het laatste woord
INHOUD
Mijn prille jeugd VOORAF: KEUKENFILOSOFIE EN PRINCIPES KOKEN MET INZICHT BIEDT UITZICHT Architectuur aan het fornuis Lekker en gezond? Smaken verschillen… APERITIEF EN SOEP Soep: superaperitief Enkele recepten VLEES Broeihaard van bacteriën
Stoppen met roken Braadwerk Wok around the clock In de fond INPAKKEN Brikdeeg Ravioli met brikdeeg Brikdeegpakketjes met bolognavulling Kulebiaka STOOFPOTTEN Internationale stoverij
19
27 29 31 34 36 40 41 43 46 47
50
DE MEDITERRAANSE KEUKEN Het Middellandse Zeedieet De Italiaanse keuken Spaanse tapas HET GROTE GROENTEFESTIVAL Asperges koken Erwten koken Kool Linzen Prei Pepers pellen Perkament Hummus Courgettes Taart met wintergroenten SAUZEN EN KRUIDEN Mayonaise Bearnaise Mousseline Madera Pesto Paprika en peper Knoflook Curry
77 80 82 84 86 86 88 89 90 90 91 91 92 93 94 95 95 96 97 98 98 99 102 102
54 56 59 64
Moeders gestrengheid
106
BIER EN WIJN
111
64 65 66 67 68 73
PLEZIER EN VENIJN De biergrens Op uw gezondheid?
113 116 117
Trop is te veel WIJN Appeler un chat(eau) un chat(eau) Met de Duitse slag BIER De historie van de bierbuik Hop in galop MARIAGES Mariages met wijn Mariages met bier
De dood ontmoeten KAAS KAAS IS GEZOND! SOORTEN EN RECEPTEN Roquefort Parmezaanse kaas Mozzarella Ricotta Geitenkaas
Het laatste evangelie RUND EN KALF INLEIDING Rassen en naamgeving Kalfsvlees
120 125 128 131 135 138 141 147 150 153
156
161 163 167 167 168 169 170 171
172
177 179 179 182
Rundsvlees Bakvlees Dry aging Biefstuk Filet americain Rosbief Braden HOOFDGERECHTEN Boeuf stroganoff Ossenhaas met oesterzwammen en blond abdijbier Runderhaas met ganzenlever en truffels Wokpot van rundshaas en abdijbier Tussenribstuk met zoete glazuursaus Japanse rundsvleesrolletjes Zwezerik (algemeen) Gebakken zwezerik met puree Zwezerik met rode biet Lenteschenkel en ossobuco Kalfsfilet à la ossobuco Saltimbocca Blanquette met selder Escalopes Sandwich van fijn kalfsvlees en garnalen Kalfsoesters met kreeft Kalfsoesters met groenten en citrus Kalfskoteletten Zesribkoteletten Spiesjes van kalfsvlees Veau marengo Gebakken kalfslever op sla Terrine van kalfslever Niertjes met champignons Niertjes met jenever Kalfskop
185 186 187 188 189 190 192 194 194 195 195 196 197 197 198 200 201 202 203 204 205 207 208 209 210 210 212 213 213 215 218 222 225 226
Confit van kalfstong Gesmoorde kalfsnek Gevuld kalfshart Gehaktbal met tomaat ‘Ballekens’ gestoofd in abdijbier Balletjes in sherrysaus Gehaktballen met venkel Gehaktballetjes all’Umbra Blinde vinken Poolse koolrol Kleine worstjes met schorseneren
Studentenjobs VARKEN INLEIDING Gezond en ongezond vet Soorten varkens Veredeling en stress Vleestaal HAM Vroeger en nu Aansnijden en uitkiezen Kookham Spaanse ham: iberico Parma City Vlaamse ham: een succesverhaal Op zijn Waals DE REST VAN HET VARKEN Nieren Lever
228 231 234 236 238 238 239 239 240 242 243
244
249 251 254 256 257 262 266
Kop Poten VOORGERECHTEN Ham met asperges Ardeense ham met witloofhooi Duo van ham en rucola Pata negra met warme sojascheuten Carpaccio van ossenhaas Witte en zwarte pens HOOFDGERECHTEN Mignonette met rauwe ham Varkenskotelet met bloemkool en witte saus Varkenskotelet met broccoli Hutsepot Ragout van boontjes Stoofpotten: basisrecept Varkensstoofpot met Duvel en asperges Varkensstoofpot met chardonnay en komkommer Varkensstoofpot met chianti en jonge wortelen Geroosterde ossenhaas met rode pepers Gebakken varkensnieren grand-mère Saupiquet montbardois Dim sum Varken zoetzuur in de wok
291 293 296 296 296 297 297 298 299 300 300 301 302 302 303 304 307 307 308 308 309 309 311 313
267 270 273 274
Herwig de importeur
314
WILD
319
275 279 280 282 282 285
INLEIDING RECEPTEN Wildfond
321 324 324
Medaillons van everzwijn Everzwijnfilet met wilde paddenstoelen Reefilet met rodekool Hertenfilet met selderpuree Hert à la romanov Hazenrug met oesterzwammen Hazenrug met appels Tam konijn in de wok Tam konijn met olijven Konijnenrug met langoustines Pakketjes met fazantenfarce Ragout van doperwtjes met fazant Wokpot van fazant Gevulde fazantenborst Patrijs met stoemp Patrijs met aardappelpalets en witte druiven
Doctoraatsperiode LAM INLEIDING RECEPTEN Dolmades Moussaka Lamsragout Lamskoteletten met rijst Lamskoteletten met tuinbonen Lamszadel met lavendelazijn Spiesjes met lamszadel Lam in de wok
324 325 326 326 327 327
Chakhokhbili Lamsnieren met erwtjes SPECIALE RECEPTEN Schaap aan het spit Testikels Geit
354 354 356 356 357 358
328 329 330 331
Dood en leven
360
GEVOGELTE
365
332 333 333 334 335 336
337
345 347 348 348 349 350 350 351 351 352 353
EIEREN Hardgekookte eieren Spek met eieren Omelet met asperges en paddenstoelen Turkse omelet Gevulde Poolse eieren Ei met truffel in een potje VOORGERECHTEN Spiesjes van kip Gebakken kippenlevers met sla Crostini Braadhen met peperkoek en appel Gerookte eendenborst met chips van rode biet Eendenlever met papaverzaad Eendenlever met vijgen Toast met ganzenlever Confit van gans HOOFDGERECHTEN Piepkuiken met rijst Kip met rode biet Opgerolde kippenborst met champignons
367 367 368 370 370 371 372 373 373 374 374 375 376 377 377 378 378 381 381 382 383
Kip met kreeft Poularde met morilles Kippenpot ‘Henri IV’ Braadhen Brabançonne Waalse haan Kalkoen met groenten Kalkoen met fetakaas Eendenborst met olijven Eendenborst met zure kersen Gebakken eendenborst met bewerkelijke saus Canard laqué Duif met Poolse jeneverbessensaus Jonge duif met Siciliaanse saus Duif clamart Bosduiven met spinazie Parelhoen met sesamzaad Parelhoen à la polonaise Parelhoen à l’orange Kort gestoofde kwartels Gewokte struisvogel met vijgen, abrikozen en perziken
Curriculum vitae door broer Erik Van Hove VIS EN ZEEVRUCHTEN INLEIDING Quenelles Rodewijnsaus voor vis Visfarces Vistartaar
384 384 385 386 387 388 389 389 390 391 391 392 394 395 395 396 396 398 398 399
401
407 409 409 410 411 412
Garnalen Kreeft Wijting Zalm Zeeduivel Poon Pladijs Mul Meerval Scampi Sint-jakobsschelpen Oesters Mosselen Kaviaar Octopus VOORGERECHTEN Sandwich met verse gerookte zalm Carpaccio van zalm Mousse van gerookte zalm Zalm op een heet bord Tartaar van zalm Brik met ei en tonijn Avocado gevuld met tonijn Reuzengarnalen uit de oven Loempia’s met noordzeegarnalen Reuzengarnalen met Japans zoetglazuur Spies van langoustines en kip Langoustines met truffel Langoustines met vers spek en remoulade Tomaat garnaal Kingkrab met komkommerstaafjes Kingkrab met fijne sla Kingkrab met capucijnensla Avocado met krab
412 414 415 416 417 417 418 418 419 419 420 421 422 423 425 426 426 427 427 428 429 430 430 431 432 433 433 434 434 435 436 436 437 437
Krabsla op bruin brood Sint-jakobsschelpen Sint-jakobsschelpen uit de oven Mosselen met witte bonen Gepocheerde oesters Gefrituurde calamaresringen Viskroketten Rolmops met geuze Ansjovis met rode pepers Moskoviet Gebakken zeetongetjes op sla Sashimi Staartvis met broodballetjes en botermelkvenkelsaus Gegrilde kreeft SOEPEN Wijtingsoep met komkommer Oestersoep Mosselsoep Garnalensoep Zeesoep Vissoep HOOFDGERECHTEN Zalm in papillot Zalmforel met hollandaisesaus Japanse gestoomde zalm Gestoomde zalm met saffraansaus Gebakken kabeljauw met spinazie Gebakken kabeljauw met bloemkool Vlaamse kabeljauw Provençaalse kabeljauw Kabeljauw in de tajine Gebakken tong met zuurkool Provençaalse tongrolletjes
438 439 439 440 440 441 442 443 443 444 445 446 447 447 449 449 450 450 451 451 452 453 453 454 455
Gebakken zeetongreepjes Paling met groene rijst Paling met Rodenbach Rog met witloof Rog met prei Gebakken tonijn Zeeduivel met kokkels Zeebaars met groene saus Meerval met paprikasaus Meervalfilet met truffelsaus Vis in zoutkorst Geroosterde zwaardvis Geroosterde staartvis met kerriesaus Lasagne met fijne vis Vispakketje met sabayonsaus Tonnarelli met puttanescasaus Reuzenravioli met langoustines Langoustines met groentewaaier Geroosterde langoustines met tajinegroenten Calamares in de wok Gevulde calamares Risotto alla marinara Fritto misto van vis Fritto misto in Japanse tempura Italiaanse paella Clambake
461 462 463 464 465 465 466 467 468 468 469 469 470 471 472 473 474 475 476 476 477 478 479 480 480 481
455 456 457 457
Andere passies
483
SALADES
491
458 459 460 461
INLEIDING
493
RECEPTEN Speksla Luikse sla Speksla met jonge spinazie Sla met spek en asperges Rode biet met spekdobbels Italiaanse sla met pur porc Sla van parmaham en gepocheerd ei Sla van lamstong Kippensla Moorse sla met kip Sla met gerookte eendenborst en blond abdijbier Salade riche Salade niçoise Sla met gebakken ansjovis en anchoïade Sla van drie kazen Salade grande ferme Sla met geitenkaas Sla van linzen en boleten
De dood voorbereiden DESSERTEN DE KLASSIEKERS Bavarois Lichte crème brûlée Sabayon Crème anglaise Millefeuille Tiramisu Omelette sibérienne
497 497 497 498 499 500 501 501 502 503 504 505 506 506 507 508 509 510 510
512
517 519 519 520 521 522
CHOCOLADE Chocolademousse Warme chocoladecake Gebakken banaan met chocoladesaus FRUIT Vruchtentoren Besneeuwd fruit Soepje van fruit Exotisch fruit met honingsaus Gratin van exotische vruchten Abrikozencrème Vijgen in rode wijn Gestoofde peren met sinaas-mangosaus APPEL(TAART) Appels uit de microgolfoven Appelgratin Appelschijf met geitenkaas Appeltaart Appeltaart met perziksaus Tarte tatin KAAS Verse Hervekaas met perensiroop Hartig taartje met ham en Roquefort Kaas in brikdeeg Kaasroom brûlé PANNENKOEKEN Pannenkoeken met witte kaas Pannenkoeken met appel Kriekenpannenkoek met kriekbier Hartige pannenkoeken Wortelpannenkoekjes
526 526 527 527 528 528 529 529 530 530 530 531 531 532 532 532 533 533 534 534 535 535 535 536 536 537 537 538 538 538 539
522 523 525
Publicaties, onderscheidingen en prijzen
540
Mijn prille jeugd Het leven van mijn ouders, Jozef Van Hove en Paula Bormans, was getekend door een zekere frustratie. Toen ik de jaren van verstand had bereikt, zei mijn moeder: ‘Als er indertijd voorbehoedsmiddelen waren geweest zoals nu, zou ik vóór u met kinderen gestopt zijn.’ Bam. Zoiets komt hard binnen. We waren met zes kinderen, en moeder was nu eenmaal niet in de wieg gelegd voor een kroostrijk gezin… Ons gezinsleven viel dan ook niet bepaald warm te noemen. Mijn vader had een goed draaiende fotowinkel, die bijna al zijn aandacht opeiste. Hij was nochtans geen fotograaf van opleiding, maar technisch tekenaar: een job die hij tot de oorlog in Brussel had uitgeoefend, maar die hij na de bevrijding in 1945 moest opgeven wegens ‘verdacht’ – hij sprak immers consequent
19
Mijn prille jeugd
Nederlands in het Fransdolle Brussel, waardoor men vermoedde dat hij foute sympathieën koesterde. Uit noodzaak maakte hij van zijn hobby zijn beroep, en werd hij voltijds fotograaf. Aangezien mijn broers, zussen en ik dikwijls op onszelf waren aangewezen, legden onze ouders sterk de nadruk op zelfredzaamheid en weerbaarheid. Dat kwam bijvoorbeeld van pas wanneer ze – zonder ons – op cruise gingen, wat ze regelmatig deden: dan bleven we alleen thuis, en moesten we zelf voor ons eten zorgen. Daarenboven golden in ons gezin strenge, vooral door moeder in het leven geroepen regels: •
•
•
20
•
•
Hoewel we op praktisch vlak aan ons lot werden overgelaten, deden onze ouders wel hun best om ons intellectueel te stimuleren. Na een cruise werden we telkens verblijd met een eindeloze reeks kleurendia’s, die we ademloos bekeken. Ze waren oprechte operaliefhebbers, en moeder kon met tranen in de ogen vertellen over La traviata of Die Zauberflöte. Vader, die muzikaal aangelegd was en verdienstelijk viool speelde, gaf ons (een soort) zangles met nummers uit het hele Vlaamse repertoire. Hij leerde ons ook zwemmen, in de Sint-Annavijvers op de Antwerpse linkeroever. Bijna elke avond las hij ons een stukje voor uit een klassiek boek, zoals De wonderbare reis van Nils Holgersson, over een jongetje dat op de rug van een gans door heel Europa reist. Toen ik tien jaar was, deed hij de wereld nog een beetje meer voor me opengaan. Hij nam me mee naar de gemeentebibliotheek en zei
Slapen moest op de rechterzijde en met gesloten mond. Kauwen moest altijd met gesloten mond, spreken met lege mond. Wie ziek was boven de navel, kreeg een Wit Kruis-poeder; wie ziek was onder de navel, kreeg een volumineuze zetpil opgestoken, eigenhandig door moeder in obusvorm uit glycerinezeep gesneden. Zieken moesten ook in bed blijven: geen sprake van om beneden in pyjama bij de warme stoof te genezen. De onverwarmde slaapkamer was op de derde verdieping en behalve de kinderen kwam er nooit iemand.
HET LAATSTE WOORD
Moeder schepte nooit het eten op, ieder was zelf verantwoordelijk voor zijn bord. Er werd uitsluitend Algemeen Beschaafd gesproken. Wie betrapt werd op het gebruik van een dialectwoord, moest een bordje om de hals hangen met daarop de tekst ‘Ik kan niet spreken, ik ben een ezel’.
21
Mijn prille jeugd
tegen de grijze man met baard aldaar: ‘Deze kleine mag alles lezen wat hier staat.’ Een aantal jaren later, toen we de humaniora hadden afgerond, zette hij de kroon op zijn werk door mijn broer en mij te trakteren op een treinticket naar Sicilië – hop on, hop off. We zijn drie maanden onderweg geweest. Ondanks de intellectueel rijke opvoeding die we thuis genoten, toonden onze ouders merkwaardig genoeg geen enkele interesse in onze schoolse prestaties. Van de gemeenteschool voerde vader ons rechtstreeks naar het Sint-Jan Berchmanscollege – de eerste en de laatste keer dat hij meeging – om er de ingangsproeven te doen, wat toen nog moest aan het begin van de humaniora. Op vijf examens haalde ik driemaal het maximum en tweemaal nul. Toch zagen de paters wel iets in mij: ‘We zullen ervan maken wat ervan te maken valt,’ zegden ze. ‘Doe maar,’ antwoordde vader, en hij zette nooit nog een voet in het college binnen, net zomin als moeder. Ze vroegen nooit naar onze resultaten, wisten niet wanneer we examens hadden, kwamen niet naar prijsuitreikingen – zelfs niet wanneer mijn broer en ik, die steevast bij de besten van de klas waren, een heleboel prijzen hadden weten weg te kapen. De andere gelauwerden kregen hun prijzen overhandigd door tranerige, fiere ouders, wij moesten ze in ontvangst nemen van de
22
HET LAATSTE WOORD
CVP-minister met dienst. Een gênante vertoning waar de paters niets van begrepen, maar moeder en vader waren niet te verwurmen: studeren, dat deden we voor onszelf. Daar hadden zij niets mee te maken. Punt. Betalen, dat deden we ook voor onszelf. Afgezien van het schoolgeld kwamen onze ouders niet tussen in de schoolkosten: uniformen, boeken, schoolreizen, boekentassen… moesten we uit eigen zak betalen. Uit noodzaak bleven mijn broer en ik dagelijks in de studie om daar ons schoolwerk te doen, en spoorden we nadien zonder boeken naar huis. We waren gekleed als landlopers, met gespijkerde legerlaarzen van het Amerikaanse leger – versleten afdragers van vader, met een flinke prop krantenpapier erin – korte ribfluwelen broeken en een ‘tapijtzakje’ voor onze boterhammen. We werden niet gepest (daar waren we te slim en te mondig voor) maar onze uitdossing viel wel zodanig uit de toon dat de tuchtprefect ons vroeg om onze schoofzak niet langer te gebruiken. Toen trokken vader en moeder alsnog hun portemonnee open, en kregen we elke dag (gepast) geld mee om in de Sarma aan de Brusselse beurs te eten: reusachtige porties vol-au-vent gevolgd door een eclair zo groot als een schoen. Toen ik negentien jaar was, verklaarden mijn ouders mij tijdens een nogal officieel gesprek ‘totaal zelfstandig’. Dat betekende:
23
Mijn prille jeugd
geen enkele huiselijke of financiële steun meer. Mijn broer ontsnapte aan dat regime door in te treden bij de jezuïeten, maar ik moest als universiteitsstudent volledig zelf instaan voor mijn inkomen. Tijdens mijn eerste twee kandidatuurjaren werkte ik dan ook méér dan continu: ik gaf tot wel 15 uren bijles per week, vooral wiskunde en klassieke talen, aan rijkeluiszoontjes in Brussel (terwijl ik zelf in Leuven studeerde). Ging ik als ‘zelfstandige’ toch nog eens thuis eten, dan schotelde moeder me na de maaltijd nog een extraatje voor: de rekening. IJzige, ijzeren logica.
24
HET LAATSTE WOORD
25
Mijn prille jeugd
Vooraf
KEUKEN FILOSOFIE EN P RINCIPES
KOKEN MET INZICHT BIEDT UITZICHT
Goedele leerde ons vrijen, Van Hove leerde ons beredeneerd koken. — E. M., Hooimaand, 2003
Dat Herwig Van Hove niet kan koken, is me al jaren bekend… Wij beschouwen 1000 seconden al lang niet meer als een kookprogramma, maar wel als een halfuurtje van de wansmaak. — C. V.D., Het Laatste Nieuws, 2003
De keuken is zoveel meer dan een doordeweekse eetruimte waar toevallig ook een kookvuur staat. Er worden smaakconstructies ontworpen en gerealiseerd, er wordt geëxperimenteerd en gecombineerd, er wordt goedkeurend geknikt en hoofdschuddend afgekeurd. Zoals in een laboratorium, zou men kunnen zeggen, maar ook dat zou een onvolledige omschrijving zijn. Schuiven we die twee definities in elkaar, dan komen we wél aardig in de buurt: de keuken is een (smaak)laboratorium waar de reagentia (we blijven in de wetenschappelijke terminologie) ook geproefd en gekeurd worden. Nergens liggen productie en consumptie zo dicht bij elkaar. De keuken is de mooiste ruimte van het huis, het levende centrum. De uitgelezen plaats voor interactie, ook: er groeit vriendschap, genegenheid en waardering, over generaties heen. Komedie spelen is er dus onmogelijk. Een met liefde en toewijding bereid gerecht wordt met evenveel liefde en toewijding opgegeten; een haastig bij elkaar gegooid allegaartje van ingrediënten wordt zonder veel omzien of respect binnengespeeld. Men zegt niet voor niets dat liefde door de maag gaat. Daarom moet de keukenliteratuur ook veel meer zijn dan enkel handboeken en receptenreeksen. Catalogi met ‘naakte’ ingrediëntenlijsten en recepturen zijn een belediging voor het
29
keukenfilosofie en principes
grote keukenwerk én voor hun lezers: zij worden bij voorbaat weggezet als domme na-apers die niets anders kunnen dan recepten ‘afkoken’ – of, in moderner termen, bulletpoints afvinken. Creativiteit: zero. Eigen inbreng: geen. Inspiratie: nada. Als u van begin tot eind bij het handje genomen wilt worden, gaat u best linea recta naar de boekhandel om iets anders te kopen: met dit boek zult u weinig kunnen aanvangen. Waarom? Dat kunnen we nog het best uitleggen aan de hand van een oud oosters spreekwoord: ‘Iemand met honger moet men geen vis geven, maar leren vissen.’ In dit boek gaan we dan ook veel verder dan het ‘hoe’: we behandelen ook het ‘waarom’. Waarom moet dit of dat gerecht op deze of gene wijze bereid worden? Welke – al dan niet scheikundige – principes zitten daarachter? Hoe komt het dat bepaalde ingrediënten zich perfect laten combineren, en andere helemaal niet? Wie écht wil leren koken, heeft een antwoord nodig op al die vragen. Enkel koken met inzicht biedt uitzicht – meer bepaald op een lekkere, evenwichtige en kundig bereide maaltijd. Daarmee willen we natuurlijk niet beweren dat dit boek de waarheid in pacht heeft. Alle gerechten die u verderop zult vinden, bogen op een rijke culinaire traditie. Die kunnen we slechts eer bewijzen door al die grote recepten niet te beschouwen als to-dolijstjes, maar als vertrekpunt. Als basis voor het eigen vakmanschap, als vruchtbare bodem om de eigen inspiratie te laten openbloeien. Een goeie kok (m/v) leest een recept, denkt er het zijne van, en gaat vervolgens z’n eigen weg.
30
HET LAATSTE WOORD
Architectuur aan het fornuis Een kok is trouwens niet alleen een laborant, maar ook een architect. Hij werkt met smaakbouwstenen die hij opbouwt tot een groter geheel: een gerecht. Maar net zoals een hoop bakstenen geen huis vormt, mogen we een samenraapsel van onbewerkte ingrediënten die op een bord worden gegooid nog geen gerecht noemen. Een kwak kaviaar op een bord kan dan wel een verfijnde – of minstens chique – indruk wekken, maar zo’n ‘gerecht’ is niet meer dan het gastronomische equivalent van een inderhaast bijeengetimmerd tuinhuisje: iedereen kan het maken. De ware bouwkunst in de keuken herkent men aan de zorg waarmee wordt toegewerkt naar een ruimere smaakeenheid die het niveau van de afzonderlijke ingrediënten overstijgt. Grote gerechten kenmerken zich door smaakbruggen: het cement van de keukenarchitect. Die brugfunctie wordt dikwijls vervuld door garnituren en sauzen. Zo bevatten de garnituren van een visschotel bijvoorbeeld vaak een – al dan niet subtiele – ‘vistoets’. Een andere klassieke ingreep om smaakeenheid te bekomen, is alle ingrediënten even samen te verwarmen, of ze een tijdlang te laten ‘trekken’. Een eenvoudig principe, maar zeer effectief… En helaas ook tijdrovend. Voor een goede keukenarchitect is één eigenschap echter onmisbaar: geduld. Een kok laat zich niet opjagen door de klok. Laat dat nu net zijn wat van moeders zulke goede architecten maakt. Hoewel het concept van de vrouw aan de haard hopeloos voorbijgestreefd is, zal bijna iedereen volmondig kunnen instemmen met dit eenvoudige feit: moeders keuken is (of was) de beste ter wereld. Waarom? Omdat al haar gerechten haar handtekening dragen, net zoals een door Victor Horta ontworpen gebouw enkel en alleen van hém kan zijn. Iedere
31
keukenfilosofie en principes