stadsschouwburg Journaal
september oktober november december 2013
ssba.nl
Coverillustratie en foto's p. 6, 10, 18, 22: Mike Ottink Speciaal voor het Stadsschouwburg Journaal maakte beeldend kunstenaar en illustrator Mike Ottink een aantal portretten van acteurs en actrices die dit seizoen op onze podia staan. Ottink (1966) is een multidisciplinair kunstenaar en opereert vanuit Amsterdam. Hij houdt zich bezig met performance, schilderen, tekenen, illustraties, beeldhouwen, installaties, video, geluid - of welk middel een project dan ook nodig heeft. Resultaat: een eclectische en intuĂŻtieve benadering van creativiteit.
Stadsschouwburg Journaal # 10, september - december 2013
U vindt zijn werk op www.mikeottink.nl.
Uitgave: augustus 2013, Stadsschouwburg Amsterdam
Concept en vormgeving: Van Lennep Coverserie: Mike Ottink Redactie en tekst: Karin Sommerer, An Cardoen Aan dit nummer werkten mee: Moos van den Broek, Melle Daamen, Francy Derks, Anita van Dolen, Benno Eenkhoorn, RenĂŠ van der Pluijm, Loek Zonneveld, Marianne Zwagerman Heel veel dank aan iedereen die achter de schermen heeft meegewerkt aan dit nummer!
Druk: Rodi-Dijkman Print Oplage: 18.000 Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt dankzij een bijdrage van drukkerij Rodi-Dijkman Print.
2
voorwoord
Goed oud Het is me van jongs af aan opgevallen: sommige mensen worden ‘goed oud’, anderen worden ‘vervelend oud’. Iedereen wordt ouder, maar hóe, dat verschilt. Sommigen ouderen keren zich af van het nieuwe, vinden dat het vroeger beter was en verliezen hun nieuwsgierigheid. Ze gaan achteruit denken. Anderen blijven nieuwsgierig en doen hun best om te volgen wat er in de wereld gebeurt, hoe moeilijk de fysieke gesteldheid dat soms ook maakt. ‘Goed oud’ worden is werken. Ik houd meer van die laatste categorie en hoop zelf zo oud te worden. Volgens mij kun je zelf een beetje kiezen hoe je oud wordt. Ga je zeuren, morren en meuren, of ga je zoeken, verwonderen en fleuren. Ik denk dat in de categorie oudere bezoekers van de Stadsschouwburg de nieuwsgierige ouderen oververtegenwoordigd zijn. Wij hebben ‘goede ouderen’. Er was kritiek op Toneelgroep Amsterdam en op ons dat we afgelopen seizoen zo veel reprises ('oud werk') hadden. U kunt gerust zijn. Dit seizoen programmeren we maar liefst zeven premières van Toneelgroep Amsterdam (de andere gezelschappen niet eens meegerekend). We beginnen al in augustus, met een nieuwe regie van Ivo van Hove: Lange dagreis naar de nacht.1 Toch wil ik hier een pleidooi houden voor het oude. Als 'oude stukken' worden hernomen, zijn deze meestal goed. Ze hebben de (kwaliteits)tand des tijds doorstaan. Ze worden niet voor niets hernomen. Je weet bovendien enigszins wat je te wachten staat: er zijn recensies, er zijn beelden en er is misschien iemand in de omgeving die de voorstelling al gezien heeft. We hebben binnenkort in de schouwburg een oud stuk waarbij het bovenstaande niet helemaal opgaat. Het gaat om Homerus' Ilias2, een toneelbewerking van één van de oudste boeken uit de westerse geschiedenis. Een modern Grieks gezelschap brengt een integrale uitvoering van dit 20-delige oorlogsepos. Het duurt dan ook even, ruim vier uur, de drie pauzes meegerekend vijf uur. Ik zag het stuk in Athene, waar het sinds eeuwen niet meer in de volledige versie was uitgevoerd. Het is mooi, ambachtelijk, episch theater. Inhoudelijk ijzersterk, waarbij vooral de rol van de goden interessant is: goden die menselijk gedrag vertonen, huichelen, van mening veranderen, elkaar dwars zitten en jaloers en vals zijn. René van der Pluijm (ons hoofd programmering) en ik waren onder de indruk en besloten het stuk naar Amsterdam te halen (op 5 en 6 oktober a.s.). Oud en Goed.
Een andere bijzondere 'oud en goed'-ervaring had ik met De opkomst en ondergang van Arturo Ui, een 'oud stuk' van Bertolt Brecht, tijdens het Holland Festival afgelopen juni. Deze versie van het Berliner Ensemble, in de regie van Heiner Müller, staat al sinds 1995 op het repertoire, grotendeels nog met dezelfde cast. Briljant is een scène tussen een 90-jarige acteur en hoofdrolspeler Martin Wuttke, die op weergaloze wijze laat zien hoe Hitler zijn vermaarde retoriek en overtuigingskracht ontwikkelde. Bijna twintig jaar oud, bijna niets veranderd en nog steeds goed. Ik zal die scène niet licht vergeten. Nog ietsje ouder zijn de voorstellingen van twee Vlamingen die dit seizoen langs komen. Jan Fabre en Wim Vandekeybus hernemen elk de voorstelling waarmee in de jaren '80 doorbraken. En ook een beetje het theater veranderden. Bovendien zijn het geestverwanten. Wim was er in 1982 bij toen Fabres acht uur durende (!) Het is theater zoals te verwachten en te voorzien was3 de theaterwereld opschudde (zowat alles wat Fabre maakt, schudt op). Vandekeybus maakte vervolgens zelf zijn acteerdebuut bij Fabre. En brak nog wat later door met zijn regiedebuut What the body does not remember 4. Beide stukken zijn nu, dertig jaar later, terug. We laten verderop in dit Journaal de heren over elkaar aan het woord. Acht uur lang non-stop Fabre-theater. Legendarisch of niet - dat is nogal wat. Het is misschien niet voor iedereen. Het is wel een avontuur (ook voor de acteurs). Bovendien mag je in dit geval gewoon in- en uitlopen. En weggaan, als je dat wilt. Tip van Wim: "Ga naar het toilet voor u binnen gaat. Het is heerlijk gewoon te gaan zitten en te blijven zitten." ― Melle Daamen directeur
L ange dagreis (...) is te zien op di 17 t/m za 21 sep & di 15 t/m za 19 okt & di 10 t/m vr 13 dec, 20.00 uur. 2 Ilias is te zien op za 5 okt, 18.00 uur & zo 6 okt, 15.00 uur. 3 Het is theater (...) is te zien op za 21 sep, 15.00 uur. 4 What the body (...) is te zien op zo 15 dec, 20.30 uur. 1
3
inHoud dubbelportretten van acteurs en theatermakers, dat hadden wij in ons hoofd voor dit journaal. daarvoor deden we beroep op de talenten van beeldend kunstenaar Mike ottink. Zijn geschilderde en getekende portretten - op basis van fotomateriaal - vindt u op de cover en bij de artikelen op p. 6 (hélène devos en Chris nietvelt van Toneelgroep amsterdam), p. 10 (jeroen Spitzenberger en Sallie harmsen van het nationale Toneel), p. 18 (roni haver en Guy weizman van Club Guy & roni) en p. 23 (de vlaamse theatermakers wim vandekeybus en jan Fabre).
1 21 28
voorWoord uitGeliCHt Geef een stoel kado rondoM de voorstellinGen Het Weten Waard
BEproEFdE SuCCESSEn Een serie voorstellingen die hun waarde al hebben bewezen en nu opnieuw te zien zijn. Door pers en publiek beproefd en goed bevonden (maar: laat u vooral leiden door uw eigen oordeel).
4
dE lEESlIjST
dE kruIMElS van hoMEruS
Boeken op het toneel, van de grote klassiekers tot dierenfabels voor jong en oud. Van boek naar voorstelling in vijf vragen.
Homerus' epische boekwerk Ilias, integraal op het toneel. Theaterkenner Loek Zonneveld neemt u mee door een kleine geschiedenis.
vInTaGE vlaaMS Jan Fabre en Wim Vandekeybus hernemen elk de voorstelling waarmee ze in de jaren '80 de theaterwereld op zijn kop zetten. Jan over Wim, en vice versa.
danS rEChT uIT hET harT Moos van den Broek praatte met een aantal choreografen met Israëlische roots, op zoek naar het hart van de Israëlische dans.
kIppEnhokMaChT Marianne Zwagerman (Een webshop is geen carrière) over vrouwen en macht. Stof voor discussie.
dubbelportrtetten ssb.indd 2
7/30/13 11:21 PM
& Het proGraMMa
In dit journaal vindt u ook een bewaarboekje met alle voorstellingen van september t/m december 2013, een jaaroverzicht en de zaalplattegronden.
5
6
SERIE
Shakespeare schreef: “Wees ook niet tam, maar laat u leiden door uw eigen oordeel.” De voorstellingen in onze serie ‘Beproefde Successen’ zijn door pers en publiek beproefd en goed bevonden. Zij hebben al geoordeeld. Wij vertellen u waarom wij deze voorstellingen weer wilden laten zien. En dan is het aan u!
Beproefde Successen << Kunstenaar Mike Ottink liet zijn talent los op actrices Hélène Devos (l) en Chris Nietvelt van Toneelgroep Amsterdam. Zij spelen o.a. in het Beproefde Succes Romeinse Tragedies (p. 8).
Een Beproefd Succes: wanneer kun je zoiets met droge ogen beweren over een voorstelling - zeker als je het theater bent dat haar zelf heeft geprogrammeerd? Hoe kun je, kortom, het ‘Wij van WC Eend-effect’ vermijden? Met die vraag hebben wij wat geworsteld. Want we halen een aantal voorstellingen naar Amsterdam die hun waarde al hebben bewezen en waarvan we oprecht denken dat ze gezien mogen worden. We hebben er zelfs een serie van gemaakt: Beproefde Successen. We hebben besloten u gewoon te vertellen wáárom die voorstellingen zo’n succes waren. In de lovende woorden van pers en publiek (dus niet van onszelf), die ze voor u hebben ‘beproefd’. En van de culturele opiniemakers en de toneeljury’s, want we hechten erg aan artistieke kwaliteit. U kunt dan helemaal zelf bepalen of het u de moeite waard lijkt.
Familie
Het Toneel Speelt WIE — Maria Goos - schrijfster van Familie - is in haar eentje
Familie
Het Toneel Speelt di 24 t/m za 28 sep, 20.30 uur & zo 29 sep, 15.00 uur
eigenlijk al een Beproefd Succes. Ze schreef bekende televisieseries (o.a. Pleidooi en Oud Geld), filmscenario’s en toneelstukken, waarvan Cloaca en De geschiedenis van de Familie Avenier overweldigende publiekstrekkers waren. Ze kreeg daarvoor meerdere oeuvreprijzen, zoals de Gouden Ganzenveer, de Edmund Hustinxprijs en de Breda Oeuvreprijs.
WAT — Goos schreef Familie speciaal voor Het Toneel Speelt,
in 2000 ging de voorstelling in première. Een tragikomedie over een gezin waarvan de leden niet met en niet zonder elkaar kunnen. Vader, moeder en hun twee kinderen gaan met aanhang een weekje op wintersport in een Zwitsers chalet. Daar komt al het oud zeer naar boven.
WAAROM ZOU U GAAN — Bijna 80 uitverkochte voorstellingen
en 50.000 bezoekers spreken voor zich. Een jaar later verscheen het stuk ook op film. Sommigen zeggen dat Familie het beste is wat Maria Goos heeft geschreven. Dit schreven de kranten in 2000: de Volkskrant: “Een weergaloos mooie toneelavond. Dit soort toneel op dit niveau wordt in Nederland te weinig gemaakt.” De Telegraaf: “Een meedogenloze, zowel pijnlijke als geestige tragikomedie.” NRC: “Onweerstaanbaar grappig en toch niet luchtig.” Haarlems Dagblad: “Familie werkt op de lachspieren, maar is tegelijk het trieste verhaal van zes mensen die elkaar niet begrijpen.” Het Parool: “Het publiek heeft iets moois meegemaakt.”
7
“ Inventief, zinnenprik kelend, dicht op de huid.” Elsevier over Romeinse Tragedies
Welkom in het bos De Mexicaanse Hond
WIE — In 2002 ging deze voorstelling - met o.a. Pierre Bokma
- in première in de kleine zaal van de Haarlemse Toneelschuur. De kleine zaal bleek al gauw te klein voor deze productie, die een razend succes werd. Nu ja, de ingrediënten waren er ook allemaal: de meester van het absurdisme, Alex van Warmerdam (De Noorderlingen, Kleine Teun, Ober, Borgman, Bij het kanaal naar links, ...) schreef en regisseerde. Pierre Bokma is zonder meer één van de meest gevraagde en meest charismatische acteurs van dit moment. Hij kreeg meerdere acteerprijzen, waaronder de Louis d’Or voor beste hoofdrol en drie Gouden Kalveren.
WAT — Twee vrouwen zwerven door een bos. Dora is weggelopen
van haar man, met Fannie aan haar zijde voor bijstand en troost. “Het is een Alex van Warmerdam-bos. Alleen daar leven een priester met een opklapmistafeltje, een bosfaun die eigenlijk huisarts is, een oud vrouwtje dat eten voor haar man komt brengen, een jager, een geilaard in smoking, en een elf op zoek naar hulp.” (Het Parool)
WAAROM ZOU U GAAN — Bijvoorbeeld omdat Pierre Bokma weer meespeelt: “De wonderlijke wezens worden allemaal door Pierre Bokma vertolkt. En steeds is hij een droogkomiek van grote klasse, juist omdat het hem in al die rollen dodelijke ernst is.” (NRC)
Romeinse Tragedies
Toneelgroep Amsterdam WIE — Toneelgroep Amsterdam, geleid door Ivo van Hove, is het grootste gezelschap van Nederland. Romeinse Tragedies (2007) speelde voor volle zalen in Nederland en in het buitenland, van Wenen tot New York. Theater hors catégorie, ook door het spel van het (bijna) voltallige ensemble. Chris Nietvelt (Cleopatra) werd voor haar rol bekroond met de Theo d’Or 2008, de belangrijkste Nederlandse acteerprijs. Romeinse Tragedies werd voor het Nederlands Theater Festival geselecteerd als een van de tien beste voorstellingen van het seizoen. De voorstelling bleef sindsdien op het repertoire. WAT — Een bijna zes uur-durende theatermarathon, gebaseerd
De Volkskrant: “Absurdistisch en droogkomisch.” On Stage: “Van de fantasie Van Warmerdam krijg je niet gauw genoeg.” Het Parool: “Bij de personages van Van Warmerdam is het zoals het de toerist in het buitenland vergaat: Je ziet van een kilometer afstand dat ze Nederlands zijn. Een fijne spiegel om in te kijken.” En het publiek: “Dat ga ik graag voor de 3e keer zien.”, twitterde loose-sand. Bezoeker Nora (zag hem twee keer): “Het was een hilarische voorstelling met keigoede acteurs.”
Pearl
Scapino Ballet
WAAROM ZOU U GAAN — Het publiek kon er blijkbaar geen
WAT — De choreografie, op muziek van Antonio Vivaldi, Robert
Twitter gonsde: “Kan toneel beter dan dit? #romantragedies #tga” en: “Net absoluut genoten van 6 uur pure kunst bij de Romeinse Tragedies! Allerdiepste respect buiging voor deze mensen! #TGA #romantragedies” en: “Mooiste theaterervaring EVER: Hans Kesting als Antonius in Romeinse Tragedies.”
WAAROM ZOU U GAAN — Vanwege dit soort reacties (op
8
Welkom in het bos
De Mexicaanse Hond di 28 jan t/m za 1 feb, 20.30 uur & zo 2 feb, 15.00 uur Scapino Ballet Rotterdam do 17 apr, 20.30 uur
WIE — Pearl is “dans van topniveau”, schreef de Volkskrant, en
Elsevier: “Een toneelbelevenis zonder weerga, het theater van de toekomst; inventief, zinnenprikkelend, technisch hoogstaand, dicht op de huid. Nu al legendarisch.” Algemeen Dagblad: “Zes uur Shakespeariaanse taalpracht in NOVA-sfeer.” De Groene: “Je wilt er geen minuut van missen, zo goed spelen de acteurs.” De Volkskrant: “Huiveringwekkende multimediashow.”
Toneelgroep Amsterdam wo 18, do 19, za 21 dec, 18.00 uur & zo 22 dec, 16.00 uur
Pearl
op de drie Romeinse tragedies van Shakespeare: Coriolanus, Julius Caesar en Antonius & Cleopatra. In elk van de drie delen ontdekken de titelhelden dat de tol van roem en macht veel hoger is dan ze konden vermoeden. Een non-stop gefilmde en uitgezonden liveshow waarin de politici met elkaar in de clinch gaan. Het publiek zit er midden in, kan in- en uitlopen, eten en drinken en meedoen op de social media.
genoeg van krijgen, zes uur-durend of niet: begin 2011 liet TA het publiek beslissen welke voorstelling hernomen zou moeten worden. Romeinse Tragedies werd als uitgesproken favoriet verkozen.
Romeinse Tragedies
dat geldt ook voor de muziek. Choreograaf Ed Wubbe - artistiek leider van Scapino Ballet - is een meester in groots opgezette voorstellingen met live muziek. Die wordt uitgevoerd door het Combattimento Consort, een van de beste barokensembles van ons land. De vorige landelijke tournee van Pearl was volledig uitverkocht.
de Visée en Tarquinio Merula, ademt de theatrale sfeer van de barok. Een stuk over liefde en romantiek, maar ook decadentie en verval. Een spektakel dat niet zou misstaan aan een Venetiaans hof.
Facebook): “Ben geweest, en wat een super prachtige en aangrijpende voorstelling is dit! dank jullie wel :-)”
De Volkskrant: “Prachtig. Met live barokmuziek, in schitterende kostuums. Pearl heeft de afgelopen twee maanden door het land getoerd, voor uitverkochte zalen. De musici blazen adem door Vivaldi’s vioolconcerten en lijken alle rokken op te tillen.” Danspubliek: “De productie klopt van zo’n beetje alle kanten.” Theaterparadijs: “De voorstelling is groots en theatraal en in combinatie met prachtige, live uitgevoerde, barokmuziek zorgt dit ervoor dat de bezoeker zich in een ander tijdperk waant.”
MEER!
Andere Beproefde Successen zijn: Scènes uit een huwelijk en Rouw Siert Electra (beide Toneelgroep Amsterdam), Gijsbrecht van Amstel (Het Toneel Speelt), How Long Is Now (Conny Janssen Danst), Lang & Gelukkig (Ro Theater) en What The body Does Not Remember (Wim Vandekeybus). > Info en data: www.ssba.nl, klik op de button ‘Series en specials’.
uitGeliCHt
foto: jan versweyveld
foto: dave reininga
toneel
toneel
lanGe daGreis naar de naCHt TonEElGroEp aMSTErdaM
Broeierig, intens familieportret van ‘amerikaanse shakespeare’ Lange dagreis naar de nacht van Eugene O’Neill is een hartverscheurend portret van vier familieleden die niet met, maar ook niet zonder elkaar kunnen. O’Neill schetst een dag uit het leven van de familie Tyrone in hun strandhuis in Connecticut. Het liefst worden alle problemen verslavingen, vreemdgaan - verzwegen. Maar als de jongste zoon ernstig ziek wordt, barst het kaartenhuis van leugens. Regisseur Ivo van Hove heeft iets met O’Neill: “Ik noem ’m altijd de Amerikaanse Shakespeare. Vele stukken zijn autobiografisch, alles klopt, er is niks verzonnen maar toch is het grote toneelkunst. En hij houdt van het graven in de diepste zielenkrochten.” di 17 t/m za 21 sep, 20.00 uur ook in oktober en december
Happy days
ThEaTErproduCTIEhuIS ZEElandIa Marlies Heuer in Beckett’s klassieker over een vrouw die letterlijk en figuurlijk vastzit Happy Days is één van de meest bekende stukken van de Ierse schrijver en Nobelprijswinnaar Samuel Beckett. Het stuk is in feite één lange monoloog van een vrouw, Winnie (Marlies Heuer), die eerst tot haar middel en later tot haar nek vastzit in een berg zand. Haar man Willie (Dic van Duin) reageert nauwelijks op de woorden van zijn vrouw. Typisch Beckett: mensen in een absurde, hopeloze situatie, die zelf de uitzichtloosheid van de situatie niet inzien. In Wachten op Godot, bijvoorbeeld, blijven twee mannen een heel stuk wachten op iemand die niet komt. Vastzittend in haar berg zand, blijf Winnie geloven in gelukkige(r) dagen. Marlies Heuer is tweevoudig winnares van de Theo d’Or, de belangrijkste Nederlandse acteerprijs. “Spannend en onweerstaanbaar geestig. Marlies Heuer beheerst de kunst langs de kantlijn, tot op de millimeter nauwkeurig, accenten te leggen.”, schreef Trouw over haar. ma 23 sep, 20.30 uur
foto: nattapol Meechart
loretta lux - The paper airplane / rabobank kunstcollectie
dans
eXpandinG tHeatre
taM kai (de aCHtervolGinG van de Haan) pIChET klunChun danCE CoMpany (ThaIland)
traditionele thaise dans en muziek krijgen eigentijdse vorm De Thaise choreograaf en danser Pichet Klunchun werd danser “omdat Boeddha het wilde”. Hij is een virtuoos vertolker van de Khôn, de traditionele Thaise dans. Maar Klunchun gaat verder: hij slaat een brug tussen traditie en moderniteit, en slaagt daar wonderwel in. Een goed voorbeeld is Pichet Klunchun and myself, zijn verrassende samenwerking met Jérôme Bel, hét enfant terrible van de hedendaagse dans.
de Grote kunstsHoW
MuSEuMThEaTEr / STadSSChouwBurG aMSTErdaM / johan IdEMa een bruisende avond kunst in de stadsschouwburg “Wat zou het zilver glimmende konijn van Jeff Koons tegen Giacometti’s rijzige Walking Man zeggen als ze samen op het podium stonden? En wat als de 16e eeuwse bloedgravin uit het werk van Erzsébet Baerveldt ineens uit de lijst zou stappen en de moord op haar dienstmeisje zou bekennen?”
Tam Kai is gebaseerd op een traditioneel Thais verhaal over een prins die door een prachtige haan wordt meegelokt naar twee prinsessen, met fatale gevolgen. Klunchun mixt Thaise bewegingen met eigentijdse dans in een voorstelling met live muziek van Boonyoung Katkong, meester op de ranad ek (Thaise altxylofoon). Tam Kai is deel van de serie Ervaar daar hier theater, vijf bijzondere voorstellingen van grote talenten uit andere continenten. Kijk ook op www.ervaardaarhier.nl
Het zijn fictieve voorbeelden, maar zoiets zou u zomaar kunnen beleven tijdens De Grote Kunstshow. Een avond kunst kijken op onvermoede manieren, via verrassende invalshoeken, met andere ogen. Een ‘kunstvoorstelling’ waarbij u niet als museumbezoeker door zalen wandelt, maar als theaterbezoeker comfortabel in een stoel kunst krijgt voorgeschoteld. Curator Nina Folkersma en cultuuradviseur Johan Idema kiezen werken uit de Rabo Kunstcollectie, één van de belangrijkste bedrijfscollecties van eigentijdse Nederlandse kunst, met werk van o.a. Aernout Mik, Charlotte Dumas, Marc Bijl, Guido van der Werve, Rineke Dijkstra en Joep van Lieshout.
ma 21 okt, 20.30 uur
vr 29 nov, 20.30 & 22.30 uur 9
10
InTErvIEw
Boeken op het toneel: komend seizoen mogen we toch wel van een trend gewagen. van ‘Grote literatuur’ (kafka, Mulisch) tot dierenfabels voor alle leeftijden (Toon Tellegen, Bomans). van boek naar voorstelling in vijf vragen.
de leesliJst (FavorIETE BoEkEn op hET TonEEl) door an CardoEn
<< Jeroen Spitzenberger en Sallie Harmsen spelen in Het Stenen Bruidsbed van Het Nationale Toneel. Beeldend kunstenaar Mike Ottink illustreerde hun portret voor dit Journaal.
lod speelt De eenzaamheid van de egel
Een interview met regisseur Raven Ruëll. Wie kwam met dit idee? — “Het begon ermee dat componist Dick van der Harst gevraagd werd een nieuw werk te componeren rond teksten van Toon Tellegen. En LOD vroeg mij erbij voor de regie. Samen gingen we op zoek door de teksten van Tellegen. Eén verhaal sprong er direct uit: De eenzaamheid van de egel. Waarom juist dit boek? — “De titel alleen was genoeg. Eenzaamheid! Ik had direct iets van: daar wil ik over vertellen, daar heb ik veel over te zeggen. Dus het werd De egel, puur op basis van dat gevoel.” LOD brengt De eenzaamheid van de egel met één actrice, als egelfiguurtje, met live muziek en zang, en geprojecteerde teksten. “In de muziek zit de lichtheid en de sfeer van Tellegens teksten. Je hoort er ook de andere dieren in terug. De liedteksten worden geprojecteerd, en ook de brieven die de andere dieren op het einde aan egel sturen - dat egel niet ‘alleen alleen’ is’.”
zijn verjaardag alleen te vieren. Zo’n treffend beeld: voor jezelf een cadeautje kopen, een taart voor jezelf bakken. Het begint vrij vrolijk, maar dan volgt de tristesse.”
De eenzaamheid van de egel LOD zo 6 okt, 16.00 uur
Moet je het boek kennen om de voorstelling te kunnen zien? — “De voorstelling is iets intenser dan Tellegens boek. We hebben ons meer gefocused op het thema van de eenzaamheid. Als je het boek goed kent, is dat meegenomen: je ziet dan de creatieve toevoegingen van het spel en de muziek. Maar het hoeft zeker niet.” van welke passage kon geen toneel gemaakt worden? — “In het boek zit een olifant en die valt regelmatig dwars door de huizen van de andere dieren. We hebben heel lang lopen zoeken hoe we dat vorm konden geven. Uiteindelijk hebben we het toch maar laten vallen. Behalve in het geluid waarmee Egel wakker wordt: daarin hoor je het gedaver van de olifant.”
Wat is volgens u de sleutelscène uit het boek? — Een heel belangrijk moment is voor mij de scène waarin de egel beslist om
11
Toneelgroep Oostpool speelt Het Proces
Een interview met regisseur Marcus Azzini.
In Het Proces (1915) beschreef Kafka op beklemmende wijze de bureaucratische spiraal waarin bankbediende Joseph K vast komt te zitten. Hij wordt gearresteerd, maar weet niet waarvoor. En hij slaagt er ook niet in erachter te komen. Marcus Azzini, artistiek directeur van Toneelgroep Oostpool, regisseert een theaterversie van dit boek, met hetzelfde artistieke team dat van Virginia Woolfs Orlando een groot theatersucces maakte. Wie kwam met dit idee? — “De eerste keer dat ik Kafka las, was in mijn puberteit. Ik raakte gigantisch gefascineerd door de wereld die Kafka in die verhalen schept, en door zijn taal. Toen dacht ik nog: ik begrijp dit niet, omdat ik nog te jong ben. Later kwam ik erachter, dat het helemaal geen kwestie van begrijpen is.” “Vijfentwintig jaar later was opeens het moment daar om Het Proces op het toneel te gaan doen. Ik kies vaak een project verbonden aan iemand die het gaat spelen. Een Orlando zonder Maria (Kraakman) of een Hamlet zonder Sanne (den Hartogh) had ik niet gewild. Stefan Rokebrand (die Joseph K. speelt ) legde vijf jaar geleden Het Proces als idee voor een voorstelling op tafel. Nu in 2013 voelde ik de noodzaak om dit stuk daadwerkelijk te gaan maken. Met Stefan maakte ik eerder een toneelversie van De val van Camus. Het proces is daar een soort vervolg op. Beide boeken gaan - op een absurdistische manier - over schuld en rechtvaardigheid.” Waarom juist dit boek? — “Waar gaat het eigenlijk niet over? Het Proces wordt vaak gezien als een boek dat vooral over de absurditeit van de bureaucratie gaat, maar voor mij gaat het nog meer over de absurditeit van het leven.” “Schuld is een belangrijk thema. We hebben als mensen blijkbaar een enorme behoefte aan overzichtelijke regels. Liefst in één boek. Het Wetboek, of De Bijbel. Maar het is onmogelijk om op die manier rechtvaardig te zijn voor iedereen in de wereld. En juist daarom moeten we erover blijven praten, benoemen en bevechten.” “Het Proces gaat ook over verantwoordelijkheid nemen voor je eigen leven. K bekijkt de dingen die hem overkomen van een afstand, hij neemt niet deel aan zijn eigen leven. Maar we zijn verantwoordelijk voor hoe we leven.” Wat is volgens u de sleutelscène uit het boek? — “Allemaal! Het boek is een puzzel, K moet steeds een stukje vinden om weer verder te kunnen. Een cruciale passage is het verhaal van de priester, over een man die toegang wil krijgen tot het (Ge)recht, maar niet wordt toegelaten door de portier. De man blijft bij de deur wachten, tot aan zijn dood.” Moet je het boek kennen om de voorstelling te kunnen zien? — “Nee, het stuk staat echt op zichzelf, het is niet ‘het boek op het toneel.’ Een theaterversie moet begrijpelijk en boeiend zijn, ook als je Kafka niet kent.” Van welke passage kon geen toneel gemaakt worden? — Alles kan bewerkt worden, maar niet alles zit in de voorstelling. Het is heel veel ‘kill your darlings’. Van een paar scènes vind ik het heel jammer dat ze eruit zijn. Ik houd in mijn achterhoofd, dat als er nog tijd blijkt te zijn, ik ze misschien toch nog in de voorstelling stop.”
12
Beumer & Drost speelt Erik of het klein insectenboek
Een interview met acteur Peter Drost. Wie kwam met dit idee? - “Ik wilde een solo spelen, een geweldige uitdaging is dat voor een acteur, maar wist nog niet wat. Samen met (de inmiddels overleden) regisseur Henk van Ulsen, op dat moment dé regisseur van het solotoneel, ging ik op zoek naar een idee. Tijdens onze eerste afspraak borrelde dat op: Erik of het klein insectenboek.” Erik of het klein insectenboek (1940) gaat over de jongen Erik Pinksterblom, die ‘s nachts terecht komt in het schilderij Wollewei, en daar allerlei insecten ontmoet - dieren met verdacht veel menselijke trekjes. Drost maakte de voorstelling in 1992. Sindsdien heeft hij het al 400 keer gespeeld in binnen- en buitenland. Godfried Bomans kleine klassieker staat dit jaar centraal tijdens Nederland Leest. Nu gaat Drost de voorstelling opnieuw spelen. Voor een nieuwe generatie. “Ik heb zelf jonge kinderen, die hebben het nog niet gezien!” Waarom juist dit boek? - “Voor de VPRO Hoorspelen had ik al eens een bewerking van Erik gedaan, een hoorspel van tien minuten. En ik heb ook veel als stemacteur gewerkt - voor reclame, voice-overs, dat soort dingen. Nu viel alles samen: ik zou het boek in mijn eentje spelen, dus Erik én alle dieren.” Peter Drost kreeg daarbij een onverwachte ‘tegenspeler’, namelijk de prachtige ‘origami-parachute’ die vormgever Ton Schenk bedacht. “Een beweegbare parachute, die door een poppenspeler in allerlei vormen getrokken kon worden: de dierenhuizen uit het boek. Het geeft de voorstelling echt een extra dimensie. Het is niet altijd dat het zo goddelijk bij elkaar komt.” Wat is volgens u de sleutelscène uit het boek? - “Het geestigste vind ik zelf de slak: zó langzaam, zó traag: de totale onthaasting. In het stuk loopt de slak op krukken. Die stonden toevallig in het repetitielokaal, en zo kwamen op dat idee. Met dank aan degene die de krukken heeft laten staan!” Moet je het boek kennen om de voorstelling te kunnen zien? - “Helemaal niet. Erik is geen moeilijk literair boek. Bomans schreef het voor volwassenen. Maar het is ook gewoon een leuke dierenfabel.” Van welke passage kon geen theater gemaakt worden? - “We kwamen er al snel achter dat het boek te lang was. Typisch Bomans, hij hield er nogal van om zichzelf te horen. “Bomans, daar moet je tegen kunnen.”, zei een bezoeker een keer. We hebben de voorstelling teruggebracht tot 1 uur, maar we hebben niets weggelaten. We wilden per se alle beesten erin. “De vrouw en dochter van Bomans zijn in 1992 komen kijken. Dat was heel spannend, ik wist dat ze in de zaal zaten. Maar het werd goedgekeurd!”
Het Proces
Toneelgroep Oostpool ma 11 & di 12 nov, 20.30 uur
Erik of het klein insectenboek (8+) Beumer & Drost wo 20 nov, 15.00 uur
“ Harry Mulisch schreef een Griekse Tragedie.” Johan Doesburg
Club Guy & Roni brengt Naked Lunch
Een interview met Oscar van Woensel en Guy Weizman.
Het Nationale Toneel speelt Het stenen Bruidsbed
Fragmenten uit interviews met regisseur Johan Doesburg
Wie kwam met dit idee? — Choreograaf Guy Weizman: “Op mijn 17e of 18e las ik Naked Lunch voor het eerst. Ik was helemaal blown away. Ik dacht eigenlijk altijd dat ik het toen zo leuk vond, omdat ik nog zo jong was. Tot een vriend me zei: ‘Lees het nog eens, het is een fantastische bron van inspiratie’.”
Het stenen bruidsbed van Harry Mulisch is zijn lievelingsboek, vertelde regisseur Johan Doesburg aan de Volkskrant. Dus zette hij het boek op het toneel. Niet voor het eerst, hij maakte eerder met succes) theater van o.a. De Prooi (dit seizoen ook te zien in de Stadsschouwburg) en Arnon Grunbergs Tirza.
Weizman herlas Naked Lunch, de iconische roman van Beatschrijver William Burroughs uit 1959. En het idee van een theaterbewerking was geboren. Bij Club Guy & Roni, het Groningse dansgezelschap dat hij samen met Roni Haver leidt.
Het stenen bruidsbed gaat over daders en slachtoffers in tijden van oorlog. Als Amerikaanse gevechtspiloot nam Norman Corinth deel aan het bombardement op Dresden. Elf jaar later keert hij terug. Hij wordt er geconfronteerd met de puinhopen en met de slachtoffers.
Waarom juist dit boek? — Weizman: “Het boek bleek nog veel leuker dan toen ik het voor het eerst las. Het was mijn inspiratie om een voorstelling over vrijheid van denken te maken. Over de grens tussen werkelijkheid en hallucinatie, tussen creativiteit en verbeelding. Naked Lunch is een bijbel voor creativiteit.” Club Guy & Roni vroeg schrijver-acteur Oscar van Woensel (o.a.Dood Paard) om een bewerking te maken van het boek. Naked Lunch is een opeenvolging van los samenhangende scènes en volgt junkie William Lee (Burroughs alter ego) op zijn trip van de VS naar Mexico en Tanger. Uiteindelijk belandt Lee in de futuristische ‘Interzone’. Wat is volgens u de sleutelscène uit het boek — Oscar van Woensel: “De passage waarin Lee zijn vrouw doodt in een spel, de ‘William Tell act’. Zij zet een fles op haar hoofd en hij probeert de fles stuk te schieten. Maar hij mist en raakt de vrouw.” Moet je het boek kennen om de voorstelling te kunnen zien? — Van Woensel: “Nee, dat maakt niets uit. De voorstelling is een associatie op het boek.” Van welke passage kon geen toneel gemaakt worden? — Van Woensel: “Ik heb het boek niet gebruikt. In de tekst heb ik gekozen voor het perspectief van de vrouw. We beleven het moment vanaf het overhalen van de trekker tot haar dood in een soort uitgerekte variant op de dimensie tijd.” Weizman: “De voorstelling is een superzoom op dat moment. Vandaar zoomen we weer uit op de filosofie van het boek.”
Naked Lunch
Club Guy & Roni za 30 nov, 20.30 uur
Het stenen bruidsbed Het Nationale Toneel vr 11 & za 12 okt, 20.30 uur
De Prooi
Het Nationale Toneel za 10 & zo 11 mei, 20.30 uur
Doesburg in de Volkskrant: “Mulisch is de allergrootste”. En mede daarom was het ook wel een hachelijke onderneming. “Gaat er iets van het boek verloren? Ja Natuurlijk. Maar daar komen andere dingen voor in de plaats. Ik leg de nadruk op mijn eigen thema’s.” Het bombardement op Dresden, zei de regisseur in NRC, was zinloos. De oorlog was zo goed als voorbij, het was machtsvertoon. De piloten zien tijdens het bombarderen niets van de stad. Maar als Mulisch’ hoofdpersoon Corinth na elf jaar terugkomt, ziet hij wel degelijk de gevolgen van zijn daden. Mulisch geeft in het boek zelf geen moreel oordeel, maar reflecteert wel in een soort ‘gezangen’ , die doen denken aan de koren uit de Griekse tragedie. “Theater is voor mij geworteld in literatuur.”, vertelde Doesburg tijdens de repetities aan NRC. “Al bij mijn eerste leeservaring zag ik het boek voor me, vooral dat begin is weergaloos zoals Corinth op vliegveld Tempelhof in West-Berlijn ‘uit de lucht gevallen op het beton stond’. In diepste wezen roept de oudere Corinth daarginds in het verwoeste Oost-Duitsland: ‘Bevrijd me van mijn schuld.’ Mulisch schreef een Griekse Tragedie, en zo beelden we zijn roman ook uit.”’
Meer boeken op het toneel!
Dit seizoen staan er ook theaterbewerkingen van de volgende boeken op onze podia: De Verleiders (naar De Vastgoedfraude), De Prooi, Ilias, Kleine Ezel, Van den vos (naar Van den vos Reynaerde), Alleen op de wereld, Dribbel, Pluk van de Petteflet, The Fountainhead. > info & data: www.ssba.nl
13
GESCHIEDENIS
De kruimels van Homerus Troje op het toneel door Loek Zonneveld
foto: Elina Giounanli
14
Begin juni was de première van Ilias - een voorstelling gebaseerd op Homerus' klassieke epos - tijdens het Athene & Epidauros Festival in Griekenland. Dit najaar is die productie exclusief twee keer te zien in de Stadsschouwburg Amsterdam, op 5 en 6 oktober. Griekse acteurs spelen de Ilias. Vijf uur lang. Meestal wordt het werk drastisch ingekort, maar dit is het volledige verhaal. In de Ilias beschrijft Homerus het laatste jaar van de tienjarige oorlog in Troje. De Trojaanse koningszoon Paris heeft Helena, vrouw van een Griekse vorst, ontvoerd. Duizenden Griekse schepen zijn naar Troje gevaren om haar terug te halen. Op de achtergrond bemoeien de goden zich voortdurend met de stervelingen. Niet alleen de "vermetele" poging de Ilias integraal te spelen is bijzonder, maar ook dat dit beroemde werk uit de Griekse oudheid wordt gebracht door een gezelschap uit het moderne Griekenland. Waarop deze Ilias ook commentaar levert, met de nodige humor en zelfreflectie De Ilias. Wat is er zo goed aan dat grote taalbouwwerk over de Trojaanse Oorlog? Waarom er toneel van maken? En hoe? Loek Zonneveld, toneelverslaggever van De Groene Amsterdammer en TheaterMaker, schrijft een korte geschiedenis. “Er is een zekere vermetelheid voor nodig om een zo groot werk als de Ilias te herwerken voor een ander medium.”
Wraak- en bloedspoor - Dit toneelseizoen kan er weer worden gehuiverd bij het wraak- en bloedspoor in de tragedies van de Atriden. U weet wel, die fijne familie met Agamemnon, Klytaimnestra, Elektra en Orestes. Twee keer krijgen we ze te zien. In het voorjaar van 2014 komt het Noord Nederlands Toneel met een eigen bewerking van Aischylos’ trilogie Oresteia door Gerardjan Rijnders. Dit najaar opent Toneelgroep Amsterdam het seizoen met de reprise van een eerdere bewerking, die van Eugene O’Neill onder de titel Rouw siert Electra in de regie van Ivo van Hove uit 2003. De teksten gaan over de nasleep van de Trojaanse Oorlog. Aischylos zegt over de stukken die de Grote Oorlog zélf tot onderwerp hebben: ‘Ons past bescheidenheid. Wat wij maken zijn slechts de kruimels die van de tafel van Homerus zijn gevallen.’ De filosoof Plato merkt op: ‘Wij moeten toegeven dat Homerus de eerste werkelijke tragedieschrijver is.’ Beiden heren hebben het dan over de Ilias, een dichtwerk uit de late achtste of de vroege zevende eeuw voor onze jaartelling, 24 forse hoofdstukken (‘boeken’) en vijftienduizend dichtregels lang. Het zou drie dagen
(of nachten) vergen om het werk in haar geheel te reciteren. De dichter heet dus Homerus, waarschijnlijk fungeert hij slechts als ‘doorgever’. Hij schrijft op wat al eeuwen en eeuwen daarvoor mondeling is overgeleverd en voortleeft in de praktijk van professionele zangers, die van stad naar stad en van festival naar festival reizen en de oorlogsverhalen en mythische vertellingen over de goden zingen, navertellen, ‘opvoeren’, lang voordat de tragedie ontstaat. De Ilias is hun taalmonument, gebouwd op een eeuwenoude orale traditie. Het werk zelf blijft in zijn eenvoud een raadsel. Bij mij is het ongeveer zo gegaan. Als puber die opgroeit zonder Grieks en Latijn (want met alleen ULO, de pré-Mammoetwetvariant van het latere mavo/vmbo) komen de klassieke boeken over de Trojaanse Oorlog in de jaren zestig bij me binnen via de ‘hervertellingen’ van Dr. Onno Damsté, uitgebracht in de Aulapockets. Damsté schrijft bij zijn uitgave een soort amuse-vooraf, een geheel door hemzelf verzonnen verhaal over de blinde verteller, die tijdens het beleg van Troje door de Grieken gevangen wordt genomen. De legeraanvoerders luisteren graag naar hem en nemen hem na de val van Troje mee naar Griekenland. Als ze hem naar zijn naam vragen, antwoordt hij: ‘Mijn naam is slechts een holle klank. Als bladeren aan de boom zijn wij mensen, wij komen en verwaaien. Schenk mij de naam die ge zelf wilt. Ik heet de zwerver, de priester, de ziener, de zanger. Voor u zal ik zijn: de gijzelaar, Homèros. Mijn verblijf onder u zal u verzekeren van de goede gezindheid en de gunst der goden.’
Ilias
Stathis Livathinos za 5 okt, 18.00 uur zo 6 okt, 15.00 uur
Rouw siert Electra
Toneelgroep Amsterdam di 3, wo 4, vr 6 , za 7, di 10, wo 11, vr 13 & za 14 sep, 20.00 uur di 3, wo 4, vr 6 & za 7 dec, 20.00 uur
Oresteia
Noord Nederlands Toneel di 8 & wo 9 apr, 20.30 uur
Plato vindt de directe rede en de geniale dialogen in Homerus’ Ilias gevaarlijk want gezagsondermijnend. Gelijk had-ie. De autoriteiten komen er niet best vanaf. De legeraanvoerder Agamemnon wordt weggezet als een autoritaire zwakkeling. Achilles is overmoedig, Hector’s ambitie en trots zit de binding met zijn familie in de weg. En de niet-autoriteit, de spotter Thersites, heeft last van een nihilistisch dedain tegenover ongeveer alle mensen. Het boek over de Trojaanse Oorlog lijkt een poëtisch zelfonderzoek naar autoriteit, gezag en charisma. En dan die andere vraag: waarom is de Griekse klassieke cultuur toch zo geobsedeerd door de Trojaanse Oorlog? In zijn in 1995 gepubliceerd essay Eschyle ou le grand perdant (Aischylos of de grote verliezer) doet de Albanese schrijver Ismail Kadaré een speculatieve gooi naar een antwoord op die vraag. Hij stelt de Atheense stadsstaat (uit de vijfde eeuw v. Chr.) voor als een volwassen Griekse man, die in een droom een herinnering opgedrongen krijgt over een lang vergeten (en verjaarde) misdaad, iets ergs uit zijn onderbewustzijn. Kadaré: ‘Net zoals iemand zich
15
“ Het verhalenpaleis van de Ilias is gebouwd op een lang vergeten massamoord.”
plots een misdaad uit zijn jeugd herinnert, die hij dacht te zijn vergeten, zo ontwaakt bij het Griekse volk, dat tot volle rijpheid is gekomen, de spijt over een misdaad die het in zijn jeugd heeft begaan. Achthonderd jaar voordien hebben de Grieken immers het Trojaanse volk in de slaap verstikt en uitgeroeid.’ Het klassiek verhalenpaleis van de Ilias is, aldus Kadaré, gebouwd op een lang vergeten, een ooit ontkende en een krampachtig verdrongen massamoord. Film en toneel - Er is een zekere vermetelheid voor nodig om een zo groot werk als de Ilias te herwerken voor een ander medium. Film ligt voor de hand. Fellini wil er ooit een film van maken, Anthony Burgess (‘A Clockwork Orange’) heeft wat scenarioontwerpen gemaakt, het project is nooit van de grond gekomen. De film Helen of Troy (Robert Wise, 1956) ontleent zijn bekendheid vooral aan het feit dat Brigitte Bardot er in meespeelt, als een klein bloot godinnetje. Een rij B-verfilmingen volgt. Het filmepos Troy (Wolfgang Petersen, 2004) wordt het voorlopig dieptepunt, ondanks (of dankzij) Brad Pitt als Achilles. Diens minnaar Patroclos is voor het Amerikaanse bioscooppubliek inderhaast omgebouwd tot een ‘neef’, indertijd een goeie grap bij insiders. So far so good wat Homerus op het witte doek betreft. Wat de bewerkingen van de Ilias voor het toneel aangaat lijken de berichten wat aangenamer. De grote Nederlandse classicus en Platovertaler Gerard Koolschijn heeft in 1993 in opdracht van Toneelgroep Amsterdam Homerus’ hoofdwerk in vijf toneelacten ‘samengevat’. De in boekvorm uitgebrachte tekst is tevens een goede samenvatting van de Ilias. Koolschijn schrijft in zijn voorwoord: ‘Over de speelbaarheid maak ik me weinig illusies. Opvoering zal hooguit mogelijk zijn in een pre-industrieel tempo, sterk gestileerd.’ De wereldpremière wordt in 1994 een kleine ramp. Door misverstanden tussen acteurs en de regisseur. Door het weggooien van een pompeus en dus duur decor. En door een rare stilering in het acteren die alleen bij Mark Rietman (Hector) een beetje lukt. Meer succes heeft de collage van maar liefst elf toneelstukken die door de Royal Shakespeare Company-directeur John Barton wordt geschreven onder de verzameltitel Tantalus. Goed voor een toneelmarathon van één etmaal, vanaf 2002 twee seizoenen opgevoerd door Toneelgroep De Appel in de regie van Aus Greidanus. De cyclus bevat de aanleiding, de strijd en de nasleep van de Trojaanse Oorlog. Voorts is de vorm nogal bijzonder, omdat de auteur het ontstaan van het theater zelf toont, een reis door de geschiedenis van het vertellen, vanaf de zangerstradities tot aan de Griekse tragedie in de amfitheaters.
16
De Trojaanse Oorlog heeft in ieder geval ook één moderne, Nederlandse klassieker opgeleverd, het drieluik van Koos Terpstra (1955) dat in het midden van de jaren negentig voor het eerst werd gespeeld als één avondvullend spektakel, De Troje Trilogie. De tekst onderscheidt zich op twee punten sterk van Homerus’ origineel. Het verhaal wordt verteld vanuit de optiek van de vrouwen, in het bijzonder die van Andromache, de echtgenote van de Trojaanse prins Hector. En: de vertelling gebeurt in de omgekeerde chronologische volgorde. Eerst zien we hoe Andromache in de nasleep van de oorlog een wrekende moordenares wordt. In het middendeel maken we mee hoe zij als oorlogsbuit wordt gewonnen. Tenslotte zien wij hoe ze in de oorlog haar man ervan probeert te weerhouden terug naar het slagveld te gaan. Vooral dat laatste gevecht legt de essentie van de trilogie bloot: Andromache keert zich tegen de dominante waarden van de wereld waar zij geen deel van wil uitmaken. Zij bezweert Hector te kiezen voor vrouw en kind. Terpstra’s briljant geschreven stuk heeft een lichte toon, er is een mooi evenwicht tussen de grote emoties en de spitsvondige argumentatie. En dan is er natuurlijk nog Shakespeare. Hij kende de Ilias niet, althans niet in het origineel. Op zijn middelbare school werd hem immers ‘small latin en less greek’ onderwezen. Hij las Homerus in Latijnse samenvattingen of in de Engelse vertalingen die vanaf zijn zeventiende beschikbaar kwamen. Shakespeare’s enige stuk over de Trojaanse Oorlog heet Troilus and Cressida, waarschijnlijk geschreven in 1603. Het is alsof hij Homerus permanent hoofdschuddend heeft gelezen. Zijn Troje bevat geen helden, wel veel verzuurde oude mannen, onwillige anti-helden, oppervlakkige geliefden en venijnige columnisten. Shakespeare’s Trojestuk wordt vrijwel nooit gespeeld. Als het gebeurt is het altijd een Shakespearedebuut van een regisseur. En vaak een voltreffer. Zoals die van Gerardjan Rijnders bij Globe in 1981, een cynisch en sinister anti-oorlogsstuk. En die van Johan Doesburg bij het Nationale Toneel in 1994, een meeslepende vertoning over ontgoocheling en jaloezie in een slopende phoney war die van kleinzielige motieven aan elkaar hangt. Hoog tijd misschien voor een nieuwe enscenering? En by the way: welke jonge regisseur durft Terpstra’s Troje Trilogie opnieuw aan? Allemaal vragen voor later. Dit najaar eerst maar eens kijken naar echte Grieken die ‘hun’ Homerus op het toneel zetten. Volgens schouwburgdirecteur Melle Daamen ‘een in alle opzichten magistraal mooie voorstelling, groots gemonteerd, met ingetogen oorlogsscènes en een indrukwekkend verhaal.’ We gaan het meemaken!
GEEF EEN STOEL KADO Mensen, stichtingen en bedrijven deden iemand één (of meer) van de 500 stoelen uit onze Rabozaal kado. Ter gelegenheid van een geboorte, als in memoriam, om een geliefd acteur te eren, voor een jubileum, bedrijf of welke denkbare persoonlijke reden dan ook. Met bijbehorend naamplaatje op de stoel in kwestie. Tegelijk steunt de gever de Stadsschouwburg. Vier stoelenkopers vertellen over hun redenen om een stoel kado te doen.
Rij 2 stoel 18-19
Hans & Manuschka de Haan-Koelega gaven een stoel kado namens de Willem van Nus Stichting “De naar mijn grootvader vernoemde Willem van Nus Stichting heeft als doel het steunen en stimuleren van de leefbaarheid en de cultuur van Amsterdam. De Stadsschouwburg vormt wat ons betreft een onlosmakelijk onderdeel van het sociale weefsel van de stad. Naast het sponsoren van de jongereneducatie was het adopteren van twee stoelen in de Rabozaal dan ook een natuurlijke keuze. Opa van Nus zou het er zeker mee eens zijn geweest!”
Rij 6 stoel 30, 31, 32 + rij 9 stoel 10, 11, 12
Caspar Bleijs droeg een stoel op aan o.a. acteur Jeroen Willems (1962 - 2012) “Weemoed. De hoop dat ik nog zou meemaken hoe hij de mooiste Lear ooit zou spelen. Dat hij daar met zijn vroege dood zelf een streep doorheen heeft gehaald. Hij leek door zijn aanwezigheid te acteren, bezielde vanuit zijn introvertie, persifleerde historische figuren, van Brel tot Ludwig II, daarbij nooit. Uniek en paradoxaal.”
Wilt u ook een stoel kado doen? De donaties besteden we aan de techniek in de Rabozaal. Daarmee kunnen we technisch veeleisende voorstellingen uit binnen- en buitenland naar Amsterdam halen. De geschonken stoelen brachten bij elkaar al bijna €150.000 op. Er zijn nog 169 stoelen beschikbaar. Doet u ook een stoel kado? Eén stoel kado geven kost €478,11. Dat is de kostprijs van een stoel. Twee stoelen kosten €956,22. Het is ook mogelijk om meer dan twee stoelen kado te doen. U krijgt naamsvermelding (u kiest zelf de te vermelden naam) op de stoel en op onze website. Een stoel kopen kan online via www.ssba.nl. Kies 'Steun ons' in de menubalk bovenaan, en dan 'Geef een stoel kado!' Hier vindt u ook informatie over fiscale voordelen. Ons systeem geeft u de best beschikbare stoel in het zaaldeel van uw keuze. Het lijkt alsof u een kaartje koopt, maar wij registreren dat als een geschonken stoel. U kunt ook contact opnemen met Nynke de Haan (via nynke.de.haan@ssba.nl of tel. 020 523 78 66). Of loop even langs als u in de buurt van de Stadsschouwburg bent.
Rij 6 stoel 28
Joost Kuper gaf een stoel kado aan zijn pasgeboren zoon Jonas “Een eigen stoel voor mijn meest dierbare sprak mij, papa van Jonas, zeer aan. En dat in mijn meest dierbare theater, de SSBA: doen! Toen 28-6, Jonas’ geboortedag en -maand, ook nog beschikbaar was, werd het echt zijn stoel! Ik werk in dit fijne theater en moet af en toe de Rabozaal controleren. Uiteraard sta ik dan even stil voor al die stoelen. Een mooi gezicht. Allemaal opgeklapte zittinkjes met op die ene stoel zijn naam: Jonas Kuper.”
Rij 7 stoel 1 t/m 10
Schouwburgdirecteur Melle Daamen deed meerdere stoelen kado “De eerste tien stoelen deed ik de Stadsschouwburg natuurlijk zelf kado. Want hoe zou ik anderen kunnen vragen om stoelen kado te doen, als ik zelf geen stoelen schonk? Mijn naam staat op de stoelen op rij 7, nummers 1 t/m 10. Af en toe komen mensen mij vertellen: ik zat op jouw stoel. Geheel naar Nederlandse traditie geneer ik me dan een beetje...”
17
18
INTERVIEW
De Stadsschouwburg presenteert dit jaar voorstellingen van drie gezelschappen met Israëlische wortels: HOUSE van Sharon Eyal uit Israël, Sun van de Londense Hofesh Shechter Company en Naked Lunch van Club Guy & Roni uit Groningen. Choreografen van dezelfde generatie die allemaal dansten bij de beroemde Israëlische Batsheva Dance Company. Wat verbindt hen? En is er zoiets als typisch Israëlische dans?
DANS RECHT UIT HET HART door Moos van den Broek
<< Het duo Roni Haver en Guy Weizman vormt het artistieke hart van Club Guy & Roni. Het portret hiernaast werd gemaakt door Mike Ottink.
De danskunst is rijk vertegenwoordigd in de Israëlische cultuur. Elke Israëlische stad heeft tenminste één, maar meestal meer, volksdansgroepen. In hun repertoire komen veel traditionele folkloristische dansen uit Oost-Europa en Rusland bij elkaar. Op die manier verbindt de dans de complexe wortels van de Israëlische identiteit. Dat geldt ongetwijfeld ook voor andere culturele uitingen. Het draagvlak voor kunst en cultuur is niet voor niets hoog in dit land. Israëliërs staan volgens choreograaf Hofesh Shechter bekend om hun ‘chuzpe’, een Jiddisch woord voor directheid, zeggen wat je denkt en er niet omheen draaien. Die directheid heeft zijn positieve en negatieve kanten, vindt hij. “Enerzijds is het een energie recht uit het hart, anderzijds is het een houding die oordelend en arrogant over kan komen.” In die directheid schuilt gevoel van urgentie, slachtofferschap en overleven, begrippen die ook aan de oppervlakte komen in het werk van veel Israëlische choreografen. Hun populariteit bevestigt het; de sterk fysieke, directe maar ook emotioneel geladen signatuur spreekt tot de verbeelding van een wereldwijd publiek. “Je kunt geen rustig leven leiden in Israël, wanneer je er opgroeit als kind of tiener,” aldus Shechter. “De traumatische geschiedenis en de politieke situatie van Israël maakt veel intern en extern debat los. Mijn woede, frustratie en hoop is daar ongetwijfeld onderdeel van.”
Vanuit hun fascinatie met de hedendaagse ontwikkelingen vindt een grote groep jonge dansers en choreografen uit Israël hun weg naar opleidingen in Europa. Anderen ontwikkelen zichzelf in Israël. Meestal waren ze in hun vroege jeugd lid van een volksdansgroep en niet zelden vervolgden ze hun dansopleiding bij het wereldberoemde hedendaagse dansgezelschap Batsheva Dance Company. Het was de Amerikaanse choreografe Martha Graham die met ondersteuning van barones Batsheva de Rothschild dit befaamde gezelschap in 1964 in het leven riep. Sinds 1990 is de artistieke leiding van Batsheva in handen van Ohad Naharin, die vele choreografieën op zijn naam heeft staan en met zijn werk de hele wereld rondreist.
HOUSE
L-E-V / Sharon Eyal & Gai Behar ma 14 okt, 20.00 uur
Sun
Hofesh Shechter Company di 5 nov, 20.30 uur
Naked Lunch
Club Guy & Roni za 30 nov, 20.30 uur
“De indruk die Batsheva op je maakt als jongere van achttien is groot. Het is iets wat ik de rest van mijn leven meedraag. Ik denk dat ons gezelschap inmiddels ver weg is van de oorspronkelijke taal van Batsheva, maar de invloed is wel degelijk op de achtergrond aanwezig” , vertelt Guy Weizman (1973) van Club Guy & Roni. “Ik zoek altijd de fysieke grenzen op in mijn werk. Dat zou je ook kunnen zeggen van het werk van Ohad Naharin; het is fysiek en emotioneel.” Weizman danste slechts enkele jaren voor Batsheva, daarna vertrok hij naar Europa. Inmiddels heeft hij een goed geolied dansgezelschap in Groningen, samen met zijn levenspartner, danseres en choreografe Roni Haver.
19
“ Israëliërs staan bekend om hun ‘chuzpe’, een Jiddisch woord voor directheid, zeggen wat je denkt.”
“Ik zou sterven als ik niet zou dansen. Dat klinkt een beetje verdrietig, maar het is de waarheid.” Hoe anders liep de carrière van Sharon Eyal (1971), die drieëntwintig jaar bij Batsheva werkzaam was, eerst als uitvoerend danser, later ook als assistent van Ohad Naharin en als choreograaf. Pas sinds anderhalf jaar staat ze helemaal op eigen benen. Samen met levenspartner Gai Behar richtte ze onlangs haar eigen gezelschap L-E-V (Hebreeuws voor ‘hart’) op. Niet dat ze geen vrijheid kreeg in haar creaties bij Batsheva integendeel. “Ohad gaf me alle vrijheid, maar ik kan nu de tijd nemen voor de creatie van mijn eigen stukken en dieper in het onderzoek duiken’, vertelt ze. “Mijn werk en dat van Ohad is met elkaar verbonden zoals de dag met de nacht: er zijn relaties, maar toch is het niet met elkaar te vergelijken.” Hoe groot Naharins invloed ook was op haar ontwikkeling, de choreografe laat zich bovenal inspireren door beeldende kunst en muziek. Met name het ondergronds geluid van de technoraves waarin Gai Behar zich specialiseerde bepaalt de kleur van haar voorstellingen. “Wat ik vooral mee heb gekregen van Ohad is een zekere vrijheid in het creëren.” Dat woord vrijheid valt vaker, ook in het gesprek met de andere twee choreografen. Hofesh Shechter (1975) danste enkele jaren bij Batsheva. In zijn carrière speelde niet alleen dans, maar ook muziek een grote rol.
20
Hij is zelf muzikant, speelde als drummer in een band en componeert de muziek van zijn voorstellingen. Eenmaal met die band op tournee in Engeland, kon hij het dansen niet laten. Inmiddels - alweer vijf jaar - heeft hij zijn eigen gezelschap in London, waar hij profiteert van het goede huwelijk tussen muziek en dans. Shechter: “Batsheva werkte regelmatig met gastchoreografen zoals Wim VandeKeybus, daar stak ik veel van op. Zowel Wim als Ohad leerden me om mijn gevoel te volgen en te creëren vanuit een zekere vrijheid.”
“De sterk fysieke, directe maar ook emotioneel geladen signatuur spreekt tot de verbeelding van een wereldwijd publiek.” Op de vraag of er overeenkomsten zijn in het werk van de drie gezelschappen heeft Weizman wel een antwoord. “Muziek speelt een belangrijke rol in ons werk, daarin bespeur ik iets gemeenschappelijks.” Of er ook een Israëlische identiteit te ontlenen is aan hun repertoire laat hij liever in het midden, al vindt hij wel thema’s terug bij ieder van hen. Zoals het idee van lichamelijke gevangenschap. Sharon Eyal is voorzichtig ten aanzien van het onderwerp; ‘’Ik heb altijd gedanst, het is de pil om mijzelf goed te voelen. Ik moet het doen, ook als ik in India geboren zou zijn. Ik zou sterven als ik niet zou dansen. Dat klinkt een beetje verdrietig, maar het is de waarheid.”
RONDOM DE VOORSTELLINGEN
Inleidingen en nagesprekken
Het kan bijzonder interessant zijn om meer te weten te komen over de voorstelling die u gaat bezoeken. Of misschien heeft u wel vragen over hetgeen u juist gezien heeft. Daarom organiseren wij inleidingen door theater- of danskenners en nagesprekken met de makers. We vermelden bij iedere voorstelling of er een inleiding of nagesprek is. > www.ssba.nl
foto: Leonie Hoebe
Openbare rondleidingen
Weinig mensen kennen de Stadsschouwburg en zijn geschiedenis zo goed als Klaus Oenema, onze rondleider. Iedere eerste zaterdag van de maand geeft hij een rondleiding in de schouwburg. Die kost € 5 en duurt ca. 1,5 uur. Er is een rondleiding iedere eerste zaterdag van de maand om 15.00 uur. De rondleidingen starten in september. > kaarten via www.ssba.nl of aan de kassa (020 624 23 11)
Workshops voor kinderen
In de herfstvakantie, kerstvakantie en voorjaarsvakantie organiseren we leuke en ook best wel leerzame workshops voor kinderen, van techniek tot acteren of dansen. Als ouder / volwassen begeleider mag u soms meedoen, anders mag u de eindpresentatie komen bewonderen. Alle informatie staat ook op www.ssba.nl/kinderen.
Cursus Haute dans cuisine Dans kijken en genieten oktober-november 2013
De voorstellingen en bijeenkomsten vinden plaats in de Stadsschouwburg. Tickets zijn inbegrepen bij de cursusprijs (€ 100). U kunt zich via de Volksuniversiteit inschrijven: www.volksuniversiteitamsterdam.nl. > Ghost Track: 8 okt, 20.00 uur & Programma A: 13 nov, 20.30 uur > cursusmiddagen: zo 6 okt & 3 nov
Workshop Theatermaken (9+)
In de workshop Theatermaken werken de kinderen aan een korte voorstelling. Ze kiezen zelf wat ze willen uitproberen, van acteren tot decorbouwen of techniek. Ze nemen ook een kijkje achter de coulissen en op het grote podium van de schouwburg. Na twee uur repeteren mogen ouders of vrienden komen kijken. Duur ca. 2 uur. Kosten € 7,50 pp. ma 21 okt & do 27 feb, 14.00 uur
Ouder-en-kindworkshop Lang en Gelukkig (8+)
Programma A, foto: Daisy Komen
De cursus Haute dans cuisine omvat twee cursusmiddagen en twee voorstellingen, en is een samenwerking met de Volksuniversiteit Amsterdam. De voorstellingen zijn Ghost Track van LeineRoebana en Programma A (Goecke, Kylián, Soto) van Nederlands Dans Theater 2. Tijdens de cursusmiddagen bekijkt u filmfragmenten en krijgt u inzicht in de inspiratiebronnen en keuzes van de choreografen. Docent is Jacq. Algra, dansdramaturge en journaliste.
foto: Stevin Blok
foto: Carina Boone
Kom dansen in de Koninklijke Foyer (6+ / 8+) Dantons Dood, foto: Jan Versweyveld
Cursus Theater Kijken
Theaterdramaturg Laura Minderhoud geeft een cursus theater kijken, met voorstellingsbezoek in de Stadsschouwburg Amsterdam en Frascati. U ziet vier voorstellingen: We Are Your Friends van De Warme Winkel, Dantons Dood van Toneelgroep Amsterdam, Le square van Julie van den Berghe en Oresteia van Noord Nederlands Toneel. In de bijeenkomsten gaat u nader in op de tekst, de voorstelling, de geschiedenis en de actualiteit. Soms komen de makers vertellen over hun voorstelling. De bijeenkomsten vinden plaats in de Stadsschouwburg op de woensdagen 8 januari, 22 januari, 19 februari, 2 april en 16 april 2014, van 19.30-21.30 uur. > info voorstellingen: www.ssba.nl en www.frascatitheater.nl > inschrijven via lminderhoud@me.com > €100 (voorstellingen niet inbegrepen)
De kinderen komen een middag dansen in de mooiste balzaal van Amsterdam: de Koninklijke Foyer van de schouwburg. Ervaring is niet nodig, makkelijk zittende kleding wel! Ze leren een korte choreografie met streetdance, moderne dans en hiphop. Er zijn workshops in twee leeftijdscategorieën: 6+ en 8+. Duur: ca. 1 uur. Prijs: € 5 pp. di 22 okt & 25 feb, 13.30 (6+) / 14.45 (8+)
Theaterworkshop Een ijskoud wonder (8+)
Na een bezoek aan de voorstelling Een ijskoud wonder van Het Filiaal gaan de kinderen zelf een voorstelling maken. Aan de hand van een paar wonderlijke opdrachten ontstaat een eigen minivoorstelling. De ouders kunnen zich tijdens de workshop in het café vermaken of een rondje schaatsen op de ijsbaan op het Leidseplein. Op het einde mogen ze natuurlijk komen kijken. Duur: ca. 1 uur. Prijs: € 5 pp. > za 28 dec, 16.30 uur
Het Ro Theater speelt Lang & Gelukkig, een hilarische sprookjesrevue voor kinderen en volwassenen. In deze workshop krijgen ouders en kinderen de kans om zelf de sterren van de hemel te spelen. Er zijn Assepoesters en Roodkapjes, prinsen en boze wolven, hele vervelende stiefzussen en een geweldig bal. Grootse verkleedpartijen gegarandeerd! Duur: ca. 1,5 uur. Prijs € 7,50 pp. za 22 feb 2014, 15.00 uur
Gijsbrecht, the next generation
Op 1 januari gaat Vondels Gijsbrecht van Amstel in première in de Stadsschouwburg - een eeuwenoude traditie. Waarover gaat deze ruim 300 jaar-oude voorstelling? En wat is er zo interessant aan voor jonge Amsterdammers? Eerst wordt er verteld over de Gijsbrecht, daarna mogen de kinderen zelf aan de slag. Na twee uur zijn ouders en opa’s en oma’s van harte welkom om te kijken naar de presentatie. Duur: ca. 2 uur. Prijs: € 7,50. wo 1 jan 2014, 15.45 uur& do 2 jan 2014, 14.00 uur
KIJK VOOR MEER INFORMATIE OP WWW.SSBA.NL/KINDEREN
21
22
INTERVIEW
In de jaren ’80 choqueerden Jan Fabre en Wim Vandekeybus de complete theaterwereld, van Europa tot de VS. Ze braken radicaal met wat het publiek gewend was. Het is theater zoals te verwachten en te voorzien was van Fabre (1982) en What the body does not remember (1987) van Vandekeybus worden nu, zo’n 30 jaar later, opnieuw opgevoerd. Hoe kijken Vandekeybus en Fabre nu terug op elkaars werk?
Vintage Vlaams
Jan Fabre en Wim Vandekeybus door Francy Derks
<< Mike Ottink tekende Wim Vandekeybus en Jan Fabre (die laatste in 'bic-blauw', een verwijzing naar Fabres fameuze bic art, balpentekeningen).
In Het is theater zoals te verwachten en te voorzien was liet Fabre vier mannen en vier vrouwen, acht uur lang alledaagse handelingen uitvoeren, zoals aan- en uitkleden, krabben, eten en praten. De performers ‘speelden’ zichzelf in 19 lange scènes. Wim Vandekeybus was 21 toen hij de voorstelling zag: ‘Ik studeerde psychologie in Leuven en zag het heel toevallig eigenlijk. Ik wist niet dat het zo lang zou duren, maar ben de volle acht uur blijven zitten. Ik vond het één grote trip. De vorm was natuurlijk heel vreemd. Fabre gebruikt reële tijd, dat zie je eigenlijk nooit. Het publiek liep in en uit, maar dat was geen probleem, want als je terugkwam was dezelfde scene nog steeds bezig. Fabre gaat heel ver, hij vraagt het uiterste van zijn performers. De handelingen worden zo vaak herhaald dat ze alle functie en betekenis verliezen. Alle scènes zitten nog steeds heel diep in me. Zoals de man die probeert te vliegen. Je leeft een uur of wat met hem mee, je voelt zijn vermoeidheid. De afstand tussen de performers en jezelf valt daardoor bijna weg, het is alsof je in het stuk zit. Je ziet mensen vechten met hun emoties op een manier waarop je er eigenlijk niet aan kunt ontsnappen. Er is geen esthetisch sausje of mooie muziek die het verzacht. Het is heel rauw en puur. Alsof je recht in het onderbewuste kijkt.’
Ga naar het toilet voor u binnen gaat
Door de confrontatie met reële tijd en reële mensen was Fabre’s voorstelling geenszins theater zoals te voorzien en te verwachten was. Nu, 30 jaar later, kijkt het publiek daar niet meer zo snel van op, maar in 1982 was er geen kader voor zo’n experimenteel theater. Vandekeybus: ‘Het is fantastisch dat mensen dit werk nu opnieuw kunnen zien. De voorstelling is ongelofelijk sterk en niet te vergelijken met iets anders… Het heeft een kracht die je niet uit een voorstelling van 1,5 uur kunt halen. Dansers van mijn gezelschap die de herneming hebben gezien, reageerden heel positief.’ Of hij nog tips heeft voor mensen die gaan kijken? ‘Ga naar het toilet voor u binnen gaat. Het is heerlijk gewoon te gaan zitten en te blijven zitten, je kunt ook best acht uur zonder eten en drinken. Ik vond het stuk helemaal niet lang duren. Ik zie vaak korte voorstellingen die veel te lang zijn.’
Het is theater zoals te verwachten en te voorzien was
Troubleyn / Jan Fabre Te zien op za 21 september, 15.00 uur
What the body does not remember
Ultima Vez / Wim Vandekeybus
Te zien op zo 15 december, 20.30 uur
Bakstenen gooien
Drie maanden nadat Vandekeybus de voorstelling zag waar hij zo ondersteboven van was, zocht Fabre performers voor een nieuwe voorstelling. Vandekeybus doet auditie en wordt geselecteerd. Hij hangt zijn studie aan de wilgen (‘bij Fabre is het alles of niets’)
23
“ Het is heel rauw en puur. Alsof je recht in het onderbewuste kijkt.” Wim Vandekeybus
en reisde na een intensieve repetitieperiode met Fabre en zijn performers de wereld over. Ineens stond hij op het podium, zonder enige dansachtergrond. Bij Fabre leerde hij hoe je een voorstelling maakt. Drie jaar later, in 1987, debuteert Vandekeybus zelf als choreograaf met What the body does not remember. Naar eigen zeggen één groot experiment. Zonder enige technische achtergrond of ervaring kon hij alleen maar varen op zijn intuïtie. Waar dans vaak gaat over controle over het lichaam zocht Vandekeybus naar bewegingen die je maakt zonder dat je er controle over hebt. What the body does not remember gaat over intense momenten, zoals hevige verliefdheid of de fractie van een seconde voor een ongeluk waarop je instinct het overneemt. Het resulteert in spectaculaire scènes waarbij bakstenen over de hoofden van dansers worden gegooid. Ze weten op het allerlaatste moment weg te duiken...
Open de gaten in je lichaam
Met zijn debuut won Vandekeybus in New York de prestigieuze Bessie Award. ‘Tough, brutal, playful, ironic and terrific’ schreef de New York Times. In België was er aanvankelijk scepsis. ‘Hij komt van Fabre dus het kan nooit wat zijn, zeiden ze over Vandekeybus’, zegt Fabre nu, 25 jaar later. ‘Ik herinner me dat we 24
aan het einde van de voorstelling in Brussel nog maar met dertig man in de zaal zaten. Mijn compagnie en ik gaven Wim na afloop een staande ovatie. Het was heel goed, risicovol en spannend theater. Ik herkende veel materiaal van het onderzoek dat we deden voor de voorstelling waarin Wim bij mij speelde. Maar in tegenstelling tot mijn werk, dat meer gaat over herhaling en rituelen, ging Wim voor snelheid en maakte een heel levendige en speedy voorstelling. Wim heeft altijd het hart van een kunstenaar gehad. Hij vraagt zich altijd af waarover het gaat. Dat heb ik hem ook geleerd: Kijk niet alleen naar de esthetica, maar ook naar de ethica. Zijn debuut heeft door de jaren heen alleen maar aan kracht gewonnen. Vandaag de dag moet theater niet te moeilijk zijn, mag het niet te lang duren, moet het veilig zijn. Dat is dit allemaal niet. Deze voorstelling is als zalm die tegen de stroom inspringt. Mensen die gaan kijken zou ik willen zeggen: Open de gaten in je lichaam, laat alles binnenkomen. En onthoud: ‘the most sexy part of the body is the brain’. What the body does not remember gaat over het fysieke en over snelheid, maar vergeet vooral niet ook te kijken met je brein.’
column
Het is voor de vijfde keer dat het maandblad Opzij de verkiezing van de machtigste vrouw van Nederland organiseert. Onder anderen Koningin Beatrix en Agnes Jongerius waren eerdere winnaars. De machtigste vrouw van 2013 wordt op 14 oktober bekendgemaakt tijdens de Opzij Top-100 Machtige Vrouwen in de Stadsschouwburg. Een feestelijke avond over empowerment en inspiratie, voor vrouwen met ambitie. Wij vroegen Marianne Zwagerman (Een webshop is geen carrière, ontsnap uit het mutsenparadijs) een column te schrijven aan de vooravond van de Opzij Top-100. Als je Zwagerman vraagt, vraag je een knuppel in een hoenderhok. Stof voor discussie!
Kippenhokmacht door Marianne Zwagerman
Macht. Wat ben ik daar dol op. Hoe kan je nu niet verzot zijn op macht? Macht heeft ten onrechte een slechte naam, omdat het in de volksmond vaak wordt gekoppeld aan misbruik. Macht is een van de meest positieve woorden die ik ken. Macht betekent onafhankelijkheid, vrijheid, denken in oplossingen. Niet zeuren, geen hindernissen zien, maar recht op je doel af. Macht geeft je de mogelijkheid om de grote lijnen uit te zetten. Niemand wil toch machteloos zijn? De leukste macht is de macht die je zelf creëert, de macht die je grijpt, niet de macht die je krijgt. Macht geven aan anderen, dat is wel leuk. Je wilt je niet omringen met machteloze mensen. Machteloze mensen zijn slachtoffers, mokkers, tegenwerkers. Macht verdient een betere reputatie, zeker ook onder vrouwen. Die willen nog wel eens weglopen voor macht. De macht grijpen vereist namelijk een flinke stoot zelfvertrouwen, een rem op je faalangst en een zeker egoïsme. Het fijne is, dat je het heel makkelijk elke dag kunt oefenen, de macht grijpen. Ik doe dat op de weg bijvoorbeeld. Ik rijd altijd door, zonder rekening te houden met ander verkeer. Dat gaat al jaren goed. Ik kijk natuurlijk met een schuin oog naar vrachtwagens en fietsers, maar verder zoef ik door in de volste overtuiging dat mensen voor mij aan de kant gaan. Omdat duidelijk is waar ik heen ga. Ik grijp de macht op de weg. Zoals je ook op de werkvloer vrij eenvoudig de macht kunt grijpen, simpelweg door duidelijk en onverstoorbaar je route uit te zetten. Niet proberen iedereen te pleasen en van elke beslissing een democratisch proces te maken.
inspirerende voorbeelden helpen daarbij. Maar ik ben heel erg tegen de verkiezing van de Machtigste vrouw van Nederland. Het heeft een zekere treurigheid. Echte macht behoeft geen verkiezing. Het is zoals Margaret Thatcher zei: being powerful is like being a lady. If you have to say you are, you aren’t. Bovendien leidt zo’n verkiezing ook weer tot een gezellig evenement. Waar al die vrouwen elkaar dan kunnen ontmoeten. Terwijl echte machtige vrouwen weten dat dit juist de evenementen zijn waaraan je geen tijd moet verspillen. Netwerken doe je niet in het kippenhok. Zolang wij leven in een maatschappij waar de echte macht bij mannen ligt, netwerk je met mannen. Andere vrouwen zijn kanonnenvoer. Wat je dus ook niet (echt nooit!) moet doen, is je aansluiten bij vrouwennetwerkclubjes. Die zijn allemaal uit zwakte en frustratie opgericht. De thema’s zijn altijd dezelfde: vrouwen komen niet verder omdat ze door old boys worden tegengewerkt of het ligt aan de kinderopvang.
Marianne Zwagerman is mediainnovatiestrateeg. Ze schreef over haar tijd als topvrouw van de Telegraaf Media Groep het boek Een webshop is geen carrière, ontsnap uit het mutsenparadijs. Zij wil vrouwen inspireren om meer te doen met hun talent en ambitie.
Opzij Top 100 Machtige Vrouwen Opzij ma 14 okt, 19.30 uur
De belangrijkste reden waarom Opzij moet stoppen met de verkiezing van de Machtigste Vrouw van Nederland, is dat één vrouw wint. Feminiene macht krijgt daarmee een jaar lang een gezicht. Ik vind dat een slecht idee. Je zou maar net een Nederlandse econome uit New York als boegbeeld hebben gekozen. Of Agnes Jongerius (oh wacht).
Eens? Oneens? Discussieer mee op Facebook!
Het is goed dat ook vrouwen zich realiseren dat macht binnen handbereik ligt. Klaar om te grijpen en te gebruiken. En ja,
25
Het Weten Waard Wist u dat...
nieuW(s)
... de stadssCHouWBurG ook rondleidinGen orGaniseert? duurzaam theater de stadsschouwburg doet mee!
Achttien Amsterdamse theaters, waaronder de Stadsschouwburg, hebben in samenwerking met Stadsdeel Centrum een convenant opgesteld om duurzame bedrijfsvoering te stimuleren. Met de ondertekening hebben de theaters afgesproken de CO2-uitstoot de komende twee jaar ieder jaar met 3% te reduceren. Daarnaast gaan de partijen collectief duurzaam inkopen op het gebied van energie, afval, papier, voedsel en drank. De deelnemende podia zijn de Stadsschouwburg Amsterdam, Rai, Concertgebouw, Kleine Komedie, BIMHUIS, DeLaMar Theater, Meervaart, Felix Meritis, Het Muziektheater, Jeugdtheater De Krakeling, MC Theater, Melkweg, Muziekgebouw aan het IJ, Paradiso, Theater Bellevue, Stadsschouwburg Amsterdam, De Balie, Frascati en Podium Mozaiek.
nederlands theater festival 2013
foto: leonie hoebe
Als u op het Leidseplein staat, is de fraaie gevel van de Stadsschouwburg - een erkend rijksmonument - één van de bezienswaardigheden. Ook als u café Stanislavski binnenloopt, komt de grandeur op u af. Maar er is natuurlijk nog veel meer te zien. Onze rondleidingen nemen u mee door het hele gebouw, ook deuren die normaal voor het publiek gesloten blijven. Niemand kent de schouwburg en zijn verhalen zo goed als onze rondleider Klaas Oenema. Hij vertelt u alles over de barokke Grote Zaal en zijn wandelgangen; de verschillende foyers daterend uit de klassenmaatschappij; de portrettengalerij waar alle grote acteurs en actrices uit de geschiedenis vereeuwigd zijn; en de nieuwbouw, een sterk staaltje hedendaagse architectuur: Een rondleiding duurt ca. 1,5 uur 30 en kost € 5. Iedere eerste zaterdag van de maand om 15.00 uur.
26
Het “Cannes van de theaterfestivals”, zo zou je het Nederlands Theater Festival best kunnen noemen. Iedereen die iets betekent in theaterland, en iedereen die van theater houdt, is erbij. Binnenkort gaat het weer van start. Een theaterfeestje, met de tien beste voorstellingen van het seizoen en de uitreiking van de belangrijkste Nederlandse theaterprijzen. Er is ook een bruisend Fringe Festival. Van 5 t/m 15 september in de theaters rond het Leidseplein en de Nes. De Stadsschouwburg is het festivalhart. 5 - 15 september 2013 > www.tf.nl
what the body does not remember, foto: danny willems
de vlaamse klassiekers
Eigenlijk komen alle lekkere dingen uit Vlaanderen. De beste friet, het beste bier, de lekkerste chocolade. Vlamingen weten wat het goede leven is. En ze weten ook wat goed theater is. Het Vlaamse theater is Nederlandstalig, maar niet Nederlands. Het is tragikomisch, met absurde humor en een vleug tristesse. Het is bovenal warmbloedig. Veel Vlaamse theatermakers genieten wereldwijde faam. Dit seizoen presenteren de Stadsschouwburg, De Brakke Grond en Frascati ‘De Vlaamse Klassiekers’. Schoon theater. Mét dat sympathieke accent. > www.ssba.nl, klik op ‘Series en specials’.
IN BEELD
Op maandag 1 juli, om 9.00 uur - de herdenking van 150 jaar afschaffing van de slavernij - stonden Amsterdamse prominenten en theaterpersoonlijkheden klaar om hun favoriete ontbijt te serveren aan de deelnemers aan de Bigi Spikri, de traditionele jaarlijkse optocht naar het Oosterpark bij de slavernijherdenking.
Met z'n allen ontbijten op het Leidseplein.
Freek de Jonge laat Karin Bloemen zijn muesli zien.
Een kleurrijk uitgedoste deelnemer aan de Bigi Spikri.
Job Cohen: niks geen theedrinken. Roereieren!
En er was ook muziek!
"Hans Kesting - boterhammen met roze muisjes"
27
28
ADVERTORIAL
Rabobank Amsterdam steunt de Stadsschouwburg Amsterdam
De bank, het theater, de kinderen en de school: een verhaal over verbinden en (eigen) kracht
Rabobank Amsterdam - hoofdsponsor van de Stadsschouwburg - is zeer betrokken bij de Amsterdamse samenleving en de leefbaarheid in en om de stad. Dat gaat verder dan enkel financiële steun: de Rabobank verbindt actief Amsterdamse instellingen, projecten en mensen. Op die manier legt de bank verbindingen in het levende netwerk van de stad. Zo nam Rabobank Amsterdam het initiatief voor een partnership met de Stadsschouwburg, het Stedelijk Museum en Artis, gericht op basisschoolleerlingen die een extra steuntje in de rug goed kunnen gebruiken. In de tweede helft van 2013 ontwikkelen deze partners een bijzonder project: Samen Kijken.
Samen Kijken
Kinderen en ouders komen via een speciaal lesaanbod en bezoek aan theater, museum of dierentuin met elkaar en met kunst en natuur in contact. Zo verbindt Rabobank Amsterdam niet alleen drie belangrijke iconen, maar laat zij ook minder kansrijke doelgroepen in de stad hiervan de vruchten plukken. Daarmee krijgen zij vaak een extra zetje dat nodig is om op eigen kracht verder te kunnen. Stadsschouwburgdirecteur Melle Daamen onderstreept hoe belangrijk het is dat de bank zich voor langere tijd committeert aan dit initiatief: “Je levert op deze manier een wezenlijke bijdrage aan de leefbaarheid van een stad”, zegt Daamen. “Kennismaking met kunst, via school, levert je niet direct een hoger wiskundecijfer op, maar speelt een enorme rol als het gaat om een plek vinden in de samenleving en daarmee gelukkig worden. In het theater leef je mee met de emoties van andere mensen. Je leert dat conflicten erbij horen én kunnen worden opgelost. Dat nemen de kinderen hun hele leven mee.”
De bank, het theater, de kinderen en de school
Rabobank Amsterdam sponsort de Stadsschouwburg Amsterdam. Eén van de speerpunten is talentontwikkeling. Met diverse educatieve projecten maakt de bank kunst en cultuur toegankelijk voor jonge inwoners van de stad. De Rabobank en de Stadsschouwburg hebben daarvoor acht scholen geselecteerd uit alle stadsdelen. Een van deze partnerscholen is IMC Weekendschool in Zuidoost, een school voor aanvullend onderwijs voor jongeren tussen tien en veertien jaar oud. Niet de cijfers, maar de motivatie bepaalt of je naar de weekendschool mag. De jongeren volgen elke zondag lessen van professionals met passie voor hun vak. Om zo hun perspectieven te verbreden, zelfvertrouwen te vergroten en aansluiting te vinden bij brede lagen in de Nederlandse samenleving. De Stadsschouwburg heeft met steun van Rabobank Amsterdam een pakket ontwikkeld, waarbij de leerlingen het theater leren kennen en workshops krijgen in tekstschrijven, kap & grime, kostuumontwerpen en theatervormgeving. Zij bezoeken voorstellingen in de schouwburg en maken zelf een expositie en een toneelpresentatie. Ook nemen zij hun ouders mee naar de schouwburg en laten zien wat ze gemaakt hebben.
29
FOTOREPORTAGE Vakantiefoto's kijken: de beste manier om nog éven de vakantiestemming vast te houden, zo dachten wij. We vroegen de acteurs, dansers, muzikanten en choreografen van onze gastgezelschappen om een vakantiekiekje op te sturen van op de plaats van bestemming. Van de Mojavewoestijn in de Verenigde Staten tot de bank in de tuin: Nederlands theatervolk op z'n vakantiest. Behalve Gijs Scholten van Aschat: hoe campingachtig het er ook uitziet, hij was stiekem gewoon aan het werk.
1. Gijs Scholten van Aschat (Toneelgroep Amsterdam) hier op de filmset van De Poel 2. Arjan Ederveen (Ro Theater) 3. Alwin Pulinckx (Toneelgroep Amsterdam) 4. Angelina Deck (Ro Theater) 5. Roni Haver en Guy Weizman (Club Guy & Roni) 6. Camilo Chapela + mini (Club Guy & Roni) 7. Eef van Breen op het strand (2e van links, Noord Nederlands Toneel) 8. Jozefien Debaille (Scapino Ballet) 9. K o van den Bosch (Noord Nederlands Toneel) in de Mojavewoestijn 10 A. Hans Kesting (Toneelgroep Amsterdam) - vlak vóór de vakantie 10 B. Hans Kesting (Toneelgroep Amsterdam) - vlak ná de vakantie 11. Hugo Koolschijn (Toneelgroep Amsterdam) - op de fiets naar Italië 12. Fania Sorel (Ro Theater) 13. Gijs Naber + mini (Ro Theater) 14. Charlotte Goesaert (Ro Theater) 15. Leslie Humbert en Bonnie Doets + familie (Scapino Ballet) 16. Catherine ten Bruggencate (Het Toneel Speelt) in Georgië 17. Peter Vandemeulebroecke (Noord Nederlands Toneel) 18. Camilo Chapelo en Adam Peterson + andere leuke mensen (Club Guy & Roni) 19. Anne Lamsvelt (Het Toneel Speelt) op Terschelling
2
1
3
30
4
5
7
8
6
10 A
10 B
12
11
13
9
15
16
18
19
14
17
31
Ilias
Homerusâ&#x20AC;&#x2122; epische meesterwerk, de Ilias, integraal! Een vijf uur-durend theaterspektakel. Exclusief in de Stadsschouwburg Amsterdam. zaterdag 5 oktober, 18.00 uur zondag 6 oktober 15.00 uur