lente 2
lente 3
fotografie Jeroen Stel tekst Hans Peeters
Colofon Dit boek is gepubliceerd door Tirion Uitgevers Postbus 13288 3507 LG Utrecht www.tirion.nl Omslagontwerp: Femke den Hertog Vormgeving binnenwerk: Femke den Hertog © Foto’s omslag en binnenwerk: Jeroen Stel ISBN 978 90 5210 896 4 NUR 410 © 2013 Tirion Uitgevers, Utrecht
No part of this book may be reproduced in any form by print, photocopy, microfilm or any other means without prior written permission from the publisher.
Steenlopers
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
lente 2
lente 3
fotografie Jeroen Stel tekst Hans Peeters
Colofon Dit boek is gepubliceerd door Tirion Uitgevers Postbus 13288 3507 LG Utrecht www.tirion.nl Omslagontwerp: Femke den Hertog Vormgeving binnenwerk: Femke den Hertog © Foto’s omslag en binnenwerk: Jeroen Stel ISBN 978 90 5210 896 4 NUR 410 © 2013 Tirion Uitgevers, Utrecht
No part of this book may be reproduced in any form by print, photocopy, microfilm or any other means without prior written permission from the publisher.
Steenlopers
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Inhoud Inleiding 5 LENTE 6 Weidevogels 8 Amfibieën 14 Rietvogels 20 Hazen 26 Reptielen 30 Broedvogels 36 IJsvogel 42 ZOMER 48 Libellen 50 Reeën 56 Parkvogels 60 Vliegend hert 66 Vos 72 Steenuil 76 Boomkikker 82 Hooiland 88 Zwarte stern 94
Inleiding Voor wie het wil zien is natuur letterlijk om de hoek, of het nu de pimpelmezen in je nestkast zijn of de scharrelende roodborst in je tuin. Ondanks het feit dat steeds meer natuur op gaat aan bijvoorbeeld wegenaanleg en stadsuitbreiding, blijft er veel te genieten in onze Lage Landen. Zowel in Nederland als in België kunnen we op adem komen in schitterende natuurgebieden, maar valt er ook dicht bij huis van alles te beleven. Met Natuur is om de Hoek willen de auteurs laten zien dat je niet meteen een peperdure exotische reis hoeft te boeken om te kunnen genieten van adembenemende natuur. Wanneer je op safari gaat in je eigen tuin of in het park om de hoek, zul je versteld staan van de verrassende ontmoetingen. Wel eens lieveheersbeestjes zien paren of de dauwdruppels aan een spinnenweb geteld? Iedereen heeft vanuit de auto langs de autoweg wel eens een haas, ree of torenvalk gezien. Maar wie heeft wel eens de moeite gedaan om deze dieren dichter te benaderen om ze van nabij te kunnen bekijken? Je zult merken dat dit tot onverwachte natuuravonturen leidt. De auteurs willen je met dit boek laten genieten van onverwachte, mooie, verrassende dieren en andere natuur. Tegelijkertijd willen zij je uitnodigen om naar buiten te gaan en al dit moois met eigen ogen te aanschouwen. In je eigen tuin, om de hoek en iets verder de straat uit. Met tips voor de natuurfotograaf en voor hen die alleen willen genieten. De natuur is vol met gratis cadeautjes en wat is erop tegen om jezelf daar regelmatig op te trakteren? Veel natuurplezier!
HERFST 98 Mini-wereld 100 Roofvogels 106 Edelherten 112 Nachtvlinders 118 Vogeltrek 124 Paddenstoelen 130 WINTER 136 Eenden 138 Wilde Zwijnen 144 Hollands moeras 148 Baardman en buidelmees 154
Belangrijke websites 158 De auteurs 159 Index 160
Boomkikker
Ree
Vos
Edelhert
Steenrode heidelibel
Kluut
De auteurs
Inhoud Inleiding 5 LENTE 6 Weidevogels 8 Amfibieën 14 Rietvogels 20 Hazen 26 Reptielen 30 Broedvogels 36 IJsvogel 42 ZOMER 48 Libellen 50 Reeën 56 Parkvogels 60 Vliegend hert 66 Vos 72 Steenuil 76 Boomkikker 82 Hooiland 88 Zwarte stern 94
Inleiding Voor wie het wil zien is natuur letterlijk om de hoek, of het nu de pimpelmezen in je nestkast zijn of de scharrelende roodborst in je tuin. Ondanks het feit dat steeds meer natuur op gaat aan bijvoorbeeld wegenaanleg en stadsuitbreiding, blijft er veel te genieten in onze Lage Landen. Zowel in Nederland als in België kunnen we op adem komen in schitterende natuurgebieden, maar valt er ook dicht bij huis van alles te beleven. Met Natuur is om de Hoek willen de auteurs laten zien dat je niet meteen een peperdure exotische reis hoeft te boeken om te kunnen genieten van adembenemende natuur. Wanneer je op safari gaat in je eigen tuin of in het park om de hoek, zul je versteld staan van de verrassende ontmoetingen. Wel eens lieveheersbeestjes zien paren of de dauwdruppels aan een spinnenweb geteld? Iedereen heeft vanuit de auto langs de autoweg wel eens een haas, ree of torenvalk gezien. Maar wie heeft wel eens de moeite gedaan om deze dieren dichter te benaderen om ze van nabij te kunnen bekijken? Je zult merken dat dit tot onverwachte natuuravonturen leidt. De auteurs willen je met dit boek laten genieten van onverwachte, mooie, verrassende dieren en andere natuur. Tegelijkertijd willen zij je uitnodigen om naar buiten te gaan en al dit moois met eigen ogen te aanschouwen. In je eigen tuin, om de hoek en iets verder de straat uit. Met tips voor de natuurfotograaf en voor hen die alleen willen genieten. De natuur is vol met gratis cadeautjes en wat is erop tegen om jezelf daar regelmatig op te trakteren? Veel natuurplezier!
HERFST 98 Mini-wereld 100 Roofvogels 106 Edelherten 112 Nachtvlinders 118 Vogeltrek 124 Paddenstoelen 130 WINTER 136 Eenden 138 Wilde Zwijnen 144 Hollands moeras 148 Baardman en buidelmees 154
Belangrijke websites 158 De auteurs 159 Index 160
Boomkikker
Ree
Vos
Edelhert
Steenrode heidelibel
Kluut
De auteurs
lente 7
Grutto
lente 6
lente 7
Grutto
lente 6
Begin maart – de sneeuw is amper gesmolten – en het voorjaar
lente 11
dient zich aan. Grote groepen grutto’s maken een tussenstop in de Nederlandse weidereservaten.
Pitstop in de polder Nederland Gruttoland Nergens in Europa komen zoveel grutto’s voor als bij ons. De weidevogels vliegen eind februari/begin maart van hun overwinteringsgebied in West-Afrika naar ons polderland. Bij aankomst hebben ze er een vlucht van ruim 5000 kilometer op zitten en zijn ze moe en uitgehongerd. Plasdras-gebiedjes, zoals ondergelopen weilanden, trekken de uitgeputte vogels aan als een magneet. Gulzig peuren de steltlopers met hun lange snavel in de modder en ze vinden op de tast wormen en andere bodemdiertjes. Grutto’s smullen ervan. Koning der weidevogels Eenmaal uitgerust en aangesterkt wordt het tijd voor de liefde. Al een poos gieren de hormonen door de gruttolijven. De mannen kleuren steeds fraaier oranjebruin en laten hun oog al stiekem vallen op de hoogbenige dames. Met snelle vluchten jagen ze achter de ranke vrouwtjes aan, druk grwieto grwieto roepend. Dit is het moment dat de groep grutto’s uit elkaar begint te vallen en gevormde paren hun broedgebied opzoeken: malse, sappige weilanden. Weidevogels bedreigd Maar vochtige kruidenrijke weilanden, zoals in de veenweidegebieden van Friesland, Noord- en Zuid-Holland, worden steeds zeldzamer. Door intensivering van de moderne landbouw hebben de weidevogels het in Nederland ronduit moeilijk. Van het aantal grutto’s van vijfentwintig jaar geleden is nog maar de helft over. Door extra beschermingsmaatregelen en het inrichten van speciale weidevogelreservaten zetten vogel- en natuurbeschermingsorganisaties alles op alles om de vogels te redden.
KIJKTIP
Tussen Eemnes en Nijkerk ligt het Nationaal Landschap ArkemheenEemland, een van de betere weidevogelreservaten. Per fiets geschikt voor een dagtocht, pontje bij Eemdijk (niet op zondag). Kijk op www.natuurmonumenten.nl Grutto’s
lente 10
Begin maart – de sneeuw is amper gesmolten – en het voorjaar
lente 11
dient zich aan. Grote groepen grutto’s maken een tussenstop in de Nederlandse weidereservaten.
Pitstop in de polder Nederland Gruttoland Nergens in Europa komen zoveel grutto’s voor als bij ons. De weidevogels vliegen eind februari/begin maart van hun overwinteringsgebied in West-Afrika naar ons polderland. Bij aankomst hebben ze er een vlucht van ruim 5000 kilometer op zitten en zijn ze moe en uitgehongerd. Plasdras-gebiedjes, zoals ondergelopen weilanden, trekken de uitgeputte vogels aan als een magneet. Gulzig peuren de steltlopers met hun lange snavel in de modder en ze vinden op de tast wormen en andere bodemdiertjes. Grutto’s smullen ervan. Koning der weidevogels Eenmaal uitgerust en aangesterkt wordt het tijd voor de liefde. Al een poos gieren de hormonen door de gruttolijven. De mannen kleuren steeds fraaier oranjebruin en laten hun oog al stiekem vallen op de hoogbenige dames. Met snelle vluchten jagen ze achter de ranke vrouwtjes aan, druk grwieto grwieto roepend. Dit is het moment dat de groep grutto’s uit elkaar begint te vallen en gevormde paren hun broedgebied opzoeken: malse, sappige weilanden. Weidevogels bedreigd Maar vochtige kruidenrijke weilanden, zoals in de veenweidegebieden van Friesland, Noord- en Zuid-Holland, worden steeds zeldzamer. Door intensivering van de moderne landbouw hebben de weidevogels het in Nederland ronduit moeilijk. Van het aantal grutto’s van vijfentwintig jaar geleden is nog maar de helft over. Door extra beschermingsmaatregelen en het inrichten van speciale weidevogelreservaten zetten vogel- en natuurbeschermingsorganisaties alles op alles om de vogels te redden.
KIJKTIP
Tussen Eemnes en Nijkerk ligt het Nationaal Landschap ArkemheenEemland, een van de betere weidevogelreservaten. Per fiets geschikt voor een dagtocht, pontje bij Eemdijk (niet op zondag). Kijk op www.natuurmonumenten.nl Grutto’s
lente 10
lente
lente 32
33
Addergebroed Weinig diersoorten spreken zo tot de verbeelding als reptielen. De een griezelt al bij de gedachte, terwijl de ander verrukt raakt over hun uiterlijk en geheimzinnige leven. Hoe dan ook: reptielen spelen een belangrijke rol bij het biologisch evenwicht in de natuur.
FOTOTIP
Adder
Let op het weer. Kies een ochtend na een koude nacht met temperaturen rond het vriespunt. Ideaal is op de dag zelf een lichte bewolking met een flauw zonnetje en temperaturen rond de 15-16째C. Tussen 07.00-11.00 uur liggen reptielen vaak op te warmen, zodat je ze heel voorzichtig kunt benaderen. Ze kiezen vaak de zuidkant van een sloot, helling, boomstam of heidestruik. Gebruik een telelens (bijvoorbeeld 200mm) of een krachtige macrolens, zodat je voldoende afstand kunt houden en de dieren niet verstoort.
lente
lente 32
33
Addergebroed Weinig diersoorten spreken zo tot de verbeelding als reptielen. De een griezelt al bij de gedachte, terwijl de ander verrukt raakt over hun uiterlijk en geheimzinnige leven. Hoe dan ook: reptielen spelen een belangrijke rol bij het biologisch evenwicht in de natuur.
FOTOTIP
Adder
Let op het weer. Kies een ochtend na een koude nacht met temperaturen rond het vriespunt. Ideaal is op de dag zelf een lichte bewolking met een flauw zonnetje en temperaturen rond de 15-16째C. Tussen 07.00-11.00 uur liggen reptielen vaak op te warmen, zodat je ze heel voorzichtig kunt benaderen. Ze kiezen vaak de zuidkant van een sloot, helling, boomstam of heidestruik. Gebruik een telelens (bijvoorbeeld 200mm) of een krachtige macrolens, zodat je voldoende afstand kunt houden en de dieren niet verstoort.
winter lente 144
lente winter 145
Bulldozers van het bos Een ontmoeting met wilde zwijnen behoort voor veel natuurliefhebbers tot de hoogtepunten. Zwijnen zijn schuw, ruiken je al op kilometers afstand en gaan een ontmoeting met de mens meestal uit de weg. Vooral de beren zijn imposante beesten, die door hun kolossale verschijning ontzag inboezemen.
Gebruik geen ‘luchtje’ en ga niet in bad voordat je op wilde-zwijnenpad gaat
winter 146
Door hun gastronomisch enthousiasme ploegen wilde zwijnen bossen en akkers om
lente winter 147
Lekkerbek Wilde varkens zijn enthousiaste bewoners van eiken- en beukenbossen. Met de nadruk op ‘enthousiast’. Ze zijn dol op eikels en beukennootjes, maar hun hoofdvoedsel bevindt zich toch in de bodem. Knollen, wortels, muizen, insectenlarven, truffels; noem het maar op. Ze laten het zich allemaal goed smaken en zijn echte lekkerbekken. Door hun gastronomisch enthousiasme willen ze nog wel eens tekeergaan en ploegen dan een groot deel van de bosbodem of, nog erger, een totale akker om. Mensen die aan de rand van de Veluwe of langs de Duitse grens wonen, kunnen ’s ochtends hun tuin omgeploegd vinden door wilde zwijnen. Zuigorde Wilde zwijnen leven in roedels, die bestaan uit moeders met kinderen en een aantal onvolwassen mannetjes. De beren leven afgezonderd en leveren hartje winter onderling felle gevechten, om te bepalen wie de tijdelijke leider wordt en de zeugen mag dekken. Vier maanden later worden de jongen geboren, waarbij worpen van meer dan vijf geen uitzondering zijn. De biggetjes zien er in hun lichtbruin gestreepte pyjama aandoenlijk uit. Ze zijn levenslustig en volgen al na een week moeder en roedel zonder moeite. Ze worden zo’n twee maanden gezoogd en bij het drinken heeft iedere big zijn eigen tepel. Daarover hoeft dus geen ruzie te ontstaan. Zwijnenpraat Jagers en jachtopzieners hebben ten aanzien van wilde zwijnen een aantal vaktermen ontwikkeld. Zo noemt men een mannetje de beer, ever of keiler. De indrukwekkende slagtanden van de keiler heten houwers of geweren. Het volwassen wijfje wordt zeug of bagge genoemd en de pas geboren jonge biggetjes zijn frislingen. Onvolwassen mannetjes worden als overlopers in een roedel geduld. Een roedel wilde zwijnen kent men als rotte en heeft men het over wilde zwijnen in het algemeen, dan praat men over zwart wild. De paartijd of de bronsttijd noemt men beertijd. De modderpoel waar een wild zwijn zo graag een bad in neemt, heet een zoel.
FOTOTIP
Wilde zwijnen hebben een bijzonder gevoelige neus en kunnen extreem goed ruiken. Om die reden is het raadzaam geen parfum of aftershave te gebruiken en je niet te wassen voordat je op wilde-zwijnenpad gaat. Het is zelfs aan te raden om je kleding de nacht tevoren buiten te hangen, zodat er geen vreemde luchtjes aan kleven. Maak als het enigszins kan gebruik van een schuilhut en bereid een plek goed voor, door er bijvoorbeeld eerder wat maïs te strooien.
KIJKTIP
Het gebied rondom Radio Kootwijk; de buitenwegen rondom Park De Hoge Veluwe en de driehoek tussen Nunspeet, Vierhouten en Elspeet zijn uitermate geschikt om bij schemering wilde zwijnen te zien. In de Belgische Ardennen kan men op diverse plaatsen een ontmoeting hebben met wilde zwijnen.