18
Dit boek wil een kritische inleiding geven tot de centrale ideeën die de politieke moderniteit schragen: vrijheid, gelijkheid, solidariteit en broederlijkheid, en hoe ze werden bedacht binnen de ideologieën. We volgen daarbij de chronologie van de evoluties van de verschillende grote ideologieën (liberalisme, socialisme, communisme, conservatisme…). Dit boek is dan ook geen klassieke opsomming van de ideeën van belangrijke, meestal blanke en mannelijke denkers. Ideeën over vrijheid, gelijkheid en broederschap kunnen niet los worden gezien van de politieke, economische, culturele of religieuze context waarin ze werden geformuleerd. De ideeën van individuen of groepen die worden beschreven, zijn dus een belichaming van een bepaalde manier van denken die tijdsgebonden is. Deze individuen of politieke groepen worden daarom niet gezien als abstracte helden in de geschiedenis van de ideeën, maar eerder als een belichaming van een bepaald tijdsbestek. Evenmin is het boek ingedeeld op basis van aparte hoofdstukken die elk een ideologie behandelen. Ultiem is het mij minder te doen om tot de kern van een ideologie door te dringen, maar eerder aan te tonen hoe binnen en tussen ideologieën afwijkende, tegenstrijdige en constant veranderende visies op vrijheid, gelijkheid en solidariteit zijn voorgekomen. Er blijven natuurlijk enkele vragen en praktische kwesties die zich stellen bij het schrijven van zo’n geïntegreerde geschiedenis. In de eerste plaats zijn er grenzen aan het aantal details, aan het aantal feiten dat kan worden opgenomen om bepaalde ideeën te contextualiseren zodat ze duidelijk blijven voor de lezer. De focus op vrijheid, gelijkheid en broederschap is een eerste criterium. Hierdoor zal de lezer snel begrijpen dat veel denkers die in dit boek zijn opgenomen slechts gedeeltelijk aan bod komen. Kant, Hegel, Gandhi, Abduh of Nietzsche hebben zonder meer belangrijke filosofische inzichten en ideeën geformuleerd, toch weerhouden wij enkel, op een synthetische manier, hun kernideeën
I nleiding
Het opzet van het boek
over vrijheid, gelijkheid en broederlijkheid. Hoewel de evolutie van de wetenschap, de geneeskunde of de technologie onmisbaar is geweest in de menselijke evolutie, toch zullen deze mijlpalen hier slechts en passant vermeld worden. Net zoals de invloed van denkers en intellectuelen soms overschat wordt, moeten we ons evenzeer hoeden voor een technologisch determinisme. Technologie, de wetenschap in het algemeen en de geneeskunde specifiek, en de mensen zijn samen de drijvende kracht achter de geschiedenis; al was het maar omdat ideeën vaak nodig zijn om technologieën te bedenken. Een tweede probleem is de keuze van denkers en politieke groeperingen. In een geschiedenis van het emancipatorisch denken lijkt het onmogelijk om Hobbes, Marx of Fanon te negeren, maar hoeveel belang moet er worden gehecht aan figuren die vandaag grotendeels zijn vergeten, zoals Holbach of Loyola? Dit is niet alleen een kwestie van duidelijkheid, maar ook van onze retrospectieve blik die we (on)gewillig gebruiken. De keuze om bepaalde denkers wel of niet op te nemen is mede afhankelijk van de politieke debatten in de samenleving en de tijd waarin we schrijven. Zo leek een conservatieve denker als Edmund Burke vanaf de jaren zestig een overblijfsel uit een ver verleden, goed voor academische debatten maar met weinig maatschappelijke of politieke relevantie. Vandaag bloeit de Burke Foundation als nooit tevoren en verschillende politieke partijen, waaronder de Nieuw-Vlaamse Alliantie (N-VA), benadrukken het belang van Burke voor hun politieke programma’s. In mijn geschiedenis heb ik vooral geprobeerd een keuze te maken op basis van de vraag of denkers uitspraken deden over politieke conflicten en inzichten die de geest van een bepaald tijdperk verhelderen. Desalniettemin blijft het moeilijk om de relevantie van bepaalde denkers en hun ideologieën in te schatten. Er is niet altijd een even duidelijk of direct verband tussen de geschriften van politieke denkers en hun maatschappelijk ‘succes’. Niemand zal ontkennen dat het katholicisme het dominante denkkader van de middeleeuwen was en dat deze ordening door de Kerk op complexe manier werd gelegitimeerd, maar in welke mate de ideeën van Thomas van Aquino en zijn Summa Theologica een rol speelden in het dagelijkse leven van de gelovige horige of boer is een andere zaak. De Kerk had andere manieren om haar macht en controle over de gelovigen te vestigen. Hetzelfde
19
