Schretlen Client magazine

9

‘Mijn overstap had met zingeving te maken’ voormalig uitgever Pieter de Jong Familiebedrijf De Groot: duidelijke afspraken en een nuchtere kijk op zaken ‘Fouten maken en de kunst afkijken’ voormalig boardleden van Futures & Co Stephanie en Dominique

Dromen

Inhoud 4 Onbetaalbaar 5 Selectie van en commentaar op het nieuws van het afgelopen kwartaal 13 Column 14 Plek van: Johan Baars vertelt over zijn cocan aan de Utrechtse gracht 16 Interview: voormalig directeur van WPG Uitgevers over zijn reis door het leven 20 Dromen in beeld 28 Persoonlijk ondernemen: twee voormalig deelnemers van Futures & Co blikken terug en vooruit 32 Het familiebedrijf: hoe zes broers en zussen het roer overnamen 38 Persoonlijke selectie: deze bronnen verrijkte Ernestine Schimmelpenninck 40 Onbetaalbaar 41 Selectie: de toekomst van energie 46 Onbetaalbaar 47 Colofon

2

nr.9 dromen

voorwoord

Gerbert Mos

Dromen is geweldig

T

oen ik 17 was, zat ik op de havo en werkte ik buiten schooltijden als kok in een restaurant. De horeca was mijn wereld, en ik wilde daar best in door. Dat, of naar de politieacademie, want dat hadden mijn broers ook gedaan. Ik had in ieder geval nooit gedacht dat ik directeur van een private bank zou worden. Ik wil hiermee zeggen dat dromen over de toekomst beïnvloed worden door je referentiekader. Ik las het ook in het artikel verderop in dit magazine over Stephanie en Dominique, twee jonge dames die vijf jaar geleden bij ons het Futures & Co-programma volgden. Ze hadden destijds vrij vaste overtuigingen over de toekomst en hoewel ze er beiden niet eens zo heel ver naast zaten, werd bijvoorbeeld de wereldreis die Stephanie wilde maken, een maand Barcelona. Dromen is geweldig, maar vaak ziet de toekomst er toch wat anders uit, simpelweg omdat je nooit weet met welke realiteit je te maken krijgt.

A

ls ik naar ons werkveld kijk, zou niemand vijf jaar geleden gedacht hebben dat duurzaamheid zo’n belangrijk thema zou worden, het speelde destijds helemaal geen rol. Nu neemt de belangstelling voor duurzaam beleggen in rap tempo toe en daar springen wij natuurlijk op in. Cliënten zijn er nu misschien nog iets minder mee bezig dan wij, maar dat gaat veranderen. Ik ben er namelijk van overtuigd dat ook cliënten duurzaamheid op termijn als voorwaarde gaan stellen. Daarom denk ik dat bedrijven die niet duurzaam produceren, zich zullen realiseren dat het roer om moet. Wat dat betreft droom ik van een rooskleurige toekomst.

Gerbert Mos, directeur Schretlen & Co

nr.9 DROMEN

3

dingen van waarde

Onbetaalbaar

afscheid ‘In 2002 vertrok ik voor een half jaar naar een sloppenwijk in Lima, om er als vrijwilliger in een bakkerij te werken. Een prachtige, inspirerende en onvergetelijke tijd. Daarna heb ik korte tijd rondgereisd in Bolivia, Chili en Argentinië. Elke keer als ik naar deze kaart kijk, komen allerlei herinneringen aan die periode boven. Maar hij doet me ook denken aan de tijd voor dat avontuur. De kaart was namelijk een afscheidscadeau van mijn collega’s bij Hogeschool Brabant. We vormden een ontzettend hecht en bevlogen team en we hadden daarbij ook nog eens de grootste lol. Het contact is na al die jaren verwaterd, maar eens in de zoveel tijd spreken we nog af. Nu ik het erover heb, het wordt weer eens tijd…’ Ruben van Lange

00 4

nr.5 dromen nr.9 vertrouwen

Selectie Uit het nieuws specialisten van Schretlen & Co becommentariÍren elke editie een aantal actuele thema’s. Een artikel, belangrijk boek of interessante film kan daarvoor de aanleiding vormen. Of een zelf gesignaleerde ontwikkeling.

nr.5 nr.9 vertrouwen DROMEN

00 5

selectie

Media

Verse financiële termen De financiële wereld is turbulent en dynamisch.

Het taalgebruik in de sector weerspiegelt dat.

Elk jaar worden nieuwe financiële woorden geboren.

Een kleine recente selectie.

Alt-Au Ironische benaming voor Alt-A leningen. Banken zoals ING moesten na de financiële crisis grote verliezen nemen op deze risicovolle hypotheken verpakt in verhandelbare pakketten.

Flitskrach

Tijdens de ‘flash crash’ van 6 mei 2010 daalden de koersen op Wall Street in één klap met gemiddeld negen procent. In twintig minuten tijd verdampte ongeveer een biljoen dollar. Deze grootste absolute daling ooit kwam door een dodelijke combinatie van menselijk falen en geautomatiseerde handel (zie high frequency trading).

Dikkevingersyndroom

De oorzaak van de flitskrach van vorig jaar was een tikfout bij een verkooptransactie (dikkevinger-syndroom) van een vermogensbeheerder.

High frequency trading

De flitskrach werd waarschijnlijk versterkt door ‘high frequency trading’. Dit is een vorm van razendsnelle op algoritmes gebaseerde

6

nr.9 dromen

gecomputeriseerde beurshandel volgens bepaalde strategieën (waarbij wordt geprofiteerd van minimale verschillen). Deze handel is de laatste tien jaar razendsnel opgekomen en behelst een belangrijk deel van de transacties, op Wall Street al zo’n 70 procent.

Financieel Rijbewijs

Een educatief internetspel (ook wel serious game) dat consumenten bewust maakt van financiële beslissingen. Dit is een initiatief van het Dutch Securities Institute, dat tot doel heeft om de deskundigheid en integriteit van de financiële dienstverlening te bevorderen. www.financieelrijbewijs.nl

Wildwestbordje

Een door de Autoriteit Financiële Markten voorgeschreven melding dat de aanbieder van een bepaald beleggingsobject (minimaal 50.000 euro inleg) geen vergunning nodig heeft en ook niet onder toezicht staat.

Vrij naar: www.dfbonline.nl

Kopers komen vaker uit het Oosten

‘Zelfs het schoonheidsideaal verandert’ De consument gaat steeds vaker naar webwinkels en komt in toenemende mate uit het Verre Oosten.

Met het thema ‘veranderde consumentenbestedingen’ speelt Schretlen & Co hierop in. Drie vragen hierover aan Schretlen specialist Rishma Moennasing.

Waaraan zie je dat de Oosterse consument steeds meer besteedt?

‘Aan de luxemarkt. Je merkt een opmars van een middenklasse die voor luxegoederen gaat. Ze willen laten zien dat ze het goed hebben. Dit uit zich in forse omzetstijgingen in opkomende markten, bijvoorbeeld bij luxemerk bij uitstek, de LVMH-groep (Louis Vuitton, Moët Hennessy). Zij meldden het eerste kwartaal van 2011 een omzetgroei van 17 procent.’

Hoe spelen bedrijven op de opkomst van de Oosterse consument in?

‘Bijvoorbeeld door voor een beursgang in het Verre Oosten te kiezen. Zo wil het Italiaanse modehuis Prada dit jaar een beursnotering in Hong Kong. En het Franse cosmeticabedrijf

L’ Occitane deed hetzelfde al eerder. Ze doen dit om dicht op de grote groeimarkt te zitten. Je ziet ook dat bedrijven hun aanbod op de nieuwe doelgroep aanpassen. Zo maakt het merk Luxottica (bekend van Ray-Ban) zonnebrillen in andere maten voor afnemers in het Verre Oosten. En dichter bij huis merk je de opkomst van de Oosterse consument bijvoorbeeld aan de Bijenkorf in Amsterdam. Dat warenhuis heeft op de begane grond speciale in store-winkels geopend voor luxegoederen, gericht op toeristen uit het Verre Oosten. Zelfs het schoonheidsideaal verandert volgens Vogue: van blond naar meer Aziatisch.’

Hoe kan een belegger inspelen op deze ontwikkelingen?

‘Je moet dat voorzichtig doen, want voor je het weet investeer je in een bubbel. De opkomst van de Oosterse consument is een tijdje aan de gang en de fabrikanten van luxegoederen zijn al aardig in koers gestegen. Daarom kiezen wij liever voor het bredere thema: veranderende consumentenbestedingen. Dat behelst naast de consument in de opkomende markten ook andere ontwikkelingen, zoals de opkomst van het webwinkelen en vergrijzing.’

nr.9 DROMEN

7

selectie

Media

Kabinet komt met fiscale hervormingen Het kabinet-Rutte wil belangrijke veranderingen doorvoeren in het belastingstelsel. Staatssecretaris Frans Weekers presenteerde de voorstellen onlangs in de zogeheten Fiscale Agenda. Een van de grondgedachten is het verlagen van de belasting op arbeid, terwijl de belasting op consumptie omhoog gaat. Het daaruit voortvloeiende voorstel om de btw te verhogen viel slecht in de Tweede Kamer. Maar in de Fiscale Agenda staan meer opmerkelijke zaken.

Bron:www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/notas

I

ier procent in box 3 V ongewijzigd

Hoewel het forfaitaire rendement van 4 procent in box 3 al tien jaar geleden werd vastgesteld, ziet Weekers geen reden om hieraan te tornen. Daarvoor leek aanleiding omdat rendementen op vermogen zijn gedaald, vergeleken met de periode voor invoering van box 3. Zo is de spaarrente ver onder de4 procent gedaald. Maar volgens Weekers tellen meer dingen mee en is de 4 procent nog steeds haalbaar. Met name omdat volgens een analyse van het kabinet het voortschrijdend gemiddelde van de lange rente rond de 4 procent schommelt en omdat naar zijn verwachting de lange rente nog deze kabinetsperiode weer boven de 4 procent zal uitkomen. Bovendien leidt het variabel maken van het forfaitair rendement onder andere tot meer onzekerheid en minder transparantie voor de belastingbetaler. Weekers wil dan ook vasthouden aan een zekere heffingsgrondslag en het forfaitaire rendement niet met de marktrente laten mee schommelen.

8

nr.9 dromen

II

Overnameholdings

Het kabinet streeft ernaar om de vennootschapsbelasting te verlagen van 25 naar 24 procent. Om dat mogelijk te maken, wil de staatssecretaris de grondslag van de vennootschapsbelasting verbreden. Zijn belangrijkste troef is daarbij het beperken van excessieve renteaftrek bij overnameholdings. De schatkist loopt nu veel rente-inkomsten mis door investeerders (bijvoorbeeld private equity-partijen uit het buitenland) die overnames in Nederland via een surplus aan vreemd vermogen financieren. In dergelijke gevallen steekt een overnameholding zich fors in de schulden om de overname te bekostigen. De overnameholding gaat vervolgens een fiscale eenheid aan met de overgenomen onderneming. Daarna kan de overnemer de rentelasten van de overnameholding verrekenen met de winsten van de overgenomen vennootschap. In de praktijk zijn er gevallen bekend waarin de schuld van de overnameholding zo hoog is dat de fiscale winst van de overgenomen vennootschap grotendeels of zelfs geheel verdwijnt.

Het kabinet wil dit overmatig gebruik van de aftrek voorkomen met een beperking waardoor overnemende partijen rentekosten niet langer kunnen verrekenen met de winsten van de overgenomen vennootschap, maar alleen met eigen winsten van de overnameholding. Dit kan overnames veel kostbaarder maken.

Vooral in het midden- en kleinbedrijf worden deze voorstellen dan ook met argusogen gevolgd. Het lijkt erop dat het kabinet wel bereid is om eventuele ongewenste gevolgen van de aftrekbeperking in te dammen. Dat gebeurt met een drempel (alleen de rente boven 500.000 euro is niet aftrekbaar) voor kleine overnames en een criterium voor de verhouding eigen/vreemd vermogen.

III

Een aparte box

voor ib-ondernemers

Het kabinet vindt dat het samenstel van ondernemersfaciliteiten bij ib-ondernemers leidt tot administratieve rompslomp en onduidelijkheid over het nettorendement. Daarom staat in de Fiscale agenda een voorstel tot omvorming tot ĂŠĂŠn geĂŻntegreerde ondernemersfaciliteit.

Die kan uiteindelijk resulteren in de introductie van een aparte winstbox, een vierde box, met een eigen tarief. Het progressieve tarief uit box 1 wordt dan vervangen door een lager en meer proportioneel belastingtarief voor ondernemers.

Een aparte winstbox is echter geen sine-

selectie

Media

Recensie: Inside Job

Rake documentaire over schuldvraag crisis

cure. Hoe moet bijvoorbeeld worden omgegaan met de verliesverrekening in box 1 en de winstbox, en meer specifiek met de hypotheekrenteaftrek en de aftrek van lijfrentepremies? Een andere vraag is wie in de winstbox vallen. Dit laat het kabinet nog nader onderzoeken.

IV

Defiscalisering

Voor onderbedelingsvorderingen en overbedelingsschulden die voortvloeien uit een afwikkeling op basis van het wettelijk erfrecht (tussen ouders en kinderen) geldt dat deze gedefiscaliseerd zijn. De crediteur hoeft ze niet op te geven in box 3 en de debiteur kan ze niet op de heffingsgrondslag voor box 3 in mindering brengen. In box 1 en box 2 is voor deze schulden geen renteaftrek toegelaten.

Het kabinet wil dit verder uitbreiden tot gevallen waarbij een situatie ontstaat die vergelijkbaar is met het wettelijk erfrecht.

Daaronder vallen onder meer: partiële verdelingen van een nalatenschap, (keuze) legaten tegen inbreng van de waarde, legitieme-vorderingen van een onterfd kind en vruchtgebruiktestamenten. De langstlevende partner die een vruchtgebruik heeft geërfd moet voortaan de volle waarde aangeven van de bezittingen waar het vruchtgebruik op rust en de kinderen hoeven als bloot-eigenaar niets meer aan te geven. Deze wijziging zal worden meegenomen in het Belastingplan 2012.

Berooide gezinnen wonen in tenten omdat ze door de kredietcrisis hun huizen hebben verloren, terwijl Amerikaanse bank-CEO’s in paleizen bivakkeren. Deze beelden toont Inside Job, een Oscarwinnende documentaire over de kredietcrisis, Deze film prijst zichzelf aan als ‘the film that cost over $20.000.000.000.000 to make’. Het mooie beeld en de sterke voice over van Matt Damon zijn overigens niet dé redenen waarom deze rolprent van Charles Ferguson een Oscar won. Nee, de echte verdienste is dat de regisseur het onderwerp genadeloos ontleedt. Ferguson zocht uit waar de crisis begon, wie verantwoordelijk was en welke maatregelen (niet) zijn genomen. Met interviews en archiefbeelden slaagt hij erin dit ingewikkelde vraagstuk tot de essentie terug te brengen. Ferguson heeft duidelijk zijn best gedaan om de crisis vanuit zoveel mogelijk zichtvelden vast te leggen. Het blijkt moeilijk voor de geïnterviewde ‘ Drie jaar na het vertegenwoordigers van ratinguitbreken van deze bureaus, bankiers, academici, verschrikkelijke crisis beleidsmakers en hedge fund zit nog steeds geen managers om een antwoord te enkele financiële geven op die ene vraag: hoe zijn topman in de we hierin terechtgekomen? gevangenis’ Gaandeweg de interviews wordt de toon over het algemeen minder vriendelijk, zo niet vijandig, en wordt Ferguson meermaals gevraagd om de camera uit te zetten. Angstig kijkende bankiers, stotterende academici en wanhopige beleidsmakers, ze komen allemaal voorbij. In theorie zouden deze drie groepen elkaar moeten toetsen. In het Amerika van voor de kredietcrisis blijkt echter aan alle kanten een enorme belangenverstrengeling te hebben plaatsgevonden. Door financiële instellingen gesponsorde academische onderzoeken en beleidsmakers met een achtergrond bij een van de grote Amerikaanse financiële instellingen waren daarbij geen uitzondering.

De regisseur wil aanklagen. Hij geeft toe dat het lastig is geweest correct te informeren, maar ‘sommige dingen zijn het waard om voor te vechten’. En de openingszin van zijn Oscarspeech ging de wereld over: ‘Drie jaar na het uitbreken van deze verschrikkelijke crisis zit nog steeds geen enkele financiële topman in de gevangenis. En dat is fout.’

Jeroen Wagemaker

Jos Brauwers

nr.9 DROMEN

9

selectie

Media

Social media, bel of belofte?

Social media zijn een fascinerend en zich snel verspreidend fenomeen.

Maar moet een belegger zijn vingers eraan branden?

Columnist Mark Leenards vindt de waardering van Facebook, die neerkomt op 100 dollar per gebruiker, veel te hoog.

Bron: Facebook is geen interessante belegging, dagblad De Pers, 24 januari 2011

‘H

et is een feit dat de invloed van Social Media groot is. Twitter is niet meer uit het nieuws weg te denken, terwijl LinkedIn en YouTube onderdeel zijn geworden van het dagelijks internetgebruik. En dan hebben we het nog niet gehad over Facebook. Het aantal actieve gebruikers hiervan is in zeven jaar gegroeid naar een half miljard. En het sociale medium heeft een imposante invloed op het wereldtoneel. Zo gebruikten opstandelingen in Egypte deze website om medestanders op te roepen om te gaan demonstreren en zetten presidentskandidaten het in de Amerikaanse verkiezingsstrijd in. En niet alleen in het Westen en Midden-Oosten breken social media door, zelfs in het gesloten China, waar ook nog enorme kansen liggen: slechts eenderde van de bevolking is daar –vooralsnog- op het wereldwijde web aangesloten.

De groeipotentie maakt de social media-bedrijven magneten voor investeerders. Dat weten de initiatiefnemers van de bedrijven ook: Facebook, LinkedIn en het Chinese RenRen hebben stuk voor stuk beursplannen. Het is dan de vraag of je zulke aandelen moet kopen.

Want: zijn social media dé belofte of dé

00 10

nr.9 dromen

nieuwe zeepbel? Veel analisten vergelijken de social mediarevolutie met de internetbubble van tien jaar geleden. Net als toen zijn er twijfels over de waardering van de bedrijven. Neem Facebook.

Afgaande op Goldman Sachs moet dit bedrijf 50 miljard dollar opbrengen. Dit

‘Gebruikers willen informatie vrijblijvend uitwisselen en laten zich moeilijk verleiden tot commerciële handelingen’ bedrag kan worden afgeleid uit het aanbod van de Amerikaanse zakenbank van 1,5 miljard dollar aan secundair verhandelbare aandelen. Maar is 100 dollar per

gebruiker niet veel te veel? Hoewel Facebook geen officiële bedrijfscijfers verstrekt, schatten analisten dat de genoemde waardering neerkomt op een koers/winst verhouding van rond de 100 keer (koers is plusminus honderd keer de huidige jaarwinst, red.), terwijl Apple en Google op minder dan twintig keer zitten. Dit betekent dat de omzet en winst nog gigantisch moeten groeien om de hooggespannen verwachtingen waar te maken.

Natuurlijk zal een fenomeen als Facebook ook commercieel kunnen groeien, maar het is de vraag in welke mate. Gebruikers willen informatie vrijblijvend uitwisselen en laten zich moeilijk verleiden tot commerciële handelingen.

Ze klikken nauwelijks op advertenties; zo bedraagt bij Facebook de doorklikratio slechts twintig procent van die van een gemiddelde website. Dat commercieel succes niet vanzelf spreekt, blijkt uit het voorbeeld van voorganger Myspace. In 2007 werd dit bedrijf nog een waarde toegedicht van meer dan tien miljard dollar. Maar dat bedrag is nu geslonken tot enkele honderden miljoenen en het bedrijf noteert al enige tijd rode cijfers.

Dat is overigens deels op het conto te schrijven van de ongekende zegetocht van concurrent Facebook. Anders dan zijn voorgangers domineert dit bedrijf de markt met ongekende gebruikersaantallen. Er bestaat dus een gerede kans dat Facebook de hooggespannen verwachtingen wél waarmaakt.

selectie

Media

‘ Japan heeft een ijzeren discipline’ Japan zucht onder de gevolgen van een tsunami en een ongrijpbare nucleaire crisis. De derde economie van de wereld na de VS en China zal tijd nodig hebben voor herstel. Toch voerde Schretlen beleggingen in het land van de rijzende zon kort na de ramp op. Han Dieperink legt uit.

Een opvallend moment om in dit land te beleggen…

‘We hadden nooit grote posities in Japan. Toen de al laag gewaardeerde aandelen na twee harde tikken meer dan 20 procent zakten, zagen we een kans. Door een emotionele, pessimistische, reactie raakten aandelen van prima bedrijven extreem ondergewaardeerd. Sommige, zoals die van Sony en Panasonic, zakten zelfs voor het eerst sinds 1973 onder de boekwaarde.

Terwijl Westerse bedrijven vaak op twee keer boekwaarde worden gewaardeerd. Dat is uit verhouding, want mede dankzij de sterke yen, zijn Japanse bedrijven doorgaans zeer innovatief en efficiënt geworden.

Bovendien zijn de balansen van Japanse bedrijven robuust.’

Mag een belegger profiteren van problemen van anderen?

‘Het is geen lijkenpikkerij. Juist nu is investeren voor de Japanners van belang. Als iedereen uit Japan gaat, dan komen ze in nog diepere problemen.

Overigens doen we dit – eerlijk is eerlijk – niet vanwege morele motieven maar vanwege rendementsverwachtingen.’

Wat zijn de verwachtingen voor de Japanse economie?

‘Japan heeft een economische klap gehad, met een krimp van 0,5 procent in het eerste kwartaal en, naar schatting, 1,7 procent in het tweede.

Maar we gaan uit van een snel, V-vormig, herstel: na de sterke daling weer een sterke toename van de groei.

Datzelfde verwachten we ook van de winsten van bedrijven.’

Krijgt Japan het niet zwaar?

‘Dat kan niemand ontkennen. De gevolgen van de ramp, zoals de problemen met de energievoorziening, zijn nog lang niet opgelost. Daar komt bij dat het land met een grote staatsschuld en vergrijzing kampt. Toch geloven we dat Japan eruit komt. Het volk is rijk en heeft een ijzeren discipline. Als de premier oproept om luchtiger gekleed naar kantoor te gaan, zodat de airco minder hoeft te loeien, doen ze dat. Ook reageren ze veel minder gelaten dan na de vorige grote aardbeving van Kobe.’

Hoe zeker is het rendement van beleggingen in Japan?

‘Dit valt onder aandelen. Dat is het risicovolle deel van de portefeuille.’

nr.9 DROMEN

11

selectie

Media

De opmars van de covered bond Covered bonds. Het klinkt meer 007 dan het in werkelijkheid is. Het gaat namelijk om door financiële instellingen uitgegeven obligaties met (meestal) een hypothekenportefeuille als dekking. Deze covered bonds zijn in opmars, maar nog niet zo onder particuliere beleggers.

Bron: ‘Gedekte’ bankleningen in trek, Beleggers Belangen, 11 maart 2011

D

e financiële crisis maakt het voor banken lastig om op dezelfde manier als vroeger geld op te halen. Een ander probleem van banken is dat het vrijwel onmogelijk is geworden om hypotheken te verpakken (securitisatie). Dit alles heeft het pad geëffend voor de opkomst van de zogeheten covered bond. Het kan goed zijn dat u voor het eerst van dit fenomeen hoort. Toch komen ze niet uit de lucht vallen. De eerste covered bonds, de Duitse Pfandbriefe, werden al in 1769 uitgegeven. En bij onze oosterburen hebben ze ook de laatste decennia een belangrijk onderdeel van de obligatiemarkt gevormd. Het woord ‘covered’ in covered bond staat voor de extra dekking die dit product biedt. Anders dan bij een reguliere obligatie heeft de houder een claim op een van andere crediteuren afgeschermde portefeuille.

Daarin zitten bezittingen, vaak dus hypotheken. De uitgever van de covered bond is verplicht om de dekking van de portefeuille op het vereiste niveau te houden. Mocht bijvoorbeeld een hypotheekportefeuille door aflossingen of betalingsachterstanden van de hypotheeknemers in waarde afnemen, dan moeten er nieuwe hypotheken bij.

12

nr.9 dromen

Hét verkoopargument van de covered bonds is de zekerheid die ze bieden. Zo zijn ze, anders dan gewone bankobligaties, bestand tegen een eventuele bail-in. Daarmee wordt een schuldsanering bedoeld waarbij de houders van gewone obligaties van een bank worden gekort bij een reddingsoperatie. De invoering van deze verplichte kortingen heeft gezorgd voor fors hogere opslagen voor bankobligaties. Covered bonds hebben daar geen last van. Ze raken zelfs niet in de knel als de bank omvalt. Dan blijven ze coupons en hoofdsom betalen uit de portefeuille die als onderpand dient.

Bij covered bonds geldt beslist: de ene is de andere niet. Beleggers moeten zich in mijn ogen richten op uitgiftes met een AAA-rating van een goede en stabiele bank. Het land van uitgifte is daarbij cruciaal. Er zijn grote verschillen in opslagen per land. Dat komt door verschillen in risico en verschillen in de markt: in sommige landen is er van oudsher veel vraag naar covered bonds, terwijl het in andere daaraan ontbreekt. Onze voorkeur ligt bij uitgiftes uit Scandinavië, Nederland en het Verenigd Koninkrijk.

Erik Schmahl

‘ Covered bonds raken zelfs niet in de knel als de bank omvalt’

Column

door Wim de Jong is onder andere columnist voor de Volkskrant

Droom I

n Chiangmai houden de monniken elke dag openlucht-spreekuur op hun tempelcomplex. Anders dan bij een westerse biechtgang, waar je alleen schuld mag belijden, kun je op een Monk Chat zoals het in Noord-Thailand heet zo’n beetje alles bespreekbaar maken. Behoefte aan een spiritueel duwtje in de rug?

Vragen over de grote kwesties des levens? Ga op het matje tegenover een kaalgeschoren kloosterling in een oranje pij zitten, en deel je gevoelens en gedachten met ’m.

Zo ben ik op de mat bij Nan terechtgekomen. Hij is ‘bijna 21’ en blijkt pas sinds tien maanden monnik. Barst maar los, knikt Nan desondanks met de zelfverzekerdheid die zo typisch is voor bijna-eenentwintigers. Mijn Parijse vriend en reisgenoot Alain begint in zijn beste Clouseau-Engels aan een reeks filosofische schijnbewegingen, zoals je die ook veel in Franse praatfilms hoort, en verzamelt zo al pratend moed voor de Vraag aller Vragen: ‘As you see woman? Do you never feel uhuhuh? Nothing inside says olala?’

Nan kan een hysterische giechel niet onderdrukken, maar herpakt zich snel. Hij is, in eveneens héél gebrekkig Engels, bereid wat elementaire wijsheid met ons te delen.

Een minuut of tien luisteren we naar de boodschap van het boeddhisme, zijnde de kunst om met een volstrekt vreedzame geest in het nu te leven. De weg naar die innerlijke rust, is zo moeilijk eigenlijk nog niet, zegt Nan. Ga op een voor jou vertrouwde plek onder een boom zitten, adem in, adem uit, overweeg je problemen, en pel ze vervolgens af als een ui, ring voor ring totdat er uiteindelijk geen materieel verlangen of verdriet meer in je hoofd over is. Dan is je geest blank en ontstaat er ‘wellness’, glimlacht Nan. Wij knikken begrijpend; zo moeilijk kan het inderdaad niet zijn.

Dan wordt het tijd, vindt Nan, dat wij zelf wat voor ons gratis verkregen inzicht terugdoen. Of we hem een stukje verder kunnen helpen bij het verwezenlijken van een eigen bescheiden droom: een betere beheersing van het Engels. Nan pakt een verfomfaaid lesboekje en wijst aan waar hij zich in zijn eigen worsteling bevindt: ‘Could you please pass me the salt and pepper? Please, don’t drive so fast! Misschien willen we hem overhoren en corrigeren op zijn uitspraak?

Alain en ik gaan er eens goed voor zitten. Een uurtje Engelse les in ruil voor veel boeddhistische wijsheid: het lijkt ons het minste wat we kunnen terugdoen. Algauw is de Monk Chat tot nader order verdaagd en kloppen ook de andere monniken aan om dit buitenkansje mee te pikken. Gratis Engelse les! Het is misschien een kleine stap op weg naar de Verlichting, maar een grote stap als je 21 bent en het hele aardse leven nog voor je hebt.

nr.9 DROMEN

13

Plek van

Cocon in de stad Fulltime ondernemen doet Johan Baars niet meer, maar als bedrijfsadviseur en projectontwikkelaar adviseert hij wel geregeld klanten en relaties.

Die ontvangt hij in de gerenoveerde werfkelder onder zijn huis aan de Oudegracht in Utrecht.

‘Een heerlijke werkplek waar ik tot rust kom’.

Werktas ‘De bijzondere lichtbruine kleur deed me stilstaan bij de etalage. Ik zeg altijd gekscherend dat ik mijn geld verdiend heb met deze werktas. Als ondernemer sleepte ik die tas, gevuld met paperassen, overal mee naartoe. Ik gebruik ’m niet zo vaak meer, maar deze tas heeft echt alles meegemaakt: vanaf de management buy-out tot aan de verkoop van mijn bedrijf. Ik doe hem dan ook niet zomaar weg.’

Flatiron ‘Deze foto’s komen uit een tijdschrift en is van de eerste wolkenkrabber in New York: het Flatiron Building. Een prachtig pand, gebouwd in 1902, dat me fascineert. De vorm en de stijl – neorenaissance – daar kun je niet aan voorbij. Inmiddels ben ik diverse keren in New York geweest. Elke keer valt me op hoe bijzonder deze wolkenkrabber is.’

00 14

nr.5 dromen nr.9 vertrouwen

Johan Baars

plek ‘We hebben dit oude grachtenpand gekocht omdat er, voor stadse begrippen, een grote tuin achter ligt. Omdat ik veel thuis ben, wilde ik graag een eigen werkruimte waar ik klanten en relaties kan ontvangen. Vandaar dat we de werfkelder hebben laten renoveren. De oude steentjes met mos en het vocht zijn verdwenen en hebben plaatsgemaakt voor gestukadoorde muren, natuursteen en vloerverwarming.’

R2D2 ‘Ik ben altijd al gek geweest van sciencefiction en Star Wars in het bijzonder. Vandaar mijn verzameling R2D2 robots. De R2D2 op mijn bureau is door mijn zoon in elkaar geknutseld, want inmiddels is hij ook helemaal gek van deze films. Deze robot heeft een ereplek op mijn bureau. De robots achter mijn bureau heb ik gekregen of gekocht. Eén ervan is een telefoon en één R2D2 kan “lopen”. Voorlopig breid ik mijn collectie R2D2’s nog met plezier uit.’

Kano ‘Mijn werkplek grenst direct aan de Oudegracht.

Als het mooi weer is maak ik tochtjes over het water met mijn kinderen. Met z’n allen schuiven we de kano via de deur de gracht in, plonzen de peddels in het water en genieten van het lekkere weer en de gezelligheid.’

DROMEN nr.5 nr.9 vertrouwen

15 00

interview

Pieter de Jong

De buitenwereld naar binnen halen om tot zelfkennis te komen Pieter de Jong was veertien jaar directeur van WPG Uitgevers, een grote groep uitgeefhuizen waarbij onder meer de Arbeiderspers en De Bezige Bij en tijdschriften als Vrij Nederland en Voetbal International aangesloten zijn.

Ondernemerschap & kracht Leidinggeven is een avontuur, net als het leven zelf.

Een van mijn favoriete dichters is K.P. Kavafis (1863-1933), die schreef: ‘Houd altijd Ithaka in je gedachten. Daar aan te komen is je bestemming. Maar overhaast de reis in geen geval.’

Dit is mijn levensmotto, ik heb de regels laten drukken op mijn briefpapier. Wat ik zo boeiend vind aan deze gedachte is dat je niet alleen voor het einddoel gaat. Het gaat om ‘leven in de breedte’, zoals A.F.Th. van der Heijden ook al zo mooi beschreef in zijn romancyclus De tandeloze tijd. Je moet de tijd nemen om erachter te komen wat je wilt, wat je talenten zijn en die ontplooien.

16

nr.9 dromen

Toen ik eind jaren zestig mijn baan als leraar Nederlands inruilde voor een werkkring bij uitgeverij Wolters Noordhoff, afdeling schoolboeken, vonden veel mensen dat onverantwoord.

Een loopbaan in het bedrijfsleven betekende onzekerheid.

Maar ik had behoefte om iets tot stand te brengen. Ik wilde het verschil maken. Iedereen wil in zijn leven dat gevoel hebben. Dat juist jij iemand gelukkig hebt gemaakt of een goede verandering hebt ingezet. Mijn overstap had met zingeving te maken. Lesgeven, hoe belangrijk ook, was voor mij niet genoeg.

Ik wilde het verschil maken voor twintigduizend leerlingen, niet voor dertig.

»

interview

Pieter de Jong

Ik ben een bedachtzaam man. Alle beslissingen probeerde ik goed doordacht te maken, door eerst te reflecteren. Nadenken leidt – in het gunstigste geval – tot zorgvuldiger inzetten van je talenten, een goede omgang met anderen en het maken van de juiste keuzes. En tot zelfkennis, wat belangrijk is voor iemand die leidinggeeft. Boeken lezen helpt ook om tot zelfkennis te komen. Of naar het theater gaan en met mensen omgaan, kortom: de buitenwereld naar binnen halen. Je kunt jezelf niet leren kennen door je in jezelf op te sluiten. Wij mensen zijn gemeenschapsdieren, we kunnen louter bestaan in relatie tot anderen.

Familie & relaties Ik heb twee dochters en drie kleinkinderen. Mijn kinderen hebben me veel geleerd, vooral na de scheiding van mijn eerste vrouw, hun moeder. Ik was rond de veertig en ging in Amsterdam wonen. Toen ze om de twee weken een lang weekend kwamen logeren, plus de schoolvakanties, moest ik echt voor ze gaan zorgen. Voor mij betekende de scheiding dat ik mijn gezin kwijt was, maar ik kreeg mijn kinderen terug.

Ik móést het dagelijks leven met ze leiden, want ik had geen partner die dat van me over kon nemen. Zo zijn we heel hecht geworden.

Koken moest ik leren want ik kon alleen een ei bakken.

Mijn eerste maaltijd voor de meiden had ik van de achterkant van een pakje Maggimix. Nu lenen zij recepten van mij. Sindsdien ben ik blijven koken. Het houdt mij dichter bij de werkelijkheid. Koken is ook: goed voor jezelf zorgen. Toen ik net was gescheiden vroeg mijn moeder bezorgd of ik wel goed voor mezelf zorgde. Jawel, zei ik, ik kook altijd voor mezelf en neem daar een glas wijn bij. Toen was ze gerustgesteld.

Ik ben de jongste uit een katholiek gezin met elf kinderen.

We woonden in Bolsward, Friesland, waar mijn vader hoofd van een school was. Als jongste werd ik natuurlijk altijd over het hoofd gezien, schreeuwen had geen zin. Dus ontwikkelde ik een overlevingsmechanisme: luisteren en kijken. Door de rol van de luisteraar op me te nemen kreeg ik aandacht. Ik ben blijven luisteren, ook in mijn werk. Naar anderen, en naar mijn eigen intuïtie, om te weten of je bijvoorbeeld de juiste persoon voor de juiste positie hebt geselecteerd. Laat het groeien, dat besef. Ik heb me in de tijd van WPG aangeleerd de eerste 24

18

nr.9 dromen

uur na een sollicitatiegesprek geen mening te hebben. Eerst liet ik alles bezinken.

Bij ons thuis werd ambitie gestimuleerd. We moesten bijdragen aan de samenleving. Dat heeft mij maar ook mijn broers en zussen de goede richting in gestuurd. Maar of iemand een directeur wordt, hangt maar voor de helft van zijn karakter af.

Tien procent is afhankelijk van omgeving, zoals opvoeding en geluk, 40 procent is zelfdiscipline, het echt willen. Aan kleine kinderen kun je al zien wie het in zich heeft. Een jaar lang heb ik mijn oudste kleinzoon naar judoles gebracht. Als je die vijfjarigen bezig ziet, weet je al hoe hun karakter zich gaat ontwikkelen. De een gaat meteen liggen, de ander ragt door. Zelf was ik in de zandbak al de baas.

Ik heb geen overdreven herinnering aan de warmte van het grote gezin. Met Kerst kwamen ze allemaal thuis en dat was gezellig, maar mijn oudste broers waren al het huis uit voor ik kon praten. Mijn oudste broer is bijna 85, zeventien jaar ouder dan ik. Als kind heb ik hem niet echt leren kennen.

Wel heb ik als jongste kunnen leren van de onhandigheden van mijn oudere broers en zussen. Hoe je met mensen omgaat, diplomatie. Ik kan heel hoekig zijn, terwijl ik weet dat je pas iets kan bereiken als je wellevend bent. Wellevendheid is een beschermende cocon, het biedt je de mogelijkheid eerlijke en dus pijnlijke dingen te zeggen zonder dat je mensen beschadigt.

Kon ik dat maar iets beter.

Inspiratie & creativiteit Mijn dochter vertelde dat mijn jongste kleinzoon Bram op school moeite had zich te concentreren. Maar laatst zag ik tekeningen van hem liggen en daar zat kracht in. Dat frappeerde me. Bram concentreert zich heel goed als hij tekent.

In onze samenleving onderkennen we te weinig dat mensen zich inspannen als ze iets doen waarvoor ze talent hebben. Ik vind het inspirerend als mensen een kans krijgen om hun talent te ontdekken en er aan te werken. En dan te excelleren. Als ze hun biotoop vinden en gedijen. Ik heb dat geluk gehad en dat maakt me een rijk mens. Ik volg graag mensen die zich inspannen om te excelleren. Zo’n Epke Zonderland (turnkampioen, red.) die stralend de ingewikkeldste dingen op de rekstok doet.

Oud-schaatskampioen Hilbert van der Duim, die na drie weken ziekte van zijn voetbalcoach nog niet mee mocht doen met

interview

Pieter de Jong

‘In onze samenleving onderkennen we te weinig dat mensen zich inspannen als ze iets doen waarvoor ze talent hebben’

de training en toen maar ging schaatsen. Hij werd kampioen.

Geweldig. Door een toevalstreffer ontdekte hij zijn talent. Luc Tuymans, de Belgische kunstenaar, organiseerde zijn eerste tentoonstelling in een leeg zwembad, zijn moeder bakte frikandellen. Niemand kwam opdagen om zijn werk te zien. Maar Luc wist: dit ga ik doen. Nu is hij wereldberoemd en exposeert in het Moma in New York. En dan natuurlijk Obama, de Clintons, de Kennedy’s. Ik heb hun autobiografieën gelezen. Fascinerend hoe duidelijk mensen hun doel voor ogen zien en hun ambitie realiseren, ondanks tegenslagen.

Zingeving & psyche Ik heb heel wat hedendaagse beeldende kunst aan de muur hangen maar zie mezelf niet als verzamelaar. Ik koop wat ik mooi vind. Het eerste schilderij dat ik kocht kostte vijfhonderd gulden. Dat was voor mij destijds een enorme uitgave, ik stond nog maanden rood. Later, toen ik beter verdiende, kocht ik bij de galerie Nouvel Image in Den Haag een olieverf van Ger Lataster. Dat kostte tienduizend gulden en ik durfde het aan niemand te vertellen, zo schaamde ik me voor dat bedrag. Ik was bang dat mensen dachten dat ik gek was.

Waarom ik het kocht? Het raakte me. En nog steeds koop ik kunst omdat het wat met me doet. Schilders drukken zich uit, net als schrijvers.

Toekomst & dromen Ik hoop dat mijn reis nog heel lang duurt. Ik verkeer CV Pieter de Jong (1943, Bolsward) studeerde Nederlands in de jaren zestig. In 1966 werd hij leraar aan een gymnasium in Groningen. In 1972 stapte hij over naar uitgeverij Wolters Noordhoff waar hij uitgever Nederlands en Oude Talen werd waarna hij zeven jaar later adjunct-directeur van dit bedrijf werd. Vanaf 1986 was De Jong algemeen directeur van WPG Uitgevers.

Ook schreef hij het boek De eerste honderd dagen.

in het beste reisgezelschap dat ik mij kan wensen: mijn partner en mijn kinderen. En ik geniet er ontzettend van dat ik eindelijk tijd heb, voor het eerst sinds ik afgestudeerd ben. Wat een luxe.

Af en toe denk ik aan de dood, soms met angst, soms niet.

In 2002 was ik op vakantie terwijl ik eigenlijk gedotterd moest worden. In Umbrië hadden we een landhuis gehuurd waar een drie kilometer lange zandweg naartoe leidde. Dat was niet handig. Ik had wat pilletjes mee, maar als me iets zou overkomen, dan was er geen arts in de buurt.

Die vakantie was onverwacht heel contemplatief. Heb ik een mooi leven gehad? Heb ik genoeg kunnen doen? Leef ik op de goede manier voort in de harten van anderen? Als het zo is, dan heb ik er vrede mee dat het gaat zoals het gaat. Dat gaf mijn vakantie iets moois.

nr.9 DROMEN

19

dromen

In beeld

VLIEGEND TAPIJT Het woord dromen kent verschillende associaties: een gevoel, een herinnering of wellicht een onbereikbare bestemming? Bijzonder is dat ĂŠĂŠn woord, waaraan iedereen dezelfde betekenis koppelt, vaak verschillende beelden kan oproepen.

Fotografe Elena Givone vroeg kinderen uit Salvador de Bahia waar ze heen zouden willen met hun vliegend tapijt. Het resultaat is een prikkelende fotoreportage.

20 18

nr.9 nr.9dromen dromen

vertrouwen dromen

In beeld beeld In

Juliana, 8 jaar oud, zou zo graag met het vliegend tapijt haar vrienden bezoeken. Gewoon om ze gedag te zeggen en te zien hoe het ze vergaat.

nr.9 DROMEN

21

dromen

In beeld

Carolaine, 10 jaar oud, droomt ervan weg te kunnen vliegen naar plekken die ze op televisie heeft gezien.

22

nr.9 dromen

dromen

In beeld

Voor Jessica, 7 jaar oud, zou het vliegend tapijt het perfecte middel zijn om haar opa te kunnen bezoeken.

nr.9 DROMEN

23

dromen

In beeld

Kalita, 3 jaar oud en Samuel van 4 wonen samen met hun moeder en zes broertjes. Ze zouden het spannend, maar ook geweldig vinden om hun huis vanuit de lucht te bekijken.

24

nr.9 dromen

dromen

In beeld

nr.9 DROMEN

25

dromen

In beeld

Daiane, 10 jaar oud, droomt ervan om met het tapijt naar Rio Grande do Sul te vliegen, zodat ze haar broer weer eens kan zien.

26

nr.9 dromen

dromen

In beeld

Camila, 6 jaar oud, droomt er al tijden van om te kunnen vliegen.

Over de fotograaf Givone Elena is een jonge fotograaf uit Turijn.

Ze studeerde onder andere fotografie aan de Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam en won verschillende prijzen. Het resultaat van een van de persoonlijke onderzoeksprojecten van Givone is deze reportage, genaamd ‘Flying Away. Iedere foto biedt een kijkje in

de verbeelding van deze Braziliaanse kinderen. De ervaring die Elena opdeed tijdens vrijwilligerswerk voor het Nederlandse project ‘Paint a Future’, was de aanleiding voor deze fotoreportage. Het project had als doel kinderen zich bewust te laten zijn van hun dromen.

nr.9 DROMEN

27

persoonlijk ondernemen

Dromen van toen

Back to the Futures & Co Vijf jaar geleden waren het scholieren en stonden ze in het Schretlen-magazine als enthousiaste deelnemers van Futures & Co, een programma voor kinderen en kleinkinderen van cliënten. Nu staan ze op de drempel van een eigen carrière. Samen met Stephanie Jansen en Dominique Olthof blikken we terug én vooruit.

Stephanie Jansen (22) zat vijf jaar geleden in de board van Futures & Co en studeert nu bedrijfskunde aan de Hogeschool Utrecht

Hard werken Toen: ‘Mijn studie moet in ieder geval iets met het bank- en assurantiewezen te maken hebben, want ik wil het assurantiebedrijf van mijn vader overnemen. Dat wil ik mijn hele leven al.’

Nu: ‘Het bedrijf van mijn vader trekt me nog steeds. Mijn stage, die ik via een relatie van mijn vader heb geregeld, sluit hier goed op aan.

Wereldreis

Ik heb de afgelopen jaren, ook door mijn studie, een realistischer

Toen: ‘Na de havo ga ik een wereldreis maken samen met mijn

beeld gekregen van het bedrijf van mijn vader. Het is me steeds

vader en daarna wil ik gaan studeren.’

duidelijker geworden dat hij heel hard heeft moeten werken om zo

Nu: ‘De wereldreis waar ik vijf jaar geleden van droomde, werd een

ver te komen. Wat dat betreft is het respect voor mijn vader wel

maand Barcelona. Ik ben na mijn havo-examen meteen begonnen

gegroeid. Hij heeft door slimme overnames het bedrijf groot ge-

met m’n studie bedrijfskunde aan de Hogeschool van Utrecht. Bin-

maakt. Soms denk ik wel eens: poeh, moet ik straks zo hard wer-

nenkort begin ik aan mijn stage. Waarschijnlijk bij een groot vlees-

ken...? Tegelijkertijd verheug ik me erop aan de slag te gaan. Ik denk

verwerkend bedrijf in Duitsland. Daarna ga ik Master in Business

dat ik in de praktijk meer zal leren dan van studeren. Natuurlijk heb

Administration doen aan de Universiteit Twente. Ik wilde eigenlijk

ik de afgelopen jaren weleens momenten van twijfel gehad over

meteen aan de slag. Lekker het bedrijfsleven in. Maar iedereen om

mijn toekomstplannen. Ik heb bijvoorbeeld overwogen interieurar-

mij heen adviseert me verder te studeren. Na lang twijfelen heb ik

chitectuur te gaan studeren. En mijn grote passie, mode, trekt me

daarom toch maar besloten eerst mijn MBA te halen. En die reis?

ook nog steeds. Op dit moment zie ik dat als iets voor erbij. Ik heb

Die maak ik nog wel een keer, misschien na mijn studie.’

sinds kort mijn eigen modeblog. Nu is het een hobby. Maar ik hoop

28

nr.9 dromen

‘Het bedrijf van mijn vader overnemen, dat wil ik nog steeds, maar ik zie in dat het heel hard werken wordt…’

persoonlijk ondernemen

Dromen van toen

dat ik in de toekomst iets met mijn passie voor mode kan gaan

nog jong toen ik begon met studeren. Geneeskunde is voor mij een

doen. Misschien dat ik ooit een eigen winkel start.’

erg goede keuze geweest. Ik ben inmiddels bijna klaar met mijn doctoraal. Op dit moment werk ik aan onderzoek in het kader van

Geld voor boodschappen

mijn wetenschappelijke stage. Gebruikelijk zou zijn om nu twee jaar

Toen: ‘Ik ben nu nog jong maar ik denk dat mijn ouders er wel ver-

co-schappen te gaan lopen maar ik heb de kans gekregen om eerst

trouwen in hebben dat ik later verstandig met mijn geld zal

te promoveren. In het kort gaat mijn promotieonderzoek over de

omgaan.’

behandeling van stomp buikletsel, dat wil zeggen letsel dat niet is

Nu: ‘Als student heb ik mijn ouders de afgelopen jaren nog wel eens

veroorzaakt door schot- of steekwonden.’

om extra geld moeten vragen. Ondanks een bijbaantje in een schoenenwinkel. Ik houd van mode, van winkelen en van uitgaan. Dan is

Droomberoep

het soms wel eens lastig als je ook nog gewoon boodschappen moet

Toen: ‘Ik zou een studie of baan nooit alleen vanwege het salaris

doen als student... Maar gelukkig is het nooit echt uit de hand ge-

kiezen. Ik vind dat je moet kiezen wat je leuk vindt.’

lopen. Ik heb er nooit woorden over gehad met mijn ouders.’

Nu: ‘Het is mijn droom om chirurg te worden. Traumatoloog om precies te zijn. Als traumatoloog ben je specialist, maar tegelijkertijd

Een nieuwe wereld

is het een zeer breed vakgebied doordat je met heel uiteenlopende

Toen: ‘Onlangs heb ik met de board van Futures & Co deelgenomen

verwondingen en ongevallen te maken krijgt. Je moet snel beslis-

aan een workshop over reclame en marketing. Daarin hebben we

singen nemen om levensreddend te handelen. Het kan hectisch zijn

een reclamefilmpje gemaakt in een studio. Dat was geweldig.’

en je weet nooit wat de dag brengt. Tijdens mijn junior co-schappen

Nu: ‘Ik verheug me erop om te gaan werken. Om nieuwe mensen te

bij dit specialisme kwam ik erachter dat mijn hart bij dit vakgebied

leren kennen en een totaal andere wereld te ontdekken. Ik zal zeker

ligt. Die passie is doorslaggevend geweest in mijn keuze. Wat me

niet meteen in het bedrijf van mijn vader aan de slag gaan. Eerst wil ik

ook aanspreekt is het multidisciplinaire aspect. Je werkt zeer nauw

bij andere bedrijven ervaring opdoen. Misschien ook wel in een heel

samen met verscheidene andere specialismen.’

andere hoek. Een reclamebureau, een retailorganisatie of kledingmerk bijvoorbeeld. Mijn vader zegt altijd: ga eerst maar ergens anders fouten

Beleggingen

maken en de kunst afkijken voor je bij mij aan de slag gaat.’

Toen: ‘Ik ben meerdere keren naar workshops van Futures & Co

gegaan, samen met mijn broer. Mijn moeder heeft ons aangemeld.

Ze werkt in het bankwezen en vindt het belangrijk dat we iets weten van financiële zaken.’

Nu: ‘De laatste bijeenkomst waar ik ben geweest werd gepresenteerd door Jort Kelder en ging over de rol van de bank bij het behe-

Dominique Olthof (20) studeert geneeskunde aan de Universiteit van Amsterdam

ren van geld en de behoefte(n) van jongeren. Wat me vooral opviel is dat iedereen heel open was over z’n financiële situatie. Het was daardoor een heel interessante bijeenkomst!’

Mooi dividend Toen: ‘Ik vind het prettig om wat geld achter de hand te hebben

Jonge student

voor als ik eens iets heel graag wil kopen.’

Toen: ‘Ik zit in het eindexamenjaar gymnasium – ik heb twee klassen

Nu: ‘Een arme student ben ik nooit geweest. Sinds het begin

overgeslagen – en hockey vier keer in de week. Ik heb het dus be-

van mijn studie heb ik een interessante bijbaan op de universiteit

hoorlijk druk. Na mijn examen wil ik geneeskunde gaan studeren.’

gehad. Van de crisis heb ook ik natuurlijk last gehad, maar ik

Nu: ‘Na mijn eindexamen heb ik een jaar biomedische wetenschap-

heb altijd defensief belegd in kwaliteitsaandelen die een mooi

pen gestudeerd voordat ik begon aan de studie geneeskunde. Ik was

dividend betalen.’

30

nr.9 dromen

‘Na de zomer begin ik aan mijn promotieonderzoek’

China, Nepal en de VS

vrouw (zeer) ernstige gevolgen hebben terwijl de aandoening met

Toen: ‘Tijdens mijn studie en latere loopbaan wil ik heel veel van het

een relatief simpele operatie in een vroeg stadium goed te behan-

buitenland zien.’

delen is. Elke dag liep ik samen met een lokale tolk naar een ander

Nu: ‘Ik heb er altijd van gedroomd om veel te reizen. Het buiten-

dorp toe, dat niet met een auto of bus te bereiken was om een lijst

land trekt me. Na mijn eindexamen ben ik met een groep van vijf-

vol vragen te stellen aan vrouwen met een prolaps. Alle vrouwen die

tien internationale studenten twee maanden in China geweest, met

meegewerkt hebben, kregen in ruil voor hun medewerking een ope-

organisatie YFU. Ik verbleef in een gastgezin, ging onder andere

ratie die betaald en uitgevoerd werd door de stichting. In Nepal,

naar Chinese les en maakte interessante excursies. De meest in-

een van de armste landen ter wereld, heb ik ongelofelijk veel vrien-

drukwekkende reis die ik heb gemaakt was een reis naar Nepal,

delijke, har telijke en behulpzame mensen ontmoet!

vorig jaar. Voor Stichting Vajra heb ik daar twee maanden onder-

Ook voor mijn werk hoop ik de komende jaren nog vele reizen te

zoek gedaan. Prolaps (verzakking) komt veel voor in Nepal. Dat

maken. Volgende week zal ik de resultaten van een van onze studies

komt onder andere door de jonge leeftijd waarop Nepalese vrou-

presenteren op een Europees traumacongres in Milaan. Voor mijn

wen kinderen krijgen, het grote aantal kinderen dat ze krijgen en

promotieonderzoek zullen we samenwerken met Amerikaanse en

het fysiek zware werk dat ze verrichten. Een prolaps kan voor een

Europese traumacentra.’

nr.9 DROMEN

31

familiebedrijf

Tweede generatie

32

nr.9 dromen

‘Snel kunnen schakelen is onze kracht’ Familiebedrijf De Groot Installatiegroep uit Emmen

nr.9 DROMEN

33

familiebedrijf

Tweede generatie

Herman de Groot senior begon ooit klein, als installateur aan huis. Nu telt De Groot Installatiegroep uit Emmen driehonderd werknemers en heeft het meerdere vestigingen in het land. Zes van de zeven kinderen hebben na het overlijden van hun vader het roer overgenomen. En alle kinderen zijn betrokken bij de beleggingen die hun vader heeft nagelaten. En dat gaat eigenlijk heel soepel.

Staand van links naar rechts: Anita de Groot, Ellen de Groot, Esther von Pickartz-de Groot, Irma Timmer-de Groot, Alex de Groot. Zittend van links naar rechts: Richard de Groot, Lenie de Groot-Grummel, Marcel de Groot.

34

nr.9 dromen

familiebedrijf

Tweede generatie

‘M

ijn vader was eigenlijk dag en nacht

met de zaak bezig. Alleen zaterdagavond en zondag schoof hij het werk aan de kant en was hij er voor zijn zeven kinderen en mijn moeder Lenie. Behalve een zeer sociale en betrokken werkgever was hij ook een familieman. Wij zijn opgegroeid in een warm nest waar het belangrijk werd gevonden om te gaan voor je idealen’, zegt Anita de Groot, financieel directeur van het bedrijf.

Zes van de zeven kinderen hebben nu leidinggevende posities in de onderneming, maar zijn allemaal onderaan begonnen.

Een baan kreeg je niet cadeau. ‘Integendeel’, stelt Alex de Groot, nu werkzaam in het familiebedrijf als directeur algemene zaken en directeur van de De Groot Installatiegroep Noord. ‘Ik kan me nog herinneren dat wij in de jaren tachtig onze eerste baby kregen en ik de tweezitter van de zaak wilde inruilen voor een gezinsauto. Er was echter geen sprake van dat ik een auto met achterbank zou krijgen. Van mijn vader moest ik maar een frame achterin lassen. Deze opstelling tekent hem wel: streng maar rechtvaardig.’

De tweemanszaak die vader Herman de Groot samen met een compagnon in 1965 heeft opgericht, is inmiddels uitgegroeid tot een onderneming met een omzet van meer dan veertig miljoen euro. Alex de Groot: ‘Verder groeien willen we niet, dan verliezen we het persoonlijke contact dat voor ons erg belangrijk is. Met deze grootte kunnen we de kwaliteit leveren die wij willen.’

Tekenkamer en schoonmaakwerk

Thuis was het werk van hun vader vaak onderwerp van gesprek. En hoewel nooit gedwongen, raakten de kinderen er op jonge leeftijd bij betrokken Als dertienjarige hielp Alex al

mee de ordners op de goede plekken te zetten, een jaar later liep hij rond op de tekenkamer. Ook zus Anita herinnert zich nog de zomervakanties waarin zij als tiener aan het werk was als schoonmaakster en administratieve kracht. ‘Op een bepaald moment had mijn vader even niemand nodig op de administratie, ik heb toen gevraagd of ik niet “op de bouw” gezet kon worden. Zo’n 35 jaar terug was dat nog vreemd voor een vrouw, maar mijn vader had er geen enkele moeite mee. Een oom die mij begeleidde zag wel dat hij me niet overal mee naartoe kon nemen. Uiteindelijk heb ik die vakantie vloerverwarming aangelegd in het kantoor van een grote verzekeraar. Dat zijn herinneringen die belangrijk voor je blijven.’ Alex voegt toe: ‘Net als het moment dat we opeens mee moesten helpen op oudejaarsdag in de Streekschool tegenover ons ouderlijk huis. Alle leidingen waren daar bevroren en wij kregen als kinderen eenvoudigweg een brandertje in de handen gedrukt om ze te ontdooien.

In dat schoolgebouw hebben we elkaar toen een gelukkig nieuwjaar toegewenst.’

Elke zomervakantie werd het werk wel neergelegd en ging de hele familie drie weken naar het buitenland. Eerst naar Oostenrijk en Zwitserland, later naar het tweede huis in Spanje.

Anita: ‘Dolgezellige vakanties waren dat, want wij mochten altijd vrienden meenemen. Vaak zaten we daar met een gezelschap van vijftien mensen of meer in huis of, als er geen plek meer was, in tentjes in de tuin. Een echte happy family.’

Twee kapiteins

Van alle kinderen De Groot wist alleen Alex al op jonge leeftijd dat hij later in het bedrijf zou willen werken. Anita moest er in het begin niet aan denken en is begonnen als afdelingssecretaresse bij een tussenpersoon in de verzekeringsbranche. ‘Ik was bang dat mensen mij zouden zien als het dochtertje

nr.9 DROMEN

35

familiebedrijf

Tweede generatie

‘Wij als broers en zussen waren wel eigenaar, maar als het er echt op aan zou komen, telde de wil van mijn vader’

van de baas en dat wilde ik pertinent niet. Maar op het moment dat mijn werk minder leuk werd, had mijn vader een vestiging in Enschede overgenomen waar hij een secretaresse nodig had.

Na een gesprek met hem heb ik die baan aangenomen en er nooit spijt van gehad. Dat was in 1984.’ Alex was net anderhalve maand eerder begonnen op dezelfde vestiging als monteur en nam na een jaar of vijf de leiding over. Alex: ‘Ik kreeg op dat moment ook echt beslissingbevoegdheid. Mijn vader gaf me die ruimte. Dat was ook nodig, want twee kapiteins op een schip werkt niet. Mensen gingen manipuleren, bijvoorbeeld door voorstellen die ze bij pa niet voor elkaar kregen aan mij voor te leggen. Over dit soort beslissingen kon ik altijd goed overleggen met hem.’

Ook de andere zussen en broers zijn op enig moment bij de onderneming in dienst getreden. Irma is als directeur verantwoordelijk voor de personeelszaken, Esther werkt als managementassistente, Marcel de Groot is directeur van de vestiging Oost en directeur brandbeveiliging. Richard wilde eerst profvoetballer worden, maar is tegenwoordig commercieel directeur binnen de onderneming. Alleen zus Ellen werkt niet in het familiebedrijf. Ook de partners zijn niet werkzaam in de onderneming.

Bierbrouwerij

‘Onze vader is in 1998 overleden aan een hartaanval, maar hij had al veel langer problemen met zijn hart. Tien jaar eerder kreeg hij tijdens een vakantie in Spanje zijn eerste hartinfarct’, memoreert Alex. ‘Hij is toen anders gaan leven: hij bouwde een zwembad bij zijn huis, deed het rustiger aan. Hij betrok ook mijn moeder Lenie meer bij zijn werk. Met moeder als chauffeur gingen ze vaker samen ergens naartoe. En hij verkocht zijn aandelen aan ons.’ Ellen heeft geen aandelen in de zaak mogen kopen. Alex: ‘Op dit punt was de ondernemingsfilosofie van mijn vader heel duidelijk: alleen kinderen die werkzaam waren in de onderneming mochten de aandelen kopen. Overigens hield hij wel zijn prioriteitsaandelen. Wij als broers en zussen waren dus wel eigenaar, maar als het er echt op aan zou komen, telde de wil van mijn vader. Dat is pas na zijn overlijden veranderd.’

36

nr.9 dromen

familiebedrijf

Tweede generatie

Ellen is wel, net als alle anderen, eigenaar van twee zaken die vader Herman zijn kinderen heeft nagelaten. Deze activiteiten richten zich op beleggingen en onroerend goed. Zo hebben de kinderen De Groot een deelname in een brouwerij, een restaurant en een cateringbedrijf in Hengelo. Alex: ‘Daarbij denken wij achter de schermen mee met nieuwe producten zoals een draadloos brandblussysteem. Zelf houd ik mij intensief bezig met een kleine woningbouwvereniging in Duitsland waarin we een aandeel hebben.’ Juist deze kant van het ondernemerschap geeft energie omdat het de mogelijkheid biedt om als familie op zoek te gaan naar andere uitdagingen, vindt Anita. ‘Het zijn vaak mooie dingen die op je pad komen. Wij gaan graag in zee met enthousiaste mensen met goede plannen. Als een idee ons aanspreekt, richten we een nieuwe bv op en denken we financieel mee.’

Overleg aan de keukentafel

Het klinkt niet gemakkelijk om alles met zeven familieaandeelhouders te bespreken en te beslissen, toch is er zelden hooglopende onenigheid tussen de kinderen. ‘Waarschijnlijk komt dat omdat we over alles duidelijke afspraken hebben gemaakt’, zegt Anita. ‘Alles is vastgelegd. De hoogte van het salaris, het gebruik van de auto, het aantal snipperdagen dat we mogen opnemen, dit soort zaken liggen vast. Dat voorkomt discussies.’ Ook mogelijke toekomstige ontwikkelingen zijn, voor zover dat kan, vastgelegd door de kinderen. Alex: ‘Wanneer een of meerdere aandeelhouders uit het bedrijf willen stappen, is de procedure door ons afgesproken. Als ik morgen arbeidsongeschikt word, word ik uitgekocht. Als ik morgen zelf weg wil, kan dat ook. Alleen de prijs is verschillend. Als ik zelf opstap, laat ik de familie zitten, daar hoort een andere prijs bij dan wanneer mij iets overkomt.’

De kinderen komen een keer per maand bij elkaar om de lopende zaken te bespreken. Die bijeenkomsten zijn nog steeds bij Lenie de Groot. Zij is geen aandeelhouder en bemoeit zich niet inhoudelijk met het overleg. ‘Toch heeft mijn moeder een belangrijke taak’, vindt Anita, ‘want als de meningen erg uiteenlopen, speelt zij een bemiddelende rol. Net als voorheen naar mijn vader, luisteren wij ook altijd naar haar. In principe beslissen we alles tijdens dit familieberaad.’ Alex de Groot: ‘Alleen als

er snel beslist moet worden, pak ik mijn telefoon. Dan heb ik ook binnen vijf minuten iedereen gesproken en kan ik door. Dat snelle schakelen is onze kracht.’

Hulpstichting Herman de Groot

Hoewel Lenie de Groot geen aandeelhouder is, is zij als voorzitster van de Hulpstichting Herman de Groot wel betrokken bij de nalatenschap van haar man. Alex: ‘Mijn vader was zowel als mens als ondernemer erg betrokken en sociaal. Mijn moeder wilde dan ook graag dat er in zijn naam een stichting zou worden opgericht. Vanuit alle bedrijven van de familie worden er jaarlijks stortingen gedaan in de stichting. Met dat geld hebben wij een school in Gambia opgericht, maar zorgen we ook voor vers fruit in de pakketten van de voedselbank.’ Naast moeder De Groot en Alex hebben ook Anita en Ellen zitting in het bestuur. ‘Het is erg dankbaar om je hiervoor in te mogen zetten’, vindt Anita, ‘het liefst doen wij projecten die ook draagvlak in de regio hebben. Zo is het een bewuste keuze dat er ook een pastoor in het stichtingsbestuur zit.’

Derde generatie

Zoveel ondernemingen, zoveel activiteiten. Wordt het geen tijd om de derde generatie klaar te stomen? Alleen de kinderen van Alex hebben nu de leeftijd dat ze in het bedrijf zouden kunnen werken. Zijn oudste zoon is nu in Duitsland en houdt zich bezig met het onroerend goed waar de familie een belang in heeft. Toch acht zowel Alex als Anita de kans klein dat de derde generatie gezamenlijk het roer zal overnemen. Anita: ‘Wij zijn als broers en zussen door onze vader en moeder met gelijke normen en waarden opgevoed. Dat geldt niet voor onze kinderen, die in verschillende gezinnen groot worden. Daardoor zullen hun meningen te veel van elkaar verschillen om in harmonie de onderneming te leiden.’ Een trieste constatering?

Broer en zus ontkennen nadrukkelijk. Alex de Groot: ‘Als wij één ding van onze pa hebben geleerd dan is dat: met beide benen op de grond staan en de zaken nuchter bekijken. Wat heb ik liever? Dat een ander het goed doet of dat ons werk onnodig wordt afgebroken? Voor mij is die keuze niet moeilijk.’

nr.9 DROMEN

37

persoonlijke selectie

Ernestine Schimmelpenninck

Over drijfveren, supertalent Michael Jackson en icoon Nelson Mandela

Ernestine Schimmelpenninck

Welke boeken, films en andere bronnen hebben jou persoonlijk verrijkt? We vroegen het aan Ernestine Schimmelpenninck, directeur Schretlen Apeldoorn.

1 Boek

Mind over matter: van zeepbelkapitalisme naar economie met een hart (Sander Tideman) Dit boek staat stil bij de omissies in de economische theorieën. De recente crisis heeft dat zeker bewezen. Economische uitgangspunten kun je niet los zien van de natuur, het klimaat, menselijke emotie en sterke behoefte aan vertrouwen. Dit boek geeft vorm aan de ‘economische zichtbaarheden’, waardoor je in staat gesteld wordt het onzichtbare zichtbaar te maken.

We hebben daar met ons managementteam bij stilgestaan en onze blinde vlekken geprobeerd in kaart te brengen. Dit zal geen volgende crisis voorkomen, maar het heeft ons wel handvatten gegeven om niet blind te varen op puur economische uitgangspunten. Deze bredere blik zit in de genen van Schretlen en daarom ik voel me daar thuis.

38

nr.9 dromen

2 Boek

Ontdek je sterke punten (managementboek met persoonlijke code van Marcus Buckingham en Donald Clifton) Ik ben ervan overtuigd dat werken en leven vanuit je kracht de bedoeling is. Het begint dan met inzicht hierin en vervolgens hoe je dat het beste voor jezelf en omgeving kunt inzetten. Dan doe je dingen die je goed kunt en waar je ook plezier aan beleeft. Ook in mijn werk vind ik het belangrijk dat we als collega’s van elkaar en vooral ook van cliënten weten wat hun drijfveren en talenten zijn. Zo kun je elkaar het beste aanvoelen, aanscherpen en verder helpen. In dit boek hebben onderzoekers van Gallup, een Amerikaans managementconsultancybureau, de drijfveren van twee miljoen mensen wereldwijd in kaart gebracht. Op basis daarvan hebben ze verschillende drijfveren geïdentificeerd. Bij het boek hoort een inlogcode waarmee je je eigen drijfveren kunt testen. Bij mij komen verbondenheid, leergierigheid, maximalisering (kwaliteit nastrevend) en individualisering naar boven. Met individualisering wordt bedoeld de kracht en sterke punten van mensen zien, en die op zo’n manier inzetten dat zij ook tot hun recht komen.

persoonlijke selectie

Ernestine Schimmelpenninck

‘ Mandela polariseert niet, maar verbindt’

4 Applicatie What’s App

3 Film This is it

over Michael Jackson Voor mij komen in deze film zoveel zaken samen. Wat een supertalent is hij geweest. Maar hij zag ook de talenten van anderen. Met die eigenschap heeft hij een wereldmerk gecreëerd. Michael Jackson loopt natuurlijk sowieso als een soort rode draad door het leven van iedere 40-plusser heen. Onze generatie is met zijn muziek opgegroeid en als je naar zijn ontwikkeling kijkt, kijk je eigenlijk ook naar jouw ontwikkeling.

Mijn hele leven trok aan me voorbij toen ik naar This is it keek. Michael Jackson is natuurlijk veel te jong gestorven, wat mij ook weer het inzicht ‘pluk de dag’ heeft gegeven.

‘ Michael Jackson loopt natuurlijk sowieso als een soort rode draad door het leven van iedere 40-plusser heen’

What’s App is een soort pingen, maar dan op de Nokia of iPhone.

Een soort gratis sms’en zeg maar. Ik ben dit steeds meer gaan gebruiken, niet alleen om aan te haken bij de jongere generatie, maar ook om met collega’s te communiceren. Het leuke is dat dit een vorm van social media is waarbij ik vind dat ik moet aanhaken, en je hebt de connectie met mensen die dezelfde app gebruiken.

5

Leider

Nelson Mandela Als het gaat om leiders en leiderschapskwaliteiten, heb ik grote bewondering voor Nelson Mandela.

Met name omdat hij verbindt, in plaats van polariseert. We hebben meer van dit soort leiders nodig, maar de vraag is of die er wel zijn.

nr.9 DROMEN

39

dingen van waarde

Onbetaalbaar

Opa ‘Elke avond weer bezorgt de “rinkel” van Skype me een bijzonder gevoel. Nog geen half jaar nadat ik emigreerde vertelde m’n dochter me dat ik opa zou worden. De kinderwens was bij mij niet bekend, een grote verrassing dus. Maar dit geluk bracht ook een zekere twijfel met zich mee: zal ik terug? Ik besloot te zoeken naar een middenweg. Dankbaar ben ik dat ik, dankzij de moderne technieken, de afgelopen jaren alles op de voet heb kunnen volgen. Ik zag mijn kleinzoon al toen hij anderhalf uur oud was. Onlangs kocht ik een nieuwe laptop en betrapte mezelf erop dat ik het enorme aanbod beoordeelde op de kwaliteit van de − tegenwoordig ingebouwde − camera, de rest was bijzaak. Nu voelt een Skype-gesprek als “even op de koffie”. Toch blijven de jaarlijkse bezoeken aan kleinzoon Milan heilig.’ Henri Vriens

40

nr.9 dromen

Thema De toekomst van energie De crisis, het olielek in de Golf van Mexico, de kernramp in Japan en de Arabische lente hebben het debat over de toekomst van energie aangejaagd. Aan de hand van een aantal publicaties zet Bert Dekker van de afdeling Beleggingscompetence de ontwikkelingen in perspectief. >>

nr.9 DROMEN

41

selectie

Thema

I

Gas wint terrein als alternatief De economie van de Verenigde Staten blijft maar groeien, mede dankzij allerlei stimuleringsmaatregelen.

Maar kan dat eeuwig zo doorgaan?

Bron: ‘Winnaars van het Japanse Fukushima-drama’, Het Financieele Dagblad, 2 april

N

a de tsunami in Japan viel in dat land nucleaire productiecapaciteit weg die de komende jaren niet zo een, twee, drie terugkeert.

De rampspoed dwingt de Japanse regering bovendien om kritisch te zijn op kerncentrales met vergelijkbare risico’s.

Tekenend is het bericht van begin mei, waaruit blijkt dat er drie reactoren in de Hamaoka-kerncentrale worden stilgelegd, omdat deze centrale op een breuklijn ligt. Japan komt daarmee in een lastige situatie wat betreft energiezekerheid. Het land van de rijzende zon heeft erg weinig ‘eigen’ energie. En het bouwen van nieuwe kerncentrales vereist een lange doorlooptijd, voor zover daarvoor nog draagvlak te vinden is.

Zeker in de nabije toekomst zal het land een toenemend beroep doen op andere bronnen, zoals gas.

Al direct na de ramp sprongen oliemaatschappijen in de bres. Zo zonden Shell en Qatargas schepen met LNG (vloeibaar gemaakt aardgas) naar het land. Het stroomtekort door het wegvallen van nucleaire capaciteit kan deels worden opgevangen door gascentrales harder te laten draaien. Bedrijven zoals Shell hebben de afgelopen jaren hard

00 42

nr.9 dromen

gewerkt aan het ontwikkelen van exportterminals voor LNG. Dat gebeurde ook in de ‘buurt’ van Japan, zoals in Australië en op het onherbergzame Russische eiland Sachalin. De hoge kosten daarvoor leken aanvankelijk moeilijk terug te verdienen. Het was lastig om langjarige afzetcontracten te sluiten. Door de kentering in het vertrouwen in kernenergie, lijkt daarin beweging te zitten.

In het artikel schetst Gijs den Brinker de oliemaatschappijen daarom wat wrang als ‘winnaars’ na de Japanse

‘Het nadeel aan gas is dat er milieurisico’s aan kleven’ treurnis. Oliemaatschappijen promoten gas al een tijdje als dé alternatieve fossiele bron (met als concurrenten kolen en kernenergie). Mede door de ontwikkelingen in Japan krijgt de gaslobby de wind nu mee. Er is de laatste jaren ook fors in geïnvesteerd, zoals blijkt uit de ontwikkelingen bij bijvoorbeeld Shell. In

de nabije toekomst zal bij Royal Dutch voor het eerst de gasproductie (in olieequivalenten) die van olie overstijgen.

Dat is overigens niet alleen te danken aan conventionele gasboringen. We zien ook een opkomst van onconventionele gaswinning, zoals die van schaliegas uit platen van kleisteen. Vooral in de Verenigde Staten is een sterk toegenomen aandacht voor de grootschalige exploitatie hiervan. Zo verwacht de Amerikaanse Energy Information Administration dat schaliegas in 2035 maar liefst 45 procent van de totale Amerikaanse gasconsumptie voor zijn rekening kan nemen. Terwijl dat aandeel over 2010 nog beperkt bleef tot 14 procent. Schaliegas is ook in Nederland te vinden, naast grotere voorkomens in Duitsland, Polen, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Hongarije. Het voordeel van dit gas is dat het een duidelijk kortere aanlooptijd kent naar winning dan conventioneel aardgas. Het nadeel ervan is dat er milieurisico’s aan kleven, zoals verontreinigd grondwater. In de optimistische pr van oliemaatschappijen sneeuwt dat riskante vaak onder.

Dit laat echter onverlet dat gas als alternatief voor olie ongetwijfeld terrein wint. En dat is voor Nederland goed nieuws. Ons land wil het grote gasdoorvoerland van Europa (gasrotonde) worden. Ons sterke leidingenstelsel kan dan een belangrijke rol gaan spelen bij de gasdistributie.

selectie

Thema

II

Olieprijs onstuimig door instabiliteit Zonder hulp van anderen kan geen enkel land in de eigen energiebehoefte voorzien. Dat stelt de vooraanstaande energiedeskundige Coby van der Linde van het instituut Clingendael. Zij ziet die wederzijdse afhankelijkheid als de beste garantie voor een stabiel energiesysteem. Maar het is goed om zoveel mogelijk soorten energie te gebruiken en niet te afhankelijk te zijn van olie, met al haar grillen.

Bron: Shell Venster, maart/april 2011

B

egin dit jaar liep de olieprijs fors op, met bijna 20 procent. Aanvankelijk vooral door het herstel van de wereldeconomie. Later speelde ook de Arabische lente een rol. In dictaturen rond de Middellandse Zee, waar veel olie wordt gewonnen, heerste een revolutionaire sfeer. Vooral de situatie in Libië, een top 20 olie-exporteur, had een stuwend effect. De daardoor veroorzaakte krapte en onzekere sfeer vertaalde zich in hogere prijzen per vat. Aan de prijsstijgingen kwam overigens niet een einde omdat het rustiger werd in het Midden-Oosten, maar na de actie waarbij Osama Bin Laden door de Amerikanen werd omgebracht. Dit laat zien hoeveel psychologie er in de prijsvorming schuilt.

Van der Linde wijst er in het artikel in Shell Venster op dat we verder moeten kijken dan de dagkoersen. Volgens haar heeft de hogere olieprijs ook te maken met de snelle daling van diezelfde prijs in de herfst van 2008.

Vraaguitval na het ontstaan van de financiële crisis heeft tot verlaging van

de olieproductie geleid en een vertraging in de ontwikkeling van nieuwe velden. Daar kwam later nog een gebeurtenis bij die een vertragend effect had op nieuwe exploitatie: de olieramp in de Golf van Mexico. Het aanbod van olie is door beide ontwikkelingen krapper geworden. Dat kan, naast de politieke onrust in het Midden Oosten, een

‘We moeten verder kijken dan de dagkoersen van olie’ onderliggende oorzaak zijn voor de snelle stijging van de olieprijs tot begin mei. En die aanbodschaarste heeft mogelijk nog wel enige tijd invloed. Bedenk daarbij dat de oliestroom uit bestaande concessies zich kenmerkt door een natuurlijke daling van gemiddeld vijf procent per jaar. Alternatieven groeien wel vrij hard, maar kunnen het

ontstane gat nog niet dichten. De groei is vanaf een te laag absoluut niveau.

Te verwachten valt dat vraag/aanbodverhoudingen nog een paar jaar krap blijven. Met argusogen zal daarom worden gekeken naar potentiële politieke brandhaarden zoals het MiddenOosten en Nigeria. Schokken in die landen kunnen leiden tot onstuimige golven in de prijsvorming. Vooral in Saudi-Arabië, veruit de grootste exporteur van olie, moet het rustig blijven.

Dit land speelt een sleutelrol. Met een geschatte extra capaciteit van 3,25 miljoen vaten per dag kan deze oliegrootmacht bijvoorbeeld het wegvallen van de hele Libische productie (ruim 1,5 miljoen vaten) compenseren.

Als de toestand in het MiddenOosten stabiliseert en de wereldeconomie niet te onstuimig groeit, komt er waarschijnlijk meer stabiliteit in de olieprijzen. Wat daaraan bij zal dragen, zijn de nieuwe winningsgebieden, bijvoorbeeld in de zee bij Brazilië. Deze nieuwe velden gaan binnen een aantal jaar aan de oliestroom bijdragen. Dat is nodig om teruglopende productie op te vangen, maar het zal ook zeker helpen bij het verruimen van het aanbod. Voorop staat: de stabiliteit van de prijs is cruciaal. Vooral schommelingen vertragen de ontwikkeling van alternatieven, waardoor het aanbod nog krapper wordt.

nr.9 DROMEN

43

selectie

Thema

III

Duurzaam krijgt de wind mee

Het Internationaal Energie Agentschap (IEA) pleit voor agressiever regeringsbeleid wat betreft duurzame energie. De afgelopen tien jaar is de capaciteit aan zonne-energie fors toegenomen en die aan windenergie vertienvoudigd. Toch moet het gebruik tot en met 2020 verdubbelen om de klimaatdoelstellingen te halen.

Bron: www.iea.org/papers/2011/CEM_Progress_Report.pdf

D

e afgelopen tien jaar is steenkool wereldwijd de snelst groeiende energiebron geweest. Bijna de helft van alle nieuwe vraag naar elektriciteit (47 procent) is hiermee ingevuld. Dat is een punt van zorg vanwege de daarmee gepaard gaande uitstoot van CO2. Efficiëntere kolencentrales en ondergrondse opslag kunnen het vrijkomen van het broeikasgas weliswaar temperen, maar met de nieuwe technieken voor opslag loopt het nog niet zo’n vaart. In ons land bijvoorbeeld werd een proefproject in Barendrecht geschrapt onder druk van de publieke opinie.

Nog een ontwikkeling die het halen van de klimaatdoelen kan frustreren, is de mogelijke nucleaire stagnatie na de ramp in Japan. Puur vanuit het oogpunt van klimaatverandering is meer kernenergie gunstig: nucleaire centrales stoten geen broeikasgassen uit. Nu de ontwikkeling van kernenergie vertraagt, valt er een gat dat eigenlijk alleen goed is te vullen met zonne-energie, wind-

00 44

nr.9 dromen

energie en andere alternatieven. Geen wonder dat het Internationale Energie Agentschap regeringen oproept om in stimulering hiervan te investeren.

Het is de vraag in hoeverre hier gehoor aan wordt gegeven. Af en toe zijn regeringen van goede wil in hun streven om energiedoelstellingen te halen.

‘Er komt steeds meer ruimte voor alternatieven in energievoorziening’ Maar niet lang daarna, zeker in tijden van recessie, staat het op orde houden van de begroting weer voorop. In de praktijk blijken overheden, zeker ook de Nederlandse, daardoor zeer wisselvallig om te gaan met hun subsidieregelingen. Dat, in combinatie met een onzekere olieprijs, maakt het lastig voor bedrijven in duurzame energie om

een stabiele cashflow te genereren. Dit bleek onlangs bijvoorbeeld nog uit de tegenvallende cijfers van de grote Deense windmolenbouwer Vestas.

Toch zijn er ook signalen dat de groei van duurzame energie een wat minder grillig karakter krijgt. Zonneenergie systemen krijgen door technologische ontwikkeling een steeds hogere energieopbrengst. En recente grote investeringen in nieuwe fabrieken om zonnepanelen te maken, leiden tot verlaging van de kostprijs. Particulieren verenigen zich in collectieven om inkoopvoordeel te krijgen. Ook zien we ontwikkelingen bij de servicebedrijven.

Afnemers kunnen systemen leasen, zodat hoge kosten niet voor de onzekere baat uitgaan.

Ook in windenergie zien we gestaag een verdere verfijning van de technologie. Hier moet de winst komen uit minder onderhoudsgevoelige windmolens, maar ook uit het beter benutten van de wind zelf. Zo wordt nagedacht over de bouw van drijvende windparken, waarmee verder op zee meer permanente windkracht kan worden benut.

Onder de streep komt er steeds meer ruimte voor alternatieven in de energievoorziening. We hebben alternatieve energie – in brede zin opgevat, dus niet alleen wind en zon - daarom als nieuw thema opgenomen.

selectie

Thema

IV

China maakt sprint in duurzame energie

De honger naar energie wordt in China niet alleen gestild met traditionele bronnen zoals steenkool, maar ook in toenemende mate met alternatieven. Er ontstaat een compleet nieuwe duurzame energie-industrie. Zo heeft dit land nu al de grootste markt voor windenergie. En ook in zonne-energie timmert het aan de weg.

Bron: New energy industries to fuel China’s green growth, People’s daily online, 11 april 2011

C

hina wordt nog vaak geassocieerd met steenkool. Ze hebben die brandstof hard nodig voor de grootschalige productie in de industrie. Het land haalde Japan in het recente verleden in als tweede economie ter wereld. En het streefde in 2010 de Verenigde Staten voorbij als grootste energieconsument van de wereld.

Ook de steeds welvarender bevolking stuwt het energieverbruik. Om de snel toenemende consumptie van bedrijven en mensen te kunnen bijbenen, moet het land de energieproductie snel opvoeren.

De grootschalige inzet van steenkool, echter, heeft nadelen. Ze zorgt voor een slechte luchtkwaliteit, die in veel grote steden een punt van zorg is.

Dat noopt het land om ook over te schakelen op alternatieven die minder

vervuilend zijn. Smog is in die optiek een belangrijke stuwende kracht geweest achter het stimuleren van schonere vormen van energie.

‘Smog is een sturende kracht geweest achter het stimuleren van schone energie’ Wie naar China gaat, ziet nu al een enorme groei in het gebruik van elektrisch aangedreven tweewielers, zoals scooters. Verder wordt in dat land hard gewerkt aan de ontwikkeling van elektrische auto’s. Het voordeel van een land als China is – althans in dit opzicht

– dat maatregelen van bovenaf snel kunnen worden opgelegd en uitgevoerd. Veranderingen in beleid worden niet gedurende langere tijd opgehouden door inertie.

Die voortvarendheid is ook te zien aan de ontwikkeling van de industrie achter duurzame energie. Zo groeide de installatie van windturbines gedurende 2010 met 37 procent, waarmee China in één klap een belangrijk land geworden is op het gebied van windenergie. Ook op het gebied van zonneenergie hebben de Chinezen een belangrijke plaats verworven. Naar verluidt is het land momenteel goed voor bijna de helft van de mondiale productie van modules voor zonne-energie.

Mogelijk vindt China straks in Japan een belangrijke afnemer van zonnepanelen en windmolens. Na de kernramp in Fukushima werd het Japanse plan om de nucleaire capaciteit uit te breiden van 30 naar 50 procent in 2030 herzien. Dat land was al van plan om te streven naar 20 procent duurzame energie, maar gaat dat percentage nog verder opvoeren, ten koste van kernenergie.

nr.9 DROMEN

45

dingen van waarde

Onbetaalbaar

1956 ‘Begin vorige eeuw was mijn opa directeur van een scheepswerf. In de stad waar hij woonde, kende iedereen hem. Hij was statig en had aanzien, maar was ook behulpzaam. Een echte socialist. Hij is in het voorjaar van 1956 overleden; ik ben in de zomer van datzelfde jaar geboren. Ze zeggen dat ik op hem lijk, maar helaas heb ik hem nooit gekend. Dit koperen kalendertje kreeg hij van een zakenrelatie. Het stond op zijn bureau: naar verluidt was hij er erg aan gehecht.

Nu staat het op mijn bureau.

Het is het enige tastbare wat ik van hem heb en daarom een heel dierbaar bezit.’ Henk Witte

46

nr.9 dromen

Uitgever en producent streven uiterste zorgvuldigheid na bij de productie van dit magazine.

Beiden zijn echter niet aansprakelijk voor onjuistheden in het blad. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Schretlen & Co N.V. beschikt over een vergunning als kredietinstelling en is als kredietinstelling, beleggingsonderneming en financiële dienstverlener ingeschreven in het register zoals bedoeld in artikel 1:07 van de Wet op het Financieel Toezicht (WFT) gehouden door De Nederlandsche Bank N.V. (www.dnb.nl) respectievelijk de Stichting Autoriteit Financiële Markten (www.afm.nl) te Amsterdam. Deze publicatie is uitsluitend bedoeld voor cliënten van Schretlen. De informatie die u in deze publicatie aantreft, is gebaseerd op informatie die is ontvangen uit door ons betrouwbaar geachte bronnen en publieke informatie. Hoewel wij bij de selectie van onze bronnen zorgvuldig te werk gaan, kunnen wij niet instaan voor de juistheid, volledigheid en actualiteit van de genoemde feiten, meningen, analyses, adviezen, verwachtingen en de uitkomsten daarvan. Schretlen & Co N.V. aanvaardt geen aansprakelijkheid voor directe of indirecte schade, waaronder begrepen immateriële schade, gevolgschade (zoals gederfde winst), die het gevolg is van de onjuistheid en/of onvolledigheden/of het niet meer actueel zijn van bedoelde informatie dan wel voortvloeit uit een onjuist gebruik van die informatie. Deze publicatie bevat géén adviezen

of beleggingsaanbevelingen (en vormt geen uitnodiging of aanbod tot het kopen of verkopen van effecten of andere financiële instrumenten), tenzij expliciet anders aangegeven. De publicatie is generiek van aard, en houdt derhalve geen rekening met uw uitgangspunten, beleggingsdoelstellingen, persoonlijke (financiële) situatie, fiscale aspecten en persoonlijke wensen. Beleggingsbeslissingen op basis van deze publicatie dienen in overeenstemming te zijn met uw portefeuilleprofiel, en dienen eerst genomen te worden na lezing van het prospectus en de financiële bijsluiter (indien aanwezig). Neemt u daarvoor contact op met uw contactpersoon. De waarde van uw beleggingen kan fluctueren. In het verleden behaalde rendementen bieden geen garantie voor toekomstige resultaten. Indien u (deels) met geleend geld belegt, kunt u onder omstandigheden uw inleg verliezen en een restschuld overhouden. De inhoud van deze publicatie kan op ieder moment zonder nadere aankondiging worden gewijzigd. Alle auteursrechten en overige intellectueleeigendomsrechten ten aanzien van (de inhoud van) deze publicatie behoren toe aan Schretlen & Co N.V., tenzij expliciet anders aangegeven. Indien u klachten of opmerkingen hebt over de dienstverlening van Schretlen & Co N.V., dan kunt u deze kenbaar maken aan zowel uw contactpersoon als aan het centrale meldpunt: meldpunt@schretlen.com of telefonisch (020) 577 33 70, telefax (020) 577 33 71. Copyright Schretlen & Co N.V. Alle rechten voorbehouden.

‘Mijn overstap had met zingeving te maken’ voormalig uitgever Pieter de Jong afspraken en een nuchtere kijk op zaken ‘Fouten maken en de kunst afkijken’ voormalig boardleden van Futures & Co Stephanie en Dominique

Dit is het relatiemagazine van Schretlen & Co

Familiebedrijf De Groot: duidelijke

Jaargang 3, nummer 9, juni 2011

Cover door Max Kisman

Colofon

DROMEN

9

Concept en realisatie Scripta Media B.V, Amsterdam Artdirection Van Lennep, Amsterdam Redactie Wendelien Post (Schretlen & Co), Rennie Vernooij, Peter van Vuuren, Karin Willems Medewerkers Koosje de Beer, Joost Bijlsma, Lars van den Brink, Carine Damen, Irma Dorenstouter, Evelyn Jongman, Max Kisman, José van Riele, Jeroen van der Spek, Janneke Staats, Martijn de Vries TrafficcoÖrdinator Jacqueline Konermann Lithografie Grafimedia, Amsterdam Drukwerk Drukkerij Tesink, Zutphen

Wilt u reageren?

Neem contact op met uw relatiemanager of stuur een e-mail naar redactie@schretlen.com.

Wilt u dit magazine niet meer ontvangen, stuur dan een e-mail naar redactie@schretlen.com of schrijf naar Schretlen & Co N.V. t.a.v. Wendelien Post Postbus 1869 1000 BW Amsterdam

nr.9 DROMEN

47

Over dromen in dit magazine

e weg naar die innerlijke rust, D is zo moeilijk eigenlijk nog niet

Columnist Wim de Jong – pagina 13

‘ Ik wilde het verschil maken voor twintigduizend leerlingen, niet voor dertig’

Pieter de Jong – pagina 16

‘ De wereldreis waar ik vijf jaar geleden van droomde, werd een maand Barcelona’

Stephanie Janssen – pagina 28

Richard wilde eerst profvoetballer worden, maar is tegenwoordig commercieel directeur binnen de onderneming

Het familiebedrijf – pagina 32