89721_kend fuglen_NL.indd 3
07-01-13 16:29
Dit boek is gepubliceerd door Tirion Uitgevers Postbus 13288 3507 LG Utrecht www.tirion.nl Omslagontwerp: Aperta, www.aperta.nl Vertaling, bewerking en zetwerk Nederlandse editie: Ger Meesters ISBN 978 90 5210 905 3 NUR 435 Voor het eerst gepubliceerd in Denemarken in 2012 door Gyldendal, Klareboderne 3, 1001 København, Danmark. www.gyldendal.dk Oorspronkelijke titel: Kend fuglen © 2012 Lars Gejl en Gyldendal A/S © 2013 voor de Nederlandse taal: Tirion Uitgevers, Utrecht Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. No part of this book may be reproduced in any form by print, photocopy, microfilm or any other means without prior written permission from the publisher. Fotografen Lars Gejl, www.larsgejlfoto.dk Klaus Bjerre, www. kbphoto.dk Helge Sørensen, www.birdphotos.dk Joh n Larsen Daarnaast: Christer Brostam Flemming Fragtrup Lars Gabrielsen Albert Steen Hansen Anders Ibsen Axel Kielland Ole Krogh Henrik H. Larsen Tomi Muukonen Per Finn Nielsen, blz. 59 Jari Peltomakki Otto Samwald Morten Scheller Carsten Siems Søren Skov S. Spasov Markus Varesvuo Peter Zeller
89721_kend fuglen_NL.indd 4
Het typische silhouet van een zangvogel heeft een smalle, spitse snavel voor het vangen van insecten, een vlakke kop en een klein lichaam met middellange staart en lange, slanke poten. Rietzanger (Acrocephalus schoenobaenus) (S).
Foto’s omslag: voorzijde, Noordse stern (M), achterzijde, brandgans (ML) en pestvogel (S). Foto titelpagina: een duidelijk verschil in formaat, wat van grote betekenis is bij het herkennen van vogels. De Noordse stern (M) is kleiner dan een van de vleugels van de zeearend (XL) en heeft een heel ander vliegprofiel en -gedrag.
07-01-13 16:29
inhoud voorwoord . . . . . . . . . . .
6
herken de vogel . . . . .
8
zie de vogel . . . . . . . . . .
10
Silhouetten . . . . . . . . . .
12
vliegenvangers . . . . . . . . . . . . Muscicapidae (5 soorten)
83
zwaluwen . . . . . . . . . . . . . . . . Hirundinidae (5 soorten)
84
gierzwaluwen . . . . . . . . . . . . . Apodidae (5 soorten)
85
zangers . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sylviidae (ca. 50 soorten)
86
mezen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Paridae (10 soorten)
88
jagers . . . . . . . . . . . . . 140 stormvogels . . . . . . . 142
Ciconiiformes (13 soorten)
unieke silhouetten. . . . . . . . . Look-alikes . . . . . . . . . . . . . . .
14 22 32
Typische gedragssilhouetten, groepen . . . . . . . . . . . . . . . . . .
38
spreeuwen . . . . . . . . . . . . . . . . Sturnidae (3 soorten)
89
46
lijsters . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Turdidae (28 soorten)
90
52
klauwieren . . . . . . . . . . . . . . . Laniidae (6 soorten)
92
vogeltopogr afie . . . 58
kr a aien . . . . . . . . . . . . . . . . . . Corvidae (12 soorten)
94
Ta xonomie . . . . . . . . . 60
Spektakulaire, kleurrijke en gemakkelijk te herkennen vogels . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Silhouetten & Jizz . . .
Typische gedragssilhouetten, foerageren . . . . . . . . . . . . . . . . Typische gedragssilhouetten, gedrag . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Latijn . . . . . . . . . . . . . 60
ooieva ars . . . . . . . . . 132 meeuwen . . . . . . . . . . 136 Laridae (19 soorten)
sterns . . . . . . . . . . . . . 138 Sternidae (10 soorten) Stercorariidae (4 soorten) Procellariiformes (12 soorten)
98 zangvogelsilhouetten . . . . . 100
a alscholvers . . . . . . . 144 Phalacrocoracidae (3 soorten)
jan-van-genten . . . . . 145 Sulidae (1 soort)
duikers . . . . . . . . . . . . 146 Gaviidae (4 soorten)
futen . . . . . . . . . . . . . 147 Podicipedidae (5 soorten)
62
poot-, kop- en sta artdetails . . . . . . . . . . . . .
64
eenden . . . . . . . . . . . . 104
66
eendensilhouetten . . . . . . . . 108 Anseriformes
spechten . . . . . . . . . . 150
steltlopers . . . . . . . . 112
uilen . . . . . . . . . . . . . . 152
let op de details . . . . .
typische vleugelvormen en -details . . . . . . . . . . . . . . . . . .
vogelsnavel . . . . . . . . 68 zangvogels . . . . . . . . 74 Passeriformes
Passeriformes Anseriformes (ca. 45 soorten)
Alken . . . . . . . . . . . . . 148 Alcidae (6 soorten) Picidae (10 soorten)
Charadriiformes
Strigiformes (13 soorten)
mussen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Passeridae (5 soorten)
76
steltlopersilhouetten . . . . . 116 Charadriiformes
duiven . . . . . . . . . . . . 154
gorzen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Emberizidae. (14 soorten)
76
roofvogels . . . . . . . . 122
zandhoenders . . . . . . 155
vinken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fringillidae (20 soorten)
78
roofvogelsilhouetten . . . . . 126 Accipitriformes
piepers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Motacillidae (10 soorten)
80
koekoeken . . . . . . . . . 130
leeuweriken . . . . . . . . . . . . . . Alaudidae (11 soorten)
81
kwiksta arten . . . . . . . . . . . . . Motacillidae (4 soorten)
82
Accipitriformes
Cuculidae (3 soorten)
nachtzwaluwen . . . . 131 Caprimulgidae (2 soorten)
Columbidae (10 soorten) Pteroclididae (2 soorten)
hoenders . . . . . . . . . . 156 Galliformes (16 soorten)
r allen . . . . . . . . . . . . 158 Rallidae (9 soorten)
vogelkijkgids . . . . . . . . 162
5
89721_kend fuglen_NL.indd 5
07-01-13 16:29
voorwoord Boven een drooggevallen zandbank, een stukje in de baai, zwermden een gemengde groep steltlopers door elkaar in het toenemende ochtendlicht. De koppen met de korte snavel gingen snel knikkend op en neer, zodat de vogels zo snel mogelijk vlooien en wormen konden oppikken om de ’s nachts verbruikte energie weer aan te vullen. Vanuit mijn schuilplaats achter een pol ruizend helmgras in het nog koele zand, lag ik op mijn buik met een duidelijk zicht op de kust, waar kleine groepen steltlopers samen foerageerden. Eindelijk had ik een van de weinige late zomerochtenden getroffen, eind juli, dat het weer het toeliet dat ik de Arctische steltlopers ontmoette, die ik al zo lang wilde zien en beleven. Helaas had ik tegenlicht en de vogels verschenen in silhouet.
Ik bladerde fanatiek in mijn nieuwe veldgids en raadpleegde ijverig de kleurplaten met kleine steltlopers. En ja, daar was-ie! Het was een krombekstrandloper, helemaal uit Siberië, en inderdaad met een kromme snavel, die duidelijk in het tegenlicht te zien was en die hem onderscheidde van de andere drukke strandlopers. Maar die andere strandlopers, wat waren dat dan? Het tegenlicht maakte het moeilijk, want kleuren en verenkleeddetails waren niet te zien. Ondanks de prachtige ochtend nam mijn frustatie toe, want ik hoopte een nieuwe soort te ontdekken en het leek erop dat het wemelde van de zeldzaamheden. De meeste waren bonte strandlopers, maar enkele waren kleiner, andere iets groter en ze liepen de hele tijd rond. Bovendien kon ik verschillende roepen horen. Verwarrend!
Gefrustreerd en met tranende ogen moest ik opgeven en genieten van de ochtend, het landschap en de mogelijkheid om ongestoord naar de vogels en hun gedrag te kijken. Als onervaren, maar enthousiaste vogelaar ontbrak het mij vooral aan vergelijkingsmateriaal in de vorm van silhouetten in mijn veldgids, en een gemakkelijke toegang tot basale kennis over vogelvormen, details, verwantschappen en natuurhistorische achtergronden. Alles wat een beginner moet weten om vanaf het begin goede waarnemingen en zekere, nieuwe ‘ticks’ te krijgen. Nu, na ruim 35 jaar vogels kijken en fotograferen, en heel wat ervaringen rijker, is herken de vogel, mijn idee van een boek voor beginners. Gebruik het boek vóór je vogeltocht, als naslagwerk, training en gids bij het fantastische plezier om vogels te zien, te beleven en te determineren. Veel plezier! Lars Gejl
6
89721_kend fuglen_NL.indd 6
07-01-13 16:29
Ken je de vogel? Zie het antwoord hieronder of gebruik HERKEN DE VOGEL.
Bontbekplevier (Charadrius hiaticula) (S).
7
89721_kend fuglen_NL.indd 7
07-01-13 16:29
silhouetten Als je het vogelsilhouet kent, kun je genieten van de vogels in het landschap en hun relatie met de natuur en krijg je een grotere totaalervaring dan wanneer je constant de details met je verrekijker moet controleren. In dit tableau van de Waddenzee, op een lentemorgen in mei, zijn bovenin vanaf links, boven de horizon te zien: trekkende ganzen, een baltsende watersnip en ver weg boven het wad een slechtvalk die een groep van enkele duizenden bonte strandlopers aanvalt, die samen samengebald zijn als bescherming tegen de aanvallen. Onder de horizon zie je trekkende eiders en onderaan vanaf links een foeragerende goudplevier, een vissende blauwe reiger, een slapende groenpootruiter, een zingende grote karekiet, een waterhoen, een bruine kiekendief die op een paaltje zit, een aalscholver, die zijn vleugels droogt na een vistocht en een jagende bruine kiekendief met zijn vleugels in een karakteristieke V-houding.
12
89721_kend fuglen_NL.indd 12
07-01-13 16:29
Hand Duimvleugel (alula) Voorrug
Vleugelstreep
Schouderveren Kleine dekveren Arm
Grote dekveren
Bovenstaartdekveren
Handpennen Rug Staart/staartpennen
Armpennen
Stuit
59
89721_kend fuglen_NL.indd 59
07-01-13 16:30
4
2 3
7
1
6
8 9 5
63
89721_kend fuglen_NL.indd 63
07-01-13 16:30
Poot-, kop- en staartdetails.
Gele poten met krachtige klauwen duiden op een roofvogel. Bij de ruigpootbuizerd (Buteo lagopus) zijn de poten (tarsi) bevederd.
Washuid en naakte huidpartij rondom het oog zijn vaak bij roofvogels te zien en kunnen voor de leeftijdbepaling worden gebruikt. Torenvalk, adult mannetje (Falco tinnunculus)
Bij de kleine plevier (Charadrius dubius) is de gele orbitale ring opvallend en soortkenmerkend. Andere soorten hebben een oogring, die een smalle krans van veren is.
Veel staartvormen zijn karakteristiek en kunnen de vogel op familie en geslacht, soms zelfs op soort definiëren. De aalscholver (Phalacrocorax carbo) heeft een afgeronde staart.
De lammergier (Gypaetus barbatus) is slechts een van twee gieren en roofvogelsoorten met een wigvormige staart.
Veel vogels hebben een zwakke staartvork, maar bij de huiszwaluw (Delichon urbicum) is een karakteristieke diepe V te zien.
De staarttekening en de lengte van uitstekende poten zijn belangrijke details. Hier een grutto (Limosa limosa) met uitstekende tenen, brede zwarte staartband en witte bovenstaartdekveren.
Vooral bij steltlopers en roofvogels zijn de staartpatronen markant. De wulp (Numenius arquata) heeft een dicht dwarsgestreepte staart en een witte stuit die doorloopt in een witte rugwig.
Bij veel nauw verwante strandlopers zijn de tekeningen op staart en stuit en de variabele, maar markante ‘staartbaan’ belangrijke details. Bonte strandloper (Calidris alpina)
64
89721_kend fuglen_NL.indd 64
07-01-13 16:30