SPECTRUM 15
DE STENTOR ZATERDAG 18 OKTOBER 2014
Adem,
Boek dat aanzet tot reflectie door Lineke Tak
actueel verhaal over thema mantelzorg Onlangs verscheen bij uitgeverij Ten Have het boek Adem. In plaats van een traditionele recensie vroeg deze krant drie mensen om op persoonlijke titel, maar op grond van hun kennis en ervaring, te reflecteren op dit boek.
A
dem is een fictieve vertelling over de band tussen een vader en zijn psychisch zieke zoon. De drang naar vrijheid is de rode draad in het leven van de zoon. Adem is zijn fascinatie. De vader gaat mee in dit lijdend leven, begrenst het en worstelt met zijn eigen gevoelens erover. Samen verkennen ze wat het betekent om er voor een ander te zijn. Hoever kun je gaan in het verdragen van iemands lijden? En hoe houdt de liefde daarin stand? Is het mogelijk iemand die je zo na staat en tegelijkertijd zo anders is, te accepteren in wie hij is en in hoe hij leeft? Het is dus ook een verhaal over het
actuele thema van mantelzorg in onze samenleving, over de kracht en de zwaarte ervan. Naast de professionele zorg. De auteur laat zich inspireren door Franciscus van Assisi, de heilige die de melaatse kuste en verzorgde. En door zijn eigen ervaringen met (psychisch) kwetsbare mensen. Jaap Lodewijks schreef eerder Franciscaans Leiderschap - als het wassen van andermans voeten (Ten Have, 2011/2013), dat inmiddels aan de vijfde druk toe is. Hij is adjunct-hoofdredacteur van deze krant.
Adem, Ten Have Utrecht, ISBN 9789025903886, 160 pagina’s, € 16,99
In ‘Adem’ wordt prachtig beschreven hoe vader Ben probeert opgewekte alledaagsheid in het geïsoleerde leven van zijn zoon Bas te brengen. Ben worstelt met het zich moeten voegen naar de dwingende overlevingsstrategie van zijn zoon versus zijn vaderlijke, zorgende neigingen. Hij vertelt vanuit hun beider perspectief. Ze raken op hun eigen manier ontregeld door hun maandelijkse ontmoetingen. Hoe te handelen in het gebied tussen binnendringen en laten verkommeren? Door zijn subtiele schrijfstijl weet Lodewijks de verschillen in sfeer rondom vader Ben (ik zou zeggen: praktisch, empathisch) en zoon Bas (in het boek gekarakteriseerd als ‘gespannen rustig’) op te roepen. De scenes over bezoeken van zijn vader in het kale appartement van Bas zijn daardoor ontroerend. Ben is pijnlijk eerlijk. Zijn zoon is afhankelijk van hem. Door het beste voor hem te willen, krijgt hij echter ook minachting voor zichzelf: „Ik zette het leven van al die mensen in het appartementencomplex op het spel voor een hersenschim van een gek van mijn zoon.” Over de kliniek waarin Bas enkele malen wordt opgenomen zegt Ben dat „het onvermijdelijke en goedbedoelde behandelplan voorbij kwam”. Een opname in een kliniek ervaar je
als lezer, ook als psychiater in opleiding, als een onwelkome interventie in het universum van Bas. Doordat vader Ben de binnenwereld van zijn zoon in enkele zinnen weet te schetsen, snap je als lezer dat Bas zich achterdochtig en beloerd voelt. Het boek ‘Adem’ doet de vraag rijzen of wij er goed aan doen mensen zoals Bas te willen vormen naar de verwachtingen van de maatschappij, hoe begrijpelijk deze wens ook is. Zoals de vader in dit boek zegt: „Aanvankelijk vond ik hem een aparte jongen met wie ik moeite had en tegelijk was ik vol goede hoop dat hij zich nog naar mij en de wereld zou voegen”. Bas blijkt echter niet te veranderen. Hij wil niet dat de farmaceutische industrie zijn gedachten beheerst. De visie, dat wij soms geen echt antwoord hebben op hoe het leven van mensen als Bas er uit zou moeten zien, is lastig te aanvaarden. Het universum van Bas is niet begrijpelijk voor de meesten van ons, maar de poging daartoe in ‘Adem’ is aangenaam en zet hopelijk tot reflectie aan. Het lijkt mij ook een troostend boek voor mensen met naasten met een ernstige psychiatrische stoornis, die vaak voor dezelfde dilemma’s als Ben staan. Lineke Tak is voorzitter van het Science Café Deventer, arts in opleiding tot psychiater en werkt bij GGZ Dimence.
Iedere ouder leest zichzelf door Maria de Greef “Zo moet het geweest zijn, dichterbij kan ik niet komen”. Vader Ben verwoordt in het boek Adem zo zijn onmacht. Wat speelt zich af in het hoofd van zijn psychisch zieke zoon? Als therapeut herken ik het onvermogen om helemáál te snappen wat de ander doormaakt. Je wilt het zo dicht mogelijk benaderen, maar het lukt nooit helemaal. De wijze waarop Jaap Lodewijks woorden geeft aan de hoofdpersoon helpt mij als professional aan inzicht en begrip. Niet alleen waar het een psychiatrische aandoening betreft, maar ook in mijn vakgebied verliesverwerking: “Ik praatte met Edith die in haar dood nog meer tijd voor me had dan tijdens haar leven”. Het boek is een fictieve vertelling, maar ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat Lodewijks deze verliezen aan den lijve heeft ondervonden. Hij schrijft op zo’n herkenbare wijze over de dood van de zoon, dat iedere ouder zichzelf leest in de gevoelens van de vader. Dat maakt Adem een boek dat ik zou aanreiken aan ouders die hun kind verloren, aan
naasten van mensen met psychische problemen en eigenlijk aan iedereen die zoekend is naar: hoe verhoud ik me tot het lijden van iemand die ik lief heb. Het verhaal is schrijnend, raakt, schuurt - dus niet iedereen zal het als troostend ervaren. Zo is het volgens mij ook niet bedoeld. Maar er blijft veel hangen. Zaken die dienen als gespreksstof tussen therapeut en cliënt, of van mens tot mens. Van die vragen plakt deze nog het meest aan me: “Als niets meer werkt, wat doe je dan?” Ik heb als lezer en als professional genoten van de taal waarvan Jaap zich bedient: naast poëtische, beschouwende zinnen, praktische beschrijvingen van de handelingen van de zoon met daarin geen woord teveel. En wat ik leerde: zijn, er zijn, is het meest van belang. Heeft meer importantie dan willen handelen. Die les ga ik doorgeven. Maria de Greef is rouwdeskundige. In die hoedanigheid werkt ze als opleider en adviseur in het werkveld rondom sterven en rouw.
mariadegreef.nl
Reële indruk van hoe het is door Sarian Verbraak
Jaap Lodewijks
foto Cees Baars
Adem vertelt het verhaal over een gezin met een psychiatrisch patiënt, die een zware weg hebben te gaan. De ouders van Bas zoeken naar een manier om tot hun zoon door te dringen. Bas leeft in zijn eigen wereld en heeft vaste patronen. Deze kun je niet doorbreken. Als je in deze situatie terechtkomt weet je ook als ouders niet wat je overkomt. Je merkt dat er iets aan de hand is met je kind, maar je kunt er de vinger niet op leggen. Je ziet dat het fout gaat, geeft het advies dat hij hulp moet gaan zoeken, je zoekt zelf hulp. Maar het is tevergeefs. Je kind is 18 en jij mag als ouder geen hulp voor hem vragen. Het moet eerst fout gaan voordat er hulp komt. De kamer van je kind ligt, zoals bij Bas in het begin van zijn ontsporing, vol met wat voor ons afval is, maar wat voor hem waardevol is omdat er boodschappen en opdrachten in staan. Zijn bed is niet opgemaakt of smerig. Je moet rustig blijven en je beheersen om niet te gaan ruimen. Het feit dat broers en/of zussen buitengesloten worden is zeer herkenbaar en zeker ook frustrerend, evenals het feit dat er verschil in benadering is tussen moeder en vader. Bas kon na zijn opnamen uiteindelijk naar een
schoon appartementje waar hij zijn dagen in eenzaamheid sleet, op afstand verzorgd door zijn vader. Er wordt op een mooie manier duidelijk gemaakt hoe belangrijk deze vader voor hem is. Respect speelt een hoofdrol. Ik heb zelf een moeilijke strijd gestreden om goede hulp te krijgen voor mijn zoon. Ik heb leren accepteren dat het is zoals het is en dat mijn zoon ernstig ziek is, maar niet gek of crimineel. Natuurlijk heb ik ook momenten van intens verdriet om de situatie en zou ik het hem gunnen dat hij eindelijk rust krijgt. Ik heb geleerd om zelf toch van het leven te blijven genieten. Mijn rugzak heb ik altijd bij me, maar het is goed om de klep af en toe eens dicht te doen. Dit boek geeft een reële indruk van hoe het is om als ouder met deze problematiek om te gaan; de strijd, de machteloosheid. Je wilt het beste voor je kind, zelfs al is dat zijn dood. Sarian Verbraak is vrijwilliger bij Ypsilon, vereniging van familieleden en naasten van mensen met een verhoogde kwetsbaarheid voor psychose. Als ervaringsdeskundige biedt ze ondersteuning in de regio Gelderland Noord.
ypsilon.org