาหาร 45 เปอร์ เซ็นต์ RS และ อาหารเม็ดทัว่ ไป 0 เปอร์ เซ็นต์ RS อย่างมีนยั สําคัญทางสถิติ (p≤0.05) แต่ปลาที่ได้ รับอาหาร 55 เปอร์ เซ็นต์ RS มีปริ มาณ β-carotene, C-phycocyanin, γ-linoleic acid โปรตีนในเนื ้อปลา และ ไข่ปลาสูงกว่าปลาที่เลี ้ยงด้ วย 50 เปอร์ เซ็นต์ RS, 45 เปอร์ เซ็นต์ RS และ 0 เปอร์ เซ็นต์ RS อย่างมี นัยสําคัญทางสถิติ (p≤0.05) (Promya, 2008) การใช้ สาหร่ าย Arthrospira platensis ทังในรู ้ ปแช่แข็ง (freezed dried) และผง มีคณ ุ สมบัตทิ ี่เหมาะสมในการอนุบาลลูกปลาวัยอ่อนมาก เนื่องจากมีขนาดเล็กและย่อยง่าย ได้ มี การทดลองในปลาชนิดต่าง ๆ พบว่าทําให้ อตั ราการเจริ ญเติบโตสูงขึ ้น ปลาเจริ ญถึงระยะเจริ ญ พันธุ์เร็ วขึ ้น ช่วยเสริ มการพัฒนาของไข่ นํ ้าเชื ้อ และช่วยเร่งสีปลาอีกด้ วย ปริ มาณที่เหมาะสมใน การผสมลงในอาหารสําหรับเลี ้ยงปลาเพื่อการเจริ ญเติบโต คือ10-25 เปอร์ เซ็นต์โดยนํ ้าหนักแห้ ง (Nakamura, 1982) สุฤ ทธิ์ และคณะ (2551) กล่า วว่ า การเลี ย้ งปลาบึก ในบ่อ ดิน ทํ า เป็ น คอก ขนาด 2 x 5 x 1 เมตร ใช้ สตู รอาหารทดลองมี 4 สูตร ๆ ละ 3 ซํ ้า โดยอาหารสูตรที่ 1-4 มีส่วนผสม ของสาหร่าย ระดับ 0 เปอร์ เซ็นต์ สาหร่ายไก 3 เปอร์ เซ็นต์ สาหร่ายอาร์ โธรสไปร่า 3 เปอร์ เซ็นต์ และ สาหร่ ายไก 1.5 เปอร์ เซ็นต์ ผสมสาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า 1.5 เปอร์ เซ็นต์ ปรั บอาหารทุกสูตรให้ มี ระดับ ของโปรตี น ใกล้ เคี ย งกั น เท่ า กั บ 30 เปอร์ เ ซ็ น ต์ ใช้ ปลาปลาบึ ก นํ า้ หนัก เฉลี่ ย เริ่ ม ต้ น 1,200-1,500 กรัม/ตัว สุ่มชัง่ นํ ้าหนักทุก ๆ 30 วัน ระยะเวลา 10 เดือน พบว่า ปลาบึกที่ได้ รับ อาหารที่มีส่วนผสมของสาหร่ ายไก 1.5 เปอร์ เซ็นต์ ผสมสาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า 1.5 เปอร์ เซ็นต์ มี อัตราการเจริ ญ เติบโต อัตรานํ า้ หนักที่ เ พิ่ม ขึน้ การเจริ ญเติบโตจํ าเพาะ อัต ราการแลกเนื อ้ และต้ นทุนผันแปรในการผลิต ดีกว่า สูตรอาหารสาหร่าย 0 เปอร์ เซ็นต์, สาหร่ ายไก 3 เปอร์ เซ็นต์ และ สาหร่ายอาร์ โธรสไปร่า 3 เปอร์ เซ็นต์ อย่างมีนยั สําคัญทางสถิติ (p<0.05) และพบว่า อาหาร ผสมสาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่า 3 เปอร์ เซ็นต์ ทําให้ ปริ มาณของแคโรทีนอยด์ (Carotenoid) ในเนื ้อ ปลาสูง 13

เทพพิ ทัก ษ์ (2556) กล่า วว่า ผลของการใช้ อ าหารผสมอาร์ โ ธรสไปร่ า สาหร่ า ยไก และกระเทียม ต่อการเจริ ญเติบโตดัชนีความสมบูรณ์เพศ และการจับกินสิ่งแปลกปลอมของเซลล์ เม็ดเลือดขาวในกบนา (Rana rugulosa, Weigmann) โดยใช้ อาหารผสม 4 ชุดการทดลอง ๆ ละ 3 ซํ ้าดังรูปด้ านล่าง

จากผลการทดลองพบว่า สาหร่าย Arthrospira 5 เปอร์ เซ็นต์ ทําให้ การเจริ ญเติบโต และ ค่าการจับกินสิ่งแปลกปลอมของเซลล์ เม็ดเลือดขาว และมีค่าดัชนีการเจริ ญพันธุ์ ของกบดีกว่า อาหารผสมสาหร่ ายไก 5 เปอร์ เซ็นต์ อาหารผสมกระเทียม 5 เปอร์ เซ็นต์ และชุดควบคุม อย่างมี นัยสําคัญทางสถิติ (p<0.05) ทิพวัลย์ (2556) กล่าวว่าการใช้ อาร์ โธรสไปร่าสดต่อการเจริญเติบโตของลูกอ๊ อดกบนาด้ วย ใช้ อาหารกุ้งสําเร็ จรู ปที่ผสมอาร์ โธรสไปร่ าสดที่ระดับเปอร์ เซ็นต์ต่างกัน 3 ชุดการทดลอง ๆ ละ 3 ซํ ้า ดังนี ้ อาหารกุ้งสําเร็ จรูปผสมอาร์ โธรสไปร่าสด 0 เปอร์ เซ็นต์, 3 เปอร์ เซ็นต์ และ 5 เปอร์ เซ็นต์ ลูกอ๊ อดมีนํ ้าหนักเฉลี่ยเริ่ มต้ น 0.13± 0.01กรัม ให้ อาหาร 5 เปอร์ เซ็นต์ของนํ ้าหนักตัว เก็บข้ อมูล ทุก ๆ 5 วัน ระยะเวลา 45 วัน พบว่าลูกอ๊ อดที่เลี ้ยงด้ วยอาหารกุ้งสําเร็ จรูปผสมอาร์ โธรสไปร่าสด 5 เปอร์ เซ็นต์ มีนํา้ หนักเฉลี่ย (2.15±1.29 กรัมต่อตัว) นํ ้าหนักที่เพิ่มขึน้ เฉลี่ย (3.52±0.02 กรัม/ตัว) อัตรารอด (78.00±4.00 เปอร์ เซ็นต์) และผลผลิตสุทธิ (0.13±0.01 กิโลกรัมต่อบ่อ) มากกว่าลูก อ๊ อ ดกบนาที่ เ ลี ย้ งด้ ว ยอาหารกุ้ง สํ า เร็ จ รู ปผสมอาร์ โ ธรสไปร่ า 3 เปอร์ เซ็ นต์ และ 0 เปอร์ เซ็ นต์ ตามลําดับ อย่างมีนยั สําคัญทางสถิติ (p<0.05) ต้ นทุนและผลตอบแทนของการอนุบาลลูกอ๊ อด พบว่า ลูกอ๊ อดกบนา ที่ได้ รับอาหารกุ้งสําเร็ จรู ปผสมอาร์ โธรสไปร่ าสด 5 เปอร์ เซ็นต์ มีต้นทุนการ ผลิตทังหมด ้ 19.25±0.00 บาทต่อตารางเมตร รายได้ ทงหมด ั้ 39.00±2.00 บาทต่อตารางเมตร รายได้ สุทธิ 19.75±2.00 บาทต่อตารางเมตร กํ าไรสุทธิ 19.75±2.00 บาทต่อตารางเมตร ผลตอบแทนของการลงทุน 102.60±10.39 บาทต่อตารางเมต รดีกว่าการอนุบาลด้ วยอาหารกุ้ง สําเร็ จรู ปผสมอาร์ โธรสไปร่าสด 3 เปอร์ เซ็นต์ และ 0 เปอร์ เซ็นต์ ตามลําดับ สรุปได้ ว่า การอนุบาล ลูกอ๊ อดกบนาด้ วยอาหารกุ้งสําเร็ จรู ปที่ผสมสไปรู ลินาสด 5 เปอร์ เซ็นต์ ทําให้ ลูกอ๊ อดกบนามีการ เจริญเติบโตดีที่สดุ มีต้นทุน กําไร และผลตอบแทนอยูใ่ นระดับที่เหมาะสมสําหรับการอนุบาล 14

วรรณวิมล (2556) กล่าวว่า ผลของสาหร่ายอาร์ โธรสไปร่า ต่อการเจริ ญเติบโตของลูกอ๊ อด กบนาด้ วยอาหารกุ้งสําเร็ จรู ปที่ผสมสาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า ที่ระดับเปอร์ เซ็นต์ต่างกัน 3 ชุดการ ทดลอง ๆ ละ 3 ซํ ้า ดังนี ้ 1) อาหารกุ้งสําเร็ จรู ปผสมสาหร่ายสไปรูลินา 0 เปอร์ เซ็นต์, 2) อาหารกุ้ง สําเร็จรูปผสมสาหร่ายสไปรูลินาสด 3 เปอร์ เซ็นต์ และ 3) อาหารกุ้งสําเร็ จรูปผสมสาหร่ายอาร์ โธรส ไปร่ า แห้ ง 3 เปอร์ เซ็นต์ ทํ าการทดลอง ณ โรงเพาะเลี ย้ งกบ คณะเทคโนโลยี การประมงและ ทรัพยากรทางนํ ้า โดยใช้ ลูกอ๊ อดกบนานํ ้าหนักตัวเฉลี่ยเริ่ มต้ น 0.13±0.01 กรัม ให้ อาหารวันละ 4 ครัง้ ในอัตรา 5 เปอร์ เซ็นต์ของนํ ้าหนักตัว เก็บข้ อมูลทุก ๆ 5 วัน ระยะเวลา 45 วัน พบว่าอาหาร กุ้งสํ า เร็ จ รู ป ที่ ผ สมสาหร่ า ยอาร์ โ ธรสไปร่ า แห้ ง 3 เปอร์ เ ซ็ น ต์ ทํ า ให้ ลู ก อ๊ อดมี นํ า้ หนัก เฉลี่ ย (1.45±1.15 กรัม) นํ ้าหนักที่เพิ่มขึ ้นเฉลี่ย (3.57±0.02 กรัมต่อตัว) อัตราการรอดตาย (92.67±8.08 เปอร์ เซ็นต์) ความยาวขาหน้ า (0.62±0.57 เซนติเมตร) ความยาวขาหลัง (1.12±0.90 เซนติเมตร) ผลผลิตสุทธิ (0.10±0.006 กิโลกรัมต่อตารางเมตร) ดีกว่าอาหารกุ้งสําเร็ จรูปที่ผสมสาหร่ายอาร์ โธ รสไปร่ าสด 3 เปอร์ เ ซ็นต์ และอาหารกุ้ง สําเร็ จ รู ปที่ผสมสาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า 0 เปอร์ เ ซ็นต์ ตามลําดับ อย่างมีนยั สําคัญทางสถิติ (p<0.05) วุฒิพร และคณะ (2550) ได้ ศกึ ษาผลของแคโรทีนอยด์จากสาหร่าย A. platensis ต่อการ สะสมแคโรทีนอยด์ และภูมิค้ มุ กันในปลานิลแดงแปลงเพศ โดยใช้ อาหารที่ไม่เสริ มแคโรทีนอยด์ เป็ นชุดควบคุม และใช้ อาหารที่เสริ มด้ วยแคโรทีนอยด์สั งเคราะห์ที่ได้ จาก แอสตาแซนทิน ซีแซน ทิน ในอัตราส่วน 200 มิลลิกรัมต่ออาหาร 1 กิโลกรัม และยังใช้ อาหารที่เสริ มกับสาหร่ายอาร์ โธรส ไปร่าบดแห้ งในอัตราส่วนของแคโรทีนอยด์ 50, 100, 150 และ 200 มิลลิกรัมต่ออาหาร 1 กิโลกรัม ใช้ เลี ้ยงปลา 8 สัปดาห์ เมื่อสิ ้นสุดการทดลองพบว่า ปลานิลแดงแปลงเพศที่ได้ รับอาหารที่เสริ ม ด้ วยแคโรทีนอยด์สงั เคราะห์ที่ได้ จาก แอสตาแซนทิน ซีแซนทิน ในอัตราส่วน 200 มิลลิกรัมต่อ อาหาร 1 กิโลกรัม และอาหารเสริ มสาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่าบดแห้ งในอัตราส่วนของแคโรทีนอยด์ 50, 10, 150 และ 200 มิ ลลิกรั ม ต่ออาหาร 1 กิ โลกรั ม มี การสร้ างแอนติบอดีต่อเชื อ้ Streptococcus agalactiae เพิ่มขึ ้นยกเว้ นปลาที่ได้ รับอาหารที่เสริ มด้ วย เบตา-แคโรทีน ในการ เสริ มแคโรทีนอยด์นนไม่ ั ้ ส่งผลต่อค่า ฮิโมโกลบินรวม และฮิมาโตคริ ต แต่ส่งผลให้ เม็ดเลือดแดง และเม็ดเลือดขาวเพิ่มขึ ้น วุฒิพร และอัญชลี (2548) ยังได้ ทําการศึกษาผลของสาหร่ าย A. platensis ต่อการ เจริ ญเติบโตและระดับแอนติบอดีในปลาดุกลูกผสม [Clarias macrocephalus (Gunther) x Clarias gariepinus (Burchell)] โดยใช้ สาหร่ายอาร์ โธรสไปร่าแห้ งผสมในอาหารที่ระดับ 0, 5, 10, 15, 20, 25 และ 30 เปอร์ เซ็นต์ ใช้ เลี ้ยงปลา 8 สัปดาห์ จากผลการศึกษาพบว่า ปลาที่ได้ รับ อาหารที่ มี ส่ ว นผสมของสาหร่ า ยอาร์ โ ธรสไปร่ า มี ผ ลทํ า ให้ มี ก ารสร้ างแอนติ บ อดี ต่ อ เชื อ้ Aeromonas hydrophila และนอกจากนันยั ้ งพบว่าในการเสริ มสาหร่ายอาร์ โธรสไปร่ า ในอาหาร 15

นันไม่ ้ ส่งผลต่อค่าฮิโมโกลบินรวม แต่ส่งผลให้ เม็ดเลือดแดงและเม็ดเลือดขาวเพิ่มขึ ้น และไม่พบ ความผิดปกติทางเนื ้อเยื่อวิทยาของปลา สุนีรัตน์ และคณะ (2553) พบว่าปลานิลแดงที่ได้ รับอาหารผสม A. platensis แห้ งที่ 10 และ 15 เปอร์ เซ็นต์ มีค่าอัตราแลกเนือ้ และประสิทธิ ภาพการเปลี่ยนอาหารเป็ นเนือ้ ดีกว่าชุ ด ควบคุม เช่นเดียวกันกับ Nandeesha et al. (2001) พบว่า ปลายี่สกเทศที่ได้ รับอาหารในชุด ควบคุม และอาหารที่ผสม A. platensis 25 และ 50 เปอร์ เซ็นต์ มีอตั ราการเปลี่ยนอาหารเป็ นเนื ้อ ดีกว่าปลายี่สกเทศที่ได้ รับอาหารผสมสาหร่ายสไปรู ลินา 75 และ 100 เปอร์ เซ็นต์ และ ศิริเพ็ญ และคณะ (2553)พบว่า ปลาบึกที่ได้ รับอาหารผสมสาหร่ ายไก 15 เปอร์ เซ็นต์ มีอตั ราการเปลี่ยน อาหารให้ เป็ นเนื ้อดีกว่าปลาที่ได้ รับอาหารผสมสาหร่ายไก 10 และ 5 เปอร์ เซ็นต์ ฐิ ติม า และคณะ (2546) ทดลองเกี่ ยวกับการส่ง เสริ มความสมบูรณ์ เพศของปลาแรด และปลาดุกอุยด้ วยอาหารผสม A. platensis 4 ระดับ คือ 0, 0.5, 1 และ 5 เปอร์ เซ็นต์ เมื่อสิ ้นสุด การทดลองพบว่า ปลาแรดที่ได้ รับอาหารผสม A. platensis 0.5 เปอร์ เซ็นต์ มีการวางไข่ดีที่สุด และยังพบว่า ปลาดุกอุยเพศเมียที่ได้ รับอาหารผสมสาหร่ายอาร์ โธรสไปร่า 5 เปอร์ เซ็นต์ มีคา่ ดัชนี ความสมบูรณ์เพศสูงกว่าปลาดุกอุยเพศเมียที่ได้ รับอาหาร A. platensis 0, 0.5 และ 1 เปอร์ เซ็นต์ และยังสอดคล้ องกันกับการศึกษาการเลี ้ยงปลาบึก ด้ วยอาหารเม็ดผสม A. platensis พบว่า ปลาบึก อายุ 1 ปี ที่ได้ รับอาหารผสม S. platensis สด 100 เปอร์ เซ็นต์ มีผลต่อการสร้ างอัณฑะ ของปลาบึกให้ มีการเจริ ญพันธุ์เร็ วขึ ้น และพ่อแม่พนั ธุ์ปลาบึกอายุ 5 และ 6 ปี ที่ได้ รับอาหารผสม A. platensis แห้ ง 10 เปอร์ เซ็นต์ มีการเจริญพันธุ์ และเพาะผสมเทียมได้ ดีกว่าพ่อแม่พนั ธุ์ปลาบึก ที่ได้ รับอาหารไม่ผสม A. platensis (จารุ วลั ย์, 2552) นอกจากนี ้สอดคล้ องกับการรายงานของ เกรี ยงศักดิ์ (2553) ได้ ศึกษาการเพิ่มประสิทธิภาพระบบการผลิตสายพันธุ์ปลาบึก และปลาหนัง เนื ้อขาวพบว่า พ่อพันธุ์ปลาบึกที่ได้ รับอาหารผสม A. platensis 5 เปอร์ เซ็นต์สามารถรี ดนํ ้าเชื ้อได้ 26 มิลลิลิตรต่อตัว และแม่พนั ธุ์ปลาบึกที่ได้ รับอาหารผสม A. platensis 10 เปอร์ เซ็นต์ สามารถรี ด ไข่ได้ 250 กรัมต่อตัว และยังพบว่า ปลาเผาะที่ได้ รับอาหารผสม A. platensis 6 เปอร์ เซ็นต์ ที่มีพ่อ พั น ธุ์ 5 ตั ว ที่ รี ด นํ า้ เ ชื อ้ ไ ด้ แ ล ะ ส า ม า ร ถ ผ ส ม เ ที ย ม ไ ด้ แ ล ะ ยั ง มี ก า ร ร า ย ง า น ข อ ง ณรงค์ กิ่ ง เพชร (2553) เรื่ อ งการใช้ สาหร่ า ยไกในการเลี ย้ งปลาดุก รั ส เซี ย เพื่ อ ศึก ษาอัต ราการ เจริ ญเติบโต อัตราการรอด และดัชนีความสมบูรณ์เพศ (gonadosomatic index) ของปลาดุก รัสเซีย พบว่าปลาดุกรัสเซียที่ได้ รับ อาหารผสมสาหร่ายไก 5 เปอร์ เซ็นต์ มีดชั นีความสมบูรณ์เพศ ของเพศเมีย สูงกว่าปลาดุกรัสเซียในหน่วยการทดลองอื่นๆ มีการใช้ A. platensis โดยละลายนํ ้าแล้ วกรองเอากากที่เหลือออก นําไปเลี ้ยงโรติเฟอร์ (Rotifer) ในอัตรา 10 กรัม ต่อนํ ้า 1 ตัน แล้ วนําโรติเฟอร์ ไปอนุบาลลูกปลากะพงขาว ลูกปลา 16

เสือตอ และลูก กุ้งกุลาดํา ในระยะวัยอ่อน พบว่า ปลา และกุ้ง มี อัตรารอดสูง ลํ าตัวยาว สี เข้ ม (จงกล, 2552 อ้ างถึง คุณวิชิต ฉวีวรรณ เกษตรกรจังหวัดระยอง ) Matsuno et al. (1986) ทดลองใช้ ลูทิน (lutein) โรโดแซนธิ น (rhodoxanthin) และ S. platensis เร่งสีปลานิลแดงเป็ นเวลา 84 วัน เมื่อเสร็ จสิ ้นการทดลองพบว่า สีผิวหนังของปลานิล แดงในกลุ่ม ควบคุม ลูทีน โรโดแซนธิ น และ A. platensis มี สี ช มพูซี ด ส้ ม ชมพู และส้ ม แดง ตามลําดับ สีที่เห็นแตกต่างกันอย่างเห็นได้ ชดั Cejas et al. (2002) ศึก ษาผลของการเสริ ม อาหารด้ ว ยกุ้งต่อ รงควัต ถุที่ ผิ ว หนัง และสารประกอบไขมันของลูกปลา red porgy (Pagrus pagrus) โดยแบ่งการทดลองออกเป็ น 2 การทดลอง ๆ ละ 3 ซํ ้า การทดลองที่ 1 ให้ อาหารเม็ดสําเร็ จรู ปอย่างเดียว (อาหารเม็ดสําเร็ จรู ป 100 เปอร์ เซ็นต์) การทดลองที่ 2 ให้ อาหารเม็ดสําเร็ จรูป และเสริ มด้ วยกุ้ง (อาหารเม็ดสําเร็ จรูป 88 เปอร์ เซ็นต์ก้ งุ 12 เปอร์ เซ็นต์) เพื่อให้ ก้ งุ เป็ นแหล่งของแคโรทีนอยด์ หลังจากการให้ อาหาร 4 เดือน พบว่าการให้ อาหารสําเร็ จรู ป และเสริ ม ด้ วยกุ้งในอัตรา 88 เปอร์ เซ็นต์ต่อ 12 เปอร์ เซ็นต์ ทําให้ ผิวหนังปลาลูกปลา red porgy นันมี ้ สีชมพูเหมือนกับปลาที่อาศัยอยูใ่ นแหล่งนํ ้าตามธรรมชาติ Kalinowski et al. (2004) ได้ ทําการศึกษาผลของระดับ และแหล่งของแคโรที นอยด์ ใ น อาหารที่แตกต่างกันต่อการเจริ ญเติบโต และสีผิวหนังของปลา red porgy (Pagrus pagrus) โดย แบ่ง การทดลองดังต่อไปนี ้ การทดลองที่ 1 เป็ นควบคุมอาหารที่ ไม่มี การผสมแคโรที นอยด์การ ทดลองที่ 2 อาหารที่ผสม cantaxanthin 40 และ100 มิลลิกรัมต่อกิโลกรัม และการทดลองที่ 3 อาหารผสม astaxanthin ที่ได้ จากเปลือกกุ้งป่ น 20 และ 40 มิลลิกรัมต่อกิโลกรัมเลี ้ยงปลา 75 วัน ซึ่งพบว่า astaxanthin จากเปลือกกุ้งป่ น 40 มิลลิกรัมต่อกิโลกรัม สามารถทําให้ ผิวหนังของปลา red porgy ทังหมดเป็ ้ นสีคอ่ นข้ างแดง 5.1.2 อาหารสัตว์ นา้ สวยงาม 5.1.2.1 การเลีย้ งปลาแฟนซีคาร์ ฟ โดยสาหร่ายอาร์ โธรสไปร่า และสาหร่ายไก มีการพัฒนา A. platensis ระดับพื ้นบ้ านเพื่ อเป็ นอาหารเร่ งสีปลาปลาแฟนซีคาร์ ฟ โดยมีการ เพาะเลี ้ยง A. platensis ในนํ ้าหมักมูลสัตว์ความเข้ มข้ น 20 เปอร์ เซ็นต์ ผสมกับสารเคมีบางชนิด แต่สาหร่ายไก (Cladophorasp.) เก็บมาจากแม่นํ ้าน่าน จังหวัดน่าน เมื่อนําไปวิเคราะห์คณ ุ ค่าทาง โภชนาการของ A. platensis และสาหร่ า ยไก เปอร์ เ ซ็ น ต์ โ ดยนํ า้ หนัก แห้ ง มี ดัง นี ้ โปรตี น 55.28+13.94 เปอร์ เซ็ นต์ และ 18.92+10.27 เปอร์ เซ็ นต์ ไขมัน 3.72+0.38 เปอร์ เซ็ นต์ และ 0.05+0.56 เปอร์ เซ็นต์ คาร์ โบไฮเดรท 23.13+3.08 เปอร์ เซ็ นต์ และ40.99+12.16 เปอร์ เซ็ นต์ เยื่ อ ใย 0.22+0.06 เปอร์ เซ็ น ต์ และ0.22+0.04 เปอร์ เซ็ น ต์ เถ้ า9.14+2.71 เปอร์ เซ็ น ต์ และ 21.72+1.61 เปอร์ เซ็นต์ ความชื ้น 8.52+1.42 เปอร์ เซ็นต์ และ 0.08+0.76 เปอร์ เซ็นต์ และ แคโรที นอยด์ 250 และ 339.68 ไมโครกรั ม ต่อ สาหร่ า ยแห้ ง 1กรั ม ตามลํ า ดับ จะเห็ น ได้ ว่ า 17

A. platensis และสาหร่ ายไก มีคุณค่าทางโภชนาการ โดยเฉพาะโปรตีนใน A. platensis ใกล้ เคียงกับปลาป่ น ซึ่งเป็ นตัวสําคัญในการผลิตอาหารสัตว์นํ ้า จึงมีการนําสาหร่ ายทังสองสกุ ้ ล เป็ น อาหารในการอนุบาล เพื่ อ เร่ ง การเจริ ญ เติบ โต และเร่ ง สี ปลาแฟนซี คาร์ ฟ แบ่ง เป็ น 4 ชุด การทดลองดังนี ้ ชุดการทดลองที่ 1 อาหารผงสําเร็ จรูปโปรตีน 40 เปอร์ เซ็นต์ (T1) ชุดการทดลองที่ 2 A. platensis ในรูปสาหร่ายสด (T2) ชุดการทดลองที่ 3 A. platensis ในรูปสาหร่ายผง (T3) และ ชุด การทดลองที่ 4 Cladophora ในรู ป สาหร่ า ยผง (T4) (ภาพที่ 5-18) นํ า้ หนัก ปลาเริ่ ม ต้ น 1.17+ 0.06 กรัมต่อตัว (ภาพที่ 5-19) เลี ้ยงในบ่อซีเมนต์เส้ นผ่านศูนย์กลาง 1 เมตร (ภาพที่ 5-20) อัตราการปล่อย 120 ตัวต่อตารางเมตร เก็บข้ อมูลทุก ๆ 15 วัน ระยะเวลา 90 วัน พบว่า ลูกปลา แฟนซีคาร์ ฟที่ได้ รับ A. platensis ผง (T3) มีอตั ราการเจริ ญเติบโตต่อวัน อัตรานํ ้าหนักที่เพิ่มขึ ้น อัตราการรอดตาย มากกว่าอาหาร ในสูตร T2 , T1 และ T4 ตามลําดับ (ตารางที่ 5-9) ส่วนคาโรที นอยด์ที่สะสมในเนื ้อปลาหลังการทดลองที่ชดุ การทดลอง T4 , T3 และT2มีคา่ มากกว่า Tๅตามลําดับ ที่ระดับความเชื่อมัน่ (p<0.05) (ตารางที่ 5-9 และภาพที่ 5-21 และ5-22) และคุณภาพนํ ้าทัง้ 3 ชุด การทดลองไม่มีความแตกทางสถิติ (ตารางที่ 5-9) ดังนันเราสามารถใช้ ้ A. platensisทังสด ้ และ แห้ งมาทดแทนอาหารผงได้ (จงกล และเพ็ญรัตน์, 2546)

T1

T2

T3

T4

ภาพที่ 5-18 อาหารปลา

T1

T2

T3

ภาพที่ 5-19 ลูกปลาก่อนทดลอง ภาพที่ 5-20 บ่ออนุบาลปลา

T4

T1

T2

T3

T4

ภาพที่ 5-21ลูกปลาแฟนซี คาร์ ฟหลังการทดลอง ภาพที่ 5-22 สีลกู ปลาแฟนซี คาร์ ฟหลังการ ทดลอง 18

ตารางที่ 5-9 ผลของอัตราการเจริ ญเติบโตอัตรารอดตายนํ ้าหนักที่เพิ่มขึ ้น แคโรทีนอยด์ที่สะสม ในเนื อ้ ปลา และคุณ ภาพนํ า้ ในการอนุบ าลลูก ปลาแฟนซี คาร์ ฟ ในระยะเวลา 90 วัน ปัจจัยการทดลอง อาหารผง สาหร่าย สาหร่าย สาหร่าย สําเร็จรูป (T1) Arthrospiraใน Arthrospiraใน Cladophora ผง (T4) รูปสด(T2) รูปผง(T3) อัตราการเจริญเติบโต(ก./ 0.62 + 0.03 b 0.58 + 0.07 b 0.97 + 0.01 a 0.25 + 0.01 c วัน) นํ ้าหนักที่เพิ่มขึ ้น (%) 45.5 + 15.80 b 47.29 + 1.96 b 79.62 + 1.60 a 29.62 +1.60 c อัตราการรอดตาย (%) 66.67 + 6.67 c 87.68 + 2.55 b 97.78 + 3.85 a 57.78 +3.85 d แคโรทีนอยด์ในเนื ้อปลา 1.57 + 0.06 a 1.65 + 0.37 a 1.63 + 0.31 a 1.33 + 0.31 a ( g / 1 กรัม)ก่อนวิจยั แคโรทีนอยด์ในเนื ้อปลา ( g / 1 กรัม)หลังวิจยั

5.32 + 0.92 b

11.26 + 0.68 a

12.12 + 0.72 a 13.26 +0.68 a

pH (Units) DO (mg / l)

7.81 + 0.06 ns 7.73 + 0.06 ns

7.54 + 0.01 ns 6.60 + 1.15 ns

7.61 + 0.01 ns 7.47 + 0.40 ns

7.66 + 0.03 ns 7.46 + 0.40 ns

หมายเหตุ : The mean + SD in the same row with different superscribe are significant at the difference (p<0.05)

5.1.2.2 การเลี ย้ งปลาแฟนซี ค าร์ ฟ มี ก ารใช้ A. platensis สด (raw Arthrospira; RA) และผง (powder Arthrospira; PA) ต่อการเติบโต ดัชนีการเจริ ญพันธุ์ สารสี แคโรที นอยด์ และการกระตุ้นการสร้ างภูมิ ค้ ุม กัน ของปลาแฟนซี คาร์ ฟ ที่ เลี ย้ งในกระชัง ขนาด 2x2x1 ลูกบาศก์ เมตร (ภาพที่ 5-23) นํ ้าหนักปลาเริ่ มต้ นเฉลี่ย 10.33±1.53-11.33±1.16 กรัมต่อ ตัว อัตราการปล่อย 20 ตัวต่อตารางเมตร แบ่งเป็ น 3 ชุดการทดลอง ๆ ละ 3 ซํ ้า ดังนี ้ T1 อาหาร ปลาทัว่ ไปโปรตีน 30 เปอร์ เซ็นต์ (Basal diets; BD ) T2 อาหารปลาทัว่ ไปโปรตีน 30 เปอร์ เซ็นต์ ผสม A. platensis สด (BD+RA) และ T3 อาหารปลาทัว่ ไปโปรตีน 30 เปอร์ เซ็นต์ ผสม A. platensisผง (BD+PA) (ภาพที่ 5-24) ให้ อาหาร 5-10 เปอร์ เซ็นต์ตอ่ นํ ้าหนักตัวปลาต่อวัน และให้ ออกซิเจนในเวลากลางคืน เก็บข้ อมูลทุก ๆ 15 วัน ระยะเวลา 12 เดือนพบว่า ปลาแฟนซี คาร์ ฟที่ เลีย้ งด้ วย BD+RA และ BD+PA มีการอัตราการเจริ ญเติบโต นํา้ หนักที่เพิ่มขึน้ อัตราการ เจริญเติบโตจําเพาะประสิทธิภาพการใช้ โปรตีน สารสีแคโรทีนอยด์ (ตารางที่ 5-10) ดัชนีการเจริ ญ พันธุ์ทงเพศผู ั้ ้ และเพศเมีย (ภาพที่ 5-25 และภาพที่ 5-26) และลักษณะของไข่ อัณฑะของแต่ละ ชุดการทดลอง (ภาพที่ 5-27 และภาพที่ 5-28) และภูมิค้ มุ กัน (ภาพที่ 5-29) สูงกว่าปลาที่เลี ้ยง 19

ด้ วย BD อย่างมีนยั สําคัญทางสถิติ (p<0.05) สรุปได้ ว่าการใช้ A. platensis สดและผง เป็ น อาหารเลี ้ยงปลาแฟนซี คาร์ ฟ มีผลทําให้ การเติบโตดัชนีการเจริ ญพันธุ์ สารสี -แคโรทีนอยด์ และ ภูมิค้ มุ กัน เพิ่มขึ ้น (จงกล และคณะ, 2555)

T1 (BD) T2 (BD+RS)

T3 (BD+PS)

ภาพที่ 5-23 กระชังเลี ้ยงปลา ขนาด 2 x 2 x 1 เมตร ภาพที่ 5-24 การเตรี ยมอาหารทดลอง ตารางที่ 5-10 การเจริญเติบโต แคโรทีนอยด์ ต้ นทุนการผลิต ของปลา ตลอดระยะเวลา 12 เดือน ปั จจัยการทดลอง BD BD+RS BD+PS อัตราการเจริ ญเติบโต ( กรัม/ตัว/วัน) 0.373±0.006b 0.413±0.006a 0.403±0.006a อัตรานํ ้าหนักเพิ่มขึ ้น(%) 3.323±0.370b 3.893±0.445ab 3.967±0.621ab อัตราการเจริญเติบโตจําเพาะ(%) 0.704±0.028b 0.746±0.029ab 0.749±0.040ab อัตราการรอดตาย (%) 54.74±16.44ns 57.50±5.00ns 60.56±10.18ns อัตราการเปลี่ยนอาหารเป็ นเนื ้อ (Units) 1.493±0.038ns 1.497±0.015ns 1.490±0.017ns ประสิทธิภาพการใช้ โปรตีน(Units) 4.544±0.020b 5.011±0.070a 4.911±0.077a 18.67±2.31 a 18.37±2.58 a แคโรทีนอยด์บนตัวปลาหลังการทดลอง (μg/g) 2.08±0.88b ต้ นทุนผันแปรในการผลิต (บาท) 10.113±0.201b 11.671±1.471b 14.050±0.753a หมายเหตุ : The mean + SD in the same row with different superscribe are significant at the difference (p<0.05) อาหารปลาทั่วไปโปรตีน 30%

อาหารทั่วไปโปรตีน 30% + สาหร่ายสด

อาหารทั่วไปโปรตีน 30% + สาหร่ายแห ้ง

ดัชนีก ารเจริญพันธุ์ (GSI;%) ของปลาแฟนซีคาร๊ฟเพศเมีย 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 0.000 -5.000

เริม ่ ต้น 1 เดือน 2 เดือน 3 เดือน 4 เดือน 5 เดือน 6 เดือน 7 เดือน 8 เดือน 9 เดือน

10 เดือน

11 เดือน

12 เดือน

ภาพที่ 5-25 ดัชนีการเจริญพันธุ์ ของปลาแฟนซีคาร์ ฟเพศเมียในแต่ละชุดทดลอง ระยะเวลา 12 เดือน 20

อาหารปลาทว่ ั ไปโปรตีน 30%

อาหารทว่ ั ไปโปรตีน 30% + สาหร่ายสด

อาหารทว่ ั ไปโปรตีน 30% + สาหร่ายแห้ง

ดัชนีการเจริญพันธุ์ (GSI;%) ของปลาแฟนซคี าร๊ฟเพศผู ้ 12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0.000 -2.000

เริม ่ ต้น 1 เดือน 2 เดือน 3 เดือน 4 เดือน 5 เดือน 6 เดือน 7 เดือน 8 เดือน 9 เดือน

10 เดือน

11 เดือน

ภาพที่ 5-26 ดัชนีการเจริญพันธุ์ ของปลาแฟนซีคาร์ ฟเพศผู้ ในแต่ละชุดทดลอง ระยะเวลา 12 เดือน

T1 (BD), T2 (BD+RS) และT3 (BD+PS)

T1 (BD), T2 (BD+RS) และ T3( BD+PS)

ภาพที่ 5-27 ไข่ปลาแฟนซีคาร์ ฟ อาหารปลาทั่วไปโปรตีน 30%

ภาพที่ 5-28 อัณฑะปลาแฟนซีคาร์ ฟ

อาหารทั่วไปโปรตีน 30% + สาหร่ายสด

อาหารทั่วไปโปรตีน 30% + สาหร่ายแห ้ง

Lysozyme activity (Units/mL) 70.00 60.00 50.00 40.00 30.00 20.00 10.00 0.00 2 เดือน

4 เดือน

6 เดือน

8 เดือน

10 เดือน

12 เดือน

ภาพที่ 5-29 การกระตุ้น ภูมิค้ มุ กันแบบไม่จําเพาะ (lysozyme activity; Units/mL) ของ แฟนซีคาร์ ฟในแต่ละชุดการทดลอง ระยะเวลา 12 เดือน 21

12 เดือน

5.1.2.3 การเลี ้ยงปลาแฟนซีคาร์ ฟด้ วยสาหร่าย A. platensis จากกรรมวิธีการคง สภาพสาหร่ายสไปรู ไลน่าสดในการผลิตอาหารปลา เพื่อเปรี ยบเทียบการเจริ ญเติบโต สารสี และ การกระตุ้นภู มิ ค้ ุมกันแบบไม่จํ าเพาะของปลาแฟนซี คาร์ ฟ โดยวางแผนการทดลองแบบ CRD แบ่งเป็ น 3 ชุดการทดลอง ๆ ละ 3 ซํ ้า ดังนี ้ T1) อาหารปลาทัว่ ไป T2) อาหารปลาทัว่ ไป+สาหร่าย สด 35 เปอร์ เ ซ็นต์ ได้ จากวิธีล ดสัดส่วนปริ มาณนํ า้ และของแข็ง และT3) อาหารปลาทั่วไป+ สาหร่ ายสด 35 เปอร์ เซ็นต์ ได้ จากวิธีใช้ สมุนไพรและได้ ผลการวิเคาระห์คุณค่าทางอาหารสัตว์นํา้ (ตารางที่ 5-11 และ 5-12) ปลามีนํ ้าหนักเริ่ มต้ น 2.00±0.00 กรัมต่อตัว ชัง่ นํ ้าหนักเก็บตัวอย่างทุก ๆ 15 วัน ระยะเวลา 180 วัน พบว่า นํ ้าหนักของปลาแฟนซีคาร์ ฟ เพิ่มขึ ้นตามระยะเวลาที่เลี ้ยง และเริ่ ม มีความแตกต่างทางสถิติ (p<0.05) ตังแต่ ้ วันที่ 45 ของการเลี ้ยง โดยปลาที่ได้ รับอาหารปลาทัว่ ไป+ สาหร่ายสด 35 เปอร์ เซ็นต์ ได้ จากวิธีผสมสมุนไพร และปลาที่ได้ รับอาหารปลาทัว่ ไป+สาหร่ายสด 35 เปอร์ เ ซ็ น ต์ ได้ จากวิ ธี ล ดสัดส่วนนํ า้ มี นํ า้ หนักเฉลี่ ย มากกว่า ปลาที่ ได้ รั บอาหารปลาทั่วไป (ภาพที่ 5-30) อัตรานํ ้าหนักเพิ่มขึ ้น อัตราการเจริ ญเติบโต ประสิทธิภาพการใช้ โปรตีนและต้ นทุนการ ผลิ ตที่ T3 มี ค่า 37.21±1.76 เปอร์ เซ็ นต์ , 0.22±0.01 กรั มต่อตัวต่อวัน 1.49±0.06 หน่วย และ 18.12±0.016 บาทต่อตัวตามลําดับ มีแนวโน้ มดีกว่าหน่วยทดลองอื่น ๆ (ภาพที่ 5-31) ค่าสี แดง (a*) บนตัวปลา เมื่ อเริ่ มต้ นทดลองมี ค่าสี แดง (a*) บนตัวปลาอยู่ระหว่าง 18.67±0.58–20.33±1.15 โดยค่าสีแดง (a*) บนตัวปลาเริ่ มมีความแตกต่างทางสถิติ (p<0.05) ตังแต่ ้ วันที่ 30 ของการเลีย้ ง โดยปลาที่ได้ รับอาหารทั่วไป+สาหร่ ายสด 35 เปอร์ เซ็นต์ ได้ จากวิธีผสม สมุนไพร และปลาที่ได้ รับอาหารปลาทัว่ ไป+สาหร่ายสด 35 เปอร์ เซ็นต์ ได้ จากวิธีลดสัดส่วนปริ มาณ นํา้ มี ค่าสี แดง (a*) บนตัวปลา มากกว่าปลาที่ได้ รับอาหารทั่วไป (ภาพที่ 5-32) ค่าสีเหลือง (b*) บนตัวปลาเริ่ มต้ นทดลองมี ค่าสี เหลื อง (b*) บนตัวปลา อยู่ระหว่าง 35.33±3.79–37.67±6.66 โดยค่าสีเหลือง (b*) บนตัวปลา เริ่ มมีความแตกต่างทางสถิติ (p<0.05) ตังแต่ ้ วนั ที่ 45 ของการเลี ้ยง โดยปลาที่ได้ รับอาหารทัว่ ไป+สาหร่ ายสด 35 เปอร์ เซ็นต์ จากวิธีการผสมสมุนไพรและปลาที่ได้ รับ อาหารปลาทัว่ ไป+สาหร่ายสด 35 เปอร์ เซ็นต์ จากวิธีลดสัดส่วนปริ มาณนํ ้า มีคา่ สีเหลือง (b*) บนตัว ปลา มากกว่า ปลาที่ได้ รับอาหารทัว่ ไป (ภาพที่ 5-33 และภาพที่ 5-34) ค่าเฉลี่ยภูมิค้ มุ กันแบบไม่จําเพาะ (Lysozyme activity assay) เริ่ มมีความแตกต่างทางสถิติ (p<0.05) ตังแต่ ้ ในเดือนที่ 2 ของการเลี ้ยงเป็ นต้ นไป โดยปลาที่ได้ รับอาหารปลาทัว่ ไป+สาหร่ายสด 35 เปอร์ เซ็นต์ ได้ จากวิธีใช้ สมุนไพรมีค่าเฉลี่ยภูมิค้ มุ กันแบบไม่จําเพาะ มากกว่าปลาที่ได้ รับอาหาร ปลาทั่วไป+สาหร่ ายสด 35 เปอร์ เซ็นต์ วิธีลดสัดส่วนปริ มาณนํ ้า และปลาที่ได้ รับอาหารปลาทัว่ ไป ตามลําดับ (ภาพที่ 5-35) คุณภาพนํ ้าทางกายภาพและเคมี ในบ่อซีเมนต์เลี ้ยงปลาแฟนซีคาร์ ฟ อุณหภูมิของนํ ้า มี ค่า 29.43±0.12-29.66±0.20 องศาเซลเซี ยส ความเป็ นกรด-ด่าง มี ค่า 7.54±0.01-7.65±0.03 22

ออกซิเจนที่ละลายนํ ้า มีค่า 5.05±0.10-5.18±0.06 มิลลิกรัมต่อลิตร แอมโมเนีย (NH3–N) มีค่า 0.036±0.001-0.038±0.002 มิลลิกรัมต่อลิตร ไนเตรท-ไนโตรเจน (NO3–N) มีค่า 0.034±0.0020.036±0.001 มิ ล ลิ ก รั ม ต่ อ ลิ ต ร และออร์ โ ธฟอสเฟต-ฟอสฟอรั ส (PO4–P) มี ค่ า 0.045±0.0020.047±0.003 มิลลิกรัมต่อลิตร คุณภาพนํ ้าในบ่อปลาไม่มีความแตกต่างกันทางสถิติ จากผลการทดลองใช้ สาหร่าย A. platensis จากกรรมวิธีการคงสภาพอาร์ โธรสไปร่าสด ผลิ ตอาหารปลานํ าไปเลี ย้ งปลาแฟนซี คาร์ ฟ สรุ ปได้ ว่า สูตรอาหารปลาทั่วไปผสมสาหร่ ายสด 35 เปอร์ เซ็นต์ ได้ จากวิธีใช้ สมุนไพร และสูตรอาหารปลาทัว่ ไปผสมสาหร่ ายสด 35 เปอร์ เซ็นต์ ที่ได้ จากวิธีลดสัดส่วนปริ มาณนํ ้า และของแข็ง มี คณ ุ ค่าทางโภชนาการการเจริ ญเติบโตของปลา สารสี บนตัวปลา ภูมิค้ มุ กันแบบไม่จําเพาะ ในปลาแฟนซีคาร์ ฟในภาพรวมดีกว่าการทดลองอื่น ๆ (จงกล และคณะ, 2553) ตารางที่ 5-11 ผลการวิเคราะห์ทางสถิติของอาหารสัตว์นํ ้าผสมสาหร่ ายสดจากการหมักแต่วิธี นําไปวิเคราะห์ ความชื ้น เถ้ า เยื่อใยไขมัน คาร์ โบไฮเดรด และโปรตีน ชุดการทดลอง ความชืน้ เถ้ า เยื่อใย ไขมัน คาร์ โบไฮเดรต โปรตีน (%) (%) (%) (%) (%) (%) T1 อาหารปลาทัว่ ไป 6.10±0.48b 7.68±0.14c T2 อาหารปลา+สาหร่าย สด 35% วิธีลดสัดส่วนนํ ้า 7.05±0.17a 7.61±0.35c T3 อาหารปลา+สาหร่าย สด 35% วิธีการใช้ สมุนไพร 6.62±0.27b 8.98±0.23b หมายเหตุ: The mean + SD in the same vertical with different

3.96±0.04b

5.67±0.31b

50.20±1.21a

26.38±092ns

3.77±0.33b

5.28±0.05b

48.90±1.14a

27.39±1.18ns

4.27±0.63b 7.64±0.31a 46.09±0.19b 26.90±1.45ns superscribe are significant at the difference (p<0.05)

ตารางที่ 5-12 ผลการวิเคราะห์ทางสถิติของอาหารสัตว์นํ ้าผสมสาหร่ายสดจากการเก็บรักษาแต่ ละวิธี นําไปวิเคราะห์ แคโรทีนอยด์ ซี-ไฟโคไชยานิน และต้ นทุนการผลิตอาหารปลา หน่ วยทดลอง แคโรทีนอยด์ ซี-ไฟโคไชยานิน ต้ นทุนอาหาร (mg/g) (mg/g) (บาท/กก) 0.807±0.015ns 4.617±0.036ns 30.79±0.085b T1 อาหารปลาทัว่ ไป 0.763±0.010ns 4.360±0.153ns 29.16±0.093b T2 อาหารปลา+สาหร่ายสด 35% วิธีการลดสัดส่วนนํ ้า 0.763±0.015ns 4.500±0.100ns 32.73±0.63a T3 อาหารปลา+สาหร่ายสด 35% วิธีการใช้ สมุนไพร หมายเหตุ : The mean + SD in the same vertical with different superscribe are significant at the difference (p<0.05)

23

นา้ หนักเฉลี่ย (กรัม/ตัว)

T1 อาหารปลาทั่วไป T2 อาหารปลาทั่วไป+สาหร่ ายสด 35% วิธีลดสัดส่ วนนา้ T3 อาหารปลาทั่วไป+สาหร่ ายสด 35% วิธีใช้ สมุนไพร

50.00 45.00 40.00 35.00 30.00 25.00 20.00 15.00 10.00 5.00 0.00

0 วัน

15 วัน 30 วัน 45 วัน 60 วัน 75 วัน 90 วัน 105 วัน 120 วัน 135 วัน 150 วัน 165 วัน 180 วัน

ภาพที่ 5-30 นํ ้าหนักเฉลี่ย ของปลาแฟนซีคาร์ ฟในแต่ละชุดการทดลอง ระยะเวลา 180 วัน T1 อาหารปลาทั่วไป ค่ าสี แดงบนตัวปลา (a*)

T2 อาหารปลาทั่วไป+สาหร่ ายสด 35% วิธีลดสัดส่ วนนา้ T3 อาหารปลาทั่วไป+สาหร่ ายสด 35% วิธีใช้ สมุนไพร

40.00 35.00 30.00 25.00 20.00 15.00 10.00 5.00 0.00

0 วัน 15 วัน 30 วัน 45 วัน 60 วัน 75 วัน 90 วัน 105 วัน 120 วัน 135 วัน 150 วัน 165 วัน 180 วัน

ภาพที่ 5-31 ค่าสีแดง (a*) บนตัวปลาแฟนซีคาร์ ฟในแต่ละชุดการทดลอง ระยะเวลา 180 วัน

24

อัตรานา้ หนักเพิ่มขึน้ (weight gain;%)

60.00 40.00 20.00

31.17

35.44

37.21

0.00 T1 อาหารปลาทั่วไป

T2 อาหารปลาทั่วไป+สาหร่ ายสด 35% วิธีลดสัดส่ วนนา้ T3 อาหารปลาทั่วไป+สาหร่ ายสด 35% วิธีใช้ สมุนไพร อัตราการเจริญเติบโตจาเพาะ (%/day)

4.00 3.50 3.00

3.22

3.31

3.35

2.50 T1 อาหารปลาทั่วไป 0.30

T2 อาหารปลาทั่วไป+สาหร่ ายสด 35% วิธีลดสัดส่ วนนา้ T3 อาหารปลาทั่วไป+สาหร่ ายสด 35% วิธีใช้ สมุนไพร อัตราการเจริญเติบโต (Average daily growth; กรัม/ตัว/วัน)

0.20 0.10

0.21

0.19

0.22

0.00 T1 อาหารปลาทัว่ ไป

3.00 2.50

T2 อาหารปลาทั ไป+สาหร่conversion ายสด 35% วิธีลดสั ดส่วนนํ อัตราการเปลี่ยนอาหารเป็ นเนือ้ ว่ (Feed rate; หน่้า วย) T3 อาหารปลาทัว่ ไป+สาหร่ายสด 35% วิธีใช้ สมุนไพร

2.68

2.60

2.72

2.00 T1 อาหารปลาทัว่ ไป 1.80 1.60 1.40 1.20 1.00 0.80 0.60 0.40 0.20 0.00 110

1.20 T1 อาหารปลาทั่วไป

105

T2 อาหารปลาทัว่ ไป+สาหร่ายสด 35% วิธีลดสัดส่วนนํ ้า T3 อาหารปลาทัว่ ไป+สาหร่ายสด 35% วิธีใช้ สมุนไพร ประสิทธิภาพการใช้ โปรตีน (Protein effciency ratio; หน่ วย)

1.40

1.49

อัตราการรอดตาย (Survival rate; %) T2 อาหารปลาทั่วไป+สาหร่ ายสด 35% วิธีลดสัดส่ วน T3 อาหารปลาทั่วไป+สาหร่ ายสด 35% วิธีใช้ สมุนไพร นา้

100 95

100

100

100

90 T1 อาหารปลาทั่วไป 20 19 19 18 18 17 17 16

T2 อาหารปลาทั่วไป+สาหร่ ายสด 35% วิธีลดสัดส่ วน T3 อาหารปลาทั่วไป+สาหร่ ายสด 35% วิธีใช้ สมุนไพร ต้ นทุนในการผลิต (บาท/ตัว) นา้

18 T1 อาหารปลาทั่วไป

18

18

T2 อาหารปลาทั่วไป+สาหร่ ายสด 35% วิธีลดสัดส่ วน T3 อาหารปลาทั่วไป+สาหร่ ายสด 35% วิธีใช้ สมุนไพร นา้

ภาพที่ 5-32 อัตรานํา้ หนักเพิ่มขึน้ อัตราการเจริ ญเติบโตจําเพาะ อัตราการเจริ ญเติบโต อัตราการ แลกเนือ้ ประสิทธิ ภาพการใช้ โปรตีน อัตราการรอดตาย และต้ นทุนการผลิต ของปลา แฟนซีคาร์ ฟ ในแต่ละชุดการทดลอง ระยะเวลา 180 วัน

25

T1 อาหารปลาทั่วไป T2 อาหารปลาทั่วไป+สาหร่ ายสด 35% วิธีลดสัดส่ วนนา้

ค่ าสี เหลืองบนตัวปลา (b*) 60.00 50.00 40.00 30.00 20.00 10.00 0.00

0 วัน 15 วัน 30 วัน 45 วัน 60 วัน 75 วัน 90 วัน 105 วัน 120 วัน 135 วัน 150 วัน 165 วัน 180 วัน

ภาพที่ 5-33 ค่าสีเหลือง (b*) บนตัวปลาแฟนซีคาร์ ฟในแต่ละชุดการทดลอง ระยะเวลา 180วัน

T1

T2

T3

T1 อาหาราปลาทั่วไป T2อาหารปลาทั่วไป+สาหร่ ายสดวิธีลดสัดส่ วน T3 อาหารปลาทั่วไป+สาหร่ ายสดวิธีใช้ สมุนไพร

ภาพที่ 5-34 ผลผลิตปลาแฟนซีคาร์ ฟ และสารสี (pigments) บนตัวปลา

26

T1 อาหารปลาทัว่ ไป T2 อาหารปลาทัว่ ไป+สาหร่ายสด 35% วิธีลดสัดส่วนนํ ้า

Lysozyme activity (Units/mL) 40,000.00

T3 อาหารปลาทัว่ ไป+สาหร่ายสด 35% วิธีใช้ สมุนไพร

35,000.00 30,000.00 25,000.00 20,000.00 15,000.00 10,000.00 5,000.00 0.00 2 เดือน

4 เดือน

6 เดือน

ภาพที่ 5-35 การกระตุ้นภูมิค้ มุ กันแบบไม่จําเพาะ ของปลาแฟนซีคาร์ ฟในแต่ละชุดการทดลอง ระยะเวลา 180 วัน 5.1.2.4 การศึกษางานวิจัยที่มีการใช้ สาหร่ ายไก (Cladophora sp.) และ สาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า (A. platensis) ในอาหารสัตว์นํ ้าสวยงาม มีดงั นี ้ ธั ช ศึ ก และคณะ (2554) กล่ า วว่ า การใช้ สาหร่ า ย A. platensis และสาหร่ า ยไก (Cladophora sp.) เพื่ อศึกษาการเจริ ญเติบโต ดัช นี ความสมบูรณ์ เพศ การกระตุ้นการสร้ าง ภูมิค้ มุ กัน และการปรับปรุ งสีของปลาทองแบ่งการทดลองออกเป็ น 4 ชุดการทดลอง ๆ ละ 3 ซํ ้า คือ ชุดการทดลองที่ 1 อาหารสําเร็ จรู ป (ชุดควบคุม) ชุดการทดลองที่ 2 และ 3 อาหารสําเร็ จรู ป ผสม A. platensis ผง 6 และ 12 เปอร์ เซ็นต์ และชุดการทดลองที่ 4 อาหารสําเร็ จรูปผสมสาหร่าย ไกผง 6 เปอร์ เ ซ็ นต์ เลี ย้ งปลาทองนํ า้ หนักเฉลี่ ยเริ่ มต้ น 13.9+0.73 กรัม ระยะเวลาการทดลอง 180 วัน พบว่าความยาวเฉลี่ย นํ ้าหนักเฉลี่ย นํ ้าหนักที่เพิ่มขึ ้น อัตราการเจริ ญเติบโต และอัตราการ รอดเฉลี่ยตลอดการทดลองทัง้ 4 ชุดการทดลองของปลาทองไม่มีความแตกต่างกันทางสถิ ติ แต่ประสิทธิภาพการใช้ โปรตีนของปลาทองที่ได้ รับอาหารในชุดควบคุม และอาหารผสมสาหร่ายไก 6 เปอร์ เซ็นต์ สูงกว่าปลาทองที่ได้ รับอาหารผสม A. platensis 6 และ 12 เปอร์ เซ็นต์ (p<0.05) และอัตราการเปลี่ยนอาหารเป็ นเนื ้อของปลาทองที่ได้ รับอาหารผสม A. platensis 6 เปอร์ เซ็นต์ และอาหารผสมสาหร่ายไก 6 เปอร์ เซ็นต์ ดีกว่าปลาทองที่ได้ อาหารในชุดควบคุม และอาหารผสม สาหร่ายสไปรูลินา 12 เปอร์ เซ็นต์ (p<0.05) ดัชนีความสมบูรณ์เพศเฉลี่ยตลอดการทดลองทัง้ 4 ชุดการทดลอง พบว่าทังปลาทอง ้ เพศผู้และเพศเมียที่ได้ รับอาหารผสม A. platensis 12 เปอร์ เซ็นต์ มีค่าเฉลี่ยสูงกว่าปลาทองที่ ได้ รับอาหารใน ชุดการทดลองอื่นๆ (p<0.05) การกระตุ้นการสร้ างภูมิค้ มุ กัน ปริ มาณเม็ดเลือดแดง 27

อัดแน่น และการจับกินสิ่งแปลกปลอมของเซลล์เม็ดเลือดขาวเฉลี่ยพบว่าปลาทองที่ได้ รับอาหาร ผสม A. platensis 6 และ 12 เปอร์ เซ็นต์ และอาหารผสมสาหร่ายไก 6 เปอร์ เซ็นต์ มีคา่ เฉลี่ยสูง กว่าปลาทองที่ได้ รับอาหารในชุดควบคุม (p<0.05) และระดับแอนติบอดีเฉลี่ยพบว่าปลาทองที่ ได้ รับอาหารผสมสาหร่ ายไก 6 เปอร์ เซ็นต์ มีค่าเฉลี่ยสูงกว่าปลาทองที่ได้ รับอาหารในชุดการ ทดลองอื่น ๆ (p<0.05) การเกิดสีแดงบนตัวปลาทอง พบว่าปลาทองที่ได้ รับอาหารผสม A. platensis 6 และ 12 เปอร์ เซ็นต์ และอาหารผสมสาหร่ายไก 6 เปอร์ เซ็นต์ มีคา่ เฉลี่ยสูงกว่าปลาทองที่ได้ รับอาหารใน ชุดควบคุม (p<0.05) ในส่วนของการเกิดสีเหลืองบนตัวปลาทอง พบว่าปลาทองที่ได้ รับอาหาร ผสมสาหร่ ายไก 6 เปอร์ เซ็นต์ มีค่าเฉลี่ยสูงกว่าปลาทองที่ได้ รับอาหารในชุดการทดลองอื่น ๆ (p<0.05) สรุปได้ ว่าสาหร่ ายทัง้ 2 ชนิด ให้ ผลไม่แตกต่างกันต่อการเจริ ญเติบโต แต่สามารถช่วย เพิ่มปริ มาณเม็ดเลือดแดงอัดแน่น การจับกินสิ่งแปลกปลอมของเซลล์เม็ดเลือดขาว และยังช่วย ปรับปรุ งให้ ตวั ปลาทองมีสีแดง โดยเฉพาะสาหร่ ายไกช่วยปรับปรุ งให้ ตวั ปลาทองมีสีเหลืองเพิ่ม สูงขึ ้น และยังช่วยเพิ่มระดับแอนติบอดีแต่ A. platensis ช่วยเพิ่มความสมบูรณ์เพศของปลาทอง ทังเพศผู ้ ้ และเพศเมียได้ สุภฎา และคณะ (2548) ได้ ศกึ ษาระดับของสาหร่ าย A. platensis ต่อการเจริ ญเติบโต และการเร่งสีปลาทอง (Carassius auratus) โดยใช้ อาหารที่ไม่เสริ มสาหร่าย A. platensis และ เสริมสาหร่าย A. platensis แห้ งที่ระดับ 1, 3 และ 5 เปอร์ เซ็นต์ ใช้ เลี ้ยงปลา 6 สัปดาห์ ซึ่งจากการ วัด สี บ นตัว ปลาด้ ว ยระบบการวัด ค่า สี แ ดง ค่า สี เ หลื อ ง และค่า ความสว่ า ง พบว่ า การเสริ ม A. platensisในอาหารมีผลทําให้ สีของตัวปลาทองมีสีเหลือง และสีแดงเพิ่มขึน้ ตามระดับของ สาหร่าย A. platensis ที่เพิ่มขึ ้น วันเพ็ญ และกาญจนา (2547) ศึกษาการปรับปรุงคุณภาพปลาทองรั นชูโดยใช้ รงควัตถุแค โรทีนอยด์จากสาหร่าย A. platensis ซึ่งใช้ สาหร่าย A. platensis ในอาหารในปริ มาณ 0,8,10,12 และ14 เปอร์ เซ็นต์ จากการทดลอง พบว่าปลารันชูที่เลี ้ยงด้ วยอาหารที่มีสาหร่ายเป็ นส่วนผสมจะมี สีเข้ มกว่าปลาทองรันชูที่ได้ รับอาหารที่ไม่ผสม A. platensis โดยปลาที่ได้ รับอาหารที่มีสาหร่าย เป็ นส่วนผสมในปริมาณ 12 และ 14 เปอร์ เซ็นต์ มีความเข้ มของสีมากที่สดุ อรพินท์ และคณะ (2548) ศึกษาระดับเหมาะสมของคาโรทีนอยด์รวมต่อความเข้ มสีปลา คาร์ ฟโดยใช้ อาหารปลาคาร์ ฟที่จําหน่ายในท้ องตลาด 6 ชนิดที่มีปริ มาณคาโรทีนอยด์รวมแตกต่าง กันคือ 5.37, 15.9, 43.2, 76.2, 96.2 และ103.9 ไมโครกรั ม ต่อกรัม มี สัดส่วนเท่ากับ 1:5:10:20:25:25 เลี ้ยงปลาคาร์ ฟเป็ นระยะเวลา 8 สัปดาห์ วัดการเปลี่ยนแปลงสีด้วยเครื่ องวัดสี (Colorimeter, Minolta color reader CR-10) โดยวัดสีที่บริ เวณสีแดงคือ กลางหัว และลําตัว ด้ านซ้ าย บริ เวณสีขาวคือ บริ เวณหัวและลําตัวด้ านซ้ าย อ่านค่าในระบบ CIE L* a* b* (CIELAB) 28

พบว่า ปลาคาร์ ฟที่ได้ รับอาหารที่มีคาโรทีนอยด์รวม 96.2 และ 103.9 ไมโครกรัมต่อกรัม มีการ ตอบสนองต่อการเพิ่มขึ ้นของสีแดงมากกว่าปลาคาร์ ฟกลุ่มอื่น ๆ (p<0.05) โดยการเพิ่มขึ ้นของสี แดงจะสัมพันธ์กบั ค่า a* โดยกลางหัวมีคา่ a* 30.58±1.07 และ 30.17±0.23 ตามลําดับ บริ เวณ ลําตัวด้ านซ้ ายมีคา่ a* 32.51±1.26 และ 33.57±0.63 ตามลําดับ ซึ่งสูงกว่าปลาคาร์ ฟในกลุ่มอื่น (p<0.05) และพบว่าเมื่อหยุดให้ อาหารเร่งสีเป็ นระยะเวลา 4 สัปดาห์ปลาคาร์ ฟยังสามารถรักษา ระดับความเข้ มของสีแดงให้ เข้ มเหมือนเดิมได้ ดังนันระดั ้ บเหมาะสมของคาโรทีนอยด์รวมที่ความ เข้ ม ข้ นอย่า งน้ อ ย 96.2 ไมโครกรั ม ต่อ กรั ม สามารถใช้ เ พิ่ ม ความเข้ ม สี ปลาคาร์ ฟ ได้ อ ย่า งมี ประสิทธิภาพ สุลกั ษณ์ (2548) ศึกษาผลของสาหร่ ายไก (Cladophora glomerata) ต่อสีผิวและการ เจริญเติบโตของปลาหางนกยูง โดยนําสาหร่ายไกมาผสมกับอาหารเม็ดมาตรฐาน หมายเลข 9931 ของบริ ษัท เครื อเจริ ญโภคภัณฑ์ จํากัด ในอัตราส่วน 10, 25 และ 30 เปอร์ เซ็นต์ เปรี ยบเทียบกับ อาหารเม็ดมาตรฐาน และอาหารเม็ดสําเร็ จรูปที่ผสมสาหร่าย A. platensis ที่ใช้ เป็ นกลุ่มที่ให้ ผล ชัดเจนต่อการเพิ่ มสี ของปลา โดยเลี ย้ งเป็ นระยะเวลา 8 สัปดาห์ พบว่า ปลาหางนกยุง ที่ ได้ รับ สาหร่ายไก 10 เปอร์ เซ็นต์ พบเซลล์สีที่หางปลาเป็ นจํานวนมากซึง่ พบได้ เช่นเดียวกันกับกลุ่มที่เลี ้ยง ด้ วยอาหารผสมสาหร่าย A. platensis และพบเซลล์เม็ดสีในกลุ่มที่ได้ รับสาหร่ายไก 30 เปอร์ เซ็นต์ เป็ นจํานวนน้ อยที่สดุ ชฎาธาร และคณะ (2550) การศึกษาผลของใบยอและฟ้าทะลายโจรต่อการเปลี่ยนแปลงสี และอัตราการจับกินเชื ้อโรคของเม็ดเลือดขาวในปลาทองโดยใช้ อาหาร 7 สูตร คือ สูตรที่ 1 เป็ นสูตร ควบคุม สูตรที่ 2 ผสมแอสต้ าแซนทินสังเคราะห์ทางการค้ า 0.25 เปอร์ เซ็นต์ สูตรที่ 3 ผสมแอส ต้ าแซนทินสังเคราะห์ทางการค้ า 0.25 เปอร์ เซ็นต์ร่วมกับเมทิลเซลลูโลส 1 เปอร์ เซ็นต์ สูตรที่ 4 ผสมใบยอ 10 เปอร์ เซ็นต์ สูตรที่ 5 ผสมฟ้าทะลายโจร 10 เปอร์ เซ็นต์ สูตรที่ 6 ผสมใบยอ 10 เปอร์ เซ็นต์และผสมแอสต้ าแซนทินสังเคราะห์ทางการค้ า 0.25 เปอร์ เซ็นต์ และสูตรที่ 7 ผสม ฟ้าทะลายโจร 10 เปอร์ เซ็นต์และผสมแอสต้ าแซนทินสังเคราะห์ทางการค้ า 0.25 เปอร์ เซ็นต์เลี ้ยง ปลาทองเป็ นเวลา 4 สัปดาห์ พบว่าประสิทธิ ภาพการทํ างานของเม็ ดเลื อดขาวในปลาทองมี ความสัมพันธ์กบั ระดับแคโรทีนอยด์รวมที่สงู ขึ ้นในอาหาร ในเลือด และในเนื ้อเช่นกัน จงกล (2552) กล่าวว่า คุณวิชิต ฉวีวรรณ เกษตรกรจังหวัดระยองได้ เลี ้ยงปลาสวยงาม และปลาเศรษฐกิจ โดยมีการใช้ A. platensis ตังแต่ ้ ลกู ปลา อัตรา 2 กรัมต่อนํ ้า 1 ตัน ในบ่อเพาะ ลูกปลา ในบ่อเลี ้ยงใช้ ผสมอาหารอัตรา 3 กรัม ต่ออาหาร 1 กิโลกรัม ให้ กินวันละ 2 มื ้อ ในลูกปลา อัตราการรอดสูงกว่าปลาที่ไม่ได้ ใช้ A. platensis ลูกปลาแข็งแรงกว่าปกติ

29

Watanuki et al. (2006) ได้ ทดลองเสริ มสาหร่ าย A. platensis กับปลาปลาคาร์ ฟ (Cyprinus carpio) โดยวิธีการนําสาหร่ ายใส่ไปในท่อที่สอดเข้ าสู่ร่างกายที่ระดับ 1, 10 และ 25 มิลลิกรัมต่อตัว ในชุดควบคุมใช้ สารละลาย PBS ซึ่งหลังการทดลอง พบว่า S. platensis มีการตอบสนองการทํางานของ phagocytic และการผลิต superoxide anion ใน phagocytic cell ของไต Yanar et al. (2008) ได้ ศกึ ษาการใช้ หญ้ าเอลเฟลฟา Meddicago sativa เป็ นแหล่ง แคโรทีนอยด์ในการเลี ้ยงปลาทอง (Carassius auratus) โดยใช้ อาหารที่มีส่วนผสมของหญ้ า เอลเฟลฟา 0, 5, 10,15, 25 และ 40 เปอร์ เซ็นต์ นอกจากนันยั ้ งใช้ อาหารที่ผสม Carophyll Yellow 0.6 เปอร์ เซ็นต์ ใช้ เลี ้ยงปลา 60 วัน หลังการทดลองพบว่า ระดับของรงควัตถุในผิว หนังของปลา ทองเพิ่มขึ ้นอย่างมีนยั สําคัญกับอาหารที่เสริ มด้ วยหญ้ าเอลเฟลฟาที่ 25 เปอร์ เซ็นต์ อย่างไรก็ตาม ปริ มาณของหญ้ าเอลเฟลฟาที่มีมากเกินไปไม่ทําให้ ปริ มาณของแคโรทีนอยด์ในผิวหนังของปลา เพิ่มมากขึ ้น 5.2 การใช้ สาหร่ ายด้ านการเกษตรอื่นๆ 5.1.1การใช้ สาหร่ ายในพืช และปศุสัตว์ จงกล (2552) กล่าวว่า ในพืชใช้ A. platensisในพริ กขี ้หนู ส้ ม มะนาว มังคุด และ หน่อไม้ ฝรั่ง โดยใช้ ร่วมกันกับแร่ธาตุอโซไมท์ ในอัตราส่วน S. platensis 1 ส่วน อโซไมท์ 1 ส่วน ผสมกันแล้ วนํามา 10 กรัมผสมนํ ้า 10 ลิตร ใช้ ฉีดพ่นใต้ ใบ และรดโคนต้ น 7 วันต่อครัง้ พริ กขี ้หนู ใบเหี่ยวหายไป ส้ มกับมะนาวที่เป็ นใบแก้ วหายไป หน่อไม้ ฝรั่งที่เป็ นรานํา้ ค้ างหายไป ภายใน ระยะเวลา 30-45 วัน ใบที่แตกมาใหม่สมบูรณ์กว่าเดิมในไก่เนื ้อ ใช้ A. platensisละลาย ผสมนํ ้า ให้ ลกู ไก่กินตังแต่ ้ อายุ 1 วัน จนกระทัง่ 40 วัน ในอัตรา 3 กรัมต่อนํ ้า 20 ลิตร ผลที่ได้ รับคือ ลูกไก่ มีภมู ิต้านทานโรค เป็ นหวัดน้ อยมาก หงอนแดงกว่า สีแข้ งเหลือง เนื ้อแน่น อัตราแลกเนื ้อดีกว่า ที่ไม่ได้ ใช้ A. platensis มากในสุกรใช้ A. platensis ละลายผสมนํ ้า ให้ ลกู สุกรกิน อัตรา 3 กรัมต่อ นํา้ 20 ลิ ตร หรื อผสมอาหารอัตรา 3 กรั ม ต่ออาหาร 1 กิ โลกรั ม ลูก สุกรไม่มี ปัญหาในเรื่ องการ ขับถ่ายท้ องไม่เสีย ผิวสีเข้ ม ขนไม่หยาบ และใช้ อตั ราเดียวกัน จนถึงสุกรโต คุณภาพซาก เนื ้อมี สีแดง และ การเจริญเติบโตดีกว่าที่ไม่ได้ ใช้ A. platensis อัตราแลกเนื ้อดี 5.2.2 ปุ๋ยชีวภาพจากสาหร่ าย สัมพันธ์ และจงกล (2550) กล่าวว่า การผลิตปุ๋ ยอินทรี ย์ชีวภาพจากสาหร่ายอาร์ โธรสไปร่า ซึง่ การนําสาหร่ายอาร์ โธรสไปร่าไปใช้ ในการเกษตรเกี่ยวกับด้ านพืชยังมีอยู่น้อยมากแต่เกษตรกรที่ ทําอาชีพการปลูกพืช ไม่ว่าจะเป็ นพืช ผัก ไม้ ผล พืชล้ มลุก ไม้ ดอก จะรู้ จกั การใช้ สาหร่ ายทะเลที่ นําเข้ ามาจากต่างประเทศแทบทุกคน โดยนําเอาสาหร่ายทะเลที่ผลิตในรูปปุ๋ ยอินทรี ย์นําไปพ่นพืช 30

เพื่อเร่ งการเจริ ญเติบโต เร่ งการแตกตาดอกในไม้ ผล เพิ่มคุณภาพผลผลิต เพราะสาหร่ ายทะเล ประกอบด้ ว ย กรดฮิ ว มิ ค กรดอะมิ โ น ฮอร์ โมนพื ช กลุ่ม ออกซิ เ จน จิ บ เบอร์ เ รลลิ น ไซโตไคนิ น ที่สามารถทําให้ พืชเจริญเติบโต และมีผลผลิตที่มีคณ ุ ภาพ จากการวิจยั ของกรมพัฒนาที่ดินพบว่า หลัง จากที่ นํ า เศษของพื ช ไปหมัก เป็ น ปุ๋ ยอิ น ทรี ย์ นํ า้ จะได้ ก รดอะมิ โ น กรดฮิ ว มิ ค ฮอร์ โ มนพื ช กลุม่ ออกซิเจน จิบเบอร์ เรลลิน ไซโตไคนิน เช่นเดียวกัน ผู้เขียนได้ ทดลองนําสาหร่ายอาร์ โธรสไปร่า ชนิดเปี ยก มาหมักเป็ นปุ๋ ยชีวภาพทังในรู ้ ปนํ ้า สําหรับพ่นพืช และในรูปเม็ดแห้ งเพื่อใส่ทางดินตังแต่ ้ ปี พ.ศ. 2542 เริ่ ม จากใช้ ในสวนส้ ม ลํ าไย ลิน้ จี่ มะม่วง และพวกไม้ ตดั ดอก เช่น กุหลาบ และพืชผักสวนครัว ปรากฏว่าได้ ผลเป็ นที่น่าพอใจ จนสามารถพัฒนาผลิตภัณฑ์เกี่ยวกับสาหร่าย อาร์ โธรสไปร่าออกมาจําหน่ายในเชิงธุรกิจได้ การผลิตปุ๋ ยชีวภาพ (ชนิดนํ ้า) จากสาหร่ายอาร์ โธรสไปร่า ประโยชน์: 1. ใช้ เร่งการเจริญเติบโตของพืช ผัก ผลไม้ 2. กระตุ้นการแตกใบอ่อนของไม้ ผลหลังจากการเก็บเกี่ยว 3. กระตุ้นการแตกตาดอกในไม้ ผล เช่น ลําไย มะม่วง ส้ ม ลิ ้นจี่ 4. เพิ่มปะสิทธิภาพในการผสมเกสรของพืชกลุม่ ไม้ ผล ทําให้ ตดิ ลูกดก ขัวเหนี ้ ยว 5. ช่วยทําให้ ไม้ ผลมีผลผลิตที่มีคณ ุ ภาพ 6. ทดแทนสารเคมีในการทําสีของลําไย ทําให้ ลําไยเป็ นสีเหลืองทองตามความ ต้ องการของตลาด วิธีใช้ : ใช้ พ่นพืช อัตรา 200-300 ซีซี. ผสมนํ ้า 200 ลิตร หรื อประมาณ 2-3 ช้ อนแกง ผสมนํ ้า 20 ลิตร ทุก ๆ 7-10 วัน วัสดุที่ใช้ ผลิต: 1. สาหร่ายสไปรูลินาชนิดเปี ยก 2. กลูโกรสพืช 3. ลูกแป้งหมักเหล้ า 4. ยาคูลท์ หรื อนมเปรี ย้ วธรรมชาติ หมายเหตุ: สามารถใช้ จุลินทรี ย์ พ.ด. 2 ของกรมพัฒนาที่ดินแทน ลูกแป้งและนมเปรี ย้ วรส ธรรมชาติ สูตร : นํ ้า 10 ลิตร สาหร่ายอาร์ โธรสไปร่าชนิดเปี ยก 10 กิโลกรัม กลูโกรสสําหรับพืช 5 กิโลกรัม ลูกแป้งหมักเหล้ า 10 ลูก นมเปรี ย้ วธรรมชาติ 2 กระป๋ อง 31

วิธีทํา : นําสาหร่ายอาร์ โธรสไปร่า จํานวน 10 กก. ใส่ลงในถังพลาสติกที่มีฝาปิ ดใส่กลูโกรสพืช ลงไป 5 กิโลกรัม คนให้ วสั ดุเข้ ากัน เติมเชื ้อจุลินทรี ย์ (ลูกแป้ง นมเปรี ย้ ว หรื อ พ.ด. 2) ลงไป ตามจํานวน เติมนํ ้าลงไป 5 ลิตร คนให้ วสั ดุเข้ ากัน ปิ ดฝาทิ ้งไว้ 7 วันแรกคนวัสดุทกุ ๆ วัน เมื่อหมักครบ 15 วัน ให้ เติมนํา้ ลงไปอีก 5 ลิตร คนให้ วัสดุเข้ ากัน หลังจากนัน้ คนวัสดุ ทุก ๆ 5 วัน หมักจนครบ 1 เดือน กรองปุ๋ ยนํ ้าเอาไปใช้ ได้ สามารถเก็บปุ๋ ยนํ ้าไว้ ในภาชนะ ทึบแสงในที่ร่มได้ ประมาณ 1 ปี การผลิตปุ๋ ยอินทรี ย์ชีวภาพ (ชนิดเม็ด) จากสาหร่ายอาร์ โธรสไปร่า ประโยชน์ : 1. ใช้ ทดแทนปุ๋ ยเคมี เพื่อการผลิตเกษตรอินทรี ย์ 2. ใช้ ผสมปุ๋ ยเคมี เพื่อผลิตปุ๋ ยอินทรี ย์-เคมี 3. ช่วยเพิ่มอินทรี ยวัตถุในดิน 4. ให้ ธาตุอาหารหลัก อาหารรอง และอาหารเสริมแก่พืช วิธีใช้ : 1. ใช้ รองพื ้นในการปลูกพืชผัก อัตรา 50-100 กิโลกรัมต่อไร่ 2. ใช้ รองก้ นหลุมในการปลูกพืช อัตรา ½ กิโลกรัมต่อต้ น 3. ใส่รอบทรงพุม่ ไม้ ผล อัตรา 1-3 กิโลกรัมต่อต้ น 4. ผสมปุ๋ ยเคมี 1:1 หรื อ 1:2 วัสดุที่ใช้ ผลิต :1. ปุ๋ ยอินทรี ย์ชีวภาพสาหร่ายอาร์ โธรสไปร่า (ชนิดนํ ้า) 2. กากนํ ้าตาล 3. หินฟอสเฟต 4. แกลบดิน (แกลบดํา) 5. มูลสัตว์แห้ ง สูตร: 1. มูลสัตว์แห้ ง 60 กิโลกรัม 2. แกลบดิน (แกลบดํา) 20 กิโลกรัม.

3. หินฟอสเฟต 10 กิโลกรัม 4. รํ าละเอียด 10 กิโลกรัม นําวัสดุมาคลุกเคล้ าให้ เข้ ากัน นํานํ ้าสะอาดมา 40 ลิตร ผสมกากนํ ้าตาลลงไป 1 กิโลกรัม ปุ๋ ยอินทรี ย์ชีวภาพ สาหร่ายอาร์ โธรสไปร่า 3 ลิตร ตักนํ ้าใส่บวั รดนํ ้า รดไปบนกองปุ๋ ย และคลุกเคล้ า ไปด้ วย ปรับสภาพความชื ้นให้ ได้ ประมาณ 60 เปอร์ เซ็นต์ กองปุ๋ ยสูงประมาณ 50-70 เซนติเมตร ใช้ ผ้าพลาสติกหรื อกระสอบคลุมทิ ้งไว้ ในที่ร่ม ประมาณ 5-7 วัน กองปุ๋ ยจะเกิดความร้ อนเนื่องจาก เกิดการย่อยสลายของจุลินทรี ย์ให้ พลิกกลับกอง คลุมผ้ าพลาสติกหรื อกระสอบทิ ้งไว้ อีก 7 วัน แล้ ว เปิ ดกองปุ๋ ยกระจายให้ ปยเย็ ุ๋ นลง สามารถนําไปใช้ ได้ หรื อใส่กระสอบทิง้ ไว้ ในที่ร่ม สามารถเก็บ รักษาได้ 4–6 เดือน 32

บทที่ 6 ผลิตภัณฑ์ และการตลาดของสาหร่ ายไก และสาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า 6.1 ผลิตภัณฑ์ และการตลาดของสาหร่ ายไก สาหร่ ายสีเขียวไก (Cladophora) มีสารอาหารที่เป็ นประโยชน์ต่อร่ างกาย มีเยื่อใยมาก มีปริ มาณโปรตีนสูงใกล้ เคียงกับเนื ้อสัตว์ และมีเบต้ าแคโรทีนสูงกว่าแครอท 4 เท่า มีวิตามินบี 1 บี 2 มากกว่าผักบางชนิด ทําให้ สาหร่ายนํ ้าจืดช่วยป้องกันโรคโลหิตจาง บํารุงสมอง กระดูกและฟั น ให้ แ ข็ ง แรง ชาวบ้ า นในอํ า เภอท่ า วัง ผา จัง หวัด น่ า น และอํ า เภอเชี ย งของ จัง หวัด เชี ย งราย จึงนํามาแปรรูปเป็ นผลิตภัณฑ์อาหารหลายอย่าง เช่น สาหร่ายแผ่นทรงเครื่ อง และสาหร่ายเลิศรส หรื อไกเส้ น ข้ า วตัง หน้ าไก นํ า้ พริ กไก คุก กี ไ้ กสาหร่ ายแผ่น ทรงเครื่ อง และไกผง จํ าหน่ายได้ ดี การนํ าสาหร่ ายนํา้ จื ดมาแปรรู ปนัน้ เริ่ ม จากกลุ่ม วิสาหกิ จ ชุม ชนบ้ านหนองบัว อํ าเภอท่าวัง ผา จังหวัดน่าน ได้ นําสาหร่ายไกจากแม่นํ ้าน่าน มาล้ างให้ สะอาดก่อนนําไปตาก หากจะทําเป็ นไกแผ่น ทรงเครื่ อง จะนําไกมาปรุงด้ วยเกลือสินเธาว์ ผสมนํ ้าตาลเล็กน้ อย เพิ่มรสด้ วยเมล็ดงา แล้ วเคี ยวให้ เป็ นเนื ้อเดียวกัน จากนันทํ ้ าเป็ นแผ่นบางๆ ขนาดพอประมาณผึง่ ให้ แห้ ง นํามาทอด บรรจุซองขนาด 15 กรัม ใน 1 ซองมี 12-15 ชิ ้น ขายซองละ 20 บาท (ภาพที่ 6-1) แต่ละปี ทํารายได้ กว่า 1 ล้ านบาท เป็ นกลุ่มวิสาหกิจชุมชนที่ประสบผลสําเร็ จแห่งหนึ่ง ที่สามารถนําภูมิปัญญาในชุมชนมาต่อยอด สร้ างเป็ นอาชีพเสริ มให้ สมาชิกได้ เป็ นอย่างดี และที่นี่ก็เป็ นสถานที่หนึ่งในอีกหลายแห่งที่สมาคม สื่ อ ม ว ล ช น เ ก ษ ต ร แ ห่ ง ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย จั ด โ ค ร ง ก า ร เ ก ษ ต ร ทั ศ น ศึ ก ษ า ทุ ก ปี (http://www.chiangkhong.sadoota.com/travel)

ภาพที่ 6-1 สาหร่ายไก เลิศรสทอดอบแห้ ง ที่มา:(http://www.chiangkhong.sadoota.com/travel)

33

ดวงพร (2557) กล่าวว่า แรงบันดาลใจจากครี มสาหร่ ายทะเลนํ ้าลึกยี่ห้อดัง สู่การหยิบ สาหร่ายนํ ้าจืดใกล้ ตวั มาเพิ่มมูลค่า คําว่า “สวยด้ วยสาหร่าย” จึงไม่ใช่เรื่ องล้ อเล่นอีกต่อไป ใครจะ รู้ว่า “ไก” สาหร่ายนํ ้าจืดบ้ านๆทางภาคเหนือ จะกลายเป็ นผลิตภัณฑ์เสริ มความงามได้ จริ งๆ เวช สําอางไบโอเจลจากสาหร่ ายไก ที่เป็ นการนําเอาของพื ้นบ้ านทางภาคเหนือมาเพิ่มมูลค่า (ภาพที่ 6-2) และได้ นําสาหร่ายไก ไปประยุกต์ตอ่ ยอดผลิตภัณฑ์ เรื่ อง เวชสําอางไบโอเจลจากสาหร่ายไก ขยายผล ไปให้ บริ ษัท สมาร์ ทไลฟ์พลีส จํากัด ด้ านการตลาดทางบริ ษัทดังกล่าวต้ องการผลผลิต จากสาหร่ายไกมากกว่า 10 ตัน/ปี

ภาพที่ 6-2 เวชสําอางไบโอเจลจากสาหร่ายไก ที่มา: http://prmju.mju.ac.th/P_Fact_all_Show.aspx?Pcode=2778 จงกล (2552) กล่าวว่า ผลิตภัณฑ์สาหร่ ายไกแผ่น(ภาพที่ 6-3) และข้ าวเกรี ยบสาหร่ าย (ภาพที่ 6-4) ที่บ้านหาดไคร้ อ. เชียงของ จ. เชียงราย และได้ ทําการส่งออกสาหร่ ายไกแห้ งไป ยังไต้ หวัน อเมริกา กิโลกรัมละ 700 บาท ได้ รายได้ รวมประมาณ 56,700 บาท/ ปี /ครอบครัว

ภาพที่ 6-3 ผลิตภัณฑ์สาหร่ายไกแผ่น ภาพที่ 6-4ผลิตภัณฑ์ข้าวเกรี ยบสาหร่ายไก ที่มา: http://www.chiangkhong.sadoodta.com/traval 34

Promya and Chitmanat (2011) กล่าวว่า การผลิตอาหารผสมสาหร่ายไก 5 เปอร์ เซ็นต์ (ภาพที่ 6-5) นํ าไปเลี ย้ งปลาดุกรั ส เชี ย (Clarias gariepinus)ทํ า ให้ ป ลามี การเจริ ญเติบโต คุณภาพเนื ้อ และผิวหนังปลามีสีเหลือง (ภาพที่ 6-6 ข) และทําให้ ปลามีสารสีแคโรทีนอยด์ ในเนื ้อ สูง ก

ข

ภาพที่ 6-5 อาหารปลาผสมสาหร่ายไก 5 เปอร์ เซ็นต์ ภาพที่ 6-6 (ข) ปลาดุกมีสีเหลืองชัดเจน จากการนําเสนอสาหร่ ายไกจะเห็นได้ ว่าสาหร่ ายสีเขียวไกมี ศกั ยภาพมากในการผลิต สามารถผลิต และจําหน่ายเพื่อเป็ นอาหารของคน เวชสําอาง และเป็ นส่วนผสมในอาหารสัตว์ เช่น จัน จิ ร า (2557) กล่า วว่ า นางสุพิ ช ญา ตัน ติวุฒิ กุล ประธานกลุ่ม แม่บ้ า นเกษตรกร บ้ านหาดไคร้ อ.เชียงของ จ.เชียงราย หลังชาวบ้ านรวมตัวกันและจดทะเบียนตังกลุ ้ ่มแม่บ้าน เกษตรกรบ้ านหาดไคร้ เมื่อปี 2542 ปั จจุบนั มีสมาชิกกว่า 34 คน ทางกลุ่มรับซื ้อสาหร่ายจาก ชาวบ้ านที่เก็บขึ ้นมาจากแม่นํ ้าโขง นํามาแปรรูปเป็ นสาหร่ายไกอบแห้ ง สาหร่ายไกทรงเครื่ อง ข้ าว เกรี ยบไก ฯลฯ ที่ผา่ นมาผลิตภัณฑ์แปรรูปจากสาหร่ายไก สร้ างรายได้ ให้ กลุม่ แม่บ้านมากกว่าปี ละ 3-4 แสนบาท หรื อคนละ 3-4 หมื่นบาท/ปี ในปี 2557 ใช้ สาหร่ายไกแห้ งประมาณ 2,000-3,000 กิโลกรัม ดลมนัจ (2557) กล่าวว่า นางศิริพร คําหว่าง เป็ นประธานกลุ่มวิสาหกิจชุมชนแปรรู ป สาหร่ ายนํ ้าจืด บ้ านหนองบัว" ต.ป่ าคา อ.ท่าวังผา จ.น่าน ได้ ผลิตสาหร่ ายไก เช่น สาหร่ ายแผ่น ทรงเครื่ อง และสาหร่ายเลิศรส หรื อไกเส้ น ข้ าวตังหน้ าไก นํ ้าพริ กไก คุกกี ้ไก ได้ รับการคัดสรรเป็ น สิ น ค้ า โอท็ อ ปหลายปี ติ ด ต่ อ กั น และยัง สร้ างรายได้ เ ข้ าชุ ม ชนปี ละนับ ล้ านบาทซึ่ ง ปี 2556 ใช้ สาหร่ ายไกแห้ ง 9,000 กิโลกรัม และในปี 2557 ตังเป้ ้ าใช้ สาหร่ ายไกแห้ งประมาณ 15,000 กิโลกรัม คาดว่าจะขายผลิตภัณฑ์สาหร่ายไกได้ ไม่น้อยกว่า 1.5 ล้ านบาท

35

6.2 ผลิตภัณฑ์ และการตลาดของสาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า จงกล (2550) กล่าวว่า โครงการส่วนพระองค์สวนจิ ตรลดา ได้ ดํา เนินการเพาะเลี ย้ ง สาหร่าย สไปรูไลน่า ตังแต่ ้ ปี พ.ศ. 2529 ใช้ บอ่ ขนาดกว้ าง 3 เมตรxยาว 12 เมตร จํานวน 24 บ่อ ได้ ผลผลิต 45 กิโลกรัมแห้ ง 15 วัน หรื อประมาณเดือนละ 90-100 กิโลกรัมแห้ ง มีผลิตภัณฑ์ จําหน่ายหลายรูปแบบเช่น สไปรูไลน่าแห้ งบรรจุแคปซูล จํานวน100 แคปซูล (ภาพที่ 6-7) และใน ปี พ.ศ. 2548 ได้ ผลิตข้ าวเกรี ยบจากสไปรูไลน่าจํานวน 700 ถุง/วัน (ภาพที่ 6-8)

ภาพที่ 6-7 สาหร่ายอาร์ โธรสไปร่าในรูปแคปซูล ไปร่า

ภาพที่ 6-8 ข้ าวเกรี ยบสาหร่ายอาร์ โธรส

ผงพอกหน้ าสาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า (Pure Arthrospira 100%) ภาพที่ 6-9 สาหร่ าย อาร์ โธรสไปร่ า เพียว 100% สุดยอดแห่งอาหารผิวจากธรรมชาติ ไม่ผสมแป้งไม่เจือปนสาร อื่นๆ สาหร่ายอาร์ โธรสไปร่า 100 เปอร์ เซ็นต์ นํ ้าหนัก 15 กรัม ฟู้ดเกรด เลขที่ อย.10-1-5510163 (http://www.siamnatureherb.com/store/product/view)

36

ภาพที่ 6-9 ผงพอกหน้ าสาหร่ายอาร์ โธรสไปร่า ที่มา: http://www.siamnatureherb.com/store/product/view จงกล (2552)กล่า วว่า ได้ ทําการเพาะเลี ย้ งสาหร่ า ยสไปรู น่าในสูตรอาหารZarrouk’s mediumปรั บ ปรุ ง (จงกล และขจรเกี ย รติ , 2548) นํ า สาหร่ า ยสไปรู ลิ น่า มาสกัด หาสาร C–phycocyanin ได้ สาร ดังภาพที่ 6-10 และสกัดสาร β- carotene ได้ สาร ดังภาพที่ 6-11

ภาพที่ 6-10 สารสกัด C –phycocyanin ภาพที่ 6-11 สารสกัด β- carotene คุณทางโภชนาการของสาหร่ายอาร์ โธรสไปร่า (โดยนํ ้าหนักแห้ ง) ใน 1 แคปชูล ปริ มาณ 250 มิลลิกรัม (ภาพที่ 6-12) มีสาร Sodium 63 มิลลิกรัม (3%), Total Carbohydrate 1.5 กรั ม <1%, Protein 4.0 กรัม (8%), Vitamin A (100% as Beta-Carotene)16,100 IU (320%),Thiamine (VitaminB-1) 245 มิ ล ลิ ก รั ม (16%) ,Riboflavin (VitaminB-2) 280 mcg (16%), Vitamin(B-12)14mcg (230%), Calcium 46mg (5%), Iron 7 มิลลิกรัม (39%), Organic Spirulina 7.0 ก รั ม (7,000 mg) , Gamma-LinolenicAcid ( GLA) 70 มิลลิกรัม. Chlorophyll-a 70 มิลลิกรัม. (www.cyanotech.com) 37

ภาพที่ 6-12 สาหร่ายอาร์ โธรสไปร่าบรรจุแคปชูล ตัวอย่ างนา้ ดืมจากสาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า สไปรูลินาเชค สูตร 1 (ภาพที่ 6-13)มีสว่ นประกอบดังนี ้  กล้ วย 1 ลูก  สไปรูลินา 1 ช้ อนชา  นํ ้าสมุนไพร 1 ช้ อนชา  นํ ้าผึ ้ง 1 ช้ อนชา  นํ ้าแข็ง 10 ก้ อน  เขย่าให้ เข้ ากันในกระบอกเชค

ภาพที่ 6-13 สไปรูลินาเชค ที่มา: http://Spirulina.org.uk จงกล และคณะ (2553) กล่าวว่า ได้ ทําการวิจยั ร่วมกับ บริ ษัทแพทเทิร์นเพ็ท จํากัดเป็ น โครงการวิจยั รัฐร่ วมเอกชน โดยการสนับสนุนทุนวิจยั จากคณะกรรมการสถาบันการอุดมศึกษา (สกอ.) ในหัวข้ องานวิจยั เรื่ อง กรรมวิธีการคงสภาพอาร์ โธรสไปร่าสดเพื่อเปรี ยบเทียบคุณค่าทาง โภชนาการของสาหร่ายสดจากการเก็บรักษาแต่ละวิธี เพื่อส่งเสริ มทางเลือกใหม่ให้ ผ้ ปู ระกอบการ เกษตรกร และผู้สนใจ มีการพัฒนาผลผลิตสาหร่ายสดสู่อตุ สาหกรรมการเพาะเลี ้ยงสัตว์นํ ้า ช่วย ส่งเสริ มเศรษฐกิจของประเทศให้ ยงั่ ยืนต่อไป การถ่ายทอดผลงานวิจยั และนําผลงานวิจยั ไปใช้ ประโยชน์ ภาคอุตสาหกรรม โดยเฉพาะ บริ ษัทแพทเทิร์นเพ็ ท จํ ากัด ที่ ร่วมโครงการในการใช้ สาหร่ าย สูตรสาหร่ ายสดที่ ได้ จากการเก็บรักษาด้ วย วิธีผสมสมุนไพร (ภาพที่ 6-14) และนํามา 38

ดสูตรผสมสมุนไพรภาพที่7

อัดเม็ด เป็ นอาหารสัตว์นํ ้า ลักษณะเป็ นอาหารเม็ดลอยนํ ้าได้ 100 เปอร์ เซ็นต์ (ภาพที่ 6-15) และ มี การทดสอบใช้ ในบริ ษัท (ภาพที่ 6-16 และ 6-17) สรุ ปจากผลการทดลอง ปลาที่ได้ รับอาหาร วัตถุดิบอาหารปลา+สาหร่ ายสด 35 เปอร์ เซ็นต์ ที่ได้ จากวิธีผสมสมุนไพรอัดเม็ด และปลาแฟนซี คาร์ ฟ ที่ได้ รับอาหารวัตถุดิบอาหารปลา+สาหร่ ายสด 35 เปอร์ เซ็นต์ ที่ได้ จากวิธีลดสัดส่วนนํา้ อัดเม็ด มีนํ ้าหนักเฉลี่ยมากกว่าปลาที่ได้ รับอาหารปลาสวยงามอัดเม็ดของบริ ษัท จากนันนํ ้ าไปให้ เกษตรกรและผู้สนใจทดลองใช้ (ภาพที่ 6-18 และ 6-19) และทางบริ ษัทจึงผลิตอาหาร เพื่อ จําหน่ายแก่เกษตรกร และผู้สนใจ (ภาพที่ 6-20, 6-21และ 6-22) ต่อไป

ภาพที่ 6-14 นําสาหร่ายสูตรผสมสมุนไพร มาผสมในวัตถุดบิ อาหารสัตว์นํ ้านําไปอัดเม็ดใน บริษัท

ภาพที่ 6-15 กระสอบอาหารเม็ดผสมสาหร่าย สูตรสมุนไพร ภาพที่ 6-16 ทดสอบอาหารในฟาร์ ม

39

ภาพที่ 6-17ผลการทดลองปลาแฟนซีคาร์ ฟ และปลาทองในฟาร์ มบริษัท ได้ ผลดีจากการทดลอง

ภาพที่ 6-18 ผู้เขียน และทางบริษัทแพทเทิร์นเพ็ท แนะนําอาหารปลาสวยงามแก่เกษตรกร

ภาพที่ 6-19 ผู้เขียน และบริ ษัทแพทเทิร์นเพ็ท แนะนําอาหารปลาแก่เกษตรกรฟาร์ มปลาสวยงาม

40

ภาพที่ 6-20 อาหารปลาของบริษัทแพทเทิร์นเพ็ทเพื่อ จําหน่ายแก่เกษตรกร และผู้สนใจ

ภาพที่ 7-10 ภาพที่ 6-21 บริษัทผลิตอาหารปลาสวยงาม จําหน่าย

บริษัทแพท ภาพที่ 6-22 บริษัทผลิตอาหารปลาสวยงาม จําหน่าย 41

จงกล และคณะ (2553) กล่าวว่า ได้ ทําการวิจยั ร่ วมกับบริ ษัทแพทเทิร์นเพ็ท จํากัดเป็ น โครงการวิจัยรั ฐ ร่ วมเอกชน โดยทางบริ ษัทดัง กล่าว ได้ นําสูตรการเก็บรั กษาสาหร่ ายสดจาก งานวิจยั คือการใช้ สาหร่ายสดที่ได้ จากการเก็บรักษาด้ วย วิธีผสมสมุนไพร และเก็บรักษาด้ วยวิธีการ ลดสัดส่วนปริ มาณนํา้ และของแข็ง มาผสมกับวัตถุดิบอาหารสัตว์ และนํามาอัดเม็ด เป็ นอาหาร สัตว์นํ ้า ลักษณะเป็ นอาหารเม็ดลอยนํ ้าได้ 100 เปอร์ เซ็นต์ มีการผลิตอาหารสัตว์นํ ้าสวยงาม ใน บริ ษัท โดยมีส่วนแบ่งการตลาดในประเทศไทยประมาณเดือนละ50 ตัน (ประมาณ 5 เปอร์ เซ็นต์ ของตลาดอาหารสัตว์นํา้ สวยงาม ในประเทศไทย) โดยใช้ สาหร่ ายสด ประมาณ 10 เปอร์ เซ็นต์ ของการผลิตอาหารแต่ละครัง้ จงกล และคณะ (2553) กล่าวว่า ได้ มีการถ่ายทอดผลงานวิจยั ให้ กับภาคอุตสาหกรรม เริ่ ม จากการนํ า ผลงานวิ จัย ไปใช้ ป ระโยชน์ ใ นภาคอุต สาหกรรม ในการเพาะเลี ย้ งสาหร่ า ย อาร์ โธรสไปร่ า (ภาพที่ 6-23 และ 6-24) เพื่ อผลิตสาหร่ ายสดในสูตรสาหร่ ายสดเก็บรักษาด้ วย วิ ธี ก ารลดสั ด ส่ ว นปริ ม าณนํ า้ และของแข็ ง บรรจุ ข วดเก็ บ ในอุ ณ หภู มิ ห้ อง (ภาพที่ 6-25) เพื่อจําหน่ายให้ เกษตรกร และผู้สนใจ นําไปผสมในอาหารเม็ดเพื่อเลี ้ยงปลาสวยงามต่อไป

ภาพที่ 7-1ภาพที่ 6-23 การเพาะเลี ้ยงอาร์ โธรสไปร่าในบริษัท ภาพที่ 6-24 การเพาะเลี ้ยงอาร์ โธรสไปร่าใน บริษัทแพทเทิร์นเพ็ทบ่อขนาด 10 ตัน แพทเทิร์นเพ็ท บ่อขนาด 5 ตัน จํานวน 4 บ่อ จํานวน 10 บ่อ

42

ดส่วนปริ มาณนํ ้า ภาพที่

ภาพที่ 6-25 สาหร่ายสดบรรจุขวด เก็บในอุณหภูมิห้อง สั ม พั น ธ์ และจงกล (2550) กล่ า วว่ า การผลิ ต ปุ๋ ยอิ น ทรี ย์ ชี ว ภาพจากสาหร่ า ย อาร์ โธรสไปร่ า (ภาพที่ 6-26) ได้ ทดลองนํ าสาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า ชนิดเปี ย ก มาหมักเป็ นปุ๋ ย ชีวภาพทังในรู ้ ปนํ ้า สําหรับพ่นพืช และในรูปเม็ดแห้ งเพื่อใส่ทางดินตังแต่ ้ ปี พ.ศ. 2542 เริ่ มจาก ใช้ ในสวน ส้ ม ลําไย ลิ ้นจี่ มะม่วง และพวกไม้ ตดั ดอก เช่น กุหลาบ และพืชผักสวนครัว ปรากฏ ว่าได้ ผ ลเป็ นที่ น่าพอใจ จนสามารถพัฒ นาผลิตภัณฑ์ เกี่ ยวกับสาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า ออกมา จําหน่ายในเชิงธุรกิจได้

ภาพที่ 6-26 ปุ๋ ยอินทรี ย์ชีวภาพจากสาหร่ายอาร์ โธรสไปร่า

43

Robert (2011) กล่าวว่า สาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า มีผลิตภัณฑ์ และการตลาดทัว่ โลกกว่า 40 ประเทศ เช่น ผลิ ตภัณ ฑ์ ส าหร่ ายอัด เม็ ด สาหร่ า ยผงและแคปซู ล (ภาพที่ 6-27) ซึ่ง เป็ น ผลิตภัณฑ์เสริมอาหารที่ใช้ กนั อย่างแพร่หลาย อาร์ โธรสไปร่า เป็ นส่วนผสมที่สําคัญในพาสต้ า คุกกี ้ อาหารว่าง เครื่ องดื่ม นํ ้าผลไม้ (ภาพที่ 6-28) และสไปรู ลิน่ามีสารสีที่สําคัญ เช่น C-phycocyanin ทําการสกัดนํามาใช้ เป็ นผลิตภัณฑ์ดแู ลส่วนบุคคลเช่น ครี มบํารุงผิว และแชมพู (ภาพที่ 6-29) และ อาร์ โธรสไปร่ า ในผลิตภัณฑ์เสริ มอาหารสัตว์เลีย้ ง เป็ นอาหารสําหรับสัตว์นํ ้า นก แมว และสุนัข (ภาพที่ 6-30) สีผสมอาหารธรรมชาติจากสไปรูลินา่ มีการใช้ ในประเทศญี่ปนุ่ มานานหลายปี

ภาพที่ 6-27 Marketing Arthrospira products around the world in over 40 countries

ภาพที่ 6-28 Presenting Arthrospira to the US natural food market

ภาพที่ 6-29 Arthrospira’s blue pigment phycocyanin is a food color for gums and candies. Algae is an ingredient in many personal and body care products.

44

ภาพที่ 6-30 Fish feeds for Koi and color fish and many aquarium feeds contain Arthrospira ปั จจุบนั ผลิตภัณ ฑ์ และการตลาดของสาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า มีการประชาสัมพันธ์ การ ประโยชน์ด้านสุขภาพ อาหารเสริ มสมุนไพรสู่ตลาดมากกว่าทศวรรษที่ผ่านมา ซึ่งปั จจุบนั สาหร่าย สไปรู ลิ น่าผลิ ตในประเทศจีน และอินเดีย เพิ่ม มากขึน้ ทํ าให้ มีราคาลดลงทั่วเอเชี ย ยุโรป และ อเมริ ก า ผลผลิ ต ของสาหร่ า ยอาร์ โ ธรสไปร่ า ประมาณ 1,000 ตัน ต่ อ ปี ที่ จํ า หน่ า ยในตลาด สหรัฐอเมริ กา ซึ่งในตลาดสหรัฐอเมริ กาใช้ เป็ นอาหารเพื่อสุขภาพประมาณ 80 เปอร์ เซ็นต์ และอีก 20 เปอร์ เซ็นต์ ใช้ เป็ นอาหารสัตว์ และสัตว์นํ ้า ในสหรัฐอเมริ กามีการควบคุมสีผสมอาหาร และ สารเติมแต่งต้ องมาจากสีธรรมชาติ ถึงจะสามารถนํามาใช้ ในอาหารบริ โภค และเครื่ องสําอางได้ ทําให้ มีการใช้ สาหร่าย โดยเฉพาะสาหร่ายอาร์ โธรสไปร่านํามาใช้ กบั อาหาร และเครื่ องสําอาง โดย นําเอาสาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า มาสกัดสารสี เช่น C-Phycocyanin มีมากถึง 20 เปอร์ เซ็นต์ สารสี ทังหมดในอาร์ ้ โธรสไปร่าเป็ นสีที่ดีที่สดุ สําหรับอาหารธรรมชาติมีสีฟ้า สีแดง และสีเหลืองเป็ นสามสี หลัก ซึ่ง สี ผ สมอาหารจากธรรมชาติไ ม่มี สารเคมี หรื อสารกันบูด และสามารถนํามาเป็ นสี หมึก ปากกา หมากฝรั่ง ไอศกรี ม ลูกอม นํ ้าอัดลม ผลิตภัณฑ์นม และอื่นๆ (Robert, 2011)

45

เอกสารอ้ างอิง การบําบัดนํ ้าเสียโดยใช้ สาหร่าย.[ระบบออนไลน์]. แหล่งที่มา https://www.algae.lllinoin,EdulProjects/Hydrothermal.html วันที่ 3 ตุลาคม 2557 กาญจนภาชน์ ลิ่วมโมมนต์ . 2529. งานวิจยั สาหร่ ายทะเลในประเทศไทย.วารสารวิทยาศาสตร์ 3:144 - 148; มีนาคม 2529. เกรี ยงศักดิ์ เม่งอําพัน. 2553. การเพิ่มประสิทธิภาพระบบการผลิตสายพันธุ์ปลาบึกและปลาหนัง เนื อ้ ขาว. ในรายงานการวิจัยฉบับสมบูรณ์ ประจํ าปี ง บประมาณ2553. สํ านักงาน คณะกรรมการวิจยั แห่งชาติ. หน้ า 1-46 จงกล พรมยะ. 2543. การเพาะเลี ้ยงสาหร่ าย Arthrospira platensis ในนํ ้าทิ ้งจากบ่อหมักก๊ าซ ชี ว ภาพ มู ล สุ ก ร. วิ ท ยานิ พ นธ์ วิ ท ยาศาสตร์ ม หาบัณ ฑิ ต ภาควิ ช าชี ว วิ ท ยา คณะ วิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ จังหวัดเชียงใหม่. จงกล พรมยะ. 2545. การเพาะเลี ้ยงสาหร่าย Arthrospira platensis เพื่อปรับปรุงคุณภาพนํ ้าจาก บ่อบําบัดนํ ้าเสียหอพักนักศึกษามหาวิทยาลัยแม่โจ้ . รายงานการวิจยั มหาวิทยาลัยแม่โจ้ . เชียงใหม่ จงกล พรมยะ และเพ็ญรัตน์ หงษ์ วิทยากร.2546.การใช้ สาหร่าย Arthrospira platensisเพื่อเร่งสี ปลาแฟนซี ค าร๊ ฟ. การประชุม วิ ช าการสาหร่ า ยและแพลงก์ ต อนแห่ ง ชาติ ครั ง้ ที่ 1 20-21 มีนาคม 2546 ห้ องประชุม 10 อาคารสารนิเทศ 50 ปี มหาวิทยาลัยเกษตรศาตร์ กรุงเทพ. จงกล พรมยะ เพ็ ญ รั ต น์ หงษ์ วิ ท ยากร และชนกั น ต์ จิ ต มนัส . 2546. การพั ฒ นาสาหร่ า ย Arthrospira platensis ระดับพื ้นบ้ านเพื่อเป็ นอาหารเร่งสีเนื ้อปลานิลแดง. การ ประชุ ม สัม มนาวิ ช าการ งานวัน เกษตร และเทคโนโลยี ครั ง้ ที่ 3 ระหว่ า งวัน ที่ 5-6 ธันวาคม 2546 ณ คณะเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยมหาสารคาม. จงกล พรมยะ และขจรเกี ยรติ แซ่ตนั . 2548. การเพาะเลี ้ยงสาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ าเพื่อสุขภาพ. ภาคเทคโนโลยีการประมง คณะผลิตกรรมการเกษตร มหาวิทยาลัยแม่โจ้ เชียงใหม่. จงกล พรมยะ นิวฒ ุ ิ หวังชัย และเทพรัตน์ อึ ้งเศรษฐพันธ์ . 2548. การเพิ่มผลผลิตกุ้งก้ ามกรามใน บ่ อ ดิ น โดยเลี ย้ งร่ ว มกั บ วั ส ดุ เ ที ย มเพื่ อ เพิ่ ม พื น้ ที่ ป ลอดภั ย ขณะกุ้ งลอกคราบ. การ ประชุม สัม มนาวิ ช าการ ครั ง้ ที่ 6 ระหว่า งวัน ที่ 19-20 พฤษภาคม 2548 ณ มหาวิทยาลัยแม่โจ้ เชียงใหม่ จงกล พรมยะ และศิริเพ็ญ ตรัยไชยาพร. 2548. การเพาะเลี ้ยงสาหร่ายอาร์ โธรสไปร่าในนํ ้าทิ ้ง จากโรงอาหารและ นํ ้าหมักกากถัว่ เหลือง. การประชุมวิชาการวิทยาศาสตร์ และเทคโนโลยี 46

แห่งประเทศไทย ครัง้ ที่ 31 ระหว่างวันที่ 18-20 ตุลาคม 2548 ณ มหาวิทยาลัยสุรนารี จังหวัดนครราชสีมา จงกล พรมยะ และ ศิริเพ็ญ ตรัยไชยาพร. 2550. การเพาะเลี ้ยงสาหร่ายอาร์ โธรสไปร่าในนํ ้าทิ ้งจาก โรงอาหารและนํ ้าหมักกากถั่วเหลือง. หน่วยวิจยั คุณภาพนํ ้า และสาหร่ าย ภาควิชา ชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ จงกล พรมยะ เทพรัตน์ อึ ้งเศรษฐพันธ์ และ ขจรเกียรติ์ แช่ตนั . 2550. ผลของการใช้ อาร์ โธรสไปร่า สดต่ อ การเจริ ญ เติ บ โตคุ ณ ค่ า ทางโภชนาการและคาโรติ น อยด์ ข องปลานิ ล แดง.

(Oreochromis sp.) วารสารวิจยั เทคโนโลยีการประมง 1(1): 30-41. จงกล พรมยะ.2552. การเพาะเลี ้ยงสาหร่าย. คณะเทคโนโลยีการประมง และทรัพยากรทางนํ ้า มหาวิทยาลัยแมโจ้ . เชียงใหม่. 228 หน้ า จงกล พรมยะ ศิริเพ็ญ ตรัยไชยาพร ชนกันต์ จิตมนัส และขจรเกรี ยรติ์ ศรี นวลสม. 2553. กรรมวิธี การคงสภาพอาร์ โธรสไปร่ าสดเพื่อการผลิตอาหารปลา.รายงานการวิจยั ฉบับสมบูรณ์ โครงการวิจยั และพัฒนาภาครัฐ ร่ วมเอกชนในเชิงพาณิชย์. สํานักคณะกรรมการ การ อุดมศึกษา (สกอ.). 62 หน้ า จงกล พรมยะ บัญชา ทองมี และ ขจรเกียรติ์ แช่ตนั . 2555. ผลของการใช้ อาร์ โธรสไปร่าต่อการ เจริ ญ เติบ โต ความสมบูร ณ์ เ พศ และระบบภูมิ ค้ ุม กัน ในปลาแฟนซี ค าร์ ฟ . (Cyprinus carpio Linnaeus).วารสารวิจยั เทคโนโลยีการประมง 6(1): 11-22. จงกล พรมยะ และชนกันต์ จิตมนัส . 2556. การเปรี ยบเทียบคุณค่าทางโภชนาการของสาหร่ าย อาร์ โ ธรสไปร่ า สายพั น ธุ์ แม่ โ จ้ กั บ สายพัน ธุ์ อื่ น ๆ ในระบบการผลิ ต ที่ เ ป็ นมิ ต รกั บ สิ่ ง แวดล้ อม.รายงานการวิจัยฉบับสมบูรณ์ ประจํ าปี ง บประมาณ 2556 สํ านักงาน คณะกรรมการวิจยั แห่งชาติ (วช.).สําวิจยั และส่งเสริ มวิชาการการเกษตร มหาวิทยาลัย แม่โจ้ . 62 หน้ า จันจิรา จารุ ศภุ วัฒน์ . 2557. สาหร่ ายไกโอท็อปชันเลิ ้ ศฝี มือกลุ่มแม่บ้านหาดไคร้ . หนังสือพิมพ์ คมชัดลึกออนไลน์ วันที่ 24-09-2557 จารุวลั ย์ แสงกระจ่าง. 2552. การศึกษาการเลี ้ยงปลาบึกด้ วยอาหารเม็ดผสมสาหร่ยอาร์ โธรสไปร่า ต่อ การเติบ โต คุณ ภาพของเนื อ้ ปลา และการเจริ ญ พัน ธุ์ . วิ ท ยานิ พ นธ์ ป ริ ญ ญาโท. มหาวิทยาลัยแม่โจ้ . 105 หน้ า ฐิ ติมา จิโนวัฒน์ ฉัตรพงษ์ สุขเกื ้อ และชาตรี วิระสิทธิ์. 2546. การส่งเสริ มความสมบูรณ์เพศของ ปลาแรดและปลาดุกอุยด้ วยอาหารผสมสาหร่ายเกลียวทอง. พระนครศรี อยุธยา: สถาบัน เทคโนโลยีราชมงคล วิทยาเขตพระนครศรี อยุธยา หันตรา 47

ชฎาธาร โทนเดี่ยว อรพินท์ จินตสถาพร ประทักษ์ ตาบทิพย์วรรณ และศรี น้อย ชุ่มคํา. 2550. ผลของใบยอและฟ้าทะลายโจรต่อการเปลี่ยนแปลงสีและอัตราการจับกินเชื ้อโรคของเม็ด เลือดขาวในปลาทอง (Carasius auratus). หน้ า 538-546. ในการประชุมทางวิชาการ ของมหาวิทยาลัย เกษตรศาสตร์ ครัง้ ที่ 45. กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ . ณรงค์กิ่งเพชร เปาป่ า.2553. การเพิ่มคุณภาพของเนื ้อและไข่ปลาดุกรัสเซีย (Clarias gariepinus Burchell.) ที่เลี ้ยงด้ วยสาหร่ายสีเขียว (ไก). วิทยานิพนธ์ปริ ญญาโท. มหาวิทยาลัยแม่โจ้ .

105 หน้ า ดวงพร อมรเลิศพิศาล. 2557. เวชสําอางไบโอเจล จากสาหร่ายไก. [ระบบออนไลน์]. แหล่งที่มา: http://prmju.mju.ac.th วันที่ 25-06-57 ดลมนั ส กาเจ.2557.สาหร่ า ยนํ า้ จื ด ของดี เ มื อ งน่ า น [ระบบออนไลน์ ]. แหล่ ง ที่ ม า: http://www.komchadluek.net/detail วันที่ 25-04-57 ทวี ศกั ดิ์ ขวัญไตรรงค์ บุญสม วราเอกศิริ และ ศิริเพ็ ญ ตรัยไชยาพร .2550. การเพาะเลีย้ ง สาหร่ ายสีเขียวสกุล Cladophora (ไก) โดยใช้ ตาข่ายพลาสติก.การประชุมวันวิชาการ มหาวิทยาลัย เชียงใหม่ ครัง้ ที่ 3มหาวิทยาลัยเชียงใหม่. ทิพวัลย์ ส่งละออ. 2556. ผลของสาหร่ายสาหร่ายอาร์ โธรสไปร่าสดต่อการเจริ ญเติบโตของลูกอ๊ อด กบนา. ปั ญหาพิเศษ วิทยาศาสตร์ บัณฑิต (สาขาการประมง) คณะเทคโนโลยีการประมง และทรัพยากรทางนํ ้ามหาวิทยาลัยแม่โจ้ . 94 หน้ า. เทพพิทกั ษ์ บุญทา. 2556. ผลของรู ปแบบการเลี ้ยงและอาหารที่เหมาะสมสําหรับการผลิตกบนา. วิทยานิพนธ์ วิทยาศาสตร์ มหาบัณฑิต สาขาวิชาเทคโนโลยีการประมง คณะเทคโนโลยี การประมงและทรัพยากรทางนํ ้า มหาวิทยาลัยแม่โจ้ . 117 หน้ า. ธัช ศึก คุ้ม พร้ อม จงกล พรมยะ เกรี ยงศักดิ์ เม่ง อํ าพัน นิวุฒิ หวัง ชัย และชนกันต์ จิ ตมนัส .

2554. ผลของสาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ าและสาหร่ ายไก ต่อการกระตุ้นการสร้ างภูมิค้ ุ มกัน และการปรับปรุงสีของปลาทอง (Carassius auratus).วารสารวิจยั มข 16(6): 612-621. บานชื่น ชลสวัสดิ์ .2532.การใช้ สาหร่ายเกลียวทองสดเป็ นส่วนประกอบของอาหารผสมสําหรับ เลี ย้ งปลาตะเพี ย นขาวและปลาดุก อุย .วิ ท ยานิ พ นธ์ ว ท.ม.(วิ ท ยาศาสตร์ ก ารประมง) มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ . 78 หน้ า. พัชรพงษ์ พานิช. 2556. การเพาะเลี ้ยงสาหร่ายอาร์ โธรสไปร่าอินทรี ย์โดยใช้ นํ ้าทิ ้งจากโรงอาหาร และนํ ้าทิ ้งจากบ่อหมักก๊ าซชีวภาพมูลสุกร. ปั ญหาพิเศษ วิทยาศาสตร์ บณ ั ฑิต (สาขาการ ประมง) คณะเทคโนโลยีการประมงและทรัพยากรทางนํ ้า มหาวิทยาลัยแม่โจ้ . 35 หน้ า ยุวดี พีรพรพิศาล. 2546. การเพาะเลีย้ งสาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ า พิมพ์ครัง้ ที่ 2. เชียงใหม่: สถาบันวิจยั และพัฒนาวิทยาศาสตร์ และเทคโนโลยีมหาวิทยาลัยเชียงใหม่ 72 หน้ า 48

ยุวดี พีรพรพิศาล ทัตพร คุณประดิษฐ์ โ ฉมยง ไชยอุบล สุนทรี เปรื่ องการอร่าม คุ้มกลาง อิศรพงษ์ พงษ์ ศิริกุล และนัตจุฑามณ์ เลิศลีลากิจจา. 2547. สาหร่ ายขนาดใหญ่ที่เป็ นอาหารใน ภาคเหนือของประเทศไทย.วารสารวิทยาศาสตร์ สมาคมวิทยาศาสตร์ แห่งประเทศไทยใน พระบรมราชูปถัมภ์ ปี ที่ 58 ฉบับที่ 3. หน้ า 164-173. ยุว ดี พี ร พรพิ ศ าล. 2550.การเพาะเลี ย้ งสาหร่ า ยไก:ความรู้ ทั่ว ไปและการแปรรู ป อาหาร. กรุงเทพฯ: สํานักงานกองทุนสนับสนุนการวิจยั . 32 หน้ า ยุวดี พีรพรพิศาล. 2552. โครงการศักยภาพของสาหร่ ายขนาดใหญ่ในการนํามาเป็ นอาหาร และ ยา [ระบบออนไลน์]. แหล่งที่มา: http://meesara.igetweb.com/news วันที่ 8-07-2557 ลัดดา วงศ์รัตน์. 2538. แพลงก์ตอนพืช (Phytoplankton). ภาควิชาชีววิทยาประมง คณะประมง มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ วิทยาเขตบางเขน กรุงเทพฯ. 681 หน้ า ลัด ดา วงค์ รั ต น์ . 2542. แพลงก์ ต อนวิ ท ยาเบื อ้ งต้ น . ภาควิ ช าชี ว วิ ท ยาประมง คณะประมง มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ . กรุงเทพ. ลัดดา วงศ์รัตน์. 2544. แพลงก์ตอนพืช.พิมพ์ครัง้ ที่ 2 กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ . 851 หน้ า วรรณวิมล ไชยแก่น. 2556. ผลของสาหร่ายสาหร่ายอาร์ โธรสไปร่าสดและแห้ งต่อการเจริ ญเติบโต ของลูก อ๊ อดกบนา. ปัญหาพิเศษ วิทยาศาสตร์ บณ ั ฑิต (สาขาการประมง) คณะเทคโนโลยี การประมงและทรัพยากรทางนํ ้า มหาวิทยาลัยแม่โจ้ . 84 หน้ า. วันเพ็ญ มีนกาญจน์ และ กาญจนา จิรพันธ์พิพฒ ั น์. 2547. การปรับปรุงคุณภาพปลารันชูโดยใช้ รงควัตถุแคโรทีนอยด์จากสาหร่ายอาร์ โธรสไปร่า. วารสารการประมง 57(2): 107-105. วุฒิพร พรหมขุนทอง และ อัญชลี พิพฒ ั นวัฒนากุล. 2548. ผลของสาหร่ายอาร์ โธรสไปร่าต่อการ เจริ ญเติบโต และระดับ แอนติบอดี ในปลาดุกพันธุ์ผสม (Clarias macrocephalus x Clarias gariepinus (Burchell).วารสารสงขลานคริ นทร์ วิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี . ปี ที่ 27 (ฉบับพิเศษ 1) หน้ า 115-132. วุฒิพร พรหมขุนทอง อุดมนันท์ อุดมกิจการ ศุภมาตย์ และ สุภฎา คีรีรัฐนิคม. 2550. ผลของ แคโรทีนอยด์จากสาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ าต่อการสะสมคาโรทีนอยด์และภูมิค้ มุ กันในปลา นิลแปลงแดงเพศ. สงขลานครินทร์ 29(5): 1301-1319. ศิริวรรณ คิดประเสริ ฐ . 2544. เอกสารประกอบการสอนวิชาสาหร่ าย . คณะเกษตรศาสตร์ บางพระ สถาบันเทคโนโลยีราชมงคล. ชลบุรี. 327 หน้ า

49

ศิริเพ็ญ ตรัยไชยาพร. 2537. สาหร่ ายวิทยาประยุกต์ .ภาควิชาชี ววิทยาคณะวิทยาศาสตร์ . มหาวิทยาลัยเชียงใหม่. ศิริเพ็ญ ตรัยไชยาพร. 2543. การวิเคราะห์คณ ุ ภาพนํ ้า.พิมพ์ครัง้ ที่ 2. เชียงใหม่: ภาควิชา ชีววิทยา, คณะวิทยาศาสตร์ , มหาวิทยาลัยเชียงใหม่. ศิริเพ็ญ ตรัยไชยาพร บุญสม วราเอกศิริ และ จงกล พรมยะ. 2548. รายการงานวิจยั ฉบับสมบูรณ์ โครงการการเพาะเลี ้ยงสาหร่ ายสีเขียวสกุล Cladophora (ไก) เพื่อเป็ นอาหารปลาบึก (ระยะ 1). สํานักงานกองทุนสนับสนุนการวิจยั . ศิริเพ็ญ ตรัยไชยาพร. 2552. การเพาะเลี ้ยงสาหร่ายเพื่อประโยชน์เชิงพาณิชย์ .เอกสารประกอบ การอบรมเชิงปฏิบตั กิ าร.ภาควิชาชีววิทยา. คณะวิทยาศาสตร์ .มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ศิริเพ็ญ ตรัยไชยาพรบุญสม วราเอกศิริ และ จงกล พรมยะ. 2553. การเพาะเลี ้ยงสาหร่ ายสี เขียวสกุล Cladophora (ไก) เพื่อเป็ นอาหารปลาบึก (ระยะ 2). หน้ า 1-133. ในราย งานวิจยั ฉบับสมบูรณ์. สํานักงานกองทุนสนับสนุนการวิจยั . ศรี วรรณ ไชยสุข และประเสริฐ ไวยะกา. 2544. รายงานการวิจยั ฉบับสมบูรณ์ . โครงการการศึกษา ระบบนิเวศของไก.สํานักงานกองทุนสนับสนุนการวิจยั . สรวิศ เผ่าทองศุข . 2543. สาหร่ าย: ศักยภาพการวิจยั และพัฒนาเพื่อการใช้ ประโยชน์จาก สาหร่ ายในประเทศไทย.เอกสารเผยแพร่ ชุดโครงการอุตสาหกรรมสัตว์นํ ้าสกว. ชุดที่ 2. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. สาหร่ ายนํา้ จืด . 2557. (ไก) อาหารแนะนํ าต้ องลองชิมดู [ระบบออนไลน์ ]. แหล่งที่ มา: http://chiangkhong.sadoodta.com/travel วันที่ 16-05-2557 สัม พัน ธ์ จัน ทร์ คํ า อ้ า ย และจงกล พรมยะ. 2550. การผลิ ต ปุ๋ ยอิ น ทรี ย์ ชี ว ภาพจากสาหร่ า ย อาร์ โธรสไปร่า. (In press) สุภฎา คีรีรัฐนิคมรัตติยา สะอุ และอัจฉรัตน์ สุวรรณภักดี. 2548.ระดับของสาหร่ายอาร์ โธรสไป ร่าในอาหารต่อการเจริ ญเติบโตและการเร่งสีปลาทอง (Carassius auratus).สงขลา นครินทร์ 27(1): 133-139. สุฤทธิ์ สมบูรณ์ ชัย จงกล พรมยะ และขจรเกี ยรติ แซ่ตนั . 2551. การเพาะเลี ย้ งสาหร่ าย Cladophora (ไก)และArthrospira เพื่อเป็ นอาหารปลาบึก.รายงานการวิจยั ฉบับสมบูรณ์ สํานักงานคณะกรรมการวิจัยแห่ง ชาติ (วช.) สํ าวิจัยและส่งเสริ ม วิช าการการเกษตร มหาวิทยาลัยแม่โจ้ . 62 หน้ า สุนีรัตน์ เรื องสมบูรณ์ ศักดิช์ ยั ชูโชติ และปวีณา ทวีกิจการ. 2553. การเจริ ญเติบโตของปลานิลแดง (Oreochromis niloticus X O. mossambicus) ที่เลี ้ยงด้ วยอาหารผสม Arthrospira platensis แห้ ง. วิจยั เทคโนโลยีการประมง 4(1): 51-60.

50

สุลัก ษณ์ วุท ธี ร พล. 2548. ผลของสาหร่ า ยไก (Cladophora glomerata) ต่อ สี ผิ ว และการ เ จ ริ ญ เ ติ บ โ ต ข อ ง ป ล า ห า ง น ก ยุ ง . ภ า ค วิ ช า ชี ว วิ ท ย า ค ณ ะ วิ ท ย า ศ า ส ต ร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ จังหวัดเชียงใหม่. 24 หน้ า สยามเนเจอร์ เฮิ ร์ บ. 2557.ธรรมชาติ ดู แ ลผิ ว คุ ณ [ระบบออนไลน์ ]. แหล่ ง ที่ ม า: http://www.siamnatureherb.com วันที่ 23-10-2557 อดุลย์ คําไพ. 2556. ผลการเจริ ญเติบโตของสาหร่ายอาร์ โธรสไปร่า (Arthrospira platensis). จากถิ่ น กํ า เนิ ด ที่ ต่า งกัน. ปั ญ หาพิ เ ศษ วิ ท ยาศาสตร์ บัณ ฑิ ต (สาขาการประมง)คณะ เทคโนโลยีการประมงและทรัพยากรทางนํ ้า มหาวิทยาลัยแม่โจ้ . 36 หน้ า. อรพินท์ จินตสถาพร บัณฑิต ยวงสร้ อย และประเสริ ฐ สมิทธิ วงศ์. 2548. ระดับเหมาะสมของ คาโรทีนอยด์รวมต่อความเข้ มสีปลาคาร์ ฟ (Cyprinus carpio). น.368-378.ใน การ ประชุมทางวิชาการของมหาวิทยาลัย เกษตรศาสตร์ ครัง้ ที่ 43: สาขาประมงสาขาการ จัดการทรัพยากรและสิ่งแวดล้ อม.กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ . อาภารัตน์ มหาขันธ์. 2545. “สาหร่าย: ความหลากหลายทางชีวภาพที่สร้ างวัฒนธรรม.” ชีวปริทรรศน์. 4 (กรกฎาคม-สิงหาคม 2545) หน้ า 31-40.

Auer M.T.1994. Modeling Cladophora Growth: A Review of the Aure-Canale Framework. Departmentof Civil and Environmental Engineering, Michigan Tehnological University.

Auer M.T. and Canale R.P. 1982. Ecological Studies and Mathematical Modeling of Cladophora in Lake Huron: 3. The Dependence of Growth Rate on Internal Phosphorus Pool Size. J. Great Lake Res., 8: 93-99.

Bauernfeind J.C.1981. Carotenoids as Colorants and Vitamin A Precursors : Technological and Nutritional Applications. Academic Press. London. 938 p.

Birch P.B., Gordon D.M. and McComb A.J.1981. “Nitrogen and Phosphorus Nutrition of Cladophora in the Peel-Hervey Estuarine System, Western Australia.”Bot. Mar., 24: 281-287.

Bootsma H..A., Young E.B. and Berges J.A. 2006.Cladophora Abundance and Physical/Chemical Conditions in the Milwaukee Region of Lake Michigan.Great Lakes Water Institute Technical Report No. 2005-02. University of WisconsinMilwaukee. USA.

51

Bootsma H.A., Jensen E.T., Young E.B. and Berges J.A. 2004. Cladophora Research and Management in the Great Lakes.Proceedings of a Workshop Held at the Great Lakes Water Institute. University of Wisconsin, Milwaukee.

Bhattacharya S and Shivaprakash M.K. 2006.The electron microscopic studies of three related species of Arthrospira.J Ecobiol. 18:201-204 Cejas J. R., Almansa E.,Tejera N., Jerez S., Bolanos A. and Lorenzo A. 2002. Effect of dietary supplementation with shrimp on skin pigmentation and lipid composition of red porgy (Pagrus pagrus) alevins. Aquaculture 218: 457-469.

Cheney C. and Hough R..A. 1983. Factors Controlling Photosynthetic Productivity in a Population of Cladophora fracta (Chlorophyta). Ecology, 64(1): 68-77.

Choubert G. 1979. Tentative utilization of Arthrospira algae as a source of carotenoid pigments for rainbow trout. Aquaculture18: 135–143.

Dodds W. and Gudder D. 1992.The Ecology of Cladophora. J. Phycol. 28: 415-427.

Earthrise Farm .1988. The first USA commercial Arthrospira algae farm [ระบบออนไลน์]. แหล่งที่มา: http://www.youtube.com/watch?v=ezNaZnCuPdA วันที่ 23-08-2557 Faucher O., Coupal B.C. and Leduy A.1979. Utilization of seawater-urea as a culture medium for Arthrospira maxima. Can J. Microbiol. 25 : 752–759.

Higgins S.N., Hecky R., Howell T., Malkin S. and Guildford S. 2006. Cladophora Update for Lake Erie.University of Waterloo.

Higgins S.N., Malkin S.Y., Howell E.T., Guildford S.J., Campbell L., Hiriart-Baer V. and Hecky R.E. 2008. An Ecological Review of Cladophora glomerata (Chlorophyta) in the Laurentian Great Lakes. J. Phycol. 44: 839-854.

Hill C. 1980. The Secrets of Arthrospira. University of the Trees Press, Boulder Creek, California. 218 p.

Hoffmann J.P. and Graham L.E.1984. Effect of Selected Physicochemical Factors on Growth and Zoosporogenesis of Cladophora glomerata (Chlorophyta). J. Phycol.

20: 1-7.

Kalinowski C.T., Robaina L.E., Fernandez-Palacios H., Schuchardt D and Izquierdo M.S. 2004. Effect of different carotenoid sources and their dietary levels on red porgy (Pagrus pagrus) growth and skin colour. Aquaculture 244: 223-231.

Latcha T. 1990. Carotenoids in Animal Nutrition.F. Hoffmann –La Roche Ltd., 52

Switzerland, 110 p.

Lin C.P. and Lin L.P. 2001. Ultrastuctural study and lipid formation of Isochrysis sp.

CCMP 1324.Bot. Bull. Acad. Sin. 42, 207-214.

Matsumo T., Katsuyama M., Iwashashi M., Koiko T. and Okada M. 1986. Intensification of color of red tilapia with lutein, rhodoxanthin and Arthrospira . ASFA 1.

16(2):261.

Mori T., Muranaka T., Miki W., Yamaguchi K., Konosu S. and WatanebeT.1987.

Pigmentation of cultured sweet smelt fed diets supplemented with a blue-green algae Arthrospira maxima. Nippon Suisan Gakkaishi 53(3) : 433 – 438.

Nakamura H.1982. Arthrospira : Food For a Hungry World, a Pioneer’s story in Aquaculture. Universisty of the Trees Press, Boulder Cheek, California 215 p Nandeesha M.C., Gangadhara J.K. and Venkataraman L.V. 2001. Growth performance of two Indian carps, catla (Catla catla) and rohu (Labeo rohita) fed diets containing different levels of Arthrospira platensis. Bioresource Technology 80: 117-120.

Painter D.S. and Kamaitis G. 1987. Reduction of Cladophora Biomass Tissue Phosphorus in Lake Ontario, 1972-83. Can. J. Fish.Aquat.Sci. 44: 2212-2215.

Phang S.M., Miah M.S., Yeoh B.G. and Haxhim M..A. 2000. Arthrospira production in a high rate pond treation SAGO STARCH factory wastewater. 4th Asia – Pacific conference on algal biotechnology. Hong Kong Convention and Exhibition Centre. China. p. 81.

Pitcairn C.E.R. and Hawkes H.A. 1973. The Role of Phosphorus in the Growth of Cladophora. Water Research Pergamon. 7: 159-171.

Prescott G.w. 1964. How to Know Fresh-water Algae. Brow Company Publishers, W.M.C., Towa. 272p.

Promya J. and Traichaiyaporn S. 2003. Improvement of effluent from pig manure biogas digester by the Arthrospira platensis (Nordstedt) Geiteler. Journal of the Science Faculty of Chiang Mai University, Chaingmai, Thailand, 30, 95-101.

Promya J., Traichaiyaporn S. and Deming R. L . 2006. Phytoremediation of domestic and industrial wastewater by Arthrospira platensis ( Nordstedt) Geiteler. 40th 53

Western Regional Meeting American Chemical Society,22-25 January 2006 Double Tree Hotel Anaheim/ Orange, CA, USA. Promya J. 2008. Assessment of Immunity Stimulating Capacity and Meat, Egg Qualities of Hybrid Tuptim Tilapla ND56 (Oreochromis sp.) Fed on Raw Arthrospira.

Doctoral dissertation Chiang mai University. 212 p.

Promya J., Traichaiyaporn S. and Deming R. L. 2008. Phytoremediation of kitchen wastewater by Arthrospira platensis(Nordstedt) Geiteler: pigment content, production variable costand nutritional value. Maejo International Journal of Science and Technology.2 (01):159-171.

Promya J., Traichaiyaporn S. and Deming R. L. 2008. The Optimum N:P Ratio of Kitchen Wastewater and Oil-Extracted Fermented Soybean Water for Cultivation of Arthrospira platensis: Pigment Content and Biomass Production.

INTERNATIONAL JOURNAL OF AGRICULTURE & BIOLOGY, 10 (4), 437–441.

Promya J. and Chitmanat C. 2011. The effects of Arthrospira platensis and Cladophora Algae on the Growth Performance, Meat Quality and Immunity Stimulating Capacity of the African Sharptooth Catfish (Clarias gariepinus).

INTERNATIONAL JOURNAL OF AGRICULTURE & BIOLOGY, 13(1) 77–82.

Peerapornpisal Y., Sonthichai W., Somdee T., Mulsin P. and Rott E.1999. Water Qualityand phytoplankton in the Mae Kuang Udomtara Reservoir Chaing Mai Thailand.J. Sci. Fac.CMU. 26 (1) : 25 – 43.

Rechenberg I. 1994. Hydrogen production by means of an artificial bacterial algal Symbiosis. www. Bionic. Tu-berlin.de.

Ronnberg O. and Lax P. 1980. Influence of Wave Action on Morphology and Epiphytic Diatom of Cladophora glomerata (L.) Kutz. Ophelia 1: 209-18.”In.Wilson K.P., Shannon J.P. and Blinn W. 1999. “Effects of Suspended Sediment on Biomass and Cell Morphology of Cladophora glomerata (Chlorophyta) in the Colorado River, Arizona.” J. Phycol. 35: 35-41.

Ross S.J. 2006. Molecular Phylogeography and Species Discrimination of Freshwater Cladophora (Cladophorales, Chlorophyta) in North America. Master’s Thesis, Department of Biology, University of Waterloo, Canada.

54

Robert H. 2011. Development of a Arthrospira Industry – Production. [ระบบออนไลน์]. แหล่งที่มา: http://www.algaeindustrymagazine.com/special-report-spirulina-part5-development-of-a-Spirulina-industry-production/ วันที่ 20-07-2557 Salovius S. and Bonsdorff E. 2004. Effects of Depth, Sediment and Grazers on the Degradation of Drifting Filamentous Algae (Cladophora glomerata and Pilayella littoralis). J. Exp. Biol. Ecol. 298: 93-109.

Venkataraman L.V. 1983. A Monograph on Arthrospira platensis. Central Food Technological Research Institute, Mysore.

Venkataraman L.V. and Becker E.W.1985. Biotechnology & utilization of algae: The Indian experience.Deparment of Science and Technology, New Delhi, 257 p.

Wilson K.P., Shannon J.P. and Blinn W. 1999. Effects of Suspended Sediment on Biomass and Cell Morphology of Cladophora glomerata (Chlorophyta) in the Colorado River, Arizona. J. Phycol. 35: 35-41.

Whitton B. A. 1970. Biologyof Cladophora in Freshwaters. Water Res. 4: 457-476.

Wong S.L. and Clark B. 1976.Field Determination of the Critical Nutrient Concentrations for Cladophora in Streams. J. Fish. Res. Board Can. 33: 85-92.

Watanuki H.,Ota K.,Malina A.C.,Tassakka A.R., Kato T. and Sakai M.2006. Immunostimulant effects of dietary Arthrospira platensison carp (Cyprinus carpio). Aquaculture 258: 157-163.

Wongrat L.1999. Diversity of freshwater phytoplankton in Thailand (Chlorphyta and Chromophyta). Research Reports on Biodiversity in Thailand, Biodiversity Research and Tranining Program (BRT), Work Press Printing, Bangkok, p. 39– 45.

Yoshii Y., Hanyuda T., Wakama I., Miyaji K., Arai S., Ueda K. and Inoue I. 2004.

Carotenoid Compositions of Cladophora Balls (Aegagropila innaei) and Some Members of the Cladophorales (Ulvophyceae, Chlorophyta): Their Taxonomic and Evolutionary Implication.” J. Phycol. 40: 1170-1177.

Yanar M., Ercen Z., Hunt A. O. and Buyukçapar H. M. 2008. The use of alfalfa, Medicago sativaas a natural carotenoid source in diets of goldfish Carassius auratus.

Aquaculture 284: 196-200.

55

1. ประวั ติ ผู้ช่ว ยศาสตราจารย์ ดร.จงกล พรมยะ Asst. Prof. Dr.Jongkon Promya 2. หน่ วยงานที่สังกัดคณะเทคโนโลยีการประมง และทรัพยากรทางนํ ้า มหาวิทยาลัยแม่โจ้ โทรศัพท์ (053) 873470-2 e-mail : jongkolp@mju.ac.th 3. ประวัตกิ ารศึกษา -2535ปริญญาตรี สาขาวิชาสัตวศาสตร์ สาขาเอกประมงนํ ้าจืด มหาวิทยาลัยแม่โจ้ -2543 ปริญญาโท สาขาชีววิทยา สาขาเอกสาหร่ายและคุณภาพนํ ้า มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ -2551 ปริญญาเอก สาขาชีววิทยา สาขาเอกสาหร่ายและคุณภาพนํ ้า มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ 4. ตัวอย่ างงานวิจัยที่ทาสาเร็จแล้ ว จงกล พรมยะ. 2543. การเพาะเลี ้ยงสาหร่ าย Arthrospira platensis ในนํ ้าทิ ้งจากบ่อหมักก๊ าซ ชี ว ภาพ มู ล สุ ก ร. วิ ท ยานิ พ นธ์ วิ ท ยาศาสตร์ ม หาบัณ ฑิ ต ภาควิ ช าชี ว วิ ท ยา คณะ วิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ จังหวัดเชียงใหม่. จงกล พรมยะ. 2545. การเพาะเลี ้ยงสาหร่าย Arthrospira platensis เพื่อปรับปรุงคุณภาพนํ ้าจาก บ่อบําบัดนํ ้าเสียหอพักนักศึกษามหาวิทยาลัยแม่โจ้ . รายงานการวิจยั มหาวิทยาลัยแม่โจ้ . เชียงใหม่ จงกล พรมยะ และเพ็ญรัตน์ หงษ์ วิทยากร.2546.การใช้ สาหร่าย Arthrospira platensisเพื่อเร่งสี ปลาแฟนซี ค าร๊ ฟ. การประชุม วิ ช าการสาหร่ า ยและแพลงก์ ต อนแห่ ง ชาติ ครั ง้ ที่ 1 20-21 มีนาคม 2546 ห้ องประชุม 10 อาคารสารนิเทศ 50 ปี มหาวิทยาลัยเกษตรศาตร์ กรุงเทพ. จงกล พรมยะ เพ็ ญ รั ต น์ หงษ์ วิ ท ยากร และชนกั น ต์ จิ ต มนัส . 2546. การพั ฒ นาสาหร่ า ย Arthrospira platensis ระดับพื ้นบ้ านเพื่อเป็ นอาหารเร่งสีเนื ้อปลานิลแดง. การ ประชุ ม สัม มนาวิ ช าการ งานวัน เกษตร และเทคโนโลยี ครั ง้ ที่ 3 ระหว่ า งวัน ที่ 5-6 ธันวาคม 2546 ณ คณะเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยมหาสารคาม. จงกล พรมยะ และขจรเกี ยรติ แซ่ตนั . 2548. การเพาะเลี ้ยงสาหร่ ายอาร์ โธรสไปร่ าเพื่อสุขภาพ. ภาคเทคโนโลยีการประมง คณะผลิตกรรมการเกษตร มหาวิทยาลัยแม่โจ้ เชียงใหม่. จงกล พรมยะ นิวฒ ุ ิ หวังชัย และเทพรัตน์ อึ ้งเศรษฐพันธ์ . 2548. การเพิ่มผลผลิตกุ้งก้ ามกรามใน บ่ อ ดิ น โดยเลี ย้ งร่ ว มกั บ วั ส ดุ เ ที ย มเพื่ อ เพิ่ ม พื น้ ที่ ป ลอดภั ย ขณะกุ้ งลอกคราบ. การ ประชุม สัม มนาวิ ช าการ ครั ง้ ที่ 6 ระหว่า งวัน ที่ 19-20 พฤษภาคม 2548 ณ มหาวิทยาลัยแม่โจ้ เชียงใหม่ 56

จงกล พรมยะ และศิริเพ็ญ ตรัยไชยาพร. 2548. การเพาะเลี ้ยงสาหร่ายอาร์ โธรสไปร่าในนํ ้าทิ ้ง จากโรงอาหารและ นํ ้าหมักกากถัว่ เหลือง. การประชุมวิชาการวิทยาศาสตร์ และเทคโนโลยี แห่งประเทศไทย ครัง้ ที่ 31 ระหว่างวันที่ 18-20 ตุลาคม 2548 ณ มหาวิทยาลัยสุรนารี จังหวัดนครราชสีมา จงกล พรมยะ และ ศิริเพ็ญ ตรัยไชยาพร. 2550. การเพาะเลี ้ยงสาหร่ายอาร์ โธรสไปร่าในนํ ้าทิ ้งจาก โรงอาหารและนํ ้าหมักกากถั่วเหลือง. หน่วยวิจยั คุณภาพนํ ้า และสาหร่ าย ภาควิชา ชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ จงกล พรมยะ เทพรัตน์ อึ ้งเศรษฐพันธ์ และ ขจรเกียรติ์ แช่ตนั . 2550. ผลของการใช้ อาร์ โธรสไปร่า สดต่ อ การเจริ ญ เติ บ โตคุ ณ ค่ า ทางโภชนาการและคาโรติ น อยด์ ข องปลานิ ล แดง.

(Oreochromis sp.) วารสารวิจยั เทคโนโลยีการประมง 1(1): 30-41. จงกล พรมยะ.2552. การเพาะเลี ้ยงสาหร่าย. คณะเทคโนโลยีการประมง และทรัพยากรทางนํ ้า มหาวิทยาลัยแมโจ้ . เชียงใหม่. 228 หน้ า จงกล พรมยะ ศิริเพ็ญ ตรัยไชยาพร ชนกันต์ จิตมนัส และขจรเกรี ยรติ์ ศรี นวลสม. 2553. กรรมวิธี การคงสภาพอาร์ โธรสไปร่ าสดเพื่อการผลิตอาหารปลา.รายงานการวิจยั ฉบับสมบูรณ์ โครงการวิจยั และพัฒนาภาครัฐ ร่ วมเอกชนในเชิงพาณิชย์. สํานักคณะกรรมการ การ อุดมศึกษา (สกอ.). 62 หน้ า จงกล พรมยะ บัญชา ทองมี และ ขจรเกียรติ์ แช่ตนั . 2555. ผลของการใช้ อาร์ โธรสไปร่าต่อการ เจริ ญ เติบ โต ความสมบูร ณ์ เ พศ และระบบภูมิ ค้ ุม กัน ในปลาแฟนซี ค าร์ ฟ . (Cyprinus carpio Linnaeus).วารสารวิจยั เทคโนโลยีการประมง 6(1): 11-22. จงกล พรมยะ และชนกันต์ จิตมนัส . 2556. การเปรี ยบเทียบคุณค่าทางโภชนาการของสาหร่ าย อาร์ โ ธรสไปร่ า สายพั น ธุ์ แม่ โ จ้ กั บ สายพัน ธุ์ อื่ น ๆ ในระบบการผลิ ต ที่ เ ป็ นมิ ต รกั บ สิ่ ง แวดล้ อม.รายงานการวิจัยฉบับสมบูรณ์ ประจํ าปี ง บประมาณ 2556 สํ านักงาน คณะกรรมการวิจยั แห่งชาติ (วช.).สําวิจยั และส่งเสริ มวิชาการการเกษตร มหาวิทยาลัย แม่โจ้ . 62 หน้ า Promya J. and Chitmanat C. 2011. The effects of Arthrospira platensis and Cladophora Algae on the Growth Performance, Meat Quality and Immunity Stimulating Capacity of the African Sharptooth Catfish (Clarias gariepinus), INTERNATIONAL JOURNAL OF AGRICULTURE & BIOLOGY, 13 (1) 77–82.

Promya J.,Traichaiyaporn S. and Deming R. L. 2008. The Optimum N:P Ratio of Kitchen Wastewater and Oil-Extracted Fermented Soybean Water for Cultivation 57

of Arthrospira platensis: Pigment Content and Biomass Production, INTERNATIONAL JOURNAL OF AGRICULTURE & BIOLOGY, 10 (4), 437â&#x20AC;&#x201C;441.

Promya J., Traichaiyaporn S. and Deming R. L. 2008. Phytoremediation of kitchen wastewater by Arthrospira platensis (Nordstedt) Geiteler: pigment content, production variable cost and nutritional value. Mj. Int. J. Sci. Tech.2 (01), 159171.

Promya J., Traichaiyaporn S. and Deming R. L. 2006. Phytoremediation of domestic and industrial wastewater by Arthrospira platensis ( Nordstedt) Geiteler. 40th Western Regional Meeting American Chemical Society, 22-25 January 2006 Double Tree Hotel Anaheim/ Orange, CA, USA. Promya J. and Traichaiyaporn S. 2003. Improvement of effluent from pig manure biogas digester by the Arthrospira platensis (Nordstedt) Geiteler. Journal of the Science Faculty of Chiang Mai University, Chaingmai, Thailand, 30, 95-101.

58