DEEL 2
Liesbet Vereertbrugghen Fred Brouwers Bart Tijskens Sylvia Broeckaert Els Van Hoof
IEDEREEN KL ASSIEK
IEDEREEN KL ASSIEK
INHOUD
INHOUD
VREUGDE
HARMONIE
MEL ANCHOLIE
WA N H O O P
p.9
p.63
p.117
p.171
ENERGIE
G R AT I E
VERL ANGEN
VERDRIET
p.23
p.77
p.131
p.185
HUMOR
ONRUST
E X TA S E
ANGST
p.37
p.91
p.145
p.199
TROTS
VERBA ZING
PAT H O S
HOOGMOED
p.51
p.103
p.159
p.215
p.4-5
IEDEREEN KL ASSIEK
VO O R WO O R D
Klara is een kleine zender met een grote ambitie. Wij willen werkelijk iedereen aan de klassieke muziek krijgen. Of je nu 7 of 77 bent. Of je een viool kunt vasthouden of er nooit een van dichtbij zag. Om van een sopraan nog maar te zwijgen. Bij Klara stellen we ons elke dag de vraag hoe het komt dat niet iedereen houdt van de muziek die wij zo hartstochtelijk omarmen. De redenen zijn ontelbaar maar niet altijd juist. De beste reden is dat er veel andere steengoede muziek is, een minder goede dat mensen beweren er niets van te kennen. Dat hoef je ons geen twee keer te zeggen. Enige missioneringsdrang is ons niet vreemd. Iedere ziel die we winnen is er een die we overtuigd hebben van de schoonheid, de intelligentie en de emotionele impact van klassieke muziek. Klassieke muziek doet er vaak plots toe wanneer we in dit aardse leven met de grote emoties worden geconfronteerd. De Mattheüspassie van Bach die een dag na de aanslagen in Brussel weerklonk, was zalf op vele zielen. Daarom lanceerde Klara Iedereen Klassiek: een programma, een gratis event in Brugge en een boek. Daarin geen chronologische opsomming van stijlperiodes en composities, maar een kleurenkaart die je via de grote emoties naar onsterfelijke muziek leidt. De mooiste en meest aangrijpende bladzijden uit de klassieke muziek werden vaak geschreven als muzikaal antwoord op diepmenselijke vragen. Muziek als troost, als vluchtheuvel, als kers op de taart, als antidotum voor een vierkant draaiende wereld. Daar hebben we dus allemaal iets aan. Omdat het eerste Iedereen Klassiek-boek zo’n succes was, maakte Klara werk van dit tweede deel. Opnieuw ontdek je muziek via al die verschillende stemmingen waarin een mens verzeild kan raken. Van vreugde tot verdriet, van humor tot hoogmoed. Met muziek voor de melancholische mens en als je je extatisch voelt. Op deze emotionele rollercoaster ontmoeten we onder anderen Bach, Mozart, Schubert, Beethoven, Verdi, Puccini, Chopin, Wagner en Stravinsky. Je leest over hen en beluistert tegelijkertijd hun muziek. Klara’s motto is: blijf verwonderd. Want zonder verwondering is het leven bijlange niet zo glansrijk. Wat een boek en een pak cd’s al niet kunnen aanrichten. Laat je bedwelmen en overrompelen.
Chantal Pattyn Nethoofd Klara & Manager Cultuur VRT
p. 6-7
CD 1
VREUGDE TRACKS
{1 - 13}
1
p. 11 EDOUARD LALO
7
— Rondo-Allegro uit de finale van Symphonie espagnole voor viool en orkest op.21 2/6
p. 13 JAN BLOCKX
— Vijf Vlaamse Dansen
p. 15 GIUSEPPE VERDI
9/10
p. 17 BEDŘICH SMETANA
— De Moldau uit Ma Vlast
JOHANN SEBASTIAN BACH
— Magnificat anima mea Dominum - Et exsultavit spiritus meus uit Magnificat in D BWV243
— Dio, che nell’alma infondere, duet uit Don Carlos
8
p. 19
11/13
p. 21 ANTONIO VIVALDI
— Concerto in E op.8 nr.1 voor viool, strijkers en basso continuo RV269 ‘La Primavera’
IEDEREEN KL ASSIEK
VREUGDE 1 CD 1
Edouard Lalo — Rondo-Allegro uit de finale van Symphonie espagnole voor viool en orkest op.21 VAN DEZELFDE COMPONIST
Concerto in d voor cello en orkest Concerto in F voor viool en orkest Ouverture tot de opera Le Roi d’Ys VERWANTE WERKEN
Hector Berlioz, Harold en Italie voor altviool en orkest Pablo de Sarasate, Zigeunerweisen voor viool en orkest Georges Bizet, Carmen
DIT HOOR JE
Deze finale heeft een klassieke opbouw: twee hobo’s en twee fluiten nemen zachtjes, in gezelschap van de harp, de inleiding voor hun rekening. Het eigenlijke motief wordt staccato voorgesteld door de fagot, die, crescendo gesteund door het hele orkest, meteen de weg effent voor de solist. Die neemt in een Spaans aandoende stijl met de nodige zwier en virtuositeit over, boven de drukke figuren bij de blazers uit. Daarna zorgt een elegant en weemoedig thema voor het nodige contrast. Deze melodie krijgt verderop een erg vrije ontwikkeling. Dit deel sluit deze Symphonie espagnole af met een uiterst briljante herneming van de verschillende motieven van dit rondo.
Van 1875 tot 1887 werkte Lalo aan Le Roi d’Ys, een energieke, kleurrijke en dramatisch georkestreerde opera, een meesterwerk, waarin je duidelijk de invloed van Wagner bespeurt. De muziek van Lalo draagt de typisch Franse kwaliteiten van helderheid en zuiverheid van vorm in zich. Zijn stijl leunt nog duidelijk aan bij de grote romantische traditie van componisten als Robert Schumann en Felix Mendelssohn. Maar tegelijk is Edouard Lalo een van de eerste componisten die, met veel kunde en succes, ideeën en kleuren uit de volksmuziek in zijn muziek verwerkt, en dat is geen geringe verdienste. Het resultaat is warme, sprankelende en extraverte muziek, waardoor je je als luisteraar telkens opnieuw graag laat meeslepen. WIST JE DAT...
WAT MEER IS
Track
1
CD 1
EDOUARD LALO — Rondo-Allegro uit de finale van Symphonie espagnole voor viool en orkest op.21 DUUR
07’55”
EDOUARD LALO
° 1823 - Rijsel † 1892 - Parijs
Deze Symphonie espagnole, door violisten en publiek terecht bijzonder geliefd, schreef Edouard Lalo in 1873. Hij droeg het werk op aan de grote Spaanse vioolvirtuoos Pablo de Sarasate, die het in 1875 in Parijs in première bracht. Het succes was meteen enorm. In feite is de titel van dit stuk misleidend, want het is geen symfonie en het is ook niet echt een concerto. Wat is het dan wel? Eerder een suite, waarin de – sierlijke en virtuoze – partij van de solist vanuit het orkest lijkt open te bloeien. Maar ‘espagnole’ klinkt dit werk zeker. Met gulle hand en verspreid over de hele partituur strooit Lalo hier met Spaanse, of alleszins Spaans aandoende ritmes, vooral van de habanera.
… een maand na de Symphonie espagnole een ander beroemd werk, doordrongen van dezelfde Spaanse sfeer, in Frankrijk in première ging? Dat was natuurlijk Carmen, de opera van Georges Bizet. OPGEMERKT
Heel recent, dit jaar nog, verscheen de nieuwe, gedreven opname van de Franse violist Renaud Capuçon, samen met het Orchestre de Paris o.l.v. Paavo Järvi (Erato). Daarnaast zijn er nog de uitstekende versies van Itzhak Perlman, samen met Daniel Barenboim (Deutsche Grammophon), en Anne-Sophie Mutter, samen met Seiji Ozawa (Warner classics). [BT]
OVER DE COMPONIST
Edouard Lalo werd in 1823 in Lille geboren en studeerde daar aan het plaatselijke conservatorium viool en cello. Eerst waren zijn ouders best wel fier op de muzikale talenten van hun Edouard, maar zijn latere keuze voor een carrière in de muziek, neen, dat was een brug te ver! En dus trok de jonge Lalo in zijn eentje naar Parijs om daar aan het conservatorium lessen te volgen. Hij verdiende er de kost met lesgeven, hij componeerde veel kamermuziek en in 1855 richtte hij een eigen strijkkwartet op. Maar er was weinig interesse voor zijn muziek, en de ontgoochelde Lalo schreef bitter weinig in de jaren 1860. In het daaropvolgende decennium kwam eindelijk de grote kentering met orkestwerken die wel de aandacht van het publiek trokken: de Symphonie espagnole en het celloconcerto. Beide stukken hadden een uitgesproken Spaans karakter en een grote ritmische en melodische drive. Dit was opwindende en toegankelijke muziek.
p. 10-11
EDOUARD LALO 1823 – 1892
• • •
•
Geboren in 1823 in Lille, overleden in 1892 in Parijs Studeerde viool en cello aan het conservatorium van zijn geboortestad Was in 1871 een van de oprichters van de Société Nationale de Musique, een vereniging die nieuw leven in de Franse muziek wilde blazen Was een pionier van de Franse symfonische school van de tweede helft van de negentiende eeuw
IEDEREEN KL ASSIEK
VREUGDE 2/6
CD 1
Jan Blockx — Vijf Vlaamse Dansen VAN DEZELFDE COMPONIST
Milenka, ballet Herbergprinses, opera Symfonie in D VERWANTE WERKEN
Johannes Brahms, Academische Feestouverture op.80 August De Boeck, Fantasie op twee Vlaamse volkswijzen Federico Mompou, Cançons i Danses
DIT HOOR JE
In dit werk voor orkest herken je enkele Vlaamse volksliedjes, opgenomen in vijf korte maar weelderig georkestreerde dansen. In Reuzendans is ‘Al die daar zegt de reus die komt’ dadelijk herkenbaar. In Anne-Marieke uiteraard ‘Wel Annemarieke waar gaat gij naartoe’. De derde dans, Reuzendans II, is gebaseerd op de volkse ‘Reuzendans van Borgerhout’. De titel van de vierde dans spreekt voor zich: Zeg kwezelke wilde gij dansen. De vijfde en laatste dans, Jagerdans, componeerde Blockx op een eigen thema (in de vier hoorns), geheel in de stijl van een volkslied. Doorheen het hele werk combineerde Blockx op een speelse manier de volksliedjes met eigen dansthema’s, uitgevoerd door een groot, maar helder orkest, met fijne accenten in allerlei instrumenten.
WAT MEER IS
Track
2/6
CD 1
JAN BLOCKX — Vijf Vlaamse Dansen DUUR
02’12” 02’35” 01’56” 02’58” 03’30”
JAN BLOCKX
° 1851 - Antwerpen † 1912 - Kapellenbos
Blockx’ Vlaamse dansen waren een tijdlang heel populair. Ze werden vaak uitgevoerd in de concertzalen. Oorspronkelijk bevatte het werk nog een zesde deel, een intermezzo, maar dat liet Blockx weg bij de publicatie door de – nota bene Franse – muziekuitgeverij Heugel (1884). Opmerkelijk is dat Blockx elk van deze dansen opdroeg aan een vriend: componist Gustave Huberti, journalist Eugène Landoy, schrijver Louis Van Keymeulen, componist/dirigent Léon Jehin en componist Albert De Vleeshouwer, een leerling van Blockx. Blockx arrangeerde zijn Vijf Vlaamse Dansen zelf voor piano en voor piano vierhandig.
OVER DE COMPONIST
Jan Blockx studeerde aan de Vlaamse Muziekschool in Antwerpen. Hij werd er beschouwd als de favoriete leerling en gedoodverfde opvolger van Peter Benoit. Blockx zelf vond dat hij te sterk onder Benoits invloed stond en wilde zich onafhankelijk van Benoit en van de Vlaamse muziekbeweging ontwikkelen. Daarom ging hij op studiereis naar het buitenland. Blockx kende succes met zijn Vlaamse Dansen, maar was toch in de eerste plaats een operacomponist. Hij voelde de dramatische kracht van een verhaal goed aan en wist deze treffend in muziek om te zetten. Zijn opera’s kenden succes in het buitenland en waren een zegen voor de jonge Vlaamse Opera.
p. 12-13
Door zijn connecties met de Franse muziekuitgeverij Heugel en zijn zogenaamd conflict met Benoit, raakte hij ongewild verzeild in een anti-Blockxcampagne. Hoewel hij Benoits leerplan verder uitwerkte, duurde de hetze nog voort na zijn benoeming als directeur van het conservatorium en werd hij een onwaardig opvolger van Benoit genoemd. Blockx was een belangrijke figuur voor de verspreiding van de Vlaamse muziek. Hij richtte zich daarbij meer op de concertzaal en de opera, en niet op groots opgezette openluchtuitvoeringen. Dat hij aldus met zijn muziek geen volksopvoedende rol beoogde, maakte hem tot een betwist figuur bij de Vlaamse muziekbeweging. WIST JE DAT...
… Blockx in Leipzig studeerde en er Edvard Grieg ontmoette? Zij onderhielden een vriendschappelijk contact. … hij in 1903 in Milaan deel uitmaakte van een jury voor een internationale wedstrijd voor operacompositie? Hij was er in goed gezelschap. Andere juryleden waren Humperdinck, Cilea, Giordano, Massenet, Toscanini… CITAAT
Lambrecht Lambrechts over Jan Blockx, in de ‘Muziekwarande’ (1931): “Blockx is een der kloekste en knapste meesters van zijn land. Niemand heeft den geest der volksmuze beter gevat dan hij. (…) Zijn muziek is specifiek Vlaamsche kost, sappig, krachtig, gekruid, overgoten met een lekker glas bier. Zij doet denken aan gebakken visch, waterzooi, ragoût, soms aan rijstpap en pruimenvlaai…” [EVH] JAN BLOCKX 1851-1912
• • • • •
Belgisch componist, docent en musicus Studeerde bij Peter Benoit in Antwerpen en bij Carl Reinecke in Leipzig Volgde Peter Benoit op als directeur van het Koninklijk Vlaams Conservatorium in Antwerpen Kreeg talrijke onderscheidingen Oogstte internationaal succes met zijn opera’s, wat belangrijk was voor de verspreiding van de Vlaamse muziek
IEDEREEN KL ASSIEK
VREUGDE 7 CD 1
Giuseppe Verdi — Dio, che nell’alma infondere, duet uit Don Carlos VAN DEZELFDE COMPONIST
Ouverture uit La Forza del Destino VERWANTE WERKEN
Gioacchino Rossini, Di Tanti Palpiti uit Tancredi
DIT HOOR JE
Track
7
CD 1
GIUSEPPE VERDI — Dio, che nell’alma infondere, duet uit Don Carlos DUUR
04’56”
GIUSEPPE VERDI
° 1813 - Le Roncole † 1901 - Milaan
We zijn hier aan het begin van het tweede bedrijf. Don Carlos is ongelukkig. Zijn vader Filips II zal in het huwelijk treden met de Franse Elisabeth van Valois, de vrouw die aanvankelijk aan hem beloofd was. Carlo heeft zich ten einde raad teruggetrokken in een klooster waar zijn beste vriend Rodrigo hem opzoekt. Rodrigo weet Carlo warm te maken om de verzetsstrijders in de Nederlanden te steunen tegen het Spaanse regime. De twee vrienden zweren elkaar eeuwige trouw. Daar begint dit extatische duet in de stralende toonaard van C groot. Bariton en tenor zingen als in één adem dezelfde tekst en melodie, in tertsen met een vloeiend legato. In een triomfantelijk marsritme gaan de zangers even over op de parallelle toonaard a klein, waarbij de vrienden elkaar trouw beloven tot in de dood, om dan terug te keren naar de beginmelodie in C. Het orkest zet deze melodie breedsprakerig verder. Koperblazers zetten dit kracht bij. Het wordt een feestelijke entree voor Filips II en zijn nieuwe echtgenote. De sfeer verandert echter snel, Carlo beeft bij het zien van zijn vroegere geliefde. Een koor van monniken relativeert de wereldlijke macht, in een merkwaardig samengaan van de twee toonaarden fis en Fis. Rodrigo maant Carlo aan dicht bij hem te blijven. In het orkest horen we in de verte het vriendschapsmotief van het begin. Waarop Carlo en Rodrigo opnieuw samen zingen dat hun laatste adem een schreeuw zal zijn, die van de vrijheid. Het orkest deint uit in een magistrale tutti van het vriendschapsmotief.
liefdesverhaal waarin privé- en politieke belangen in conflict komen. Ook de scheiding tussen kerk en staat is een belangrijk thema. De personages zijn historisch behalve Rodrigo, een figuur die perfect beantwoordt aan het vrijheidsideaal dat door Verdi hoog in het vaandel werd gedragen. OVER DE COMPONIST
Don Carlos behoort tot de latere meesterwerken die Verdi componeerde, toen hij het financieel al niet meer nodig had. Hij rentenierde in zijn landhuis in Sant’Agata en liet zich alleen nog verleiden tot het schrijven van een opera als hij aan het aanbod niet kon weerstaan. Het is dan ook merkwaardig dat Verdi instemde met een nieuwe productie voor de Parijse opera. Hij had er eerder geen goede ervaringen, o.m. met Les Vêpres Siciliennes. Maar het bleef blijkbaar toch de droom van alle buitenlandse grote meesters om goed te scoren in de Franse hoofdstad. Het was Rossini te beurt gevallen, Meyerbeer, Wagner... Wellicht wilde Verdi deze ambitie ook waarmaken. Edoch, Don Carlos kreeg er maar een matige waardering en slechts 43 opvoeringen. OPGEMERKT
In 2010 bracht Opera Vlaanderen een magistrale productie van Don Carlos in een regie van Peter Konwitschny. Hij bracht het hele theater tot leven door bijvoorbeeld het publiek te integreren in de volksmassa bij de ketterverbranding. [SB]
WAT MEER IS
Don Carlos is de Italiaanse versie van de Franse grand opéra die Verdi voor Parijs schreef. Het is de langste opera van zijn hand en het aantal bestaande versies is ongezien. Dat had alles te maken met de moeilijke creatie in Parijs in 1867. Verdi noemde de Parijse opera denigrerend ‘la grande boutique’. Er werd danig gesnoeid en gewijzigd in zijn werk, op een manier die hem uitermate frustreerde. Net voor de première werd er nog een halfuur muziek uit geknipt opdat het publiek de laatste trein naar de buitenwijken zou halen. Don Carlos is een typische grand opéra met spectaculaire koordelen, helfhaftige aria’s en duetten. Er zijn vijf bedrijven; in de oorspronkelijke Franse versie is er ook een ballet. Het verhaal is gebaseerd op een toneelstuk van Schiller, met een
p. 14-15
GIUSEPPE VERDI 1813 – 1901
• • •
• •
Grootste en beroemdste Italiaanse operacomponist in de negentiende eeuw. Was van eenvoudige afkomst en kon muziek studeren dankzij een mecenas in zijn geboortedorp Le Roncole Werd afgewezen bij het ingangsexamen in het conservatorium van Milaan, dat later – o ironie – naar hem genoemd zou worden Hertrouwde na de dood van zijn eerste vrouw en hun twee kinderen met de zangeres Giuseppina Strepponi Man van zijn tijd: hij zetelde in het parlement na de eenmaking van Italië
IEDEREEN KL ASSIEK
VREUGDE 8 CD 1
Bedřich Smetana — De Moldau uit Má Vlast VAN DEZELFDE COMPONIST
Strijkkwartet nr.1 ‘Uit mijn leven’ Má Vlast (volledig) Albumbladen voor piano VERWANTE WERKEN
Ludwig van Beethoven, Andante molto mosso (Szene am Bach) uit Symfonie nr.6 Joaquin Turina, Por el Rio Guadalquivir uit Sinfonia Sevillana Ferde Grofé, Mississippi Suite
DIT HOOR JE
Een symfonisch orkest in rijke kleuren. Op een bedje van harp en pizzicati fladderen de fluiten. Ze worden bijgetreden door de klarinetten, en daaruit bloeit het brede, zangerige hoofdthema op. Een sublieme melodie die doorheen het stuk alle episoden aan elkaar bindt. Plots word je verrast door de blazers, die een element van kracht toevoegen en het woud en de jacht symboliseren. Dat is nu eenmaal het lot van de kopers en zeker van de hoorns. Dit tableau maakt plaats voor vertedering bij een feestelijke boerenpolka. De rivier rolt voort en we beleven haar nachtelijke, feeërieke en mysterieuze momenten. Je voelt Smetana naar de finale toewerken: de fluiten keren terug en nu doen de blazers, maar vooral de pauken en de cimbalen de lucht trillen. De pracht en praal druipen er af. Na een wat hymnische passage lijkt de (muziek)stroom uit te doven, maar laat je niet verrassen. Onstuimige fortissimo staccato akkoorden door het volledige orkest zetten er twee uitroeptekens achter.
het buitenland, niet uit ‘zijn vaderland’. Het mag een mirakel heten dat hij in die ellendige jaren dit meesterwerk afleverde. Grote tragedie: hij heeft het zelf nooit gehoord. WIST JE DAT…
… het meeslepende hoofdthema precies klinkt als het Vlaamse volkslied ‘Ik zag Cecilia komen’? De Tsjechen noemen het een Boheems volkslied. “Neen”, zeggen de Zweden, “dit is overduidelijk ons ‘Ack Värmeland, du skona’!” Belachelijk volgens de Italianen, die er ‘La Mantovana’ in horen. Het dispuut zal intussen wel verjaard zijn. CITAAT
Bedřich Smetana: “Origineel? Dat ben je, wanneer de luisteraar na enkele maten al kan zeggen: dit is Mozart, dat is Chopin! Hopelijk komt ooit de dag waarop de mensen zullen zeggen: dat is Smetana!”
WAT MEER IS OPGEMERKT
Track
8
CD 1
BEDŘICH SMETANA — De Moldau uit Má Vlast DUUR
11’56”
BEDRICH SMETANA
° 1824 - Litomyšl † 1884 - Praag
Generaties lang is De Moldau hét prototype van het symfonisch gedicht, een verhaal in klank. De Moldau maakt met vijf andere beschrijvende stukken deel uit van de cyclus Mijn Vaderland (Má Vlast). Ze behandelen de legenden, de geschiedenis en het natuurschoon van Bohemen. De Moldau is echter een eigen leven gaan leiden. We hoeven bij deze muziek niets te verzinnen. We volgen de ‘Vltava’ vanaf zijn bron. Smetana heeft zelf aantekeningen gemaakt die duidelijk maken wat hij wou schilderen: ‘Eerste bron’ (de fluiten), ‘Tweede bron’ met klarinetten erbij. Hij noteert verder ‘Bos. Jacht’ (hoorns), ‘Landelijke bruiloft’ (polka), ‘Maanlicht. Dans van de feeën’. En via de ‘Johannes’ stroomversnellingen’ vloeit de ‘brede stroom van de Moldau’ Praag binnen en stort zich nabij Melnik in de Elbe. OVER DE COMPONIST
In de negentiende eeuw stak het nationalisme in de kunst de kop op. Smetana was de eerste die de culturele identiteit van zijn land probeerde te verklanken. Hij schreef De Moldau nadat hij in 1874 plots een zware gehoorstoornis kreeg, die alleen maar erger werd. In de nacht van 19 op 20 oktober verloor hij zijn gehoor zelfs volledig. Het enige wat hij nog waarnam waren oorsuizingen. Bovendien leefde hij sociaal geïsoleerd en in armoede. Karige financiële steun hield hem overeind, ironisch genoeg, meestal uit
p. 16-17
Natuurlijk moet je geen Tsjech zijn om Tsjechische muziek te spelen, maar in dit geval is de live uitvoering in Praag door de Czech Philharmonic Orchestra o.l.v. de Tsjech Rafael Kubelik toch wel erg intens (Supraphon). Smetana’s muziek paste perfect in de negentiende-eeuwse strijd van zijn land voor onafhankelijkheid. 1990, het jaar van de opname, was ook zo’n beladen periode voor de Tsjechen. In ’89 werd de democratie er hersteld, in ’93 zou het land zich afscheiden van Slovakije en weer zichzelf worden. De vibraties zullen ongetwijfeld door de zaal hebben gegierd. [FB] BEDRICH SMETANA 1824 – 1884
• • •
• •
Was ook een eminent pianist en dirigent Wordt de vader van de Tsjechische muziek genoemd Zijn opera De Brandenburgers in Bohemen was een mijlpaal en bracht als eerste werk de Tsjechische ziel en idealen tot klinken De verkochte bruid was zijn grootste succes Zijn wandelingen langs de Moldau waren een bron van inspiratie, en niet alleen voor De Moldau
IEDEREEN KL ASSIEK
VREUGDE 9/10
CD 1
Johann Sebastian Bach — Magnificat anima mea Dominum - Et exsultavit spiritus meus uit Magnificat in D BWV243 VAN DEZELFDE COMPONIST
Was mir behagt, ist nur die muntre Jagd BWV208 Suite nr.3 in D voor strijkers en basso continuo BWV1068 Italiaans Concerto in F BWV971 VERWANTE WERKEN
Antonio Vivaldi, Gloria in D RV589 George Frideric Handel, La Resurrezione HWV47 Wolfgang Amadeus Mozart, Exultate, jubilate KV165
DIT HOOR JE
Track
9/10
CD 1
JOHANN SEBASTIAN BACH
— Magnificat anima mea Dominum Et exsultavit spiritus meus uit Magnificat in D BWV243 DUUR
02’50” 02’13”
JOHANN SEBASTIAN BACH
° 1685 - Eisenach † 1750 - Leipzig
Wat een feestelijk werk! Onmiddellijk laten pauken, schallende trompetten en delicate passages in de houtblazers (traverso en hobo) de muziek jubelen en triomferen. Het vrouwenkoor zet in op het woord ‘magnificat’, het mannenkoor volgt. Na enkele herhalingen smelt het koor samen, om vervolgens het magnificat afzonderlijk te hernemen. Magnificat, het eerste woord uit de Latijnse tekst, wordt eindeloos herhaald en opgesmukt met talrijke versieringen. De melodie gaat ook telkens hoger om nog meer pracht en weerklank te bereiken. Dit alles resulteert in een overdonderende, wervelende lofzang. Het volgende vers, ‘Et exultavit’, vormt een opvallend contrast met het voorgaande. Op een rustige begeleiding van de strijkers zingt de sopraan een expressieve melodie. Hierbij worden vooral de woorden ‘exultavit’ (bejubelen) en ‘salutari’ (redder) dik in de verf gezet door herhalingen en melismen. Een voorbeeld van tekstexpressie. Het volledige Magnificat bestaat uit twaaalf delen van telkens een paar minuten lang. Allerlei vocale en instrumentale combinaties wisselen elkaar af om de tekst zo expressief en schitterend mogelijk weer te geven. Daarnaast krijgen ook alle solisten (twee sopranen, alt, tenor en bas) hun solo-aria. Dat alles draagt bij tot een feestelijke uitbarsting van kleur, soms korte maar virtuoze solo’s en indringende koorpassages. WAT MEER IS
Kerstmis 1723 was het eerste, grote religieuze feest in Leipzig waarvoor Bach aangepaste muziek moest componeren. Volgens de traditie in Leipzig bevatte de dienst een Magnificat. Dat moest in het Latijn worden gezongen en met de grootst mogelijke pracht getoonzet. Het Magnificat beschrijft de ontmoeting tussen Maria en haar nicht Elisabeth, allebei zwanger. Een en al jubelende vreugde en verering. En zo laat Bach het ook in zijn muziek klinken, alsof hij hiermee wilde tonen waartoe zijn zangers en muzikanten – en hijzelf uiteraard – in staat waren. Zijn visitekaartje. Bach zou dit werk bij latere uitvoeringen nog aanpassen. OVER DE COMPONIST
In mei 1723 verhuisde Bach van Köthen naar Leipzig. Hij werd er cantor/directeur aan de Thomasschule. Daarnaast moest hij ook het orkest dirigeren en de muziek in de vier hoofdkerken verzorgen. Hoewel het een van de belangrijkste muzikale functies in
p.18-19
Duitsland was, leverde ze minder prestige en geld op dan Bachs vorige job aan het prinselijk hof van Köthen. Wat later volgde hij Georg Philipp Telemann op als leider van het Collegium Musicum, een studentenorkest dat iedere vrijdagavond concerten organiseerde in koffiehuis Café Zimmermann. Bach componeerde, repeteerde, dirigeerde, onderwees compositie en orgel, gaf orgelrecitals, adviseerde bij orgelbouw… Drukdrukdruk, als je bedenkt dat hij ook nog vader van een kroostrijk gezin was. WIST JE DAT…
… een aantal composities van Bach verloren is gegaan omdat de handschriften werden gebruikt om vis of boter in te verpakken? Enkele sonates werden op het nippertje gered, maar wie weet hoeveel er is verdwenen. … Bach een buitengewoon improvisator op het orgel was? Mensen kwamen van heinde en verre om hem te horen spelen. CITAAT
Luc-André Marcel, Franse Bach-auteur: “Geen genie was ooit minder gek dan hij. Of: geen dwaasheid toonde eerder zoveel logica.” OPGEMERKT
Philippe Herreweghe weet met het Collegium Vocale Gent een mooie balans te vinden tussen stemmen en instrumenten, en tussen de stemmen onderling (Harmonia Mundi). [EVH]
JOHANN SEBASTIAN BACH 1685 – 1750
• • •
•
Stamt uit een familie muzikanten en wordt als een van de grootste componisten ooit beschouwd Was in dienst van zowel wereldlijke als kerkelijke werkgevers Zijn laatste baan was die van cantor aan de Thomasschule in Leipzig. Hij componeerde er een omvangrijk religieus oeuvre, maar gaf ook concerten in Café Zimmermann Werd blind aan het einde van zijn leven
IEDEREEN KL ASSIEK
VREUGDE 11/13
CD 1
Antonio Vivaldi — Concerto in E op.8 nr.1 voor viool, strijkers en basso continuo RV269 ‘La Primavera’ VAN DEZELFDE COMPONIST
Concerto in C op.8 nr.6 RV180 ‘Il Piacere’ Juditha Triumphans RV644 Farnace RV711 VERWANTE WERKEN
Joseph Haydn, Die Jahreszeiten Hob.XXI:3 Astor Piazzolla, Primavera Porteña uit Cuatro Estaciones Porteñas Max Richter, Recomposed Antonio Vivaldi Die vier Jahreszeiten
DIT HOOR JE
De lente! Een fris, herkenbaar thema in de strijkers wordt meteen herhaald en gevarieerd. Daarna hoor je de vogeltjes fluiten in een vrolijk duet van violen. Het korte thema wordt nog even herhaald, maar al gauw weerklinken klaterende beekjes en een zacht briesje. Het liefelijk tafereel wordt verstoord: een virtuoze solopassage evoceert donder en bliksem. Daarna keert de rust stilaan weer. De vogels hernemen hun lied. Intussen klinkt in de strijkers opnieuw het herkenbare thema. Het tweede, langzame deel ademt een lome sfeer. De solist moet hier zijn expressief talent demonstreren. Het bijhorend sonnet beschrijft hoe een geitenhoeder ligt te slapen, zijn trouwe, af en toe blaffende (altviool!) hond houdt de wacht. Hier overheerst rust, geen plotse ritmische of dynamische veranderingen, geen storende contrasten. Een ‘Danza Pastorale’, een dans van nimfen en schaapherders, sluit het driedelige concerto af. De lage registers bij de strijkers suggereren het brommen van de doedelzak.
WIST JE DAT…
… De Lente heel populair was toen Vivaldi nog leefde? Ook koning Lodewijk XV van Frankrijk was fan. Het hoforkest moest te allen tijde paraat staan om dit werk op verzoek te spelen. … De Vier Seizoenen pas in 1950 opnieuw werd opgenomen en nu het meest opgenomen klassieke werk is, in allerlei versies en bewerkingen? CITAAT
De Amerikaanse musicoloog H.C. Robbins Landon schrijft in zijn Vivaldi-biografie: “In 1950 liep ik toevallig in de Liberty Music Shop in New York, toen daar de befaamde Cetra-opname van De Vier Jaargetijden arriveerde. De winkelier zette de plaat op. De aanwezigen, ik ook, stopten met hun bezigheden, begonnen te luisteren en lieten zich betoveren door de verleidelijke muziek, die tweehonderd jaar lang vergeten in een bibliotheek had gelegen. De Vivaldi-renaissance was begonnen.”
WAT MEER IS
Track
11/13 6/7
CD 1
ANTONIO VIVALDI — Concerto in E op.8 nr.1 voor viool, strijkers en basso continuo RV269 ‘La Primavera’ DUUR
03’01” 04’11” 02’11” 02’21” 03’45”
FRANCIS POULENC ANTONIO VIVALDI
° 1678 1899 - Venetië Parijs † 1741 1963 - Wenen Parijs
OPGEMERKT
Vivaldi componeerde vier vioolconcerti voor vier jaargetijden op vier sonnetten die hij wellicht ook zelf schreef. De muziek beantwoordt aan de beelden die elk sonnet oproept. Bovendien voegde Vivaldi nog gedetailleerde opmerkingen toe betreffende de uitvoering. Vivaldi’s rijke verbeelding bij het toonzetten van de tekst blijkt uit de voortdurend wisselende beelden, de opeenvolgende soli met improviserend karakter en het gebruik van specifieke ritmes en klankkleuren. Bovendien spreekt uit dit werk dezelfde frisse energie die ook de lente opwekt. OVER DE COMPONIST
Samen met de andere jaargetijden werd De Lente in 1725 gepubliceerd in Il Cimento dell’armonia e dell’inventione, een bundel van twaalf concerti. Dit was al Vivaldi’s derde bundel die in Amsterdam werd gepubliceerd, na L’Estro Armonico (1711) en La Stravaganza (ca.1714). Nieuw is dat Vivaldi verscheidene concerti een naam gaf die de inhoud van de muziek moest weergeven. Dankzij deze publicaties en zijn reizen en contacten met andere hoven verwierf Vivaldi stilaan naam in West-Europa. In de periode 1723-1725 was hij ook opnieuw verbonden aan het Ospedale delle Pietà in Venetië, een weeshuis voor meisjes, waarvoor hij bij contract iedere maand twee concerti moest componeren.
p. 20-21
Concerto Italiano brengt een levendige, ritmische vertolking, met een mooi uitgesponnen langzaam deel. De solisten in elk van de vier concerti komen uit het orkest zelf (Opus 111). Ook aan te bevelen is de opname met de virtuoze violist Giuliano Carmignola, samen met het Venice Baroque Orchestra o.l.v. Andrea Marcon (Sony). [EVH]
ANTONIO VIVALDI 1678 – 1741
• • • • •
Oudste van negen kinderen; hij erft zijn vaders rosse haren Geeft les aan het Ospedale della Pietà, een weeshuis voor meisjes Componeert sonates, concerti, opera’s en religieuze muziek Verwerft door publicaties van zijn concerti naam en faam in heel Europa Overlijdt eenzaam en arm in Wenen
CD 1 – 2
ENERGIE TRACKS
{14 - 23} {1 - 2}
14
p. 25 GEORGE FRIDERIC HANDEL
16/23
p. 27 ARAM KATSJATOERIAN
— Sabeldans uit Ganayeh
BÉLA BARTÓK
1
— Stokkendans - Dans met de sjaal - Ter Plaatse - Toeterdans - Roemeense Polka Snelle dans uit Roemeense Volksdansen SZ68
— Ouverture uit Music for the Royal Fireworks HWV351
15
p. 29
23
p. 31 JOHANN STRAUSS SR.
— Radetzky Mars op.28
p. 33 LUDWIG VAN BEETHOVEN
— Allegro uit Symfonie nr.5 in c op.67
2
p. 35 WOLFGANG AMADEUS MOZART
— Finale. Molto allegro uit Symfonie nr.41 in C KV551 ‘Jupiter’
IEDEREEN KL ASSIEK
ENERGIE 14 CD 1
George Frideric Handel — Ouverture uit Music for the Royal Fireworks HWV351 VAN DEZELFDE COMPONIST
Concerti grossi op.6 nr.1-12 HWV319-330 Ode for the Birthday of Queen Anne HWV74 Suite nr.5 in E voor klavecimbel HWV430 ‘The Harmonious Blacksmith’ VERWANTE WERKEN
Jean-Baptiste Lully, Le grand divertissement royal de Versailles Peter Tsjaikofski, Ouverture 1812 in Es op.49 Igor Stravinsky, Feu d’artifice
DIT HOOR JE
Handels ‘Vuurwerkmuziek’ is een vijfdelige suite. Ze bestaat uit een opeenvolging van dansen, variërend in stijl, maat en tempo. Een indrukwekkende, vorstelijke (Franse) ouverture opent de suite. Blazers en pauken zorgen voor grandeur bij een langzaam, plechtig en krachtig begin. Dit is openluchtmuziek, met klanken die ver dragen. Het thema wordt een paar keer herhaald, voorafgegaan door stevig paukengeroffel. De koperblazers – teken van macht en overwinning – steken boven het orkest uit. Een schitterende trompetsolo sluit het langzame begin af, schetterende trompetten vervolgen met een sneller tweede deel van de ouverture. De strijkers nemen even over met een liefelijke melodie, in afwisseling met de trompetten, dan weer met de hoorns. Trompetten en hoorns versterken mekaar in hun samenspel voor een nog groter effect. Fortissimo uitbarstingen wisselen af met rustigere passages in de strijkers, tot het snelle deel wordt hernomen. Na de ouverture volgen nog een snelle, eenvoudige Bourrée, een rustiger Siciliano, bijgenaamd ‘La Paix’, en een briljant Réjouissance. Ten slotte vormen twee menuetten een waardige afsluiter.
Track
14
CD 1
GEORGE FRIDERIC HANDEL — Ouverture uit Music for the Royal Fireworks HWV351 DUUR
07’49”
GEORGE FRIDERIC HANDEL
° 1685 - Halle (Duitsland) † 1759 - Londen
WAT MEER IS
Music for the Royal Fireworks kwam er in 1749, in opdracht van koning George II, om het Vredesverdrag van Aken (1748) te vieren. De koning wilde krijgshaftige instrumenten, geen strijkers. Het werden 9 trompetten, 9 hoorns, 24 hobo’s, 12 fagotten en 3 paar pauken. En ook nog kleine trommen en een paar extra grote dubbele trommen. Gaandeweg besloot Handel om het aantal blazers te reduceren en strijkers toe te voegen. De algemene repetitie op 21 april bracht meer dan twaalfduizend man op de been en veroorzaakte een van Londens eerste verkeersopstoppingen, te land én te water! De uitvoering op 27 april was evenwel een ramp. Speciaal voor de gelegenheid waren een decor en een paviljoen opgetrokken in Green Park. Een en ander ging fout met het vuurwerk. Het rechterpaviljoen vatte vuur en brandde helemaal af. De Italiaanse ontwerper van het paviljoen en van het spektakel, Giovanni Niccolò Servandoni, viel de opzichter van het vuurwerk woedend aan, maar werd gearresteerd en bracht de nacht door in de cel. Gelukkig deed de muziek van Handel het beter.
OVER DE COMPONIST
Handel was in die periode een gewaardeerd en welstellend man, ‘the grand old man of English music’. En hij liet anderen delen in zijn rijkdom. Na de koninklijke festiviteiten gaf hij een benefietconcert voor het Foundling Hospital met op het programma… zijn Vuurwerkmuziek. Kort erna schonk hij de kapel van diezelfde instelling een orgel. In 1750 gaf hij opnieuw een benefietconcert, nu met de Messiah. Het werd een ongezien succes én een traditie. Handel zou tot aan zijn dood dirigeren of minstens present zijn op het jaarlijkse Messiah-benefiet. WIST JE DAT…
… Handel een grote kunstverzameling bezat? Hij verdiende verre van slecht met zijn concerten. Zodoende investeerde hij af en toe in de aankoop van schilderijen en prenten, overwegend landschappen. CITAAT
De Engelse componist Frederick Delius schreef in een brief aan organiste Ethel Smyth: “Handel verlamde generaties lang de muziek in Engeland en ze zijn er nog niet helemaal over.” OPGEMERKT
Groots opgezette opname van The King’s Consort met Robert King. Met een ensemble van 62 blazers en 4 slagwerkers benadert hij wellicht het dichtst de oorspronkelijke bezetting. Een unieke klankenmix (Hyperion). [EVH] GEORGE FRIDERIC HANDEL 1685 – 1759
• •
• • • •
p. 24-25
Geboren in 1685, hetzelfde geboortejaar als Johann Sebastian Bach en Domenico Scarlatti Hield zijn studies rechten in Halle snel voor bekeken; hij maakte er kennis met Georg Philipp Telemann én met diens liefde voor opera Ontdekte in Italië de charmes van de Italiaanse opera en van het oratorium Trok na zijn aanstelling in Hannover naar Engeland, waar hij in 1711 succes oogstte met Rinaldo, wat een doorbraak betekende Na de Italiaanse opera volgde het Engelse oratorium Werd aan het einde van zijn leven blind