მდგომარეობის აღწერა -
საქართველოში ფილანთროპიულ და საქველმოქმედო საქმიანობასთან დაკავშირებული საკანონმდებლო რეგულაციების შესახებ ნიკოლოზ ნადირაშვილი 2020 წ.
„ფილანთროპიისა და ქველმოქმედების დანერგვა ქვეყნის გამდიდრებას იწვევს და არა ქვეყნის გაღარიბებას, რომ არაფერი ვთქვათ იმაზე, რომ კანონპროექტის მიღება დასავლეთისგან საქართველოს ხელისუფლების დემოკრატიული განვითარებისკენ მიმართულ კეთილ ნებად იქნება აღქმული, ხოლო მისი განხორციელება (დემოკრატიის ხარისხის ამაღლება) ევროკავშირში ინტეგრაციას დაუდებს საფუძველს.“ -
1
ფონდი „ტასო“
სარჩევი დოკუმენტის მიზანი და სტრუქტურა: ....................................................................3 ტერმინთა განმარტება .................................................................................................4 ავტორის შენიშვნა ........................................................................................................6 ფილანთროპიული და საქველმოქმედო საქმიანობის და შესაბამისი ეფექტური საკანონმდებლო რეგულაციის საჭიროება ..........................................8 არსებული საკანონმდებლო ჩარჩო .........................................................................11 „ფილანთროპიის, ქველმოქმედებისა და საზოგადოებრივი პარტნიორობის შესახებ“ კანონპროექტში გათვალისწინებული მექანიზმები, მათ შორის, სტიმულირების მექანიზმები ...................................................................................12 პარლამენტის საფინანსო-საბიუჯეტო კომიტეტის და საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს დასკვნები ........................................................................13 კომიტეტის შენიშვნა-დასკვნები:.......................................................................................13 ფინანსთა სამინისტროს შენიშვნა-დასკვნები:................................................................17
კრიტიკული საკითხები .............................................................................................27 ლიტერატურა /წყაროები ...........................................................................................30
2
დოკუმენტის მიზანი და სტრუქტურა: დოკუმენტის
მიზანია
გააანალიზოს
საქართველოში
ქველმოქმედებასა
და
ფილანთროპიასთან დაკავშირებული საკანონმდებლო რეგულაციების მდგომარეობა და წარმოადგინოს შესაბამისი სამოქმედო გეგმა. აღნიშნულის მისაღწევად, დოკუმენტი მოიცავს შემდეგ სექციებს: I. ფილანთროპიული და საქველმოქმედო საქმიანობის და შესაბამისი ეფექტური საკანონმდებლო რეგულაციის საჭიროება რატომ არის აქტუალური ფილანთროპიული და საქველმოქმედო საქმიანობა დღეს და რატომ
არის
საჭირო
შესაბამისი
საკანონმდებლო
რეგულაციის
(სტიმულირების
მექანიზმების) შემუშავება? II. არსებული საკანონმდებლო ჩარჩო როგორია მოქმედი საკანონმდებლო რეგულაციები? III. „ფილანთროპიის, ქველმოქმედებისა და საზოგადოებრივი პარტნიორობის შესახებ“ კანონპროექტში
გათვალისწინებული
მექანიზმები,
მათ
საქმიანობის
რა
შორის,
სტიმულირების
მექანიზმები ფილანთროპიის
და
საქველმოქმედო
ხელშემწყობ
მექანიზმებს
ითვალისიწინებს აღნიშნული კანონპროექტი? IV.
პარლამენტის საფინანსო-საბიუჯეტო კომიტეტის და საქართველოს ფინანსთა
სამინისტროს დასკვნები რა იყო მიზეზი, რის გამოც არ მიიღეს კანონპროექტი და როგორია საპასუხო კომენტარები? V. დასკვნა VI. სამოქმედო გეგმა რა უნდა ვქნათ, რომ განახლდეს, შესაბამისი მხარეების ჩართულობით, კანონპროექტზე მუშაობა და, საბოლოო ჯამში, მისი დამტკიცება საქართველოს პარლამენტის მიერ?
3
ტერმინთა განმარტება ფილანთროპია - იურიდიული ან/და ფიზიკური პირის მიერ ფინანსური ან სხვა სახის რესურსის ნებაყოფლობითი გაცემა, აგრეთვე მოხალისეობა და მეცენატობა სოციალური სამართლიანობის, მშვიდობის, უსაფრთხოების, საზოგადოების კეთილდღეობისა და დემოკრატიული განვითარების მხარდასაჭერად, მათ შორის კულტურის, ხელოვნების, სპორტის, განათლების, კვალიფიკაციის ამაღლების ხელშეწყობის მიმართულებით (სფეროების სრული ჩამონათვალი იხილეთ კანონპროექტის მე-7 მუხლში). ქველმოქმედება - ადამიანის თუ ადამიანთა ჯგუფის კონკრეტული ჰუმანიტარული საჭიროებისთვის ან/და გადაუდებელი დახამარებისთვის გაღებული ფინანსური ან მატერიალური დახმარება, აგრეთვე მოხალისეობა და მეცენატობა საქველმოქმედო მიზნით. კანონპროექტი - ფონდ „ტასოს“ მიერ შემუშავებული დოკუმენტი - „საქართველოს კანონი ფილანთროპიის, ქველმოქმედებისა და საზოგადოებრივი პარტნიორობის შესახებ“. კორპორაციული პასუხიმგებლობა
სოციალური არის
პასუხისმგებლობა
ბიზნესის
-
კორპორაციული
ნებაყოფლობითი
არჩევანი,
სოციალური
გაითვალისწინოს
საზოგადოების სხვადასხვა ჯგუფის ინტერესები და დადებითი გავლენა მოახდინოს თავის სამუშაო, სოციალურ და ბუნებრივ გარემოზე.1 ააიპ - არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირი სსიპ - საჯარო სამართლის იურიდიული პირი საქველმოქმედო
ორგანიზაცია
-
მოქმედი
კანონმდებლობით,
საქველმოქმედო
ორგანიზაციის სტატუსი ენიჭება ორგანიზაციას, რომელიც შექმნილია საქველმოქმედო საქმიანობის განსახორციელებლად, რეგისტრირებულია კანონმდებლობით დადგენილი წესით და აქვს საქველმოქმედო საქმიანობის არანაკლებ 1 წლის გამოცდილება. აღსანიშნავია, რომ არსებული კანონმდებლობით მხოლოდ აღნიშნული სტატუსის მქონე ორგანიზაციები სარგებლობენ საგადასახადო შეღავათებით და არა სხვა არასამეწარმეო,
არაკომერციული
იურიდიული
პირები
(ააიპ.),
რომლებიც
თვისობრივად იმავე საქმიანობას ახორციელებენ, რასაც საქველმოქმედო სტატუსის მქონე
ორგანიზაციები.
კანონპროექტი
კი,
ითვალისწინებს
ახალი
რესტრის
წარმოებას, რომელიც მოიცავს ფილანთროპიული და საქველმოქმედო საქმიანობის განმახორციელებელი სუბიექტების ფართო სპექტრს. ფილანთროპიული და საქველმოქმედო საქმიანობის განმახორციელებელი სუბიექტი კანონპროექტის
მიხედვით,
მოქმედი
„საქველმოქმედო
ორგანიზაციის“
სტატუსი
ჩანაცვლდება „ფილანთროპიული და საქველმოქმედო საქმიანობის განმახორციელებელი სუბიექტის“ სტატუსით, რომელიც გააერთიანებს ორგანიზაციათა ფართო სპექტრს, რომლებიც ფილანთროპიულ და/ან საქველმოქმედო საქმიანობას ეწევიან.
1 http://4p.com.ge/csr-tanamedrove-biznesis-akhali-tendencia/
4
სოციალური
საწარმო
-
ორგანიზაცია,
რომელიც
იყენებს
ბიზნესის
მიდგომებს
საზოგადოებრივი პრობლემების მოსაგვარებლად. განსხვავებით ჩვეულებრივი, მხოლოდ მოგებზე ორიენტირენბული საწარმოსაგან, სოციალურ საწარმოს აქვს ორმაგი მიზანი: ეკონომიკური და სოციალური. აქედან უმთავრესი სოციალურია. ეკონომიკური მიზანი გახლავთ, მხოლოდ საშუალება მეორე, უფრო მნიშვნელოვანი – სოციალური მიზნის მისაღწევად. აქედან გამომდინარე სოციალური საწარმოს მოგება არ იზომება მხოლოდ ფინანსური წარმატებით. გაცილებით მნიშვნელოვანია მისი წვლილი იმ სოციალური პრობლემის
მოგვარებაში
რისთვისაც
იგი
შეიქმნა.
ხაზგასასმელია
ასევ
ერთი
მნიშვნლელოვანი დეტალი, რაც სოციალურ საწარმოს ბიზნესისაგან განასხვავებს. ეს არის ხმის უფლება, რომელიც დამოკიდებული არ არის კაპიტალის ფლობაზე. სხვა სიტყვებით, რომ ვთქვათ გადაწყვეტილების მიღებისას სოციალური საწარმოს თითოეულ წევრს თანაბარი ხმის უფლება გააჩნია, მიუხედავად მათი წილობრივი სხვაობისა. 2 აღსანიშავია,
რომ
სოციალური
მეწარმეობა/
სოციალური
ჯეროვნად ასახული საქართველოს კანონმდებლობაში.
2 http://segeorgia.org/info.php?ID=70
5
საწარმო
არ
არის
ავტორის შენიშვნა აღნიშნული დოკუმენტი მომზადდა ევროკავშირის/იუნესკოს მიერ მხარდაჭერილი პროექტის - „შემოქმედებითი კლასტერების ეკოსისტემის განვითარების3“ ფარგლებში. შესაბამისად, აღნიშნული საკანონმდებლო ჩარჩოს ანალიზის საჭიროება და შესაბამისი ადვოკატირების
კამპანიის
განვითარება,
პირველ
რიგში,
კულტურის
სექტორში
არსებული კრიზისული მდგომარეობის დაძლევას ემსახურებოდა. თუმცა, ფონდ „ტასოს“ მიერ შემუშავებული კანონპროექტი - „საქართველოს კანონი ფილანთროპიის, ქველმოქმედებისა და საზოგადოებრივი პარტნიორობის შესახებ“ და ზოგადად, საქველმოქმედო და ფილანთროპიული საქმიანობის ბუნება და დაფარვის მასშტაბები სცდება ხელოვნებისა და ზოგადად, კულტურის სექტორს: ის სარგებლის მომტანია ყველა იმ კრიზისული სფეროსთვის, რომელში არსებული სოციალური გამოწვევებიც ხელს უშლის ქვეყნის დემოკრატიულ განვითარებას და სოციალური სამართლიანობის
შენებას
და,
რომლის
მოგვარებაც
სახელმწიფოსთან
ერთად,
თითოეული თანამოქალაქის და კერძო სექტორის ზრუნვისა და ხელშეწყობის საგანია. ვიმედოვნებ,
დოკუმენტი
შეძლებს
ნათლად
წარმოაჩინოს
საქველმოქმედო
და
ფილანთროპიული საქმიანობის ხელშეწყობის მნიშვნელობა, შესაბამისი საკანონმდებლო რეგულაციის განვითარების გზით; ამ უკანასკნელზე კი, პასუხისმგებლობა ქვეყნის მთავრობას ეკისრება. ასევე ვიმედოვნებ, რომ მთავრობის წინაშე საქველმოქმედო და ფილანთროპიული საქმიანობის შესახებ კანონის მიღების მოთხოვნის ირგვლივ გავერთიანდებით არა მხოლოდ ხელოვნებისა და კულტურის, არამედ განათლების, სპორტის და იმ სფეროების წარმომადგენლები, სადაც სოციალური გაჭირვება კიდევ უფრო საგანგაშო შედეგებს განაპირობებს, რათა პოლიტიკაზე პასუხისმგებელმა პირებმა ნათლად დაინახონ, რომ აღნიშნული
კანონპროექტის
უმნიშვნელოვანესია
არა
განვითარება
და
მხოლოდ საზოგადოების
მისი
კანონის
სახით
მიღება
კონკრეტული სეგმენტისა
თუ
სფეროსთვის, არამედ მთლიანად სახელმწიფოსთვის და თითოეული მოქალაქისთვის მათთვის, ვინც საჭიროებს დახმარებას და მათთვის, ვისაც სურს სხვას დაეხმაროს. დოკუმენტში, ჩანართის სახით, მე-4 თავში, წარმოდგენილი მაქვს საქართველოს ფინანსთა
სამინისტროს
და
საქართველოს
პარლამენტის
საბიუჯეტო-საფინანსო
კომიტეტის შენიშვნა-დასკვნები და ფონდ „ტასოს“ საპასუხო კომენტარები ყოველგვარი რედაქციის გარეშე. მხოლოდ შესაბამის მონაკვეთებში, ფრჩხილებში მაქვს გატანილი პირადი მოსაზრებები. მთლიანი კულტურის სექტორის სახელით, მსურს მადლობა გადავუხადო ქალბატონ მარინა თაბუკაშვილს კანონპროექტზე მისი მრავალწლიანი და დაუღალავი შრომისთვის, აგრეთვე მის მიერ ჩემთვის საკონსულტაციოდ გამოყოფილი დროისა და მოწოდებული მასალებისთვის, რაც დამეხმარა აღნიშნული დოკუმენტის მომზადებაში.
3 https://en.unesco.org/creativity/activities/designing-creative-cluster-ecosystem-georgia
6
ასევე, მადლობას ვუხდი ბატონ ნიკა ოსტაპენკოს, რომელთანაც საშუალება მქონდა გამეარა კონსულტაციები კანონპროექტთან დაკავშირებით და რომელიც, მრავალი წლის წინ, თავად იყო ჩართული კანონპროექტის შემუშავების პროცესში. აქვე აღვნიშნავ ყველა იმ ორანიზაცია, რომელმაც წვლილი შეიტანა ფილანტროპიული და საქველმოქმედო საქმიანობის ხელშემწყობი საკანონმდებლო ინიციატივების ირგვლივ მსჯელობის გაინტენიურებაში: ფონდი „ღია საზოგადოება - საქართველო“, ქალთა ფონდი საქართველოში, ახალგაზრდა ეკონომისტთა
ასოციაცია,
კავკასიის
ეკონომიკური
და
სოციალური
კვლევების
ინსტიტუტი, სოციალურ მეცნიერებათა ცენტრი, გადასახადის გადამხდელთა კავშირი, ქალთა საინფორმაციო ცენტრი, აფხაზეთის ქალთა საბჭო, ასოციაცია დეა, ინვალიდ მეომართა და დაღუპულ მებრძოლთა მეუღლეთა კლუბი, საქართველოს ქალთა დასაქმების ხელშემწყობი ასოციაცია „ამაგდარი“, ადამიანის უფლებათა პრიორიტეტი, ძალადობისგან
დაცვის
ეროვნული
ცენტრი,
საქართველოს
ქუღთ-იეზიდ
ქალთა
დამოუკიდებელი ლიგა, კონსულტაციებისა და ტრენინგების ცენტრი, სამოქალაქო საზოგადოების განვითარების ცენტრი, გენდერ-მედია-კავკასია, საქართველოს მცირე და საშუალო ბიზნესის ასოციაცია, ევრაზიის თანამშრომლობის ფონდი, მოხალისეთა ბანაკი ჰელფინგ
ჰენდ,
პარტნიორები
-
საქართველო,
არაფორმალური
განათლების
ახალგაზრდული ცენტრი „მზიანი სახლი“, სათემო ორგანიზაცია „ლელო“, ქალთა ინიციატივების
მხარდამჭერი
ცენტრი,
სათემო
ფონდი
ქალები
რეგიონის
განვითარებისათვის, კარალეთის ქალთა სოლიდარობის ცენტრი, შიდა ქართლის სათემო ფონდი მშვიდობისა და განვითარებისთვის, სათემო ფონდი ეგრისი, საქართველოს ფსიქიკური ჯანმრთელობის ასოციაცია, ასოციაცია „სკოლა, ოჯახი, საზოგადოება“, რადარამი ექსპერტები: გია გოგიბერიძე, ნიკა ოსტაპენკო, ნინო ლაგვილავა, ნინა ფანცულაია, ლია მუხაშავრია, ნინო კიკნაველიძე, ანი ახალკაცი, ვახტანგ ბერიშვილი, ხათუნა იოსელიანი, ნინო შიოშვილი, თამარ ცირეკიძე, მიხეილ ადეიშვილი, თამარ კვარაცხელია.
7
ფილანთროპიული და საქველმოქმედო საქმიანობის და შესაბამისი ეფექტური საკანონმდებლო რეგულაციის საჭიროება ქველმოქმედების
და
განსაკუთრებით,
ფილანთროპიის
საკითხი
აქტუალურია
კულტურის სექტორისთვის, რამდენადაც მიმდინარე მდგომარეობით, კულტურის სექტორის
დაფინანსების
ძირითადი
წყარო
ქვეყნის
მასშტაბით
სამთავრობო
სტრუქტურები (მათ შორის, ავტონომიურ რესპუბლიკებში) (მაგ., საქართველოს განათლების,
მეცნიერების,
კულტურისა
და
სპორტის
სამინისტრო),
მათთან
დაკავშირებული საჯარო სამართლის იურიდიული პირები (სსიპ.-ები) (მაგ., სსიპ “შემოქმედებითი საქართველო”) და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოები არიან, რომლებიც შეზღუდული ბიუჯეტის ფარგლებში ოპერირებენ და რომელთა საოპერაციო ბიუჯეტიც, ძირითადად, საჯარო სამართლის იურიდიულ პირებზე / მათ მიერვე დაფუძნებულ არასამეწარმეო, არაკომერციულ იურიდიულ პირებზეა მიმართული.4 აღსანიშნავია რიგი საერთაშორისო დაფინანსების სქემები (მაგ. ევროკავშირის კულტურისა და მედიის მხარდამჭერი პროგრამა - „შემოქმედებითი ევროპა“), რის ფარგლებშიც,
სახელმწიფო
ორგანიზაციების
და
სსიპ.-ების
პარალელურად,
არასამთავრობო და კერძო სექტორის ორგანიზაციებს საშუალება ეძლევათ გახდნენ პროგრამის ბენეფიციარები და მიღებული ფინანსური მხარდაჭერით განახორციელონ კონკრეტული პროექტები. არის შემთხვევები, როდესაც საწარმო/ფიზიკური პირი მხარს უჭერს ფილანთროპიულ საქმიანობას მხოლოდ კორპორაციული სოციალური პასუხისმგებლობის ფარგლებში, რამდენადაც არ არსებობს ფილანთროპიულ და საქველმოქმედო საქმიანობასთან დაკავშირებული ეფექტური საკანონმდებლო რეგულაცია, რომელიც იქნებოდა მნიშვნელოვანი სტიმულატორი ბიზნესსექტორის მიერ, აღნიშნული საქმიანობის მხარდაჭერისთვის.5 შესაბამისად, პირველ მიზეზად, რის გამოც საჭიროა აღნიშნული ტიპის რეგულაციის დანერგვა, უნდა დასახელდეს სექტორში არასაკმარისი ფინანსური რესურსი, რის გამოც, განსაკუთრებით კრიზისულ ვითარებაში მომუშავე არასამთავრობო სექტორის 4 2020 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის პროექტის მიხედვით, კულტურის განვითარების ხელშეწყობის მიმართულებით გამოყოფილია 88,699,000.00 ლარი, საიდანაც საშუალოდ მხოლოდ 3,000,000.00 არის გამოყოფილი სამინისტროს განკარგვაში არსებული კონკურსებისთვის, რომელთა ბენეფიციარიც სამოქალაქო სექტორია. ბიუჯეტის დანარჩენი ნაწილი ნაწილდება სსიპ.-ებსა და სამინისტროს მიერ პირდაპირი წესით შერჩეულ ორგანიზაციებზე. 5 ბიზნესსექტორის მიერ მხარდაჭერის მოქმედი პრაქტიკა, თავის მხრივ, ბადებს რისკებს,
რომ მხარდაჭერა გადაიზარდოს კანონსმიღმა დარჩენილ სპონსორობის პრაქტიკაში და ფილანთროპოული საქმიანობის განმახორციელებელი (შემოწირულობის მიმღები) აღმოჩნდეს არაოფიციალურ „დაქვემდებარებულ“ მდგომარეობაში შემომწირველის წინაშე.
8
ორგანიზაციები (ააიპ.-ები) (რომელთაც, თვისობრივად იგივე ამოცანები აქვთ, როგორიც სახელმწიფოს) ვერ ახორციელებენ ინიციატივებს. ფონდ „ტასოს“6 მიერ 2016 წელს გამოცემულ წიგნში - „18818 ქართულად“, სადაც დეტალურად არის მოთხრობილი ამავე ფონდის მიერ ინიცირებული კანონპროექტის „საქართველოს კანონი ფილანთროპიის, ქველმოქმედებისა და საზოგადოებრივი პარტნიორობის შესახებ“7 ქრონიკა, ჩამოთვლილია რიგი მიზეზები, რაც ასაბუთებს, თუ რატომ არის საქველმოქმედო/ფილანთროპიული საქმიანობა საზოგადოებრივი სიკეთის მომტანი, რომელიც, თავის მხრივ, შესაბამისი საკანონმდებლო რეგულაციით უნდა გამყარდეს. მიზეზი
2:
ფიზიკური
და
იურიდიული
პირები
უშუალოდ
ერთვებიან
დემოკრატიული პრინციპების დანერგვის და საზოგადოების დემოკრატიული განვითარების პროცესში, რამდენადაც მათი შემოწირულობა ხმარდება ისეთ სფეროებს/მიმართულებებს, აღმოფხვრა,
მშვიდობის
როგორიცაა: შენარჩუნება
ადამიანის და
უფლებები,
კონფლიქტების
სიღარიბის
დარეგულირება,
სპეციალური საჭიროების მქონე პირთა საჭიროებები, გარემოს დაცვა, კულტურა, ხელოვნება, სპორტი, განათლება და სხვ. მიზეზი 3: როდესაც ფილანთროპიული/საქველმოქმედო საქმიანობის მხარდაჭერის მიზნით
გაცემული
შემოწირულობის
მიმღები
პროფილური
არასამთავრობო
ორგანიზაციაა (მაგ., კონკრეტული ტიპის არასამთავრობო ორგანიზაცია, რომელიც მრავალი წელია მუშაობს ეთნიკურ უმცირესობათა საკითხებზე), ეს საშუალებას, მოხმარდეს
რომ
მიღებული
საბოლოო
შემოწირულობა
ბენეფიციარებს/საკითხის
მაღალი
იძლევა
ეფექტიანობით
მოგვარებას,
რამდენადაც
სწორედ ზემოაღნიშნულ ორგანიზაციებს აქვთ დაგროვილი ცოდნა და კომპეტენციები საბოლოო ბენეფიციარების სპეციფიკისა და საჭიროებების შესახებ და სწორედ ისინი დგანან ხშირად მათი კეთილდღეობის დაცვის სადარაჯოზე. მიზეზი
4:
ხელშეწყობა
მეწარმეთა აძლიერებს
მხრივ,
ფილანთროპიული/საქველმოქმედო
კორპორაციული
სოციალური
საქმიანობის
პასუხისმგებლობის
გრძნობას/ტენდენციას და შესაბამისი საკანონმდებლო რეგულაციის პირობები აზღვევს საქველმოქმედო/ფილანთროპიული საქმიანობის განმახორციელებელ ორგანიზაციას, რომ არ აღმოჩნდეს მანკიერი დაქვემდებარების მსხვერპლი შემომწირველის წინაშე. მიზეზი 5: აერთიანებს სახელმწიფო, ბიზნეს და არასამთავრობო სექტორების ძალისხმევას დემოკრატიული საზოგადოების განვითარების მიზნით. მიზეზი 6: განსხვავებით შემთხვევებისა, როდესაც გრანტის (ქველმოქმედებისთვის/ ფილანთროპიისთვის ორგანიზაციაა,
საჭირო
რესურსის)
გამცემი
ფილანთროპიული/საქველმოქმედო
საერთაშორისო საქმიანობის
დონორი წახალისება
ეროვნულ დონეზე იძლევა საშუალებას, რომ ორგანიზაცია, რომელიც მიიღებს შემოწირულობას საქმიანობის განსახორციელებლად, ანგარიშვალდებული იყოს 6 http://www.taso.org.ge 7 https://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/122188?
9
თანამოქალაქეების
წინაშე
და
თავის
მხრივ,
თანამოქალაქეები
გახდნენ
უფლებამოსილნი აკონტროლონ/შეაფასონ მათ მიერ მხარდაჭერილი ორგანიზაციის ეფექტიანობა.
10
არსებული საკანონმდებლო ჩარჩო8 საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 117-ე მუხლის მიხედვით, ერთობლივი შემოსავლიდან
გამოიქვითება
საწარმოს/მეწარმე
ფიზიკური
პირის
მიერ
საქველმოქმედო ორგანიზაციაზე გაცემული თანხა [...] მაგრამ არაუმეტეს ერთობლივი შემოსავლიდან
ამ
კოდექსით
გათვალისწინებული
დარჩენილი თანხის 10 პროცენტისა.
გამოქვითვების
შემდეგ
9
მაგალითისთვის, თუ საწარმოს/მეწარმე ფიზიკურ პირს მოგება აქვს 1000 ლარი და 100 ლარს გასცემს საქველმოქმედო ორგანიზაციაზე, მაშინ მოგების გადასახადი (15%) დაანგარიშდება შემდეგნაირად: (მოგება - საქველმოქმედო ორგანიზაციაზე გაცემული თანხა) x მოგების გადასახადის განაკვეთი / (1000 ლარი – 100 ლარი) x 15% = 135 ლარი შესაბამისად, 100 ლარის საქველმოქმედო ორგანიზაციისთვის შეწირვის შედეგად, მოგების გადასახადის სახით ის იხდის 150 ლარის ნაცვლად 135 ლარს. აღსანიშნავია, რომ გარდა ამ სუსტი სტიმულატორისა, საწარმო/მეწარმე ფიზიკური პირები, აღნიშნული საგადასახადო შეღავათით მხოლოდ მაშინ სარგებლობენ, თუ თანხას
საქველმოქმედო
ორგანიზაციაზე
საქველმოქმედო/ფილანთროპიული
გასცემენ
მიზნებისთვის,
და
არა
რასაც
ზოგადად,
დღეს
რიგი
არასამეწარმეო, არაკომერციული იურიდიული პირები (ააიპ.-ები) მუდმივად ახორციელებენ. გამოქვითვის
აღნიშნული
რეგულაცია
არ
არის
ეფექტური,
განსაკუთრებით
კულტურისა და განათლების სექტორში, რაზეც, მეტყველებს საქველმოქმედო ორგანიზაციების
(სულ
114
აქტიური
ორგანიზაცია)
ჩამონათვალში
იმ
საქველმოქმედო ორგანიზაციების ოდენობა (სულ 9 ორგანიზაცია), რომლებიც კულტურას
სექტორში
ოპერირებენ
და
ასეთი
ორგანიზაციების
უმეტესობის
შემთხვევაშიც კი, კულტურა არ წარმოადგენს პრიორიტეტს და ის მხოლოდ „ნახსენების“
კატეგორიაშია
მონიშნული
მემკვიდრეობის მოვლა-პატრონობას.
და/ან
გულისხმობს
კულტურული
10
8 მიმოხილულია მხოლოდ კორპორატიული/ინდივიდუალური ფილანთროპიის/ქველმოქმედების კონტექსტში. 9 მუხლის სრული ვერსია: ერთობლივი შემოსავლიდან გამოიქვითება საწარმოს/მეწარმე ფიზიკური პირის მიერ საქველმოქმედო ორგანიზაციაზე გაცემული თანხა, აგრეთვე ერთობლივ შემოსავალში ასახული უსასყიდლოდ მიწოდებული საქონლის (გარდა უძრავი ქონებისა) გაწეული მომსახურების საბაზრო ფასი, მაგრამ არაუმეტეს ერთობლივი შემოსავლიდან ამ კოდექსით გათვალისწინებული გამოქვითვების (ამ მუხლით გათვალისწინებული გამოქვითვის გარეშე) შემდეგ დარჩენილი თანხის 10 პროცენტისა. 10 https://www.rs.ge/4761
11
„ფილანთროპიის, ქველმოქმედებისა და საზოგადოებრივი პარტნიორობის შესახებ“ კანონპროექტში გათვალისწინებული მექანიზმები, მათ შორის, სტიმულირების მექანიზმები11 აღნიშნული კანონპროექტის ინიციატორია ქალთა ფონდი „ტასო“, რომელმაც სამგზის გაიტანა
კანონპროექტი
სახელმწიფო
სამსჯავროზე;
აქედან
ბოლოს,
2016 წელს,
კანონპროექტი გადაეცა განსახილველად შესაბამის კომიტეტებს პარლამენტში და სამთავრობო უწყებებს. რიგი შენიშვნების წარმოდგენის შედეგად (იხ. თავი IV), კანონპროექტის განხილვა შეწყდა - ის არ იქნა მიღებული. კანონპროექტში გათვალისწინებული მექანიზმები: 1. ფილანთროპიული ან/და საქველმოქმედო საქმიანობის განმახორციელებელი სუბიექტის მოგება, ეკონომიკური საქმიანობით მიღებული მოგების გარდა, თავისუფლდება მოგების გადასახადის დაბეგვრისგან. 2. საშემოსავლო გადახდის გადამხდელი უფლებამოსილია გადასახადის
განაკვეთიდან
(20%-დან)
დასაბეგრი
საშემოსავლო
შემოსავლის
1%
შემოწირულობის სახით გადაუხადოს ამ კანონის შესაბამისად აღიარებულ ფილანთროპიული სუბიექტს.
და
საქველმოქმედო
საქმიანობის
განმახორციელებელ
12
3. სოციალური მეწარმეობის განმახორციელებელი სუბიექტის მიერ ეკონომიკური საქმიანობიდან საქველმოქმედო
მიღებული ან/და
შემოსავლიდან
ფილანთროპიული
სრულად
საქმიანობის
გამოიქვითება
განმახორციელებელ
სუბიექტებზე გაცემული თანხები ან/და ქველმოქმედების ან/და ფილანთროპიის მიზნით გაწეული ხარჯები. 4. საქველმოქმედო ან/და ფილანთროპიული საქმიანობის განმახორციელებელი სუბიექტების მიერ ეკონომიკური საქმიანობიდან მიღებული შემოსავლიდან სრულად გამოიქვითება საქველმოქმედო ან/და ფილანთროპიული საქმიანობის განხორციელების მიზნით გაწეული დოკუმენტურად დადასტურებული ხარჯები. 5. საქველმოქმედო ორგანიზაცია იცვლება ფილანთროპიული და საქველმოქმედო საქმიანობის განმახორციელებელი ორგანიზაციით (ტექნიკური ცვლილება). 6. ერთობლივი შემოსავლიდან გამოიქვითება საწარმოს/მეწარმე ფიზიკური პირის მიერ საქველმოქმედო/ფილანთროპიულ ორგანიზაციებზე გაცემული თანხის ორმაგი ოდენობა, მაგრამ არა უმეტეს ერთობლივი შემოსავლიდან ამ კოდექსით გათვალისწინებული გამოქვითვების შემდეგ დარჩენილი თანხის 10%-ისა.13 11 სრული ინფორმაციისთვის კი, გაეცანით კანონპროექტის ბოლო რედაქციას. 12 ეს დებულება ამოღებულია კანონპროექტის 2016 წლის ვერსიიდან. 13 ეს დებულება ამოღებულია კანონპროექტის 2016 წლის ვერსიიდან.
12
13
პარლამენტის საფინანსო-საბიუჯეტო კომიტეტის და საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს დასკვნები კომიტეტის შენიშვნა-დასკვნები: 1. კანონპროექტში ერთ-ერთ წყაროდ მითითებულია საქართველოს სახელმწიფო და
მუნიციპალიტეტის ბიუჯეტიდან გამოყოფილი მიზნობრივი სახსრები, რაც მიზანშეწონილად არ მიგვაჩნია. შენიშვნა-დასკვნის ტიპი: პოლიტიკური, ტექნიკური გადაჭრის სირთულე: საშუალო კანონპროექტზე მომუშავე გუნდი: სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციები იმისათვის ჩამოყალიბდნენ, დასავლური საგანგებო დაფინანსებით და ტექნიკური დახმარებით განვითარდნენ და საქმიანობენ, რომ საქართველოს სახელმწიფომ განახორციელოს თავისი კონსტიტუციის პრინციპები და დებულებები. ანუ – სამოქალაქო საზოგადოება და ქვეყნის ხელისუფლება ერთ საქმეში არიან ჩაბმული, და შესაბამისად, დაუშვებელია, რომ სახელმწიფო ბიუჯეტიდან სამოქალაქო საზოგადოებისკენ გადადინებული რესურსები ხელისუფლებამ “დაკარგულად” ჩათვალოს. სახელმწიფო ამ სიაში მოექცა იმის გამო, რომ კანონპროექტის შემუშავების დროისთვის ქვეყანაში უკვე არსებობდა სახელმწიფო ფონდები, სახელმწიფო გრანტები, სტიპენდიები. შესაბამისად აქ ჩვენ არსებული ფაქტი დავაფიქსირეთ. რაც შეეხება თვითმმართველობას, ეს მხოლოდ ნაწილობრივაა სახელმწიფო ინსტიტუტი, და რაც უფრო მცირე ნაწილით იქნება იგი ასეთი, მით მაღალი იქნება ქვეყანაში დემოკრატიის ხარისხი.
2. კომიტეტს მიაჩნია, რომ კანონპროექტის მე-10 მუხლი, რომელიც ძირითადად საგადასახადო შეღავათებთან არის დაკავშირებული წინააღმდეგობაშია საქართველოს საგადასახადო კოდექსთან, კერძოდ საგადასახადო კოდექსის მე-2 და მე-60 მუხლებთან. საერთო-სახელმწიფოებრივი ან ადგილობრივი გადასახადისგან გათავისუფლება შეიძლება განხორციელდეს მხოლოდ საქართველოს საგადასახადო კოდექსში ცვლილებისა და დამატების შეტანის გზით, გაუმართლებელია საგადასახადო შეღავათების დაწესება სხვა რომელიმე კანონით. შენიშვნა-დასკვნის ტიპი: ტექნიკური გადაჭრის სირთულე: მარტივი
14
ნიკოლოზ ნადირაშვილი: ფონდმა „ტასომ“, გარდა უშუალოდ კანონპროექტისა, მოამზადა კანონპროექტი გამჭოლ კანონებში ცვლილების შეტანის მიზნით, მათ შორის:
„საქართველოს
კანონი
საქართველოს
საგადასახადო
კოდექსში
ცვლილებების შეტანის შესახებ“. სადაც, შეთავაზებულ იქნა საქართველოს საგადასახადო კოდექსის მე-9, მე-10, მე16, 32-ე, 81-ე, 82-ე, 99-ე, მე-100, 111-ე, 117-ე, 168-ე, 194-ე მუხლების ახალი რედაქციები. შესაბამისად, ახალი კანონპროექტის ფარგლებში ინიცირებულ საგადასახადო შეღავათებთან ერთად, კანონპროექტის დანართად წარმოდგენილია რეკომენდებული ცვლილებები საქართველოს საგადასახადო კოდექსში, რომელთა დამტკიცებაც ჰარმონიაში მოიყვანდა კოდექსს და კანონს, ფილანთროპიის შესახებ. კანონპროექტი არც ისახავდა მიზნად, რომ რაიმე ტიპის გადასახადისგან გათავისუფლება, მხოლოდ მისი მუხლებით ყოფილიყო გათვალისწინებული საქართველოს კანონმდებლობაში და რომ ის არ ასახულიყო საგადასახადო კოდექსში.
3. კომიტეტი აღნიშნავს, რომ კოდექსის მე-16 მუხლში დამატებული მე-3 ნაწილი ეწინააღმდეგება მოქმედი კანონის ამავე მუხლის პირველ ნაწილს, სადაც „საქონლის მიწოდებად ითვლება პირის მიერ სხვა პირისთვის საქონელზე საკუთრების უფლების გადაცემა სასყიდლით (მათ შორის, საქონლის რეალიზაცია, გაცვლა, ხელფასის ან ნატურალური ფორმით ანაზღაურება) ან უსასყიდლოდ“. შენიშვნა-დასკვნის ტიპი: ტექნიკური გადაჭრის სირთულე: საშუალო ნიკოლოზ ნადირაშვილი: ვთანხმდები, საჭიროა ფორმულირებაზე მუშაობა.
4. მიზანშეწონილად არ მიგვაჩნია საგადასახადო კოდექსში გადასახადით დაბეგვრის მიზნებისთვის სუბიექტების აღიარების დებულებების გაუქმება და აღნიშნულის „ფილანთროპიის, ქველმოქმედების და საზოგადოებრივი პარტნიორობის შესახებ“ კანონით დარეგულირება. შენიშვნა-დასკვნის ტიპი: ტექნიკური გადაჭრის სირთულე: მარტივი ნიკოლოზ
ნადირაშვილი:
გათვალისწინება
და
ვფიქრობ,
საქველმოქმედო
სავსებით
შესაძლებელია
საქმიანობის
შენიშვნის
განმახორციელებელი
სუბიექტების გადასახადით დაბეგვრის მიზნებისთვის მათი აღიარების წესის და პირობების,
15
ასევე
შესაბამისი
სუბიექტების
(ორგანიზაციების)
რეესტრის
წარმოების წესის განსაზღვრის შესახებ საგადასახადო კოდექსშიც შესაბამისი დებულებების დატანა.
5. აღნიშნული კანონპროექტის 11-ე მუხლი ბუნდოვანია და რიგ შემთხვევაში ორაზროვანია და ინტერპრეტაციის საშუალებას იძლევა ისეთ საკითხებთან მიმართებაში, როგორიცაა: საქმიანობის განმახორციელებელ სუბიექტად აღიარება-სტატუსის მინიჭების ვადები, აქვთ თუ არა უფლება ფილანთროპიულ ან/და საქველმოქმედო საქმიანობის განმახორციელებელ სუბიექტებს აღიარების გაუქმების შემთხვევაში მისი აღდგენის შესაძლებლობა, რა ვადაში უნდა წარადგინონ განაცხადი ხელახალ რეგისტრაციაზე. შენიშვნა-დასკვნის ტიპი: ტექნიკური გადაჭრის სირთულე: მარტივი ნიკოლოზ ნადირაშვილი: ვეთანხმები შენიშვნას; შესაბამისი ინფორმაციის გავრცობა
შესაძლებელია
მოქმედი
კოდექსით
გათვალისწინებული
საქველმოქმედო ორგანიზაციის სტატუსის აღარება-მინიჭების ვადების და სხვა პირობების დუბლირება-დამუშავების გზით.
6. მნიშვნელოვანია ასევე დაზუსტდეს აღიარების მიზნით განცხადებით მიმართვისას ბოლო 5 წლის საქმიანობის ანგარიშის წარდგენის ვალდებულება, როდესაც მოქმედი კოდექსისთვის საკმარისია ორგანიზაციას გააჩნდეს სხვა მოთხოვნებთან ერთად საქველმოქმედო საქმიანობის არანაკლებ 1 წლის გამოცდილება. შენიშვნა-დასკვნის ტიპი: ტექნიკური გადაჭრის სირთულე: არ საჭიროებს გადაჭრას. ნიკოლოზ ნადირაშვილი: ეს ასეც არის, მუხლი 11. 5. დ. განცხადებას უნდა დაერთოს: „ბოლო 5 წლის საქმიანობის ანგარიში, რომელიც უნდა შეიცავდეს საქმიანობისა და მიღწეული შედეგების აღწერას; ე. ბოლო 5 წლის ფინანსური ანგარიში და დამოუკიდებელი აუდიტორის დასკვნა (ასეთის არსებობის შეთხვევაში).“ 7. 117-ე მუხლის ცვლილებებიდან გამომდინარე ახალი რედაქციით ჩამოყალიბების შედეგად გაუგებარია ერთობლივი შემოსავლიდან ფილანთროპიული ან/და
16
საქველმოქმედო საქმიანობის განხორციელების მიზნით გაცემული თანხები რატომ უნდა გამოიქვითოს „ორმაგი ოდენობით“, რაც თავისი შინაარსით გულისხმობს არარსებული ხარჯების გამოქვითვას. შენიშვნა-დასკვნის ტიპი: პოლიტიკური, ტექნიკური გადაჭრის სირთულე: რთული ნიკოლოზ ნადირაშვილი: ეს საკითხი ორ პრობლემასთან არის დაკავშირებული: 1. კანონპროექტის ბოლო ვერსია (რაზეც კომისიამ შენიშვნები მოიწერა), აღარ მოიცავდა 2014 წლის კანონპროექტის ჩანაწერს: მუხლი 10. 9.: „ერთობლივი შემოსავლიდან გამოიქვითება ბიზნეს ორგანიზაციის მიერ ფილანთროპიული ან/და საქველმოქმედო საქმიანობის მიზნით გაცემული ფულადი თანხის ორმაგი ოდენობა, მაგრამ არაუმეტეს ერთობლივი შემოსავლიდან
საქართველოს
საგადასახადო
კოდექსით
გათვალისწინებული გამოქვითვების შემდეგ დარჩენილი თანხის 10 პროცენტისა.“ თუმცა,
კანონპროექტის
თანდართულ
დოკუმენტაციაში,
რომელშიც
აღწერილია საგადასახადო კოდექსში განსახორციელებელი ცვლილებები, არის შემდეგი ჩანაწერი: მუხლი
117.
ფილანთროპიული
ან/და
საქველმოქმედო
საქმიანობის
განხორციელების მიზნით გაცემული თანხების გამოქვითვა „1.
ერთობლივი
ფიზიკური
პირის
შემოსავლებიდან მიერ
გამოიქვითება
ფილანთროპიულ
ან/და
საწარმოს/მეწარმე საქველმოქმედო
ორგანიზაციებზე გაცემული თანხის ორმაგი ოდენობა, მაგრამ არა უმეტეს ერთობლივი
შემოსავლებიდან
ამ
კოდექსით
გათვალისწინებული
გამოქვითვების (ამ მუხლით გათვალისწინებული გამოქვითვების გარეშე) შემდეგ დარჩენილი თანხის 10 პროცენტისა.“ ალბათ, ეს ტექნიკური უზუსტობა იყო და კანონპროექტში რჩებოდა 2014 წლის ჩანაწერი. თუ ეს ასეა, მივდივართ მეორე პრობლემამდე: 2. „არარსებული ხარჯის“ ალიბით, კომისიისთვის მიუღებელია/უცნობია იმ ტიპის მექანიზმი, რომელიც სტიმულირების მიზნით ამცირებს დასაბეგრი თანხის მოცულობას - აღნიშნული მიდგომის შეცვლა შესაძლებელია მხოლოდ საერთაშორისო მაგალითების მოყვანით.
17
კანონპროექტზე
მომუშავე
გუნდი:
საგადასახადო
კოდექსში
განსაზღვრულია
გადასახადის გაანგარიშების წესი და მაშასადამე კანონმდებლის გადასაწყვეტია როგორი ფორმულით განსაზღვრავს დაბეგვრის ობიექტს. აქ შეგვიძლია გავიხსენოთ ქონების გადასახადის გაანგარიშების წესი, რომლის მიხედვითაც დასაბეგრი ბაზა წარმოადგენს
საშუალო
მიზნებისათვის ექვემდებარება გამოქვითვას
საბალანსო
საგადასახადო უსასყიდლოდ ექვემდებარება
ნარჩენ
ღირებულებას.
კოდექსით
ერთობლივ
მიწოდებული უსასყიდლოდ
აგრეთვე
შემოსავალში
საქონელი/მომსახურება, მიღებული
დაბეგვრის ჩართვას აგრეთვე
საქონელი/მომსახურება.
აღნიშნული კი, ერთ შემთხვევაში არარსებული შემოსავლის ჩართვას გულისხმობს, ხოლო მეორე შემთხვევაში - არარსებული ხარჯის გამოქვითავს.
8. კომიტეტს მიაჩნია, რომ უნდა დაკონკრეტდეს 168-ე მუხლის პირველი ნაწილის „წ1“ ქვეპუნქტში წარმოდგენილი „საქონლის გადაცემა/ან მომსახურების გაწევა“ [იგულისხმება კანონპროექტის დამტკიცების შემთხვევაში შესაბამისი ცვლილება საგადასახადო კოდექსში]- რა ოდენობით უნდა განხორციელდეს, თუ მასში იგულისხმება ნებისმიერი ოდენობა? შენიშვნა-დასკვნის ტიპი: ტექნიკური, პოლიტიკური გადაჭრის სირთულე: საშუალო ნიკოლოზ ნადირაშვილი: ვეთანხმები, ნიშნულია მოსაძებნი.
ფინანსთა სამინისტროს შენიშვნა-დასკვნები: 9. საქართველოს საბიუჯეტო სისტემის ძირითადი პრინციპებიდან გამომდინარე საშემოსავლო გადასახადის წილი ვერ მიიმართება კონკრეტული სუბიექტის დასაფინანსებლად, თუნდაც ის ემსახურებოდეს საქველმოქმედო მიზნებს. შენიშვნა-დასკვნის ტიპი: პოლიტიკური გადაჭრის სირთულე: რთული კანონპროექტზე მომუშავე გუნდი: საშემოსავლო გადასახადი[დან] 1%-ის გადარიცხვა სხვა ორგანიზაციაში იქნება გადამხდელის უფლებამოსილება და თუ ის არ გამოიყენებს ამ უფლებამოსილებას, შეიძლება ჩაითვალოს, რომ მისთვის მისაღებია სახელმწიფო პოლიტიკა მისი გადასახადების ხარჯვასთან დაკავშირებით. ნიკოლოზ
ნადირაშვილი:
კანონმდებლობით,
თუმცა,
ეს
შეუძლებელია
იდენტური
საქართველოში
საგადასახადო
რეგულაცია
არსებული საკმაოდ
აპრობირებულია ისეთი პოლიტიკური კურსის ქვეყნებში, რომელსაც საქათველო მიყვება, მაგ., გარდა განვითარებული ქვეყნებისა, რუმინეთში 3.5%-ს მიმართვა შეუძლია
18
საშემოსავლოს
გადამხდელს
საქველმოქმედო/ფილანთროპიული
მიზნებისთვის.
საქართველოს საბიუჯეტო სისტემის ძირითადი პრინციპები (ღირებულების დონეზე) ვერ გამორიცხავს იმ ტიპის რეგულაციის დანერგვას, რომლებიც მოქმედებს დამოკრატიული განვითარების მქონე ქვეყნების უმეტესობაში.
10. ამასთან, წარმოდგენილ პროექტში არსებული დებულებები და ის ფაქტი, რომ მსგავსი საქმიანობით განხორციელებული გადახდები წარმოადგენს გრანტს გამოიწვევს სახელმწიფო ბიუჯეტში შემოსავლების შემცირებას, როგორც საშემოსავლო გადასახადის, ისე სხვა გადასახადების ნაწილში. შენიშვნა-დასკვნის ტიპი: ტექნიკური გადაჭრის სირთულე: მარტივი/საშუალო კანონპროექტზე
მომუშავე
გუნდი: თუ „გრანტის გამცემის“ სტატუსს მიიღებს
[საწარმო], ეს საწარმოსთვის დაბეგვრის კუთხით არ შეცვლის არაფერს, ვინაიდან ის ორგანიზაციისთვის მიცემულ თანხებს არ გამოქვითავს, ან გამოქვითავს შეზღუდვით. ხოლო გრანტის მიმღები, ისევე, როგორც შემოწირულობის მიმღები ორგანიზაცია, არ რთავს მას შემოსავალში. განსხვავება ის არის, რომ [არსებული კანონმდებლობით] შემოწირულობის მიმღებთან არ არსებობს რაიმე სახელშეკრულებო ვალდებულება, ხოლო გრანტის მიმღებთან არსებობს, რის გამოც პოტენციურად გრანტის გამცემ საწარმოებს აფერხებს მონაწილეობა მიიღონ სამოქალაქო საზოგადოების განვითარებაში. ამასთან ვაღიარებთ ხარვეზს ფიზიკური პირის შემთხვევაში, სადაც შეიძლება მიეთითოს, რომ საშემოსავლო გადასახადისგან განთავისუფლებულია ფიზიკური პირების მიერ მიღებული გრანტები (გარდა საწარმოსგან მიღებულისა).
11. აღსანიშნავია, რომ ასეთი ფორმულირებით მოცემულია საზოგადოების ჩართულობა, რომელიც თავად შეაფასებს და გადაწყვეტს დააფინანსოს თუ არა ფილანთროპიული ან/და საქველმოქმედო საქმიანობის განმახორციელებელი ორგანიზაციები საშემოსავლო გადასახადიდან დასაბეგრი შემოსავლის 1%-ით. არსებობს საშიშროება, რომ საზოგადოებაში ასეთი ქმედების არ განხორციელება შეფასდეს არასწორად, ვინაიდან ეს 1% დააკლდება ბიუჯეტს და არა მეწარმეს და ამის გამო, აღნიშნულმა მიიღოს მანკიერი ხასიათი და რიგ შემთხვევებში საქველმოქმედო და/ან ფილანთროპიული საზოგადოება და თანხის შემწირველი გახდნენ ურთიერთდამოკიდებული პირები, ამის წინაპირობა წარმოდგენილ კანონპროექტის მიხედვით შესაძლოა გახდეს: - ფილანთროპიული ან/და საქველმოქმედო საქმიანობის განმახორციელებელი
ორგანიზაციების მიერ ფიზიკური პირებისათვის ფილანთროპიის ან/და ქველმოქმედების მიზნით გადაცემული თანხებიდან ნაწილის უკან დაბრუნება.
19
ან/და, ეკონომიკური საქმიანობის დაწყების მიზნით გრანტის სახით ერთჯერადად გადაცემული ფულადი თანხა, 5000 ლარის ოდენობით თანხის ნაწილის უკან დაბრუნების და/ან შემდგომი სამეწარმეო საქმიანობიდან შემოსავლის წილის მიღება (რაც გამომდინარეობს კანონპროექტის მე-10 მუხლის მე-5 პუნქტის ჩანაწერიდან: „მცირე ბიზნესის დაწყების მიზნით ფილანთროპიული ორგანიზაციის მიერ ფიზიკურ პირზე ერთჯერადად გადაცემული ფულადი თანხა, არაუმეტეს 5000 ლარის ოდენობით. თავისუფლდება საშემოსავლო გადასახადით დაბეგვრისაგან“. -
შენიშვნა-დასკვნის ტიპი: პოლიტიკური გადაჭრის სირთულე: მარტივი / არ საჭიროებს გადაჭრას კანონპროექტზე მომუშავე გუნდი: პირველ შემთხვევაში განხილულია სიტუაცია ორგანიზაციების მიერ ფიზიკური პირებისათვის ფილანთროპიის ან/და ქველმოქმედების მიზნით გადაცემული თანხებიდან ნაწილის უკან დაბრუნების შესახებ. თუ აქ იგულისხმება სიტუაცია, როცა ფიზიკური პირი შემოწირულობის ფორმით თანხას უკან დააბრუნებს, მაშინ ასეთი შემთხვევა ვფიქრობ, რომ არარეალისტურია. პირველ რიგში იმიტომ, რომ თუ ორგანიზაციას არ უნდა გახარჯვა ამ მიზნით სახსრების, მაშინ მას არჩევანის უფლება ჰქონდა და შეეძლო ისეთი ხარჯი გაეწია და ისეთ პირზე, რაც მიზანშეწონილად მიაჩნდა. და თუ ფიზიკური პირი ამ თანხას უკან დააბრუნებს შემოწირულობის სახით, მაშინ ასეთი ოპერაციიდან სარგებელს ვერცერთი მხარე ვერ მიიღებს და შესაბამისად მას შინაარსი არ აქვს. თუ განვიხილავთ სესხის შემთხვევას, მაგალითად, თუ ორგანიზაცია იმ პირობით გასცემს თანხას, რომ ეს პირი შემდგომ ამ თანხას ბანკში დეპოზიტზე დადებს და იქიდან სარგებელს მიიღებს ან ორგანიზაციას მისცემს, ამ შემთხვევაში ორგანიზაციას უნდა ჰქონდეს დამადასტურებელი დოკუმენტი, რომ ფიზიკურმა პირმა მასზე გაცემული სახსრები ნამდვილად ფილანტროპიული ან/და საქველმოქმედო მიზნებისთვის გახარჯა (მაგალითად
ინვოისი
სამედიცინო
დოკუმენტი).
წინააღმდეგ
დაწესებულებიდან
შემთხვევაში,
თანხა
და
ჩვეულებრივ
თანხის
გადახდის
სარგებლად
იქნება
განხილული. იმის გათვალისწინებით, რომ ორგანიზაციას ექნება ვალდებულება ჰქონდეს ხარჯის დამადასტურებელი დოკუმენტები, რომელიც დაადასტურებს თანხების ფილანთროპიული ან/და საქველმოქმედო მიზნით გამოყენებას, მსგავსი ოპერაციას
ალბათობა
დაბალი
იქნება,
მითუმეტეს
ორგანიზაციამ
უნდა
წარადგინოს ყოველწლიური ანგარიში. უფრო რეალისტურია ამ კონტექსტში, შემდეგი სცენარი: თუ განვიხილავთ სიტუაციას, როცა ყველა ფიზიკური პირი საქველმოქმედო ან/და ფილანთროპიულ ორგანიზაციაშია დასაქმებული და ისინი საკუთარ საშემოსავლო გადასახადის 5% გადარიცხავენ ფილანთროპიულ
ან/და
საქველმოქმედო
ორგანიზაციებში
და
ისინი
სრულად
გამოიყენებენ აღნიშნულ თანხას ხელფასებში, მაშინ ბიუჯეტში შევიდოდა ამ შემოსავლის
20
20%, საიდანაც 1%-ს კვლავ დაიბრუნებდნენ ორგანიზაციები, რომელსაც კვლავ გასცემდნენ ხელფასის სახით და ა.შ. აღნიშნულ სქემით მართლაც შესაძლებელია მოხდეს საშემოსავლო გადასახადისაგან თავის არიდება. ამ კუთხით თუ განვიხილავთ 2012 წლის მონაცემებს, როცა ბიუჯეტის საშემოსავლო გადასახადით მიღებული შემოსავლები შეადგენდა 1765 მლნ. ლარს, რომლის 5% შეადგენს 88 მლნ.ლარს. თუ 88 მლნ ლარი კვლავ ხელფასის სახით იქნება გაცემული სრულად, მაშინ, თუ მისი 1%-იც კვლავ ხელფასებში ჩაბრუნდება, რომლის 1% კვლავ ხელფასებში ჩაბრუნდება და ა.შ. გამოვა, რომ ასეთი სქემით საშემოსავლო გადასახადისგან თვს აარიდებს დაახ. 70 მლნ. ლარი. მაგრამ ასეთი უკიდურესი შემთხვევა არარეალისტურია. იმისათვის, რომ ასეთი სქემის ალბათობა გამოირიცხოს შესაძლებელია ამ ორგანიზაციაში დასაქმებულებს 1%
საშემოსავლო
გადასახადის
ორგანიზაციებისათვის
საქველმოქმედო
გადარიცხვის
უფლება
და
ფილანთროპიული
შეეზღუდათ
ან
საკუთარ
ორგანიზაციაში თანხის გადარიცხვის უფლება არ ჰქონდეთ. რაც შეეხება ეკონომიკური საქმიანობის დაფინანსებას ერთჯერადად 5000 ლარის ფარგლებში, სადაც კრიტიკის ავტორი ხედავს მანკიერი ურთიერთობის ჩამოყალიბების რისკს იმაში, რომ მეწარმე, რომელიც შეძლებს ბიზნესის ამუშავებას, საკუთარი მოგების ნაწილს ორგანიზაციას გადაურიცხავს.
კანონმდებლობით მეწარმე ფიზიკურ პირს არ
შეიძლება ჰყავდეს მეწილე, ამიტომ ორგანიზაცია მისი მეწილე კანონმდებლობის ფარგლებში ვერ გახდება, ხოლო კანონმდებლობის ფარგლებს მიღმა ასეთი საქმიანობა ჩაითვლება რეკეტად. თუ მეწარმე წარმატებული ბიზნესის შემთხვევაში თავად განახორციელებს ორგანიზაციაში მადლიერების ნიშნად შემოწირულობებს, მაშინ ეს იქნება საზოგადოებრივი პარტნიორობის სახე და აქ მანკიერებას ჩვენ ვერ ვხედავთ.
12. კანონპროექტი საერთოდ არ ითვალისწინებს ფილანთროპიული ან/და საქველმოქმედო ორგანიზაციების ხელმძღვანელ პირთა პასუხისმგებლობისა და არაკეთილსინდისიერი დამოკიდებულების შემთხვევებზე რეაგირებას. ასევე შემოწმების მეთოდებს და პრინციპებს. მარტო სსიპ - შემოსავლების სამსახური ვერ უზრუნველყოფს მათ სრულფასოვან შემოწმებას წელიწადში ერთხელ წარმოდგენილ ანგარიშით. შენიშვნა-დასკვნის ტიპი: ტექნიკური გადაჭრის სირთულე: მარტივი / არ საჭიროებს გადაჭრას კანონპროექტზე
მომუშავე
გუნდი:
მართალია,
რომ
კანონპროექტით
არაა
გათვალისწინებული დამატებით შემოწმების მექანიზმები, რადგან ვგულისხმობდით, რომ:
21
საგადასახადო კოდექსის მიხედვით საგადასახადო ორგანოს აქვს უფლებამოსილება ჩაატაროს საგადასახადო შემოწმება და სხვა კონტროლის ღონისძიებები. საგადასახადო კანონმდებლობაში
ასევე
გაწერილია
სხვადასხვა
სამართალდარღვევაზე
პასუხისმგებლობის ზომები. აქედან გამომდინარე, კანონპროექტში აღნიშნული საკითხი არ საჭიროებს დამატებით ჩამოყალიბებას. გაუგებარია კრიტიკის ავტორის შენიშვნა შემოწმების პრინციპებსა და მეთოდებზე, შემოწმების მეთოდები და პრინციპები არც საწარმოებისთვის არის განსაზღვრული საგადასახადო კოდექსის მიხედვით, თუმცა საგადასახადო
კოდექსის
მიხედვით
განსაზღვრულია
სხვადასხვა
გადასახადების
გამოთვლის წესები დაბეგვრის ობიექტის, გადასახადის გადამხდელის, გადასახადის განაკვეთის და სხვა ნორმების განსაზღვრით. საგადასახადო ორგანო, თუ იგი თვლის, რომ განსხვავებული სტრატეგია სჭირდება აღნიშნული ტიპის ორგანიზაციების შესამოწმებლად,
შეუძლია
მინისტრის
კანონქვემდებარე
ნორმატიული
აქტის
ბრძანების ფარგლებში
ფარგლებში შეიმუშაოს
ან
სხვა
აღნიშნული
მეთოდოლოგია, თუმცა საგადასახადო კოდექსის XXXVIII თავში ჩამოყალიბებულია საგადასახადო შემოწმების ჩატარების ზოგადი წესი. რაც შეეხება შენიშვნას, რომ მარტო შემოსავლების სამსახური ვერ უზრუნველყოფს მათ სრულფასოვან შემოწმებას წელიწადში ერთხელ წარმოდგენილ ანგარიშით, მინდა შევნიშნო,
რომ
საწარმოები
საგადასახადო
ორგანოში
წარადგენენ
სხვადასხვა
გადასახადის შესახებ დეკლარაციებს, რაც ასევე არასაკმარისია მათი შემოწმების ჩატარებისათვის, ამასთან საგადასახადო ორგანო ვერ უზრუნველყოფს ყველა საწარმოს ყოველწლიურ შემოწმებას. ამიტომ არგუმენტი იმის შესახებ, რომ წლიური ანგარიში და სხვადასხვა
დეკლარაციები
არ
არის
საკმარისი
ყოველწლიურად
შემოწმების
ჩასატარებლად, უადგილოა, რადგან ისინი რომ საკმარისი იყოს, მაშინ გასვლითი საგადასახადო შემოწმების საჭიროება არ იარსებებდა (სსკ-ის 264-ე მუხლი).
13. კანონპროექტით ფილანთროპიის და ქველმოქმედების, ფილანთროპიული და საქველმოქმედო საქმიანობის განხორციელების ფორმებთან დაკავშირებით დადგენილია, რომ აღნიშნული საქმიანობის განხორციელება შესაძლებელია სხვა ტიპის ორგანიზაციებთან პარტნიორობის (მიუხედავად სტატუსისა) სახით. აგრეთვე, კანონპროექტით, ფილანთროპიის და ქველმოქმედების, ფილანთროპიული და საქველმოქმედო საქმიანობის განხორციელების ფორმები გაფართოებულია „სოციალური მეწარმეობის“ ინსტიტუტის შემოღებით. სოციალური მეწარმეობის სახით საქმიანობის სახეების გაფართოება არ არის სრულყოფილი და იძლევა ინტერპრეტაციის სხვადასხვა საშუალებას. ბუნდოვანია „სოციალური მეწარმეობის“ როგორც სტატუსის დატვირთვა, ახალი სამართლებრივი ფორმა თუ ითვალისწინებს რაიმე სახის ინდივიდუალური სამართლებრივი აქტის გამოცემას? წარმოდგენილი ცვლილება არათანაბარ მდგომარეობაში ჩააყენებს ანალოგიური სამეწარმეო საქმიანობის განმახორციელებელ მეწარმე სუბიექტებს „სოციალური მეწარმეობის“ განმახორციელებელ პირებთან მიმართებაში და მათთვის ამ
22
ნაწილში შეღავათის დაწესებამ შესაძლებელია შექმნას არაკონკურენტუნარიანი გარემო, რაც ასევე მიზანშეუწონელია. შენიშვნა-დასკვნის ტიპი: პოლიტიკური, ტექნიკური გადაჭრის სირთულე: საშუალო კანონპროექტზე
მომუშავე
გუნდი:
„სოციალური
მეწარმეობა“
წარმოადგენს
საქველმოქმედო ან/და ფილანთროპიული ორგანიზაციისათვის დამხმარე ეკონომიკურ საქმიანობას. ფილანთროპიული და საქველმოქმედო მიზნებისათვის გაწეული ხარჯების სრულად გამოქვითვის უფლება არ ქმნის რაიმე არაკონკურენტულ გარემოს, ვინაიდან თუ მსგავსი სახსრები ხელფასის სახით იქნა გასული საწარმოდან, ის ისედაც დაიბეგრება 20%-იანი საშემოსავლო გადასახადით. ამიტომ, გადასახადებით დაბეგვრის კუთხით მას რაიმე პრივილეგირებული მდგომარეობა არ გააჩნია. ამასთან აღსანიშნავია, რომ საწარმოები რეინვესტირებისათვის განკუთვნილი მოგების დაბეგვრასაც ახდენენ, მაშინ, როცა ორგანიზაცია ხარჯებს სრულად გამოქვითავს და მოგების გადასახადით დაბეგვრის ობიექტი არ წარმოიქმნება. მაგრამ „სოციალური მეწარმეობის“ შემთხვევაში პირი ვალდებულია მოგება მთლიანად მიმართოს ფილანთროპიული და საქველმოქმედო საქმიანობის დასაფინანსებლად, ამიტომ ამ შემთხვევაში რეინვესტირებისათვის საჭირო მოგება არ წარმოიქმნება. აღსანიშნავია, რომ ასეთი ტიპის საქმიანობა უმეტესად 100 000 ლარამდე ბრუნვის მქონე იქნება და თუ ის უფრო დიდი ბრუნვის იქნება, დღგ-ით დაბეგვრის კუთხით კანონპროექტი რაიმე შეღავათს არ ითვალისწინებს.
14. „ფილანთროპიის, ქველმოქმედებისა და საზოგადოებრივი პარტნიორობის შესახებ“ კანონპროექტი ასევე შეუსაბამობაშია FATF-ის (Financial action task force ფინანსური ქმედებების სპეციალური ჯგუფი) რეკომენდაციებთან. კანონპროექტით განსაზღვრული ფილანთროპიისა და საქველმოქმედო საქმიანობის განმახორციელებელი პირები, როგორც საქველმოქმედო, დახმარების განსახორციელებლად სახსრების მიმზიდველი და შემდგომ გამანაწილებელი პირები, FATF-ის მიხედვით ხვდებიან ტერორიზმის დაფინანსების კუთხით მაღალი რისკის შემცველ ორგანიზაციებში. შესაბამისად, FATF-ის მიერ ამ მიმართულებით დაწესებულია მკაცრი კონტროლი და გაცემულია აუცილებელი რეკომენდაციები. FATF-ის რეკომენდაციების მიხედვით, მიდგომები ძირითადად ყველა ქვეყანაში განსხვავებულია, თუმცა უმთავრესია რომ მექანიზმები მოიცავდეს ოთხ კომპონენტს: 1. „წვდომა“ ანუ მჭიდრო ურთიერთობა ამ სექტორის წარმომადგენლებთან; 2. ზედამხედველობა და მონიტორინგი; 3. ეფექტიანი გამოძიებისა და ინფორმაციის შეგროვების შესაძლებლობა; 4. ეფექტიანი მექანიზმი საერთაშორისო თანამშრომლობისათვის.
23
შენიშვნა-დასკვნის ტიპი: პოლიტიკური გადაჭრის სირთულე: საშუალო / არ საჭიროებს გადაჭრას კანონპროექტზე მომუშავე გუნდი: FATF-ის რეკომენდაციებთან დაკავშირებული არგუმენტი, ვფიქრობთ, უადგილოა კანონპროექტის კრიტიკის კონტექსტში რადგან: •
რეკომენდაცია/კომპონენტი 1: “წვდომა”, ანუ მჭიდრო ურთიერთობა ამ სექტორის
წარმომადგენლებთან: ეროვნული ფონდები არიან (და უნდა იყვნენ) სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციებს შორის ყველაზე უფრო ხილვადი და ანგარიშვალდებული საზოგადოების წინაშე, რასაც კანონპროექტიც უწყობს ხელს; •
რეკომენდაცია/კომპონენტი 2: ეროვნულ ფონდებზე შემოსავლების სამსახური
ახორციელებს
კონტროლს
ისევე,
როგორც
სამოქალაქო
საზოგადოების
სხვა
ორგანიზაციებზე; უცხოეთში ფულის გადარიცხვაზე ბანკები ახორციელებენ მკაცრ კონტროლს; •
რეკომენდაცია/კომპონენტი
3:
ეფექტიანი
გამოძიებისა
და
ინფორმაციის
შეგროვების შესაძლებლობა: ამასაც ხელს შეუწყობს კანონპროექტის მიღება – ინფორმაცია მოთავსდება
არა
მხოლოდ
ორგანიზაციის
ვებ-გვერდზე,
არამედ,
საკონტაქტო
ინფორმაციასთან ერთად, ფილანთროპიული და საქველმოქმედო ორგანიზაციების საგანგებო რეესტრში, რომლის შექმნასაც ითვალისწინებს კანონპროექტი; •
რეკომენდაცია/კომპონენტი
4:
ეფექტიანი
მექანიზმი
საერთაშორისო
თანამშრომლობისთვის. ეს, ვგონებ ეხება თავად სახელმწიფო ორგანოს, შესაძლებელია – შემოსავლების სამსახურსაც, და კარგი იქნება, თუ კანონპროექტის დებულებების მიღება ხელს შეუწყობს ეროვნული და უცხოური სამსახურების ურთიერთთანამშრომლობას. ნიკოლოზ
ნადირაშვილი:
რაც
შეეხება
ტერორიზმის
დაფინანსების
საფრთხეს,
ფილანთროპიული/საქველმოქმედო ალიბით ტერორიზმის დაფინანსებისგან თავის არიდება მხოლოდ იმ შემთხვევაში იქნებოდა შეუძლებელი, თუ კანონმდებლობით აიკრძალებოდა ზოგადად ფილანტროპიული/საქველმოქმედო საქმიანობის მხარდაჭერა. ის აკრძალული არ არის. აღნიშნული კანონპროექტი კი მხოლოდ ითვალისწინებეს სტიმულირებს
სხვადასხვა
ფილანთროპს/ქველმოქმედს
მექანიზმს, აღეძრას
რაც
სურვილი
ვერ
იქნება
დააფინანსოს
მიზეზი,
რომ
ტერორისტული
საქმიანობა.
15. კანონპროექტის [საუბარია საგადასახადო კოდექსის ცვლილების კანონპროექტზე] პირველი მუხლის მე-3, მე-9, მე-10, მე-12 და მე-13 პუნქტები თავისი შინაარსით მიზნად ისახავს ქველმოქმედების მიზნით საქონლის/მომსახურების უსასყიდლოდ მიმწოდებელი პირის გადასახადებით
24
(საშემოსავლო/მოგების გათავისუფლებას
გადასახადის,
დღგ,
აქციზი)
დაბეგვრისაგან
საქართველოს პარლამენტის მიერ 2013 წლის 30 ივლისს მიღებულია „საქართველოს საგადასახადო კოდექსში ცვლილებების შეტანის შესახებ“ საქართველოს კანონის პროექტი. აღნიშნული პროექტის პირველი მუხლის მე-5 პუნქტი ითვალისწინებს საგადასახადო კოდექსის 117-ე მუხლის ცვლილებას, რომლის შესაბამისად ერთობლივი შემოსავლიდან გამოქვითვების შემდეგ დარჩენილი თანხის 10 პროცენტის ფარგლებში, გამოქვითვას დაექვემდებარება, როგორც მეწარმის მიერ საქველმოქმედო ორგანიზაციებზე გაცემული თანხა, აგრეთვე ერთობლივ შემოსავალში ასახული უსასყიდლოდ მიწოდებული საქონლის (გარდა უძრავი ქონებისა) გაწეული მომსახურების საბაზრო ფასი, რაც საშემოსავლო/მოგების გადასახადისაგან მინიმუმ გათავისუფლების შედეგს იძლევა, ხოლო ერთობლივ შემოსავალში არ შეიტანება და შესაბამისად, მოგების გადასახადით არ დაიბეგრება საქველმოქმედო ორგანიზაციისათვის უსასყიდლოდ მიწოდებული უძრავი ქონების (მათ შორის, მიწის ნაკვეთის) საბაზრო ღირებულება, თუ ქონების მიმღები ორგანიზაცია ქველმოქმედებას ახორციელებს ბავშვობიდან შეზღუდული შესაძლებლობის ან/და მკვეთრად და მნიშვნელოვნად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა მიმართ არანაკლებ ბოლო 3 კალენდარული წლის განმავლობაში. [ამ კომენტარით ფინანსთა სამინისტროს სურდა ხაზი გაესვა, რომ ქველმოქმედების კუთხით უკვე არსებობს საგადასახადო შეღავათი] შენიშვნა-დასკვნის ტიპი: პოლიტიკური გადაჭრის სირთულე: საშუალო კანონპროექტზე მომუშავე გუნდი: აღწერილი ცვლილება, რომლის დამტკიცება საქართველოს
პარლამენტისგან
ჩვენ
უკვე
მივულოცეთ
ავტორებს
(სამოქალაქო
საზოგადოების ინსტიტუტს) კარგია, მაგრამ ეხება მხოლოდ ქველმოქმედებას, თან მის მხოლოდ ერთ სფეროს. საქმიანობის სფეროს სივიწროვე საგანგებოდაა ხაზგასმული: “თუ ქონების მიმღები ორგანიზაცია ქველმოქმედებას ახორციელებს ბავშვობიდან შეზღუდული
შესაძლებლობის
ან/და
მკვეთრად
და
მნიშვნელოვნად
გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა მიმართ არანაკლებ ბოლო 3 კალენდარული წლის განმავლობაში”. გასაგებია, რომ სახელმძღვანელო პრინციპად აქ იგულისხმება – მინიმალური დანაკარგი ბიუჯეტს.
მაშინ,
როცა
კანონპროექტი
„საქართველოს
კანონი
ფილანთროპიის,
ქველმოქმედებისა და საზოგადოებრივი პარტნიორობის შესახებ” ლამობს ბევრად უფრო ფართოდ, ფილანთროპიული და საქველმოქმედო საქმიანობის მრავალ სხვადასხვა სფეროს
გადასწვდეს
(ადამიანის
უფლებები,
მოწყვლადი
ჯგუფები,
მშვიდობისმშენებლობა, განათლება, კულტურა, კულტურული მემკვიდრეობა, სპორტი და სხვ.) და მიზნად ამ სფეროების განვითარებას, დემოკრატიულ განვითარებასა და სოციალურ სამართლიანობას ისახავს და არა ბიუჯეტის გაღარიბებას.
25
მიდგომებს შორის პრინციპული სხვაობა ესაა: ჩვენ ვთვლით, რომ ფილანთროპიისა და ქველმოქმედების დანერგვა ქვეყნის გამდიდრებას იწვევს და არა ქვეყნის გაღარიბებას,
რომ
არაფერი
ვთქვათ
იმაზე,
რომ
კანონპროექტის
მიღება
დასავლეთისგან საქართველოს ხელისუფლების დემოკრატიული განვითარებისკენ მიმართულ
კეთილ
(დემოკრატიის
ნებად
ხარისხის
იქნება ამაღლება)
აღქმული,
ხოლო
ევროკავშირში
მისი
განხორციელება
ინტეგრაციას
დაუდებს
საფუძველს. კანონპროექტით შემოთავაზებული ლოგიკა საქონლის უსასყიდლოდ მიწოდების და მომსახურების
უსასყიდლოდ
გაწევის
შემთხვევას
ერთობლივ
შემოსავალს
და
გამოქვითვებს საერთოდ არ აკუთვნებს, რითიც გამორიცხავს სსკ-ის 117-ე მუხლით 10%იანი გამოქვითვის შეზღუდვის შესაძლებლობას და ოპერაციის მოგების და საშემოსავლო გადასახადით დაბეგვრის შესაძლებლობას, რაც მოქმედი კანონმდებლობით ნაწილობრივ დაშვებულია. კანონონპროექტი ოპერაციას განიხილავს ჩათვლის უფლების გარეშე დღგსგან გათავისუფლებულ ოპერაციად, რის ძალითაც სახელმწიფო არ კარგავს კუთვნილ დღგ-ს, თუმცა გამორიცხავს საქონლის საბაზრო ფასად მიწოდებაში ჩართვის შედეგად ნამატის
დღგ-ით
დაბეგვრის
შესაძლებლობას,
რაც
მოქმედი
კანონმდებლობით
მიღებულია. მიგვაჩნია, რომ საქონლის საქველმოქმედო ან/და ფილანთროპიული ორგანიზაციისთვის მიწოდება არ უნდა იქნას განხილული მიწოდებად და რაიმე დამატებული ღირებულების წარმომქმნელად, ვინაიდან მიმწოდებელს არ აქვს რაიმე ეკონომიკური მოტივი და ოპერაცია არის ტრენსფერტის შინაარსის მატარებელი.
16. პროექტის [საუბარია საგადასახადო კოდექსის ცვლილების კანონპროექტზე] პირველი მუხლის მე-5 ნაწილით შემოთავაზებული ცვლილების განხორციელება გამოიწვევს ბიუჯეტის საშემოსავლო ნაწილის მკვეთრ შემცირებას, რაც მიზანშეუწონელია. შენიშვნა-დასკვნის ტიპი: პოლიტიკური გადაჭრის სირთულე: გადაჭრას არ საჭიროებს კანონპროექტზე მომუშავე გუნდი: სახელმწიფო ბიუჯეტში შემოსავლები ყოველთვის არასაკმარისია,
თუმცა
სახელმწიფოს
ამოცანა
არა
ბიუჯეტის
შემოსავლების
მაქსიმიზირებაა, არამედ საზოგადოების კეთილდღეობის ამაღლება, ამ კუთხით კი მნიშვნელოვანია ისეთი ფისკალური პოლიტიკის გატარება, რომელიც აღნიშნული შედეგის მიღწევას უზრუნველყოფს. ეკონომიკურ თეორიაში ცნობილია ე.წ. ლაფერის მრუდი, რომლის მიხედვითაც გარკვეულ შემთხვევებში გადასახადის განაკვეთის შემცირებას შეუძლია როგორც ეკონომიკის ზრდის წახალისება, ისე საგადასახადო შემოსავლების
ზრდაც.
იმის
გათვალისწინებით,
რომ
ფილანთროპიული
და
საქველმოქმედო საქმიანობა ეკონომიკაზე დადებით გარეგან ეფექტს ახდენს, სახელმწიფო ბიუჯეტის საშემოსავლო გადასახადის 5%-ის დანაკლისი უფრო მეტად წაახალისებს ეკონომიკას.
17. პროექტის [საუბარია საგადასახადო კოდექსის ცვლილების კანონპროექტზე] პირველი მუხლის მე-7 პუნქტი ითვალისწინებს ახალი საგადასახადო
26
შეღავათების დაწესებას ფიზიკური პირებისათვის, რაც უარყოფითად აისახება ბიუჯეტის საშემოსავლო ნაწილზე. ამასთან, აღნიშნული პუნქტით ჩამოყალიბებულ საგადასახადო კოდექსის 82-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ჰ 2“ და „ჰ3“ ქვეპუნქტებში გაუგებარია ვის მიერ უნდა განხორციელდეს გაცემული თანხის მიზნობრივად ხარჯვის დოკუმენტურად დადასტურება, გამცემი ორგანიზაციის თუ მიმღები ფიზიკური პირის მიერ. შენიშვნა-დასკვნის ტიპი: ტექნიკური გადაჭრის სირთულე: გადაჭრას არ საჭიროებს კანონპროექტზე მომუშავე გუნდი: რა თქმა უნდა, აღნიშნული ხარჯების მიზნობრივი ხარჯვის დოკუმენტური დადასტურება უნდა უზრუნველყოს გამცემმა ორგანიზაციამ. გამცემმა ორგანიზაციამ უნდა უზრუნველყოს ფიზიკური პირისთვის გახარჯულ თანხებზე ინვოისის, მიღება-ჩაბარების აქტების, თანხის გადახდის დამადასტურებელი და სხვა დოკუმენტებით, რომლებიც აკმაყოფილებენ სსკ-ის 72-ე მუხლის მოთხოვნებს, ხარჯის მიზნობრიობის დასაბუთება.
18. მიზანშეუწონელია „გრანტების შესახებ საქართველოს კანონში ცვლილებების შეტანის შესახებ“ საქართველოს კანონის პროექტით გათვალისწინებული ცვლილებების განხორციელებაც, რაც ითვალისწინებს დამატებითი საგადასახადო შეღავათების დაწესებას და გამოიწვევს საგადასახადო კონტროლისა და ადმინისტრირების პროცესის გართულებას (კერძოდ კანონპროექტის პირველი მუხლის პირველი, მე-2 და მე-4 პუნქტები). შენიშვნა-დასკვნის ტიპი: ტექნიკური გადაჭრის სირთულე: საშუალო კანონპროექტზე
მომუშავე
რომ სამეწარმეო იურიდიულ პირისთვის ცვლის
მისთვის
დასაბეგრ
გუნდი: გრანტის
თანხას.
გაცემის
საწარმოს
განახორციელოს შემოწირულობა ორგანიზაციაში.
ღვნიშნავ[თ], უფლების მინიჭება არ
ისედაც
უბრალოდ
აქვს გრანტი
უფლება იქნება
მიზნობრივი განაცემი შემოწირულებისგან განსხვავებით, სადაც მიმღები აიღებს ვალდებულებებს გრანტის გამცემის წინაშე.
19. შესაძლებელია გაჩნდეს ახალი ტიპის დანაშაულებრივი სქემების წარმოშობის საშიშროება საბიუჯეტო სახსრების (საშემოსავლოდან 1%) უკანონოდ არამიზნობრივად ხარჯვის სახით.
შენიშვნა-დასკვნის ტიპი: პოლიტიკური, ტექნიკური გადაჭრის სირთულე: არ საჭიროებს გადაჭრას
27
ფონდი „ტასო“: სქემები შეიძლება გაჩნდეს, მაგრამ ვერ განვითარდება. ამჟამად მრავალ ორგანიზაციას არ აქვს შესაძლებლობა ჩაიტაროს აუდიტორული შემოწმება (ამიტომაც აუდიტორის ანგარიში, კანონპროექტის მიხედვით, არაა აუცილებელი მოთხოვნა ფილანთროპიულ
ან/და
საქველმოქმედო
ორგანიზაციად
აღიარებისთვის),
მაგრამ
ორგანიზაციის გაძლიერების შემთხვევაში, როცა სიდუხჭირე მიზეზი აღარ იქნება, აუდიტორული დასკვნები დაიდება აღიარების ვებ-გვერდზე სწორედ იმ მიზნით, რომ ორგანიზაციამ თავისი „სისუფთავე“ და სანდოობა აჩვენოს საზოგადოებას და ამიტომაც იქნას არჩეული მხარდასაჭერად.
28
კრიტიკული საკითხები საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს და საქართველოს პარლამენტის საბიუჯეტოსაფინანსო კომიტეტის მიერ განვითარებული შენიშვნა-დასკვნები 14 მოწმობს, რომ პოლიტიკაზე პასუხისმგებელ პირთა მიერ არასათანადოდაა აღქმული წარმოდგენილი რეგულაციების შედეგად განხორციელებული ფილანთროპიული და საქველმოქმედო საქმიანობის პოზიტიური შედეგები, როგორც სოციალური, ისე ეკონომიკური კუთხით, საერტაშორისო კონტექსტის გათვალისწინებით. ის შენიშვნა-დასკვნები, რომლებიც ტექნიკური ხასიათისაა და გადაჭრის სირთულით „საშუალო“ ან “მარტივ“ კატეგორიებად კლასიფიცირდებიან ექვემდებარება მხარეთა (კანონპროექტის მომავალ ინიციატორთა, საპარლამენტო კომიტეტები და მთავრობა) თანამშრომობის ფარგლებში დროულად გადაწყვეტას. თუმცა, მწვავე პრობლემად რჩება სტიმულირების მექანიზმების მიმართ სკეპტიციზმი, რაც კანონპროექტის ხერხემალია; კონკრეტულად კი შემდეგი მუხლების მიმართ: 1. საშემოსავლო გადასახადის
გადახდის
გადამხდელი
განაკვეთიდან
(20%-დან)
უფლებამოსილია დასაბეგრი
საშემოსავლო
შემოსავლის
1%
შემოწირულობის სახით გადაუხადოს ამ კანონის შესაბამისად აღიარებულ ფილანთროპიული
და
საქველმოქმედო
საქმიანობის
განმახორციელებელ
სუბიექტს. 2. ერთობლივი შემოსავლიდან გამოიქვითება საწარმოს/მეწარმე ფიზიკური პირის მიერ საქველმოქმედო/ფილანთროპიულ ორგანიზაციებზე გაცემული თანხის ორმაგი ოდენობა, მაგრამ არა უმეტეს ერთობლივი შემოსავლიდან ამ კოდექსისთ გათვალისწინებული გამოქვითვების შემდეგ დარჩენილი თანხის 10%-ისა.15 2012 წლის მონაცემებით საშემოსავლო გადასახადის 5% (ანუ, 20%-დან 1%, რასაც ფიზიკური პირი სურვილისამებრ შემოწირულობად გაიღებდა) უტოლდება 88 მილიონს. შესაბამისად, კანონპროექტის შესაბამისი მუხლით ბიუჯეტს გამოაკლდებოდა მაქსიმუმ ზემოაღნიშნული ოდენობის შემოსავალი. თუმცა, აქ გასათვალისწინებელია, რომ ფიზიკური
პირების
მხოლოდ
ნაწილი
ისარგებლებდა
კანონპროექტით
გათვალისწინებული სტიმულირების მექანიზმით (რამდენადაც, იქნებოდნენ პირები, რომლებიც საშემოსავლო გადასახადს, კვლავინდებურად სრულად გადარიცხავდნენ ბიუჯეტში). ხოლო
ისინი
კი,
ვინც
საქველმოქმედო/ფილანთროპიული
საშემოსავლო მიზნებით
გადასახადის
გამოიყენებდნენ
1%-ს უშუალოდ
ჩაერთვებოდნენ ქვეყნის დემოკრატიული პრინციპით შენების პროცესში და ამასთან, ეს 14 აღნიშნულ დოკუმენტში წარმოდგენილია 22 შენიშვნა-დასკვნა, რომელიც ყველაზე მნიშვნელოვნად მივიჩნიე. დასკვნების სრული სახით ნახვა შესაძლებელია შესაბამისი საჯარო ინფორმაციის გამოთხოვით. 15
29
მდგომარეობა სახელმწიფოს მისცემდა საშუალებას ეწარმოებინა გარკვეული ტიპის დაკვირვება, თუ რის მიმართ არის საზოგადოება მეტად სენსიტიური და აღნიშნული ოპერაციები
გამოეყენებინა
სახელმწიფო
ბიუჯეტის
დაგეგმარება-
ოპტიმიზაციისთვის. რაც
შეეხება
მეორე
დებულებას,
სადაც
საუბარია
საწარმოს
მიერ
საქველმოქმედო/ფილანთროპიულ ორგანიზაციაზე გაცემული შემოწირულობის შედეგად გაცემული თანხის ორმაგი ოდენობით გამოქვითვის შესახებ, მაგრამ არა უმეტეს ერთობლივი შემოსავლიდან ამ კოდექსით გათვალისწინებული გამოქვითვების შემდეგ დარჩენილი თანხის 10%-ისა - აქაც, გარდა იმისა, რომ აღსანიშნია ბიზნესების ჩართულობის აღინიშნოს,
გაძლიერება
რომ
მსგავსი
საქველმოქმედო
დემოკრატიის ტიპის
შენების
რეგულაცია
ორგანიზაციებთან
პროცესში,
დამატებით
საქართველოში
მიმართებაში;
უკვე
შესაბამისად,
უნდა
მოქმედებს აღნიშნული
სტიმულირების მექანიზმი ზრდის მხოლოდ მასშტაბებს. საქველმოქმედო
ორგანიზაციების
სტატუსის
გაუქმებით
და
საქველმოქმედო
და
ფილანთროპიული საქმიანობის მწარმოებელი სუბიექტების სტატუსის დანერგვით, რაც მეტ ააიპ.-ს გააერთიანებს, საწარმოებს ექნებათ საშუალება მათი კორპორატიული ღირებულებებიდან გამომდინარე ბევრად მეტ/შესაბამის ორგანიზაციას დაეხმარონ; ამასთან, „თანხის ორმაგი ოდენობით გამოქვითვა“ იქნება დამატებითი სტიმულატორი, რომ ორგანიზაციები, რომლებიც ისედაც ეწევიან საქველმოქმედო/ფილანთროპიულ საქმიანობას,
სახელმწიფოს
მხარდაჭერით
კიდევ
უფრო
გააქტიურდნენ
ამ
მიმართულებით, ხოლო ზღვრულობის 10%-ის დატოვებით, ბიუჯეტში შენატანი საგანგაშოდ არ შემცირდეს. შესაბამისად,
თუ
საწარმოს
არ
ამოძრავებს
კორპორაციული
სოციალური
პასუხისმგებლობის ძლიერი გრძნობა და იგი მხოლოდ მოგების მაქსიმიზაციაზეა ორიენტირებული,
ის
არ
ისარგებლებს
ქველმოქმედებას
კანონპროექტით გათვალისწინებული საშეღავათო
არც
მოქმედ
და
არც
სქემით. კანონპროექტში ასახული
შეღავათი არის ერთგვარი ბიძგი მხოლოდ იმ ორგანიზაციებისთვის, რომლებიც მომართულნი არიან საქველმოქმედო/ ფილანთროპიული საქმიანობის ხელშეწყობით. 16
16
არსებული კანონმდებლობით, თუ საწარმო საქველმოქმედო ორგანიზაციას შესწირავს 10%-ს არსებული
მოგებიდან (რომელიც დავუშათ, რომ 1000.00 ლარია), ის მოგების გადასახადის სახით იხდის ((მოგებამოგებაx10%)x15%) 135 ლარს და ამ შემთხვევაში, ორგანიზაცია ქველმოქმედების სახით გასცემს 100 ლარს. ანუ, სუფთა მოგების სახით რჩება 1000 ლარი - მოგების გადასახადი (135 ლარი) - ქველმოქმედება (100 ლარი) = 765 ლარი. მას, რომ არ გაეღო ქველმოქმედება, მაშინ დაიბეგრებოდა ჩვეული წესით და ბიუჯეტში გადაიხდიდა 150 ლარს, თუმცა სანაცვლოდ დარჩებოდა 850 ლარი. ორმაგი გამოქვითვის პირობებში კი, მოგების გადასახადი შეადგენს 120 ლარს (1000-100x2)*15%. შესაბამისად, იმისთვის, რომ ორგანიზაციამ ქველმოქმედების სახით გასცეს 100 ლარი, მან, მოგების სახით (რომ არ არსებობდეს არც მიმდინარე და არც კანონპროექტით გათვალისწინებული საშეღავათო სისტემა), უნდა გადაიხადოს 150 ლარი (1000*15%); მიმდინარე საკანონმდებლო რეგულაციის თანახმად, ის იხდის 135 ლარს, ხოლო კანონპროექტის გათვალისწინებით გადაიხდიდა 120 ლარს.
30
აღვნიშნავ,
რომ
სტიმულირების
შესაძლებელია მექანიზმი,
საჭირო
რომელიც
იყოს
კიდევ
საწარმოების
უფრო
მოგებების
მძლავრი რანჟირების
მიხედვით განსაზღვრავდა გადასახადების გამოქვითვის სისტემას. ამ მხრივაც საჭიროა საერთაშორისო გამოცდილებების ანალიზი. ყოველი ზემოთ თქმულის გათვალისწინებით, ცალსახაა, რომ კანონპროექტი არამხოლოდ ტერმინების
კონცეპტუალურ
განსაზღვრება-დამკვიდრებას,
არამედ
კონკრეტულ
ცვლილებებს გულისხმობს სხვადასხვა კანონსა და კოდექსში. კანონი ფილანთროპიული საქმიანობის შესახებ შესაბამისი ადაპტაციით მოქმედებს მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში და მიჩნეულია, როგორც დემოკრატიის განვითარებისა და სამოქალაქო სოლიდარობის ერთ-ერთი ძლიერი მექანიზმი. შესაბამისად, სამთავრობო უწყებებმა და შესაბამისმა საპარლამენტო კომიტეტებმა, ძალათა
ერთობლივი
მობილიზების
შედეგად
უნდა
შეისწავლონ
საზღვარგარეთ
არსებული ქვეყნების წარმატებული გამოცდილებები და აღნიშნული კანონპროექტის განახლებით,
სამოქალაქო
საზოგადოებასთან
შეთანხმდნენ
სტიმულირების
ისეთ
მექანიზმებზე, რომლებიც, ერთი მხრივ, სახელმწიფო ბიუჯეტს არ შეუქმნის საფუძვლიან საფრთხეს, მეორე მხრივ, კი იქნება [1] ქმედითი და არა სიმბოლური, რათა ეფექტიანად განხორციელდეს კანონპროექტით რეგულირებადი აქტივობები და [2] შესატყვისი იმ ჰომოლოგი კანონმდებლობისა, რომელიც ათწლეულებია ძალაშია დემოკრატიული განვითარების მქონე ქვეყნებში.
31
ქეისები: ნრიტანეთი, როგორც ტოპ მაგალითი, ლიტვა, ლატვია, ესტონთი, რუმინეთი, უნგრეთი
დასკვნები: 1. ფილნათროპიული საქმიანობის სტიმულირების მექანიზმები ნორმაა და არა გამონაკლისი. o კვლევაში მონაწილე ქვეყნების 77% უზრუნველყოფს სხვადასხვა ტიპის სტიმულირების
მექანიზმებს
მიმართულებით; o
66%
-
კორპორატიული
ფილანთროპიის
ინდივიდუალური
ფილანთროპიის
მიმართულებით; მსოფლიო ბანკის მიერ განსაზღვრული ქვეყნების (ყველა კატეგორიის შემოსავლის მქონე ქვეყნები) მიხედვით, მათი უმეტესობა ითვალისწინებს სხვადასხვა ტიპის სტიმულირების მექანიზმებს როგორც კორპორატიული,
o
ისე ინდივიდუალური ფილანთროპიის მიმართულებით; მხოლოდ დაბალი შემოსავლების მქონე ქვეყნების 56% არ ითვალისწინებს სტიმულირების
o
მექანიზმებს
ინდივიდუალური
ფილანთროპიის
მიმართულებით; ზოგადად, უფრო ხშირია სტიმულირების მექანიზმები კორპორატიული ფილანთროპიის
მიმართულებით,
ფილანთროპიის მიმართულებით. 2. ქვეყნებში, სადაც ინდივიდუალური საგადასახადო
სტიმულირების
ვიდრე
ინდივიდუალური
ფილანთროპიის
მექანიზმების
მუშაობს
მიმართულებით 12%-ით
მაღალია
ინდივიდუალური ფილანთროპიის შემთხვევები შედარებით ისეთ ქვეყნებთან, სადაც საგადასახადო სტიმულირების მექანიზმები არაა დამკვიდრებული. 3. აღმოჩნდა, რომ საგადასახადო სტიმულირების მექანიზმები ეფექტურია ეკონომიკური განვითარების ყველა კონტექსტში - ის არ არის დამოკიდებული ქვეყნის ეკონომიკური განვითარების დონეზე. o WGB ინდექსის მიხედვით, ქვეყნებში, სადაც ძალაშია სტიმულირების საგადასახადო o
მექანიზმები,
გაზრდილია
ინდივიდების
მიერ
ფილანთროპიული საქმიანობა; დაბალი შემოსავლების ქვეყნებშიც კი, სადაც ძალაშია სტიმულირების საგადასახადო
მექანიზმები,
ინდივიდების
მიერ
ფილანტროპიული
აქტივიზმი უტოლდება 27%-ს; ხოლო ფილანტროპიული აქტივიზმი ტოლია 18%-ის დაბალი შემოსავლების მქონე ისეთ ქვეყნებში, სადაც სტიმულირების საგადასახო მექანიზმები დანერგილი არაა. 4. მაღალ
32
ლიტერატურა/წყაროები
ფონდი "ტასო". (2016). 18818 ქართულად. თბილისი. საქართველოს განათლების, მეცნიერების, კულტურისა და სპორტის სამინისტროს. (n.d.). სამინისტროს კონკურსები - 2019. 2019. ფონდი "ტასო", ი. ს. (n.d.). კანონპროექტი : „საქართველოს საგადასახადო კოდექსში ცვლილების შეტანის შესახებ“. 2016. ელ. მიმოწერა ნიკა ოსტაპენკოსთან, კ. ფ. (2020).
33