van dit boek ga je
beter slapen (en je wordt er knapper van)
C ateli jne Elzes & Deborah Freriks
Kosmos Uitgevers, Utrecht/Antwerpen
Elzes-Frederiks_Beter slapen_BW_04.indd 1
25-07-18 12:08
Inhoud Voorwoord Een goede nacht begint overdag
7 10
Waarom je elke dag pauzes moet inlassen
Irritant
17
Van die makkelijke slapers
Nocturne hommeles
18
’s Nachts weet je opeens wat je had willen zeggen
Loo p leeg & knap op
19
Schrijven om beter te slapen
Oorwurmbestrijding 24 Hoe krijg je dat lied uit je hoofd?
Dooie mussen
31
En bedankt
Waken
32
Soms is wakker liggen hard werken
Cover–up
33
Wat make-up allemaal niet voor je kan doen!
Thee
35
Een rustgevend ritueel
Slaaptherapie
39
Kost wat, maar dan heb je ook echt wat
Een slimme meid is op haar nachtrust voorbereid
47
Zomaar in bed stappen is geen optie
Interview met Tamara de Weijer
55
Een huisarts die lanterfanten voorschrijft
Elzes-Frederiks_Beter slapen_BW_04.indd 3
25-07-18 12:08
Wat te doen om slecht te slapen?
62
Met deze tips kun je wat
Nachtuilen en leeuweriken
64
Ochtend- en avondmensen slapen anders
Piekerpil 78 Hoe een documentaire je wakker kan houden
Kun je jezelf in slaap denken?
79
Ja dus
‘Wo nderolie!’
85
Helpen cbd-druppels echt?
Gunnen 93 Als je partner wél lekker slaapt
Dit doen zij als ze ’s nachts wakker liggen
94
Echt? Echt!
Twee–delen–slaap 96 Vroeger sliep niemand dóór
In bed met een robot 1
100
Technologische slaapsnufjes
Voor wie het nog niet wist
109
Kleine fijne weetjes
Bang monster
111
Onder ieders bed ligt wel wat
In bed met een robot 2
112
Als je daadwerkelijk een nacht met zo’n ding doorbrengt
Dagdromen maken de nacht zacht
117
Zo lig je in ieder geval vrolijk wakker
Interview met Anne Speckens
121
Mindfulnessexpert over slapen
The science of dutjes (1)
128
Mag je nou wel of niet een middagslaapje doen?
Elzes-Frederiks_Beter slapen_BW_04.indd 4
25-07-18 12:08
De harige moordenaar
134
In het donker komen er vreemde zaken langs op tv
Van deze oefeningen ga je beter slapen
136
Snel en makkelijk
Pak je verdriet bij de kladden
139
Soms zit er een ex achter je slapeloosheid
Retailtherapie
143
Geluk zit in een klein tasje
Sluimerstand
144
Wakker liggen op z’n fijnst
, Waarom lijkt s nachts alles zwaarder?
145
Daar is een duidelijke verklaring voor
Wat wel te zeggen tegen een slapeloze
152
Om te laten rondslingeren
Slaapyoga: relaxen in het kwadraat
153
Veel slechte slapers hebben baat bij yoga nidra
Pillenpraat
159
Over de voors en tegens van slaappillen
More science of dutjes (2): Peuters en andere apen
167
Is de middagdip natuurlijk?
Doorgeslapen
171
Dan ziet de wereld er een stuk mooier uit!
Nawoord
173
Bro nnen
174
Noten
175
Elzes-Frederiks_Beter slapen_BW_04.indd 5
25-07-18 12:08
6
Elzes-Frederiks_Beter slapen_BW_04.indd 6
25-07-18 12:08
Voorwoord Van dit boek ga je beter slapen Tenminste, daar zijn wij heilig van overtuigd. En onder beter slapen verstaan wij: langer, lekkerder, sneller, dieper of aan één stuk door. Wij, Catelijne Elzes en Deborah Freriks, zijn allebei geen beste slapers. Dat is niet bijzonder; zo’n zestig procent van de Nederlandse en Vlaamse bevolking slaapt in mindere of meerdere mate slecht. Dat vinden wij naar voor hen (en ons). Want nachtdrukte, het tegenovergestelde van nachtrust, kan je nekken. Je kunt er chagrijnig van worden of zelfs depressief. Je kunt er ook minder goed door gaan werken/ autorijden/liefhebben. Kortom, slecht slapen kan grote gevolgen hebben. Voor alles. Catelijne is bijvoorbeeld van zichzelf al een lichte neuroot. Wanneer ze dan ook nog een paar nachten slecht slaapt, dirigeren buitenproportionele angsten al snel haar hele leven. Geen pretje. Deborah veranderde door langdurig slaapgebrek in een warrige kluizenaar. Werk ging nog, maar verder was ze te moe voor een sociaal leven, te moe om het huishouden (of wat dan ook) nog op de rit te houden. Als je kokend water op je ongesmeerde boterham staat te schenken, dan is het hoog tijd voor verbetering van je nachtrust. Overigens vallen we wel in verschillende categorieën van slechte slapers. Catelijne slaapt snel in maar wil nog weleens midden in de nacht wakker worden en dan lang wakker blijven. Deborah ligt vaak eerst uren te woelen voordat de slaap zich aandient.
7
Elzes-Frederiks_Beter slapen_BW_04.indd 7
25-07-18 12:08
Nou zijn wij niet alleen ervaringsdeskundigen, we zijn ook nog journalist (Catelijne) en kunstenaar (Deborah). Zowel journalisten als kunstenaars zijn doorgaans bovengemiddeld nieuwsgierig. We hebben boeken gelezen, documentaires gekeken, mensen geïnterviewd, het internet afgestruind, en daardoor zijn we de afgelopen jaren behoorlijk wat wijzer geworden op het gebied van slaap. We weten nu dat dé oplossing die voor iedere slechte slaper werkt, niet bestaat. Jammer, zo’n universele quick fix, daar zouden we maar wat graag de talkshows mee aflopen. Voor ieder mens is het een ander samenspel van factoren. Maar door ons jarenlang in het onderwerp te verdiepen, weten we ondertussen wel wat kan helpen, wat ons helpt en wat anderen heeft geholpen. En daar willen we jou dan weer mee helpen. Aangezien we allebei geen medische achtergrond hebben, wagen we ons niet aan adviezen en uitleg over slaapmedicatie en -stoornissen. We pretenderen ook niet compleet te zijn. Maar alles wat wij hebben ervaren en ontdekt, delen we graag. Want wij zijn ervan overtuigd dat alles altijd een onsje beter kan. Dus ook jullie gehavende nachtrust en het daaruit voortvloeiende lage energieniveau de volgende dag. Wat zeker kan bijdragen aan een betere nachtrust is minder stress. Uit eigen ervaring weten we dat je je eenzaam kunt voelen met je slaapprobleem, en onbegrepen (‘Dan neem je toch een kopje warme melk?’ Arch!). Dat je het soms even niet meer ziet zitten, alles al geprobeerd hebt en toch weer moedeloos naar het plafond ligt te staren. Daarom willen wij met dit boek bewust ook je hart verwarmen, zorgen dat je je erkend en herkend voelt. Je laten weten dat je niet alleen bent. Het zou ook heel fijn zijn als je er soms even om kunt lachen. Lachen ontspant en ontspannen mensen slapen beter.
8
Elzes-Frederiks_Beter slapen_BW_04.indd 8
25-07-18 12:08
Daarnaast gaan we ervan uit dat je heel wat kunt opsteken van alle persoonlijke inzichten, onderzoeken, interviews, beschouwingen, illustraties, gedichtjes, belevenissen en tips die we voor jullie op papier hebben gezet. Soms gapend en vermoeid, soms ďŹ t en fris na een goede nacht slaap. Join the club, we’re in this together! C atelijne Elzes & Deborah Freriks
C atelijne Elzes is journalist, schrijver van artikelen, interviews en blogs. Deborah Freriks is schrijver, illustrator en kunstschilder. Ze leerden elkaar kennen in hun studietijd, tijdens een cursus kleinkunst. Cabaretiers zijn ze niet geworden. Helemaal doorsnee ook niet. Anders was dit een ander boek geweest.
9
Elzes-Frederiks_Beter slapen_BW_04.indd 9
25-07-18 12:08
C ateli jne lees t een slaapbes tseller, spreekt een slaapprofessor en gaat o p slaapcu r sus.
Een goed e nacht begint overdag ‘Het is tijd voor een slaaprevolutie,’ schrijft de Amerikaanse hoofdredacteur Arianna Huffington in haar bestseller The Sleep Revolution. We moeten af van het idee dat vroeg naar bed gaan en acht uur willen slapen iets voor watjes is. ‘Een goede nachtrust is het fundament van een gelukkig, gezond, energiek en productief leven,’ aldus Arianna. En zij kan het weten, want als baas van de succesvolle nieuwswebsite huffingtonpost.com werkte ze zó hard en sliep ze zó weinig dat ze op een dag omviel en niet meer kon opstaan. Nu ze haar nachtrust weer koestert, is ze productiever dan ooit. In haar boek geeft ze zoveel goed onderbouwde argumenten om meer te gaan slapen, dat je meteen zin krijgt om onder de wol te kruipen. Alleen: slechte slapers als ik kunnen niet zomaar besluiten meer te gaan slapen. Mijn probleem is dat ik midden in de nacht vaak een uur of twee wakker lig (nachtdrukte!). Met Arianna Huffington op mijn nachtkastje besluit ik de strijd nog een keer aan te gaan. Het moet toch beter kunnen!?
10
Elzes-Frederiks_Beter slapen_BW_04.indd 10
25-07-18 12:08
Te wakker Volgens slaapprofessor Eus van Someren van het Herseninstituut in Amsterdam is er eigenlijk maar één wetenschappelijk bewezen remedie tegen slapeloosheid: cognitieve gedragstherapie. Eus: ‘Tijdens dit soort therapiesessies leer je anders denken én anders doen. Bijvoorbeeld elke dag op hetzelfde moment naar bed gaan en ’s morgens niet uitslapen met het idee slaap in te kunnen halen.’ Maar cognitieve gedragstherapie kost veel tijd en dat heb ik momenteel niet. Ik ga op zoek naar iets laagdrempeligers. Al googelend beland ik op de site slaapcursus.nl van yogaleraar Rob de Ron. Hij geeft een eendaagse training en heeft daar veel mensen flink mee geholpen, zo lees ik in de reacties. Als ik Eus van Someren vraag of deze slaapcursus kan werken, mailt hij: ‘Er is van alles waar een deel van de slapelozen misschien baat bij heeft. Dit lijkt me zo slecht nog niet.’ Ik besluit het te proberen. ‘Velen van jullie zijn té wakker,’ zegt Rob de Ron aan het begin van de training. Hij dacht slome, futloze mensen op cursus te krijgen, maar het tegendeel is waar. ‘Mensen die slecht slapen zijn vaak erg alert. Dat heeft positieve kanten: ze zitten boven op de dingen, zien wat er beter kan, doen hun werk met veel inzet. De keerzijde is: het zijn meestal perfectionisten. Ze hebben moeite met dingen loslaten en (dus) met slapen.’ Wat De Ron zegt over slechte slapers is allemaal zeer herkenbaar. Het komt ook overeen met wat Eus van Someren heeft ontdekt tijdens een van zijn hersenonderzoeken. Van Someren: ‘Het stukje brein dat actief wordt als alles voor je gevoel in orde is, blijkt minder goed ontwikkeld bij slapelozen. Ze blijven alert, ook al is er niks wat hen bedreigt. Dat maakt in slaap vallen moeilijker.’
11
Elzes-Frederiks_Beter slapen_BW_04.indd 11
25-07-18 12:08
Je dag maakt je nacht Rob de Ron legt uit dat slecht slapen een 24-uurs probleem is. Maar hij gaat ons niet leren wat je moet doen op het moment dat je ’s avonds niet in slaap valt of ’s nachts wakker ligt. Hij richt zich op de dag. ‘Je kunt slaap niet afdwingen. Je kunt alleen het wakker-zijn omlaagbrengen.’ Overdag maak je adrenaline aan. Dat is handig, want adrenaline zet je in de actiestand, zorgt dat je overleeft. Alleen, je hebt gedurende de dag, zoals De Ron dat noemt ‘natuurlijke inkakmomenten’. Als je daar niet aan toegeeft, en stug doorgaat op adrenaline, kom je ’s avonds piekend bij de ‘eindstreep’. Overprikkeld. Zo moe dat je niet meer kúnt slapen. Arianna Huffington legt in haar boek ook een link tussen de nacht en de dag. We weten, zo verheldert ze, dat een goede dag de nacht ervoor al begint. Wie uitgerust opstaat, vergroot zijn kansen op een vrolijke, productieve dag. ‘Op dezelfde manier (...) zal het beter managen van je stress overdag van invloed zijn op hoe je de volgende nacht slaapt.’ Oftewel: wie overdag genoeg kan ontspannen, maakt de kans kleiner dat-ie midden in de nacht ontwaakt en op een obsessieve manier gaat liggen malen. Ze citeert daarbij ook Jon Kabat-Zinn, grondlegger van mindfulness-based stress reduction: ‘Als je veel moeite hebt met slapen, probeert je lichaam je misschien iets duidelijk te maken over de manier waarop je je leven leidt. (...) Zoals dat voor alle symptomen van lichaam en geest geldt, is het verstandig naar die boodschap te luisteren.’
Doe d e sch ildpad Luisteren naar die boodschap doe je volgens Rob de Ron onder andere door elke dag pauzes in te lassen. Hij maakt de vergelij-
12
Elzes-Frederiks_Beter slapen_BW_04.indd 12
25-07-18 12:08
king met autorijden. Als je vermoeidheid voelt opkomen, moet je geen gas geven maar juist afremmen. En: ‘twee uur rijden, een kwartier rust’. Of al sneller, als de dip zich eerder aandient. ‘Ben je iets aan het doen waarbij de uitdaging voor je hersenen laag is, zoals rijden op de snelweg, dan kun je dat zo’n 120 minuten volhouden. Bij wat uitdagender activiteiten, bijvoorbeeld iets nieuws leren, heb je na 90 minuten een pauze nodig. Bij nog grotere uitdagingen, bijvoorbeeld een stuk schrijven, na ongeveer 45 minuten...’ Zijn voorstel is dat je minimaal twee keer per dag een kleine pauze neemt en één keer per dag een langere, van twintig minuten tot een halfuur. ‘Werk je op kantoor, ga dan tijdens die kleine pauzes bijvoorbeeld naar de wc en doe “de schildpad”. Pootjes in, aandacht naar binnen, bewust ademhalen. Je hoeft je overigens niet altijd terug te trekken. Zoek het contrast. Want, zoals de Engelse slaapprofessor Jim Horn ontdekte: hoe grijzer je dag, des te slechter je slaap. Zit je dus al anderhalf uur stil achter een computer, loop dan een rondje door het pand of ga naar buiten. Even langs het koffieapparaat en een praatje maken kan ook. Als het maar echt iets anders is dan wat je deed.’ Tijdens de ‘grote’ pauze, wat een stevig rustmoment moet zijn, raadt hij ons aan een (serieuze) ontspanningsoefening te doen, zoals bijvoorbeeld de bodyscan. Dat is een oefening waarbij je in gedachten al je lichaamsdelen langsloopt. Rob de Ron heeft er drie ingesproken voor zijn slaapcursisten, maar op internet is ook van alles te vinden. De Ron: ‘Je brein is de hele dag bezig met het verleden en de toekomst. Door zo’n ontspanningsoefening te doen kom je in het nu. Je denkt en voelt even niks anders dan je voet, je arm, je rug. Je brein komt tot rust en zo trap je even op de rem.’
13
Elzes-Frederiks_Beter slapen_BW_04.indd 13
25-07-18 12:08
Het laats te s t ukje dag Je dag maakt dus je nacht, maar vergeet ook de avond niet. Alles wat stressverminderend werkt, helpt je beter slapen. Arianna Huffington noemt in haar boek onder andere muziek luisteren, mediteren, ademhalingsoefeningen doen, zegeningen tellen (dankbaarheid brengt je hartslag omlaag) en de ‘mind-dump’ (schrijf voordat je naar bed gaat alles op wat je nog moet doen, dan hoef je ’s nachts tenminste niet meer aan je takenlijstje te denken). Twee dingen zijn volgens haar essentieel. Ten eerste is dat ‘vrede krijgen met het feit dat de dag is afgelopen’. Dat je gedaan hebt wat je kon. ‘Er zullen ongetwijfeld een paar blunders en belachelijke dingen zijn gebeurd. Vergeet die zo snel mogelijk. Morgen is er weer een nieuwe dag.’ En: zo’n anderhalf tot twee uur voordat je naar bed gaat geen computers, tablets of smartphones meer gebruiken. Niet alleen omdat blauw licht de aanmaak van het slaapverwekkende hormoon melatonine remt, maar ook omdat al die beeldschermen vaak verbonden zijn met werk. Rob de Ron geeft ons ook advies voor het laatste stukje dag. ‘Onderneem geen fysiek, mentaal of intellectueel uitdagende activiteiten meer. Zorg dat wat je doet geen economisch of sociaal gewin hoeft op te leveren, dus liever niet studeren, netwerken of iets doen wat je van jezelf moet. Wat wél handig is: langzaam minder waakzaam, minder alert worden. Dus een boek lezen of een luister-cd opzetten, puzzelen, knippen, kleuren, knutselen, plantjes planten enzovoort. Trek vooral je eigen lijn en ga op zoek naar wat jóú minder wakker maakt.’
14
Elzes-Frederiks_Beter slapen_BW_04.indd 14
25-07-18 12:08
Minire v olutie Zowel Rob de Ron als Arianna Huffington raden slechte slapers aan per keer één nieuw ding aan hun gewoontes toe te voegen. Ik heb ervoor gekozen om mezelf elke dag in ieder geval twintig minuten terug te trekken. De ene keer doe ik een bodyscan, de andere keer een ademhalingsoefening. Werk ik buiten de deur dan doe ik het op een achterafplekje, in de trein terug of op een bankje in de buitenlucht. Werk ik thuis dan doe ik ook weleens een dutje. Rob de Ron raadt dat weliswaar af omdat dat de ‘slaapdruk’ kan doen afnemen, waardoor je ’s nachts slechter slaapt, maar gelukkig is Arianna Huffington dan weer wel van mening dat (korte) dutjes een uitstekend middel zijn om jezelf te ‘resetten’. Voor beide valt wat te zeggen, dus ik rommel maar wat aan. Bovendien doe ik het niet bewust, het overkomt me gewoon. Ik heb het idee dat de rustmomenten mij een boel opleveren. Ik voel me na die tussenstops energieker – eerlijk gezegd vooral als ik niet in slaap ben gevallen – en evenwichtiger. Wat weer maakt dat ik ’s nachts minder pieker en ongeveer eens per maand zelfs een hele nacht doorslaap. Natuurlijk verloopt niet elke nacht opeens zonder horten of stoten. Ik houd me ook niet elke dag aan mijn rustregime; soms zelfs hele weken niet. Maar ik keer er toch iedere keer weer naar terug. Het geeft me houvast in woelige tijden. Het is een kléíne slaaprevolutie, maar het ís er tenminste een!
NB. Dit verhaal stond eerder – in aangepaste vorm – in het tijdschrift Flow.
15
Elzes-Frederiks_Beter slapen_BW_04.indd 15
25-07-18 12:08
16
Elzes-Frederiks_Beter slapen_BW_04.indd 16
25-07-18 12:08
Irritant Dat flamingo’s op één been kunnen slapen (de meeste). Dat koeien staand kunnen slapen. Dat dolfijnen met één oog open kunnen slapen. Dat mijn lief al na twee minuten inslaapt als hij om 2.30 uur in bed stapt, en ik pas om 3.30 uur. Dat mijn lief al na twee minuten inslaapt nadat hij net The Shining heeft gezien. Dat ik mijn lief midden in de nacht mag wakker maken om te vertellen over mijn zorgen en dat hij daarna na twee minuten in slaap valt, en ik pas na een uur. Dat astronaut André Kuipers hangend in een kast kan slapen (als hij in de ruimte is). Dat mijn schoonmoeder in een tropisch zwemparadijs kan slapen (zittend!) met 102 spetterende en schreeuwende kinderen om zich heen. Dat er mensen zijn die met plezier in een onderwaterhotel slapen (bijvoorbeeld bij Jules’ Undersea Lodge in Florida). Onder water!
17
Elzes-Frederiks_Beter slapen_BW_04.indd 17
25-07-18 12:08