D E
K U N S T
VA N
Giovanni Civardi toont in dit boek werkelijk alle facetten van het perspectief tekenen. Hij maakt hierbij gebruik van verschillende tekenmaterialen en -technieken. Aan bod komt een veelheid aan onderwerpen – zoals bruggen, gebouwen en landschappen – die stap voor stap worden getoond. Als je de instructietekeningen stapsgewijs volgt, zul je zien dat tekenen in perspectief een koud kunstje wordt!
G I O VA N N I C I VA R D I P E R S P E C T I E F T E K E N E N
PERSPECTIEF TEKENEN
D E
K U N S T
VA N
PERSPECTIEF TEKENEN
Een waardevol naslagwerk dat een bijdrage levert aan de technische ontwikkeling van elke tekenaar, of deze nu amateur of professional is. Kijk voor meer informatie op www.tirion.nl
ISBN 978 90 4391 499 4
9 789043 914994
Giovanni Civardi
NL PROSPETTIVA E STRUTTURA 001-064_Pagine 01-19 04-05-12 11:07 Pagina 1
DE KUNST VAN
perspectief tekenen GIOVANNI CIVARDI
NL PROSPETTIVA E STRUTTURA 001-064_Pagine 01-19 04-05-12 11:07 Pagina 2
INHOUD Inleiding
3
1
Nuttige informatie
4
2
Luchtperspectief
12
3
Lijnperspectief: belangrijke begrippen
15
4
Centraalperspectief
18
5
Schuine perspectief
24
6
Driepuntsperspectief
44
7
Structuur en constructielijnen
50
8
Slagschaduw
54
9
Weerspiegeling
58
December 2010 Giovanni Guglielmo Civardi werd op 22 juli 1947 geboren in Milaan. Sinds hij zich jaren geleden begon toe te leggen op illustreren, portret tekenen en beeldhouwen, verdiept hij zich in anatomie voor tekenaars en geeft hij les in figuurtekenen. Warm heb ik je hand vastgehouden, moeder. Lang, tussen de mijne... Zoek mij, Heer Wat scherp is, verzacht gauw
Dit boek is gepubliceerd door De Tirion Uitgevers Postbus 13288 3507 LG Utrecht www.tirion.nl Omslagontwerp: Danny Dijkstra Zetwerk: De ZrIJ, Utrecht Redactie en productie: Vitataal, Feerwerd Vertaling: Sarin Roquas/Vitataal ISBN 978 90 4391 499 4 NUR 476 Voor het eerst gepubliceerd in Italië in 2011 door Il Castello srl, Via Milano 73/75, 20010 Cornaredo (MI) Oorspronkelijke titel: Prospettiva e Struttura © 2011, Il Castello srl, Milaan © 2012 Tirion Uitgevers, Utrecht Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. No part of this book may be reproduced in any form by print, photocopy, microfilm or any other means without prior written permission from the publisher.
NL PROSPETTIVA E STRUTTURA 001-064_Pagine 01-19 04-05-12 11:07 Pagina 3
INLEIDING Kijken is niet genoeg, u moet het ook zien Een contour bestaat uit de vormen daarbinnen
Het gebruik van perspectief, een techniek om diepte weer te geven in een plat vlak, werd (en wordt) op veel verschillende manieren toegepast in de diverse culturen en kunststromingen. Lijnperspectief, de meest gebruikte soort, krijgt tijdens de Italiaanse renaissance een theoretische definitie: het is niet een op een gelijk aan wat je in werkelijkheid ziet, maar een bewerkte en aannemelijk gemaakte versie daarvan. In eerdere en andere culturen, bijvoorbeeld de oosterse, was perspectief niet zozeer iets ‘optisch’ maar meer iets ‘hiërarchisch’. Ze had een symbolische functie, waarmee de werkelijkheid dan wel anders weergegeven werd dan die door natuurlijke perspectief, door de ogen, gesuggereerd werd, maar voor de culturen waarin ze gebruikt werd, was dat heel vanzelfsprekend. Zo konden objecten en figuren bijvoorbeeld afmetingen hebben die niet pasten bij hun plaats in de ruimte, maar wel bij hun symbolische betekenis of sociale status. Andere vormen van perspectief zijn ontwikkeld voor praktisch gebruik in de architectuur, mechanica en decorontwerp (bijvoorbeeld axonometrie, kromlijnige perspectief, etc.) of voor expressieve en esthetische doeleinden (bijvoorbeeld omgekeerde perspectief, dat in Byzantijnse en iconische kunst wordt gebruikt). In de huidige tijd hebben computers en specifieke computerprogramma’s met hun perspectivische output het architectonisch en industrieel ontwerpen een stuk makkelijker gemaakt. Toch blijft het voor tekenaars handig om in elk geval nog een beetje theoretische basiskennis te hebben over de soorten perspectief, zodat ze praktische problemen bij het weergeven van diepte kunnen oplossen, met name wanneer ze waarheids-
getrouwe tekeningen maken van landschappen, natuurlijke of gemaakte objecten, en mensen en dieren. Perspectieftekenen wordt gebruikt zowel bij het weergeven van bestaande, zichtbare objecten (tekenen ‘op zicht’) als bij het grafisch vormgeven van verzonnen objecten en werelden. Perspectief is dus nuttig voor de kunstenaar bij het correct weergeven van iets wat hij in werkelijkheid ziet (een bestaand object), bij het controleren van de juistheid bij het weergeven van een gefotografeerd object, figuur of landschap, en bij het correct weergeven van een denkbeeldig object of landschap (architectonisch ontwerp, illustratie, etc.). Een tekenaar kan elk willekeurig object ‘op het oog’ tekenen, maar hoewel hij natuurlijk in expressief en stilistisch opzicht veel vrijheid heeft, bereikt hij wellicht een beter resultaat als hij rekening houdt met de basisbeginselen van de perspectief (en ze toepast indien gewenst). Behalve dat hij rekening houdt met perspectief is het belangrijk dat hij ook let op de structuur van wat hij aan het tekenen is. Structuur wil zeggen: de manier waarop delen van een object samen een geheel vormen. In een tekening worden ook delen, vlakken, lijnen van het object ingetekend die niet zichtbaar zijn (maar die er wel zijn). Dit procedé gaat hand in hand met de perspectief (waarvan de lijnen het ‘geometrische’ plaatje zichtbaar maken) dankzij de aandacht voor de verhoudingen en afmetingen van de afzonderlijke delen en van de delen als geheel. Perspectief en structuur kunt u zien als hulpmiddelen bij het tekenen: door gebruik te maken van de ‘regels’ van de perspectief wordt een tekening van een kunstmatig of natuurlijk object – hoe eenvoudig of complex ook – logischer, expressiever en correcter. Het doel ervan is zeker niet om uw artistieke vrijheid in te dammen of te beperken, maar juist om uw eindresultaten treffend en geloofwaardig te maken.
Pagina’s uit mijn schetsboek: 9 x 14 cm, grafiet
3
NL PROSPETTIVA E STRUTTURA 001-064_Pagine 01-19 04-05-12 11:07 Pagina 12
2 LUCHTPERSPECTIEF Een belangrijk element van perspectief dat met name bij tekeningen van weidse landschappen een rol speelt, is het verband tussen atmosfeer en afstand. In dit geval volstaat lijnperspectief niet meer om een waarheidsgetrouwe tekening te krijgen, aangezien objecten niet alleen kleiner lijken te worden maar ook minder scherpe contouren en details krijgen, en een lichtere toonwaarde. De kleurintensiteit vermindert. Dit wordt veroorzaakt door de lucht, het fijnstof, de waterdamp tussen de waarnemer en de steeds verder
12
weg gelegen objecten. Bij luchtperspectief (of atmosferische perspectief) wordt met dit effect rekening gehouden; de achterliggende gedachte is dat elementen in een landelijke of stedelijke omgeving steeds meer kleurloos en wazig worden naarmate ze verder weg zijn, dichter bij de horizon. Het tekeningetje en de foto’s hieronder laten dit principe duidelijk zien: dichtbij veel detail en een hoge toonwaarde; verder weg minder detail en minder kleurintensiteit.
NL PROSPETTIVA E STRUTTURA 001-064_Pagine 01-19 04-05-12 11:07 Pagina 13
Pagina uit mijn schetsboek. De heuvels van Oltrepò, Casteggio, 2010, grafiet op papier, 18 x 23 cm
13
NL PROSPETTIVA E STRUTTURA 001-064_Pagine 01-19 04-05-12 11:08 Pagina 35
Bij het tekenen van objecten, figuren en omgevingen uit de losse hand, in perspectief, ontstaan makkelijk onnauwkeurigheden en vervormingen waardoor de tekening er minder mooi uit komt te zien. Lijnperspectief komt niet helemaal overeen met natuurlijk zicht, dat veel complexer is, maar is er een beter te bevatten bewerking en vereenvoudiging van. Toch is het niet nodig en ook niet handig om de perspectief al te streng toe te passen; het is juist wel goed om het een en ander aan te passen en uzelf wat vrijheid te veroorloven, mits dat binnen de grenzen van het redelijke is en de tekening er beter door wordt. In onderstaande tekeningen laat ik, op een overdreven manier, nog wat dingen zien waar u goed op moet letten. Bijvoorbeeld: de lengte van een figuur moet afgestemd zijn op die van de objecten en constructies in de omgeving, aangezien alle getekende onderdelen moeten passen bij een en hetzelfde perspectivische schema; bevindt een object zich te dicht bij de waarnemer en zijn de vluchtpunten niet ver weg genoeg, dan raakt de afbeelding min of meer vervormd (vooral als die duidelijke geometrische vormen bevat); bij cilindrische vormen moeten de ellipsen die de opbouw ervan weergeven, op de juiste manier gerangschikt zijn; zorg dat u rechte, hoekige, verticale en horizontale lijnen, etc. (ook en vooral als u uit de losse hand tekent) nauwkeurig en precies intekent, en dat de onderlinge samenhang en de hellingshoeken kloppen.
H
35
NL PROSPETTIVA E STRUTTURA 001-064_Pagine 01-19 04-05-12 11:08 Pagina 39
Stilleven van fruit, 2010, grafiet op papier, 18 x 23 cm
Oswiecim (Auschwitz), 2005, grafiet op papier, 17 x 21 cm
39
NL PROSPETTIVA E STRUTTURA 001-064_Pagine 01-19 04-05-12 11:07 Pagina 18
4 CENTRAALPERSPECTIEF Centraalperspectief (of parallelperspectief of frontale perspectief, één enkel vluchtpunt) is gebaseerd op het principe dat evenwijdige, niet-verticale lijnen die van ons af lopen, op één centraal punt samenkomen in het perspectivisch vlak (het oppervlak van het vel papier waarop u tekent). Van nature bevindt de horizonlijn zich altijd op ooghoogte van de waarnemer en wordt hij bepaald door het gezichtspunt, oftewel de positie waarvandaan u een object bekijkt. Bij centraalperspectief loopt een van de zijden van het
object dat u wilt tekenen (bijvoorbeeld een huis, een blok, een doos, etc.) parallel aan het beeldvlak, terwijl de lijnen die loodrecht op het beeldvlak staan, samenkomen op één punt aan de horizon (VM). Verticale lijnen blijven verticaal in perspectief, en horizontale lijnen die parallel lopen aan het beeldvlak, lopen ook parallel aan de horizonlijn. De andere lijnen komen samen in een vluchtpunt.
object
H
beeldvlak
GP
V
H
VM
V
SP VM
18
H
VM
SP V
NL PROSPETTIVA E STRUTTURA 001-064_Pagine 01-19 04-05-12 11:07 Pagina 22
Venetië, 2009, grafiet op papier, 18 x 23 cm
22
NL PROSPETTIVA E STRUTTURA 001-064_Pagine 01-19 04-05-12 11:09 Pagina 64
Milaan: vijver in het park, 1992, tempera op karton met linnenpersing, 35 x 55 cm
64
D E
K U N S T
VA N
Giovanni Civardi toont in dit boek werkelijk alle facetten van het perspectief tekenen. Hij maakt hierbij gebruik van verschillende tekenmaterialen en -technieken. Aan bod komt een veelheid aan onderwerpen – zoals bruggen, gebouwen en landschappen – die stap voor stap worden getoond. Als je de instructietekeningen stapsgewijs volgt, zul je zien dat tekenen in perspectief een koud kunstje wordt!
G I O VA N N I C I VA R D I P E R S P E C T I E F T E K E N E N
PERSPECTIEF TEKENEN
D E
K U N S T
VA N
PERSPECTIEF TEKENEN
Een waardevol naslagwerk dat een bijdrage levert aan de technische ontwikkeling van elke tekenaar, of deze nu amateur of professional is. Kijk voor meer informatie op www.tirion.nl
ISBN 978 90 4391 499 4
9 789043 914994
Giovanni Civardi