INLE IDING
DEEL I: WAAROM ZIJN WE ZO DIK? We slikken alles als zoete koek – en krijgen er niet genoeg van Het wondermiddel tegen dik zijn is slechts één jaartje ver weg Afslanken: je bent er vet mee We eten te veel, maar beseffen het niet We eten rommel, maar beseffen het niet Calorieën tellen, maar ze tellen is van geen tel Van diëten word je dik Het koolhydraatarm dieet: is je broodje gebakken? Weinig-dit en minder-dat: de val van afvallen Slechte eetgewoonten: ren voor je leven Darmmicroben: allemaal vriendjes Vet, een fenomeen Zoetjesaan met suiker Verfijnd, verfijnder, koolhydraat Dik gedronken Je wordt al dik als je nog maar gewoon naar roomsoezen kijkt
4
INHOUDSOP GAVE
7
9
DEEL II: OK, WE ZIJN DIK. WAT GAAN WE DAAR NU AAN DOEN?
109
11 14 16 18 19 22 23 26 48 49 61 64 72 84
Dezelfde fouten maken, andere resultaten verwachten. Dwaas. Haal je hoofd uit het zand Het gaat over waarom je eet Het gaat over wanneer je eet Het gaat over hoe je eet Het gaat over hoeveel je eet Het gaat over wat je eet Het gaat over wat je drinkt Hou op met het op je eentje te proberen Gewicht en gezondheid Oost west, thuis best Pillen en poeders De zes woorden
111
BEKNOPTE BIBL IOGRAFIE
172
113 118 120 123 125 134 145 148 156 157 160 167
92 98
VAN DIË TEN WORD JE DIK
5
INLEIDING Dit boek is een gids. Verdwaal je tussen de bergen informatie over wat gezond eten nu precies is? Zit je met een pak koppige kilootjes die er wel af vallen als je op je tanden bijt, maar er daarna geniepig weer bij komen? Ben je slank en wil je graag zo blijven? Dan is dit een boek om te verslinden. Veel van wat je zal lezen, zijn recente wetenschappelijke bevindingen waarvan je je wenkbrauwen zal fronsen omdat het indruist tegen wat je altijd hebt gedacht en geloofd. Wees gerust, het gaat niet voor de zoveelste keer over diëten en bewegen. Van diëten word je dik, en bewegen is overroepen. In dit boek staan geen grensverleggende eetplannen, revolutionaire recepten, sensationele beloften, verbluffende voorschriften, of gegarandeerde wondermiddelen. Wat staat er dan in godsnaam wél in? De waarheid. De waarheid is vaak een bittere pil, en wat je zal lezen, zou je misschien liever niet horen. Maar met de kop in het zand kom je altijd van een kale reis terug. Ik beloof dat wat je zal leren de beoogde resultaten zal opleveren. Alles is stevig wetenschappelijk onderbouwd en precies wat je nodig hebt. Niet meer en niet minder. Zal het moeite kosten? Een klein, klein tikkeltje. Niets om van wakker te liggen. ‘Geef een man een vis, en hij heeft eten voor een dag. Leer een man vissen, en hij heeft eten voor het leven.’ Dit boek leert je vissen.
VAN DIË TEN WORD JE DIK
7
DEEL I:
WAAROM ZIJN WE ZO DIK?
WE SLIKKEN ALLES ALS ZOETE KOEK – EN KRIJGEN ER NIET GENOEG VAN An en Jan zijn dik. Maar niet omdat ze geen moeite hebben gedaan. Ze zijn al zo vaak afgevallen, dat hun gewicht eigenlijk negatief zou moeten zijn. Je kan geen dieet bedenken dat gek genoeg is of ze hebben het geprobeerd. En moet je horen: met hun favoriete dieet zijn ze dertig kilo kwijtgeraakt – vier keer al! Jan en An hielden het niet bij diëten alleen natuurlijk. Ze gingen naar de fitness en droegen saunabroeken. Ze slikten vetverbranders en slurpten vermageringsshakes. Ze deden sapkuren en dronken groene thee tot het hun oren uitstroomde. Ze koppelden zich aan spierprikkelapparaten terwijl ze van kookprogramma naar kookprogramma zapten. Ze gingen voor massages, smeerden slankheidszalfjes op buik en billen, en trainden verwoed hun middel (Kim zou dat ‘Kardashian-styling’ noemen; in de volksmond heet dat ‘een korset dragen’). Om vet weg te dromen, droegen ze ’s nachts een hoofdband van gevlochten zeewier. En An en Jan zijn niet eens halvegaren. Ze zijn zoals alleman: ze geloven graag in mirakels.
inhoudsopgave
VAN DIË TEN WORD JE DIK
11
Succes gegarandeerd, dachten ze keer op keer. Die modellen in de reclame waren slank. De bijbehorende tekst vermeldde hoe revolutionair het product wel was. Bovendien was het zo duur dat het niet anders kon dan werken. Helaas. Een paar keer beriepen Jan en An zich op de niet-tevreden-geld-terug-waarborg. Weerom helaas. De fabrikanten antwoordden beleefd dat hun product alleen effectief is in combinatie met een gezond, verminderde-calorieÍn dieet. Gemene geniepigerds allemaal. An en Jan zijn niet alleen. We zijn verzot op het slikken van zoete koek en de mannen van de marketing weten dat maar al te goed. We willen in mirakels geloven en sparen er het eten voor uit de mond (nu ja, figuurlijk). In je kleerkast hangt dat supersexy, superstrakke, minuscule minijurkje voor je oudejaarsfeest, maar eerst zou je een dertiental kilo’s moeten afvallen. En vandaag is het tweede kerstdag. Paniek! Een sapkuur! Vetverbranders! De zeewierhoofdband! Doe eens gewoon: ga een andere jurk kopen.
12
WA AROM Z IJN WE ZO DIK?
HET WONDERMIDDEL TEGEN DIK ZIJN IS SLECHTS ÉÉN JAARTJE VER WEG Ik heb goed nieuws… en slecht nieuws. Het wondermiddel tegen dik zijn is slechts één jaartje ver weg… …en dat zal altijd zo blijven. Teleurgesteld? Je zou voor minder. Je kan sommige mensen altijd voor de gek houden en alle mensen soms, maar je kan niet alle mensen altijd voor de gek houden. Blijkbaar is er op deze regel toch één uitzondering: afslankadvies. Het is onvoorstelbaar wat mensen geloven en willen geloven. Ik moet toegeven dat het niet altijd gemakkelijk is om uit al wat je leest over voeding en slank blijven op te maken wat kaf is en wat koren. Zelfs voor artsen is dat geen klein bier. Dit boek werpt licht op de hele zaak. Ondanks de ludieke toon is het uiterst stevig gebaseerd op de meest recente wetenschappelijke bevindingen. Voorts baseer ik mij op mijn professionele ervaring met zwaarlijvige patiënten, commentaren op mijn vorige boek ‘Levenslank’ en, niet minder belangrijk, het observeren van de wereld en het menselijk gedrag. Het goede nieuws, en eventjes ernstig nu, is dat dit boek je leven kan veranderen. Het slechte nieuws: ik kan het niet in jouw plaats doen. Maar met een beetje moeite slaag je er vast zelf in.
14
WA AROM Z IJN WE ZO DIK?
VAN DIË TEN WORD JE DIK
15
AFSLANKEN: JE BENT ER VET MEE Homo sapiens is er economisch altijd maar op vooruitgegaan, in die mate zelfs dat we tegenwoordig met de dubieuze eer kunnen pronken dat er meer mensen overvoed zijn dan ondervoed. En nog cynischer: in onze westerse wereld wordt nu meer geld gespendeerd aan afslankproducten dan aan voedsel! Ondanks de ontelbare revolutionaire wondermiddelen die er dagelijks aan de man en vrouw worden gebracht, blijft onze collectieve buik- en bilomvang tot nooit geziene proporties uitdijen. Afslanken is eigenlijk helemaal niet zo moeilijk. Gewoon een tijdlang op de tanden bijten. De poppen gaan pas aan het dansen als we daarna de kilo’s er willen afhouden. Slechts vier personen op de honderd slagen daarin op lange termijn. De rest is binnen de twee tot vier jaar – vaak al veel sneller – opnieuw even dik of nog dikker. Dat is een erbarmelijk succescijfer. Je zou voor minder bij de pakken blijven zitten. Besef wel dat de meesten het keer op keer verkeerd aanpakken. Op zoek naar een eenvoudige oplossing vallen ze steeds voor de laatste hype of rage, maar blijven met een lege portemonnee op hun honger zitten. Kilo’s kwijtspelen kan, en die er daarna afhouden kan evenzeer. Maar wat werkt voor de ene, werkt niet noodzakelijk voor de andere. Er zijn altijd wel uitzonderingen die gebaat zijn bij het meest onwaarschijnlijke kwakzalfje, of zelfs met vaag, algemeen, pasklaar advies. En hemeltjelief, probeer hen maar eens tegen te houden om je dat in de maag te splitsen via asociale media waar ze wekenlang naar likes vissen.
klaar. De volgende bladzijden zijn geen voorschriften, maar een gereedschapskist. Nadat je daarin hebt rondgeneusd, zal je precies weten waaraan en waarmee je zal moeten sleutelen. Dit boek is peer-reviewed en kreeg de zegen van twee universiteiten. Je bent dus in goede handen. Verwacht geen wondermiddel, nieuwe hype of veelbelovende rage. Ik verbied niets en ik verplicht niets. Jawel, je kan nog steeds pralines eten. En taart. Je hoeft geen drastische ommezwaai te maken in je leven. De ommezwaai zal komen van een paar kleine aanpassingen, want alleen dát zal je kunnen volhouden voor de rest van je bestaan. Hou het eenvoudig, dan blijft het gemakkelijk. Vele mensen denken dat een vermageringskuur gepaard moet gaan met afzien of kunst- en vliegwerk, anders werkt het niet. Het tegendeel is waar. Als het afzien is, hou je het nooit lang vol en ben je zo goed als zeker om te mislukken. Gezond eten, gezond zijn en een gezond gewicht gaan over bewustwording en kleine aanpassingen. We leven in een wereld van verleidingen, dus je zal een tikkeltje moeite moeten doen om af en toe nee te zeggen. Dat tikkeltje kan je aan, daar ben ik zeker van. Voor wie gehaast is of een boek een hele boterham vindt, vat ik later alles samen in zes woorden. Als dat nóg te veel is om te verteren, vat ik die zes woorden verder samen in zes letters. Hoe je die uiteindelijk in de praktijk brengt, maak je voor jezelf uit.
Helaas werkt pasklaar advies of een wondermiddel niet voor de meesten onder ons, de zwijgende, beschaamde – want weerom gedupeerde – meerderheid. We zijn allemaal uniek, met onze eigen gewoontes, omstandigheden, smaken en fysiologie. Je kan afslanken en daarna slank blijven, maar je moet dat aanpakken op een manier die bij jou past als individu. Iets op maat dus, niet iets kant en
16
WA AROM Z IJN WE ZO DIK?
VAN DIË TEN WORD JE DIK
17
WE ETEN TE VEEL, MAAR BESEFFEN HET NIET
WE ETEN ROMMEL, MAAR BESEFFEN HET NIET
Tot de jaren 1960 kocht je in de bioscoop je popcorn in een bekertje. Nu is dat in een emmer. Een Cola was 200 ml, nu is dat 500 ml. Een reep Mars was half zo groot als nu. Een hamburger was een derde zo groot als nu. Zelfs onze maaltijden thuis zijn met flink wat happen gegroeid. Neem bijvoorbeeld het populaire kookboek van toen, ‘Ons kookboek’, dat in latere uitgaven ‘De keukenprinses’ heette, en nu ‘Koken voor elke dag’. Veel recepten, ingrediënten en hoeveelheden zijn nog steeds precies dezelfde als een halve eeuw geleden. Het verschil is te vinden in de inleiding. Het boek van de jaren 1960 stipuleert dat de recepten zijn bedoeld voor zes tot acht personen. In de recentere uitgaven, met dezelfde hoeveelheden, zijn die voor slechts vier personen.
Tot de jaren 1960 aten mensen voedsel tijdens hun maaltijd. Soep, aardappelen, groenten, een stukje vlees of vis, gezonde kost van moeders keuken. Nu bestellen we maar gauw wat, waarvan de gezondheidsfactor soms ver te zoeken is en waar moeder ernstige bedenkingen bij zou hebben gehad. Kookprogramma’s en kookboeken kennen een nooit geziene populariteit, maar we koken haast niet meer. Nog erger, onze maaltijd is al te vaak iets snel uit het vuistje zoals een muesli reep, zonder dat we ons realiseren dat die meer weg heeft van een Snickers dan van havermout. We eten niet alleen te veel, we eten ook pakken rommel – maar beseffen niet dat het rommel is.
Wij denken dat de porties die we rondom ons zien, porties zijn die worden aanbevolen. Dat is helaas niet zo. Ze zijn anderhalve tot vijf keer te groot. We zijn het slachtoffer van portie-distorsie. We eten te veel, maar beseffen het niet.
Wanneer zag je laatst een advertentie voor een prei of een peer? Wel? Zal het nog voor vandaag zijn, dat antwoord? Maar wanneer zag je laatst reclame voor iets supergeraffineerd in een pakje of een zakje? Hoogstwaarschijnlijk zag je er alleen al op de weg naar het werk vanochtend ten minste twintig. De voedselindustrie is onvoorstelbaar machtig, met onvoorstelbaar diepe zakken, en heeft spijtig genoeg ons beeld van wat voedsel is totaal vertekend. Begrijp me niet verkeerd. Dankzij diezelfde industrie is voedsel veiliger, goedkoper en meer beschikbaar voor meer mensen dan ooit. Maar écht voedsel groeit aan bomen of komt uit de grond. Als een buitenaards wezen op onze planeet verzeild zou raken, zou het denken dat voedsel in zakjes ontstaat, of in pakjes of blikjes of dozen. En dat gefrituurd spul, desserten, snoep, frisdrank en alcohol de vijf voedingsgroepen zijn. Moeder Natuur – met de hulp van landbouwers – zet seizoen na seizoen haar beste beentje voor om een overvloed aan gezonde, lekkere en voedzame dingen tevoorschijn te toveren. Door die in hun natuurlijke vorm te verkopen, wordt niemand rijk. Maar door die te bewerken wel. Winsten
18
WA AROM Z IJN WE ZO DIK?
VAN DIË TEN WORD JE DIK
19
vertienvoudigen door ‘waarde toe te voegen’. Haal A en B eruit. Voeg C en D erbij. Vermeld dat heel trots op de doos, in opvallende letters, naast een foto van slanke, lachende, gezond ogende mensen (die duidelijk nooit dergelijk prullenvoedsel eten). Aandeelhouders wrijven zich in de handen, maar onze gezondheid krijgt een flinke knauw. Hé zeg, komaan, we gaan een beetje ongezond zijn toch niet laten opwegen tegen winst maken? Er is niets mis met het verkopen van producten die vrij zijn van ziektekiemen of langer kunnen worden bewaard, maar het bewerken loopt tegenwoordig de spuigaten uit. Veel van ons voedsel is zo geraffineerd dat ons lichaam het gewoon niet meer herkent. Daar betalen we de prijs voor. Zonder overdrijven durf ik gerust te stellen dat veel van wat als voedsel doorgaat op de supermarktrekken, ongeschikt is voor menselijke consumptie. Het zijn scheikundige bereidingen, geen voedsel. Ze zouden mij er geld voor moeten géven om me aan die dingen te wagen, en dan nog. Als dat gedegenereerd spul benzine was, zou je er niet aan dénken dat in je tank te kappen. Maar je stopt dat wel in je eigen lichaam? Het gezond verstand is ernstig ziek.
Zonder uitzondering zijn al die wonderkuren een dikke, vette flop. En nog niet goedkoop ook. Ze floppen omdat je ze onmogelijk kan volhouden en omdat ze zich te veel baseren op de traditionele steunpilaren van afslanken: calorieën, diëten, lichaamsbeweging en zelfhulp. Kijk in de spiegel en je weet dat we andere steunpilaren nodig hebben. Kijk naar obesitasstatistieken en je weet dat we die vandaag nodig hebben. Calorieën tellen, maar ze tellen is van geen tel. Van diëten word je dik. Lichaamsbeweging is overroepen. En zelfhulp helpt niet. Een woordje uitleg.
Je kent het citaat: ‘Eet voedsel dat je grootmoeder zou herkennen.’ Om je grootmoeder niet te onderschatten, zou ik dat liever herformuleren als: ‘Eet voedsel dat Jezus zou herkennen.’ Met andere woorden: eet voedsel van de natuur, niet uit een fabriek. Het gaat hem niet om de vitamine A of het caroteen in de wortel. Het gaat hem om de wortel. De wortel van Moeder Natuur. We zijn dik want we eten te veel. We zijn dik want we eten rommel. De logische oplossing ligt dus voor de hand: hou op met te veel te eten, en hou op met rommel te eten. Eigenaardig genoeg slagen we er maar niet in om dat in onze hersenen te knopen: ‘poef ’ doet het, en ruimt plaats voor een drang naar wonderkuren.
20
WA AROM Z IJN WE ZO DIK?
VAN DIË TEN WORD JE DIK
21
CALORIEËN TELLEN, MAAR ZE TELLEN IS VAN GEEN TEL Vergeet het maar, dat ‘calorie in, calorie uit’, of ‘eet minder, beweeg meer’. Die dooddoeners zijn enorme simplificaties. Calorieën tellen natuurlijk, maar een gezond lichaamsgewicht gaat over veel meer dan calorieën. Veel belangrijker is waar die calorieën vandaan komen. Spijtig genoeg geloven de meesten nog steeds – en artsen zijn vaak geen uitzondering – dat afslanken louter met calorieënbalans te maken heeft. Dat speelt inderdaad een rol, maar de realiteit is veel complexer. Zwaarlijvigheid is niet alleen een overmaat aan calorieën, maar ook een ontstekingsproces. Ik kom daar straks op terug. Wie hier een grote rol in spelen, zijn een massa wezentjes die zich in onze ingewanden schuilhouden: onze darmmicroben. Ook daarover straks meer. Laat me eerst klare wijn schenken over diëten.
VAN DIËTEN WORD JE DIK De wereld staat bol van diëten. Ze gaan van te gek tot ronduit krankzinnig, van het eet-elke-dertien-minutendieet tot het lintwormendieet. (En het is wat de naam doet vermoeden: je slikt een capsule met levende lintwormpjes. Dat die ook naar je hersenen en lever kunnen migreren, met als vervelende gevolg dat je ervan dood gaat, zullen we maar door de vingers zien. Je zal tenminste de slankste persoon zijn op het kerkhof.) Als er één ding is waar je lichaam een hekel aan heeft, dan is dat wel verandering. Te allen tijde probeert het hetzelfde te blijven en alles in evenwicht te houden. Homeostasis noemen wij wetenschappers dat. Het is de reden waarom je veel plast als je veel drinkt en waarom je rilt als je het koud hebt: al die kleine spiercontracties samen wekken warmte op. Iets gelijkaardigs gebeurt als je op dieet gaat: je eet minder calorieën, en je lichaam reageert door ervoor te zorgen dat het minder calorieën nodig heeft. Met andere woorden, je stofwisseling vertraagt. In het begin schud je enkele kilootjes af, want je lichaam heeft de situatie nog niet door. Binnen de kortste keren beseft je lijf echter wel dat je jezelf min of meer aan het uithongeren bent, en reageert door je stofwisseling te vertragen. Resultaat: gedaan met kilootjes afschudden. Je geeft het dieet op en begint weer te eten zoals voorheen. Helaas is je stofwisseling nog steeds vertraagd (je lichaam heeft niet direct door dat het uithongeren is afgelopen). Resultaat: daar zijn die kilo’s weer! En ze blijven maar komen! Vaak word je zelfs dikker dan je was vóór je dieet. Brute pech. Je probeert opnieuw. Dat jojoën is helemaal niet zo onschuldig als het lijkt. Wetenschappelijk onderzoek heeft uitgewezen dat op lange termijn (pakweg over een periode van vijftien tot twintig jaar), wie zwaarlijvig is en zijn gewicht constant houdt, minder ongezond is dan wie jojoot. Niet alleen dik zijn is slecht voor de gezondheid, maar
22
WA AROM Z IJN WE ZO DIK?
VAN DIË TEN WORD JE DIK
23
het proces van verdikken zelf ook. Misschien nog ongezonder. Daarbij komt dat telkens als je afslankt en daarna weer verdikt, de kans om op lange termijn zwaarlijvig te worden verdubbelt en zelfs verdrievoudigt omdat je stofwisseling vertraagd blijft. Als je die dik-duncyclus meerdere malen doormaakt, kan het best dat je stofwisseling vertraagt voor de rest van je leven. Je kan hierbij opperen dat dit inherent is aan de natuur van de dikke persoon: het zit in de genen. Dat lijkt niet zo te zijn, volgens een Fins onderzoek op tweeduizend professionele atleten. De sportlui die tijdens hun competitiejaren geregeld probeerden af te vallen om in een bepaalde gewichtscategorie te kunnen deelnemen, zoals gewichtheffers of worstelaars, hadden op middelbare leeftijd drie keer meer kans op zwaarlijvigheid dan atleten uit sporten zonder gewichtscategorieën, zoals voetbalspelers en langlaufers.
Succesvol afslanken bereik je niet door je koste wat het kost in te houden, maar door je met mate in te houden. Ook gematigdheid hoort met mate te geschieden. Trakteer jezelf af en toe op een verwennerijtje. Ik schreef ‘af en toe’, niet ‘vijf keer per dag’. Kortom: diëten mag je vergeten. Je kan in een paar dagen of weken niet de chaos in je lijf ongedaan maken waaraan je jaren of decennia hebt gewerkt. Het enige positieve aan een dieet is dat het sommige mensen doet beseffen hoe erbarmelijk hun eetgewoontes waren. Als je erin slaagt daar beterschap in te brengen, is het dieet de moeite waard geweest. Als je er niet in slaagt, kan je die XXXXL jeans binnen de kortste keren weer uit de kast halen.
Alle diëten hebben één zaak gemeen: ze werken. Zelfs met het meest dwaze dieet, zoals het eet-alleen-blauw-voedseldieet, zal je afvallen. Maar ze hebben ook een tweede zaak gemeen: ze zijn niet vol te houden. Dus hebben ze een derde zaak gemeen: ze werken niet. Op dieet gaan houdt ook in dat je vroeg of laat van het dieet af zal gaan. Hoogstwaarschijnlijk vroeg, niet laat. Een dieet geef je snel op, want het gaat altijd over verbieden. Voeden gaat over aanbieden. Verbied jezelf de nodige calorieën of nutriënten, of zelfs een versnapering nu en dan, en je zal daar binnen de kortste keren naar snakken. En snakken. En snakken. Stel dat je op het honderd-dagen-geen-chocolade-dieet gaat en je houdt het vol. Mooi zo. Wat ga je doen op dag 101? Vieren, natuurlijk. Waarmee? Met broccoli? Diëten brengen niet alleen je lichaam in de war, maar ook je geest. Dat heet het uithongeringssyndroom. Daarover straks meer, in het hoofdstuk over genen.
24
WA AROM Z IJN WE ZO DIK?
VAN DIË TEN WORD JE DIK
25
HET KOOLHYDRAATARM DIEET: IS JE BROODJE GEBAKKEN? Dokter Robert Coleman Atkins verkondigde met veel overtuiging dat je vermagert van vet te eten. Ik vertel je geen grap. Hij werd er schatrijk mee, want het is precies wat de mensen willen horen. Had de man gelijk? Oordeel zelf. In de jaren 1990 prijkte zijn boek ‘Atkins’ Dieetrevolutie’ jarenlang op de New York Times bestsellerlijst. Miljoenen en miljoenen exemplaren werden er verkocht. Maar waar, o waar zijn dan die miljoenen en miljoenen mensen die met al dat vet eten zo slank zijn geworden? Ze zijn nergens te zien, want – je kon het raden – na het afslanken zijn ze allemaal weer verdikt. Ik ga een beetje dieper in op al dat koolhydraatarme gedoe, want het is ongetwijfeld de meest koppige volksverlakkerij op vlak van voeding ooit. Hoog tijd om de waarheid uit de doeken te doen. Wat bijzonder jammer is, is dat de populaire pers deze hype in leven houdt. Ook al is dat enigszins te begrijpen. Journalisten hebben niet meer de tijd om de vereiste drie onafhankelijke bronnen te raadplegen voor ze met hun tekst naar de hoofdredacteur stappen. Onze digitale media, met blogs en Twitter en Facebook en noem maar op, laten niet anders toe dan nieuws op de wereld af te vuren in sexy happen van vijftien minuten. En wat is er meer sexy dan ‘eet vet, word slank’?
26
WA AROM Z IJN WE ZO DIK?
DE KOOLHYDR-HAAT Atkins – en zijn ontelbare nabootsers die dit kromme wiel blijven heruitvinden om ook hun graantje mee te pikken – beweerde dat je niet dik wordt van vet, maar van koolhydraten. Stop met koolhydraten eten, stouw je vol met vet en boter en room en vlees en kaas en eieren en ziedaar, de nieuwe jij, supermodel voor eeuwig en altijd! Juist, ja. Volgende onderwerp: Sinterklaas bestaat. Het idee achter een koolhydraatarm dieet is dat als je je koolhydrateninname tot een absoluut minimum herleidt (geen brood, geen rijst, geen suiker, geen fruit, geen dessert, zucht…), je lichaam overschakelt op de verbranding van vet voor energie in plaats van koolhydraten. Dat is een evolutionair overlevingsmechanisme, plan B als je wil, een soort reserveparachute waarop het lichaam een beroep kan doen in uiterste omstandigheden. Atkins’ boodschap is mooi opgetut met een flinterdun laagje wetenschap en gaat er daarom in als zoete koek. Een kniesoor die erop let dat die wetenschap is gebaseerd op eenzijdig geselecteerde artikels, waarvan de bevindingen bovendien hopeloos ver worden geïnterpreteerd tot ze passen in Atkins’ kraam. Als je alleen maar kinderboeken leest, zou je ook denken dat Sinterklaas echt bestaat. Hierbij moet ik wel een bekentenis laten optekenen. Toen ik Atkins’ boek de eerste keer las – meteen ook de laatste keer – was ik ronduit gefascineerd. De boodschap was fenomenaal! Waarom werd zijn goede boodschap niet onderricht aan onze faculteit Geneeskunde? Het was de voor de hand liggende oplossing voor het wereldwijde probleem van obesitas en suikerziekte! Hoe meer ik las, hoe meer het te goed leek om waar te zijn. Dat was het ook. Uit de bibliografie kon ik opmaken dat als het woord ‘vooringenomenheid’ niet bestond, het zou moeten worden uitgevonden voor dit soort messianisme.
VAN DIË TEN WORD JE DIK
27
...en er zijn er die zeggen dat dit vergif is. 28
WA AROM Z IJN WE ZO DIK?
VAN DIË TEN WORD JE DIK
29
HET GAAT ZO VIRAAL , JE ZOU ER Z IEK VAN WORDEN Als je stopt met koolhydraten eten, verlies je snel lichaamswater (vetverbranding begint pas een paar dagen later). Na een kleine week ben je dus al een paar kilo’s lichter – weliswaar watergewicht, geen vet, maar je weegschaal vermeldt zoiets niet. Wauw, zie je wel, dit dieet werkt echt! Je vertelt het aan al je vrienden. Die proberen het ook en vertellen het aan hun vrienden. Die het op hun beurt aan hun vrienden vertellen. Inmiddels is je eigen gewichtsverlies niet alleen tot stilstand gekomen, je bent zelfs weer aan het verdikken. Tegen de tijd dat je beseft dat dit dieet op lange termijn helemaal niet werkt, is het al viraal gegaan. Als nadien alle anderen hetzelfde beginnen te beseffen, vergeten we dat dieet dan maar. Om het een paar jaar later opnieuw te proberen, want tegen dan zijn we vergeten dat we het vergeten waren. EEN DRAAK VAN EEN HORMOON De grote zondebok van de koolhydraatalarmisten is die draak van een hormoon, insuline (insuline is levensnoodzakelijk en staat op de lijst van de essentiële geneesmiddelen van de Wereldgezondheidsorganisatie, maar wat kennen ze daar nu van geneeskunde, nietwaar). Heel eenvoudig uitgelegd: als je koolhydraten eet, breekt het lichaam die af tot glucose. Insuline heeft meerdere functies. Een belangrijke ervan is om glucose te helpen onze cellen binnen te dringen, waar het gebruikt wordt als brandstof. Als er nadien nog glucose overblijft, wordt het overschot opgestapeld, ook met de hulp van insuline. Dat gebeurt onder de vorm van glycogeen – klompjes glucose – in de lever en de spieren. Helaas kan dat maar tot een maximum van een of twee kilogram. De rest gaat naar het vetweefsel, opnieuw met de hulp van insuline, waar het wordt opgestapeld onder de vorm van vet. Die opslagplaats is haast onbeperkt en kan honderden
30
WA AROM Z IJN WE ZO DIK?
kilo’s bedragen. De redenering van de alarmisten: eet koolhydraten, zet insuline vrij, word vet. Dus: eet geen koolhydraten, zet geen insuline vrij, word niet vet! Probleem opgelost! Is dat niet fantastisch? Nu we goed op dreef zijn, laten we eventjes een ander globaal probleem aanpakken – euh, laat eens kijken: wat dacht je van de opwarming van de aarde? We fiksen dat vóór het avondeten! Ik ben er een groot voorstander van om alles simpel te houden, maar de redenering van de koolhydraatalarmisten is niet simpel. Ze is simplistisch. Zeggen dat we insuline in ons lichaam hebben zodat we dik kunnen worden, is hetzelfde als zeggen dat we hersenen hebben zodat we seniel kunnen worden. Insuline is geen draak van een hormoon, het is een beeld van een hormoon. Zonder kun je niet leven. Vraag dat maar aan de miljoenen insulineafhankelijke suikerzieken. Nog een belangrijk punt. Als we te veel vet eten, wordt dat ook opgestapeld in ons vetweefsel. Insuline is hiervoor niet nodig, maar dat betekent niet dat je van vet eten niet vet kan worden. Confronteer de koolhydraatalarmisten met dit eenvoudige fysiologische feit en ik wed dat wat je zal aanschouwen een nieuw gelaat geeft aan de zegswijze ‘met de mond vol tanden staan’. HOE ARM IS KOOLHYDRAATARM? Precies hoe arm in koolhydraten is een koolhydraatarm dieet? Is het tien procent van je totale calorie-inname? Dat is enorm weinig. Eén enkele appel en je zit aan je limiet voor de dag. Wegens de haast onbestaande vezelinname zal je constipatie niet van de lucht zijn. Of is het veertig procent van je calorie-inname? Dat is ietwat lager dan diëtisten algemeen aanbevelen, wat geen probleem is als de vetten die je eet gezonde vetten zijn en de koolhydraten gezonde koolhydraten. De alarmisten vinden twintig procent genoeg. Je moet iets eten natuurlijk en als je koolhydraten schuwt, dan blijven alleen eiwitten en vet over. Het gevolg is
VAN DIË TEN WORD JE DIK
31